E Lichtbericht 91. Verschenen in november 2010

E

Lichtbericht 91

Aankomst/vertrek Staan het luchtverkeer en het toerisme op de grens van kwantitatieve naar kwalitatieve groei? De toenemende aandacht die luchthavenexploitanten, hoteliers en gastronomen wereldwijd aan de behoeften van hun gasten schenken – en daardoor ook aan de architectuur en lichtvormge-

ving – ondersteunt deze indruk. Een voorbeeld: de nieuwe luchthaven in Montevideo. Rafael Viñolys' ontwerp viert met licht en ruimte de esthetiek van het vliegen.

Verschenen in november 2010

Inhoud

Inleiding

1

Over dit nummer

2

Flitslichten

4

Inzicht in licht

Over dit nummer

Licht & Techniek

Verslag

6

Carrasco International Airport, Montevideo De nieuwbouw van de luchthaven bij Montevideo in Uruguay is een feest van luchtvaartesthetiek met zwierige dakvormen. Het verbindende element tussen de ruimte binnen en buiten is het licht.

Achtergrond

16

Logotec LED Spots en inbouwspots Met Logotec LED presenteert ERCO haar eerste programma spots dat uitsluitend werd geoptimaliseerd voor het gebruik van LED's.

20

Focus Toegepast: spot- en breedstralerkarakteristieken

21

Dubbelfocus Licht leiden met LED's met Spherolitlenzen Tim Henrik Maack

Projecten

12

Licht en schaduw: luchthavens kunnen niet zonder innovaties Vakjournalist en luchtvaartexpert Andreas Spaeth brengt verslag uit over trends en ontwikkelingen in de wereldwijde concurrentieslag van de grote luchthavens.

ERCO Lichtbericht Impressum Uitgever: Tim H. Maack Hoofdredacteur: Martin Krautter Design/Layout: Thomas Kotzur, Christoph Steinke Druk: Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh 1028754000 © 2010 ERCO

22

Tokyo International Forum Nieuw licht voor het gebouw waarmee Rafael Viñoly in 1996 zijn internationa le doorbraak realiseerde: met efficient visual comfort wordt een maximale energiebesparing van 70% verwezenlijkt.

24

Malaga, terminal T3 De uitbreiding van de luchthaven van Malaga in de Spaanse vakantieregio Andalusië maakt een moderne en effi ciënte indruk.

28

Hotel Nixe, Binz In het boutique-hotel op het eiland Rügen smelten de ligging, architectuur en kookkunst samen tot een compleet gastronomisch kunstwerk.

30

Hotel Santa Marta, Lloret de Mar Een nieuwe spa-ruimte met uitzicht op zee vormt de uitbreiding van het traditionele vakantiehotel aan de Catalaanse kust.

32

Expo Shanghai 2010: Duits paviljoen Veel technologie voor een uitgebalanceerde stad: het motto van het Duitse paviljoen was „Balancity“.

36

Achterlichten

Logotec LED-spots: een technologie wordt volwassen. Wanneer er op een bepaald terrein innovaties zijn, duurt het een tijd voordat de nieuwe technologie zijn uitdrukkingswijze heeft gevonden. Op die wijze waren er vóór de koets, via de aangedreven koets, tot aan de auto de meest uiteenlopende concepten en designs. Met de Logotec LED-spot hebben wij nu een volle dig nieuw, zuiver op LED gebaseerd spotdesign gerealiseerd. Wij hebben de kerncompetenties van ERCO op het vlak van de opto-elektronica volledig uitgediept en in een constructief concept omgezet. De designhouding voor dit nieuwe concept spots kan wellicht het beste worden beschreven in de klassieke zinnen „De vorm volgt de functie“, of wat dacht u van „Minder is meer“. Voor ERCO is daarmee de cirkel rond dat een designhouding meer is dan zomaar een reactie op kortstondige modeverschijnselen, maar dat design idealiter de bemiddelaar voor innovaties is. In dit Lichtbericht mogen wij meteen twee luchthavens bij u introduceren. De eerste is Carrasco International Airport in Montevideo, gebouwd door Rafael Viñoly. De architectuur van deze luchthaven bekoort door een spectaculair gedraaid dak dat zorgt voor een indrukwekkende beleving van de ruimte. Door zijn sierlijke constructie trekt de esthetiek van het vliegen al bij het betreden van de luchthaven de aandacht van de reiziger. Met een aansluitvermogen van de verlichting van 14W/m2 hebben wij ook op het vlak van energie op deze lichtheid gereageerd. Net zo belangrijk als efficiency is voor ons natuurlijk altijd de lichtkwaliteit. En deze wordt bepaald door de gelijkmatige verlichting van het „zwevende dak“ met Parscoop plafondwashers. Al met al een buitengewoon geslaagde vertaling van een lichtconcept in overeenstemming met efficient visual comfort. Het tweede luchthavenproject is de nieuwe terminal T3 in Malaga. De architectuur en lichtplanning voor de op drie na grootste luchthaven van Spanje zijn afkomstig van GOP Oficina de Proyectos uit Madrid. Hier werden uiterst verblindingsvrije dubbelfocusarmaturen gebruikt om een zeer rustige en daardoor ook elegante indruk van het plafond te creëren. De grote

afstand tussen de armaturen die tegelijkertijd ook mogelijk is, ondersteunt deze werking nog meer en levert een goede bijdrage aan rendement en energiebesparing. Ook op deze wijze kan het concept van het efficient visual comfort beheerst op de vereisten van de architectuur worden overgedragen. Meestal is het prettig om oude bekenden weer te ontmoeten – of deze opnieuw te verlichten. Het Tokyo International Forum is zo'n voorbeeld. In 1996 maakten wij voor het eerst kennis met dit spectaculaire gebouw. Destijds, net zoals tegenwoordig, een fascinerende en gewaagde constructie die werkelijk schreeuwde om een lichtenscenering in stijl. Ruim 14 jaar later hebben wij de eer deze lichtenscenering met moderne lichttechniek te herhalen. Het resultaat is een energiebesparing van 70% bij een verbeterde lichtkwaliteit. Wij zijn verheugd dat in dit project – als een merkteken van Tokyo – lichtkwaliteit en lichtefficiency een uiterst positieve aanvulling op elkaar vormen.

Foto's (Pagina): Frieder Blickle (2, 3, 28-29), Howard Brundrett/Das Fotoarchiv (36), Christian Hacker (37), Julia Holtkötter (1), Aksel Karcher/electricgobo (19, 20), Andreas Keller (32), David Kuntzsch (3, 36), Joshua Lieberman (22-23), Thomas Mayer (2, 3, 4, 20, 24-27, 30-31), Rudi Meisel (2), Thomas Pflaum (3), Rogerio Reis (U1, 6-11), Alexander Ring (2, 16-19, 21, 37, U4), Andreas Spaeth (12-15), Dirk Vogel (2, 3), Michael Wolf (2, 32-35). Vertaling: Lanzillotta Translations, Düsseldorf

ERCO Lichtbericht 91

1

Flitslichten

Turijn Voor de toren van Turijn ligt het paleiscomplex „Venaria Reale“. Dit is een voormalige residentie van de Savooise koning, waarin tegenwoordig meerdere musea zijn gehuisvest. Oranjerie en de vor stelijke stallen werden luxueus als expositieruimtes aangekleed. Deze werden voorzien van een flexibele lichtinstallatie van spanningsrails, Cantax spots en een Light System DALI regeling.

Antwerpen De Italiaanse architecten Bernardo Secchi en Paola Viganò ontwikkel den een stedenbouwkundig gestructureerd plan voor de Belgische havenstad Antwerpen. Een deel van het project: het 20 meter hoge dak boven het voorplein van het theater „Stadsschouwburg“ is 's nachts verlicht door precieze lichtbundels Rome De zender „Radio Dimensione uit Beamer schijnwerpers in de Suono" is één van de meest popu staalconstructie. laire radiostations van Italië. Rond Theaterplein, Antwerpen om het representatieve hoofdkan Architect: Studio Bernardo Secchi & toor in Rome worden de bezoekers Paola Viganò, Milaan welkom geheten door grootscha lige plantsoenen, met veel effect verlicht met ERCO buitenruimtearmaturen, zoals Kubus, Panorama en Tesis. RDS Radio Dimensione Suono, Rome Architect: Nigel Rayan Lichtplanning: Baldieri, Rome www.rds.it

Solms Op het hoofdkantoor van LEICA Camera in het Hessische Solms worden de klanten onthaald via een nieuwe en modern vormgegeven entree. Het licht van ERCO creëert een passend tafereel waardoor de exclusieve producten in het middel punt van de belangstelling staan: met downlights en wallwashers uit het nieuwe Quintessence systeem, evenals Cantax wallwashers in de LEICA galerie. LEICA's merkenwereld, Solms Architectuur en lichtplanning: Labor Weltenbau, Elmar Gauggel, Stuttgart www.leica-camera.com

Parijs Buiten een gevelenscenering met Focalflood varychrome LED, binnen schitterende Compact HIT downlights met Spherolit- techniek, volledig geregeld met een Light System DALI installatie: het licht in de Parijse Sony Store past bij het imago van het tech nologieconcern.

Berlijn Design Hotels™, de internationale organisatie van individueel vorm gegeven hotels, organiseert jaarlijks een symposium over architectuur en design in de context van de hotellerie. Het Future Forum 2010 vond plaats op 10 en 11 juni in Ber lijn – met interessante gesprekken en exposities in het licht van ERCO. Design Hotels™ Future Forum 2010, Berlijn www.designhotels.com

Königswinter Hoog boven de Rijn bij Bonn troont de Drachenburg – geen echte middeleeuwse vesting, maar een historiserende mix van villa, burcht en kasteel. Het werd in 1882 gebouwd door baron Stephan von Sarter. Na een bewogen geschiede nis werd kasteel Drachenburg in 1986 onder monumentenzorg geplaatst en vervolgens met midde len van de stichting NordrheinWestfalen gerestaureerd. Vanaf de lente van 2010 lokken manifestaties en exposities de bezoekers opnieuw naar de luisterrijke ruim tes en naar het terras met uitzicht op de Rijn. Midipoll bolderarma turen markeren en verlichten de buitengevels van het monumentale gebouw.

Sony Style Flagship Store, Parijs Architect: Saguez & Partners, Saint-Ouen; Versions, Versailles www.boutiquegeorge5.fr

Reggia di Venaria Reale, Turijn Architect: Massimo Venegoni, Studio Dedalo, Turijn. www.lavenaria.it

Karlsruhe De Accor-groep positioneert haar Economy-hotelmerk Ibis opnieuw met een fris vormgevingsconcept. Daarbij hoort ook intelligent gepland, aantrekkelijk licht dat op energiezuinige wijze de kwaliteit van het verblijf verhoogt – bijvoor beeld met Lightscan wallwashers in de hotelbar. Ibis Hotel, Karlsruhe Architect: Essari & Lequime, Karlsruhe Binnenhuisarchitectuur en lichtplanning: Dreesen & Partner, Düsseldorf www.ibishotel.com/Karlsruhe

2 ERCO Lichtbericht 91

Barcelona Welkom in de VIP-Lounge van de „beste luchthaven van Europa 2010": met dit predicaat onder scheidt de organisatie „Airport Council International“ (ACI Europe) de nieuwe terminal T1 van de luchthaven van Barcelona in de categorie met meer dan 25 miljoen passagiers. Reizigers van de First Peking en Business class genieten in een De nieuwbouw van het Capital moderne en elegante sfeer van de Museum in de Chinese hoofdstad herbergt een onschatbare verzame voordelen van deze nieuwbouw; onder verblindingsvrij licht van ling van Aziatische kunstobjecten. In een sfeer met gedempte verlich vierkante ERCO downlights. ting accentueren Optec spots de Terminal T1, luchthaven Barcelona expositiestukken, zoals deze gou Architect: Ricardo Bofill Taller de den Bodhisattva Puxian. Arquitectura, Barcelona Capital Museum, Peking Architect: AREP, Parijs; Cuikai Architect, CADRG, Peking Lichtplanning: Guangzhou Mingshi Lighting Co., Ltd., Peking; Zhongtai Lighting Co., Ltd. www.capitalmuseum.org.cn

www.bcn-viplounge.com

Ulm Het nieuwe hotel Lago aan de Ulmer Messe heeft een zakelijkmoderne uitstraling. Het verwijst met veel details naar de traditie van de Hogeschool voor vormge ving Ulm. Binnen en buiten ensce neren ERCO lichtwerktuigen de architectuur; het restaurant is een schoolvoorbeeld van geslaagde wallwashing. Hotel Lago, Ulm Architect: Nething Generalplaner Ulm/ Neu-Ulm Lichtplanning: Conplaning GmbH, Ulm www.lago-ulm.de

Amsterdam Een kerk met een dubbele functie: de „Nieuwe Kerk“ in hartje Amster dam, een bouwwerk uit de 15e eeuw is de officiële kroningskerk van het Nederlandse koningshuis. Deze is echter ook een unieke con cert- en tentoonstellingsruimte. Daarvoor werd een lichtinstallatie van spanningsrails en Stella spots geïnstalleerd die met Light System DALI wordt aangestuurd. De Nieuwe Kerk, Amsterdam Architect (restauratie): Kentie & Partners B.V., Zwanenburg Binnenhuisarchitectuur: Zinsmeister interieur-architectuur, Amsterdam Lichtplanning: Jan Hofstra, Soest (NL) www.nieuwekerk.nl

Kasteel Drachenburg, Königswinter Architect: KKW Architekten, Altena; Gerd Bermbach Landschaftsarchitekt, Nümbrecht www.schloss-drachenburg.de

Barcelona De oude arbeidersbuurt Poble Nou in de buurt van Jean Nouvels „Torre Agbar“ maakte onlangs een sterke opleving door. Een voorbeeld: de kunsthal Can Framis in een voor malige fabriek, verlicht met Cantax spots aan hangende spanningsrails. Can Framis, Fundació Vila Casas, Barcelona Architect: BAAS arquitectes, Barcelona www.fundaciovilacasas.com


3

Inzicht in licht


Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen (K20), Klee-zaal in de nieuwe aanbouw Düsseldorf. Architect: Dissing+Weitling, Kopenhagen, Steen Trojaborg Lichtplanning: Licht Kunst Licht, Bonn/Berlijn

Installation „Clouds“ van Michael Sailstorfer © VG Bild-Kunst, Bonn Fotograaf: Thomas Mayer www.kunstsammlung.de


5

Carrasco International Airport, Montevideo De nieuwbouw van de luchthaven bij Montevideo in Uruguay is een feest van luchtvaartesthetiek met zwierige dak vormen. Het verbindende element tussen de ruimte binnen en buiten is licht.

Inside – Outside: het ERCO programma maakt een verlichtingsconcept voor beide gebieden mogelijk. De compacte Powercast breedstralers, gemonteerd op de begeleidende borstwering van de leuning, laten de monolithische dakschaal ook buiten verder stralen. Er worden Powercast breedstralers ingezet met Spherolit-reflectoren oval

flood die een tweezijdige lichtverdeling genere ren. Deze zijn uitgevoerd met uiterst efficiënte halogeen-metaaldamplampen van 150W.

Architect: Rafael Viñoly, New York Partnerarchitecten: Carla Bechelli Arquitectos, Buenos Aires Bouwdirectie: Puerta del Sur S.A. / Corporación América, Arq. Julian M. Evans Lichtplanners: Ricardo Hofstadter, Montevideo Fotograaf: Rogerio Reis, Rio de Janeiro www.aic.com.uy

Het kleine Latijns-Amerikaanse land Uruguay is gelegen aan de Atlantische Oceaan tussen Argentinië en Brazilië. Haar hoofdstad Montevideo beschikt met de Rio de la Plata over een natuurlijk beschermde haven naar open zee. Hier is de bevolking en de economie geconcentreerd; het overige deel van het land is dun bevolkt: de ca. 1,5 miljoen inwoners van Montevideo vormen bijna de helft van de circa 3,3 miljoen tellende totale bevolking van Uruguay. Het is een bont gezelschap bevolkingsgroepen. De meesten zijn van Europese oorsprong en immigreerden in de 19e eeuw hoofdzakelijk vanuit Spanje en Italië. Uruguay wordt vaak het „Zwitserland van Zuid-Amerika“ genoemd: in mindere mate echter vanwege de runderen die op de heuvels van het achterland grazen; maar veeleer op basis van een hoogontwikkelde banken financiële wereld, de openbare veiligheid en de goede opleidingskansen. Stabiliteit schept welvaart. Tegenwoordig wordt het inkomen per hoofd van de bevolking van Uruguay gerekend tot de top van Zuid-Amerika. Vrijwel de totale industriële productie met im- en exportbedrijven concentreert zich op het verkeersknooppunt Montevideo. De stad is doordrongen van de op Zuid-Europa geïnspireerde koloniale architectuur. Deze vermengt zich met moderne bouwwerken; met architectonische pareltjes, zoals de Amerikaanse ambassade van I.M. Pei uit 1969. Het luchthaventerrein werd al in 1947 in de stad Carrasco geopend; gelegen op een afstand van ca. 18 km ten oosten van Montevideo. Door het florerende toerisme, maar ook door het groeiende belang als locatie voor banken en de handel werd de bouw van een nieuwe aankomst- en vertrekterminal dringend noodzakelijk. Afscheid en terugkeer Rafael Viñoly, een Amerikaans architect van Uruguayaanse oorsprong, kreeg de opdracht een nieuw passend kader voor de transfer van ongeveer 1 miljoen passagiers per jaar te definiëren. De terminal is tot dusver zijn grootste project in zijn oude vaderland. Bovendien is het zijn allereerste luchthavengebouw. Luchthavens fungeren op de eerste plaats als functionele infrastructuur. Daarnaast zijn deze gelijktijdig het toneel van intensieve gevoelens: afscheid nemen en terugkeren zijn van die emotionele thema's die ook kenmerkend zijn voor de biografie van Viñoly. Al vóór zijn studie vertrok hij als jongeman naar Buenos Aires in buurland Argentinië. Daar was hij in 1964 op net 20-jarige leeftijd één van de oprichters van de „Estudio de Arquitectura“ dat zich tot één van de grootste architectenbureaus van Zuid-Amerika moest ontwikkelen. De volgende grote stap maakte hij 6 ERCO Lichtbericht 91


7

Een spectaculaire beleving van de ruimte in de uitgestrekte vertrekhal – voor passagiers, zowel als voor hun begeleiders. De indirecte verlichting met Parscoop plafondwashers volgt het concept van het efficient visual comfort wat op de waarneming is gericht. Indirect verblindingsvrij licht laat het plafond gemakkelijk

in 1978 naar de VS. Eerst ging hij naar Harvard en in 1979 naar New York, waar hij in 1983 zijn huidige bureau oprichtte. Het eerste grotere project in de VS was in 1988 het John Jay College of Criminal Justice. Internationaal brak Rafael Viñoly door met het ontwerp voor het cultuuren congrescentrum Tokyo International Forum, dat in 1996 werd opgeleverd (zie ook pagina 22 in deze aflevering). Het Tokyo International Forum met zijn gigantische dakconstructie van staal en glas die doet denken aan een walvisskelet, was het bewijs voor de architectuurwereld: Viñoly beheerst het grote geheel. Dit talent benutte hij ook voor het luchthavenproject van Carrasco. Hij schiep voor zijn oude vaderland een solitair gebouw met een in de beide assen gekromd, monolithisch dak met de aanzienlijke afmetingen van 80 meter breed en 366 meter lang – 150 meter als bedekking van het gebouw en per zijde 108 meter als uitstekend gedeelte. Onder deze beschermende, elegante schaal die zich naar het heuvelige landschap voegt, rangschikte 8 ERCO Lichtbericht 91

hij een verticaal georganiseerd, transparant gebouw: de aankomstzones bevinden zich op de begane grond; het vertrek vindt plaats op de bovenverdieping. Daarboven liggen een groot openbaar terras en een restaurant met uitzicht op de landingsbaan en de hoofdhal. Arriverende passagiers worden niet door anonieme gangen en onderaardse hallen geleid. Ze hebben daarentegen vanuit een beglaasde mezzanineverdieping de mogelijkheid hun weg in de terminal te vinden, voordat ze naar de bagageafhandeling en de paspoortcontrole gaan. De overweldigende afmetingen en de visuele verbindingen verklaart architect Viñoly met de gewoonte in Uruguay om vrienden, familieleden en zakenpartners naar de luchthaven te begeleiden en ook daar af te halen: om die reden dient de nieuwe terminal een ruimtelijke belevenis te zijn; zowel voor degenen die niet reizen als voor de reizigers zelf.

zien en reduceert het contrast met het daglicht dat door de glazen vlakken naar binnen valt. Efficiënt – door spaarzame halogeen-metaaldamplampen, lichttechniek met hoge prestaties en heldere reflectievlakken.

De esthetiek van het vliegen Het draagvlakachtig gewelfde dak en de filigraine draagconstructies van stalen buizen vormen fantastische luchtvaartesthetiek. Deze scheppen daardoor een band met historische voorbeelden, zoals de TWA-terminal van Saarinen in New York. De aanblik van het gebouw is frappant: alleen al het dak is indrukwekkend door zijn afmetingen. Het rust echter – ogenschijnlijk zweeft het – op een slanke draagconstructie in de ruimte. Verstevigend massieve wanden schijnen niet nodig te zijn. De beglaasde wanden hellen naar buiten in de letterlijke zin des woords „ten hemel“ - als een kostbare schaal die zich naar boven gericht opent. De lichtheid wordt onderstreept door een stringent, reflectievriendelijk, licht kleuren- en materiaal concept. Wit en zilvergrijs, glas, metaal en gepolijste steen voeren de boventoon. Een paar van de summier ingezette, zwart glanzende, kubusvormige counters accentueren bijzonde re functionele zones. Het daglicht speelt onder de ongewone dakconstructie met de transpa ERCO Lichtbericht 91

9

rante wanden een belangrijke rol door de vervlechting van de binnen- en buitenruimte. Het ingenieursbureau Ricardo Hofstadter kreeg de opdracht voor de conversie naar een passend dramaturgische weergave in kunstlicht. Het lichtconcept berust op de consequente indirecte verlichting van de gewelfde dakschaal, zowel binnen als buiten, met gelijkwaardige lichtkwaliteit, om het expressieve architectuur element met licht compleet na te bootsen. In het resultaat presenteren de ruimtes zich als

direct licht. Als lampen zijn opnieuw halogeenmetaaldamplampen ingezet. Hier met 70W. Deze directe component wordt in de shop-, VIP- en restaurantzones afgewisseld als plafondinbouwvariant met Gimbal inbouwspots voor 35W en 70W. De smalle rotatiesymmetrische lichtsterkteverdeling kan via de cardanische ophanging van de armatuurkop exact worden uitgelijnd. De redactie van het Amerikaanse reismagazine „Travel + Leisure“ koos Montevideo-Carrasco tot de beste nieuwe terminal van 2010. De nieuw Rafael Viñoly Architects Rafael Viñoly richtte in 1983 in New York zijn huidige bureau op. De filialen in Londen en Los Angeles kwamen daar later bij. Het kreeg met internationale architectuurprojecten wereldwijde bekendheid en kan terugblikken op een grote reeks opdrachten voor kenmerkende culturele gebouwen, openbare gebouwen en laboratoria, maar ook op stedenbouwkundige masterplans. Onder de in totaal 225 medewerkers bevinden zich naast architecten ook statici, visualisatiespecialisten, maquettebouwers, kunstenaars en constructeurs. Daarmee beschikt het bureau over de ervaring, orga nisatie en capaciteit voor projecten op iedere schaal. Belangrijke ontwerpen van het bureau zijn, naast het Tokyo International Forum, bijvoorbeeld het Kimmel Center for Performing Arts, Philadelphia, of het Boston Convention & Exhibition Center.

De 280 Parscoop breedstralers voor halogeenmetaaldamplampen worden onopvallend in de ruimtelijke draagconstructie geïntegreerd. Deze zijn uitgevoerd met halogeen-metaaldamplampen van 400W. Het verlichtingsconcept waarborgt horizontale verlichtingssterktes in de hal van circa 300lx bij een aansluitvermogen van 14W/m².

www.rvapc.com royale, met licht overspoelde hallen met maximaal visual comfort zonder de aanblik van lampen en daardoor absoluut verblindingsvrij. En dat bij een gemiddelde verlichtingssterkte van circa 300lx. Ricardo Hofstadter gebruikte in de binnenruimte honderden Parscoop breedstralers voor halogeen-metaaldamplampen van 400W. Deze zijn gemonteerd aan de horizontale gordingen van de draagconstructie van de ruimte. Met hun asymmetrische lichtsterkteverdeling realiseren deze de gelijkmatige plafondverlichting zonder zichtbare lichtpunten. Het licht: efficiënt en comfortabel Met een gemiddelde levensduur van de lamp van 12.000 uur en aansluitwaarden van ca. 14W/m² is het concept niet alleen lichtarchitectonisch interessant, maar is het ook onderhoudstechnisch en op het vlak van energie ambitieus. De voortzetting van de indirecte verlichting naar de dakschaal buiten wordt verzorgd door compacte ERCO Powercast breedstralers voor halogeen-metaaldamplampen van 150W. Deze zijn gemonteerd op de buitenste borstwering van de oprithelling. De tweezijdige lichtverdeling met ovale lichtbundel van precieze Spherolit-reflectoren kan door de instelbare hellingshoek van de bevestigingsbeugel exact worden uitgelijnd. In de buurt van de gate vouwen de beglaasde wanden zich in een rechte hoek in het horizontale deel, waardoor de lucht direct zichtbaar is. Krachtige Optec spots zijn gemonteerd op de in de draagconstructie geïntegreerde spanningsrails en definiëren daardoor geconcentreerd, 10 ERCO Lichtbericht 91

bouw die voor utiliteitsbouw eigenlijk veel te mooi is, verheft zich als sprekend oriëntatiepunt en is er helemaal klaar voor om een modern handelsmerk van een charmante stad te worden, waar wereldburgers op indrukwekken de wijze worden verwelkomd en er van hen afscheid wordt genomen.

Winkelgalerijen en tax-free-shops vormen tegenwoordig een onmisbaar onderdeel van iedere internationale luchthaven. In de betreffende gebieden van de nieuwe terminal gebruiken de ontwerpers richtbare Gimbal spots voor halogeenmetaaldamplampen.

Op de pieren: de staalglas-constructie gunt een blik op de open lucht; compacte en efficiënte Optec spots zijn aan de onderste gordingen van de constructie gemonteerd. Als lampen worden halogeen-metaaldamplampen van 70W gebruikt.

Ing. Ricardo Hofstadter Sinds het midden van de jaren 80 leidt Ricardo Hofstadter een onafhankelijk ingenieursbureau voor elektro- en lichtplanning in Montevideo. Zijn taakgebieden omvatten tegenwoordig het plannen van elektrische installaties voor de meest uiteenlopende projecten, maar vooral ook de lichtplanning voor gebouwen en openbare ruimtes. Voorbeelden zijn hotels, cultuurcentra, kantoorterreinen, sportterreinen, industriële bouwwerken, winkels, winkelcentra of stedelijke locaties. Het doel van het bureau is haar klanten betrouwbare oplossingen met een sobere elegantie te bieden die tegelijkertijd de nieuwste stand van de techniek vertegenwoordigen. www.richof.com


11

Licht en schaduw: luchthavens kunnen niet zonder innovaties Tekst en foto's: Andreas Spaeth

De luchtvaart blijft ook na de crisis een groeisector. Daarvoor zijn immens grote investeringen nodig in de infrastructuur. Vliegen kan namelijk slechts net zo efficiënt zijn als de installaties op de grond dat toestaan. Momenteel is er wereldwijd een wedloop aan de gang wie de grootste, mooiste en meest efficiënte luchthaventerminal bouwt. Verlichting speelt hierbij een belangrijke rol. Het voormalige tijdperk van de jets heeft slechts weinig architectonische iconen voortgebracht die tegenwoordig nog bestaan. Twee daarvan staan op de luchthaven JFK van New York; één van de van oudsher belangrijkste internationale hubs in het wereldluchtverkeer. Een daarvan is het TWA Flight Center van de Finse architect Eero Saarinen die een paar maanden voor de opening in mei 1962 overleed. Het markante gebouw met de beide als wieken uitgevoerde daken die de indruk wekken van een grote vogel voor de start, is een abstract symbool van de luchtvaart. Bovendien is het één van de architectonisch meest markante bouwwerken uit de luchtvaartgeschiedenis. En dat is niet alleen van buiten, maar ook van binnen. De terminal die tegenwoordig niet meer in gebruik is, echter behouden is, bood zijn gebruikers een fascinerend interieur met veel ruimte zonder storende zuilen of structuren, zacht vloeiende lijnen en vooral veel licht. Reusachtige panoramavensters zorgden voor veel daglichttoetreding. Indirecte verlichting zorgde 's nachts voor een aangename ambiance. De oude TWA-terminal heeft dusdanig het hart van de New Yorkers gestolen dat een afgesproken sloop werd voorkomen. Het gebouw werd in 2008 zelfs op passende wijze in de geopende JetBlueterminal geïntegreerd. Het toekomstige, praktische gebruik ervan is echter nog onopgehelderd.

Bangkok International Airport, opgeleverd in 2006: het functionele ontwerp van Murphy/ Jahn ontbeert opper vlakkig regionalisme; pas achteraf ingevoerde verplaatsbare stukken, zoals een pagodeachtig paviljoen of de aanblik van boeddhistische monniken als reizigers, verraden de locatie.


Iconen en hun halveringstijd Niet ver daarvan verwijderd staat de huidige terminal 3, vroeger de „Worldport“ van Pan American World Airways, die werd geopend in 1961. Deze is ook een merkteken van het vroege tijdperk van de jets dat in 1958 een aanvang nam. Opvallende is het grote ronde schermvormige dak. Vergelijkbaar met op Berlijn-Tempelhof moest het de passagiers bij het instappen tegen het weer beschermen op de eerste negen vliegtuigtreden. Ook hier domineerde aanvankelijk een wijds ruim tegevoel en overvloedige verlichting – door reusachtige bovenlichten en tevens door dramatisch werkende indirecte verlichting van het dak binnen en buiten. Al spoedig groeide het luchtverkeer echter zo sterk dat de oorspronkelijke constructie daarmee niet in de pas kon blijven lopen en voortdurend moest worden uitgebreid. Dat gebeurde vooral aan het begin van het tijdperk van de jumbojet, in 1970. Het duurde niet lang of de „Worldport“ verloor zijn oorspronkelijke architectonische voordelen, moest steeds meer worden ingericht en boette daardoor

Londen-Heathrow, t erminal 5: al in 1989 ging de planning door Richard Rogers van start. Terminal 5 voldoet in zijn architectuur aan alles wat tegenwoordig op moderne luchthavens

in aan het weidse ruimtegevoel en aan licht. Na het einde van Pan Am nam Delta Air Lines in 1991 het bedrijf en tegelijkertijd ook het inadequate bouwwerk over, dat niet meer voldeed aan de vereisten op het gebied van esthetiek en efficiency. Het ging zelfs zo ver dat het door zijn gebruikers soms smalend de „Derde-wereld-terminal“ werd genoemd. „Dat is de ergste installatie die we exploiteren“ reageerde Delta-chef Ed Bastian even boos. In augustus 2010 werd aangekondigd dat de oude „Worldport“ vanaf 2013 zou worden afgebroken. Op die plaats zouden in 2015 extra parkeerplaatsen voor vliegtuigen worden geschapen, terwijl de passagiers dan door het verder uitgebreide, nabijgelegen gebouw zouden worden gesluisd. De luchtvaart is een dynamische sector en blijft een groeiende industrie. De wereldwijde luchthavenbouw zal rekening moeten blijven houden met dit feit. Tegenwoor dig moet de bouw immers zijn ontworpen voor modulaire uitbreidingsmogelijkheden. Wereldwijd groeit het luchtverkeer jaarlijks gemiddeld met ongeveer vijf procent. Na 2008 en 2009, de jaren die door de crisis werden beïnvloed, zal dit niveau vanaf 2010 opnieuw zijn bereikt, zo veronderstelt de sector. Er zijn echter wereldwijd aanzienlijke verschillen in de groei tussen de afzonderlijke regio's. Europa maakt met circa twee procent groei een bescheiden beurt; gevolgd door Noord-Amerika. Lange tijd was Azië/ Pacific de regio met de grootste toename in het luchtverkeer. Tegenwoordig is een groei met dubbele cijfers vooral zichtbaar in het Midden-Oosten en in Latijns-Amerika. Dat kan echter niet verdoezelen dat in het bijzonder twee Aziatische landen tot de belangrijkste aanjagers ter wereld behoren, juist omdat hier een nieuwe en groeiende middenlaag gesitueerd is, die voor een grote extra vraag naar vliegreizen zorgt: India en China. China en India verheffen zich In deze regio behoort de nieuwbouw van luchthavens tot de belangrijkste instrumen ten van de overheid voor de ontwikkeling van de regionale economie. Eind 2006 waren er al 147 verkeersluchthavens in het reusachtige land; nu zijn het er in 2010 inmiddels 192 geworden. Tot 2020 plant de overheid voor een investeringskapitaal van 64 miljard USD nog eens 97 luchthavens te bouwen. Deze eindigen echter in de pro vincie vaak als „witte olifanten“ en genereren nauwelijks verkeer. Dat zal bij de reeds geplande tweede luchthaven voor Peking

gebruikelijk is – een solide profiel, maar gebruikers die aan de tot dusver donkere catacomben van Heathrow waren gewend, zijn tegenwoordig stom verbaasd.

niet het geval zijn, nadat de bestaande luchthaven van de hoofdstad voor de Olympische Spelen in 2008 al grootschalig werd uitgebreid. Ook India, van oudsher een land met een sterk verwaarloosde infrastructuur, maakt een inhaalslag door ten minste op haar internationale luchthavens eindelijk een wereldniveau te kunnen bieden. Tot dusver zijn er op het subcontinent zo'n 28 steden die in het grensoverschrijdende lijnverkeer worden bediend. In Hyderabad en Bangalore zijn binnen de kortst mogelijk tijd op het platteland nieuwe installaties ontstaan. Pas in juli 2010 wordt op het chronisch over belaste Indira Gandhi International Airport in Delhi het grootste openbare gebouw van India geopend. Terminal 3, opgericht in samenwerking met particuliere aandeelhouders, is ontstaan in een recordtempo van slechts drie jaar en binnen het geraamde budget van drie miljard USD. Dat is in India bepaald iets bijzonders. Het negen verdiepingen tellende complex kan in totaal max. 34 miljoen passagiers per jaar aan. 95 procent van de luchtreizigers, beloven de exploitanten, zullen het gebouw binnen 45 minuten na de landing van hun vliegtuig hebben verlaten. Dat is evenmin ooit gebeurd in de Indische hoofdstad, waar efficiëntie tot dusver een vreemd woord was. Nog een „Hotspot“ in de wereldwijde luchthavenbouw ligt in de Perzische Golf, met Dubai op de eerste plaats. Nergens anders is in de afgelopen jaren de toename van het verkeer zo extreem gestegen, dan in de woestijnregio. Deze spant zich in om in plaats van alleen op olie, ook in te zetten op een functie als centrale hub in het luchtverkeer en op de toeristische en service-industrie. Dubai verwerkt tegenwoordig al 40 miljoen passagiers per jaar en de luchthaven in de buurt van de stad dient een laatste uitbreidingsstap te ondergaan om te komen tot een jaarlijkse capaciteit van 80 miljoen luchtreizigers. De in oktober 2008 geopende terminal 3 is met 1,5 miljoen vierkante meter gebruiksoppervlak qua vloeroppervlak het grootste gebouw ter wereld. De ruimte op het luchthaventerrein was echter dermate schaars dat het nieuwe hoofdgebouw met incheckbalies voor vertrekkende en bagageafhandeling voor aankomende passagiers onder het bestaande voorterrein moest worden gebouwd. Dit zorgde voor grote uitdagingen in het streven de passagiers een luchtige en lichte beleving van de ruimte te kunnen aanbieden. Om die reden werd geprobeerd de door de onder-

Kuala Lumpur: een architectonische bijzon derheid van de interna tionale luchthaven is een glascilinder in het midden van het gebouw, waarin Kisho Kurokawa tropische bomen en -planten uit het regen woud heeft geplaatst. Daardoor dienen de passagiers in de sfeer te worden gebracht van de flora en fauna van Maleisië.


13

grondse ligging veroorzaakte verminderde transparantie met hoge plafonds te compenseren, bijvoorbeeld in de aankomstzone. Terwijl deze op veel luchthavens eerder laag en donker lijken te zijn, begroet Dubai in de exclusief door de nationale Emirates Airlines gebruikte terminal zijn gasten met hallen als kathedralen, inclusief hoog oprijzende witte zuilen en sprankelend licht. Er moesten andere uitdagingen worden overwonnen bij de huidige bouw van New Doha International Airport in het nabijgelegen en niet minder ambitieuze emiraat Quatar. Hier moest een groot deel van het oppervlak voor de nieuwbouw die vermoedelijk in 2012 wordt geopend, uit het ondiepe water van de Golf worden opgespoten. Voor het terminalgebouw dat uit drie verdiepingen bestaat en bij aanvang al 350.000 vierkante meter aan oppervlak bood, werd het thema Water gekozen als vormgevingscomponent en symbool. „Het dak van de terminal is gedraaid als een golf, het privéafhandelingscomplex van de emir is ontworpen alsof het uit omhooggehesen zeilen oprijst, de moskee ziet eruit als een druppel in water, de parkeergarage als een vlieger en de tower met driehoekige plattegrond verschijnt aan één zijde als een halve maan als symbool van de Islam“, verklaart Omran Assa van het Amerikaanse constructiebedrijf Bechtel, de hoofdaannemer van het project. Ook binnenin het gebouw zijn er Arabische componenten, zoals de dragende ronde bogen waarvan de vorm aan gekruiste zwaarden moet doen denken; bovendien wordt er lokale zandsteen gebruikt. In dergelijke door hitte en licht overstroomde regio's, zoals de Arabische woestijn, is het eerder de kunst de juiste balans te vinden tussen een natuurlijke lichtinval en kunstmatige verlichting van grote terminalgebouwen. Ook de combinatie van beide is interessant, zoals deze in Abu Dhabi te zien is, waar eensgezind naast elkaar de zuiver op kunstlicht ingerichte, moskeeachtige terminal uit het openingsjaar 1982 naast de in 2009 geopende uitbreidingsbouw met een westelijke bouwstijl ligt.

Shanghai International Airport, Pudong: een ontwerp van routinier Paul Andreu/Aéroports de Paris. In maart 2008 werd de tweede termi nal met een identieke architectuur ingewijd en werd de capaciteit naar 60 milj. passagiers per jaar verhoogd.

Terminal 4 in MadridBarajas: al bij het voorrij den is het hoofdgebouw indrukwekkend door de vorm en de omvang, karakteristiek zijn zijn golfvormig gedraaide aluminium dak en de met licht doorstroomde bin nenruimte. De door de Britse architect Richard Rogers en zijn Spaanse collega Antonio Lamela ontworpen terminal is in


totaal 1.140 meter lang. Zijn grondvlak bedraagt maar liefst 470.000 vier kante meter.

Een stukje jungle in de terminal Een blik op Zuidoost-Azië geeft een indruk hoe moderne luchthavens er tegenwoordig volgens de ideeën van exploitanten en planners moeten uitzien. Bepaald door de voortdurend grote groei vanaf de jaren 90 werden er hier reeksgewijs nieuwe grote luchthavens in de metropolen geopend. De laatste was in 2006, Bangkok-Suvarnabhumi, waarvan de passagierscapaciteit met 563.000 vierkante meter oppervlak na Dubai en Peking wereldwijd de grootste onder één dak is (de con currentie, de in 1999 geopende HongkongChek Lap Kok komt „slechts“ uit op 510.000 vierkante meter). De langgerekte afhandelingszones in Bangkok zien eruit als reusachtige rupsen, de daken zijn V-vormig, afwisselend van staal en glas, evenals van een wit, transparant glasvezelmembraan vervaardigd. Dit patent van een bedrijf uit Rosenheim in Beieren werd ook al op Munich Airport

Center gebruikt – de inspiratie zal architect Helmut Jahn, van wie het bedrijf Murphy/ Jahn uit Chicago verantwoordelijk is voor Bangkok, in Beieren hebben opgedaan. Ook in Bangkok wordt ingezet op een mengsel uit directe lichtinval door vensters, het diffuse licht van de membraan, evenals passende indirecte verlichting door armaturen. De laatste zijn op strategische posities geplaatst en doen denken aan moderne kroonluchters. Zelfs in de ruime Duty Free Shops wordt er in Bangkok een elegant indirect licht aangetroffen met schermvormige reflectoren. De toegangspoort van Maleisië is een juweel. Zachte muziek uit de luidsprekers, brede glazen oppervlakken, een echt stukje regenwoud middenin het terminalgebouw, daarbij spectaculaire architectuur van de Japanner Kisho Kurokawa en comfort in allerlei soorten en maten voor passagiers. Op deze wijze hebben de ambitieuze Maleisiërs hun hub gewenst die in 1998 ten zuiden van Kuala Lumpur werd geopend. De luchthaven is doorgaans alleen bekend onder de afkorting KLIA (Kuala Lumpur International Airport). Drie keer op rij (2005 – 2007) werd de grootste luchthaven van Maleisië, voor de exploitanten het symbool van de vooruitstrevendheid van hun land, door de Airport-vereniging ACI in haar categorie tot de beste ter wereld uitgeroepen. Een architectonisch unicum is een glascilinder in het midden van het gebouw. Daar heeft Kisho Kurokawa tropische bomen en -planten uit het regenwoud geplaatst. Daardoor dienen de passagiers in de sfeer worden gebracht van de flora en fauna van Maleisië. De hier groeiende bomen en planten werden overgeplant uit een bestaand regenwoud. Ook reizigers naar Zuid-Korea zijn aangenaam verrast, wanneer ze op het elegante, met licht doorstroomde en vanuit het oogpunt van design uiterst geslaagd Incheon Airport landen. Deze werd in 2001 op circa 50 kilometer ten westen van de hoofdstad Seoel geopend. Het complex met zijn golfvormige, van glas, staal en marmer gebouwde terminal die bijna een half miljoen vierkante meter oppervlak heeft, is de internationale hub van Zuid-Korea. Het nationale architectenteam is erin geslaagd de terminal die aan de buitenzijde weinig Aziatisch lijkt, binnenin op volledig Koreaanse wijze in te richten – een groot atrium herbergt een tuin met echte bomen, waarvan de stammen twee verdiepingen hoog oprijzen. Daarnaast zijn er waterwerken. Gewaagde nieuwbouw op luchthavens, zoals in Azië of aan de Golf, zijn ondenkbaar in Amerika of Europa. Hier duurt het decennia totdat alle weerstanden en politieke horden zijn genomen, om überhaupt bestaande luchthavens te kunnen uitbreiden. Volledig nieuwe installaties, zoals in München (geopend in 1992) of Athene (2001), blijven beslist een uitzondering. Zelfs Berlijn-Brandenburg International die in de Duitse hoofdstad in 2012 in bedrijf moet worden gesteld, gebruikt een starten landingsbaan van de oude luchthaven Schönefeld. Een van de meest opzienbaren-

Helsinki, terminal 2: een Wellness-oase met een omvang van bijna 600 vierkante meter in het beveiligde gebied van een luchthaven terminal, met uitzicht op de vliegtuigen – dat mag wereldwijd wel uniek te noemen zijn.

e uitbreidingen in Europa vond plaats in d 2006 met de opening van terminal 4 in Madrid-Barajas. Al bij het voorrijden is het hoofdgebouw indrukwekkend door de vorm en de omvang; in het bijzonder door zijn golfvormig gedraaide aluminium dak en de met licht doorstroomde binnenruimte. In totaal heeft de door de Britse architect Richard Rogers en zijn Spaanse collega Antonio Lamela ontworpen terminal 4 een lengte van 1.140 meter. Het grondvlak bedraagt maar liefst 470.000 vierkante meter. Dit wordt overspannen door een dak dat is gedraaid en vanaf de binnenkant met speciaal daarvoor in China geteeld bam boehout is bekleed. De uitstraling die de ruimte heeft, is spectaculair. Dat komt dankzij de lichtinval door meer dan 550 bovenlichten met reflectoren en grote glaswanden. Het gebouw heeft drie grote lichtcorridors die voor de reiziger, net zoals bij een kleurcodering, zijn bestemd om zich te oriënteren. Bovendien vormen deze een duidelijke scheidingslijn tussen de drie gebouwlinies van de terminal. Noodsprong op Heathrow Een andere belangrijke nouveauté in Europa is de in 2008 geopende terminal 5 van British Airways op Londen-Heathrow. Voorheen was dit een verouderde en chronisch overbelaste luchthaven; echter wel de belangrijkste van het continent. Het gebouw is met een grondvlak, zoals Hyde Park, één van de grootste in zijn soort. De planning, ook door Richard Rogers, ging al in 1989 van start. Terminal 5 voldoet in zijn architectuur aan alles wat tegenwoordig op moderne luchthavens gebruikelijk is, qua vormgeving geen groot succes; eerder een solide profiel. De terminal heeft een hoogte van 40 meter, een lengte van 396 meter, wordt omhuld door 30.000 vierkante meter glas en moet in de eindfase max. 35 miljoen passagiers per jaar kunnen afhandelen. Een grote, lichte en door een gebogen dak overspannen vertrekhal, waar het daglicht binnenstroomt, ontvangt de luchtreiziger. Gebruikers die aan de tot dusver donkere catacomben van Heathrow waren gewend, zijn tegenwoordig stomverbaasd. De nieuwe lounges zijn spectaculair: een grandioos uitzicht door reusachtige raampartijen tot aan Windsor Castle en tot aan het nieuwe Wembleystadion wordt door het terras van de „Concorde Room“ voor First class-reizigers net zo goed geboden als aan intieme zithoeken met open haard in het restaurant. Met open keuken, een champagnebar met Swarovski-

Naast de sauna is er een klein zwembad. Groene reflexen dompelen het water daar onder in een geheimzinnig licht.

kristal kroonluchters, overal speciaal ontworpen designmeubels en kunstwerken, in het totaal een designbelevenis die de reizigers de Heathrow-horror tot nu toe laat vergeten. Soms kunnen echter ook kleine nieuwe zaken een wonder bewerkstelligen: de in 2009 geopende uitbreidingsbouw van terminal 2 van de luchthaven Helsinki werd niet alleen over 1.000 vierkante meter voor de elegante Via-lounge met de meest verfijnde Finse designermeubels en -lampen ingericht, maar tegelijkertijd werd ernaast een Wellness-locatie voorzien. Een Wellnessoase met een omvang van bijna 600 vierkante meter in het beveiligde gebied van een luchthaventerminal, met uitzicht op de vliegtuigen, dat mag wereldwijd wel uniek worden genoemd. Naast de sauna borrelt er iets in een klein zwembad. Groene lichtreflexen dompelen het mineraalwater daar onder in een geheimzinnig licht. Daarop sluit een groot glazen front aan, waar door het onderste deel alleen van binnen naar buiten kan worden gekeken. Telkens weer haasten mensen zich geluidloos voorbij; sommigen slepen met zware handbagage. Direct daarachter wordt de blik getrokken naar het voorterrein van de luchthaven. Af en toe rijden vliegtuigen voorbij, reusachti ge Airbusjets leggen aan de reizigersslurven aan. Echter bekeken door de ruit vanuit de sauna met een warmte van 95°C wekt het allemaal de indruk van een geheel andere wereld, alsof er in plaats van het werkelijke uitzicht een videoclip op een beeldscherm zou worden afgespeeld.

Over de auteur Andreas Spaeth is luchtvaartjournalist in Hamburg. Hij levert al circa 20 jaar zijn bijdragen aan talloze Duits- en Engels talige media (o.a. Süddeutsche Zeitung, Frankfurter Allgemeine Zeitung, DIE ZEIT, Lufthansa Magazin, Flug Revue, monocle, Air International), is als expert op radio en tv, en is ook auteur van boeken voor onderwerpen rondom de passagierslucht vaart. Hij is naar ruim 90 landen gereisd en bezoekt luchtvaartmaatschappijen, vlieg tuigfabrikanten en luchthavens wereld wijd om daarover verslag uit te brengen. www.aspapress.com


15

Logotec LED Spots

Logotec LED Inbouwspots

Met Logotec LED-spots presenteert ERCO haar eerste programma spots dat uitsluitend werd geoptimaliseerd voor het gebruik van LED's. Logotec LED is met zijn moderne LED-lenstechniek nu al een gelijkwaardige vervanging voor alle spots met traditionele reflectoren en laagspannings-halogeenlampen tot 100W. Het systeemdesign en de meest moderne opto-elektronica zijn kenmerkend voor dit energieefficiënte programma. De vlakke vorm van de armatuur is karakteristiek voor het gebruik van de nieuwe LED-technologie. Bovendien draagt dit bij aan het optimale warmtemanagement van de hoogvermogen-LED’s. De vormgeving van de lampvorm valt op door het compacte model, waarin het bedrijfsapparaat al is opgenomen. Er zijn van de Logotec LED zes verschillende lichtsterkteverdelingen beschikbaar. De vervangbare Spherolit-lenzen bepalen de lichtverdeling van smalle naar brede lichtbundels tot aan de verticale verlichting. De Logotec LED is ook beschikbaar als inbouwspot.

ERCO heeft het programma voor in het plafond geïntegreerde LEDinbouwspots speciaal afgestemd op de eigenschappen van LED's. Uitgevoerd met de innovatieve Spherolit-lenstechniek vormt deze serie nu al een gelijkwaardige vervanging voor spots met traditionele reflectoren en laagspanningshalogeenlampen tot 100W. Typisch voor het gebruik van LED's is de vlakke vorm van het armatuurhuis dat een optimale bijdrage levert aan het warmtemanagement van de hoogvermogen-LED's. Door het efficiënte, optisch systeem van de LED is het armatuurrendement hoger dan bij conventionele systemen. Het zwenkmechanisme voor het armatuurhuis maakt het mogelijk wanden op homogene wijze te verlichten tot aan het begin van het plafond. Er zijn van de Logotec LED zes verschillende lichtsterkteverdelingen beschikbaar. De montage zonder gereedschap waarborgt een rendabele installatie van de inbouwspots. Het systeemdesign van de ring of het frame voor de inbouw in het plafond staat bovendien het uitwisselen toe tussen Quintessence en Logotec. De Logotec LED is ook beschikbaar als spot voor spanningsrail.

Logotec LED-spots zijn vanaf 2011 verkrijgbaar

LED 4,6W Daglichtwit Warmwit

narrow spot

LED 14W Daglichtwit Warmwit

spot flood wide flood

Design Alle Logotec LED’s kunnen via de beugel zwenken en draaien. Het compacte armatuurhuis bevat het bedrijfsapparaat voor de hoogvermogen-LED’s.

wallwash

Logotec LED-inbouwspots zijn vanaf 2010 verkrijgbaar

Inbouwdetail Afhankelijk van de inbouwring is het resultaat ofwel een met het plafondvlak afsluitend of een afdekkend inbouwdetail. De Logotec LED is verkrijgbaar in de kleuren wit of zilver.


oval flood

Design

LED 4,6W Daglichtwit Warmwit

narrow spot

LED 14W Daglichtwit Warmwit

spot flood wide flood

oval flood

wallwash

Design De Logotec LED-inbouwspots met een ronde of vierkante vorm maken plafondaanzichten mogelijk die kunnen worden afgestemd op de architectuur en de stijl van het interieur.


17

Logotec LED Spots en inbouwspots

Met het programma van de Logotec LED-spots en -inbouwspots kunnen complexe verlichtingstaken op uniforme wijze worden opgelost: accentverlichting, washing, evenals verticale verlichting.

LED-technologie De kwaliteit van de optische systemen beïnvloedt in grote mate de totale efficiency van een LEDarmatuur. Voor het genereren van gericht licht gebruikt ERCO daarom zelfontwikkelde en zelfgeproduceerde optische projectiesystemen. De collimatoren vormen als secundaire lens de schakel tussen de LED-lens op de printplaat en de verwisselbare Spherolit-lenzen als tertiaire lens. Met dit systeemdesign kan de gebruiker bij ERCO kiezen uit talloze lichtverdelingen voor professionele lichtplanning. Decennialange ervaring met polymeer-spuitgietwerk garandeert de hoogst mogelijke kwaliteit in de eigen productie.

ERCO LED-module ERCO collimator ERCO Spherolit-lens

Primaire lens De primaire lens direct op de LED-chip genereert een halfronde lichtstraling.

Secundaire lens De collimator als secundaire lens richt de lichtstralen parallel om verschillende tertiaire lenzen te kunnen gebruiken.

Tertiaire lens Na het bundelen van de lichtstralen bepaalt de Spherolit-lens de lichtverdeling als tertiaire lens: van smalle lichtbundels naar een brede lichtbundel tot en met de asymmetrische lichtsterkteverdeling en verticale verlichting.

Karakteristieken met Spherolit-lenzen

Narrow spot De twee grote collimatoren achter de Spherolitlens zijn met het optisch systeem narrow spot kenmerkend voor de Logotec LED-spot. Het bedrijfsapparaat is in het onderste gedeelte gemonteerd.

Oval flood De tweezijdige structuur van de Spherolit-lens oval flood zorgt voor het beeld van de breedstraler. De zes hoogvermogen-LED’s met collimator worden zichtbaar achter de Spherolit-lens.

Warmtemanagement ERCO hecht bijzonder veel waarde aan warmtemanagement, zodat de LED-modules werken in het niet-kritische temperatuurbereik. Daardoor halen de LED’s hun maximale levensduur en leveren hun gespecificeerd vermogen gedurende de totale bedrijfsperiode.

Identificatie Spherolitlenzen Voor de identificatie van de verschillende tertiaire lenzen is op de rand van de Spherolit-lenzen de naam van de betreffende lichtverdeling genoteerd.

LOR

Narrow spot Voor het accentueren van kleinere objecten met een hoge lichtsterkte of voor het overbruggen van grotere afstanden tussen de armatuur en het object. Stralingshoek < 10°.


Spot De standaardeigenschap voor accentuerende verlichting van elk type object, vooral voor de modellering van een driedimensionale vorm. Stralingshoek 10°-20°.

Flood Voor de efficiënte accentuering van grotere objecten of het benadrukken van vlakken in ruimtelijke zones. Stralingshoek 25°-35°.

Wide flood Voor een flexibele, breedstralende verlichting van vlakken en ruimtelijke zones, vooral voor de presentatie van artikelen. Stralingshoek > 45°.

Oval flood De Spherolitlens oval flood beschikt over een breedstralende, tweezijdige lichtsterkteverdeling. Er ontstaat een ovale lichtbundel van ca. 20° tot 60°.

Wallwash De lichtverdeling van de lens-wallwasher is zo ontworpen dat een algeheel goede gelijkmatigheid ontstaat.

Dimmen aan de spot Logotec LED-spots kunnen op twee manieren worden gedimd die ook met elkaar kunnen worden gecombineerd: om te beginnen beschikt iedere LED-armatuurkop over een geïntegreerde potentiometer. Daardoor kan de lichtstroom onafhankelijk en nauwkeurig worden ingesteld.

Dimmen via een externe dimmer De door ERCO nieuw ontwikkelde bedrijfsapparatuur van de Logotec LEDspots kan bovendien ook met externe dimmers in faseafsnijtechniek worden gebruikt.

Efficiënte Spherolitlenzen De nieuwe LED-wallwashertechniek met Spherolit-wallwasher genereert een dubbel zo grote verlichtingssterkte in vergelijking met conventionele Spherolitwallwashers. Lens-wallwasher LED Met Spherolit-lens wallwash. Bedrijfsrendement van de armatuur (LOR): ca. 80%


19

Focus

Dubbelfocus LED Collimatoroptiek

Toegepast: spot- en breed stralerkarakteristieken Armaturen voor spanningsrails zor gen voor flexibel licht in de archi tectuur: met bewegingsvrijheid; zowel bij het positioneren als bij het uitlijnen. Bovendien is de keuze uit verschillende lichtsterktever delingen een belangrijk voordeel. Op die wijze kunnen met de ver schillende optisch systemen tallo ze verlichtingstaken individueel en efficiënt worden ingevuld. De indeling in accentlicht, breedstra ling en wallwashing biedt voor de planning een bijzondere meer waarde. De smalle lichtbundel van de accentverlichting scheidt belang rijke van onbelangrijke zaken. Op die manier kan deze een bijdrage leveren de waarneming te leiden, bijvoorbeeld bij exposities of in showrooms. De keuze voor een zeer smalle of een brede lichtbundel wordt gemaakt op basis van het gewenste contrast ten opzich te van de omgeving, evenals de grootte van en de afstand tot het object: voor een indrukwekkende enscenering van een boeket bloemen in een hoge lobby is een „narrow spot“ geschikt. Grotere objecten op een kleinere afstand kunnen echter beter met een „wide flood“ worden geaccentueerd. De breedstralende lichtverdeling „oval flood“ is bij uitstek geschikt voor langwerpige displays of elementen. Een armatuur met „oval flood“ kan dan ook verschillende rotatie symmetrische spots vervangen. De wallwashkarakteristiek „wall wash“ creëert een gelijkmatig licht voor verticale vlakken, bijvoorbeeld in musea voor het uitlichten van schilderijen of om ruimtes duidelijk te verdelen. De nauwkeurige afstemming van verlichtingstaken en licht verdeling is een beslissende factor voor efficient visual comfort: dit soort concepten hebben minder afzonderlijke armaturen nodig en zijn daardoor ook goedkoper bij de installatie en in het gebruik. TS


Accentlicht Het gerichte accentlicht differentieert tussen belangrijke en onbelangrijke zaken. Dit houdt de aan dacht vast en leidt de blik naar details.

Breedstraling Met de breedstralende verlichting kunnen grote objecten of ruimtelijke zones naar voren worden gehaald. Ovale lichtbun dels zijn vooral geschikt voor langwerpige of gerangschikte objecten.

Licht leiden met LED's met Spherolit-lenzen Bij LED-lichtwerktuigen voor gericht licht zet ERCO Spherolitlenzen in als tertiaire lens voor de sturing van het licht. Zowel uit technisch als uit het oogpunt van lichtverdeling zijn Spherolit-lenzen afgestemd op de gepatenteerde Spherolit-reflectoren die zich bij de traditionele lampen hebben bewezen. Deze bieden naast een uitmuntende lichtkwaliteit ook veel praktische voordelen voor ontwerpers en gebruikers. In prin cipe geschiedt de transmissie van het licht door de Spherolit-lens van polymeer met minder verlie zen dan een reflectie; wat een positieve uitwerking heeft op het bedrijfsrendement van de arma tuur (LOR). De Spherolit-techniek is gebaseerd op de verdeling van

Spherolit-lens

een groot lensvlak in individuele driedimensionaal gewelfde afzon derlijke vlakken die het licht sturen door het te breken. Nadat de colli mator de lichtstralen heeft gebun deld, bepaalt de tertiaire lens met de Spheroliten de lichtverdeling: van smalle lichtbundels naar een brede lichtbundel tot en met de asymmetrische lichtsterkteverde ling en verticale verlichting.

Karakteristieken met Spherolit-lenzen

Het productieproces van Spherolit-lenzen en collimatoren verloopt van complexe berekeningen en computersi mulatie, via de precisie

werktuigbouw, tot en met de productie door ERCO in eigen huis.

Oval flood De Spherolit-lens oval flood beschikt over een breedstralende, tweezij dige lichtsterkteverdeling. Er ontstaat een ovale lichtbundel van ca. 20° tot 60°.

Wallwash De lichtverdeling van de lens-wallwasher is zo ontworpen dat een alge heel goede gelijkmatig heid ontstaat.

Wallwashing Door de verticale verlich ting ontstaat een duide lijke weergave van de ruimte. Daardoor kan de architectuur beter wor den geïnterpreteerd en wordt er tevens een lich te indruk van de ruimte gegenereerd.

Narrow spot Voor het accentueren van kleinere objecten met een hoge lichtsterkte of voor het overbruggen van gro tere afstanden tussen de armatuur en het object. Stralingshoek < 10°.

Spot De standaardeigenschap voor accentuerende verlichting van elk type object, vooral voor de modellering van een driedimensionale vorm. Stralingshoek 10°–20°.

Flood Voor de efficiënte accen tuering van grotere objec ten of het benadrukken van vlakken in ruimte lijke zones. Stralingshoek 25°–35°.

Wide flood Voor een flexibele, breed stralende verlichting van vlakken en ruimtelijke zones, vooral voor de pre sentatie van artikelen. Stralingshoek > 45°.


21

Tokyo International Forum

Architect: Rafael Viñoly Architects, New York Lichtplanners: Claude R. Engle, Chevy Chase; Lighting Planners Associates, Tokyo Fotograaf: Joshua Lieberman, Tokyo

Nieuw licht voor het gebouw waarmee Rafael Viñoly in 1996 zijn internationale doorbraak realiseerde: met efficient visual comfort van ERCO wordt een maximale energiebesparing van 70% bereikt.

www.t-i-forum.co.jp/english

Het Tokyo International Forum heeft zich met zijn markante vorm niet alleen ontwikkeld tot één van de meest belangrijke cultuuren conferentiecentra van Tokio. Het is echter ook een oriëntatiepunt, een constante in het zich voortdurend veranderende stadsbeeld van de Japanse metropool. Op het moment van oprichting, in 1996/97, was het een technische en architectonische topprestatie. Nu met een nieuwe verlichting is een enorme energie-efficiency bereikt. Bovendien blijven daarbij de kwaliteiten van de oorspronkelijke lichtplanning onveranderd. Voor de fascinerende verlichting van het spectaculaire atrium en vele andere delen van het gebouw vonden de ontwerpers destijds een oplossing met de beste lichtwerktuigen van ERCO die indertijd beschikbaar waren. Dat waren gedeeltelijk spots en downlights voor halogeenlampen, ten dele echter ook met speciale custom-made oplossingen. Vervolgens besloten de exploitanten van het Tokyo International form om de verlichtingsinstallatie volledig te vernieuwen: het doel daarvan was het oorspronkelijke lichtconcept in een minstens gelijkwaardige kwaliteit te handhaven – echter met moderne, toekomstbestendige serieproducten. Bij de investering diende rekening te worden gehouden met drastische dalingen van het energieverbruik en de onderhoudskosten. Een andere uitdaging was om de aanwezige inbouwopeningen te gebruiken; een wens van de opdrachtgevers. Met het concept van het efficient visual comfort bood ERCO een uitgangspunt voor de oplossing hiervan: intelligente, op waarneming gerichte planning en efficiënte halogeen-metaaldamplampen in armaturen met hoogwaardige lichttechniek waarborgden energiebesparingen van in totaal ca. 70%.

Accentlicht voor de dakconstructie De gigantische, zeppelinachtige dakconstructie van staal wordt door niet minder dan 588 inbouwspots met spot- en floodreflectoren vanaf de onderzijde van de glazen zijwanden geënsceneerd. Hier lukt het de tot dusver gebruikte Gimbal inbouwspots voor laagspanningshalogeenlampen AR111 met 75W te vervangen door de versies van halogeen-metaaldamplampen met 20W. Het geeft een indrukwekkend lichteffect en de energiebesparing is 73%. De met ca. 12.000 uur ongeveer zes keer langere levensduur van de hogedruklampen zorgt voor een aanzienlijke vermindering van de onderhoudsinspanningen – wat bij het grote aantal afzonderlijke spots van zeer grote invloed is. Ook in de lobby van de grote zaal A wordt aangetoond: dat het door 15 jaar lichttechnische vooruitgang mogelijk is bij een verminderd energieverbruik het idee van een lichtconcept zelfs in verbeterde vorm te realiseren. Op deze wijze genereren de hoogwaardige reflectoren van de Gimbal inbouwspots voor halogeenmetaaldamplampen een gelijkmatiger licht op het vloeroppervlak dan de oude spots voor halogeenlampen van 150W. Met verschillende wattages – 35W of 70W – is de nieuwe planning tevens op de verschillende plafondhoogtes aangepast. Ook hier kon het energieverbruik met 73% worden gereduceerd. De exploitanten zijn uiterst tevreden over het resultaat. „Tijdens ons overleg over het vernieuwen van de lichtinstallatie speelde een gering stroomverbruik de hoofdrol. CO2emissies en energiekosten verlagen is tegenwoordig een aspect van doorslaggevende betekenis. Tegelijkertijd was het belangrijk het hoge niveau van het oorspronkelijke lichtdesign te behouden“, verklaart Toshikazu Koike, Senior Operating Officer van de Facilities Management Group van het TIF: „Ten aanzien van de nieuwe, efficiënte verlichting en de lichtkwaliteit hiervan zijn wij verheugd dat deze geweldige architectuur attractief blijft en gedurende nog vele jaren in de toekomst als merkteken van Tokio blijft voortbestaan.“

Efficiënte wallwashing in het atrium Het verlichten van verticale vlakken benadrukt de architectuur en bepaalt het beeld van de ruimte. Om die reden is wallwashing een centra le factor van het efficient visual comfort. Op de doorgangsgebieden werden wallwashers met halogeenlampen van 500W en 300W vervangen door vergelijkbare met halogeen-metaaldamplampen van 150W: 70% energiebesparing met een verbeterde lichtkwaliteit. Ook bij de verlichting van hellende wanden door vloerinbouwarmaturen op de begane grond van het atrium was het mogelijk energiebesparing en tegelijkertijd een verbeterd visueel beeld te genereren. Uplights van een externe fabrikant met PAR-lampen werden vervangen door Nadir strijklichtwallwashers met halogeen-metaaldamplampen van 20W: 69% energiebesparing. 22 ERCO Lichtbericht 91

HIT

Efficiënte verticale verlichting bepaalt het beeld van de helderheid en definieert de grenzen van de ruimte. Lens-wallwashers, evenals downlight-wallwashers met HIT-lampen in warmwit (3.000K) van 150W vervangen speciale armaturen door PAR-lampen van 300W en 500W.


23

Malaga, terminal T3 De uitbreiding van de luchthaven van Malaga in de Spaanse vakantieregio Anda lusië maakt een moderne en efficiënte indruk. Efficient visual comfort bepaalt ook de lichtplanning in de nieuwe terminal T3.

Het door slanke steunen gedragen cassettedak vormt het toneel van de nieuwe terminal. Het beschermt tegen te hoge opwarming door directe zonnestralen, maar laat door zijn hoogte voldoende diffuus daglicht door de glazen gevel toe.

Architectuur en lichtplanning: GOP Oficina de Proyectos, Bruce Fairbanks, Madrid Elektroplanning: Ghesa Ingeniería, Madrid Fotograaf: Thomas Mayer, Neuss www.aena.es/malaga

De ERCO dubbelfocusdownlight voor halogeenmetaaldamplampen biedt niet alleen alle typische voordelen voor deze optische constructie, zoals hoog visual comfort bij een uiterst kleine plafondopening. Aangezien deze naar keuze met lampen van 35W, 70W of 150W kan worden uitgevoerd, is deze ook bovenal flexibel in het aanpassen van de lichtstroom, bijv. voor verschillende plafondhoogtes.


De internationale luchthaven van Malaga is in omvang de vierde van Spanje. Deze speelt door zijn ligging aan de Costa del Sol een centrale rol voor het toerisme in Andalusië. Met de nieuwe terminal T3 die in maart 2010 in bedrijf werd genomen, was de luchthaven in staat zijn passagierscapaciteit te verdubbelen tot nu zo'n 30 miljoen per jaar. De architect van de nieuwe terminal is Bruce Fairbanks, een Amerikaan, die sinds twee decennia in Spanje woont. Hij was in Madrid betrokken bij de oprichting van het bureau GOP. Hij heeft al de tower op de luchthaven van Malaga ontworpen, evenals de towers in Madrid-Barajas, Barcelona en in Santiago. Momenteel werkt hij aan de nieuwe terminal van de luchthaven van Alicante. Eenduidig vormgegeven, hoge plafonds zorgen in de verschillende wacht- en verkeerszones van de terminal voor een omvangrijke ruimte. Zelfs vanaf grote hoogte bieden Lightcast dubbelfocus-downlights efficient visual comfort door verblindingsvrij, gelijkma-

tig licht. Hun superieure performance schept de mogelijkheid voor een energiezuinig montageframe met grote asafstanden. Door de uit voering met halogeen-metaaldamplampen van 35W, 70W of 150W die een lange levensduur hebben, kan de lichtstroom aan de betreffende montagehoogte worden aangepast. Ook de gate of de bijbehorende ruimtes, zoals de toiletruimtes, zijn zorgvuldig en op eersteklas wijze verlicht. Lightcast en Compact 100 downlights voor compacte fluorescentielampen zorgen in deze zones op een energiezuinige manier voor de algemene verlichting met groot visual comfort.


25

Beleef de luchthaven Vliegreizen zijn tegenwoordig voor brede lagen van de bevolking betaalbaar geworden. Desondanks blijven deze voor de meeste passagiers een niet alledaagse belevenis. Na decennialange expansie gedurende welke ook de schaduwzijde van het massabedrijf duidelijk werd, schenken de luchthavenexploitanten daarom tegenwoordig veel aandacht aan de architectuur en de verblijfskwaliteit. Gebeurtenissen zoals het vliegverbod na het uitbreken van de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull of de steeds weer aan-


gescherpte veiligheidsmaatregelen hebben de betekenis, echter ook de kwetsbaarheid van het complexe luchtverkeerssysteem in het geheugen gegrift.


27

Hotel Nixe, Binz

Architectuur en lichtplanning: Thomas Hummels, Tauting Foto’s: Frieder Blickle, Hamburg

Uitzicht op het strand, sterrenkeuken, licht en design: in Thomas Hummels' boutique-hotel op het eiland Rügen smelten een bevoorrechte ligging, Jugendstilarchitectuur en een stringent concept samen tot een compleet gastronomisch kunstwerk.

www.nixe.de

Uit de prachtige materie schiep hij een boutique-hotel met een mix van klassieke badstijl en hedendaagse architectuur. Hotel Nixe werd in 2008 geopend en biedt 16 afzonderlijke, luxueuze suites en juniorsuites, evenals een klein, echter verfijnd, spa-gebied. Het hotelrestaurant is het neusje van de zalm dat met zijn chef-kok, Ralf Haug, al in 2009 een Michelinster en 16 punten bij Gault-Millau in de wacht sleepte. Daardoor is het één van de culinaire topadressen in Mecklenburg-Vorpommern. De zorgvuldigheid die in het hele hotel aan de interieurvormgeving en de verlichting is gewijd, stopt niet bij het restaurant: binnen, echter ook op het terras, verspreidt licht van ERCO een passende, beschaafde sfeer van topkwaliteit. Daardoor komen de inrichting en de geserveer de gerechten optimaal tot uiting door een op waarneming gerichte planning en de uiterst verblindingsvrije lichtwerktuigen voor efficient visual comfort - de gasten zijn er in hun element; tegelijkertijd spaart de efficiënte techniek het milieu en draagt deze bij aan het energie zuinige gebruik.

Prominente ligging: hotel Nixe is ook 's nachts een blikvanger aan de zuidelijke strandpromenade van Binz. Het gebouw wordt met Beamer schijnwerpers geënsceneerd, maar ook met Kubus en Focalflood varychrome façadearmaturen in LED-techniek. Voor de verlichting en als ruimtescheppend element op het terras en in het park worden Midipoll bolderarmaturen ingezet.


Het verlichtingsconcept in het restaurant: uiterst verblindingsvrije Starpoint opbouw- en pendeldownlights, Optec spots én Trion Uplights voor de indirecte verlichting. Een Light System DALI installatie zorgt voor verlichting, afgestemd op de omgeving.

Chef-kok, Ralf Haug, is blij met de hoge onder scheiding die zijn keuken in november 2009 opnieuw kreeg toegekend. Nixe is überhaupt het eerste restaurant op Rügen dat van Guide Michelin een ster heeft gekregen.

Het toerisme op het eiland in de Oostzee, Rügen, is ongetwijfeld één van de meest succesvolle als gevolg van de Duitse eenwording. Vanaf 1989 heeft het grootste eiland van Duitsland haar verdiende plaats als vakantiebestemming terugge kregen. Badplaatsen, zoals Binz, Sellin, Göhren en Sassnitz, klinken als locaties ten tijde van de Keizer, toen Rügen het bevoorrechte vakantieoord was van de betere kringen uit Berlijn. Uit deze tijd dateert ook de typische, door de Jugendstil beïnvloede badarchitectuur die de sfeer in deze plaatsen vormgeeft. Gelukkig waren er ondernemers en gastronomen die de waarde van dit erfgoed herkenden en menig kleinood uit de Doornroosjesslaap wekte of redde van de ondergang. Dat geldt ook voor „Villa Seenixe“ in Binz, direct gelegen achter het geliefde, 8 kilometer lange zandstrand: de hui dige exploitant, Thomas Hummels, aanvaardde het juweel uit de Jugendstil dat in 1903 als zomerresidentie werd gesticht en na de oorlog tot aan de eenwording een wisselend lot trof.


29

Hotel Santa Marta Omgeven door bosrijke heuvels en met uitzicht op zee ligt hotel Santa Marta. Het biedt een idyllisch toevluchtsoord voor de drukte van de nabijgelegen badplaats Lloret de Mar aan de Spaanse Costa Brava. Een nieuwe, elegante spa-ruimte vormt bovendien een revaluatie van het traditionele bedrijf.

Midipoll bolderarmaturen verspreiden niet alleen efficiënt licht op open terrein, maar zijn ook ruimtescheppende elementen door het beschaafde strijklicht op het kruisvormige profiel. Voor de tuin en terrassen van de nieuwe spa kozen de planners hoge en lage versies met halogeen-metaaldamplampen van 35W.

Naast Midipoll zijn rondom de nieuwbouw ook Cilinder façade armaturen, LED-oriëntatielampen, evenals Kubus vloerwashers voorzien.

Degene die op het discreet door Midipoll armaturen verlichte dakterras van het nieuwe spa van het hotel Santa Marta staat en ziet hoe de schemering het eigen strand van het hotel aan de baai in bezit neemt, kan nauwelijks geloven dat er tussen deze plek en de Catalaanse badplaats Lloret de Mar slechts een paar kilometer ligt. De drukte van die plaats, de bestemming van jeugdige partygangers uit heel Europa, is hier niet te merken. De ligging aan de heuvelachtige kust, ingebed tussen zes hectare pijnboombos, vormt als vanouds het hoofdargument voor het traditionele vakantiehotel dat op een geweldig uitzicht op zee vanuit de meeste kamers kan bogen. Het creëert voor haar gasten met persoonlijke service en charme die kenmerkend is voor het land, een tijdperk van vóór het massatoerisme aan de Middellandse Zee. Deze in positieve zin conservatieve houding verhindert de exploitanten niet modern comfort, design en actuele architectuur in hun concept te integreren. De nieuw geopende en als aparte module in het terrein vormgegeven spa-ruimte van het hotel demonstreert dit als geen ander. Deze omvat een binnenzwembad, een fitnessruimte, behandelruimtes voor cosmetica en massages, evenals het reeds genoemde, elegan te dakterras. Dit laatste is overigens niet alleen geschikt om van het uitzicht te genieten, maar ook voor het organiseren van allerlei evenementen. Aan een duidelijke architectuurtaal met hoogwaardig materiaal wordt een zorgvuldig geplande verlichting binnen en buiten toegevoegd die de claim van het hotel onderstreept.

Architect: Carles Sobirà, Lloret de Mar Foto’s: Thomas Mayer, Neuss www.hstamarta.com

Sporten met uitzicht op zee: ook de fitnessruimte betrekt het landschap bij de architectuur. Hier zorgen Compact 100 downlights voor compac te fluorescentielampen voor efficiënte en com fortabele verlichting.

Lightcast downlights IP65 verlichten de periferie van het zwembad dat met een glazen front in de richting van de zee opengaat. Door hun hoge beschermingsgraad zijn deze armaturen duurzaam bestand tegen de belasting in natte ruimtes.


Efficiënte wallwashing in de gangen van de spa-ruimte: Quadra lenswallwashers verlichten vlakken van wanden voor een aangename, verblin dingsvrije indruk van het licht en ensceneren verzorgingsproducten in de vitrines. ERCO Lichtbericht 91

31

Expo Shanghai 2010: Duits paviljoen Veel technologie voor een uitgebalanceerde stad: onder het motto „Balancity“ ontpopte het Duitse Paviljoen in Shanghai zich tot één van de publiekstrekkers van de Wereldtentoonstelling.

Op de bezoekers wachtte een toer door de facetten van het huidige Duits land: naast de techno logietentoontstelling en toekomstvisies mogen ook de clichés uit de geschiedenis en van de gemoedelijkheid niet ontbreken.

Architectuur en algemene planning: Schmidhuber + Kaindl GmbH, München Tentoonstellings- en mediavormgeving: Milla und Partner GmbH, Stuttgart Uitvoering en projectmanagement: Nüssli (Deutschland) GmbH, Roth Lichtplanning: E³ Ingenieurgesellschaft mbH, Altenbeken Foto’s: Michael Wolf, Andreas Keller www.expo2010-deutschland.de Het Duitse paviljoen was één van de publieks trekkers op de Expo 2010 in Shanghai. Al halver wege, eind juli, telden de organisatoren rond de 2 miljoen bezoekers. Wachttijden van 3 tot 4 uur werden door de overwegend Chinese gasten min of meer geduldig op de koop toegenomen. „Typisch Duitse“ clichés, zoals tuinkabouters of romantische burchten doken alleen op als ironische, verplaatsbaar decorstukken. De tech noïde, complexe, complete gedaante van het zilverachtig glanzende paviljoen, de grondigheid en de serieuze manier waarop de tentoonstelling „Balancity“ het verstedelijkte basisprincipe van de expo „Better City, Better Life“ echter weer gaf en verder ontwikkelde, heeft op de bezoe kers mogelijk net zo'n „typisch Duitse“ indruk gemaakt als de slachtschotel met zuurkool. Deze werd natuurlijk in het restaurant geserveerd. Net zoals in een echt stad waaierden de stro men bezoekers te voet, op transportbanden of via roltrappen uit door de geënsceneerde stads gebieden. De tentoonstelling werd geconcipi eerd door het agentschap Milla und Partner uit Stuttgart in nauwe samenwerking met de archi tect van het paviljoen, Lennart Wiechell van het bureau Schmidhuber + Kaindl uit München. Overeenkomstig werd lichtplanner Ulrich Kunkel van bureau E³ geconfronteerd met tallo ze gebruikssituaties: hoewel hij in eerste instan tie voor de verlichting van de tentoonstelling in de arm was genomen, nam hij in de loop van het project ook andere terreinen voor zijn reke ning. Dat waren onder meer het restaurant en de VIP lounge, maar ook de buitenverlichting. Als een diamant ontplooide het oppervlak van het paviljoen dat in facetten was verdeeld, haar optimale werking alleen onder de juiste verlich ting - met behulp van ERCO lichtwerktuigen voor buiten lukte het de verwachtingen die vooraf door de architecturale visualisering vol effecten werden gewekt, zelfs te overtreffen.

Zilverachtig glanst de mantel van metaalweef sel. Deze onderstreept de technoïde complexi teit van de inhoud en de tussenruimten uit welke het Duitse paviljoen bestaat. Tesis vloerin bouwarmaturen, evenals Beamer schijnwerpers met efficiënte halogeenmetaaldamplampen ensceneren het omhulsel van het gebouw (boven).


Binnenin vervolgt de vor mentaal haar weg: hier in de VIP lounge (rechts) die met Lightcast downlights en Quadra wallwashers is ingericht.

Een designtentoonstelling informeert over de stand van de vormgeving van Duitse industriële producten. Lichtwerktuig en muse umstuk tegelijk: de aan spanningsrail gemon teerde Cantax spots, „made in Germany", in het design van Naoto Fukasawa.

De metaforische „Energiecentrale“ van het paviljoen: door de geluidssterkte van hun kreten en hun applaus zetten de bezoekers de midden in de ruimte hangende lichtkogel met een doorsnede van drie meter in beweging. Quadra wallwashers in LED-varychrome-techniek verlichtten met wisse lende kleurintensiteiten de achterwanden van de zaal om de enscenering te ondersteunen. ERCO Lichtbericht 91

33

Expo Shanghai 2010: impressies Foto’s: Michael Wolf, Hongkong

Uitzicht op de rivier Huangpu die het expo terrein scheidt (boven). Naast het omvangrijke industriële braakliggend gebied moesten ook oude woonwijken voor de Wereldtentoonstelling plaatsmaken: er werden 18.000 mensen naar elders overgebracht; in de snelle ontwikkeling van de metropool was dit niet meer dan een

Na de Olympische zomerspelen 2008 trad China deze zomer opnieuw met een tweede mega-evenement in de schijnwerpers van het wereldtoneel: de Wereldtentoonstelling Expo 2010 vond plaats van 1 mei tot 31 oktober in Shanghai. En, zoals dat volledig past bij een land van superlatieven, was het de grootste expo aller tijden met een terrein van 5,28 km², 242 deelnemende landen en organisaties, evenals een planning voor 70 miljoen bezoe kers. Onder het motto „Better City, Better Life" focuste de tentoonstelling zich op een thema dat, juist voor een land als China, dat zo'n stormachtige groei doormaakt, momenteel tot de meest prangende onderwerpen behoort: de vormgeving van functionele steden waar het de moeite waard is om te wonen. Daarbij was de basishouding van de expositie doorspekt met optimisme en geestdrift over de vooruitgang, met een wens voor een dialoog zonder conflic ten tussen culturen. Het was klip en klaar: deze expo markeerde voor China een belangrijke mijlpaal van de ontwikkeling naar een moderne industriële maatschappij.

druppel op een gloei ende plaat. Het Chinese paviljoen met zijn stra lend rode dakconstructie uit gestapelde, stalen dragers steekt, geheel in overeenstemming met de bouwverordening, drievoudig uit boven alle andere paviljoens (links).

Als een UFO zweeft de koepel van het cultureel centrum van de expo boven het terrein (links). Deze behoort tot de bouwwerken die ook na de expo verder moeten worden gebruikt – in

tegenstelling tot de tijdelijke bouwwerken, zoals het Britse paviljoen (boven). Wat er over blijft zijn de indrukken en ontmoetingen van de bezoekers van overal ter wereld.

In een voormalige scheepsloods presen teerde de staatswerf CSSC haar nieuwste con cepten. Smal stralende Oseris spots zorgen voor accentuerend licht zon der de overal aanwezige multimediapresentaties door strooilicht te beïn vloeden.

LED-kleurenspel op de Expo Boulevard; de hoofdas van het tentoon stellingsterrein (boven). Het Marokkaanse pavil joen (links) ensceneert orïentaalse thema's met ERCO lichtwerktuigen, zoals Kubus façade armaturen, Grasshopper schijnwerpers en Tesis vloerinbouwarmaturen.



35

Achterlichten

München De showroom in de Beierse metropool opende al op 19 november 2009 haar deuren. Hier betrok ERCO een etage in een voormalige fabriek uit de periode rond 1895 die onder monumentenzorg ressorteert. In de buurt zijn gerenommeerde architectuur- en designbureaus gevestigd. Het historische, zichtbare muurwerk en de

plafonds van het kappengewelf sluiten perfect aan bij de moderne, ingebouwde gedeelten voor het demonstreren van lichtwerktuigen en hoe deze werken.

Nieuwe Showroom in Zürich Met de omvangrijke nieuwe showroom voor Zwitserland plaatst ERCO in het stadsdeel Wipkingen van Zürich een artistiek lichtaccent. De flexibele mock-up-zone maakt de demonstratie mogelijk van talloze lichtwerktuigen en lichteffecten; kantoren en vergaderruimtes scheppen de optimale voorwaarden voor indi vidueel advies op maat aan klanten.

ERCO Lighting AG Trottenstrasse 7 8037 Zürich Switzerland Tel.: +41 44 215 28 10 Fax: +41 44 215 28 19 email: [email protected]

Op 20 mei 2010 vierde ERCO Zwitserland met klanten en andere vrienden de opening. Als gastheer ontving Peter Schwägli, manager ERCO Zwitserland, de gasten (rechts).

Nieuwe showrooms in Duitsland De Duitse ERCO verkooporganisatie volgt het concept door met aantrekkelijke kantoren en showrooms in de belangrijke metropolen van Duitsland aanwezig te zijn. Op die wijze kan ze architecten en planners via korte wegen een optimale service bieden. Na Stuttgart en München in 2009 openden in 2010 ook in Berlijn en Hamburg nieuwe ERCO showrooms hun deuren. Ook deze bieden alle mogelijkheden om licht tastbaar te maken. De showrooms zijn enerzijds centrale kantoren voor de ondersteuning van lichtadviseurs in de buitendienst; anderzijds zijn deze bestemd voor het demonstreren van lichteffecten, voor het verstrekken van monsters, voor seminars en pro jectvergaderingen. Alle contactadressen van de ERCO showrooms in Duitsland treft u aan via: www.erco.com/contact

ERCO Leuchten GmbH Showroom Berlijn Reichenberger Str. 113A 10999 Berlin Germany Tel.: +49 30 769 967 0 Fax: +49 30 769 967 20 email: [email protected] 36 ERCO Lichtbericht 91

Berlijn Op 6 mei 2010 opende ERCO haar nieuwe showroom in het stadsdeel Kreuzberg. De vaktechnische etage in een typisch historisch Berlijns achterhuis biedt na een grootscheepse renovatie nu de meest actuele technische infrastructuur. Door de ERCO huisstijl was het mogelijk het karakter van de ruimtes in grote mate

te behouden en gelijktijdig de filosofie van het merk duidelijk over te brengen. De omgeving van de nieuwe showroom is een geliefde vestigingsplaats voor bedrijven in de creatieve sector.

ERCO Leuchten GmbH Showroom München Nymphenburger Str. 125 80636 München Germany Tel.: +49 89 120 099 40 Fax: +49 89 120 099 499 email: [email protected]

Internationale lichtworkshop Lüdenscheid, 17 – 21 augustus 2010 Sinds een aantal jaar biedt ERCO, behalve colleges, lichtworkshops voor de studierichtingen architectuur, binnenhuisarchitectuur, landschapsarchitectuur en lichtplanning – in het begin alleen in het Duits, maar later ook in het Engels voor internationale deelnemers. Het programma omvat oefeningen voor lichtplanning, evenals een excursie naar objecten die als voorbeeld dienen voor de museum- en shopverlichting. Het wordt gegeven door ervaren architecten en lichtplanners. Het enorme enthousiasme waarmee de evenementen worden ontvangen, is een positieve verrassing – het bevestigt echter ook de aantrekkingskracht van het onderwerp architectuurbelichting. Wij danken alle deelnemers voor hun belangstelling en hun enthousiasme! www.erco.com/seminars

The Structure of Light: Richard Kelly and the Illumination of Modern Architecture door Dietrich Neumann (uitg.) Yale University Press ISBN-13: 978-0300163704 De Amerikaan Richard Kelly (1919-1977) was pionier op het terrein van de architectuurbelichting. Zijn kwalitatieve uitgangspunten voor planning drukten een stempel op de volgende generaties planners, maar ook op producenten, zoals ERCO. Nu verschijnt bij de uitgeverij van de beroemde Yale University de eerste omvangrijke monografie met een eerbetoon aan Kelly's leven en werk. Het boekwerk omvat 224 pagina's.


37

Terugblik Light+Building 2010 11 – 16 april 2010 Messe Frankfurt www.light-building.com

Verbonden door het overkoepelende concept van het efficient visual comfort bepalen twee grote onderwerpen dit jaar ERCO's beursoptreden: het nieuwe programma voor plafondinbouwarmaturen, Quintessence, evenals de LED-techniek, verspreid over alle programma's. Een overweldigende belangstelling die ook de successen van de vorige beurzen opnieuw

in de schaduw plaatste. Als blikvanger op de stand wekte een kinetische installatie van licht en bewegelijk opgehangen Quintessence reflectoren grote verbazing bij de bezoekers. Hartelijk dank aan alle gasten en medewerkers – tot ziens in 2011 op de Euroshop in Düsseldorf en in 2012 in Frankfurt!

E

ERCO GmbH Postfach 2460 58505 Lüdenscheid Germany Tel.: +49 2351 551 0 Fax: +49 2351 551 300 [email protected] www.erco.com

E Lichtbericht 91. Verschenen in november 2010

Recommend Documents