Dyspnoe in palliatieve fase
Marloes van Haandel
Inhoud • • • • • • • • • • • • •
Epidemiologie Definities van dyspnoe Communicatie Utrechts Symptoom Dagboek Verpleegkundige interventies bij dyspnoe Verpleegkundige diagnoses Angst Oorzaken van angstoornis door somatische aandoening of middel Verpleegkundige interventies bij angst HADS Hospital Anxiety Depression Scale Ondersteunende zorg Continuïteit van zorg Tot slot
Epidemiologie
Dyspnoe bij:
mm2
•
35% van de patiënten met kanker in de palliatieve fase
•
70% bij patiënten met longkanker
•
94% van de patiënten met COPD in het laatste jaar voor overlijden
•
72% van de patiënten met hartfalen in het laatste jaar voor overlijden
*www.pallialine.nl; richtlijn dyspnoe
Dia 3 mm2
even afstemmen met Brigitte, als zij begint met medisch deel, dit wel logisch voor haar om mee te beginnen. mmeevis; 11-6-2012
Definities •
Dyspnoe is een subjectieve ervaring van kortademigheid
•
Dit komt voort uit een samenspel van fysiologische, psychologische, sociale en omgevings-factoren ( American Thoracic Society, 1999, p.322)
Kortom…………… De patiënt is zo benauwd als hij zelf zegt!
Communicatie, in gesprek met patiënt en naasten •
Toekomstperspectief vanuit patiënt en naasten
•
Wat houdt patiënt bezig en wat zijn wensen en verwachtingen t.a.v. zorg en behandeling
•
Bespreek psychosociale factoren; angst voor dyspnoe/stikken, somberheid en sociale situatie
•
Draaglast/draagkracht mantelzorgers, tijdig inzetten VPTZ
•
Evalueer gebruik inhalatiemedicatie en andere dyspnoe gerichte interventies (ontspanningsoefeningen, muziektherapie etc)
•
Maak gebruik van ‘Utrechts Symptoom Dagboek’ www.pallialine.nl
Utrechts symptoom dagboek (USD) Ik heb op dit moment geen pijn 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg veel pijn geen slaapprobleem 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg groot slaapprobleem geen droge mond 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg droge mond geen slikklachten 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg veel slikklachten goede eetlust 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 geen eetlust goede ontlasting 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 geen ontlasting
Ik voel me op dit moment niet misselijk 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg misselijk niet benauwd 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg benauwd niet moe 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg moe niet in de war 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg in de war niet angstig 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg angstig niet somber 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg somber
Ik voel me op dit moment goed 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erg slecht
Welke klacht(en) moet(en) wat u betreft als eerste worden opgelost? …………………………………………………………………………………………………………. Wanneer de symptoomlijst niet of onvolledig is ingevuld, wat is hiervan de reden? ………………………………………………………………………………………………………….
Verpleegkundige interventies bij dyspnoe Houding, waar patiënt zich zo comfortabel mogelijk voelt. • half rechtop zitten Adequate ademhalingstechniek • door neus inademen en door mond uitademen Evenwicht tussen momenten van inspanning en rust • aanpassen van lichamelijke activiteiten aan inspanningmogelijkheden •
afkoeling en frisse lucht is van groot belang; gebruik handventilator
•
vermindering van externe prikkels; parfum, nicotinelucht etc
•
efficiënt gebruik van inhalatiemedicatie en therapietrouw
•
zuurstoftoediening op indicatie van specialist/huisarts
mm3
Dia 7 mm3
ik ga ervan uit dat je hier er een hoop bij verteld. Ik denk vooral ook in de ondersteuning ademhaling kunnen vpk een hoop doen mmeevis; 11-6-2012
Verpleegkundige diagnoses
•
Angst bij dyspnoe
•
Vrees voor verstikking
•
Beperkte inspanningstolerantie
•
Sociaal isolement
•
Overbelasting mantelzorger(s)
•
Ineffectief ophoesten
Angst •
13-79% van de patiënten in een gevorderd stadium van kanker
•
18-26% van de patiënten met ALS
•
29-45% van de patiënten met hartfalen
•
90% van de patiënten met terminale COPD
Bron: www.pallialine.nl
Oorzaken van angstoornis door somatische aandoening of middel Angst veroorzaakt door: • pijn • kortademigheid; vooral voor verstikking • metabole ontregeling, bijv. hypercalciëmie • endocriene stoornissen: hyperthyreoïdie • medicamenten: - corticosteroïden - opioïden - bronchodilatatoren - stimulantia/antidepressiva - benzodiazepinen - bètablokkers • • •
onttrekking van alcohol, benzodiazepinen, opioïden, nicotine koorts delier
Vpk interventies bij angst Diagnostisch interview • Hoe wordt de aard van de angst beschreven en wat is de frequentie? • Is de angst continu aanwezig of in aanvallen? • Wat zijn uitlokkende factoren? • Wat is de invloed van de angst op het sociale functioneren? • Is er naast de angst ook sprake van andere psychische klachten, m.n. somberheid? • Hoe reageert de omgeving? • Wat heeft de patiënt tot nu toe zelf gedaan om de angst te verminderen? • Ligt de patiënt 's nachts wakker, piekert hij, zo ja, waarover? Screeningsinstrument HADS invullen om angst/angststoornis uit te sluiten Eerstelijns huisarts, geestelijk verzorger, psychiater, fysiotherapeut Ontspanningsoefeningen: muziek, yoga, ademhalingstechniek Overleg met huisarts over wel/niet geven van medicatie
HADS Hospital Anxiety Depression Scale Ik voel me gespannen: 0 Meestal 0 Vaak 0 Af en toe, soms 0 Helemaal niet
Ik heb het gevoel dat alles moeizamer gaat: 0 Bijna altijd 0 Heel vaak 0 Soms 0 Helemaal niet
Ik geniet nog steeds van de dingen waar ik vroeger van genoot: 0 Zeker zo veel 0 Wel wat minder 0 Duidelijk minder 0 Eigenlijk nauwelijks nog
Ik heb een soort angstig gespannen gevoel in mijn buik: 0 Helemaal niet 0 Soms 0 Vrij vaak 0 Heel vaak
Ik heb een soort angstgevoel alsof er iets vreselijks zal gebeuren: 0 Ja zeker, en vrij erg 0 Ja, maar niet zo erg 0 Een beetje, maar het hindert me niet 0 Helemaal niet
Het interesseert met niet meer hoe ik eruit zie: 0 Inderdaad, helemaal niet meer 0 Niet meer zoveel als eigenlijk zou moeten 0 Het interesseert me wel, maar iets minder dan vroeger 0 Het interesseert met nog net zoveel als vroeger
Ik kan best lachen en de dingen van de vrolijke kant zien: 0 Net zoveel als vroeger 0 Nu wel wat minder 0 Duidelijk minder 0 Helemaal niet
Ik ben onrustig en voel dat ik iets te doen moet hebben: 0 inderdaad, heel duidelijk 0 Duidelijk 0 Enigszins 0 Helemaal niet
Ik maak me ongerust: 0 Heel vaak 0 Vaak 0 Af en toe, maar niet zo vaak 0 Heel soms
Ik verheug me van te voren op de dingen die komen gaan: 0 Net zoveel als vroeger 0 Een beetje minder dan vroeger 0 Veel minder dan vroeger 0 Bijna nooit
Ik voel me opgewekt: 0 Helemaal niet 0 Heel af en toe 0 Soms 0 Meestal
Ik raak plotseling in paniek: 0 Inderdaad, zeer vaak 0 Tamelijk vaak 0 Soms 0 Helemaal nooit
Ik kan best rustig zitten en me ontspannen: 0 Jazeker 0 Meestal 0 Af en toe 0 Helemaal niet
Ik kan van een goed boek genieten, of van zoiets als een radio- of televisie programma: 0 Vaak 0 Tamelijk vaak 0 Af en toe 0 Heel zelden
Ondersteunende zorg •
Huisarts
•
Thuiszorg (met hulpmiddelen)
•
Fysiotherapeut
•
Ergotherapeut
•
Diëtiste
•
COPD verpleegkundige
•
Geestelijk verzorger
•
Palliatief team
•
VPTZ/Buddyzorg
•
Lotgenotencontact
•
Stichting leven rond de dood
Continuïteit van zorg •
Zorg voor overdracht van ziekenhuis naar thuis/ andere instelling, waarbij ook aandacht is voor psychosociale aspecten
•
Anticipeer op problemen in de toekomst; medicatie voorhanden voor huisarts/wijkverpleegkundige bij dyspnoe en/of angst?
•
Geef patiënt en naasten een stappenplan hoe te handelen bij acute dyspnoe. Aandacht voor inhalatiemedicatie, ontspanningsoefeningen, balans activiteit/rust, uitlokkende factoren vermijden.
•
Bij COPD patiënten vervolgafspraak COPD verpleegkundige
•
Geestelijke verzorger evt. in thuissituatie continueren
•
VPTZ inschakelen in overleg met patiënt en/of naasten
•
USD ook in thuissituatie continueren door wijkverpleegkundige
Tot slot
Bedankt voor jullie aandacht en hopelijk………..
……wordt het een adembenemende wedstrijd vanavond!
