Duurzaam en evenwichtig eten

Duurzaam en evenwichtig eten

Inleiding Tegenwoordig duikt het woord duurzaamheid regelmatig op in de media. De term duurzaamheid wordt meestal gebruikt als een synoniem voor betrouwbaarheid, bestendigheid, ‘iets dat lang(er) meegaat’. Bij duurzaamheid denken we misschien ook aan milieu, uitputting van grondstoffen, energievoorziening en ‘consuminderen’. Duurzaamheid is een veelomvattend begrip dat in verschillende contexten gebruikt wordt, en soms ook met een verschillende betekenis. De term duurzame ontwikkeling lijkt meer geschikt om de uitgebreidheid van dit thema weer te geven. De definitie van duurzame ontwikkeling is geformuleerd door de Verenigde Naties in 1987 (“Our Common Future”; Brundtland) en luidt: "Duurzame ontwikkeling is een ontwikkelingsvorm die beantwoordt aan de behoeften van nu, zonder de capaciteit van de volgende generaties om in hun eigen behoeften te voorzien, in het gedrang te brengen".

Wat is duurzame ontwikkeling? Duurzame ontwikkeling heeft zowel een economische als een sociale en ecologische dimensie. Deze 3 dimensies worden ook wel omschreven als Profit (economisch), People (sociaal) en Planet (ecologisch). Een evenwicht tussen deze 3 dimensies is een mooi streven. Profit – Economic – kiezen voor een duurzame economie. Een economie gebaseerd op welvaart en kansen voor iedereen, waarbij de milieu- en sociale kosten voor rekening komen van degenen die ze veroorzaken, met een rationeel beheer van grondstoffen. Voorbeeld: hoogproductieve landbouw (o.a. het verbeteren van de ziekte- en droogteresistentie van planten via gewasveredeling). People - Social – bouwen aan een rechtvaardige samenleving en welzijn. Een samenleving waarin rekening wordt gehouden met de huidige en toekomstige behoeften van iedereen en waarin de kansen eerlijk worden verdeeld. Voorbeelden: gezonde arbeidsomstandigheden en evenwichtige voeding. Planet – Environment - leven in harmonie met onze natuurlijke omgeving en zorgen dat de natuurlijke rijkdommen bewaard blijven. Het milieu behouden en beschermen voor de generaties na ons. Voorbeelden: optimalisatie landgebruik en bevordering biodiversiteit. De 3 dimensies van duurzame ontwikkeling en de raakpunten tussen deze dimensies kan je in de onderstaande figuur terugvinden.

© VIGeZ 2013 - Duurzaam en evenwichtig eten – tekst voor website

1

(Bron figuur: http://open-sustainability.org/wiki/Sustainable_Development)

Alhoewel de basisprincipes van duurzame ontwikkeling eenvoudig lijken, is het voor consumenten zeer moeilijk om de impact van onze keuzes correct in te schatten. Wat voor het milieu (Planet) positief is, is niet per se goed voor andere aspecten van duurzame ontwikkeling, zoals het welzijn van dieren of de economische positie van bevolkingen in ontwikkelingslanden (“People”) (Gezondheidsraad Nederland; 2011). Tot slot is een interessant concept binnen het luik Planet het begrip ecologische voetafdruk. De ecologische voetafdruk schat het deel van het aardoppervlak dat we nodig hebben voor alles wat we ondernemen. Deze voetafdruk is rechtstreeks afhankelijk van onze levenswijze, want de ecologische voetafdruk stelt immers een berekening voor van de totale oppervlakte die nodig is voor voedselproductie en grondstoffen, het opvangen van ons energieverbruik en de noodzakelijke ruimte voor de infrastructuur die we gebruiken. Anders gezegd berekent deze voetafdruk hoeveel biologisch productieve grond- en wateroppervlakte een persoon of groep personen in één jaar gebruikt om zijn consumptieniveau te kunnen handhaven en zijn afvalproductie te kunnen verwerken.


2

Figuur: Elke menselijke activiteit heeft biologisch productief land en/of visgronden nodig. De ecologische voetafdruk vormt de som van deze verschillende domeinen van menselijke activiteit.

(Bron afbeelding: WWF (World Wide Fund for Nature) Living Planet Report 2012)

Wie de gemiddelde ecologische voetafdruk van een mens vermenigvuldigt met het huidige aantal mensen op onze planeet, beseft dat wij op dit ogenblik de mogelijkheden tot herstel van de aarde al overschrijden. Dat betekent dat we een beroep doen op meer natuurlijke rijkdommen dan onze planeet kan vernieuwen (zie ook: www.leefmilieubrussel.be).


3

Dit is nu 5,1ha; de voetafdruk van een gemiddelde Belg vanuit de lucht bekeken. Deze voetafdruk is gebaseerd op het “Living Planet Report” van het WWF (Wereld Natuurfonds) in 2008, in 2012 leveren verbeterde berekeningen een voetafdruk van 7,11ha op (Living Planet Report 2012, WWF).

(Bron afbeelding: http://www.voetzoekers.be/?inc=page&pageid=7)

Voeding maakt ongeveer een derde van de totale ecologische voetafdruk uit. Een eenvoudige berekening van je voedselvoetafdruk kan je laten uitvoeren op www.voedselvoetafdruk.be. Je totale ecologische voetafdruk kan je berekenen via wwffootprint.be/destandaard/.

Duurzame ontwikkeling en voeding? De Organisatie voor Voedsel en Landbouw van de Verenigde Naties (FAO) heeft een definitie geformuleerd voor duurzame voeding: “Duurzame voeding is voeding met een lage impact op het milieu, die bijdraagt tot voedselzekerheid en voedselveiligheid en een goede gezondheid garandeert voor huidige en toekomstige generaties. Het gaat om een eetpatroon dat de biodiversiteit en de ecosystemen respecteert en cultureel aanvaardbaar is. Het is een dieet dat openstaat voor iedereen, rechtvaardig is en economisch haalbaar. Het is voedzaam, veilig en gezond en maakt optimaal gebruik van de natuurlijke grondstoffen en de menselijke hulpbronnen.” Hier kan ook aan toegevoegd worden dat een duurzaam voedselsysteem lokale productie en distributie aanmoedigt (APHA; 2007). Duurzame voeding houdt in (Lauwers – Velt vzw (Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren); 2003 en Steunpunt Transities voor Duurzame Ontwikkeling):         

Producten van een landbouw die zo weinig mogelijk pesticiden en kunstmeststoffen gebruikt Meer plantaardig voedsel en dus minder vlees eten Seizoens- en verse groenten en fruit Rekening houden met de manier waarop én hoe ver voedsel wordt getransporteerd (niet met het vliegtuig) Zo min mogelijk bewerkt voedsel (productie en consumptie) Behoud van zoveel mogelijk smaak- en voedingswaarde bij de bereidingswijze Verpakkingen vermijden: ze zijn vaak overbodig en vervuilend De keuze om zo gevarieerd mogelijk te eten Aandacht voor de sociaal-economische aspecten van voeding: de maatschappelijke positie van de landbouwer en de derde wereldproblematiek (of een eerlijke prijs voor de producent) – Fair Trade.

Wat is evenwichtige voeding? De gegevens van de laatste Belgische Gezondheidsenquête (WIV; 2008) geven duidelijk aan dat het niet zo schitterend gesteld is met onze voedingsgewoonten: in Vlaanderen eet 66% van de bevolking dagelijks fruit, maar slechts 39% eet 2 porties fruit per dag (de aanbeveling bedraagt 2 porties of 250 gram fruit per dag). 87% van de Vlamingen eet dagelijks groenten en 66% eet minstens 200 gram groenten per dag (de aanbeveling


4

bedraagt 300 gram groenten per dag). Vlees en producten uit de restgroep daarentegen eten of drinken we dan weer te veel. Evenwichtig of gezond eten volgens de actieve voedingsdriehoek is gebaseerd op drie basisprincipes: evenwicht, variatie en matigheid.

1.

Eet evenwichtig: De ene groep is groter dan de andere: de grootte van de groep geeft aan hoeveel je dagelijks nodig hebt van deze voedingsmiddelen. Je hebt bijvoorbeeld veel minder smeer- en bereidingsvet nodig dan aardappelen en graanproducten. Dus: Eet in verhouding meer uit de grote en minder uit de kleine groepen.

2.

Eet gevarieerd: Eén voedingsmiddel bevat nooit alle voedingsstoffen die je nodig hebt, variëren is dus de boodschap. Daarom is niet alleen variatie tussen de verschillende groepen, maar ook binnen elke groep noodzakelijk. Kies je dagelijks 300 gram wortelen uit de groentegroep, dan voldoe je wel aan de aanbeveling om 300 gram groenten te eten en krijg je dagelijks een ruime portie bèta-caroteen binnen. Maar je mist dan andere nuttige voedingsstoffen zoals vitamine C, dat ruim aanwezig is in bijvoorbeeld paprika. Dus: Varieer dagelijks zowel tussen de groepen als binnen elke groep.

3.

Eet met mate:


5

Respecteer binnen elke groep van voedingsmiddelen de aanbevolen hoeveelheden. Ook al staat een voedingsmiddel bekend als gezond en passend in een evenwichtige voeding: te veel is te veel. Eet bijvoorbeeld niet meer dan 3 stukken fruit per dag. Te grote porties of hoeveelheden van eender welk voedingsmiddel kunnen tot overgewicht leiden. Tip: Volg de aanbevelingen binnen elke groep. Wil je weten of jij al eet volgens de aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek? Doe dan de test op wwww.mijndriehoek.be en krijg advies op maat.

Is evenwichtige voeding ook duurzaam? De actieve voedingsdriehoek geeft in de eerste plaats aanbevelingen om evenwichtig te eten en voldoende te bewegen, maar veel van deze gezonde aanbevelingen gaan hand in hand met duurzame ontwikkeling of zijn er gemakkelijk aan te koppelen. De belangrijkste duurzaamheidsaspecten van de actieve voedingsdriehoek kan je hieronder terugvinden (Vanhauwaert, 2012; Neven e.a., 2012; Steunpunt Transities voor Duurzame Ontwikkeling; www.voedselvoetafdruk.be; Pimentel en Pimentel; 2003): •

Kies voor meer plantaardig voedsel en minder vlees Vooral het kweken van runderen veroorzaakt een grote ecologische belasting: hoge uitstoot van broeikasgassen; veel land nodig om veevoeder te kweken (voor de productie van één kilo dierlijk eiwit is gemiddeld zes kilo plantaardig eiwit nodig) en ruimte te voorzien voor de dieren; bovendien is er per kg rundvlees 10.000 liter water nodig. Ook vanuit duurzaamheid is het dus een goed idee om de hoeveelheid vlees en vleesproducten te beperken tot de aanbevolen 100 gram per dag en te variëren tussen de verschillende soorten vlees op je menu: zo is het vanuit een duurzaamheidsoogpunt bijvoorbeeld beter om wit vlees (o.a. meeste gevogelte) in plaats van rood vlees (o.a. runds- en varkensvlees) te eten en binnen de categorie rood vlees kies je beter voor varkensvlees in plaats van rundsvlees. Een voeding rijk aan plantaardige producten (fruit, groenten, granen, aardappelen en peulvruchten) en niet meer dierlijke producten dan nodig, is tegelijk evenwichtig en duurzaam.

•

Kies voor verse en weinig bewerkte voeding

Meer fruit, minder bewerkte voedingsmiddelen en minder kant-en-klare maaltijden De restgroep (o.a. snoep, koekjes, sauzen, gebak) en dan zeker de voorverpakte, kant-en-klare versies ervan, geeft een aanzienlijke uitstoot van CO2. Net zoals in een gezonde voeding is het vanuit het oogpunt van duurzaamheid belangrijk om de restgroep klein te houden. Kant-en-klare maaltijden vormen een categorie apart en je vermijdt ze beter vanuit gezondheid én duurzaamheid: ze zijn namelijk zeer zoutrijk, bovendien zijn ze zeer belastend voor het milieu (wegwerpverpakkingen, bewaring in


6

koelkast/diepvries, …). Tot slot zijn volkoren producten (bruine broodsoorten, bruine rijst, volkorendeegwaren, …) te verkiezen op vlak van duurzaamheid en gezondheid: ze zijn minder bewerkt en bevatten meer voedingsvezels. Kies daarom als tussendoortje of dessert voor een stuk fruit of groente, een glas melk, wat yoghurt of een belegde volkoren boterham. En probeer zoveel mogelijk zelf je maaltijden te bereiden.

Minder frisdrank, meer water Per productie van 1 liter frisdrank is tot 5 liter water nodig! Drink dagelijks 1,5 liter, waarvan minstens 1 liter water. Kies voor kraantjeswater: gezond, minder transport, minder CO2-uitstoot, minder verpakkingsafval. •

Kies voor lokale, seizoensgebonden producten Aardbeien in de winter, het hele jaar door een groot assortiment van sla en tomaten, … We staan er misschien niet bij stil, maar we worden verwend als consument: we willen het hele jaar aardbeien kunnen eten en kunnen kiezen uit tien verschillende sla- en tomaatsoorten. Het invoeren van groenten en fruit of het telen in serres brengt echter een grote CO2-uitstoot met zich mee. Kies daarom eerder voor seizoensproducten en lokaal geteelde groenten en fruit. Winkeliers zijn bovendien verplicht om de herkomst van groenten en fruit te vermelden, maak hier dus gebruik van (zie voor een seizoensgebonden groente- en fruitkalender op de website van Velt (Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren): www.groentekalender.be).

•

Geef de voorkeur aan producten van biologische landbouw Kiezen voor biologische voeding is kiezen voor voeding die geteeld is zonder chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen en kunstmeststoffen. De biologische landbouwer streeft naar een product dat zo puur mogelijk blijft, met zo weinig mogelijk toevoegingen. Biologische groenten en fruit zien er misschien minder perfect uit of zijn niet even groot als de andere groenten en fruit, maar ze zijn daarom niet minder gezond. Er bestaan natuurlijk ook heel wat biologische koekjes, bio-chips en andere suiker- of vetrijke bioproducten. Wie hier veel van eet, eet natuurlijk ook niet evenwichtig (voor meer info: zie ook www.biomijnnatuur.be). Het merendeel van de bioproducten herken je aan het Biogarantie-label op het etiket. Er zijn echter ook nog andere biolabels: zie www.labelinfo.be (zie ook figuur hieronder).

•

Kies voor duurzaam gekweekte vis De gezondheidsaanbeveling om twee keer per week vis te eten is ecologisch wel belastend. Het is daarom belangrijk om de nadruk te leggen op vissoorten die niet overbevist worden of op een milieuvriendelijke manier worden gekweekt (voor meer info: zie ook www.goedevis.be). In de figuur hieronder kan je ook het label voor duurzame visserij terugvinden.

•

Kies voor producten afkomstig uit eerlijke handel (fair trade)


7

Fair trade of eerlijke handel volgt de volgende 6 basisprincipes waarin het duurzaamheidsaspect zit vervat: 1) een menswaardig inkomen voor achtergestelde producenten 2) zo rechtstreeks mogelijke aankoop met maximale transparantie 3) kiezen voor capaciteitsopbouw van achtergestelde producenten 4) respect voor mens en milieu 5) duurzaam partnerschap 6) werken aan rechtvaardige handelsregels Hier geldt dat wie fair trade eet, niet automatisch evenwichtig eet, maar je levert wel een bijdrage aan een beter leven voor producenten in ontwikkelingslanden. Boeren in de derde wereld zijn immers vaak de speelbal van handelaars die bij hen bijvoorbeeld koffie, thee en cacao tegen wispelturige en te lage ‘wereldmarktprijzen’ komen opkopen. Organisaties zoals Oxfam Wereldwinkels en andere fair tradepartners leren de boeren zich te organiseren in coöperaties en bieden voor de producten een gegarandeerde minimumprijs wanneer de wereldmarktprijs te veel zou zakken, of een surplus erbovenop, wanneer die stijgt. Door dat extra geld kunnen deze boeren onder andere hun kinderen naar school sturen of de nodige medische hulp voor zichzelf en voor hun gezin bekostigen (voor meer informatie: zie ook www.etenisweten.be/wat-is-duurzame-voeding/). Het Fair trade-label kan je in de overzichtsfiguur hieronder terugvinden.

De figuur hierboven geeft een aantal veel gebruikte voedingslabels weer (van links naar rechts): 1) het Europese label voor biologische landbouw (http://ec.europa.eu/agriculture/organic/eu-policy/logo_nl); 2) het Belgische biolabel beheerd door vzw Bioforum (www.bioforum.be); 3) het label voor duurzame visserij van de ‘Marine Stewardship Council’ (www.msc.org); 4) het fair trade label van Max Havelaar (www.fairtrade.be) en 5) het rainforest alliance label dat staat voor duurzaamheid in de brede zin van het woord (respect voor milieu, biodiversiteit, goede werkomstandigheden en eerlijke behandeling werknemers) (www.rainforest-alliance.org).

Enkele concrete tips


8

Recycleer Dankzij de gescheiden afvalophaling zijn we allemaal meer beginnen te recycleren bij ons thuis, maar probeer bijvoorbeeld ook op het werk meer te letten op de recycleermogelijkheden. Maak zoveel mogelijk gebruik van gescheiden afvalpunten en breng je glasafval naar de glascontainer. Zelfs als je daarvoor een klein wandelingetje in het gebouw moet maken. Zo krijg je er gratis een klein beweeg- en ontspanningsmomentje bij! Ook bijvoorbeeld in de grote treinstations in Vlaanderen zijn meer en meer gescheiden afvalpunten terug te vinden en hou daarom je afval van op de trein even bij tot je langs een gescheiden vuilniscontainer in het station komt. Afval vermijden in plaats van recycleren Je kan er ook voor zorgen om minder afval te produceren. Maak bij het winkelen bijvoorbeeld gebruik van herbruikbare zakken in plaats van wegwerpzakjes. Maak ook meer gebruik van kraantjeswater. En koop ‘verstandig’: Kies voor duurzame, herbruikbare producten, producten zonder te veel verpakking of met statiegeld, geconcentreerde, gerecycleerde of, indien mogelijk, tweedehandse producten (zie ook: http://www.leefmilieubrussel.be/Templates/Particuliers/informer.aspx?id=3968&langtype=20 67). En probeer natuurlijk ook een keertje meer te voet of met de fiets naar de bakker of buurtwinkel te gaan om zo het milieu te sparen. Bewaar voedsel op de juiste plek Bewaar je aangekocht voedsel op de juiste manier: wat in de koelkast hoort, bewaar je daar. Bewaar verschillende soorten fruit ook apart van elkaar, bijvoorbeeld door ze in een aparte plastic of glazen kom te leggen. Appels, bananen, peren en perziken produceren veel ethyleen, dit is een stof die de rijping bevordert. Andere vruchten zijn daar gevoelig voor en kunnen er sneller door bederven. Gooi niet te snel iets weg Controleer minstens één keer per week de houdbaarheidsdatum van de voedingsmiddelen die je bewaart in je frigo. Controleer ook om de 2 à 3 maanden de producten in je diepvries en in je voorraadkast. Zo vermijd je verspilling. Creatief met overschotjes Maak gebruik van de microgolfoven thuis of op je werk om maaltijdoverschotjes van de dag voordien of om een restje heerlijke zelfbereide soep op te warmen. Of maak eens een zogenaamde ‘ecosmos’ waarbij je een restje groenten verwerkt tot vegetarisch beleg (zie www.ecosmos.be). Dit is ook goed voor je portemonnee! Gebruik een lunchbox Neem een lunchpakket mee naar het werk in een brooddoos. En geef ook je kinderen een brood- en fruitdoos mee naar school. Zilverpapier of andere verpakkingen zijn meer belastend voor het milieu. Duurzaam is niet duurder Een aantal duurzame producten is vaak wat duurder. Dat betekent echter niet dat de volledige maaltijd duurder hoeft te zijn. Bereid je een gevarieerde en evenwichtige maaltijd


9

met veel groenten en minder dierlijke eiwitten, dan kan de maaltijd dezelfde prijs bedragen of zelfs goedkoper zijn. In een maaltijd is vlees immers meestal het duurste ingrediënt. Als je even verder kijkt, dan kan je bovendien vaststellen dat meer verpakking ook sneller een volle vuilniszak betekent en ook die moet je betalen. Ook kan je besparen door energiezuinig te koken (o.a. niet koken zonder deksel, ontdooien in de frigo). Minder je toevlucht nemen tot suiker- of vetrijke en zoute tussendoortjes is tot slot ook goed voor je portemonnee en ook voor het verminderen van de afvalberg.


10

Bronnen •

Vanhauwaert E.; 2012; “De actieve voedingsdriehoek”; Acco Leuven/Den Haag

•

Neven L., Vanhauwaert E. en Morren K.; 2012; “Bewust eten kiezen, kopen en klaarmaken”; Acco Leuven/Den Haag

•

United Nations; 1987; “Our Common Future” (Brundtland Report)

•

http://www.dolceta.eu/nederland/Mod5/-Definitie-van-duurzame-.html (Europese project DOLCETA (Development of On-Line Consumer Education Tools for Adults))

•

http://www.biodiversiteit.nl/samenwerking-voor-biodiversiteit/taskforce-biodiversiteitnatuurlijke-hulpbronnen/issues/optimalisatie-landgebruik/ (Biodiversiteit.nl)

•

http://www.leefmilieubrussel.be/Templates/Ecoles/Informer.aspx?id=3416 Brussels Instituut voor Milieubeheer)

•

http://www.voetzoekers.be (website van campagne “Voetzoekers” (WWF; Ecolife en Vlaamse Overheid (Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Cel Natuur- en Milieueducatie)))

•

Europese SPREAD project: http://www.sustainable-lifestyles.eu/

•

FAO (Food and Agricultural Organisation): International Scientific Symposium “Biodiversity and Sustainable Diets - United Against Hunger”; Rome; November 2010

•

APHA (American Public Health Association); 2007; “Toward a Healthy, Sustainable Food System” (Policy Number: 200712)

•

Lauwers D.; 2003; “Handboek Ecologische Voeding”; Velt vzw (Vereniging voor Ecologische Leef- en Teeltwijze)

•

Advies Velt vzw (http://www.velt.be; Nadia Tahon; Diensthoofd Kennis)

•

Advies Steunpunt Transities voor Duurzame Ontwikkeling (www.steunpunttrado.be; Prof. Dr. Erik Mathijs; Afdeling Bio-economie; Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen; KULeuven)

•

www.voedselvoetafdruk.be van Ecolife vzw (www.ecolife.be)

•

Pimentel D. en Pimentel A.; 2003; “Sustainability of meat-based and plant-based diets and the environment”; American Journal of Clinical Nutrition; 78 (suppl): 660S-663S

•

Nederlandse Gezondheidsraad: “Richtlijnen goede voeding ecologisch belicht”; Den Haag: Gezondheidsraad, 2011; publicatienr. 2011/08

•

http://www.oxfamwereldwinkels.be/pageview.aspx?pv_mid=8411

•

http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/fruit.aspx


(BIM

–

11

Duurzaam en evenwichtig eten

Recommend Documents