DRAAIBOEK COMMUNITY-GERICHT WERKEN

DRAAIBOEK COMMUNITY-GERICHT WERKEN DEEL 1: In methodische stappen naar duurzame en effectieve projecten

MENTALE ONDERSTEUNING | DIRECT EN DICHTBIJ

DANKWOORD Deze publicatie is tot stand gekomen met medewerking van vele anderen.

COMMUNITY-GERICHT WERKEN

Allereerst gaat onze dank uit naar degenen die hebben meegelezen en met hun kennis en ervaring waardevolle aanvullingen en suggesties hebben gedaan. Met name leden van de landelijke Indigo-werkgroep Preventie, Prof. C. Hosman, Anne Cloosterman, Heleen Drijver en Theo Mathot. Voor de verfijning willen we de deelnemers aan de (basis)scholing van Indigo bedanken die al werkend hun ervaringen met dit draaiboek hebben gedeeld. Als laatste mogen ook collega’s van andere instellingen niet in deze lijst ontbreken. Ze hebben meegedacht en vragen gesteld waarmee het community-gericht werken door Indigo verder werd geconcretiseerd. Daarnaast is deze publicatie kritisch gevolgd door diverse mensen uit het veld. Jaap te Velde en Maaike Welfing Indigo Service Organisatie

DRAAIBOEK

2

Eindredactie Vormgeving en opmaak

Astrid de Groot - de Meijer, Indigo Service Organisatie, Korine van Veldhuijsen (Eind)redactie & Advies Zippa, Bussum

© Indigo Service Organisatie, Utrecht, 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Indigo.

INHOUD DEEL 1

Inleiding

5

1

Community-gericht werken in de zorgvisie van Indigo

6

2

De noodzaak van community-gericht werken 2.1 Verbeterde aansluiting van de ggz bij de gemeenschap 2.2 Sociale inclusie en destigmatisering

3

Community-gericht werken: Een stappenplan 3.1 Oriëntatiefase 3.2 Planningsfase 3.3 Uitvoeringsfase 3.4 Slotfase

7 7 7 9 9 11 13 13

Overzicht 1: Interventies op individueel niveau

14

Overzicht 2: Interventies op gemeenschapsniveau

16

4

Bronnen

19

DRAAIBOEK

3

DEEL 3 Deel 3 bevat de schema’s 1 t/m 4. Deze verschaffen een schematisch overzicht van de te doorlopen stappen in de drie methodieken van community-gericht werken. Daarnaast geven een overzicht van de noodzakelijke verslaglegging van de bevindingen in de verschillende fasen. Deze schema’s zijn samengesteld uit de kwaliteitsdocumenten Preffi 2.0, OPUS, Strategisch kader Indigo Preventie en de wijkgerichte methodieken zoals beschreven door het ABCD-institute.

Deel 2 en 3 zijn beschikbaar op de website van Indigo (www.indigo.nl onder Gemeenten) of via onderstaande QR code.

QR code generated on http://qrcode.littleidiot.be


DEEL 2 Deel 2 omvat een aantal checklists die worden gebruikt als hulpmiddel om op systematische wijze in beeld te brengen - welke bronnen en hulpmiddelen er in een gemeenschap aanwezig zijn - in hoeverre een project daar ook daadwerkelijk bij aansluit

COMMUNITY-GERICHT WERKEN DRAAIBOEK

4

Onderzoek EN ERVARING laat zien dat geestelijke gezondheidszorg beter toegankelijk wordt wanneer ondersteuning laagdrempelig en in de leefomgeving van mensen wordt aangeboden.

inleiding Community-gericht werken loont! Onderzoeken en ervaringen wijzen uit dat projecten veel effectiever en duurzamer worden naarmate ze dichter bij de gemeenschap staan. Nonprofitorganisaties worden lokaal sterkere actoren als ze gebruikmaken van de bronnen, middelen en capaciteiten uit de directe omgeving om in te spelen op de heersende problemen, tekorten en behoeften.

> Deel 1 behelst het stappenplan dat u nu voor zich heeft; > Deel 2 bevat een aantal checklisten, waarnaar in het stappenplan verwezen wordt; > In deel 3 staan schematische overzichten van de te doorlopen stappen in de drie methodieken voor community-gericht werken. Ook geven we een overzicht van de noodzakelijke verslaglegging van de bevindingen in de verschillende fasen. In de praktijk kunnen de delen gecombineerd, maar ook afzonderlijk als naslagwerk gebruikt worden. Deel 2 en deel 3 zijn als downloads beschikbaar op de Indigo-website onder de doelgroep gemeenten. http://indigo.nl/site/gemeenten Of scan de onderstaande QR code. Wij hopen van harte dat dit draaiboek de juiste bewegwijzering geeft en als hulmiddel dient voor alle betrokkenen van het community-gerichte werken.

Indigo Service Organisatie, voorjaar 2012


5 COMMUNITY-GERICHT WERKEN

U vindt in dit draaiboek een stappenplan dat het community-gerichte werken van signaal tot project ondersteunt. Hierbij wordt verwezen naar checklists die bijdragen aan: > Het verhelderen van gegevens die ten grondslag liggen aan uw keuzen; > Het vinden van ingang bij en aansluiting met de gemeenschap; > Het bepalen van de invalshoeken voor interventies.

Het draaiboek is een samenstelling van diverse beproefde en onderzochte methoden, overzichten en inventarisaties in combinatie met de fasen van projectmanagement, zoals beschreven in de Preffi 2.0. Het bestaat uit 3 afzonderlijke delen:

DRAAIBOEK

In dit draaiboek hebben we drie communitymethodieken uitgewerkt die Indigo succesvol inzet. Indigo biedt mentale ondersteuning, direct en dichtbij. Onderzoek laat zien dat geestelijke gezondheidszorg beter toegankelijk wordt wanneer ondersteuning laagdrempelig en in de leefomgeving van mensen wordt aangeboden. Direct en dichtbij betekent daarnaast dat ondersteuning recht doet aan de eigen kracht van mensen door hiertoe individueel of lokaal de voorwaarden te scheppen in samenspraak met de cliënten zelf. Indigo merkt dat steeds meer ketenpartners en gemeenten stappen zetten naar een meer lokaal aanbod. Zij zoeken hierbij naar een manier van werken die beter aansluit bij de vragen vanuit de lokale bevolking en de lokale structuren.

In de eerste twee hoofdstukken wordt kort stilgestaan bij de plek die community-gericht werken inneemt in de zorgvisie van Indigo. Ook besteden we aandacht aan de noodzaak van een community-gerichte benadering in de hedendaagse zorg.


1. Community-GERICHT werken in de zorgvisie van Indigo

DRAAIBOEK

6

Indigo biedt een generalistisch zorgaanbod als antwoord op de toenemende zorgvraag en het veranderende speelveld. De inhoudelijke zorgvisie van Indigo is gebaseerd op de principes van ‘community mental health care’ en ‘stepped care’: > Professionele zorg, informele zorg en zelfhulp worden in een samenhangend netwerk bijeen gebracht. Zo worden alle beschikbare krachtbronnen benut, zowel op het niveau van het individu als van de populatie in een wijk; > Zorg wordt direct en dichtbij aangeboden: zonder wachtlijsten en in de directe omgeving van de cliënten; > Vanuit een optimistische benadering worden mensen geholpen hun eigen krachten te benutten in het omgaan met hun probleem. Preventie en behandeling zijn gericht op het bevorderen of versterken van de gezonde en sterke kanten van de cliënt en zijn omgeving; > Er wordt gestart met de minst ingrijpende interventie met gerede kans op succes. Indien nodig wordt opgeschaald naar de specialistische zorg. Omgekeerd geldt dat vanaf de specialistische zorg er ook weer een weg terug moet worden gecreëerd naar de generalistische zorg.

Om dit te bereiken werkt Indigo op individueel niveau en op het niveau van de gemeenschap: Individueel:

Het Indigo-aanbod volgt op persoonlijk niveau twee sporen: bijdragen aan reductie van klachten en problemen en versterking van coping, ofwel de weerbaarheid en zelfredzaamheid.

Gemeenschap: Door te werken vanuit een community-benadering dragen we bij aan het bouwen van integrale zorg, sociale steunsystemen en destigmatisering van psychische problematiek in de maatschappij.

2. De noodzaak van community-gericht werken

Community mental health care gaat verder dan alleen de eerste lijn. Het is zorg voor en door de gemeenschap, waarbij bijvoorbeeld naast professionals ook ervaringsdeskundigen en vrijwilligers ingezet worden. Zo brengt de communitybenadering verantwoordelijkheid voor het omgaan met en werken aan psychische problematiek op het niveau van de gemeenschap. Hiermee wordt recht gedaan aan de eigen kracht van mensen (community development/ empowerment). De missie van community mental health care is om de leden van een gemeenschap zodanig uit te rusten dat zij controle kunnen uitoefenen over hun eigen geestelijke gezondheid en die van hun naasten.

Een community-benadering gericht op sociale integratie door middel van preventie (in de vorm van bonding en bridging) en de juiste ondersteuning vanuit de zorg, zouden kunnen bijdragen tot het opvullen van dit hiaat.

2.2 Sociale inclusie en destigmatisering Veel mensen met een ernstige of chronische psychische aandoening leven in een achterstandspositie op vrijwel alle levensgebieden3. Zij hebben geen werk, kennen geen zinvolle dagbesteding of leven in een sociaal isolement. Empowerment van deze cliënten is een voorwaarde voor herstel en rehabilitatie. (F)ACT-teams hebben hierin de rol om cliënten in hun woonomgeving te stabiliseren en stabiel te houden. Dat gaat heel goed. Onderzoek wijst echter uit dat deze

In het kader van methodisch werken bestaat een project uit vier fasen, die ieder met een rapportage worden afgesloten: 1) De oriëntatiefase, waaruit een initiatiefvoorstel voortkomt; 2) De planningsfase, op basis waarvan het projectplan wordt geschreven; 3) De uitvoeringsfase, waarin voortgangs rapportages worden bijgehouden; 4) De slotfase, waarna een afsluitingsrapportage wordt geschreven en eventuele eindproducten worden gerealiseerd en gepresenteerd (deel 3, tabel 4*).

1 Onderzoek Nemesis. 2006

4 Weeghel, Prof J van. 2010

2 Strathedee, G. 2008

5 Green, G. ea. 2003

* Deel 2 en 3 zijn beschikbaar op de website van Indigo (www.indigo.nl

3 GGz Nederland. 2008

6 Thornicroft, G. 2006a & 2006b

onder Gemeenten) of via de QR code op pagina 3


werkwijze nauwelijks effect heeft op het vergroten van het sociale netwerk van cliënten, vermindering van stigmatisering en het ervaren van een betere kwaliteit van leven4. Het stigma dat deze doelgroep krijgt opgedrukt en de zelfstigmatisering die hieruit voortvloeit,5 belemmert het volwaardig kunnen meedoen in de samenleving. Contacten tussen de cliënten, burgers en instellingen hebben enerzijds een gunstige invloed op de afname van het stigma en anderzijds een gunstig effect op de mate waarin cliënten geneigd zijn zich te organiseren in lotgenotengroepen6.

DRAAIBOEK

2.1 Verbeterde aansluiting van geestelijke gezondheidszorg bij de gemeenschap Er bestaat een lacune in de geestelijke gezondheidszorg waar het lichte en matige psychische problematiek betreft1. Dit kunnen we concluderen uit onderzoeken en ervaringen. Een manier om deze lacune op te vullen, is de geestelijke gezondheidszorg dichter naar de gemeenschap te brengen en gerichter op deze gemeenschap af te stemmen. Hierdoor is geestelijke gezondheid voor iedereen snel bereikbaar en toegankelijk 2.

DRAAIBOEK

8


3. Community-gericht werken, een stappenplan benadering vraagt om een kwalitatief goede samenwerking tussen instellingen en met burgers: nodig is een structuur waarin informatie kan worden verzameld, activiteiten kunnen worden ontwikkeld en aangeboden, adoptie van verandering mogelijk wordt en veranderingen kunnen beklijven. Samen met ketenpartners en/ of burgers werkt u aan de verbetering van de structuur en voorwaarden voor het psychisch welbevinden in de wijk (deel 3, tabel 3*).

3.1 Oriëntatiefase Stap 1: Beschrijf het signaal en formuleer een globaal doel Om uw plan te concretiseren beschrijft u de vraag of het signaal dat bij uw organisatie is binnengekomen. Op basis hiervan formuleert u een globaal doel.

Stap 3: Nadere analyse van de vraag of het signaal > Maak een taxatie van het probleem; > Breng in kaart welke factoren een rol spelen bij het ontstaan en het in stand blijven van het probleem.

Stap 4: Nadere analyse van bronnen en middelen in de gemeenschap7 Hoe meer een project geworteld is in de gemeenschap en hoe meer de gemeenschap geworteld is in een project, hoe groter de kans is op duurzaamheid en effectiviteit. Non-profitorganisaties worden sterkere actoren in de gemeenschap als

7

Gebaseerd op community development methodiek ABCD institute, VS

*

Deel 2 en 3 zijn beschikbaar op de website van Indigo (www.indigo.nl onder Gemeenten) of via de QR code op pagina 3


Voor het analyseren van de vraag of het signaal kunt u gebruikmaken van diverse bronnen. Afhankelijk van de methodiek die u heeft gekozen, zult u in meer of mindere mate behoefte hebben aan input vanuit de doelgroep en andere partners uit de gemeenschap. Hierbij kunt u gebruikmaken van onder andere: > Analyse op basis van individuele problematiek; > Epidemiologische gegevens (GGD, weten schappelijk onderzoek, CBS, Nemesis, trendrapporten ZONMW, Trimbos, NIGZ, etc.); > Demografische gegevens (CBS, provinciale of gemeentelijke monitors); > VAAM (Vraag Aanbod Analyse Monitor); > Signalen uit de eerste lijn (ketenpartners, MDT, CJG); > Signalen uit focusgroepen; > Draagvlakinventarisatie; > Signalen uit een buurtplatform; > Gestructureerde zelfanalyse van gemeenschap.

DRAAIBOEK

Stap 2: Kies een community-methodiek Het globale doel is de basis voor de keuze van een community-methodiek. Bij Indigo wordt in het kader van de community-benadering gewerkt met drie methodieken. Deze geven medewerkers concrete handvatten om van vraag naar project te komen. Hierbij streeft Indigo naar de integratie van preventie en zorg. De structuur van het Indigo-model vormt de basis voor alle drie de methodieken: de probleemdefinitie, doelen en gedragsverandering. Het verschil tussen de methodieken wordt bepaald door de invalshoek van waaruit wordt gewerkt: > IN de gemeenschap werken: Invalshoek is voornamelijk topdown en richt zich op een zorg of ondersteuning. Na een professionele oriëntatie op de behoeften in een wijk of een gemeenschap implementeert u lokaal een passende interventie. Als zodanig heeft communitygericht werken soms een aanbod- en soms een vraaggerichte aard, maar altijd topdown (deel 3, tabel 1*). > MET de gemeenschap werken: Invalshoek is min of meer bottom-up en richt zich op zorg of ondersteuning. In samenwerking met lokale instanties en burgers worden interventies vormgegeven, ontwikkeld en uitgevoerd. Deze zijn gericht op de met en door hen gesignaleerde ggz-problematiek binnen de eigen gemeenschap. Met de gemeenschap werken maakt gebruik van, stimuleert en ontwikkelt de eigen kennis en kracht van de mensen uit de gemeenschap. Dit heeft als doel de zelfredzaamheid ten aanzien van de psychische gezondheid te vergroten voor nu en in de toekomst (deel 3, tabel 2*). > VOOR de gemeenschap werken: Invalshoek is of topdown of bottom-up en richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van samenwerking en hulpbronnen. Een community-

COMMUNITY-GERICHT WERKEN DRAAIBOEK

10

ze gebruikmaken van de bronnen, middelen en capaciteiten uit de directe omgeving om in te spelen op de heersende problemen, tekorten en behoeften. De drie community-methodieken kennen ieder hun eigen intensiteit van wortelen in de gemeenschap. In deel 2 behorende bij dit draaiboek staan zes checklists waarmee u kunt vaststellen in hoeverre uw project gebruikmaakt van relaties met: > lokale burgers (checklist A); > lokale burgers in marginale posities (checklist B); > verenigingen en lokale netwerken (checklist C); > bedrijven en organisaties (checklist D); > fysieke ruimten (checklist E); > de lokale economie (checklist F). Naar gelang het globale doel en de gekozen methodiek kunt u een keuze maken uit de checklists in deel 2 die voor uw project relevant zijn. In de praktijk zult u zich voor het werken > IN de gemeenschap voornamelijk richten op checklist A, B, E en eventueel D; > MET de gemeenschap voornamelijk op checklist A t/m F; > VOOR de gemeenschap voornamelijk op checklist C, D, E en eventueel F. Mocht u echter tijd en gelegenheid hebben, dan is het zinvol om alle checklists langs te lopen om u ervan te vergewissen dat u geen kansen laat liggen. Let op: het gaat om een eerste analyse! De hiaten en wensen die u signaleert tijdens het uitwerken van de checklists, werkt u pas in de planningsfase concreet uit met een plan van aanpak (het projectplan). Stap 5: Kies een strategie De methodieken kunt u op diverse wijzen uitvoeren. Het verschil zit vooral in: > De focus van uw project. Waar ligt deze? Bent u bijvoorbeeld gericht op het aanbieden van een interventie of meer op het creëren van voorwaarden die de inbedding van de interventie verbeteren; > De mate van participatie van de doelgroep of de gemeenschap en het versterken van de (zelfredzaamheid) van de gemeenschap. Er zijn 6 strategieën beschreven. Strategie 1 t/m 4 zijn de uitvoering van methodiek IN de gemeenschap werken. Strategie 4 t/m 6 vallen onder de methodiek van MET de gemeenschap werken. Bij het werken VOOR de gemeenschap ligt het accent in de gevolgde strategie voornamelijk op de organisatie van de zorg en dus niet op de inhoud ervan.

Dit kan het geval zijn bij strategie 2 t/m 6. Denk bijvoorbeeld aan het opbouwen van netwerken en trainen van intermediairen. Strategiescenario 1: spreekuurmodel Dichtbij de community werken, is het uitgangspunt. Dit om de toegankelijkheid te vergroten via een lokaal spreekuur of loket waar ook kortdurende individuele zorg wordt aangeboden. Er is in dit scenario veel aandacht voor marketing, zichtbaarheid, toegang en bereik. De medewerker kan hierbij de rol vervullen van spreekuurhouder, adviseur en voorlichter. Uitvoering van bestaande preventieactiviteiten kan per wijk plaatsvinden. Via het spreekuur kan verwezen worden naar preventieactiviteiten die op regionaal of gemeentelijk niveau worden aangeboden. Strategiescenario 2: geïntegreerd eerstelijnsmodel Geïntegreerd met de eerste lijn werken, is hierbij het belangrijkste. Doel is enerzijds om de toegankelijkheid van het bestaande preventieaanbod en de Indigozorg te vergroten, anderzijds om integrale ketenzorg te realiseren en de preventieve kwaliteit van de eerste lijn te versterken. Dit kan geschieden door advisering, consultatie en gezamenlijke cliënt- en projectbesprekingen. Deze strategie vereist structurele samenwerking met de eerste lijn. Ook afstemming en samenwerking met eerstelijnspsychologen past in dit model. Strategiescenario 3: wijkgericht projectmodel Op basis van signalen of vragen vanuit de bestaande contacten wordt in de wijk een specifiek preventieprogramma ontwikkeld. Dit kan gaan om bijvoorbeeld een schoolproject gericht op sociale weerbaarheid, opvoedingsondersteuning voor ouders of een depressieproject voor ouderen. De preventiewerker vervult daarin de rol van projectleider en uitvoerder. Strategiescenario 4: public health planningmodel Een systematische inventarisatie van de behoeften aan ggz-preventie onder de lokale bevolking – daarom gaat het bij deze strategie. Dit gebeurt in samenwerking met andere organisaties (GGD, gemeente). Hierbij wordt gebruikgemaakt van methoden voor community-assessment en monitoring. Op basis hiervan kunnen organisaties een pakket aan preventieve interventies geselecteerd en aangeboden, afgestemd op de specifieke behoefte van de wijk. Eventueel kiest men op basis hiervan

voor een integrale aanpak van een geprioriteerd probleem of een cluster van samenhangende problemen. Ook taakverdeling en afstemming tussen professionele organisaties en intersectoraal werken kunnen tot dit model behoren. Strategiescenario 5: communities that care-model Dit communities that care-model (CtC-model) is nauw verwant aan strategiescenario 4, maar kent een centrale rol toe aan een commissie van lokale sleutelfiguren en organisaties bij de communityanalyse. Zij helpen prioriteiten te kiezen, preventieve interventies te selecteren en resultaten te evalueren. Het CtC-model werkt volgens een stapsgewijs proces, maakt gebruik van wetenschappelijke kennis over risicofactoren en evidence-based interventies. Kijk op www.ctcholland.nl voor een uitvoeriger beschrijving.

Stap 7: Formuleren van projectdoelen Waar u uw doelen op focust, is afhankelijk van de wijze waarop u IN, MET of VOOR de gemeenschap wilt werken. In tabel 1 t/m 3 uit deel 3 vindt u in de tweede kolom per methodiek beschreven in welke richting u kunt denken voor de keuze van uw doelen. > Formuleer uw doelen SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden); > Maak onderscheid tussen korte en lange termijndoelen; > Maak onderscheid tussen einddoel en subdoelen; > Onderscheid doelen ten aanzien van de doelgroep en intermediairen. Stap 8: Vaststellen van bronnen, middelen en capaciteiten U gaat nu vaststellen welke capaciteiten, bronnen en middelen uit de gemeenschap en uw eigen organisatie uw project kunnen aanvullen en versterken. Door een beroep te doen op dat wat er al is, verstevigt u de wortels van uw project. Breng eerst op basis van de door u gebruikte lijsten uit de checklisten A t/m F uit deel 2 in kaart welke bronnen er aanwezig zijn in de gemeenschap die u voor ogen heeft. U kunt hiervoor checklist G gebruiken. Wanneer u in de gemeenschap kijkt, dan is er zeker een aantal bronnen, middelen of capaciteiten die

*

Deel 2 en 3 zijn beschikbaar op de website van Indigo (www.indigo.nl onder Gemeenten) of via de QR code op pagina 3


Maak nu een keuze voor de strategie van uw project.

3.2 Planningsfase In de oriëntatiefase heeft u achterhaald wat de inhoud is van het probleem en welke factoren meespelen in het ontstaan en in stand blijven van het probleem. Ook heeft u een scan gemaakt van wie er mogelijk op welke wijze een rol zou kunnen spelen in de oplossing. In de planningsfase die nu volgt, kiest u wat u wilt bereiken, welke mogelijkheden u aangrijpt, wie daaraan meewerken, wat daarvoor verder nog nodig is en wanneer u wat gaat doen. Met andere woorden: in de planningsfase maakt u uw plan van aanpak concreet.

DRAAIBOEK

Strategiescenario 6: community empowerment-model Empowerment van burgers, wijken, dorpen en lokale organisatie is hierbij de rode draad. Zij worden gestimuleerd om zelf hun problemen, behoeften én kracht in kaart te brengen. Ook zijn ze op de hoogte van de lopende initiatieven en activiteiten. Enquêtes, discussies met burgers in klankbordgroepen en overleg met lokale organisaties vormen hierbij hulpmiddelen. Bevorderd wordt dat burgers, vrijwilligersorganisaties, lokale instanties en professionele organisaties samen een bredere coalitie vormen om heersende problemen effectief aan te pakken. Activiteiten kunnen zich richten op empowerment van burgers, risicogroepen en lokale organisaties, en op verbetering van sociale condities in de wijk. Waar aanwezig wordt aangesloten bij bestaande wijkontwikkelingsplannen. Medewerkers kunnen hierbij kiezen uit verschillende rollen: initiator, pleitbezorger/lobbyist, adviseur, procesondersteuner, voorlichter, trainer, programmaontwikkelaar, of deskundigheidsbevorderaar van lokale organisaties en sleutelfiguren op het gebied van preventie en geestelijke gezondheid.

Stap 6: Formuleer het te verwachten resultaat en schrijf het initiatiefvoorstel (zie deel 3, tabel 4*)


u kan verbinden met uw project. U kunt hiervoor checklist H gebruiken. Stap 9: Kiezen van de interventies Nu u weet wat het probleem is, welke bronnen beschikbaar zijn en wat er nog mist om uw doel te bereiken, kunt u een interventie gaan kiezen. Het kan gaan om een bestaande interventie, maar het kan ook betekenen dat u een nieuwe interventie moet ontwikkelen. De interventie is in lijn met de zorgvisie van Indigo: de zelfredzaamheid van de gemeenschap en de individuen hierbinnen staat centraal. Dit betekent dat u de eigen kracht van mensen probeert te vergroten. Dit kan zowel op individueel niveau plaatsvinden als gericht op de gemeenschap. Er kan in beide gevallen op drie niveaus worden ingestoken: beleving, kritisch bewustzijn en gedrag. Heeft u suggesties voor individuele of gemeen schapsgerichte werkvormen en interventies nodig? In overzicht 1 en 2 op de pagina’s 14 t/m 17 8 kunt u deze terugvinden. Deze kunnen u op drie niveaus ondersteunen bij het kiezen van interventies die aansluiten bij het projectdoel.

DRAAIBOEK

12 Wanneer u werkt met een gemeenschapsgerichte methodiek zijn er diverse methoden die u kunt inzetten om samen te beslissen welke interventies het meest tegemoet komen aan de doelstelling. Bijvoorbeeld: > Logic Modelling; > Delfi-methode; > Action learning; > Participatory Action Research.

Stap 10: Richt de organisatie van uw project in Afhankelijk van de methodiek die u hebt gekozen, wordt de gemeenschap in mindere of meerdere mate betrokken bij de vormgeving, besluitvorming en uitvoering van het project. Of een project topdown of bottom-up wordt ingezet, heeft invloed op de organisatiestructuur en de rol die u als medewerker speelt. Vraag u af wie de eigenaar is van het project, wie belangrijke ketenpartners zijn en op welke wijze u de gemeenschap wilt betrekken. Op basis hiervan stelt u een projectgroep samen. Wellicht is het noodzakelijk een stuurgroep in te richten die de regie houdt. En mogelijk wilt u gebruikmaken van een focusgroep of klankbordgroep die vanuit de gemeenschap met u meekijkt en -denkt. De rol van uw organisatie kan zijn: > spreekuurhouder > consultatiefunctie > trainer > pleitbezorger > projectleider > programmaontwikkelaar > uitvoerder > adviseur > acilitator > regisseur > initiator/ motivator Stap 11: Oplossing testen en projectplan schrijven Ga na of er een mogelijkheid bestaat om de oplossing, of een deel ervan, voorafgaand aan de uitvoeringsfase te testen. In sommige gevallen is een pilot onderdeel van de uitvoeringsfase van het project. Het testen vindt dan dus in die fase plaats. Leg uw plannen vast in het projectvoorstel.

8

Gebaseerd op Empowerment en participatie Toolbox, www.gabyjacobs.com, 2008

3.3 Uitvoeringsfase Stap 12: Uitvoeren van uw plan en realiseren van de oplossing Wanneer u werkt met de methodiek IN de gemeenschap, zal het uitvoeren van het plan vooral resultaatgericht zijn. In de methodieken MET en VOOR de gemeenschap kunt u in de uitvoeringsfase ook meer procesgericht bezig zijn. Houd hiermee rekening in voortgangsrapportages die u schrijft. Sommige partners, zoals gemeenten, zullen waarschijnlijk meer baat hebben bij gegevens over resultaat en opbrengst, terwijl andere wellicht meer op zoek zijn naar kwalitatieve gegevens. Aan de hand van het OPUS-model (www.preffi.nl) kunt u in de gaten houden of uw plannen nog steeds binnen de afgesproken ambities, de beschikbare capaciteit en (financiële) middelen vallen.

De ontwikkelde producten worden gepresenteerd. Het is tot slot belangrijk om met de deelnemers in de projectgroep, klankbord en/of focusgroep afspraken te maken over de voortzetting van de werkzaamheden of interventies na afronding van het project. Deze gegevens rapporteert u in het eindverslag.


Stap 13: Evalueren, rapporteren en zorgdragen voor inbedding Het monitoren van activiteiten heeft een belangrijke plaats. Naast het trekken van conclusies over het effect van de ingezette interventies gaat u in de evaluatie eveneens na of en hoe uw projectdoelen zijn behaald. Wanneer nodig geeft u redenen aan waarom dit niet is gelukt.

DRAAIBOEK

3.4 Slotfase

Overzicht 1: Interventies op individueel niveau Niveau van Empowerment


Zelfbeleving

DRAAIBOEK

14

Empowerment-doelen

Empowerment-methoden, -werkvormen en -technieken

Wat streeft u samen met de leden uit de doelgroep na in uw project als het gaat om gezond leven?

Hoe kunt u samen met de (leden uit) de gemeenschap deze doelen bereiken: > In individuele contacten > In groepsactiviteiten

Het vergroten of versterken van: > Gevoel van controle; > Gevoel van competentie; > Ervaring van zin, betekenis; > Positief gevoel van eigenwaarde.

> Discussievormen en werken met stellingen. Dit om het gevoel van controle en eigenwaarde te versterken in relatie tot gezond-leven-thema’s; > Narratieve werkvormen: werken met gezond-leven-verhalen (health journey), beelden (bijv. foto’s) of metaforen om expressie te geven aan ervaringen, betekenissen en waarden; > Feedback geven en krijgen: met als doel positieve (zelf)bekrachtiging van vermogens, talenten en kwaliteiten op het gebied van gezond leven (bijv. aandacht voor lichtpuntjes en successen); > Oefeningen ter vergroting van zelfvertrouwen en gevoel van controle. Dit kan gaan om rollenspellen om te oefenen met alternatief gedrag in moeilijke situaties met betrekking tot gezond leven, en om activiteiten als yoga, krijgskunst, aerobics en wandelen. Deze dienen ter ontspanning, versterking en vitalisering, leren kennen van de eigen kracht en grenzen; > Creatieve zelfexpressie: door middel van woorden, tekeningen of bewegingen (negatieve) ervaringen kunnen uiten en deze kunnen transformeren. Het gaat om uitdrukking geven aan wie je bent in relatie tot gezond-leventhema’s; > Geleide verbeelding: verkennen van nieuwe (on)bewuste krachten door gebruik van verbeeldingskracht. Het gaat om het kunnen ervaren van controle over beelden die in relatie staan tot gezond-leven-thema’s; > RET-technieken: het onderzoeken van gevoelens, gedachten en gedrag rondom een gebeurtenis, probleem of gezond-leven-thema’s met als doel het verkrijgen van grotere innerlijke controle.


Kritisch bewustzijn

Inzichten > Inzicht in eigen doelen, verlangens en behoeften met betrekking tot gezond leven; > Inzicht in interpersoonlijke en maatschappelijke (machts)verhoudingen, (verinnerlijkte) beelden en opvattingen en de relatie tot gezond leven; > Inzicht in de eigen mogelijkheden om gezond-leven-doelen te verwezenlijken.

> Kritische dialoog: onderzoeken van doelen, waarden, verlangens en behoeften op het gebied van gezond leven op een socratische wijze; > (Persoonlijke) sterkte-zwakte analyse rondom gezond-leven-thema’s en verkenning van uitdagingen en bedreigingen in de sociale en maatschappelijke omgeving; > Brainstormsessies om buiten de bekende denkkaders te treden en nieuwe mogelijkheden/ middelen te verkennen voor het verwezenlijken van gezond-leven-doelen.

Gedrag

Uitingen van persoonlijke empowerment, bijvoorbeeld: > Participatie in sociale en politieke activiteiten die bijdragen aan gezond leven (verenigingen, lotgenotengroep, sportclub, politieke partij, lokale raad, adviescommissie, werkgroep); > Bewuste keuzes maken als het gaat om gezond leven; > Weerbaarheid, assertiviteit (nee kunnen zeggen), opkomen voor de eigen belangen en behoeften en opvattingen over gezond leven; > Copingvaardigheden waardoor men in staat is zich te verhouden tot moeilijke situaties en het oplossen van problemen; > Veranderingen in leefstijl in overeenstemming met de eigen gezond-leven-doelen.

• In rollenspellen oefenen met (alternatief) gedrag in moeilijke situaties met betrekking tot gezond leven ter oefening en vergroting van handelingsvrijheid; • Samenwerken in (lokale) initiatieven rondom gezond-leven-thema’s waarin verantwoordelijkheden en bevoegd heden gedeeld worden; • Oefeningen in onderhandelen, sociale vaardigheden en assertiviteit; • Health coaching: werken met persoonlijke gezond-leven-doelen en ondersteuning bieden bij het verwezenlijken van die doelen.


Empowerment-doelen

DRAAIBOEK

Niveau van Empowerment

Overzicht 2: Interventies op gemeenschapsniveau Niveau van Empowerment


Beleving

DRAAIBOEK

16 Kritisch bewustzijn

Empowerment-doelen


Wat streeft u na in uw project samen met de (leden uit) de doelgroep als het gaat om gezond leven?

Hoe kunt u samen met de (leden uit) de gemeenschap deze doelen bereiken: > In individuele contacten; > In groepsactiviteiten.

Het vergroten of versterken van: > Een gevoel van onderlinge verbondenheid in de gemeenschap en betrokkenheid bij gezond leven in de gemeenschap; > Geloof van de gemeenschap in de eigen mogelijkheden om invloed uit te oefenen op gezond leven in de gemeenschap.

> Beleven van positieve ervaringen met elkaar. Bijvoorbeeld door het creëren van ontmoetingen en samen dingen te doen; > Delen van verhalen met het oog op de expressie van overeenkomsten en verschillen (beschrijven van de geschiedenis van een gemeenschap, tijdslijn van welzijn en gezondheid); > Gemeenschapskunst (zang, dans, voordrachten, theater, fototentoonstellingen) waarin gezond-leven-thema’s een rol spelen; > Rite de Passage: viering van overgangen, feestelijk markeren van verandering van leefwijze.

> Inzicht van de gemeenschap in gedeelde doelen, verlangens en behoeften met betrekking tot gezond leven: > Inzicht van de gemeenschap in maatschappelijke (machts)verhoudingen, beelden en opvattingen en de relatie met gezond leven; > Inzicht van de gemeenschap in de eigen mogelijkheden en middelen om gezond-leven-doelen te verwezenlijken.

> Sterkte-zwakteanalyse rondom gezond-leven-thema’s en verkenning van uitdagingen en bedreigingen in de gemeenschap; > Werken met codificatie (Freire) om health literacy te vergroten; > Opstellen van (sociale) kaart samen met de gemeenschap met daarin belangrijke voorzieningen en bronnen voor (on)gezond leven; > Theater waarbij gezond-leven-thema’s in hun sociaal-maatschappelijke context getoond en verkend worden (Forum theater); > ABCD-methode waarin mogelijk heden tot gezond leven van een gemeenschap worden verkend en als vertrekpunt worden genomen voor de ontwikkeling van activiteiten; > Delfi-methode: samen zoeken naar gemeenschappelijke gezondleven-doelen en manieren om die te realiseren.

Empowerment-doelen


Gedrag

Uitingen van community empowerment, bijvoorbeeld: > Participatie van de gemeenschap in de politieke besluitvormingsstructuren (lokale raad, werkgroep, politieke partij, focusgroep, adviescommissie, belangengroep); > Lokaal leiderschap; > Sociale steun netwerken; > Samenwerkingsverbanden; > Aanpassing fysieke omgeving; > Aanpassingen in weten regelgeving.

> Trainingen in onderhandelen, belangenbehartiging, politieke vaardigheden, leiderschap, et cetera; > Samenwerkingsvormen op lokaal niveau creëren rond gezond leven onderwerpen; > Sociale steun creëren: sociale omgeving betrekken bij de zorg voor ondersteuning van personen of groepen binnen de gemeenschap; > (Lokale) initiatieven rondom gezond-leven-thema’s ondersteunen of helpen creëren waarin verantwoordelijkheden en bevoegdheden gedeeld worden; > Netwerken/ lobbyen door de gemeenschap en/ of de professionals.

DRAAIBOEK

Niveau van Empowerment


DRAAIBOEK


BRONNEN GGz Nederland, Visiedocument; Naar herstel en gelijkwaardig burgerschap. 2008. Green, G., et al. A mental health service users perspective to stigmatization. Journal of Mental Health 12(3), 223-234, 2003. Jacobs, Gaby. Empowerment en public health Toolbox, Empowerment en doelgroepparticipatie in de gezondheidsbevordering en preventie. Methoden, werkvormen en materiaal, www.gabyjacobs.com 2008.

Thornicroft G. (2006a). Actions Speak Louder: Tackling discrimination against People with Mental Illness. Mental Health Foundation: London. Thornicroft G. (2006b). Shunned: Discrimination against People with Mental Illness. Oxford University Press: Oxford. Weeghel, Prof.J van. Verlangen naar volwaardig burgerschap; maar wat doen we in de tussentijd? Oratie, Tilburg 2010.


Strathedee, G; Reflections on Primary Health, Ministery of Health update New Zealand, maart 2008.

DRAAIBOEK

John P. Kretzmann and John L. McKnight, Co-Directors with Sarah Dobrowolski, Project Coordinator and Deborah Puntenney, Ph.D, A Community-Building Workbook from the Asset-Based Community Development Institute (ABCD institute), School of Education and Social Policy Northwestern University, Evanston, IL 60208-4100, 2005. Nemesis, Onderzoek Psychische problematiek en verwijzingen in Nederland. 2006.

INDIGO IS EEN LANDELIJK SAMENWERKINGSVERBAND VAN VERSCHILLENDE GGZ-INSTELLINGEN: ALTRECHT (UTRECHT), EMERGIS (ZEELAND), GGZ DRENTHE (DRENTHE), GGZ Breburg (Brabant) GGZ CENTRAAL (VELUWE), PARNASSIA BAVO GROEP (NOORD- EN ZUID-HOLLAND), PRO PERSONA (GELDERLAND).

Wilt u weten wat Indigo voor u kan betekenen. Neem gerust contact op met een Indigo vestiging bij u in de buurt, of met de Service Organisatie.

E-mail: [email protected] @Indigo_iedereen www.indigo.nl


MENTALE ONDERSTEUNING | DIRECT EN DICHTBIJ

DRAAIBOEK COMMUNITY-GERICHT WERKEN

Recommend Documents