VOORWOORD HAMIT KARAKUS
Rotterdam mainport, een stad van grote betekenis. Maar die betekenis is niet vanzelfsprekend. Om de positie van Rotterdam als mainport te behouden en te versterken is het van levensbelang dat we blijven bouwen aan een sterke economie en een aantrekkelijke woonstad. Het college wil dat Rotterdam in 2030 op het gebied van kennis en innovatie de belangrijkste havenstad van Europa is en bovendien een aantrekkelijke en geliefde plek om te wonen voor jong en oud, student, starter en zeker ook het gezin. Voor u ligt de Ruimtelijke Ontwikkelingsstrategie 2030, kortweg Stadsvisie Rotterdam. Hierin geeft het college aan waar de komende jaren geïnvesteerd moet worden om de twee doelen – sterke economie en aantrekkelijke woonstad – te bereiken. Rotterdam maakt zich gereed voor de toekomst. Tegen de demografische fi achtergrond van een bevolking die eerst gaat vergrijzen en daarna krimpen, willen wij mensen aan de stad binden. Voor versterking van de economie, de moderne economie is immers een kenniseconomie, is het essentieel om een hoogopgeleide beroepsbevolking met veel ‘kenniswerkers’ te huisvesten. Om mensen te binden dient Rotterdam voor alles een aantrekkelijke woonstad te zijn. Rotterdam wil slagen in deze opgave, verarming van de stad is anders onvermijdelijk. Fijn wonen in de stad vraagt meer dan de bouw van woningen alleen. Het gaat ook om een prettige buitenruimte, uitstekend onderwijs, goede bereikbaarheid en een moderne binnenstad met een divers aanbod aan culturele voorzieningen.
van achterstand aan de onderkant van de samenleving en het vasthouden van mensen aan de bovenkant. Zij wil al haar inwoners kansen bieden. Naast deze ruimtelijke investeringsstrategie werkt het gemeentebestuur ook aan een sociaal programma, een economische visie en een programma veilig, die perspectief bieden aan de stad en zijn inwoners. Dus niet met steen alleen ontstaat zicht op een sterke stad. Ons collegeprogramma bestaat immers uit vier pijlers: wonen, economie, sociaal en veilig. Door de onderlinge samenhang ontstaat het succes. Onze opgave is urgent en dwingt tot keuzes. Het beschikbare geld dat we kunnen investeren is beperkt. De keuze voor versterking van Rotterdam heeft geleid tot dertien zogenoemde
Wij geven ruimte aan grensoverschrijdende
VIP- projecten, Very Important Projects. Dit zijn
samenwerking met de markt en overheid.
de gebiedsontwikkelingen die aantoonbaar het meest bijdragen aan het versterken van de
Voor u ligt een document vol ambitie.
economische structuur en het aantrekkelijker
Ambitieus, maar realistisch, zoals het past bij
maken van Rotterdam als woonstad.
deze stad. Uitvoering van deze plannen is
Zij brengen het vliegwiel op gang. Het maken
urgent en zal veel vragen van de stad en zijn
van deze keuzes is niet gemakkelijk, maar wel
inwoners. Het moet en het kan nu. Het resultaat
van essentieel belang. Wij willen met voorrang
is een Rotterdam waar werk is en waar mensen
in deze gebieden investeren.
met plezier en trots wonen.
Deze Stadsvisie kan Rotterdam niet alleen
Hamit Karakus
uitvoeren. De inbreng van alle partijen die in en
Wethouder Wonen en Ruimtelijke Ordening
bij deze stad zijn betrokken – de Rotterdammers zelf, andere overheden en marktpartijen – is onontbeerlijk. Naast het Rijk, rekenen wij ook met name op de marktpartijen. Op dit moment investeren zij per saldo al vele malen meer dan de gemeente. Daarnaast zijn er voorbeelden waar marktpartijen op een succesvolle manier de ontwikkeling van gebieden ter hand nemen.
INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1 Inleiding
8
DEEL I | ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
12
Hoofdstuk 2
14
De taak voor de toekomst 2.1 Internationale context
16
2.2 Achterstand
17
2.3 De opdracht
22
2.4 Toekomstperspectief
23
Hoofdstuk 3
24
Kernbeslissingen en ruimtelijke consequenties A. Versterken economische structuur
26
B. Creëren aantrekkelijke woonstad
37
C. Randvoorwaardelijke beslissingen
50
DEEL II | GEBIEDSUITWERKING
70
Hoofdstuk 4
72
Internationale stad aan de rivier A. Excellente haven
77
B. Transformatie van haven naar stad
78
C. Aantrekkelijke en complete binnenstad
80
Hoofdstuk 5
84
Dubbelslag op Zuid A. Kanskaarten
89
B. Aantrekkelijke wijken
91
C. Hoogvliet
94
Hoofdstuk 6
96
Benutten kwaliteiten Noord A. Science Port Holland en overige knooppunten
101
B. Uitbreiden sterke woonmilieus
102
C. Gentrifi fication
104
D. Overige wijken
106
Hoofdstuk 7
108
Rotterdam in de Randstad
DEEL III | UITVOERINGSSTRATEGIE
114
Hoofdstuk 8
116
Samen werken aan de stad A. Effectmeting
116
B. VIP-projecten
118
C. Nieuwe samenwerkingsvormen met de markt
121
D. Samenwerking met andere overheden
121
E. Sturen op de uitvoering
122
Verantwoording
124
Colofon
125
INLEIDING HOOFDSTUK 1
ROTTERDAM VERANDERT VOORTDUREND. CONTINU BOUWT DE STAD AAN HAAR TOEKOMST. HET STEDELIJK WEEFSEL GROEIT, KRIMPT EN DIFFERENTIEERT ZICH ALS EEN ORGANISME. NA DE SUCCESVOLLE PERIODE VAN WEDEROPBOUW BOUWDE ROTTERDAM DE AFGELOPEN 15 JAAR VERDER AAN HAAR POSITIE ALS EEN AANTREKKELIJKE STAD. IN HET CENTRUM VERREZEN DE ERASMUSBRUG EN DE KOP VAN ZUID. DE BINNENSTAD KREEG EEN VOOR NEDERLAND ONGEKENDE SKYLINE. AAN DE RANDEN VAN DE STAD VERSCHENEN PRACHTIGE WOONWIJKEN ALS PRINSENLAND EN NESSELANDE. NIEUWE UITGAANSGELEGENHEDEN, RESTAURANTS EN FESTIVALS HEBBEN ROTTERDAM TOT EEN STAD MET EEN JONG, TRENDSETTEND IMAGO GEMAAKT. 8
Ook de komende 25 jaar zal de stad ingrijpend veranderen. Bouwplaatsen, hijskranen en steigers zullen net als in de afgelopen decennia het straatbeeld bepalen. Sterker nog, de ontwikkeling van de stad moet versnellen om haar positie – nationaal en internationaal – te versterken. Dat is de inzet. In hoog tempo zal Rotterdam de koers volgen om nog aantrekkelijker te worden voor bewoners, bedrijven en bezoekers. Deze Stadsvisie Rotterdam beschrijft de plannen daarvoor. De ontwikkeling van Rotterdam is nauw verbonden met de ontwikkeling van de Randstad en de noodzaak de internationale concurrentiepositie van de Randstad in stand te houden. Een sterk Rotterdam is essentieel voor de regio en een aantrekkelijke regio is een ‘Rotterdam, Gateway to Europe’
voorwaarde voor de voorspoedige ontwikkeling van Rotterdam. Daarom werkt Rotterdam samen met andere overheden aan verbetering van de ruimtelijke structuur van de Stadsregio, de Zuidvleugel en de Randstad. De Nota Ruimte, de Zuidvleugelvisie en het Ruimtelijk Plan Regio Rotterdam 2020 (RR 2020) geven de kaders aan voor de gewenste ontwikkeling op het hogere schaalniveau. Deze ruimtelijke ontwikkelingsstrategie geeft binnen deze kaders een verdere uitwerking voor de stad Rotterdam. In juli 2006 stelde de gemeenteraad de beknopte stadsvisie: ‘Rotterdam, Gateway to Europe’ vast. Daarin wordt de hoofdlijn geschetst voor de ruimtelijke ontwikkeling van de stad tot 2030. In deze ruimtelijke ontwikkelingsstrategie zijn de twee hoofddoelen uit ‘Gateway to Europe’ – sterke economie en aantrekkelijke woonstad – uitgewerkt. Er staat concreet in welke plannen het gemeentebestuur wil realiseren. De ruimtelijke ontwikkelingsstrategie sluit aan op het Sociale Programma en de Economische Visie en geeft de ruimtelijke consequenties daarvan weer.
9
INLEIDING HOOFDSTUK 1
De Stadsvisie Rotterdam is opgebouwd uit drie
De gemeente weet dat zij de koers moet
delen:
aangeven en de regie kan voeren, maar dat uitvoering van de plannen grotendeels afhanke-
Deel I: ‘Ontwikkelingsstrategie’ geeft aan welke
lijk is van de inzet van andere partijen in en
belangrijke bestuurlijke beslissingen nodig zijn
buiten de stad. In de voorbereiding van deze
om de visie te realiseren en wat de consequen-
ontwikkelingsstrategie is daarom veel overleg
ties daarvan zijn.
gevoerd met bedrijven, projectontwikkelaars,
Deel II: ‘Gebiedsuitwerking’ beschrijft de
deskundigen, deelgemeenten en andere
plannen voor de verschillende delen van de
overheden. Hun inbreng heeft de inhoud
stad.
versterkt. In de Stadsvisie Rotterdam geeft het
Deel III: ‘Uitvoeringsstrategie’ geeft aan op
gemeentebestuur helderheid over haar plannen.
welke wijze de ontwikkelingsstrategie tot
Dit document bevat het ruimtelijk kader voor alle
uitvoering wordt gebracht. Op basis van een
plannen, projecten en investeringen in de stad.
effectmeting wordt een prioriteitstelling bepaald in de uitvoeringsprojecten. Plannen die aantoonbaar meer bijdragen aan realisering van een sterke economische structuur en een aantrekkelijke woonstad krijgen voorrang.
DE STADSVISIE IS EEN UITNODIGING AAN ALLE BETROKKEN PARTIJEN OM BINNEN DAT KADER MEE TE BOUWEN AAN EEN STERK ROTTERDAM. 10
11
DEEL I
ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
HOOFDSTUK 2
DE TAAK VOOR DE TOEKOMST
DE TAAK VOOR DE TOEKOMST HOOFDSTUK 2 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
2.1 INTERNATIONALE CONTEXT Door de haven is Rotterdam een stad van
ligging is de Rotterdamse haven nog steeds
internationale betekenis en belangen. Als
een van de belangrijkste havens ter wereld. De
gevolg van de economische groeispurt die Azië
concurrentiestrijd tussen steden concentreert
en Oost-Europa doormaken, is de omvang van
zich op het moment echter op het innemen van
de goederenstromen over de wereld de
de koppositie in de kennis- en dienstenecono-
afgelopen decennia sterk toegenomen. De
mie, als opvolger van de industriële economie.
Rotterdamse haven speelt in de verwerking
Deze strijd speelt zowel wereldwijd als binnen
daarvan een belangrijke rol richting de afzet-
Europa. De spelers zijn de grootstedelijke
markten in het Europese achterland en als
regio’s, zoals de Randstad, in plaats van enkel
doorvoerhaven. Dankzij haar strategische
de steden.
OVERZICHT RANDSTEDELIJKE ONTWIKKELING
1 Randstad 2 Rotterdam 3 Rijn-Schelde-delta
Bron: ‘Rotterdam, Gateway to Europe’
16
2.2 ACHTERSTAND De Randstad is binnen Nederland het schaalni-
politieke hart van Nederland – zich al een aantal
veau waarop Rotterdam als stad te maken heeft
jaren in de achterhoede.
met de internationale concurrentiestrijd. Hoewel de positie van de Randstad in de wereld nog
Ook binnen de Randstad zijn de verschillen
sterk is, staat zij onder druk. De belangrijkste
groot. De Zuidvleugel, waarin de mainport
oorzaak is dat Europa het tempo waarin de
Rotterdam een sleutelpositie inneemt, heeft
mondiale economie zich ontwikkelt moeilijk kan
binnen de Randstad een zwakkere positie dan
bijhouden, met als gevolg relatief lage groeicij-
de Noordvleugel. Dit heeft vooral te maken met
fers. Binnen Europa bevindt de Randstad – de
de achterblijvende groei van de kennis- en
economische motor en het sociale, culturele en FIGUUR: GEMIDDELDE JAARLIJKSE GROEI BRUTO BINNENLANDS PRODUCT 1995-2002 IN EEN AANTAL STEDEN IN EUROPA EN AZIË Dublin Busan Seoul Prague Warsow London Stockholm Istanbul Helsinki Daegu Ankara Valencia Madrid Naples Izmir Lyon Manchest Leeds Rome Lisbon Milan Oslo Birmingha Barcelona Turin Munich Paris Randstad Lille Stuttgart Copenhag Brussels Athens Vienna Krakow Frankfurt Tokyo Fukuoka Hamburg Aichi Rhein Osaka Budapest Berlin 2%
0%
2%
4%
Bron: OESO Territoriale database (in: OECD Randstad Review, Draft Chapter 1)
17
6%
8%
10%
DE TAAK VOOR DE TOEKOMST HOOFDSTUK 2 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
diensteneconomie in de Zuidvleugel ten
De sectoren die de afgelopen jaren de Rotter-
opzichte van de Noordvleugel.
damse economie hebben gedragen zijn kapitaalintensief. De gunstige productieontwik-
Modernisering economie
keling vertaalt zich daardoor niet direct in meer
De Rotterdamse economie presteerde in de
werkgelegenheid. Bovendien sluit het relatief
recessiejaren 2001-2004 goed. De economi-
lage opleidingsniveau van de beroepsbevolking
sche groei lag boven het landelijk gemiddelde
in Rotterdam slecht aan bij de vraag naar
als gevolg van de groei van de haven en de
arbeidsplaatsen.
daaraan gerelateerde bedrijvigheid en doordat Rotterdam een sterke positie heeft als voorzie-
Selectieve migratie
ningenstad (onderwijs en zorg). Deze sectoren
Het probleem is dat Rotterdam er op dit
zijn vrij stabiel en dempen voor Rotterdam het
moment onvoldoende in slaagt om goed
effect van de schommelingen in de nationale
opgeleide inwoners aan zich te binden.
economie. Ondanks de relatief gunstige
Rotterdammers volgen hun opleiding in de stad
economische groei in Rotterdam, is deze
en vinden er dikwijls hun eerste baan. Anderen
onvoldoende gebleken om alle Rotterdammers
vestigen zich vanwege studie of werk in
werk te bieden. Daarom heeft Rotterdam meer
Rotterdam. In de volgende levensfase, als
bedrijven in de kennis- en diensteneconomie
gezinsvorming plaatsvindt en de beroepscar-
nodig die de stad meer laten profi fiteren van de
rière vaste vorm krijgt, verlaten te veel van deze
economische groei.
(jonge) mensen de stad. Een dergelijke bevol-
FIGUUR: BIJDRAGE VAN DE GROOTSTEDELIJKE REGIO’S AAN HET NEDERLANDS BRUTO BINNENLANDS PRODUCT, 1995-2003
12 11 10 9 8 7 6 5 4
Utrecht (provincie)
3
Groot-Amsterdam Aggl. ‘s-Gravenhage
2 1988
1990
1992
1994
1996
1998
Bron: CBS, 2006
18
2000
2002
Groot-Rijnmond
kingsdynamiek hoeft niet perse negatief te zijn.
Inwoneraantal stagneert
De zogenaamde roltrapfunctie van de grote
In veel Europese landen is reeds sprake van
stad is een belangrijk maatschappelijk mecha-
een dalend bevolkingsaantal, maar in Neder-
nisme, met positieve effecten voor de regio en
land treedt structurele bevolkingskrimp
de rest van het land. Zolang de instroom van
vooralsnog alleen op in enkele delen van het
deze groep groter is dan de uitstroom, gaat de
land buiten de Randstad. Op middellange
stad zelf er ook op vooruit. In Rotterdam is het
termijn (rond het jaar 2035) zal ook de Neder-
aantal mensen met werk, een goede opleiding
landse bevolking als geheel gaan krimpen. Dat
en een hoger inkomen dat vertrekt echter zo
het geregistreerde inwoneraantal van Rotter-
groot, dat de vestiging en doorgroei van veel-
dam de afgelopen twee jaar daalde, is geen
belovende jongeren dit onvoldoende compen-
gevolg van de structurele bevolkingskrimp,
seert. Het gevolg is een negatieve selectieve
maar van lokaal bepaalde factoren als de dalen-
migratie die heeft geleid tot een onevenwichtige
de instroom en het gelijkblijvend vertrek uit de
bevolkingssamenstelling. Voor een groot deel
stad en administratieve correcties in de
vertrekken de hoger opgeleide Rotterdammers
Gemeentelijks Basisadministratie. Een deel van
niet omdat zij de stad willen verlaten, maar
het aantal vertrekkers uit Rotterdam blijft
omdat zij in de stad niet de woning van hun
behouden voor de regio, die nog steeds groeit
keuze, in het door hen gewenste woonmilieu,
in inwoneraantal. Zonder extra maatregelen (ten
kunnen vinden. Dit zijn belangrijke gegevens
opzichte van het indicatieve woningbouwpro-
om deze trend te kunnen keren.
gramma zoals geformuleerd in het Ruimtelijk
FIGUUR: ONTWIKKELING WERKLOOSHEIDSPERCENTAGE IN ROTTERDAM EN NEDERLAND, 1994-2004
% 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1994
1995
Rotterdam
1996
1997
1998
1999
Nederland
Bron: CBS; bewerking ETIN Adviseurs
19
2000
2001
2002
2003
2004
DE TAAK VOOR DE TOEKOMST HOOFDSTUK 2 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
Plan Regio Rotterdam 2020) zal het bevolkings-
De komende twintig jaar zal door de voortgaan-
aantal zich de komende jaren op het lage
de gezinsverdunning (afnemend aantal bewo-
niveau van 580.000-585.000 stabiliseren. In het
ners per woning) in Nederland en in Rotterdam
volgende diagram is de ontwikkeling van 1992
nog een grote kwantitatieve woningvraag zijn.
tot en met 2005 en de trendprognose tot 2020
Deze vraag zal Rotterdam optimaal moeten
op basis van het RR2020 weergegeven.
benutten om zoveel mogelijk hoog opgeleide inwoners, ofwel een hoog gekwalifi ficeerde
Een dalend of stagnerend bevolkingsaantal
beroepsbevolking, binnen haar grenzen te
betekent bij een onevenwichtige bevolkingssa-
huisvesten.
menstelling mogelijk verlies aan welvaart en daarmee verlies van draagvlak voor voorzieningen in de stad. In combinatie met de negatieve selectieve migratiestroom kan deze ontwikkeling tot een verarming van de stad leiden en ook schade toebrengen aan de Rotterdamse regio als geheel, wat op gespannen voet staat met de noodzaak voor Rotterdam zich te positioneren als een gezonde stad binnen een sterke, internationaal concurrerende Randstad.
FIGUUR: SELECTIEVE MIGRATIE ROTTERDAM 2003
Werkend
Uitkering
Student
Pensioen
Inactief Vertrekkers Vestigers -5.000
-2.500
0
2.500
5.000
7.500
10.000
12.500
15.000 aantal personen
Bron: COS, nov. 2005
20
Saldo
FIGUUR: DE BEVOLKINGSONTWIKKELING IN ROTTERDAM VAN 1992 TOT 2020
605.000 600.000 595.000 590.000 585.000 580.000 575.000
realisatie
trendprognose
Bron: COS
21
20 20
18 20
16 20
14 20
12 20
10 20
08 20
06 20
04 20
02 20
00 20
98 19
96 19
94 19
19
92
570.000
DE TAAK VOOR DE TOEKOMST HOOFDSTUK 2 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
2.3 DE OPDRACHT Om een rol van betekenis te blijven spelen in de
geleide en creatieve werkers aan de stad weet
internationale concurrentie-strijd tussen
te binden. De urgentie daarvan is groot, omdat
stedelijke regio’s, moet Rotterdam, als onder-
de tijdspanne waarin nog geprofiteerd fi kan
deel van de Randstad, een strategie volgen die
worden van de groei van de (beroeps)bevolking
gericht is op de ontwikkeling van de kennis- en
en de daarmee verband houdende woningvraag
diensteneconomie én die zorgt voor een
kort is – nog zo’n 15 jaar vanaf nu.
aantrekkelijk woon- en leefklimaat dat hoogop-
DE MISSIE VAN HET GEMEENTEBESTUUR LUIDT DAAROM:
‘BOUW AAN EEN STERKE ECONOMIE EN EEN AANTREKKELIJKE WOONSTAD’ 22
2.4 TOEKOMSTPERSPECTIEF Uit het voorgaande wordt duidelijk wat Rotter-
moderne binnenstad aan de rivier. Deze sterke
dam te doen staat: de komende jaren moet
onderdelen van de stad vormen de basis voor
alles op alles gezet worden om de fysieke
de strategie van de ‘‘olievlekwerking’’ die
condities te verbeteren en Rotterdam weer tot
Rotterdam inzet: wat sterk is wordt vanuit die
het sterke, kloppende hart van de regio te
kracht uitgebreid, zodat het groter en nog
maken.
sterker wordt; wat zwak(ker) is kan zich optrekken aan het sterke. Deze strategie is
Deze missie berust op twee pijlers:
zowel van toepassing op de verbetering van de
1. Sterke Economie: meer werkgelegenheid
woon- en leefkwaliteit in de stad, als op de
2. Aantrekkelijke woonstad: evenwichtige
vernieuwing van de stedelijke en regionale
bevolkingssamenstelling
economie.
Samen vormen ze een twee-eenheid; om te
Kansen heeft Rotterdam voldoende. Daartegen-
kunnen leven in de stad moet het er goed
over staat de analyse van de staat van de stad
wonen zijn en moet er passend werk zijn.
die aangeeft dat te veel indicatoren op oranje
Werkgelegenheid ontwikkelt zich op zijn beurt
staan. De onevenwichtige samenstelling van de
alleen wanneer de stad een aantrekkelijk
bevolking, het dalende inwoneraantal en het
vestigingsklimaat vormt voor werknemers, met
doorzetten van de selectieve migratie. De
goede woningen inclusief de bijbehorende
economische groei is hoopvol maar onvoldoen-
voorzieningen en buitenruimten: complete
de om alle Rotterdammers aan werk te helpen.
woonmilieus die aansluiten bij de wensen van
Het momentum om de stad te versterken is
de woonconsumenten.
aangebroken. De urgentie om te bouwen aan een sterke economie en een aantrekkelijker
Rotterdam kiest ervoor om te bouwen binnen
woonstad is groot.
de bestaande stad. Een goed werk- en woonklimaat is een absolute voorwaarde voor
Om het toekomstperspectief werkelijkheid te
een sterke(re) stad. De ontwikkeling van zo’n
laten worden moeten bestaande kwaliteiten
sterke stad binnen het bestaande stedelijke
(beter) benut worden maar is het ook noodza-
gebied leidt tot maximaal profi fijt voor stad en
kelijk een aantal kernbeslissingen te nemen die
regio. Versterking van de bestaande stad
de benodigde ruimtelijke ingrepen bepalen.
betekent optimaal gebruik maken van bestaan-
Deze komen, geordend naar de twee pijlers –
de voorzieningen. Daarnaast blijft het buitenge-
sterke economie en aantrekkelijke woonstad –
bied gespaard.
en de randvoorwaarden die betrekking hebben op beide, aan de orde in hoofdstuk 3. De relatie
Om de noodzakelijke maatregelen te treffen zijn
tot de doelstellingen en de gevolgen voor het
binnen de stad voldoende goede aanknopings-
beleid worden per kernbeslissing beschreven.
punten. Uitgangspunt vormen de in Rotterdam
Vervolgens wordt in deel II beschreven welke
aanwezige krachten: de haven, de kansrijke
consequenties de kernbeslissingen hebben
economische groeisectoren (medisch, vrije tijd
voor de ruimtelijke ontwikkeling van de
en creatief), populaire woonwijken en de
verschillende gebieden in de stad.
23
HOOFDSTUK 3
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONSEQUENTIES
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
A
VERSTERKEN VAN DE ECONOMISCHE STRUCTUUR
Rotterdam beschikt over een veelzijdige
verbeteren van het woonklimaat, doen andere
economische structuur met een fors aandeel
grote steden dat ook, zodat de achterstand
zakelijke dienstverlening, een haven met
vooralsnog blijft. Hoe dit probleem aangepakt
daaraan gelieerde bedrijvigheid, een kapi-
zal worden, wordt beschreven in deel B van dit
taalsintensieve industrie en een omvangrijke
hoofdstuk: het creëren van een aantrekkelijke
quartaire sector. Rotterdam wil op al deze
woonstad.
sterke sectoren voortbouwen. De versterking van de economische structuur De kwetsbaarheid van Rotterdam zit hem dan
kent drie subdoelstellingen.
ook niet in een door sommigen veronderstelde
Doelstellingen 1 en 2 bouwen voort op bestaan-
monocultuur, maar in het relatief zwakke
de sterke sectoren, doelstelling 3 is randvoor-
investeringsklimaat in de regio Rotterdam. In
waardelijk:
onderstaand ‘vitaliteitsweb’ (2005) wordt de
1. Kennis en innovatie: het aantrekken en
Rotterdamse economie en haar vestigingskli-
versterken van de internationale concurren-
maat vergeleken met dat van de andere grote
tiekracht van bedrijfsleven, door ruimte te
drie steden in de Randstad. Ook in voorgaande
bieden aan de kennis- en diensteneconomie,
jaren is een dergelijk web samengesteld waarin
met het accent op de clusters Haven & Industrie, Medisch en Creatief;
dit beeld wordt bevestigd.
2. Voorzieningen en vrije tijd: het vergroten van het aantal bezoekers aan de stad en het
Duidelijk wordt dat met name in de economi-
stimuleren van een langere verblijfsduur;
sche vestigingsfactoren kwaliteit van de
3. Ruimte voor bedrijvigheid: ruimte bieden aan
arbeidsmarkt en kwaliteit van de stad moeten worden verbeterd. Beide hebben een sterke
bedrijven om groei te kunnen accommode-
onderlinge relatie: een aantrekkelijk woon- en
ren in Rotterdam. Daarmee kan met name de
verblijfsklimaat bindt en creëert een hoog
concurrentiepositie van de mainport
gekwalificeerde fi beroepsbevolking en anders-
Rotterdam verder worden versterkt.
om. Hoewel Rotterdam al fl flink investeert in het
26
SEQUENTIES VITALITEITSWEB ECONOMIE EN VESTIGINGSKLIMAAT, 2005 economie 1.4 1 1.2 1.0 0 0.8 maatschappelijke voorzieningen
arbeidsmarkt
0.6 6 0.4 02 0.2 0.0 0
kwaliteit van de stad
kennis en innovatie
Rotterdam Amsterdam ruimte voor bedrijvigheid
Den Haag Utrecht
Bron: Etin Adviseurs
KERNBESLISSING 1
ROTTERDAM WIL IN 2030 OP HET GEBIED VAN KENNIS EN INNOVATIE DE BELANGRIJKSTE HAVENSTAD VAN EUROPA ZIJN Waarom Wil een stad blijven meespelen op de wereld-
de motor achter groei van de productiviteit en
markt, dan is het zaak een goed vestigingskli-
de toegevoegde waarde van het bedrijfsleven.
maat aan bedrijven te bieden. Belangrijke aspecten voor dat klimaat zijn de aanwezigheid
Om een innovatief vestigingsklimaat te schep-
van innovatiestimulerende voorzieningen: een
pen zal Rotterdam moeten transformeren van
innovatief bedrijfsleven en een omgeving die
een werkstad naar een kennisstad. Die trans-
ruimte biedt aan ondernemerschap. Innovatie is
formatie is al volop gaande:
27
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
– Realiseren van een kennis- en innovatieclus-
de haven – nog vaak beschouwd als een puur traditionele sector – biedt nu al hoogwaardige
ter in Stadshavens: het RDM-terrein;
kennisindustrie. Daarnaast groeit de kennisin-
– Co-siting: industrieën slim gebruik laten maken van elkaars nabijheid;
tensieve bedrijvigheid in de medische en de
– Accommoderen van nieuwe, schonere
creatieve sector.
energiecentrales. Niet alleen bedrijven moeten kansen krijgen om zich in Rotterdam te ontwikkelen, ook de
2. Door uitbouw van het medische en zorgcluster
beroepsbevolking moet voldoende mogelijkheden
In vergelijking met de andere drie grote steden in
hebben om zich te kunnen ontplooien en zich een
de Randstad heeft Rotterdam veruit de meeste
plek te verwerven op de arbeidsmarkt. Investeren
banen in de medische en zorgsector; met een
in onderwijs is daarom van groot belang.
aandeel van 16% in de totale werkgelegenheid is het een van de grootste werkgevers in de
Hoe
stad. De zorgsector is bovendien een snel
1. Door van Rotterdam de schoonste havenstad
groeiende sector, met 14% groei in de periode
ter wereld te maken
2001-2005. (Bron: EV 2005)
Behoud van de sterke positie van de Rotterdamse haven vraagt eenerzijds om innovatie,
Om die reden is de medische sector al druk
ondernemerschap, ruimte en duurzaamheid,
bezig zich op de toekomst voor te bereiden.
maar ook om verbetering van de logistiek en de
Veel locaties zijn vernieuwd of staan op het punt
kwaliteit van de dienstverlening en een goede
vernieuwd te worden. Ook heeft de sector op
match tussen arbeid en onderwijs. Stad en
een aantal terreinen inmiddels internationale
haven moeten samen optrekken bij het werven
naamsbekendheid verworven; een belangrijke
van hoofdkantoren en het leggen van koppelin-
basis om op door te bouwen. Het Erasmus
gen met andere sectoren zoals food d en design.
Medisch Centrum (EMC) neemt hier een bijzondere plaats in. Jaarlijks besteedt het ruim
Energie is op al deze punten steeds meer
20 miljoen euro aan Research & Development en
bepalend. Het blijvend kunnen accommoderen
het biedt opleidingsplaatsen aan medische
van de havengerelateerde economie vergt een
studenten.
strategisch energiebeleid, waarbij met behulp van innovatieve oplossingen economische
Consequenties voor het beleid
ontwikkeling mogelijk is binnen de gegeven
– Speerpunt is het creëren van ruimte voor
milieukaders. Dit vraagt om specifieke, fi groot-
nieuwe medische bedrijvigheid in de nabijheid
schalige investeringen. Een goed voorbeeld is
van het Hoboken cluster en in Polder
het warmtebedrijf, waarbij op een slimme manier
Schieveen voor de grotere kennisintensieve
de restwarmte uit de haven-industrie wordt
bedrijven in de medische technologie;
ingezet om de stad te voorzien van warmte.
– Daarnaast wordt ingespeeld op de trend van concentratie van medische hulpverlening en
Consequenties voor het beleid
zorg (profi fit en non-profit) op zorgboulevards
– Halveren van de CO2-emissies in 2020;
die al door veel ziekenhuizen wordt opgepakt.
– Uitbreiden van infrastructuur t.b.v. transport
Hier worden ook nieuwe zorgconcepten als
en warmteopslag, CO2 en chemicaliën;
domotica diensten ontwikkeld;
28
SEQUENTIES dienstverlening door onder meer technische- en
– Omdat dergelijke concepten afhankelijk zijn van een snelle data-infrastructuur, is de
industriële ontwerpbureaus en bureaus voor
Rotterdamse aanpak van ‘de Glazen Maas’ –
architectuur, stedenbouw en landschap.
het stimuleren van de aanleg en het gebruik van het glasvezelnetwerk – voor deze sector
Tevens vormt de creatieve sector een katalysa-
van groot belang;
tor voor gentrification fi (opwaardering) van bestaande stadswijken, revitalisatie van
– Het EMC, tot slot, moet ruimtelijk beter ingepast worden in de stad zodat de
voormalige havengebieden en de verlevendi-
aanwezigheid van deze sector uitstraling
ging van het centrum.
krijgt op de stad als geheel. Het bovenstaande betreft drie gebieden: – De Binnenstad; het creatieve centrum van
3. Door de creatieve sector te laten groeien Tot de creatieve industrie worden media en
Rotterdam, waar niet alleen de kunstinstel-
uitgeverijen, de kunstsector en de creatieve
lingen, maar ook succesvolle creatieve
zakelijke dienstverlening gerekend. Naar
ondernemers zichzelf presenteren aan een breed publiek;
verhouding is het aandeel van de creatieve
– Stadshavens, het Lloydkwartier en de
industrie in de lokale economie in Rotterdam minder groot dan in de andere grote steden,
Van Nelle fabriek zijn gebieden voor nieuwe
maar dit groeit momenteel wel sterk. De groei
bedrijven en doorstarters, waarbij kan
vindt plaats in alle segmenten van deze sector,
worden aangesloten bij reeds aanwezige
maar de focus ligt op de creatieve zakelijke
creatieve bedrijvigheid;
AANTAL BANEN IN DE GEZONDHEIDS- EN WELZIJNSZORG, ABSOLUUT EN PROCENTUEEL, 2005 1.090.843 0 Nederland 32.346 6 Utrecht 32.695 Den Haag 62.804 2 Amsterdam 50.830 0 Rotterdam
12
13
14
15
16
Bron: Lisa Vestigingenregister, 2006. Bewerking: Rabobank Nederland
29
17
%
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
SEGMENTERING VAN DE CREATIEVE INDUSTRIE IN DE G4, 2005 32.500 30.000 27.500 25.000 22.500 20.000 17.500 15.000 12.500 10.000 7.500 5.000 2.500
creatieve zakelijke diensten
0
media en uitgeverijen Rotterdam
Den Haag
Amsterdam
Utrecht
kunsten
Bron: Lisa, 2006. Bewerking: Rabobank Nederland
– De oude stadswijken rond het centrum; hier
4. Door te investeren in onderwijs
zijn reeds veel creatieve eenmansbedrijfjes
Rotterdam heeft van de vier grote steden nog
gevestigd. Verdere ontwikkeling biedt
steeds het laagste aandeel hoogopgeleiden. Het
kansen voor gentrifi fication.
onderwijsniveau van de Rotterdammers stijgt echter; sinds 2003 is het deel van de beroepsbe-
Consequenties voor het beleid
volking met alleen lager onderwijs (maximaal
– Ruimte bieden door inbreng van gemeente-
vmbo) gedaald van 85.000 naar 73.000 perso-
lijk vastgoed. Met name cultureel- en
nen. Het aantal personen met middelbaar
industrieel erfgoed is in trek bij de creatieve
onderwijs is gegroeid van 99.000 naar 102.000.
ondernemers, vanwege de specifi fieke
Het aandeel hoger opgeleiden is sinds 2003
uitstraling van deze gebouwen. Tegelijkertijd
gestegen met 2,5%. (Bron: EV 2006)
kan op deze manier aan de gebouwen een bijzondere functie worden teruggegeven;
De gemeentelijke overheid kan mede door goede
– Ruimte bieden door deregulering: minder
onderwijshuisvesting en een bewust locatiebeleid
regels;
een belangrijke voorwaarde scheppen voor de
– Stimuleren van de creatieve sector door
kenniseconomie die zich in Rotterdam ontwikkelt.
innovatiefondsen, ondernemersondersteu-
Consequenties voor het (locatie)beleid
ning en clusterbeleid.
– Basisonderwijs. Goede basisvoorzieningen in de wijken vormen een randvoorwaarde voor
30
SEQUENTIES een aantrekkelijke woonstad. De multifunctio-
avonds in bedrijf is, bevordert levendigheid in
nele accommodatie (MFA) speelt daarbij in de
de binnenstad en biedt mogelijkheden voor
toekomst een belangrijke rol, niet alleen vanuit
herstructurering van bestaande panden
het belang van onderwijs, maar vooral vanwe-
(kantoren). De Hogeschool Rotterdam,
ge de mogelijkheid om meerdere voorzienin-
Erasmus MC, de Willem de Kooning Akade-
gen onder één dak onder te brengen;
mie en de Hogeschool Inholland, Scheepvaart
– Beroepsonderwijs (MBO). Het beroepsonder-
en Transportcollege zijn al in of nabij het
wijs trekt dagelijks vele deelnemers uit de
centrum gehuisvest. Versterking daarvan moet
regio. Daarom is de meest optimale locatie bij
meer prioriteit krijgen;
de knooppunten aan de randen van de stad.
– Internationaal Onderwijs. Rotterdam wil haar
Naast de bereikbaarheid speelt in het MBO
internationale ambities uitdragen in een
het directe contact met bedrijven en haven
passend aanbod voor de groeiende groep
een steeds belangrijkere rol. Vestiging van
internationale bewoners. Het gaat om een
opleidingen in de directe nabijheid van of in
breed aanbod van tweetalig onderwijs (bv.
combinatie met bedrijvigheid is de trend. Te
Wolfert van Borselen scholengroep), maar ook
denken valt aan opleidingshotels, winkeloplei-
om cultuureigen onderwijs (Amerikaanse en
dingen in winkelcentra en techniekopleidingen
Koreaanse school). Er liggen kansen voor het
op bedrijventerreinen;
realiseren van onderwijs in het Chinees, zowel
– Hoger onderwijs (HBO/WO). Zowel de stad als
voor Rotterdamse leerlingen die de nieuwe
het hoger onderwijs heeft baat bij de vestiging
wereldtaal willen leren als voor de kinderen
van universiteit en hogescholen in het
van de nieuwe Chinese migranten die zich hier
centrum. Landelijk concurrerende HBO- en
vestigen als gevolg van de toegenomen
WO-instellingen gelden op een centrumlocatie
contacten tussen Rotterdam en China.
als aantrekkelijker. Hoger onderwijs dat ook ’s
KERNBESLISSING 2
ROTTERDAM BENUT VRIJE TIJD ALS AANJAGER VOOR NIEUWE BEDRIJVIGHEID Waarom
voornamelijk zakelijk binnenlands bezoek.
De Rotterdamse consumentensector realiseert
Wanneer de consumptie door buitenlandse
een omzet van circa 4 miljard euro en is goed
bezoekers wordt meegerekend, stijgt de omzet
voor zo’n 40.000 fulltime banen. Het betreft hier
van de consumentensector met (slechts) 10%.
31
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
dig en ongewenst, aangezien er dan concurrentie tussen locaties onderling optreedt.
Het zakelijk buitenlands toerisme zit wel in de lift: het aantal hotelovernachtingen nam de afgelopen vijf jaar met 5,6% toe tot bijna 900.000. Ook het toeristisch-recreatief dagbe-
Gefocust wordt op:
zoek groeit gestaag, onder invloed van grote
– De Binnenstad, met expliciet aandacht voor
evenementen en het brede horeca- en cultuur-
de verblijfskwaliteit (buitenruimte en horeca-
aanbod.
voorzieningen) en ruimte voor festivals in de vorm van een speciaal festivalterrein.
De winkelvoorzieningen in de Rotterdamse
Het (blijven) investeren in cultuur vergt extra
binnenstad zien een stijging van de waardering
aandacht, bijvoorbeeld voor voorzieningen
door de consument. Ook krijgt de stad een
als de Middenzaal en een Stadsmuseum.
steeds groter en gevarieerder aanbod aan
Nog te vaak is cultuur de sluitpost op de
restaurants, luxe winkels, galeries, musea en
begroting, terwijl het een essentieel onder-
uitgaansgelegenheden. Het Rotterdamse
deel vormt van de levenskwaliteit in de stad
clubcircuit staat inmiddels te boek als een
en een onmisbare schakel in het gewenste
trendsetter in Europa. Rotterdam zet in op het
creatieve vestigingsklimaat voor bewoners en
verder versterken van deze vrijetijdsvoorzienin-
bedrijven; – Het Stadionpark, met een focus op topsport-
gen om het verblijf van bezoekers aan de stad te verlengen en hun bestedingen te verhogen
voorzieningen. De plannen voor een nieuwe
en om de stad voor bewoners aantrekkelijker en
Kuip bieden de kans om de hele locatie
meer divers te maken.
Varkenoord integraal te onderzoeken op verdere clustering van topsportvoorzieningen,
Rotterdam behoort op het gebied van evene-
zodat Rotterdam zich definitief fi kan profileren fi
menten tot de nationale stedentop. Voor de
als topsportstad. De mogelijkheid voor een
toekomst ligt de opgave in het stimuleren van
nieuwe oeververbinding naar Kralingen en
bezoek van evenementen en de extra beste-
toevoeging van een intercitystation zullen
dingen door bezoekers buiten het evenement,
daarbij meegewogen worden;
terwijl de overlast voor de omgeving beperkt
– Het Zuidplein en Ahoy, met een focus op
blijft. Steeds vaker accommodeert Rotterdam
grootschalige vrijetijds-voorzieningen.
topsportevenementen. Door modernisering en
Doorontwikkeling van deze belangrijke locatie
uitbreiding van het aantal topsportaccommoda-
is wellicht de meest inspirerende economi-
ties wil Rotterdam ook in de toekomst topsport-
sche opgave voor Rotterdam Zuid in de
stad zijn.
komende jaren. De opgave is om vanuit de kracht van Ahoy voort te bouwen en uit te
Hoe Door een duidelijke locatiekeuze voor de grote vrijetijdsvoorzieningen te maken. In Rotterdam wordt al op meerdere locaties gewerkt aan een omvangrijk Vrijetijdseconomie-programma. Het ontwikkelen van nieuwe locaties voor dit soort voorzieningen is onno-
breiden met grootschalige formules voor vrijetijdsvoorzieningen. Het vernieuwen van het OV-station en de ondertunneling van de Pleinweg moeten het gebied dusdanige kwaliteitsimpulsen geven dat het marktpartijen inspireert om mee te investeren.
32
SEQUENTIES KERNBESLISSING 3
ROTTERDAM MAAKT RUIMTE VOOR ONDERNEMERS Waarom
motoren van Nederland. De groei wordt
Bedrijfsruimte is de meest concrete randvoor-
geaccommodeerd met de aanleg van de Tweede
waarde voor bedrijven om te kunnen groeien.
Maasvlakte. Het aanbod van droge terreinen ten
In een stad als Rotterdam gaat het om een grote
behoeve van havengerelateerde bedrijvigheid is
verscheidenheid aan typen locaties voor
echter te beperkt, wat een bedreiging is wan-
specifi fieke doelgroepen. In een havenstad als
neer bij een snelle verbetering van de economi-
Rotterdam zijn ‘natte’ (havengerelateerde)
sche conjunctuur de vraag weer aantrekt. On-
bedrijfsterreinen en ‘droge’ bedrijfsterreinen en
derzoek (Ecorys, 2005) toont aan dat de vraag
kantoorlocaties. De komst van de Tweede
tot 2030 aan de zuidkant van Rotterdam 100 ha.
Maasvlakte (‘nat’ terrein), voorziet in een groot
groter is dan het aanbod van ontwikkellocaties.
deel van de ruimtebehoefte voor de havengerela-
Consequenties voor het beleid
teerde bedrijvigheid.
– Ontwikkelen van de Tweede Maasvlakte. Rotterdam scoort momenteel niet bijzonder hoog
Vanaf ingebruikname van de Tweede
als vestigingsplaats voor internationale bedrijven.
Maasvlakte zullen de beoogde transformaties
Een betere profi filering van de belangrijkste en
van de Stadshavens in een stroomversnelling
grootste vestigingslocaties moet dit veranderen.
komen; – Vervolgens dient te worden afgewogen of de
Het Midden- en Kleinbedrijf (MKB), de drager van
vrijkomende ‘natte’ bedrijfs-terreinen een
de stedelijke economie, zorgt voor het grootste
mogelijke oplossing zijn om (tijdelijk) te
deel van de Rotterdamse werkgelegenheid en
voorzien in de behoefte aan ‘droog’ terrein.
kan nog verder groeien. De kansen voor groei
Ook zal onderzocht worden of intensivering
zitten ook voor deze sector in kennis en innova-
van bestaande bedrijfsterreinen mogelijk is,
tie. Medisch en Creatief, de sectoren waar
bijvoorbeeld door meervoudig grondgebruik
Rotterdam in het bijzonder op inzet, zijn daar-
in distributieparken in het havengebied;
naast sterk verbonden met de vrijetijdseconomie.
– Ontwikkelen van de Hoekse Waard tot
Bovendien biedt groei van het MKB kansen voor
bedrijventerrein. Daarnaast samen met
het terugdringen van de (jeugd)werkloosheid.
regiogemeenten een oplossing vinden voor de benodigde 100 ha. extra bedrijventerrein,
Hoe
in eerste instantie beoogd aan de zuidkant
1. Door de groei van de haveneconomie te
van Rotterdam.
faciliteren
Het RR2020 heeft zoeklocaties aangewezen
De haven is de economische motor van Rotter-
bij ondermeer Brielle, Spijkenisse en Helle-
dam en één de belangrijkste economische
voetsluis.
33
STRATEGIE STERKE ECONOMIE
HAVEN EN INDUSTRIEEL COMPLEX: Strategische ontwikkelingsgebieden t.b.v. schaalvergroting en innovatie - 1e en 2e Maasvlakte - Waalhaven Oost en Zuid met ruimte voor maritieme dienstverlening Bestaand havengebied en bedrijventerreinen Nieuwe havengerelateerde bedrijventerreinen Doorontwikkelen en innovatie Energiemainport Green Trade Center
KENNIS- EN DIENSTENECONOMIE: Strategische ontwikkelingsgebieden met kantorenlocaties Internationaal centrum Rotterdam - Brainpark / Rivium - Science Port Holland - Alexander centraal Bestaande randstadgeorienteerde bedrijventerreinen Nieuwe randstadgeoriënteerde bedrijventerreinen 34
Versterken Medisch cluster - uitbouwen Erasmus Medisch Centrum en omgeving - ruimte bieden medisch gerelateerde bedrijvigheid - ontwikkeling MCRZ
Stimuleren creatieve economie - ruimte bieden aan creatieve bedrijvigheid met name in binnenstad en oude stadswijken - doorontwikkelen visitekaartjes Lloydkwartier en Van Nelle - gebieden in opkomst
Uitbouwen vrijetijdseconomie - versterken vrijetijdsvoorzieningen binnenstad - doorontwikkelen vrijtijdsclusters op Zuid 35
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
– Alexander en Hoog Zestienhoven
2. Doorontwikkeling toplocaties voor kantoren Het huidige planaanbod voor kantoorontwikke-
(na realisatie A13/16) als snelweg-locaties
ling laat zien dat er op dit moment te veel
ontwikkelen na Brainpark;
locaties beschikbaar zijn, waardoor locaties
– Parkstad wordt niet als kantorenknoop
- binnen en buiten de stad – met elkaar concur-
ontwikkeld;
reren. Doordat de bestaande voorraad veroudert
– Vijfsluizen pas in ontwikkeling nemen na
en bedrijven vaker voor nieuwbouw kiezen,
aanleg A4-noord;
ontstaat leegstand. Dat heeft (ondermeer) een
– Het Rotterdamse deel van Schieveste
negatief effect op het imago van Rotterdam als
wordt niet als kantoorlocatie ontwikkeld.
zakencentrum. Om groeiende ondernemingen in
– Leegstand aanpakken. De transformatie van
de stad te houden en nieuwkomers te trekken is
oude kantoorpanden is een ingewikkelde en
het noodzakelijk te focussen op een scherpere
kostbare opgave, maar is noodzakelijk om
profilering fi van de verschillende locaties, en het
het imago van het zakencentrum niet te laten
aanbrengen van prioriteit in de ontwikkeling van
verslechteren. Transformatie van oude, goed-
locaties met eenzelfde profi fiel. Afstemming op
kope kantoorpanden levert een bijdrage aan
regionaal niveau is noodzakelijk.
gentrifi fication en aantrekkelijke woonmilieus
Consequenties voor het beleid
3. Zorgdragen voor een sterk en innovatief MKB
– Ontwikkeling volgens een duidelijke profilefi
De overheid moet starters en doorgroeiers meer
ring van bestaande en nieuwe locaties:
ruimte bieden door:
– Stationskwartier en City Rotterdam:
– basisdienstverlening aan de ondernemers te
zakelijke dienstverlening, centrum
versterken;
georiënteerd;
– kansenzones: een ‘zetje in de rug’ voor
– Wilhelminapier:
startende ondernemers in bepaalde herstruc-
centrum specifiek; fi
tureringsgebieden;
– Science Port Holland:
– deregulering: minder regels en voorschriften;
internationaal, kennisintensief;
– functiemenging in stadswijken mogelijk te
– Rotterdam Airport:
maken;
luchthaven georiënteerd;
– herstructurering van bestaande bedrijventer-
– Waalhaven Oost:
reinen;
havengerelateerde dienstverlening;
– geen bedrijfslocaties op te offeren ten gunste
– Brainpark:
van woningbouw zonder vervangende
snelweg georiënteerd
bedrijfslocatie aan te bieden.
– Prioriteiten voor de ontwikkeling van locaties met eenzelfde profi fiel:
36
SEQUENTIES B CREËREN VAN EEN AANTREKKELIJKE WOONSTAD De Rotterdamse economie vraagt om een
nu al zeer gewilde wijken, mooie parken,
aantrekkelijke woonstad voor haar goed
singels en monumenten. De strategie voor de
opgeleide personeel (kenniswerkers). De
aantrekkelijke woonstad gaat niet uit van een
kwaliteit in de stad wordt een steeds belang-
nieuwe start, maar van het uitbouwen van
rijkere concurrentiefactor en Rotterdam scoort
deze bestaande sterke wijken. Het gaat om
daarop niet hoog genoeg (zie ook het
het aansluiten bij bestaande identiteit en
vitalitetsweb in deel A van dit hoofdstuk).
imago. Door deze uit te bouwen ontstaat een
Daarom kiest Rotterdam voor bouwen in de
‘olievlek’. Een steeds groter groep bewoners
bestaande stad, gericht op het ontwikkelen
kan draagvlak leveren voor winkels en
van attractieve woonmilieus.
voorzieningen. Sterke plekken groeien uit tot sterke wijken.
Rotterdam wil de selectieve migratie, die de vitaliteit van de stad aantast, tegengaan.
Alleen goede woningen aanbieden is echter
Binnen de stad zijn ruim voldoende locaties
niet voldoende; behalve het type en de
beschikbaar om aantrekkelijke woonmilieus te
grootte van de woning, speelt bovenal het
realiseren. Rotterdam is het meest kansrijk als
woonmilieu een grote rol bij de keuze van de
zij uitgaat van de kracht van de stad. Er zijn
consument.
NIEUWBOUWBEHOEFTE EN GEWENST SLOOPPROGRAMMA GEMEENTE ROTTERDAM, PER WOONMILIEU, 2005-2020 (EXTRAPOLATIE) 25.000
20.000
15.000
10.000
5000 nieuwbouw 0
Bron: ABF Research, 2006
37
Groen stedelijk
grondgebonden
Stedelijk naoorlogs
compact
Stedelijks naoorlogs
Stedelijk vooroorlogs
Centrum stedelijk Plus
sloop
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
De aanwezigheid en kwaliteit van onderwijs-,
grote lijn af te leiden: er is een overschot aan
sport- en speelvoorzieningen en winkels in de
goedkope appartementen in de tuinsteden en
directe nabijheid van de woning zijn van
vooroorlogse wijken en een tekort aan
doorslaggevend belang. Ook de kwaliteit van
koopwoningen in centrumstedelijke en groen-
de buitenruimte, sociale veiligheid en een
stedelijke woonmilieus.
goede bereikbaarheid (met openbaar vervoer
Het voorgaande laat zich samenvatten in drie
en auto) spelen een belangrijke rol. Tenslotte
doelstellingen:
is ook het imago van de buurt belangrijk
1. Meer midden- en hoge inkomens in de stad huisvesten;
omdat mensen zich met hun buurt of wijk
2. Meer hoger opgeleiden in de stad huisves-
willen kunnen identifi ficeren.
ten; 3. Verbetering van het woonmilieu voor alle
Uitgangspunt voor het bouwen aan een
Rotterdammers.
aantrekkelijke woonstad zijn de woonwensen, niet alleen van de kenniswerkers, maar van
Om deze doelstellingen te realiseren is een
alle (potentiële) Rotterdammers in elke
aantal radicale keuzes nodig die worden
levensfase: jong, oud, alleenstaanden en
beschreven in de volgende drie kernbeslissin-
gezinnen. Hoewel die wensen zich moeilijk
gen.
laten veralgemeniseren, valt uit onderzoek een
KERNBESLISSING 4
OM IN DE WONINGBEHOEFTE TE VOORZIEN BOUWT ROTTERDAM IN BESTAAND STEDELIJK GEBIED Waarom Woningen bouwen binnen de bestaande stad
dat een geringere aanslag wordt gepleegd op
heeft een direct effect op het aantal inwoners.
de schaarse ruimte in de regio en dat buiten de
Het betekent meer koopkracht en versterking
stad meer ruimte overblijft voor recreatie en
van het draagvlak van voorzieningen in het
natuur ten behoeve van de stedelingen.
algemeen en vooral een toename van het aantal
Bovendien blijven de afstanden waarover
midden- en hoge inkomens in de stad. Bouwen
verplaatsingen noodzakelijk zijn om het leven in
binnen bestaand stedelijk gebied betekent ook
de stad te kunnen laten functioneren beperkt en
38
SEQUENTIES wordt eerder gebruik gemaakt van milieuvrien-
locaties de complicaties niet vóór 2020 kunnen
delijke vervoersmiddelen (OV, fi fiets, te voet). Dat
worden opgeheven, kiest het gemeentebestuur
is gunstig voor de luchtkwaliteit en een betere
voor een lager bouwprogramma met als
leefkwaliteit in de stad.
streefgetal 56.000 woningen.
De komende jaren is de vraag naar woningen in
Consequenties voor het beleid
Rotterdam nog groot door de bevolkingsgroei in
– Rotterdam bouwt ten behoeve van de eigen
de Randstad en delen van de rest van Neder-
woningbehoefte géén woningen en woonmi-
land, mits gebouwd wordt in overeenstemming
lieus buiten de stad die ook in de stad
met de woonwensen van woningzoekenden.
gerealiseerd kunnen worden. Het taakstel-
Als het lukt de ambities voor de aantrekkelijke
lende bouwprogramma van 56.000 wonin-
woonstad waar te maken, zal de bevolking van
gen heeft betrekking op alle woonmilieus die
Rotterdam weer in omvang toenemen. Naar
binnen het bestaande stedelijke gebied van
verwachting zal het inwonertal in 2020 dan iets
Rotterdam gerealiseerd kunnen worden.
boven de 600.000 inwoners uitkomen. 2. Realiseren van 2400 woningen in dorpse en
Hoe
landelijke woonmilieus buiten Rotterdam
1. Voor de periode 2005-2020 geldt een
Om in de woningbehoefte van alle inwoners te
taakstellend bouwprogramma van 56.000
kunnen voorzien, moet Rotterdam ook voorzien
nieuwe woningen
in de behoefte aan dorpse en landelijke woon-
Voor de periode 2005-2010 wordt ingezet op
milieus. Geschikte locaties daarvoor zijn
het bouwen van 3.200 woningen per jaar.
aanwezig op Voorne-Putten en in de Zuidplas-
Tegelijkertijd worden voorbereidingen getroffen
polder. Op grond van het beschikbare woning-
om het bouwtempo tussen 2010 en 2020 op te
behoeftenonderzoek wordt ingezet op in totaal
voeren. De vergroting van de afzet is alleen
2.400 woningen in de periode tot 2020.
mogelijk als het bouwprogramma perfect aansluit bij de vraag naar woonmilieus. De
Consequenties voor het beleid
ambitie is om na 2010 4.000 woningen per jaar
– De bestuurlijke inzet van de gemeente
te bouwen.
Rotterdam in het overleg over de toekomst van de Zuidplaspolder is dat er tot 2020 op
Deze ambitie is minutieus onderzocht op
deze locatie geen woningen in groenstede-
haalbaarheid binnen het bestaande stedelijke
lijke woonmilieus nodig zijn om in de
gebied van Rotterdam. Dat heeft een potentiële
Rotterdamse woningbehoefte te voorzien.
woningbouw-capaciteit op geschikte locaties
Voor Rotterdam is de realisatie van landelijke
opgeleverd van 66.000 woningen tot 2020. Om
woonmilieus in de Zuidplaspolder van groot
deze capaciteit werkelijk te kunnen benutten
belang, omdat de mogelijkheden daarvoor
zijn echter vaak grote organisatorische inspan-
binnen het bestaande stedelijke gebied niet
ningen en forse investeringen nodig. De steun
aanwezig zijn.
van de rijksoverheid zal ingeroepen moeten worden om de ontwikkeling van de locaties financieel en binnen de milieuwetgeving mogelijk te maken. Omdat voor een deel van de
39
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
KERNBESLISSING 5
ROTTERDAM REALISEERT WOONMILIEUS DIE SELECTIEVE MIGRATIE TEGENGAAN Waarom Het streven naar een evenwichtige bevolkings-
wijken en kunnen gebruik maken van het
samenstelling is een hoofddoel van deze
aanwezige, kwalitatief hoogwaardige voorzie-
ontwikkelingsstrategie. Het tegengaan van
ningenpakket. De kritische massa ten behoeve
selectieve migratie is daarvoor het belangrijk-
van deze voorzieningen wordt vergroot.
ste aangrijpingspunt. De stad moet zó aantrek-
Hetzelfde effect wordt elders in de stad beoogd
kelijk zijn, dat Rotterdammers niet uit de stad
met de aanleg van woonmilieus rond het
verhuizen en dat de stad aantrekkingskracht
Zuiderpark, de Kop van Zuid en in Stadsha-
uitoefent op bewoners die vrij kunnen kiezen
vens.
op de woningmarkt. De huidige woonmilieus en woningvoorraad sluiten onvoldoende aan
Consequenties voor het beleid
bij de vraag van de woonconsument.
– Indien locaties geschikt zijn voor het realiseren van groenstedelijke en rustig
De vraag concentreert zich op eengezinswo-
stedelijke woonmilieus moet deze functie
ningen in de koopsector in groenstedelijke en
voorrang krijgen boven andere bestemmin-
rustig stedelijke woonmilieus en op centrum-
gen. Dat betekent dat naast extra herstruc-
stedelijke woonmilieus.
turering ten opzichte van de huidige
Hoe
inzichten gekeken moet worden naar
1. Realiseren van groenstedelijke en rustig
mogelijke herontwikkeling van groene
stedelijke woonmilieus
terreinen en bedrijventerreinen. Onderzocht
Rotterdam kent een aantal zeer aantrekkelijke
zal worden in hoeverre het huidige areaal
wijken die ook in de Grote Woontest (een
aan volkstuinen en sportterreinen effi ficiënter
onderzoek onder 12.000 inwoners van de
gebruikt kan worden zodat overcapaciteit
regio, 2004) hoog gewaardeerd werden:
benut kan worden voor woningbouw.
rondom de Rotte, Bergse Plas, Hillegersberg,
Randvoorwaarde blijft dat overal in de stad
Kralingen en Hoek van Holland. In de directe
het basisniveau van sport- en recreatieve
omgeving van deze sterke wijken is ruimte
voorzieningen gegarandeerd blijft; – Een aantal bestaande woonwijken zal door
aanwezig voor de bouw van nieuwe woningen in hetzelfde (groen/rustigstedelijke) woonmi-
vernieuwing en herstructurering wezenlijk
lieu. De nieuwe woningen profiteren fi van het
van karakter veranderen doordat ze meer
imago en de kwaliteiten van de bestaande
ruimte zullen bieden aan midden- en hoge
40
SEQUENTIES TYPERING GEWILDE WOONMILIEUS
Ligging, bereikbaarheid en voorzieningen
Centrumstedelijk
Rustig stedelijk
Groenstedelijk
Bereikbaar met veel modaliteiten
Korte afstand tot centrum (fiets, fi tram)
Wonen primair
Stedelijke voorzieningen op loopafstand
Op loopafstand van winkelstraten met dagelijkse voorzieningen en aantrekkelijke horeca
24 uur per dag mensen op straat Mix van bedrijvigheid in de plint (horeca, winkels, dienstverlening)
Stedenbouwkundige en groenstructuur
Elke wijk heeft een icoon Context en openbare ruimte belangrijk als ‘visitekaartje’ van de stad
Groen- en speelvoorzieningen om de hoek
Veel privé-tuinen (voor en achter)
Auto’s beperkt op straat
Veel openbaar groen (singels, groene voegen, parken) Parkeren op eigen terrein of voor de deur
Groen in vorm van parken en rivieroevers
Appartement/studio/loft met eigen buitenruimte Woontorens met alzijdig uitzicht (rivier, skyline)
Langere afstand tot het centrum
Identiteitsdragende plekken en structuren belangrijk (singel, park, gebouw als icoon)
Gebouwd parkeren
Woningtypes
Basisvoorzieningen zijn op orde
Grondgebonden woningen (incl. beneden-bovenwoningen met eigen opgang en privé buitenruimte) Appartementen in stadsblokken met rustig binnenterrein
Wonen in blokken met druk straatleven en rustige binnenterreinen
Grondgebonden woningen met veel eengezinswoningen Klein aandeel appartementen Veel eigen woningbezit
Statig wonen
Doelgroepen
Dynamische 1- en 2persoons huishoudens Studenten en starters Zilveren golf
Alle leeftijden (gezinnen met kinderen, studenten/ jongeren, ouderen) Alle typen huishoudens (1- en 2-persoons, gezinnen)
Gezinnen Iedereen die op groen is gesteld (oud, jong, alleen, samen)
Alle inkomensgroepen
Goede voorbeelden
Zalmhaven, Lijnbaankwartier, Scheepvaartkwartier In opkomst zijn Laurenskwartier, Wijnhaveneiland
Historisch Delfshaven, Blijdorp, Liskwartier, Noordereiland, Stads-tuinen, Vlinderbuurt
41
Nesselande, NieuwTerbregge, Molenlaankwartier, Vreewijk, Kralingen Oost, De Horsten
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
KANSEN VOOR GEWENSTE WOONMILIEUS
Zoekgebied centrum stedelijk woonmilieu Zoekgebied rustig stedelijk woonmilieu Zoekgebied groen stedelijk woonmilieu
CENTRUM STEDELIJK
42
SEQUENTIES
RUSTIG STEDELIJK
GROEN STEDELIJK
43
AANTREKKELIJKE WOONSTAD
44
45
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
inkomensgroepen. Het betreft de wijken
inrichting van de buitenruimte maakt het
Schiebroek-Zuid, (delen van) Kralingen en
gebied aantrekkelijker als woonlocatie.
Crooswijk, Afrikaanderwijk, Wielewaal, Carnisse, De Vaan (Vreewijk) en de noord-
3. Bevorderen van gentrification in de wijken
rand van Zuidwijk;
rondom het centrum Rondom het hart van de binnenstad liggen een
– Er zal geïnvesteerd worden in een bij de woonmilieus passend voorzieningenpakket:
aantal wijken die in opkomst zijn: Cool, Oude
onderwijs, sport, cultuur, zorg, detailhandel
Westen, Middelland, Delfshaven, Lloydkwartier,
en horeca. Daarbij is aandacht nodig voor de
Oude Noorden en de Afrikaanderwijk. Door hun
veranderende trends in deze sectoren; naast
centrale ligging, hun historische karakter en de
clustering van voorzieningen is vergrijzing
functiemenging van wonen, horeca, winkels en
een belangrijk thema dat ruimtelijke conse-
kunstinstellingen zijn deze wijken steeds meer
quenties heeft.
in trek bij (ex)studenten en werkers in de creatieve economie – juist groepen die Rotter-
2. Verdichten van de binnenstad om te voorzien
dam graag aan zich wil binden. In sociaal,
in de vraag naar centrumstedelijk wonen
cultureel en economisch opzicht hebben deze
In de binnenstad van Rotterdam is momenteel
wijken de benodigde kenmerken om autonoom
een onbalans tussen wonen en werken. De
een proces van gentrification fi op gang te laten
verhouding bewoners/werkers is in Rotterdam
komen waardoor ze naar rustig-stedelijke
1:3 tegenover 1:1 in bijvoorbeeld Amsterdam.
woonmilieus transformeren. De gemeente kan
Een evenwichtige verhouding tussen beide
dit proces ondersteunen met doelgerichte
biedt betere uitgangspunten voor een sterk en
maatregelen.
aantrekkelijk centrumstedelijk woonmilieu. Consequenties voor het beleid – Door huurwoningen te verkopen, particuliere
Extra woningen in het centrum dragen bij aan het draagvlak van voorzieningen en bedrijvig-
woningverbetering voor huiseigenaren
heid. Momenteel is de kwantitatieve vraag naar
aantrekkelijk te maken, de buitenruimte te
centrumstedelijk wonen groter dan het aanbod.
verbeteren en ruimte te bieden aan horeca
Deze gaat zowel uit naar het dure als het
en de creatieve economie in de oude
goedkope segment (starters, studenten). Beide
stadswijken wordt het proces van gentrificafi
categorieën leveren een essentiële bijdrage aan
tion gestimuleerd.
de gewenste levendigheid en diversiteit van het centrummilieu.
Consequenties voor het beleid – Om de kwaliteit van het centrum als woonmilieu te verbeteren, moet meer geïnvesteerd worden in de openbare ruimte. De binnenstad is immers het representatieve gezicht van de kennis- en dienstenstad die Rotterdam wil zijn en een hoogwaardige
46
SEQUENTIES VERHOUDING ARBEIDSPLAATSEN / BINNENSTADSBEWONERS AMSTERDAM EN ROTTERDAM
47
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
KERNBESLISSING 6
ROTTERDAM TRANSFORMEERT ZWAKKE WOONMILIEUS Waarom Uit de Grote Woontest blijkt dat een aantal
particuliere woningbezit vaak de meest
wijken laag gewaardeerd wordt of dreigt af te
voorkomende eigendomsvorm is. Veel van deze
zakken. In die wijken is herstructurering noodza-
wijken liggen op de Linker Maasoever (Rotter-
kelijk. Ook landelijk onderzoek (recent uitgevoerd
dam Zuid). De sociale, economische en fysieke
door de Stuurgroep Experimenten Volkshuisves-
problemen die hier in combinatie voorkomen
ting) geeft aan dat Rotterdam veel achterstands-
vragen om een integrale gebiedsaanpak.
wijken kent en hier een grotere opgave heeft dan de andere steden. Woning en woonmilieu in
In Rotterdam zijn ca 100.000 woningen
deze gebieden hebben weliswaar een achter-
‘kwetsbaar’ op de woningmarkt. Het zijn (te)
stand, maar kennen voldoende mogelijkheden
kleine portiek-etage woningen of woningen die
voor revitalisatie. Succesvolle voorbeelden als
anderszins niet meer voldoen aan de huidige
Spangen en Hoogvliet bewijzen dat.
kwaliteitseisen. Een groot deel van deze woningen wordt in de komende 15 jaar
Globaal zijn er twee categorieën: de naoorlogse
aangepakt, zoals te zien is in onderstaande
Tuinsteden met veel corporatiewoningen en de
tabel. Het restant kan dienen voor specifieke fi
19e-eeuwse wijken met buurten waarin het
doelgroepen b.v. starters en studenten.
TABEL: AANPAK BESTAANDE WONINGVOORRAAD 2006 - 2010
2010 - 2020
Totaal
Sloop
8.000 woningen
20.000 woningen
28.000 woningen
Woningverbetering particulier
5.000 woningen
10.000 woningen
15.000 woningen
Woningverbetering corporatie
4.500 woningen
10.000 woningen
14.500 woningen
17.500 woningen
40.000 woningen
57.500 woningen
Totaal
48
SEQUENTIES Hoe
gemaakt waarin aangegeven wordt wat het
1. Doorzetten van de in gang gezette herstruc-
gewenste profiel fi is en welke investeringen
turering
nodig zijn in woningen, buitenruimte, veiligheid
Voor 19 wijken in Rotterdam zijn met de
en voorzieningen. Verbetering van het functio-
corporaties en deelgemeenten gebiedsafspra-
neren van de Verenigingen van Eigenaren is
ken gemaakt. De hierop gebaseerde herstructu-
overal noodzakelijk.
reringsaanpak komt de komende 10 jaar tot uitvoering en betreft de bouw van ruim 14.000
Op sommige plekken is het verval al zover
woningen, de sloop van 13.000 woningen en
voortgeschreden, dat alleen nog de intensieve
€ 3,8 miljard aan investeringen.
vernieuwingsaanpak helpt die eerder met
Met het ‘Pact op Zuid’ zetten partijen in op een
succes is toegepast op de meest verloederde
extra impuls voor de herstructurering van de
plekken in de stad (de zogenaamde ‘hotspots’).
wijken in Feijenoord, IJsselmonde en Charlois.
Instrumenten als gedwongen particuliere woningverbetering, aanpak van huisjesmelkers,
2. Actieve aanpak verouderde woningvoorraad
interventieteams en bestrijding van illegale
In een aantal wijken met veel particuliere
bewoning en wietplantages, maar ook sloop-
woningen in Oud Zuid (Oud Charlois, Carnisse)
nieuwbouw, samenvoegen van woningen en
en Delfshaven dreigt verval. Gemeente,
verkoop voor geringe bedragen met verplichting
corporaties en particulieren moeten nu pro-
tot woningverbetering, leiden tot nieuwe
actief handelen en investeren om dit te
perspectieven voor achterstandswijken. Ook de
voorkomen. Dat vraagt om maatwerk per wijk:
komende jaren zal de hotspot-aanpak forse
voor iedere buurt wordt een gebiedsplan
investeringsbedragen vergen.
HERSTRUCTURERINGSGEBIEDEN HOOGVLIET 1 Maasranden 2 Noord 3 Stadshart
19
16
15
18 17 10
13
11
5
12 7
14 2
4
6
9
8
3 1
49
KRALINGEN-CROOSWIJK 15 Nieuw Crooswijk NOORD 16 Oude Noorden
CHARLOIS 4 Pendrecht 5 Tarwewijk 6 Zuidwijk
DELFSHAVEN 17 Bospolder/Tussendijken 18 Spangen
IJSSELMONDE 7 Groenenhagen/Tuinenhoven 8 Hordijkerveld
HILLEGERSBERGSCHIEBROEK 19 Schiebroek Zuid
9
Lombardijen
FEIJENOORD 10 Afrikaanderwijk 11 Bloemhof Zuid 12 Hillesluis 13 Katendrecht 14 Landbouwbuurt
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
C RANDVOORWAARDELIJKE BESLISSINGEN Het realiseren van een sterke economie en
king tot openbare ruimte, waterbeheer,
aantrekkelijke woonstad is alleen mogelijk als
infrastructuur en milieu.
aan randvoorwaarden is voldaan met betrek-
KERNBESLISSING 7
ROTTERDAM ZET DE OPENBARE RUIMTE EN DE WATEROPGAVE IN ALS ACCELLERATOR VAN DE BEOOGDE RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGEN Waarom
kwalitatief hoogwaardige plekken zoals het
Over het algemeen wordt de Rotterdamse
Kralingse Bos, Het Park, het Zuiderpark en de
buitenruimte matig gewaardeerd. In de
singels. Dit wordt veroorzaakt doordat het
‘Omnibus-enquête 2005’ van het COS noemen
overige, in kwantitatieve zin wel ruim aanwe-
Rotterdammers vervuiling van de openbare
zige, groen op verschillende plaatsen in de stad
ruimte, na criminaliteit, als tweede probleem
kwalitatief achter blijft.
van de stad. Uit interviews met marktpartijen blijkt dat zij verbetering van de buitenruimte als
Een groot aantal plekken in het binnendijkse
de belangrijkste voorwaarde zien om ontwikke-
gebied van Rotterdam kampt met een tekort
lingen op gang te brengen. Met name de
aan waterbergingscapaciteit. Dit probleem zal
kwaliteit van de openbare ruimte in de binnen-
door de klimaat-
stad scoort slecht in vergelijking met andere
verandering en verdere bebouwing in de stad
(binnen)steden.
verder toenemen. De water-schappen hebben berekend dat er op dit moment circa 600.000m3
Wat voor de openbare ruimte in het algemeen
aan extra waterberging nodig is in Rotterdam
geldt, geldt voor het groen op diverse plaatsen
en dat dit in 2050 nog verder oploopt tot circa
in het bijzonder. Rotterdam is feitelijk een
900.000m3 (zie kaart Wateropgave 2050).
‘groene’ stad binnen de stadsgrenzen (zie
Terugkerende wateroverlast is negatief voor de
tabel). Dat wordt niet als zodanig ervaren,
gewenste ontwikkeling van woonwijken.
ondanks de aanwezigheid van meerdere
De strategie die Rotterdam kiest voor de
50
SEQUENTIES wateropgave is het inzetten van de benodigde
betere verbindingen naar buitengebieden, is
hoeveelheid extra wateroppervlak (zoals
aangetoond met de Rotterdamse inzending
afgesproken in het Nationaal Bestuursakkoord
voor de Waterbiënnale in 2005.
Water) voor een aantrekkelijke woonstad. Water
Als de wateropgave op deze manier wordt
is immers een woonkwaliteit. Dat de waterop-
benaderd, kan Rotterdam een echte ‘Water-
gave ingezet kan worden ten behoeve van
stad’ worden.
kwaliteitsverbetering van de woonmilieus en
TABEL: AANTAL M2 GROEN PER INWONER IN DE VIER GROTE STEDEN
m2 groen per inwoner Rotterdam
41
Amsterdam
33
Utrecht
33
Den Haag
30
Bron: statistiek bodemgebruik 1996 (CBS)
Hoe 1. Verbeteren kwaliteit van de openbare ruimte
geparkeerd in garages of op parkeervoorzienin-
op imagobepalende plekken
gen langs de Ring.
De binnenstad kent te weinig ruimtelijke samenhang waardoor bezoekers moeilijk de
Consequenties voor het beleid
weg vinden van en naar interessante plekken.
– Extra aandacht en (fi financiële) middelen voor
De structuur moet aangepast worden tot een
de imagobepalende plekken van de stad, in
meer herkenbare openbare ruimte met logische
het bijzonder voor de openbare ruimte in de
routes van voetgangersstraten en boulevards
binnenstad met het accent op het voetgan-
afgewisseld met bijzondere pleinen, stadstuinen
gersdomein;
en hoven. Ook imagobepalende plekken als
– Parkeergarages bouwen aan de rand van de
parken, metrostations en invalswegen worden
stad en de binnenstad.
opgewaardeerd. Auto’s van bezoekers worden zoveel mogelijk aan de rand van de binnenstad
51
WATEROPGAVE 2050
52
6625 m2
Toe te voegen wateroppervlak in m2*
* Uitgaande van een theoretische diepte van 0,8 m
53
HOOFDSTRUCTUUR OPENBARE RUIMTE
54
IMAGOBEPALENDE PLEKKEN De rivier Centrum Stadspark Stadsplein Grootstedelijke voorzieningen Boulevard Metrostation Kade Culturele as Historisch Delfshaven Strand VERBETEREN VAN VERBINDINGEN Verbeteren recreatieve verbinding stad- landschap Rotte en Schie Hoofdwaterkering als verbinding OMMELAND Versterken recreatief landschap INPASSEN INFRASTRUCTUUR Rijksweg Inpassen nieuwe rijksweg Studie rijksweg Stedelijke hoofdweg Ondertunneling stedelijke hoofweg Kwaliteitsverbetering stedelijke hoofdweg Nationaal spoor IC Locatiestudie IC-station Versterken en beter inpassen hoofdwaterkering
55
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
2. Verbeteren van verbindingen
De geformuleerde woningbouwopgave zal
Rotterdam kent veel bijzondere plekken, maar
leiden tot minder ruimte voor groen, wat
het netwerk dat ze verbindt toont gebreken.
mogelijk is omdat Rotterdam relatief veel groen
Aanvullende routes en verbindingen moeten
heeft. Het nieuwe motto is: minder, maar beter.
aangelegd of gecompleteerd worden. De
Door de hoeveelheid groen te beperken, komt
herkenbaarheid zal verbeterd worden door
geld vrij voor verbetering van de kwaliteit van
gebruik van éénduidige straatprofi fielen, materia-
het resterende groen. In iedere wijk blijft
len en meubilair.
voldoende ruimte gegarandeerd voor sport en
Daarnaast wordt ingezet op de routes naar
recreatie. Bovendien blijft de bestaande
buiten. Er zijn een aantal belangrijke routes
hoofdgroenstructuur intact en wordt waar nodig
benoemd, ondermeer langs de Rotte en de
verbeterd.
Schie en over het Hofpleinviaduct. Daarbij zullen ook de waterkeringen langs de rivier benut
Tot slot kan het belang van goed beheer niet
worden; juist de rivier met haar kades, parken en
genoeg benadrukt worden. Investeren in een
groene oevers vormt een belangrijke openbare
betere openbare ruimte is een korte termijn
ruimte in de stad, waar de bewoners (van de
oplossing als goed beheer daarna niet verze-
omliggende gebieden) goed moeten kunnen
kerd is.
vertoeven.
Consequenties voor het beleid Consequenties voor het beleid
– Introduceren duurzamere standaardkwaliteit openbare ruimte (‘Rotterdamse Stijl’);
– Verbetering van het binnenstedelijke netwerk
– Meer geld voor beheer.
van fiets- en wandel-verbindingen; – Aanleg goede fi fiets- en wandelroutes naar
4. De wateropgave inzetten voor gewenste
buitengebieden.
woonmilieus 3. Verbeteren algehele kwaliteit openbare ruimte
Rotterdam kent een aantal woonmilieus die
Overal in de stad gaat de kwaliteit van de
gewaardeerd worden mede door de aanwezig-
buitenruimte in zijn totaliteit omhoog door een
heid van water, bijvoorbeeld langs de singels,
meer duurzame en éénduidige standaardkwali-
de rivier en aan de Bergse Plassen. Bij het
teit van de toegepaste materialen en het
aanpakken van de nieuwe wateropgave wordt
straatmeubilair.
een win/win situatie bereikt door de realisatie van extra waterbergingscapaciteit te combine-
Het garanderen van de basiskwaliteit van de
ren met de realisatie van aantrekkelijke
openbare ruimte in woonwijken is met name in
woonmilieus. Dat betekent dat nieuw opper-
de oude wijken een belangrijk aandachtspunt.
vlaktewater wordt aangelegd daar waar het kan
Speerpunten zijn:
en innovatieve oplossingen voor waterberging
– Meer ruimte voor sport en spel voor kinderen,
worden ingezet daar waar geen ruimte opgeofferd kan worden. Met name in het centrum en
ook om meer bewegen te bevorderen;
de oude stadswijken zijn alternatieve oplossin-
– Minder auto’s op straat door andere parkeeroplossingen te zoeken, met name in de oude
gen zoals groene daken en waterpleinen
wijken;
onontkoombaar.
– Meer bomen.
Een groot gedeelte van Rotterdam (de havens
56
SEQUENTIES en delen van de Kop Zuid) ligt buitendijks.
Consequenties van beleid (per stadsdeel)
Rotterdam anticipeert op de verwachte stijging
– Centrum en oude stadswijken: innovatieve ingrepen als waterpleinen en groene daken;
van de zee- en rivierspiegel door ruimte te
– Noord: versterking singelmilieu en Kralingse
reserveren voor ophogingen van dijken in de
Plas;
toekomst en door bij buitendijkse ontwikkelin-
– Zuid: aansluiten bij watermilieu Zuiderpark
gen rekening te houden met toekomstige zeespiegelstijging.
en van daaruit uitbreiden van het water- en
De maatregelen om overstromingen, ook op
groennetwerk ten behoeve van nieuwe
lange termijn, te voorkomen en het inzetten van
woonmilieus; – Rivier: dynamische water-woonmilieus, in de
de bergingsmaatregelen ten behoeve van verbetering van het woonmilieu, vormen grote
grote buitendijkse uitbreidingslocaties die
en kostbare opgaven die de gemeente Rotter-
rekening houden met de toekomstige stijging
dam niet alleen kan bekostigen. Samenwerking
van de zeespiegel (Vierhavens en Merweha-
is dus cruciaal, in alle opzichten: financieel en
ven, Maashaven en in mindere mate Rijnhaven);
waar het de verantwoordelijkheid betreft.
– Rotterdam kiest ervoor om op korte termijn (2015) alle waterkeringen te laten voldoen aan de huidige normering.
KERNBESLISSING 8
ROTTERDAM WAARBORGT HAAR BEREIKBAARHEID OP DUURZAME WIJZE Waarom
Uit verkenningen van de OESO (Organisatie
De aantrekkelijkheid van Rotterdam als
voor Economische Samenwerking en Ontwikke-
vestigingsplaats voor kantoren, bedrijven en
ling) blijkt dat de gebrekkige kwaliteit van de
bewoners is mede afhankelijk van de internatio-
interne bereikbaarheid in de Randstad een
nale bereikbaarheid, de kwaliteit van de
belangrijke rol speelt in de afnemende interna-
verbindingen binnen de Randstad en de ontslui-
tionale concurrentiepositie van dat gebied. De
ting van de stad zelf. Het bestaande netwerk
HSL-zuid zal de internationale bereikbaarheid
van wegen en openbaar vervoer rond Rotter-
per openbaar vervoer verbeteren evenals de
dam is een prima fundament om op lange
verbinding met Amsterdam en Schiphol. De
termijn de bereikbaarheid op deze drie schaal-
verbinding naar Duitsland – een belangrijke
niveau’s te blijven garanderen.
economische markt voor Rotterdam – blijft
57
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
echter onder de maat en ook de kwaliteit van
Zuid, een stadsdeel met 200.000 inwoners.
de verbindingen (auto en OV) met Utrecht en
Realisatie van een intercitystation zal de
Den Haag is onvoldoende.
bereikbaarheid verbeteren en de aantrekkelijkheid van Zuid als vestigingsplaats voor de
De beoogde binnenstedelijke verdichting leidt
midden- en hogere inkomens vergroten. De
tot een forse toename van de interne en externe
komende periode wordt bekeken wat noodzake-
mobiliteit. Een toename van het verkeer op het
lijk is om dit voor elkaar te krijgen in de buurt van
hoofdwegennet zal leiden tot een slechtere
Parkstad/Stadionpark en hoe dit in relatie staat
doorstroming. Dit frustreert de bereikbaarheid
tot de derde stadsbrug, de (gedeeltelijke)
van de werkgelegenheidslocaties en voorzienin-
intercitystatus van station Blaak en een goede
gen, leidt tot extra luchtvervuiling langs de
koppeling aan het OV-netwerk.
hoofdwegen en sluipverkeer door woonwijken. Zonder maatregelen zullen de ambities op
2. Verbeteren hoofdwegennet om de stad
ruimtelijk-economisch gebied en die van de
De autobereikbaarheid van de stad behoeft in
aantrekkelijke woonstad onder grote druk
het algemeen verbetering. Om de doorstroming
komen te staan.
aan de noordkant van de stad en de aansluiting met de Randstad op orde te brengen, is de
Hoe
aanleg van de A4-Midden Delfl fland en de A13/16
1. Inzet op duurzame mobiliteit
noodzakelijk. Deze twee wegen staan dan ook
In het in 2003 vastgestelde Verkeer en Vervoer-
bovenaan de gezamenlijke agenda van gemeen-
plan Rotterdam is een pakket aan maatregelen
te en rijk. Op termijn zal dit niet voldoende zijn.
opgenomen dat inzet op een duurzame manier
Met name in de zuidwesthoek van de Zuidvleu-
van omgaan met de groei van de mobiliteit. In
gel zal het wegennetwerk ook na de aanstaande
essentie gaat het om het op orde brengen van
verbreding van de A15 weer zwaar belast
het OV-netwerk op de schaal van de stad en de
worden, waarbij de A15-west, de Ruit en de
regio, een forse uitbreiding van de P&R-locaties
achterlandverbindingen onder druk komen te
op goed gekozen plekken aan de rand van de
staan. De A4-zuid en een nieuwe westelijke
stad en parkeertarifering binnen de Ring.
oeververbinding (Blankenburgtunnel of Oranje-
Richting het rijk wordt ingezet op een kwaliteits-
tunnel) zijn van belang voor de bereikbaarheid
sprong op het spoor door het realiseren van
van de Zuidvleugel als geheel en de Mainport in
voldoende capaciteit. Vooral het tot stand
het bijzonder. Samen met het rijk en andere
brengen van een directe HST-verbinding met
partners zal bekeken worden welk van deze
Duitsland is van belang en ook de intercityver-
projecten het beste als eerste aangepakt kan
bindingen met de andere grote steden behoe-
worden
ven verbetering. Een derde beoogde ingreep op het spoor is het verbeteren van de regionale
3. Verbeteren hoofdwegennetwerk in de stad
functie, waarbij de stoptrein een metro-achtig
Ondanks de goede OV-bereikbaarheid is een
karakter moet krijgen (Stedenbaan).
goede autobereikbaarheid voor de binnenstad onontbeerlijk om de ambitie een toplocatie voor
Uit reistijdanalyses blijkt dat de belangrijke
kantoren te zijn waar te kunnen maken. Ook voor
werkgelegenheidslocaties in de Zuidvleugel van
het aantrekken en vasthouden van midden- en
de Randstad ver weg liggen vanaf Rotterdam
hoge inkomens is het noodzakelijk dat zij hun
58
SEQUENTIES auto bij hun woning kunnen parkeren.
3. Boompjes
Hoewel de maatregelen gericht op OV, parkeren
Het waterfront heeft de potentie om een
en P&R de groei van het autoverkeer beperken,
internationale trekker voor de binnenstad te
zal de intensivering van het stedelijk gebied
worden. Een korte tunnel bij de Willemsbrug
toch voor een forse achteruitgang in de
biedt een goede mogelijkheid om de verkeers-
doorstroming zorgen met alle negatieve
knoop daar op te lossen en een betere relatie
bijeffecten. Om de groei op te kunnen vangen
tussen de binnenstad en het waterfront tot
zijn twee ingrepen in de hoofdwegenstructuur
stand te brengen. De Boompjes is op de
nodig, waarmee extra capaciteit wordt gecre-
agenda naar achter verschoven omdat eerst
eerd en de leefbaarheid gewaarborgd wordt.
ingezet wordt op de voltooiing van andere
Het gaat om een tunnel op het traject Vaanweg/
locaties in de binnenstad (Wilhelminapier,
Pleinweg en in de zone Stadhoudersweg/
Rotterdam Centraal, Laurenskwartier). Dat geeft
Statenweg. Met name vanuit het oogpunt van
tijd om een scherpere visie op de Boompjes te
een hogere verblijfskwaliteit zijn daarnaast nog
ontwikkelen en te bezien welke verkeerstechni-
twee andere tunnelopties in discussie, te weten
sche oplossing daar het beste bij past.
ondertunneling van de Boompjes en ondertunRond de ’s-Gravendijkwal is geen sprake van
neling van de ’s-Gravendijkwal.
een groot doorstromingsprobleem. Met een In de afweging voor de prioritering spelen meer-
tunnel wordt het milieuprobleem verplaatst en
dere aspecten een rol, zowel op het niveau van
ook de mate waarin ondertunneling tot spin-off
de stad (bereikbaarheid, imago), als op lokaal
leidt is zeer onzeker. Daarom wordt voor deze
niveau (milieu, spin-off). f Dit leidt tot de volgen-
locatie vooralsnog niet gekozen voor een
de volgorde:
kostbare ondertunneling, maar wordt eerst naar andere oplossingen gezocht om de verkeersoverlast te bestrijden.
1. Pleinweg ( 2010) Moet de bereikbaarheid van de binnenstad vanuit zuidelijke richting garanderen en heeft een directe link met de ontwikkelingen rond Zuidplein en de verbetering van de woonkwaliteit in deze omgeving; 2. Stadhoudersweg (2018) Op middellange termijn nodig vanwege de doorstroming vanuit noordelijke richting. De planning hangt af van het tempo van de binnenstedelijke ontwikkelingen. Bovendien is deze ingreep pas nuttig bij een voldoende functionerende rijkswegenstructuur (A4-Midden Delfl fland, A13/16);
59
INFRASTRUCTUUR, BESTAAND EN NIEUW
Rijksweg bestaand Verbreden rijksweg
Stedelijke hoofdweg nieuw Stedelijke hoofdweg ondertunneld Lightrail / metro Lightrail nieuw HSL / Betuwelijn
Rijksweg nieuw Studie rijksweg nieuw Stedelijke hoofdweg bestaand
60
Vergroten capaciteit nationaal spoor IC
P+R
Fietsroutes centrum - landschap (bestaand + nieuw) Centrum boulevard (bestaand + nieuw) Stads boulevard (bestaand + nieuw)
t.b.v. stedenbaan en HSL Studie nieuw IC station Studie nieuw stedenbaan station Studie derde stadsbrug
61
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
KERNBESLISSING 9
ROTTERDAM COMBINEERT DE AANPAK VAN MILIEU EN RUIMTELIJKE ONTWIKKELING OP CREATIEVE WIJZE Waarom
lucht, minder geluidshinder, goede bereikbaar-
Rotterdam wil een aantrekkelijke stad zijn om in
heid, veiligheid en vermindering CO2) en
te wonen en te werken. Een goede milieukwali-
innovatief gebruik van water en groen (recrea-
teit, veiligheid en gezondheid zijn daarbij
tieve waarde, bufferfunctie, verhoogde kwaliteit
onontbeerlijk. Om kansen voor een betere
woonomgeving, betere luchtkwaliteit, verminde-
milieukwaliteit te benutten moet milieu vroegtij-
ring geluidsoverlast).
dig en zorgvuldig worden meegenomen in de
DCMR heeft onderzocht hoe de plannen uit
planvorming. Als Rotterdam dat voortvarend
deze ontwikkelingsstrategie zich verhouden tot
doet, zal dit eraan bijdragen dat het bestaande
milieuwetgeving. Op de aandachtspuntenkaart
imago van een vieze, ongezonde stad wegge-
is te zien welke milieuknelpunten zich in de
poetst wordt.
huidige situatie voordoen langs de hoofdinfrastructuur, de haven en bij de knooppunten op
Hoe
de ontwikkelingslocaties voor grote projecten.
1. De ingeslagen weg volgen
Op de kansenkaart is te zien hoe de milieu-
De actieve aanpak van de luchtproblematiek die
contouren met een pro-actief milieubeleid zijn
Rotterdam reeds kent wordt voortgezet. Het
terug te dringen. Daarvoor is een maximale
verkeersbeleid, inzet op schone voertuigen en
inzet van alle partijen noodzakelijk.
de transitie naar een schone energiehaven zijn onderdelen daarvan. Ook ten aanzien van
2. Ervaringen inzetten voor ontwikkeling wet- en
geluid en externe veiligheid wil Rotterdam een
regelgeving
dergelijke aanpak ontwikkelen waarbij deze
Juist in Rotterdam, waar milieuproblemen
onderwerpen vroegtijdig worden meegenomen
cumuleren, is veel ervaring opgedaan met het
in plannen en, indien noodzakelijk, gebiedsge-
bouwen op milieubelaste locaties. Beleid wordt
richte oplossingen worden gezocht.
toegesneden op de Rotterdamse praktijk en ook bij wet- en regelgeving vormen de moge-
Milieu is niet alleen een integraal onderdeel van
lijkheden die maatwerk biedt het uitgangspunt.
de plannen op economisch en ruimtelijk gebied,
De opgedane ervaring moet worden benut, ook
ook milieuproblemen zelf worden zo veel
in de rol die de gemeente heeft als gespreks-
mogelijk integraal aangepakt. Voorbeelden op
partner voor provincie, rijk en Europa.
dit gebied zijn duurzaam vervoer (schonere
62
SEQUENTIES Rotterdam stimuleert innovatieve oplossingen
In de verdere uitwerking van de Rotterdamse
en is koploper in de wijze waarop maatregelen
CO2-aanpak zullen de volgende zes thema’s
worden genomen. Daarbij worden kansen
terug te vinden zijn:
zoveel mogelijk benut en economische en
1. Nieuw gas, schoon fossiel (ontwikkeling van
ruimtelijke plannen op een innovatieve wijze
waterstoftechnologie, energiebesparing in
met milieuambities gecombineerd. Met
gebouwde omgeving, groen gas uit biomas-
betrekking tot de huidige milieuhinder betekent
sa, schoon fossiel/CO2-opslag);
dit dat vooral in transitiegebieden (tijdelijk)
2. Groene grondstoffen (in 2025 halen we een
creatief met de regelgeving omgegaan moet
bepaald percentage van onze energie uit
worden. Verdere uitwerking van het Stad en
groene grondstoffen);
Milieu beleid, maar ook de discussie over de
3. Ketenefficiency fi (in 2025 heeft Rotterdam de
omvang van de geluidscontour van de industrie
meest energie-efficiënte fi economie ter wereld
in het havengebied (zogenoemde T+-contou-
door slimme organisatie van productketens
ren), m.n. de Maas- en Waalhaven, is hierbij
van fabriek tot consument: Botlekloop, Warmtebedrijf, etc);
geboden. De T+-contouren zijn in de jaren ’90
4. Duurzame mobiliteit (in 2025 is de uitstoot
ingesteld om de ontwikkeling van de Kop van
van schadelijke stoffen
Zuid en Katendrecht mogelijk te maken door vermindering van de geluidsruimte in de
gehalveerd door gebruik van alternatieve
omgeving van de Kop van Zuid te compenseren
motorbrandstoffen en ingrijpende optimalisatie verkeersgedrag);
door meer geluidsruimte in (de omgeving van)
5. Duurzame elektriciteit (CO2-arme elektrici-
de Waal-/Eemhaven. De opgave is om de ontwikkeling van woningbouw in balans te
teitsvoorziening in 2025 door de inzet van
brengen met de economische belangen in deze
windenergie, zonne-energie en biomassa,
transitiegebieden, waarbij recht wordt gedaan
door elektriciteitsbesparing en door het
aan milieu en gezondheid.
verduurzamen van de stroomproductie en infrastructuur);
3. Verdubbeling CO2-ambitie
6. Gebouwde omgeving (ambitie is een
Rotterdam zet in op halvering van de CO2-
energieneutrale gebouwde omgeving, waarin
uitstoot per 2025. Met deze ambitie wordt een
woningen en gebouwen bij elkaar per saldo
verdubbeling van het landelijk tempo nage-
voldoende hebben aan duurzame energie
streefd. Landelijk wordt gekoerst op halvering
door drastische vermindering van het
per 2050. Rotterdam wil zich met de ambitieuze
energiegebruik voor verwarming, koeling en
doelstelling positioneren als wereldstad met
apparatuur).
CO2-arme energie. Kern is dat Rotterdam een preferente vestigings-, woon- en ontwikkel-
Concrete acties gaan voortkomen uit het
plaats kan worden als wordt gezorgd voor een
Programma Milieu dat in opbouw is. Dit
CO2-emissiearme infrastructuur, haven,
programma wordt vergelijkbaar met de
industrie en stad en er een kenniscluster
programma’s voor woningbouw en buitenruim-
ontstaat dat deze ontwikkelingen kan voeden
te. Lopende acties richten zich met name op
en begeleiden.
luchtkwaliteit (uitvoering actieprogramma’s Luchtkwaliteit), externe veiligheid (transport
63
KANSKAART MILIEU
Buitengebied (natuur ontwikkeling) PMR groen Duurzame haven (zie Havenplan 2020) Milieuruimte haven Milieuruimte stad Gebruik restwarmte Benutten CO2 Windmolens (bestaand of bestuurlijk overeengekomen)
Centrum - stille plekken - evenementenbeleid - OV P+R Verbeteren leefklimaat (verkleinen contouren) Stadshavens Verplaatsen bedrijven
64
Schonere bedrijven o.a. Spaansepolder Verdunnen woonmilieu Schonere voertuigen Stille + schone vliegtuigen Groen en water: innovatieve oplossingen (bv. waterpleinen / grasdaken) Minder gevaarlijk transport door de stad
65
AANDACHTSPUNTEN MILIEU
66
T+
Knelpunt woningbouwopgave Extra aandachtsgebied milieu Aandachtzone overschrijding grenswaarde (lucht, externe veiligheid, geluid) Belangrijke inrichtingen (o.a. fabrieken met risico’s) Maximale contour industrielawaai
CONTEXT Grote herstructureringslocatie Nieuwe woningbouwlocatie
Economische ontwikkellocatie
67
KERNBESLISSINGEN EN RUIMTELIJKE CONS HOOFDSTUK 3 / DEEL I / ONTWIKKELINGSSTRATEGIE
gevaarlijke stoffen, en opbouw van beleid voor
het verschaffen van inzicht in de energiebehoef-
Externe Veiligheid), geluid (een ‘toolbox;’ voor
te en vestigingsbeleid voor energiecentrales in
geluidhinder in relatie tot geplande woning-
de Rotterdamse regio (waarbij een landelijke
bouw, met een meer gebiedsgerichte afweging
vraag voor energiecentrales niet wordt uitgeslo-
voor ontheffi fingsbeleid geluidsoverlast) en
ten) en anderzijds om het realiseren van een
energie. Op het gebied van energie gaat het om
daadwerkelijke reductie van de CO2 uitstoot.
KERNBESLISSING 10
ROTTERDAM ZET CULTUREEL ERFGOED EN ARCHITECTUUR IN ALS ONTWIKKELINGSKRACHT Waarom
van beleid bij toekomstige bouwprojecten.
De monumenten en beschermde stadsgezichten zijn bewezen kwaliteiten van de stad en
Hoe
vormen een belangrijke referentie voor ontwik-
1. Beter benutten cultuurhistorisch erfgoed
keling en versterking van Rotterdam in de
Het Rotterdamse monumentenbeleid was
toekomst. De authenticiteit van deze bouwwer-
vooral gericht op het restaureren van afzonder-
ken en structuren is een belangrijk ingrediënt
lijke monumenten. Nu is de inzet om de
voor een aantrekkelijke stad en een kwaliteit die
monumenten en het overige cultureel erfgoed
de doelgroepen (bezoekers, bedrijven en
meer te gebruiken voor gebiedsontwikkeling,
bewoners) die Rotterdam aan zich wil binden,
waarbij de cultuurhistorische waarde geen
aanspreekt.
defensief instrument is. Deze waarde dient juist als inspiratiebron en drager voor gewenste
Mede op basis van de kwaliteit van de weder-
ontwikkelingen.
opbouwarchitectuur heeft Rotterdam haar imago als moderne architectuurstad de laatste
Cultureel erfgoed kan op de volgende wijzen
jaren uitgebouwd. Dat heeft niet alleen geleid
een bijdrage leveren aan de beoogde ruimtelijke
tot een hoge architectonische kwaliteit van de
ontwikkeling:
gebouwen, maar ook tot de ontwikkeling van
1. Cultuur erfgoed geeft een gebied identiteit
een rijk architectuurklimaat en de aanwezigheid
en vormt één van de krachten van waaruit de
van een groot aantal architectenbureaus in de
‘olievlekwerking’ voor kansrijke woon- en
stad. De mogelijkheid om Rotterdam te
werkmilieus kan starten;
profi fileren als Architectuurstad is uitgangspunt
2. Erfgoed heeft niet alleen een culturele
68
SEQUENTIES waarde, maar ook een economische. Veel
programma is een belangrijke, gezamenlijke
panden lenen zich uitstekend voor met name
opgave voor de private partijen en de overheid
de creatieve economie;
in het licht van duurzaam bouwen en verhogen van de leefkwaliteit. Het verder uitbouwen van
3. Cultureel erfgoed versterkt het imago van de stad met name op de oude haventerreinen.
het architectuurklimaat en het actief stimuleren
Gebieden (langs de rivier) waar nieuw en oud
van het architectuurdebat zijn echter eveneens
samengaan en de sfeer van het rijke
cruciale condities voor het vergroten van de
industriële verleden nog geproefd kan
architectonische kwaliteit, als ook voor het
worden, oefenen aantrekkingskracht uit op
vergroten van de naam van Rotterdam als
bedrijven en bewoners.
Architectuurstad. Consequenties voor het beleid – De gemeente zal voorafgaand aan gebieds-
2. Rotterdam doorontwikkelen als Architectuurstad in al haar facetten
ontwikkeling een cultuur-historische
De betekenis van hoogstaande architectonische
verkenning laten uitvoeren indien van toepassing;
kwaliteit voor de uitstraling van de stad is groot,
– De gemeente zal haar eigen cultuur-
zowel voor de gebouwde omgeving als het vastgoed zelf. Een belangrijke manier om
historische vastgoed inzetten als drager voor
architectonische kwaliteit te waarborgen is de
ruimtelijke ontwikkelingen.
keuze van de architect. Het kiezen van de juiste architect voor de juiste locatie en het juiste
69
DEEL II
GEBIEDSUI
70
TWERKING GEBIEDSUITWERKING
71
HOOFDSTUK 4
INTERNATIONALE STAD AAN DE RIVIER
INTERNATIONALE STAD AAN DE RIVIER
Intensivering en vernieuwing van haven(gerelateerde) functies Transformatie naar kennis, innovatie, energie en creatieve economie Versterken maritieme dienstverlening Herstructurering bedrijventerrein Nieuwe locatie binnenvaart Verbeteren relatie haven-stad (overig havengebied zie kaart ‘Versterken economische structuur’) VAN HAVEN NAAR STAD: Lloydkwartier / Stadshavens Noord / Kop van Zuid en omgeving Onderzoek nieuwe vormen wonen op water Onderzoek naar verplaatsen binnenvaart
74
Studie brugverbinding China - center Eat en Meet BINNENSTAD: Toplocaties: Stationskwartier / lijnbaan Erasmus Medisch Centrum Waterfront binnenstad: de Boompjes en Wilhelminapier
Creatieve economie in opkomst De rivier als bindend element
Binnenstadskwartieren versterken Culturele-as en Coolsingel Binnerotte corridor Waterpleinen (zoeklocatie)
OV over water Studie derde stadsbrug
Groene daken (zoeklocatie) Verbeteren bereikbaarheid centrum door tunnel Opwaarderen tot boulevar d ALGEMEEN: Nieuwe grote herstructureringslocatie Nieuwe grote ontwikkelingslocatie Stimulering gentrification en kleinschalige herstructurering
Hoofdwaterkering als verbinding Stadsparken Wijkpark Stadsplein Fietsroute naar landschap Kwaliteitsverbetering stedelijke hoofdweg
75
INTERNATIONALE STAD AAN DE RIVIER HOOFDSTUK 4 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
DE LIGGING VAN DE STAD AAN DE MAAS IS EEN UNIQUE SELLINGPOINT VAN ROTTERDAM. HET WATERFRONT IS MET DE KOP VAN ZUID, HET LLOYDKWARTIER EN EEN AANTAL ONTWIKKELLOCATIES AAN DE RIVIER OP VOORMALIGE HAVENTERREINEN (STADSHAVENS) VOLOP IN BEWEGING, GERICHT OP HET VERDER ONTWIKKELEN VAN HET WATERFRONT TOT HET GEZICHT VAN ROTTERDAM. DAARNAAST IS DE MAAS LETTERLIJK DE LEVENSADER VAN ROTTERDAM, WANT DEZE RIVIER VORMT DE VERBINDING TUSSEN DE HAVEN – DE ECONOMISCHE MOTOR – EN HET ACHTERLAND. De transitiegebieden langs de rivier lenen zich
waarde heeft. Een belangrijk aandachtspunt bij
uitstekend voor openbaar vervoer over water.
openbaar vervoer over water is de aansluiting op
Dit verkort de reistijden fors en verbetert de
het bestaande OV-systeem op het vaste land.
bereikbaarheid van deze gebieden. Met dit type
De rivier is het grootste recreatiegebied van de
vervoer kan Rotterdam zich bovendien onder-
stad. Langs de hele rivier kan een recreatieve
scheiden, wat ook een belangrijke recreatieve
route ontstaan, een aaneenschakeling van
76
bijzondere plekken waar de rivier, stad en haven
de rivieroevers worden getransformeerd van
steeds op een andere wijze te ervaren zijn.
havengebied naar stedelijk woon- en werkge-
Er zijn drie hoofdstromen langs de rivier die een
bied (Stadshavens). Tot slot biedt de ligging van
rol spelen bij het behalen van de gestelde
de binnenstad aan de rivier een belangrijke
doelen. Allereerst zal de haven zich in de
kans voor het creëren van een aantrekkelijk
toekomst manifesteren als ‘Energie-mainport’ en
verblijfsklimaat en het gezicht van de stad aan
zal verder groeien. Daarnaast zal een deel van
de Maas.
A
EXCELLENTE HAVEN
Het Havenplan 2020, dat in 2004 is vastgesteld,
eel complex ook het aantrekken en versterken
geeft aan hoe de gemeente de haven verder wil
van het internationale bedrijfsleven stimuleren,
ontwikkelen. In de eerste plaats gaat het erom
door een verbetering van het vestigingsklimaat
de concurrentiepositie van de mainport
en de ruimte die geboden wordt aan haven-
Rotterdam te versterken door ruimte te bieden
gerelateerde kennis- en diensteneconomie.
aan de groei van de haven. De aanleg van de
De schuifoperatie in de Waalhaven biedt aan de
Tweede Maasvlakte speelt daarbij een cruciale
oostzijde mogelijkheden voor het aantrekken
rol. Enerzijds om de groei van havenbedrijvig-
van bedrijven in de havengerelateerde kennis-
heid aan diep vaarwater op te vangen, ander-
en diensteneconomie. Het rivierfront van de
zijds om – wanneer elders in de haven daarvoor
Waalhaven (Sluisjesdijk, RDM-terrein, Quaran-
geen geschikte terreinen meer zijn – plaats te
taineterrein) is bij uitstek geschikt voor de
bieden aan nieuwe vormen van industrie,
vestiging van innovatieve bedrijven en starters,
energieopwekking, maritieme industrie en
kennisinstellingen en maritieme dienstverlening.
reststoffenbewerking. Bovendien ontstaat er
Hiertoe zal de ontsluiting van dit gebied moeten
ruimte voor groen en recreatiegebied. Concreet
worden verbeterd. Kansrijk is de herontwikke-
gaat het om de aanleg van 1000 ha. (netto)
ling van de verbindingszone tussen stad en
bedrijventerrein ten behoeve van containerover-
haven die Charlois een logische aansluiting op
slag, distributie, chemische industrie en
de Waalhaven moet geven. Hier liggen moge-
buitenrecreatie.
lijkheden voor het creëren van een nieuw stedelijk woon-werkmilieu.
Door de ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte komt een verschuiving op gang van de
Recent onderzoek van Ecorys en STEC tonen
deepsea (intercontinentale) containeroverslag
de innovatiekracht en groei-potentie van het
vanuit de Eem- en Waalhaven naar de Tweede
tuinbouwcomplex in het Westland. De mainport
Maasvlakte. De ruimte die hierdoor ontstaat,
Rotterdam en de glastuinbouw in het Westland
biedt nieuwe vestigingsmogelijkheden voor
blinken beide uit in innovatiekracht en logistiek
bedrijven in haveneconomische groeisectoren
en kunnen door een gerichte inzet elkaar
zoals shortsea (binnen Europa) containerover-
versterken. In de Oranjebuitenpolder liggen
slag en fruitoverslag. Daarnaast zal de econo-
fysieke kansen om beide sectoren met elkaar te
mische vernieuwing van het haven- en industri-
verbinden als ‘Green Trade Center ’.
77
INTERNATIONALE STAD AAN DE RIVIER HOOFDSTUK 4 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
Logistieke vraagstukken
ring van de A15 en omgeving en de maximale
De logistieke activiteiten van de haven hebben
benutting van water en spoor in het achterland-
voor een deel te maken met energiedragers. De
vervoer zijn op de middellange termijn als
huidige verschuivingen op de energiemarkt zijn
oplossing niet afdoende. Ook is de eenzijdige
van invloed op de toekomst van deze bedrijven.
ontsluiting van de haven een probleem, omdat
Daarnaast heeft het energiegevoelige haven-
bij calamiteiten op de A15 het functioneren van
complex – meer dan andere economische
de haven ernstig belemmerd wordt. Een extra
clusters – te maken met milieuvoorwaarden
oeververbinding ten westen van de Beneluxtun-
vanwege de uitstoot door installaties en door
nel is daarom op termijn een noodzakelijke
transport. Daarom is het voor de Rotterdamse
investering in de infrastructuur. Naast deze
haven van belang te investeren in ‘slimme
fysieke ingrepen kunnen het verbeteren van het
industrieën’ die milieuvriendelijker en effectiever
verkeersmanagement en het bevorderen van
produceren, waardoor ook economische
collectief vervoer van werknemers bijdragen
voordelen ontstaan.
aan het verminderen van de verkeerscongestie. De haven is en blijft van eminent belang voor de
Daarnaast is de fysieke bereikbaarheid voor de
stad. De gemeente wil, ook nu het Havenbedrijf
haven van levensbelang. Bij de verwachte groei
verzelfstandigd is, een actieve rol blijven
van de goederenstromen is de bereikbaarheid
vervullen en zal die rol de komende tijd nader
over de weg de zwakste schakel. De verbete-
invullen.
B TRANSFORMATIE VAN HAVEN NAAR STAD In navolging van de succesvolle transformatie van
is ruimte voor het European China Centre. De
de Kop van Zuid, liggen er op de Linker Maasoe-
komst van de SS-Rotterdam zal grote bezoe-
ver nog kansen voor de ontwikkeling van een
kersstromen naar het gebied trekken. Al deze
centrumstedelijk woonmilieu rond de Rijnhaven
ontwikkelingen leveren een sterke impuls op
en een rustig-stedelijk woonmilieu rond de
voor de omliggende oude wijken. De kop van de
Maashaven (samen 3000 tot 5000 woningen).
Afrikaanderwijk wordt ingevuld als ‘eetwijk’.
Uitgangspunt voor verstedelijking van beide
Noordereiland en Feijenoord zijn steeds meer in
havens is om gebruik te maken van de mogelijk-
trek als woongebied en voor de creatieve
heid om te wonen op het water. Daartoe zal een
economie. Zo ontstaat ook om de Kop van Zuid
oplossing voor de verplaatsing van de binnen-
langzaam een olievlek van gebieden met een
vaart worden gezocht.
heel eigen identiteit.
Aansluitend op het gerealiseerde succesvolle
Er zijn afspraken gemaakt over het verplaatsen
woonmilieu op de Kop van Zuid, zal uitbreiding
van het fruit- en sappencluster uit de Vierhavens
plaatsvinden in zuidelijke richting. Parkstad wordt
en Merwehaven. Daarmee komt er op termijn (na
wordt ontwikkeld als woongebied. Ook op
2020) fasegewijs een groot gebied vrij voor
Katendrecht wordt in hoog tempo gebouwd aan
transformatie naar een woon-werkgebied,
een fraai woonmilieu. In de Pols van Katendrecht
waarbij profijt fi optreedt van de reeds aanwezige
78
bedrijvigheid en het waardevolle industriële
creatieve economie en woningbouw. De ontwik-
erfgoed. Dus geen traditionele ontwikkeling door
kelingen zullen aansluiten op de kwalitatief goede
volledige sloop en nieuwbouw, maar geleidelijke
woonmilieus in Schiedam en Historisch Delfsha-
transformatie naar een gemengd, uniek haven/
ven en het nieuwe woon-werk milieu van het
stadsmilieu met maritieme bedrijvigheid,
Lloydkwartier.
STADSHAVENS De haventerreinen langs de rivier in transitie
Het integrale project Stadshavens betreft de
vormen samen de Stadshavens. Stadshavens is
volgende deelgebieden:
een integraal project met een meervoudige
– Waal- en Eemhaven: intensivering van short
doelstelling, namelijk het in samenhang
sea, vernieuwing van havenfuncties en
versterken van de economische structuur van
aantrekken van havengerelateerde kennis en
de Mainport Rotterdam en het verbeteren van
dienstverlening;
het woonklimaat in de Rotterdamse regio.
– Merwehaven en Vierhavens: transformatie
Thema’s zoals bereikbaarheid, veiligheid, milieu
van havengebied naar stedelijk gebied met
en functiemenging vragen om een overkoepe-
woningen en woonvriendelijke bedrijven;
lende aanpak. Met Stadshavens heeft Rotter-
– RDM-terrein: industrieel erfgoed, onderwijs
dam voor de komende 20-40 jaar een enorme
en kenniseconomie, energie en creatieve
opgave binnen haar stadsgrenzen die de stad
economie, (lichte) maritieme en stukgoed-
een geweldige kwaliteitsimpuls geeft en een
bedrijven;
prachtige combinatie van woon- en werkmilieus
– Rijn- en Maashaven: intensivering van het
oplevert.
stedelijk gebied met woningen, bedrijven en attractieve voorzieningen.
79
INTERNATIONALE STAD AAN DE RIVIER HOOFDSTUK 4 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
C AANTREKKELIJKE EN COMPLETE BINNENSTAD Ingrepen in de binnenstad zullen leiden tot
Het Laurenskwartier verbindt de zakelijke City
versterking van de Rotterdamse economie,
met de meer informele programma’s ten oosten
verbetering van de concurrentiepositie en een
hiervan. Naast de Markthal en de centrummarkt
aantrekkelijke woonstad. Het centrum ontwik-
is er ruimte voor kleinschalige bedrijvigheid en
kelt zich tot een gemengd milieu van werken,
winkels. Daardoor is het gebied interessant
wonen, winkelen en uitgaan. Door een
voor studenten, pas afgestudeerden, creatieven
toename van het aantal bewoners en bezoe-
en starters. Het Scheepvaartkwartier – een
kers neemt het draagvlak voor voorzieningen
beschermd stadsgezicht – is met haar statige
toe.
panden en representatief imago een aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven in de
Stap 1: Buitenruimte
creatieve/zakelijke dienstverlening en voor
De eerste stap in het aantrekkelijker maken van
bewoners met hoge inkomens.
de binnenstad is een forse verbetering van de
Het Wijnhaveneiland, van oudsher een haven-
kwaliteit van de buitenruimte in termen van
en kantorenlocatie, biedt kansen om te
uitstraling en fysieke verbindingen. De
transformeren tot een binnenstedelijke woon-
belangrijkste plekken worden met elkaar
en werklocatie.
verbonden door drie assen: de Coolsingel, de
In Cool is een proces van gentrification fi gaande.
‘Culturele As’ en de ‘Binnenrotte-corridor’. De
Vanuit de Witte de Withstraat ontwikkelt de wijk
Coolsingel is hét visitekaartje van de stad.
zich tot een steeds aantrekkelijker gebied voor bewoners en bezoekers. Cool is daardoor een
In het verlengde van een aantrekkelijke
interessante wijk voor jonge 1- en 2-persoons-
buitenruimte ligt de aantrekkelijkheid van de
huishoudens. Om gentrification fi ook in het Oude
gebouwde omgeving. De binnenstad is hét
Westen op gang te brengen is meer herstructu-
handelsmerk van Architectuurstad Rotterdam,
rering nodig. Via herinrichting van de openbare
waar gebouwen met een hoogwaardige en
ruimte, zoals de pleinen, een hernieuwd
innovatieve architectuur zijn. Van dat type
parkeerregime en verkoop van huurwoningen
bouwwerken, die bezoekers naar de stad
zal een opwaartse ontwikkeling ontstaan.
trekken en het beeldmerk van Rotterdam verder versterken, komen er meer. Om dit te
Stap 3: Toplocaties
bereiken zal de gemeente ruim baan geven aan
De laatste stap richting een aantrekkelijke en
ontwikkelaars en architecten voor bijzondere
vooral complete binnenstad is prioriteit geven
ontwerpen.
aan vier potentiële toplocaties: vier beeldbepalende plekken met een bijzondere betekenis die
Stap 2: Binnenstadskwartieren
de stedelijke economie aan kunnen jagen.
De tweede stap in het vergroten van de aantrekkelijkheid van de binnenstad is de
– Wilhelminapier/Kop van Zuid
aanpak van de binnenstadskwartieren, waarbij
Allereerst de voltooiing van de transformatie
gebruik gemaakt zal worden van het specifieke fi
van de Wilhelminapier: een locatie met een rijke
karakter van de verschillende kwartieren.
historie, een eigen skyline en een aantrekkelijke
80
mix van wonen, werken, cultuur, horeca,
de kenniseconomie en wordt spin-offf in
voorzieningen, fraaie buitenruimten en een
hoogwaardige medische bedrijvigheid gegene-
goede bereikbaarheid. Dit wordt hét trendset-
reerd. Deze ‘medische stad’ trekt honderddui-
tende en meest glossy gemengd binnenstede-
zenden bezoekers. De opgave is om deze
lijk gebied van Rotterdam
wereld beter te verbinden met de stad. Daartoe zal in de directe omgeving van het EMC ruimte
– Stationskwartier/Lijnbaan
zijn voor hoogwaardige medische bedrijvigheid,
Dit is het hart van de binnenstad en een podium
congresfaciliteiten, medische dienstverlening,
voor cultuur, handel, ontmoeting en evenemen-
wellness voorzieningen en horeca. Hier vindt de
ten. Het nieuwe station en de Hoge Snelheids-
interactie plaats en komen bezoekers, patiën-
lijn geven een ongekende impuls aan het
ten, personeel, congresgangers en studenten
gebied. In de City is ruimte voor verdere
samen.
intensivering en verdichting. De uitbreiding van het top-kantorenmilieu vindt plaats aan het
– De Boompjes
Weena, in het Stationskwartier en aan de
Het noordelijk waterfront heeft nog veel
Coolsingel. Door de nieuwe ondergrondse
onbenut potentieel. Er ligt ruimte om de stad
parkeergarage onder het Kruisplein met een
een herkenbaar gezicht aan de Maas te geven.
verbinding naar de Schouwburgpleingarage
Het is dé plek voor uitbreiding van duurdere
verbetert de parkeersituatie in dit gebied. Met
woonmilieus. Voor bezoekers is het van belang
het nieuwe Stationskwartier kan Rotterdam dé
dat het aanbod van activiteiten rond rivier en
nieuwe standaard van een modern, internatio-
havens gedifferentieerd is in sfeer en gebruik.
naal georiënteerd werkmilieu neerzetten waar
Het verblijfsklimaat en de verbinding van een
wonen, cultuur, onderwijs en winkelen samen-
aantal specifi fieke plekken met de rivier – in bele-
komen.
ving en gebruik – behoeven aandacht: Het Park,
Het winkelhart rondom de Lijnbaan en de
de Oude Haven en de Boompjes. Vanuit
Beurstraverse zal zich meer met de omliggende
verkeerskundig oogpunt en het belang van een
binnenstadskwartieren verweven. Naast de
goed verblijfsklimaat wordt gestudeerd op
grootstedelijke dynamiek ontstaat dan meer
verschillende varianten voor ondertunneling van
comfort, diversiteit, functiemenging en intimi-
de Boompjes. Een korte tunnel bij de Willems-
teit. Centrumstedelijk wonen, boven op het
brug lijkt noodzakelijk. Voor de rest van de
uitgebreide voorzieningenpakket en nabij
Boompjes worden naast ondertunneling ook
Rotterdam Centraal, is kansrijk voor doelgroe-
andere varianten onderzocht om het verblijfskli-
pen die de stad actief gebruiken (studenten,
maat te verbeteren.
starters, zakenlieden, ouderen). De toevoeging
Deze locatie wordt pas opgepakt na afronding
van betaalbare woningen in dit gebied is
van de andere toplocaties om onderlinge
bovendien van belang voor levendigheid, met
concurrentie te voorkomen
name in de avonduren.
Stap 4: Bereikbaarheid – Erasmus Medisch Centrum
Tot slot zal de binnenstad goed bereikbaar zijn
Het Erasmus MC en de medische faculteit van
en blijven. De bereikbaarheid met de auto is
EUR vormen een belangrijk economisch
een belangrijke vestigingsfactor voor bedrijven
zwaartepunt in de binnenstad. Hier cumuleert
en zal Rotterdam daarom handhaven. Als de
81
INTERNATIONALE STAD AAN DE RIVIER HOOFDSTUK 4 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
binnenstad verder verdicht, zal de druk op de
het verkeer vooralsnog over de beschikbare
toevoerwegen echter toenemen. De kans op
routes. In de binnenstad zelf mag de doorrijd-
filevorming en het ontstaan van sluiproutes door
baarheid minder zijn. Het verblijfklimaat voor de
de stad groeit. Om filevorming en gebruik van
bezoeker te voet heeft daar voorrang. De randen
sluiproutes tegen te gaan zal de capaciteit van
van de binnenstad zullen het parkeren van
de stedelijke invalswegen toenemen. Tunnels
bezoekers opvangen. Voor het OV blijft de
onder de Pleinweg en Stadhoudersweg zijn
tramverbinding over de Willemsbrug een
nodig om de verkeersdoorstroming te garande-
ontbrekende schakel die om completering
ren. Het ‘Dynamisch Verkeersmanagement’ leidt
vraagt.
TOPLOCATIES EN OPENBARE RUIMTE BINNENSTAD
82
PROJECTEN INTERNATIONALE STAD AAN DE RIVIER
Project
2010
2010/2015
Excellente haven Heijplaat/RDM-west Eemhaven en Waalhaven-west Waalhaven oost en zuid Maasvlakte 2 Green Trade Center Verbetering A15 Westelijke oeververbinding
Van haven naar stad Lloydkwartier Vierhavensstrip Merwehaven en Vierhavens Rijnhaven, Maashaven, Parkstad Katendrecht, Afrikaanderwijk
Binnenstad Aantrekkelijker maken Coolsingel / Schiedamsedijk Culturele As Binnenrotte-corridor Topvoorzieningen
Binnenstadskwartieren Laurenskwartier Lijnbaankwartier Baankwartier Scheepvaartkwartier Hofplein e.o. Wijnhaveneiland Gentrification fi Oude Westen/Cool
Toplocaties Kop van Zuid/Wilhelminapier Stationskwartier Erasmus Medisch Centrum Boompjes
Bereikbaarheid Ondertunneling Pleinweg Ondertunneling Stadhoudersweg Parkeren & Rijden Parkeergarages
Overig Waterpleinen centrum 83
2015/2020
2020/2030
HOOFDSTUK 5
DUBBELSLAG OP ZUID
DUBBELSLAG OP ZUID
KANSKAARTEN ECONOMIE EN VOORZIENINGEN: Ahoy / Zuidplein Stationpark MCRZ Eat en Meet A15 zone
Kop van zuid en omgeving Grote herstructureringlocatie Grote woningbouw en ontwikkelingslocatie Waterwoonnetwerk Onderzoek nieuwe vormen wonen op water Waterplein (zoeklocatie) Groene daken (zoeklocatie)
(UIT)BOUWEN STERKE WOONMILIEUS Zuiderpark en omgeving gekoppeld aan waterwoonnetwerk
Pro-actieve aanpak particuliere voorraad Oud-Zuid Te ontwikkelen bedrijventerrein
Gentrification en kleinschalige herstructurering
Creatieve economie: gebieden in opkomst
86
Herstructurering bedrijventerrein Intensivering en vernieuwing van haven(gerelateerde) functies
IC
China - center Verbeteren relatie haven-stad Opwaarderen tot boulevard Ondertunneling stedelijke hoofdweg Verbeteren verbinding tussen parken Hoogwaardige OV ontsluiting Waalhaven Oost en Ridderkerklijn
Brugverbinding IC station op Zuid Stadspark Wijkpark Verbeteren verbinding tussen parken Recreatief Landschap Hoofdwaterkering als verbinding Verbeteren recreatieve fietsroute stad-landschap
Studie derde stadsbrug
87
DUBBELSLAG OP ZUID HOOFDSTUK 5 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
ZUID WAS IN DE EERSTE DECENNIA NA DE OORLOG EEN ZEER GELIEFD WOONGEBIED EN EEN PLEK OM (WOON)CARRIÈRE TE MAKEN. DIE POSITIE MOET ZUID TERUGWINNEN. MET DE ONTWIKKELING VAN DE KOP VAN ZUID EN DE HERSTRUCTURERING VAN EEN GROOT AANTAL WIJKEN WINT ZUID AAN KWALITEIT EN AANTREKKELIJKHEID. SAMEN MET CORPORATIES EN DEELGEMEENTEN WIL DE GEMEENTE MET HET PACT OP ZUID DEZE POSITIEVE ONTWIKKELING EEN IMPULS GEVEN. De aanpak bestaat uit het maken van een
over de fysieke infrastructuur van de stad. De
dubbelslag: achterstanden wegwerken én
opgave voor Zuid is natuurlijk veel groter; de
vooral kansen pakken. Voor Zuid zijn kernbe-
sociale opgave is dominant. De strategie van
slissing 6 (herstructurering), kernbeslissing 2
Pact op Zuid is bewust gebaseerd op vier pijlers,
(vrijetijdseconomie) en kernbeslissing 7
te weten fysiek, sociaal, economische en kunst
(openbare ruimte en water) van belang.
en cultuur. Dit document focust gezien de aard
Deze ruimtelijke ontwikkelingsstrategie gaat
op de ruimtelijk-economische ontwikkeling.
88
A
KANSKAARTEN
Een aantal locaties met een stedelijke, regionale
Zuidplein
en nationale functie biedt kansen voor verster-
Dit gebied is het hart van Zuid. Het winkelcen-
king van Zuid. Deze zogenaamde kanskaarten
trum, het recent gerenoveerde Zuiderpark en
zijn volop in ontwikkeling en zullen nieuwe
Ahoy zijn van regionaal en nationaal belang. De
bedrijvigheid en werkgelegenheid naar Zuid
ambitie voor het Zuidplein is om het te ontwik-
brengen. Allereerst gaat het om de Kop van
kelen tot een leisure-centrum op topniveau, met
Zuid, waarvan de ontwikkeling al is beschreven.
grootschalige podiumfuncties en een modern
Daarnaast zijn er nog vier locaties die een
winkelcentrum. De aangekondigde grondige
essentiële positie innemen bij de ontwikkeling
vernieuwing van Ahoy is de eerste stap. Daarna
van Zuid en de regio daaromheen: Zuidplein/
zal een fl flinke schuifoperatie volgen, waarbij
Zuiderpark, Stadionpark, MCRZ (Medisch
ruimte ontstaat voor nieuwe podiumfuncties en
Centrum Rotterdam Zuid) en de A15-zone. Het
de verbetering van de kwaliteit van de openbare
Zuidplein en het Stadionpark zijn speerpunten
ruimte in het gehele gebied. De ontwikkeling
voor de vrijetijdseconomie. MCRZ maakt
van dit vrijetijdscluster krijgt vorm door de
onderdeel uit van de medische sector.
realisatie van een omvangrijk sport- en evene-
INFRASTRUCTUUR
Intercitystation
ven Oost worden gerealiseerd.
Zuid heeft 200.000 inwoners, maar beschikt, in tegenstelling tot steden van geringere omvang,
Derde Stadsbrug
niet over een intercitystation. Een intercitystation
Een brug tussen Kralingen en het Stadionpark
is essentieel voor Zuid, omdat het de bewoners
zal de topsportvoorzieningen beter bereikbaar
een veel snellere verbinding biedt met werkloca-
maken, nieuwe mogelijkheden bieden voor het
ties binnen de Randstad dan nu het geval is.
verbinden van Noord en Zuid en kan een icoon
Juist de middengroepen die Zuid aan zich wil
zijn voor het gebied. Ook het OV-systeem van
binden, reizen op deze trajecten. De meest voor
de stad zal met deze brug verbeteren in
de hand liggende plek voor een nieuw intercity-
aansluiting op een nieuw intercitystation. De
station is de omgeving van Parkstad/Stadion-
kosten zijn echter hoog en vooral een autobrug
park. Afhankelijk van de ontwikkeling met
kan overlast veroorzaken. Nader onderzoek
betrekking tot de Kuip en de tramstructuur op
moet de haalbaarheid van deze brug uitwijzen.
Zuid zal Rotterdam de definitieve fi plek bepalen.
Realisatie voor 2015 lijkt uitgesloten gezien de prioriteit van andere infrastructuur.
Nieuwe HOV-verbinding Er zal een nieuwe hoogwaardige OV-verbinding tussen het IC-station, het Zuidplein en Waalha-
89
DUBBELSLAG OP ZUID HOOFDSTUK 5 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
mententerrein op de Vaanweide en een 50-
Na 2010 volgt de bouw van de nieuwe Kuip,
meterzwembad. Podia voor musical en kinder-
indien mogelijk op het noordelijke deel van het
theater, nieuwbouw van het theater Zuidplein en
sportcluster Varkenoord. In onderzoek is de
de realisering van een popmuziekpodium zijn
vestiging van een middelbare school met
opties. Door de ondertunneling van de Pleinweg
sportsignatuur en een eventuele HBO-sportop-
kan de verkeersoverlast in het gebied afnemen
leiding. Met al deze plannen liggen er goede
en zal deze een grotere meerwaarde voor zijn
mogelijkheden voor de ontwikkeling van een
omgeving vormen. Ook de vernieuwing van het
aantrekkelijk gebied met nationale uitstraling,
busstation zal de uitstraling van het gebied
waarbij uitbreiding naar de Noorderhelling
verbeteren. In aansluiting op het Zuidplein biedt
mogelijk en wenselijk is.
de Motorstraat ruimte voor bedrijven, onderwijs
MCRZ
en nieuwe woningen.
Het Medisch Centrum Rotterdam Zuid (MCRZ) is
Stadionpark (Sporthart Rotterdam)
een belangrijk knooppunt als cluster voor zorg,
Stadion de Kuip, de Pathé-bioscoop en het
educatie, gezondheid/beweging, bedrijven en
Topsportcentrum trekken ieder jaar miljoenen
wonen en geeft een economische impuls aan de
bezoekers. De locatie is kansrijk voor ontwikke-
groeiende markt voor zorg en welzijn. Bovendien
lingen vanwege de goede bereikbaarheid, de
heeft het een aanzuigende kracht op medisch
landmark-werking van het stadion en de nog
gerelateerde bedrijvigheid en stimuleert daarmee
beschikbare uitgeefbare grond. Het stadionge-
de groei van de werkgelegenheid. Het gebied
bied wordt dan ook een van de grote nieuwe
rondom station Lombardijen profi fiteert nu al sterk
ontwikkellocaties waarbij de branding is gericht
van de in de omgeving gevestigde beroepsoplei-
op sport.
dingen. De uitbreiding van bestaande opleidin-
Deze kanskaart zal vanuit drie invalshoeken
gen en het aantrekken van nieuwe opleidingsin-
benaderd worden:
stanties versterkt deze ontwikkeling. Het station
– Een nieuwe Kuip en aanvullende
en voorzieningen maken de locatie zeer geschikt als centrumstedelijk woongebied met een hogere
(top)sportvoorzieningen;
dichtheid, met name voor ouderen.
– Een nieuw intercitystation, ofwel bij Stadion-
Een andere courante ontwikkeling in dit gebied is
park ofwel aan de zuidkant van Parkstad;
de opwaardering van het bedrijfsterrein Hordijk.
– De aanlanding van een mogelijke derde stadsbrug.
A15-zone tussen Waalhaven en Ridderster Het is noodzakelijk om voor 2010 het succes-
Langs de A15 zijn twee bedrijfsterreinen sterk in
volle Topsportcentrum uit te breiden. Tegelijker-
ontwikkeling: Waalhaven en Ridderster.
tijd is met het oog op versterking van Rotterdam
De Waalhaven zal transformeren tot een
Zuid de aanleg van een extra stedelijke sportac-
overgangszone tussen stad en haven met veel
commodatie die het stadiongebied versterkt,
havengerelateerde bedrijven in de kennis- en
wenselijk. De aanleg van een ijsbaan is een
dienstensector. Langs de Ridderster wordt het
optie. Ook nieuwe voorzieningen in Park de
aantal bedrijfslocaties uitgebreid. Het gebied
Twee Heuvels passen binnen het profi fiel van het
rond de weg zelf biedt mogelijkheden voor extra
Stadionpark. Daarnaast is de modernisering van
werkgelegenheid voor Zuid en voor wonen,
het sportcluster Varkenoord aan de orde.
groen en recreatie.
90
PLEINWEG Een belangrijke ingreep voor Rotterdam Zuid is
bouw beter bij het Zuiderpark betrokken
de aanpak van de Pleinweg. Door deze ingreep
worden en biedt het ook rond het Zuidplein
zal de verkeersstructuur in heel Rotterdam Zuid
kansen voor een betere verbinding met de
goed blijven functioneren bij alle extra geplande
omliggende wijken. Door ondertunneling
woningbouw en wordt sluipverkeer voorkomen.
verbetert de kwaliteit van de leefomgeving in de
Ook in de directe omgeving van de Pleinweg
omliggende wijken en wordt de huidige
biedt deze ingreep mogelijkheden. Zo kan de
barrièrewerking van de Pleinweg opgeheven.
Valkeniersweide met de omliggende woning-
Kaart: verkeerssituatie op Zuid zonder ondertunneling Pleinweg
B AANTREKKELIJKE WIJKEN
Zuiderpark en Kop van Zuid: (uit)bouwen sterke woonmilieus
biedt om een woonwijk te maken die park en
De uitstraling van het Zuiderpark en de Kop van
herstructureringswijken de Vaan, Carnisse en
Zuid vormt een kracht van waaruit Zuid zich
Zuidwijk. Door de nieuwbouw beter te oriënte-
verder kan ontwikkelen. De Kop van Zuid is
ren op het park ontstaan geheel nieuwe
eerder besproken in hoofdstuk 4. Het Zuider-
woonkwaliteiten.
haven verbindt. Om het park heen liggen
park kan net als het Kralingse Bos en de Bergse Plassen op de noordoever een identiteitsdrager
Bij de renovatie van het Zuiderpark is veel
zijn voor nieuwe, aantrekkelijke woonmilieus.
wateroppervlak toegevoegd om te voorzien in
Een deel van de volkstuincomplexen kan
de behoefte aan meer bergingscapaciteit.
transformeren naar een uniek woonmilieu,
Aansluitend hierop zal het waternetwerk van
bijvoorbeeld door geleidelijk permanente
Zuid verder uitgebreid worden. Nieuwe
bewoning toe te staan. Tussen de westkant van
waterlopen in de tuinsteden en singels in Oud
het Zuiderpark en de Waalhaven ligt het wijkje
Zuid bieden mogelijkheden om woningen aan
de Wielewaal. Deze woningen zijn op termijn
het water te creëren, in een kwaliteitsklasse die
toe aan herstructurering, wat mogelijkheden
Zuid nu ontbeert. Bovendien zullen de nieuwe
91
DUBBELSLAG OP ZUID HOOFDSTUK 5 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING watergangen de omliggende wijken meer bij het
weten Kop van Zuid en Zuiderpark, die beide
Zuiderpark betrekken.
impact hebben op deze wijken. De eigendomsverhoudingen zijn bepalend voor de aanpak
Het Zuiderpark is het belangrijkste element in
Hillesluis, Bloemhof en Vreewijk zijn grotendeels
de groenstructuur op Rotterdam Zuid. Daar-
in bezit van de corporaties, die dan ook de
naast is voor IJsselmonde ook het Park de
trekkers van de herstructurering zijn. De gemeen-
Twee Heuvels van groot belang en speelt de
te zal met hen gebiedsafspraken (contracten over
A15-zone een belangrijke rol. Wat ontbreekt is
de aanpak herstructurering) maken. Tarwewijk,
echter een goede verbinding tussen de
Oud Charlois en Carnisse zijn grotendeels in het
verschillende groenstructuren onderling en met
bezit van particulieren. De aanpak in deze wijken
de omliggende wijken. Naast de eerder
is lastiger te organiseren. Een duidelijk profiel fi met
genoemde waterverbindingen kunnen ook de
een positief perspectief per gebied moet
historische dijken een rol spelen in het verbete-
particulieren verleiden tot investeren in hun bezit.
ren van de verbindingen tussen de groenstruc-
Inmiddels hebben ook corporaties de bereidheid
turen. De fi fietsverbindingen tussen de woonge-
uitgesproken om mee te investeren in deze
bieden op Zuid en het regiopark IJsselmonde
wijken, een belangrijke ontwikkeling, aangezien
zullen verbeterd worden. Deze verbindingen
zonder investeringen van corporaties en gemeen-
worden zo veel mogelijk gekoppeld aan de
te de aanpak onmogelijk is. Investeringen in deze
uitbreiding van het waternetwerk.
wijken zijn nodig om ze op niveau te houden en te voorkomen dat er in de toekomst veel grotere
Oud Zuid: pro-actieve particuliere woningverbetering
investeringen nodig zijn. Activeren van de
Oud Zuid is de verzamelnaam voor de vooroor-
nieuw verval na verbetering te voorkomen.
Verenigingen van Eigenaren is essentieel om
logse wijken in Feijenoord en Charlois. De wijken kennen een wankel evenwicht tussen
Op een aantal plekken in Oud Zuid, de zoge-
een aanzet tot gentrifi fication en dreigend verval.
naamde hotspots, is het verval al zo ver voortge-
In het kader van Pact op Zuid zal de komende
schreden dat alleen zwaar ingrijpen een verval-
tijd een visie worden ontwikkeld. De oude
spiraal van de omgeving van deze hotspots kan
wijken liggen tussen twee kanskaarten, te
voorkomen. Verplichte woningverbetering met
PROFILERING WIJKEN OP ZUID Op Zuid onderscheiden de verschillende wijken
Tuinsteden. Ook voor de wijken in Oud Zuid is
zich onvoldoende van elkaar. Ze hebben te
een dergelijke studie in de maak.De gebieds-
weinig identiteit. Dat is een belangrijke conclu-
profielen fi geven aan voor welke doelgroep een
sie uit de Grote Woontest. Er is te weinig
wijk geschikt is en welke investeringen in
differentiatie in het woningaanbod. Bewoners
buitenruimte, voorzieningen en woningen
willen dat ‘hun wijk’ een eigen gezicht heeft:
daarbij horen. Ondersteuning met een aantal
een herkenbaar karakter met voorzieningen en
architectonische of cultureel in het oog
een uitstraling die passen bij hun leefstijl en
springende bouwwerken, ofwel iconen, is
specifi fieke behoeften. Inmiddels is een studie
daarbij een goede optie.
afgerond over de profi filering van de Zuidelijke
92
subsidie, aanpak van huisjesmelkers en overbe-
sociale ‘stijgers’ (vaak van allochtone afkomst),
woning, samenvoegen van woningen, maar ook
ouderen (soms terugkeerders naar de stad) en
sloop-nieuwbouw, zijn de instrumenten voor een
gezinnen (middenkader).
succesvolle aanpak samen met huidige en
Voor de Tuinsteden zijn ingrijpende herstructu-
nieuwe bewoners en huiseigenaren.
reringsprogramma’s in uitvoering: Pendrecht, Zuidwijk, Groenenhagen/Tuinenhoven, Lombar-
In Oud Zuid is weinig ruimte voor nieuw opper-
dijen en Hordijkerveld gaan op de schop. In de
vlaktewater. Daarom zal per gebied maatwerk
toekomst is mogelijk ook herstructurering van
moeten worden geleverd, waarbij innovatieve
andere delen van IJsselmonde noodzakelijk.
oplossingen als waterpleinen en groene daken
Ook het centrum van IJsselmonde wordt
optioneel zijn.
vernieuwd. De realisatie van groenstedelijke woonmilieus vormt het uitgangspunt voor de
Tuinsteden: herstructurering
herstructurering en het bouwprogramma
Op Zuid liggen veel naoorlogse wijken. Uit de
bestaat zoveel mogelijk uit eengezinswoningen.
Grote Woontest blijkt dat deze wijken een steeds zwakkere positie innemen op de woningmarkt. De herstructurering van de Tuinsteden en de oude wijken op Zuid richt zich vooral op het vasthouden van de bewoners. Bewoners die stijgen op de maatschappelijke ladder zijn de belangrijkste doelgroep bij de bouw van nieuwe woningen. Zij houden koopkracht in de wijk en hebben een voorbeeldfunctie. Concreet gaat het om drie (deels overlappende) doelgroepen:
VOORZIENINGEN EN ONDERWIJS Fysieke herstructurering van wijken is alleen
Tuinsteden:
zinvol als tegelijkertijd sociale problematiek
– Meer nichevorming in het aanbod van basisonderwijs (bijvoorbeeld Montessori,
wordt aangepakt. In iedere wijk moet straks een
Dalton);
compleet aanbod zijn van goede basisscholen,
– HAVO/VWO op Zuid; dit onderwijsaanbod is
gezondheidscentra, wijkgebouwen en sportfaci-
momenteel zeer beperkt;
liteiten. Onderwijs is een cruciale schakel in het
– Keten VMBO – MBO – bedrijfsleven;
vernieuwingsproces van de Tuinsteden, vooral gezien de jonge leeftijd van de bevolking van
ontwikkeling van een sterkere relatie tussen
Zuid en de beperkte keuze in het huidige onder-
theorie en praktijk en betere kansen voor de
wijsaanbod. Onderwijs is een belangrijke factor
doorstroming van scholieren naar een werkend bestaan;
bij woningkeuze.Veelal overstijgen de onder-
– Meer brede scholen en multifunctionele
wijsopgaven het schaalniveau van de Tuinste-
accommodaties.
den zelf. Een aantal ingrepen in het onderwijs zal effect hebben op het creëren van een evenwichtige bevolkingssamenstelling in de
93
DUBBELSLAG OP ZUID HOOFDSTUK 5 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
ONDERNEMERSCHAP De (veelal allochtone) bevolking van Zuid kent een sterke traditie in ondernemerschap. Nieuwe bedrijven en winkels vormen een kans voor Zuid. Met het concept van ‘kansenzones’ speelt de gemeente daarop in. De winkelstraten, winkelcentra, oude gebouwen van scholen en voorzieningen en bedrijfsterreinen bieden ruimte aan nieuwe bedrijvigheid.
C HOOGVLIET Hoogvliet heeft de (succesvolle) stap naar een
eenderde van de woningvoorraad in Hoogvliet
vraaggerichte herstructureringsstrategie in
vervangen zijn, krijgt de deelgemeente een
combinatie met een sterke sociale aanpak
vernieuwd stadshart en wordt de groene zone
enige jaren geleden al gemaakt. Daarom is
bij de Oude Maas ontwikkeld tot een hoogwaar-
de opgave voor Hoogvliet om de ingeslagen
dig natuur- en recreatiegebied. Het goed
weg te blijven volgen. Hoogvliet blijkt prima
functionerende bedrijfsterrein Gadering wordt
mogelijkheden te bieden om de populaire
gemoderniseerd. De vernieuwing van Hoogvliet
groenstedelijke woonmilieus te realiseren.
laat zien welke kansen herstructurering Zuid
De vernieuwing is nu halverwege. Op termijn zal
biedt.
94
PROJECTEN DUBBELSLAG OP ZUID
Project
-2010
2010/2015
Kanskaarten Ahoy/Zuidplein Stadionpark Nieuwe Kuip Intercity-station Studie derde stadsbrug MCRZ A15-zone Waalhaven-Ridderster Aantrekkelijke wijken Woonmilieu Zuiderpark Integrale aanpak Oud Zuid Hot spots Herstructurering tuinsteden Ondertunneling Pleinweg Nieuw oppervlaktewater Fietsverbindingen IJsselmonde Bedrijventerrein Hordijk Hoogvliet Voortzetting herstructurering Bedrijventerrein Gadering
95
2015/2020
2020/2030
HOOFDSTUK 6
BENUTTEN KWALITEITEN OP NOORD
BENUTTEN KWALITEITEN OP NOORD
98
ORT HOLLAND EN ANDERE CHE KNOOPPUNTEN e Port Holland
er centrum, Brainpark/Rivium eling science en businesspark vengerelateerde kantoorontwikkeling n nieuwe rijksweg ardige OV ontsluiting RA en Schieveen ontwikkeling e programmeren knooppuntlocatie N STERKE WOONMILIEUS: illegersberg, Rottezoom, n Holland ralingen artier / Stadshavens Noord
erstructureringslocatie oningbouw- en ontwikkelingslocatie ren overgang stad-landschap onen in het groen oonnetwerk ein (zoeklocatie) daken (zoeklocatie) ken recreatieve functies ation en kleinschalige herstructurering eve aanpak particuliere voorraad e economie: gebied in opkomst cturering bedrijventerrein tsverbetering stedelijke hoofdweg nneling stedelijke hoofdweg deren tot boulevard rk k ren verbinding tussen parken ef landschap ren recreatieve fietsroute stad-landschap aterkering als verbinding
99
BENUTTEN KWALITEITEN OP NOORD HOOFDSTUK 6 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
DE OPGAVE OP DE NOORDOEVER CONCENTREERT ZICH OP HET VERDER UITBOUWEN VAN DE KRACHT DIE DIT GEBIED AL BEZIT. DOOR HUN LIGGING MIDDEN IN DE RANDSTAD ZIJN DE KANTOORLOCATIES AAN DEZE KANT VAN DE STAD AL UITERST SUCCESVOL. IN DE KOMENDE PERIODE ZAL OP DIT SUCCES VOORTGEBOUWD WORDEN MET DE VOLTOOIING VAN DE LOCATIES BRAINPARK EN ALEXANDER EN HET VERDER UITBOUWEN VAN HET GEBIED ROND DE LUCHTHAVEN MET SPECIFIEKE SECTOREN IN DE KENNIS- EN DIENSTENECONOMIE (SCIENCE PORT HOLLAND). Hiermee wordt vormgegeven aan kernbeslis-
Ook de populaire woonmilieus op Noord zijn bij
sing 3 wat betreft het aanbieden van ruimte ten
uitstek de gebieden waarop de ‘olievlekstrate-
behoeve van goede kantorenlocaties en
gie’ van toepassing is. Groot Hillegersberg,
specifi fieke onderdelen van de medische sector.
Groot Kralingen, Rottezoom en ook Hoek van
Het garanderen van een goede bereikbaarheid
Holland worden hiertoe gerekend. De uitbrei-
(kernbeslissing 8) is hiervoor een belangrijke
ding van deze woonmilieus zal een flinke fl
voorwaarde
bijdrage leveren aan de ambitie de aantrekkelijkheid van Rotterdam als woonstad, vooral voor de midden- en hogere inkomensgroepen, substantieel te vergroten (kernbeslissing 5).
100
De oude stadswijken in Noord lenen zich door
Om de woningbouwambities waar te maken is
hun ligging nabij het Centrum en het type
het oplossen van de wateropgave en het zorg
bebouwing uitstekend voor gentrification fi
dragen voor een goede openbare ruimte
(kernbeslissing 5).
cruciaal (kernbeslissing 7).
A
SCIENCE PORT HOLLAND EN OVERIGE KNOOPPUNTEN
Onder de naam Science Port Holland wordt
meer de medische cluster. Juist hier is ruimte
een hoogwaardig Science- en Businesspark in
voor de onderdelen die niet in de directe
polder Schieveen – nabij Rotterdam Airport –
nabijheid van het EMC kunnen worden onder-
ontwikkeld in combinatie met Technopolis in
gebracht.
Delft. Daarnaast is er rond Rotterdam Airport ruimte voor overige, hoogwaardige (luchthaven-
Om deze ambitie te realiseren is het, naast het
gerelateerde) bedrijvigheid. De kracht van de
verbeteren van de bereikbaarheid, belangrijk
Science Port ligt in de samenballing van de
om een goede representatieve openbare ruimte
aanwezige kennis in de regio (de universiteiten
binnen Science en Businesspark Schieveen te
in Delft en Rotterdam en het internationale
realiseren. Het gaat erom hier
bedrijfsleven), de ligging nabij Rotterdam
een sfeer te creëren die aantrekkingskracht
Airport en de goede aansluiting op het netwerk
uitoefent op de hoogopgeleide kenniswerkers
van de Randstad.
van de aan te trekken bedrijven. De relatie van het hoogwaardig bedrijventerrein met het nieuw
Om een goede bereikbaarheid te blijven
te ontwikkelen natuurgebied ten noorden biedt
garanderen, zijn een snelle aanleg van de
daartoe goede kansen.
A13/16 en de verbreding van de N209 noodzakelijk. Ook is het belangrijk om de OV-bereik-
Rotterdam Airport
baarheid van Rotterdam Airport en Schieveen
Rotterdam Airport zal zich in de toekomst
te verbeteren. De luchthaven is nu zeer slecht
steeds meer richten op het nationale en
te bereiken vanuit het centrum en Rotterdam
internationale zakelijke luchtverkeer. Onder
CS. De aanleg van een tram- of andere OV-
verantwoordelijkheid van Schiphol Real Estate
verbinding is noodzakelijk. Daarmee kan in één
wordt op het terrein van Rotterdam Airport een
klap ook de OV-behoefte vanuit woongebied
bedrijven- en kantorenprogramma ontwikkeld.
Zestienhoven en Science Port Holland worden
Het betreft betrekkelijk kleine eenheden met
opgelost. De wijze waarop een dergelijke
beperkte hoogte, in verband met het vliegver-
verbinding concreet gestalte moet krijgen, zal
keer. Uitgangspunt is om hier luchthavengerela-
de komende tijd onderzocht worden.
teerde bedrijvigheid onder te brengen.
Schieveen
Overige knooppunten
Met de focus op Science Port Holland geeft
Naast de specifi fieke doelgroepen die zich in
Rotterdam mede inhoud aan de ambitie het
Science Port Holland vestigen, wordt plaats
(internationale) bedrijfsleven aan te trekken en
geboden aan de groei van de kennis- en
te versterken door ruimte te bieden aan onder
diensteneconomie in het algemeen. Tot 2015
101
BENUTTEN KWALITEITEN OP NOORD HOOFDSTUK 6 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
richt Rotterdam zich op een beperkt aantal
hoven in beeld als kantorenlocatie. Tegen die
speerpuntlocaties in het grootschalig kantoren-
tijd moet, afhankelijk van de ontwikkelingen in
locatieaanbod. Op korte termijn wordt vooral
de markt, bekeken worden welk profi fiel deze
ingezet op het afmaken van de Brainparken
locatie zal krijgen.
(langs de A16). Op de langere termijn is ruimte te vinden op knooppunt Alexander en (na aanleg van de A13/16) komt ook Hoog Zestien-
B UITBOUWEN STERKE WOONMILIEUS Rotterdam Noord bouwt voort op de sterke
identiteitsdragers voor de uitbreiding van de
woonmilieus van Hillegersberg, Kralingen, de
rustig-stedelijke woonmilieus van Kralingen. Er
omgeving van de Rotte en Hoek van Holland.
is nog ruimte voor nieuwbouw op de stadskwekerij en het veilingterrein. De huidige aanpak van
Groot Hillegersberg
Nieuw Crooswijk is een goed voorbeeld van het
Groot Hillegersberg kent een gewaardeerd
creëren van een aantrekkelijk woonmilieu in de
woonmilieu met het oude dorp en de Bergse
nabijheid het Kralingse Bos. Daarnaast zijn er
Plassen als identiteitsdragers. Momenteel wordt
mogelijkheden voor herstructurering in Kralingen
gewerkt aan de ontwikkeling van het nabij
West (o.a. wijk Jaffa), waarbij het beter vormge-
gelegen Park Zestienhoven, zodat in potentie
ven van de boezem ruimtelijk een rol kan spelen.
een grootschalig samenhangend groenstedelijk
Een betere vormgeving van de verbindingen
woonmilieu kan ontstaan aan de noordzijde van
naar de binnenstad is een onderdeel van deze
Rotterdam. De herstructurering van Schiebroek
opgave, met als specifi fiek aandachtspunt de
Zuid biedt de mogelijkheid om mee te liften op
kwaliteit van het Oostplein en omgeving.
deze identiteit. Daarvoor is een rigoureuze aanpak vereist.
Het Kralingse Bos is een belangrijk, verder te
Een bijzonder onderdeel binnen dit uitgebreide
ontwikkelen vrijetijdscluster, met de mogelijkheid
woonmilieu vormt Hoog Zestienhoven, het
van een indoor-atletiektrainingscentrum. Naast
gebied tussen Park Zestienhoven en Schie-
het Kralingse Bos is de universiteit een tweede
broek. Pas in een later ontwikkelingsstadium
belangrijke identiteitsdrager in Kralingen. In dit
(2015), kan vastgesteld worden welke kwaliteit
deel van de stad wonen veel studenten. Dit
(de economische kwaliteit van Science Port
gegeven wordt gekoesterd en verder uitge-
Holland of de woonkwaliteiten van Park
bouwd.
Zestienhoven en Schiebroek) zich verder over
Rottezoom
dit gebied zou moeten uitstrekken.
Het Rottemerengebied is hét bewezen recreatie-
Groot Kralingen
landschap van Rotterdam. Nesselande en de
De potentie van Groot Kralingen is vergelijkbaar
vergrote Zevenhuizerplas koppelen groene
met die van Groot Hillegersberg. Het Kralingse
kwaliteiten aan een nieuw woonmilieu. In
Bos speelt een belangrijke rol in de ontwikke-
aansluiting daarop liggen er kansen om een
lingen, allereerst als één van de cruciale
groter deel van de noordrand van Alexander
102
WATEROPGAVE IN NOORD Het water levert een belangrijke bijdrage aan de
In de dichtbebouwde ring van oude stadswijken
gewilde woonmilieus in Noord rond de
rond het centrum wordt ingezet op innovatieve
Kralingse Plas, de Bergse Plassen en de
oplossingen zoals waterpleinen en groene daken,
singels. De strategie voor dit deel van Noord
in samenhang met nieuw te realiseren parkeer-
stuurt aan op versterking van de aanwezige
garages.
(water)kwaliteiten. Ten behoeve van het water dat niet binnen de bestaande waterstructuren
De wateropgave in de overige gebieden wordt
opgevangen en vertraagd kan worden, wordt –
uitgevoerd door het graven van nieuw oppervlak-
pas in laatste instantie – nieuw oppervlaktewa-
tewater, dat vooral gerealiseerd wordt in te
ter gerealiseerd (bv. nieuwe singels) dat het
herstructureren gebieden (Crooswijk, Kralingen
verder uitbreiden van de gewilde woonmilieus
West), bestaande openbare ruimten en (op
ondersteunt.
termijn) in te herprofileren fi singels.
beter met de Rotte te verbinden en tegelijkertijd
teren. Ook biedt deze verbinding mogelijkhe-
op kleine schaal groene woonmilieus toe te
den voor nieuwe stations, waaronder de
voegen. Dit stelt extra eisen aan de inpassing van
Oranjebuitenpolder. Floraland – gerelateerd
de verbinding A13/A16, met name voor de locatie
aan het Westland – is een nieuwe toeristische
Terbregge Oost.
trekker.
Hoek van Holland Hoek van Holland met haar strand, duinen, pier en haven, heeft de potentie om zich de komende jaren te ontwikkelen tot een kustlocatie met een aantrekkelijk groenstedelijk woonmilieu. De ontwikkeling van het Waterwegcentrum zal de positie van Hoek van Holland als badplaats versterken. Ook woningbouw is een belangrijk onderdeel van het programma. Er is ruimte voor substantiële vergroting van het aantal woningen op te herstructureren glastuinbouwlocaties. Belangrijk bij het bepalen van de omvang van deze woningbouw is de wens tot behoud van het eigen karakter van Hoek van Holland, een vraagstuk dat de komende jaren uitgewerkt wordt. Van fundamenteel belang is de realisatie van de Hoekse Lijn. Met deze lightrail-verbinding zal de relatie tussen Hoek van Holland en de stad verbe-
103
BENUTTEN KWALITEITEN OP NOORD HOOFDSTUK 6 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
C GENTRIFICATION De stadswijken rond de binnenstad zijn veelal
afgelopen decennia als zwak te boek stonden,
prima of zitten in de lift. De strategie voor deze
zijn in opkomst. Op dit moment zit Delfshaven
wijken bestaat uit het stimuleren van gentrificafi
duidelijk in de lift. In wijken als Middelland en
tion en het conditioneren van de opbloei van de
Spangen zet gentrifi fication langzaamaan door.
creatieve economie. Gentrifi fication zal in de
Hoewel niet gekozen wordt voor ondertunne-
eerste plaats bijdragen aan de gewenste
ling, blijft de ’s-Gravendijkwal een problemati-
aantrekkelijkheid van Rotterdam als woonstad
sche verkeersader. In de komende periode
voor kenniswerkers en voor Rotterdammers die
wordt gestudeerd op andere mogelijkheden om
houden van het experimentele, pluriforme milieu
de overlast van het wegverkeer te verminderen
van binnenstedelijke randzones. Juist de mix
en de relatie tussen Middelland en het Oude
van verschillende groepen stedelingen die deze
Westen te verbeteren. De voorname bebouwing
wijken kenmerkt, vormt de aantrekkingskracht
geeft zeker mogelijkheden om een straat met
van deze wijken. In het verlengde hiervan zal
allure te ontwikkelen.
gentrification fi ruimte bieden aan de verdere
Een grote opgave in de gentrificationwijken fi is
draagkracht van de tweede pijler: economische
het stimuleren van particulier eigendom en
structuurversterking door een bijdrage te
gerichte kleinschalige herstructurering.
leveren aan de creatieve economie.
Voldoende en kwalitatief goede buitenruimte is belangrijk om dit proces te stimuleren.
Om gentrification fi te stimuleren is het allereerst
Aan Bospolder-Tussendijken geven de Parklane
zaak de openbare buitenruimten goed te
en de aanleg van het dakpark (Vierhavenstrip)
beheren en waar nodig aan te passen en
een impuls bij de verdere ontwikkeling.
daarnaast het eigen woningbezit te verhogen.
Daarnaast is het creëren van een goede route
In gebieden waar relatief weinig eigen woning-
langs de Schie, aan de ene kant in aansluiting
bezit is, kan de verkoop van huurwoningen een
op de Parkhaven en aan de andere kant als
stimulans zijn om bewoners te laten investeren
verbinding naar Midden Delfl fland, een kwali-
in hun woonomgeving. Samen met corporaties
teitsverbetering. Langs deze route ligt ook het
zal gestudeerd worden op waar verkoop en
vrijetijdscluster Roel Langerakpark (onderdeel
samenvoeging van huurwoningen kan bijdragen
van het klaverblad), dat een belangrijke functie
aan het proces. Een goede monitoring is hier
heeft voor Noord en Delfshaven.
geboden, opdat tijdig ingegrepen kan worden als een neergaande spiraal zich aan dient. In
Een bijzonder gebied binnen Delfshaven is het
sommige gebieden is kleinschalige herstructu-
Lloydkwartier, een voormalig havengebied,
rering noodzakelijk om de gewenste kwaliteits-
waar zich een mix van wonen en werken
slag te maken.
ontwikkelt. Hier is expliciet ingezet op de ontwikkeling van een audio-visueel cluster om
Delfshaven
dit segment van de creatieve sector extra te
Delfshaven kent sterke woongebieden zoals
stimuleren. Inmiddels is te zien dat ook op het
Historisch Delfshaven (met een belangrijke
Coolhaveneiland de ontwikkeling van het
recreatieve functie), Heemraadssingel en
Lloydkwartier uitstraling heeft, wat versterkt
Mathenesserlaan, maar ook gebieden die de
wordt door de ligging van het Coolhaveneiland
104
CONDITIONEREN VAN DE CREATIEVE ECONOMIE In het centrum en de wijken eromheen
horeca, ruime programmering (overdag maar ook
bevinden zich de creatieve vestigingsmilieus.
in de avonden en weekends), een zekere
De kwaliteiten en voorwaarden om deze wijken
kleinschaligheid en een uitnodigend openbaar
verder te ontwikkelen zijn: functiemenging,
domein. Ter stimulering van de creatieve
(her)gebruik van karakteristieke panden,
economie ontwikkelt Rotterdam speciaal beleid.
ten opzichte van de belangrijke onderwijsinstel-
Ook de aanleg van Randstadrail zorgt voor
lingen.
nieuwe kansen. Blijdorp krijgt er met het nieuwe station een goede OV-voorziening bij en het
Noord
vrijkomen van het Hofpleinviaduct geeft nieuwe
Ook in Noord zijn de effecten van gentrification fi
impulsen aan het Oude Noorden. Het viaduct
al zichtbaar. De bestaande singels, maar ook de
zal onder meer worden gebruikt om een
voorzieningen rond het Zwaanshals en het
fietsverbinding richting de buitengebieden aan
Noordplein, leggen een goed fundament voor
de noordkant van de stad te creëren. Daarnaast
de verdere opwaartse beweging van deze
is de verbinding langs de Rotte en de verbete-
gebieden. Met name de auto-infrastructuur legt
ring van de kwaliteit van de route langs de
nu nog een grote claim op deze omgeving. De
Rotte zelf van belang voor Noord. Met de
voorgestelde tunnel in de corridor Stadhouders-
herontwikkeling van het Zomerhofkwartier, waar
weg zal voor een betere inpassing in Blijdorp
een centrum stedelijk milieu gecreëerd kan
zorgdragen. Daarnaast zal deze ingreep de
worden, wordt ook de aansluiting richting het
Schieweg/Schiekade ontlasten, waardoor de
centrum verbeterd.
uitstraling van het gebied verbetert, wat ook een positieve impact zal hebben op de omliggende bebouwing en de achterliggende wijken.
105
BENUTTEN KWALITEITEN OP NOORD HOOFDSTUK 6 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
STUDENTCITY Studenten zijn belangrijk voor de stad. Zij zijn
binnenstad en de zone direct daarom heen dè
de kenniswerkers van de toekomst en zorgen
locatie is voor universitaire en HBO-instellingen
voor de nodige levendigheid. Rotterdam wil de
en dè plek die studenten aantrekkelijk vinden.
universiteiten en hogescholen beter binden aan
De stad wil onderwijsinstellingen daar concen-
de stad. Met het project Studentcity is onder-
treren en de attractiviteit voor studenten in dit
zocht wat Rotterdam moet doen om meer een
gebied stimuleren. Het gebied valt grotendeels
studentenstad te worden. Gebleken is dat de
samen met de wijken waar gentrification fi plaatsvindt, met het accent op de oostkant van
Bestaande studentenconcentraties: W = wonen U = uitgaan S = studeren
de stad, met de universiteit in Kralingen. De
Kansrijke zoekgebieden ter versterking van studentenmilieu
wensen van studenten – horeca, culturele
Verwachte spin-off op langere termijn Overige stedelijke straten/pleinen met horeca
instellingen, betaalbare woningen – zijn
Centraal Station Metrostation
vergelijkbaar met de wensen van andere
Treinstation Drukwerk/copyshop
bewoners van gentrifi fication wijken en creatie-
Erasmus Universiteit Rotterdam Boekhandel Bibliotheek
ven. Gentrification, fi creatieve economie en de verdere ontwikkeling van Rotterdam tot studenten stad, kunnen in deze gebieden gelijktijdig vorm krijgen.
perspectief Studentcity
D OVERIGE WIJKEN De wijken in de deelgemeenten Alexander en
door zijn opzet en ligging aantrekkelijk voor
Overschie hebben over het algemeen al een
jonge gezinnen is en zal blijven.
goede kwaliteit en zijn in hun huidige vorm belangrijk voor de woningmarkt in Rotterdam.
Ook Overschie kent al een goede basis qua
Deze gebieden behoeven uiteraard wel
woningbouw die nog verder verbetert als na de
aandacht, maar het karakter hoeft niet ingrij-
aanleg van de A4 en de A13/16 de verkeers-
pend te worden aangepast. Zo is Ommoord
overlast van de A13 zal verminderen. Oud
inmiddels een belangrijke en aangename wijk
Overschie kent een aantal potenties voor gentri-
voor ouderen, hetgeen nog verder verbeterd
fication en de bochtafsnijding van de Schie fi
wordt door een betere aanhaking aan de Rotte
geeft mogelijkheden voor kleine verbeteringen.
en verdere uitbouw van de voorzieningen in
Daarnaast legt de herstructurering van bedrij-
knooppunt Alexander. Overeenkomstig geldt
venterreinen Noordwest en Spaanse Polder een
voor bijvoorbeeld Prinsenland dat deze wijk
goede economische basis in deze omgeving.
106
Project
-2010
2010/2015
Science Port Holland en andere economische knooppunten Science en businesspark Schieveen Rotterdam Airport GK van Hogendorpweg, A13/16, Doenkade Brainpark Alexander Hoog Zestienhoven Uitbouwen sterke woonmilieus Woonmilieu Groot-Hillegersberg Woonmilieu Rottezoom-Zevenh’plas Woonmilieu Groot-Kralingen Woonmilieu Hoek van Holland Gentrification Delfshaven Noord Overig Floraland Sportclusters: Roel Langerakpark, Boszoom, de Esch Routes naar buitengebied Ondertunneling Stadhoudersweg Wateropgave Bedrijventerrein Spaanse Polder
107
2015/2020
2020/2030
HOOFDSTUK 7
ROTTERDAM IN DE RANDSTAD
ROTTERDAM IN DE RANDSTAD HOOFDSTUK 7 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
ROTTERDAM STAAT ALS STAD NIET OP ZICHZELF MAAR IS ONDERDEEL VAN DE NETWERKSTAD RANDSTAD HOLLAND, DE STEDELIJKE AGGLOMERATIE TUSSEN ROTTERDAM, DEN HAAG, UTRECHT EN AMSTERDAM. OP INTERNATIONAAL NIVEAU IS DE CONCURRENTIEPOSITIE VAN DE RANDSTAD DE AFGELOPEN JAREN VERSLECHTERD. DE RANDSTADPARTNERS WERKEN DAAROM AL ENIGE TIJD SAMEN OM DEZE SITUATIE TE VERBETEREN, WAARBIJ ZIJ VOORTBOUWEN OP EERDER VASTGESTELDE BELEIDSDOCUMENTEN ALS DE NOTA RUIMTE, PIEKEN IN DE DELTA EN NIEUWE INZICHTEN ZOALS VERZAMELD IN TRAJECTEN ALS DE HOLLAND 8
110
De Zuidvleugel
Het Bestuurlijk Platform Zuidvleugel heeft de
Het Bestuurlijk Platform Zuidvleugel (bestaand
volgende zes hoofdopgaven benoemd:
uit de provincie Zuid-Holland, een aantal
– Versterken van Den Haag als internationale stad aan zee;
regionale samenwerkingsverbanden in de Zuidvleugel en de gemeenten Den Haag en
– Versterken van de mainport Rotterdam;
Rotterdam) is voor het rijk het aanspreekpunt bij
– Versterken van de greenports (Westland, B-driehoek/Zuidplaspolder/Boskoop,
de regionale uitwerking van de Nota Ruimte in
Bollenstreek);
concrete projecten en programma’s. Rotterdam
– Versterken van de kennisclusters (Science
heeft met de partners in de Zuidvleugel het afgelopen jaar gewerkt aan een Zuidvleugelvisie
Port Holland Schieveen/Technopolis Delft, Leiden Bio Science Park);
waarin is vastgelegd hoe de Zuidvleugel haar
– Extra impuls voor groen en blauwe kwalitei-
eigen vitaliteit kan versterken en daarmee aan
ten (o.a. stadsranden en -parken, regiopar-
de internationale aantrekkingskracht van de
ken);
Randstad als geheel. Door de verschillende
– Extra impuls voor (her)ontwikkeling van de
overheden in de Zuidvleugel is onderzocht welke investeringen en projecten het meest aan
Deltapoort (de zone van Rotterdam tot
dit doel bijdragen. De keuzes en prioriteitstel-
Dordrecht tussen de spoorlijn en de oevers
ling zijn bepaald in nauwe samenhang met de
van de Noord, Lek, Beneden Merwede en
beslissingen die het rijk op nationaal niveau –
Oude Maas).
met name in infrastructureel opzicht – noodzakelijk acht om de Randstad een sterkere internationale concurrentiepositie te geven.
111
ROTTERDAM IN DE RANDSTAD HOOFDSTUK 7 / DEEL II / GEBIEDSUITWERKING
REGIONAAL RUIMTELIJK BELEID continuering.
In het Ruimtelijk Plan Regio Rotterdam 2020 (RR 2020) heeft de Stadsregio Rotterdam aangegeven hoe zij de ruimtelijke ontwikkeling
Bedrijventerreinen
van de regio ziet. De Rotterdamse ruimtelijke
In de periode tot 2020 heeft Rotterdam een
ontwikkelingsstrategie is grotendeels een
tekort aan ruimte voor haven-gerelateerde
uitwerking van het RR 2020, maar vormt op
bedrijvigheid van 220 ha. Om in die behoefte te
één belangrijk punt een wijziging op de
voorzien wordt in samenwerking met het
ingezette koers: de ontwikkelingsstrategie is er
Havenbedrijf Rotterdam N.V. en de gemeenten
op gericht ruimte te vinden binnen de stads-
in de Hoekse Waard 120 ha. gerealiseerd in de
grenzen om aan de vraag naar nieuwe wonin-
Noordrand van de Hoekse Waard. Voor het
gen te voldoen.
resterende tekort van 100 ha. zoekt Rotterdam naar aanvullende ruimte binnen de stadsregio.
Landelijk wonen
Aan de noordkant van Rotterdam is voldoende
Omdat de Stadsregio Rotterdam volgens het
aanbod aan nieuwe bedrijventerreinen voor
RR 2020 binnen de stadsregio ruimte tekort
verschillende sectoren: specifi fiek luchthaven-
komt voor in totaal 7.000 woningen, is de
gerelateerd op het Airpark, hoogwaardig
Zuidplaspolder aangewezen als opvanggebied.
kennisintensief op Schieveen en de ontwikke-
Uit de inventarisatie van mogelijke bouwloca-
ling van Oudeland in de gemeente Landsinger-
ties is gebleken dat er voldoende ruimte binnen
land ter aanvulling op bestaande bedrijventer-
het bestaand stedelijke gebied van Rotterdam
reinen aan de noordzijde van de Maas zoals
aanwezig is om in die behoefte te voorzien.
Spaanse Polder en Noordwest.
In dit gebied zullen dan ook alleen die wonin-
Voor de ontwikkeling van grootschalige
gen gebouwd worden die niet binnen de
bedrijventerreinen geldt dat (boven)regionale
woonmilieus in de stad gerealiseerd kunnen
afstemming van groot belang is en blijft, omdat
worden: dorps en landelijk wonen in lage
deze markt zich voor een groot deel niet op
dichtheden. Samen met de provincie en de
lokaal niveau beweeg. Samenwerking met
regio wordt naar verwachting begin 2007
regiogemeenten is van groot belang.
afgesproken hoeveel woningen in welk woonmilieu in de Zuidplaspolder zullen worden
Weginfrastructuur
gerealiseerd en in welke fasering.
De bereikbaarheid van Rotterdam is bij uitstek een opgave die niet alleen speelt op het niveau
Spiegelbeeldig bouwen
van de stad, maar vooral op het regionale,
Rotterdam wil meer midden- en hoge inkomens
nationale en internationale niveau. Zoals in de
aan de stad binden en de selectieve uitstroom
uitwerking van kernbeslissing 8 is vastgelegd,
stoppen. De stad zal haar bouwprogramma
staan de volgende aanpassingen van het
met name richten op deze doelgroep. Met de
wegennetwerk op het programma, in deze
regio is afgesproken dat omgekeerd gemeen-
volgorde:
ten met relatief weinig woningen voor lagere
– Aanleg van de A4-Noord door Midden Delfl fland en de A16/13;
inkomens de komende jaren met name voor
– A4-Zuid en een nieuwe westelijke oeverver-
deze doelgroep bouwen. Dit beleid verdient
112
vestigingsgebied voor bedrijven te maken. De
binding, inclusief mogelijke verbreding van
drie regioparken – IJsselmonde, Delfland fl en Rot-
de aansluitende A20. Langs de A4 kan een corridor ontstaan die niet
temeren – zijn in dat opzicht identiteitsbepalend.
alleen als verbinding van belang is, maar ook
Op dit moment zijn deze groengebieden echter
potentie heeft als vestigingsgebied voor
nog onvoldoende ‘beleefbaar’ en slecht
kantoren en bedrijven.
bereikbaar. Rotterdam wil daar, samen met de betrokken gemeenten en recreatieschappen,
Regioparken
verandering in brengen: Rotterdam moet
De ligging in de Delta van Nederland, waar niet
optimaal gaan profiteren fi van de ligging aan dit
alleen rivieren, maar ook enkele bijzondere
nationale landschap.
landschappen samenkomen, is grotendeels bepalend geweest voor het verstedelijkingspa-
Met het oog daarop heeft de gemeente de taak
troon van Rotterdam. De nog aanwezige grote
reeds op zich genomen om de ‘Vlinderstrik’ bij
landschappen (de dynamische kustzone, de
Berkel en Rodenrijs, de Schiezone in de
fraaie zeekleipolders zoals de Hoekse Waard,
deelgemeente Overschie en de Oranjebuitenpol-
het laagveengebied waaronder de Krimpener-
der in Hoek van Holland te gaan ontwikkelen.
waard) en de droogmakerijen ten oosten van de stad bieden goede mogelijkheden om Rotterdam tot een nog aantrekkelijker woonstad en
PROJECTEN BUITEN ROTTERDAM
Project
-2010
2010/2015
(Boven)stedelijke sportvoorzieningen Bedrijventerrein Hoekse Waard Zuidplaspolder A4 Noord A4 Zuid Verbreding A20 HSL-oost Spoorverdubbeling naar Gouda
113
2015/2020
2020/2030
DEEL III
114
UITVOERINGSSTRATEGIE
115
SAMEN WERKEN AAN DE STAD HOOFDSTUK 8 / DEEL III / UITVOERINGSSTRATEGIE
IN DEEL II – DE GEBIEDSUITWERKING – IS BESCHREVEN WELKE GROTE GEBIEDSONTWIKKELINGEN IN ROTTERDAM PLAATS VINDEN IN DE PERIODE TOT 2030. VANWEGE DE BEPERKTE OVERHEIDSMIDDELEN, MAAR VOORAL OOK OM ZICHTBAAR TE MAKEN WELKE GEBIEDSONTWIKKELINGEN HET MEEST BIJDRAGEN AAN DE GESTELDE DOELEN, HEEFT DE GEMEENTE ROTTERDAM AAN ONDERZOEKSBUREAU ECORYS GEVRAAGD EEN EFFECTMETING UIT TE VOEREN. MEDE OP BASIS VAN DE UITKOMST VAN DAT ONDERZOEK ZIJN PRIORITEITEN GESTELD. A
EFFECTMETING
De centrale opdracht die de gemeente aan
gebiedsontwikkelingen. Deze opdracht is
Ecorys heeft gegeven, is om inzichtelijk te
opgesplitst in drie deelopgaven:
maken wat de effecten zijn van de maatregelen,
– Maak inzichtelijk per investering aan welke
plannen en projecten zoals benoemd in de
doelstellingen (zie deel I) een bijdrage wordt
gebiedsuitwerking, zijnde een lijst van 45 grote
geleverd;
116
3. Ruimte bieden aan bedrijven om groei
– Kwantificeer fi per investering in welke mate de bijdrage wordt geleverd; het defi finiëren
binnen Rotterdam te kunnen accommoderen
van de effecten, bestedingen, werkgelegen-
zodat de concurrentiepositie van de mainport Rotterdam verder wordt versterkt;
heid, toegevoegde waarde en uiteindelijk de
4. Meer midden- en hoge inkomens in de stad
kosteneffectiviteit;
huisvesten;
– Benoem een optimaal pakket aan investerin-
5. Meer hoger opgeleiden in de stad huisves-
gen: de VIP-lijst.
ten; 6. Verbetering van het woonmilieu voor alle
De projectinvesteringen vormen de basis voor
Rotterdammers.
de beoogde positieve effecten. Er wordt geïnvesteerd in kantoren- en bedrijfslocaties, een vernieuwde woningvoorraad (o.a. gericht
Tot slot is de fi financiële hefboom – de relatie
op het aantrekken van midden- en hoge
tussen overheidsinvesteringen en investeringen
inkomensgroepen), allerlei voorzieningen en
vanuit de markt – meegewogen.
infrastructuur. Dat leidt tot de komst van nieuwe vestigingen, een toename van de
Samengevat hebben deze analyses geleid tot
(beroeps)bevolking, extra bezoekers (dus meer
een prioritering naar een lijst van 13 grote
bestedingen), maar ook winst in reistijd voor de
gebiedsontwikkelingen voor de nabije toekomst
weggebruikers.
(de komende 10 jaar). Deze 13 projecten krijgen
Deze output van de investeringen is omgere-
de zogenaamde VIP-status: Very Important
kend naar het effect op de werkgelegenheid.
Projects. De VIP-status geeft projecten extra
Op basis van deze uitkomst zijn de investerin-
focus. Ook neemt de gemeente zich voor om
gen onderling – onderverdeeld naar soort
de procesmatige aanpak van deze projecten,
investering – redelijk vergelijkbaar en kan er
met extra aandacht voor de samenwerking met
vanuit de economische invalshoek een priorite-
andere (markt)partijen en overheden, te
ring aan worden gegeven.
verbeteren en vernieuwen.
Er is ook gekeken naar de kwalitatieve score
Naast deze 13 gebiedsontwikkelingen, zijn er
van de investeringen op de zes doelstellingen
natuurlijk nog vele andere belangrijke projecten
uit deel I, te weten:
en programma’s, zoals beschreven in de eerste
1. Aantrekken en versterken vitaliteit en
twee delen van deze Stadsvisie. Ook deze
internationale concurrentiekracht bedrijfs-
ontwikkelingen zullen de benodigde aandacht
leven, door ruimte te bieden aan kennis-
en passende middelen krijgen. Hiervoor wordt
en diensteneconomie, met een accent op
een uitvoeringsprogramma gemaakt in de vorm
de clusters Haven en Industrie, Medisch en
van een investeringsprogramma en een
Creatief;
gebiedsmonitor hetgeen hierna verder wordt toegelicht.
2. Vergroten van het aantal bezoekers en het stimuleren van een langere verblijfsduur in de stad;
117
VIP-KAART Op basis van effectmeting zijn dertien gebiedsontwikkelingen aangewezen die het belangrijkst zijn voor de realisatie van de doelen ‘sterke economie’ en ‘aantrekkelijke woonstad’, de ‘Very Important Projects’, ofwel VIP-projecten: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Laurenskwartier Stationskwartier Coolsingel / Lijnbaan Ahoy / Zuidplein / Pleinweg Stadionpark / nieuwe Kuip EMC – Hoboken Science en Businesspark Schieveen / Wegen Noordrand
8. 9. 10. 11. 12. 13.
1
2
4
5
Stadshavens: RDM, Waalhaven-Oost, Rijn-Maashaven Maasvlakte 2 Hoekse Waard Woonmilieu Kop van Zuid: Rijn-Maashaven, Parkstad, Afrikaanderwijk Woonmilieu Groot Hillegersberg: Laag Zestienhoven en Schiebroek Zuid Oud Zuid: Aanpak bestaande woningvoorraad 3
4
7
8
10
11
9
13
118
119
SAMEN WERKEN AAN DE STAD HOOFDSTUK 8 / DEEL III / UITVOERINGSSTRATEGIE
B VIP-LIJST bedrijven, buitenruimte t.b.v. bedrijventer-
1 Laurenskwartier* Markthal, parkeergarage, herinrichting
rein, 18 vrije kavels t.b.v. woningbouw, 30 ha
buitenruimte, centrumstedelijk wonen,
moerasachtige natuurgebied met piekwater-
kantoren, winkels, horeca.
berging, aanpak Doenkade en GK van Hogendorpweg, A13/16.
2 Stationskwartier* 8 Stadshavens:
Parkeergarage, kantoren, woningen (appar-
RDM, Waalhaven-Oost, Rijn-Maashaven
tementen), leisure, onderwijs.
(zie 11). Innovatieve bedrijven, onderwijsvoorzieningen en havengerelateerde kennis
3 Coolsingel* / Lijnbaan*
en diensten.
Herinrichting buitenruimte, theater, nieuwe straatverlichting, twee grote, monumentale
9 Maasvlakte 2
gebouwen met winkelfuncties, kantoren en
1000 ha (netto) bedrijventerrein t.b.v.
woningen (appartementen).
containeroverslag, distributie, chemische industrie en buitenrecreatie (vlieg- en
4 Ahoy / Zuidplein / Pleinweg
geluidssporten).
Hotel, kantoor, parkeergelegenheid, AH XL supermarkt, vernieuwing sportpaleis,
10 Hoekse Waard
vrijetijdsprogramma, detailhandel, commerciële voorzieningen, woningen, busstation,
180 Ha bedrijventerrein, waarvan 120 ha
ondertunneling Pleinweg.
voor de Rotterdamse regio, gericht op havengerelateerde (inter)nationale logistiek in chemie, food,
5 Stadionpark / nieuwe Kuip Nieuw voetbalstadion, parkeergelegenheid,
textiel, lederwaren en sportartikelen,
woningen, kantoren, winkels, mobimall,
maakindustrie en eindassemblage.
horeca, retail, (sport)school, indoorsport, 11 Woonmilieu Kop van Zuid:
voetbalvelden, honkbalvelden, leisure,
Rijn-Maashaven*, Parkstad, Afrikaanderwijk
bedrijfsruimte.
Woningen in rustig stedelijk en centrumstedelijk woonmilieu.
6 EMC – Hoboken Ontwikkelen gebied rondom EMC, aanslui-
12 Woonmilieu Groot-Hillegersberg:
ting stad op medisch centrum, ruimte voor medische bedrijvigheid en onderzoek, maar
Laag Zestienhoven* en Schiebroek Zuid
ook voor wonen en voorzieningen, onder-
Woningen in groen stedelijk woonmilieu.
wijs. 13 Oud Zuid: aanpak bestaande voorraad* Verbetering bestaande woningvoorraad
7 Science en Businesspark Schieveen* / Wegen Noordrand 75 Ha kennis- en luchthavengeoriënteerde
*deze projecten maken onderdeel uit van de Investeringsstrategie 2006-2010
120
C NIEUWE SAMENWERKINGSVORMEN MET DE MARKT Het speelveld bij projectontwikkeling tussen
De gemeente Rotterdam wil haar publieke taak
publiek en privaat is in hoog tempo aan het
beter uitvoeren door:
veranderen. De gemeentelijke grondpositie –
– heldere kaders te formuleren voor de gebiedsontwikkelingen waarbinnen markt-
ooit de dominante factor van waaruit de
partijen hun eigen rol kunnen spelen;
gemeente de regie op zich nam bij ruimtelijke
– de regie te voeren door de verschillende
(her)ontwikkeling – loopt sterk terug. Nu zijn het
partijen bij elkaar te brengen en sterk
steeds vaker marktpartijen en corporaties die,
procesmanagement te leveren;
op basis van eigen grondposities, het initiatief nemen tot projectontwikkeling en integrale
– haar wettelijke taken, zoals het verlenen van
gebiedsontwikkeling. In fi financieel opzicht
vergunningen en het maken van bestem-
investeren marktpartijen veel meer in de stad
mingsplannen, goed en voortvarend uit te voeren;
dan de gemeente. Vanuit dat besef heeft de
– behalve ruimte te bieden, een actieve rol te
gemeente Rotterdam 80 interviews laten houden met marktpartijen over hun visie op de
spelen bij de uitwerking van plannen en het
ontwikkeling van de stad en hun investerings-
faciliteren van marktpartijen.
bereidheid. Geconstateerd kan worden dat marktpartijen de plannen uit Rotterdam,
De gemeente Rotterdam beseft dat daadkrach-
Gateway to Europe steunen en bereid zijn
tige uitvoering van de ruimtelijke ontwikkelings-
daarin te investeren. Hun belangrijkste wens is
strategie en de gebiedsontwikkelingen uit de
verbetering van de samenwerkingsrelatie met
VIP-lijst in het bijzonder, vraagt om andere en
de gemeente. Men ervaart de gemeente nog te
betere samenwerkingsvormen met marktpar-
vaak als weinig slagvaardig, verkokerd en te
tijen. gedacht kan worden aan participatie in
veeleisend.
ontwikkelings-maatschappijen, (deel)concessieverlening en turn-key projecten.
D SAMENWERKING MET ANDERE OVERHEDEN Het beoogde effect van de ruimtelijk-economi-
king met andere havens, zoals binnen de Rijn-
sche plannen is van bovenlokaal belang. Binnen
Schelde Delta. De nabijheid van andere steden
Nederland is Rotterdam een van de regio’s met
met een aanvullend voorzieningenmilieu
de grootste toegevoegde waarde; gaat het
(Amsterdam en Den Haag) is een belangrijke
goed met Rotterdam dan heeft dat ook
meerwaarde die bijdraagt aan de aantrekkelijk-
positieve gevolgen voor de rest van het land.
heid van Rotterdam als vestigingsstad voor
Andersom is het succes van de ontwikkeling
bewoners en bedrijven. Ook op regionaal
van Rotterdam afhankelijk van andere regio’s.
niveau profi fiteert Rotterdam van kwaliteiten van
Voor de haven bijvoorbeeld is de aanwezigheid
andere steden. Zo vormen de historische
van Schiphol belangrijk evenals de samenwer-
kernen van Schiedam, Delft en Dordrecht een
121
SAMEN WERKEN AAN DE STAD HOOFDSTUK 8 / DEEL III / UITVOERINGSSTRATEGIE mooie tegenhanger van het moderne karakter
gewerkt aan de uitvoering van de ontwikke-
van Rotterdam en dragen de groene kwaliteiten
lingsstrategie. Daarbij zal de gemeente,
van Midden-Delfl fland, de Krimpenerwaard en de
voortbouwend op de Stadsvisie, steeds nadruk-
Rottemeren bij aan de leefkwaliteit in de stad.
kelijk blijven aangeven welke projecten prioriteit hebben aan de hand van de volgende vier
Daarom is een goede samenwerking met
hoofdcategorieën:
andere overheden van belang. Goed betekent
– Versterking bestaand stedelijk gebied;
dat de Gemeente Rotterdam zich een betrouw-
– Bereikbaarheid Rotterdam per weg en OV;
bare partner toont en duidelijk is in wat zij
– Leefkwaliteit binnen en buiten de stad;
vraagt en te bieden heeft aan andere overhe-
– Economische toplocaties in de stad.
den. Met de ontwikkeling van de Stadsvisie en de daaraan gekoppelde VIP-lijst is een docu-
Voor projecten als Stadshavens, Hoekse Waard,
ment tot stand gekomen dat scherpte in de
Science Port Holland, A13/A16, Project
discussie heeft gebracht. Het is duidelijk waar
Mainport Rotterdam, Woningbouwopgave/
Rotterdam de komende jaren voor wil gaan.
woonvisie/herstructurering woningbouw, Pact
Voor veel van de projecten hebben het Rijk en
op Zuid, de Binnenstad, Energie & Milieu,
andere partners al aangegeven dat zij willen
Openbare Ruimte en Bereikbaarheid van het
participeren. Voor andere moet dit nog nader
havengebied en de stad zal nauw met andere
worden uitgewerkt. Rotterdam zal de komende
overheden worden samengewerkt om ze
periode bezien hoe er samen met andere
optimaal te ontwikkelen ten behoeve van
overheden en marktpartijen kan worden
Rotterdam en de regio.
E
STUREN OP DE UITVOERING 1. Een systeem om projecten/gebiedsontwik-
Met deze Stadsvisie beschikt Rotterdam over een aantal duidelijke doelstellingen en een
kelingen te prioriteren naar gelang de
programma waarmee die doelstellingen bereikt
beschikbare middelen; een investeringsstra-
kunnen worden. Na het inslaan van de juiste
tegie; 2. Een monitor om te weten of de projecten/
richting moeten we ervoor zorgen dat Rotterdam op koers blijft; het programma uitvoeren
gebiedsontwikkelingen daadwerkelijk
en de doelstellingen behalen. Dit vergt sturing;
bijdragen aan de gestelde doelen (inhoude-
er moet antwoord gegeven worden op steeds
lijke monitoring) en hoe de voortgang
terugkerende vragen: Wat draagt het meeste bij
verloopt (planning & financiën); een gebiedsmonitor.
aan de gezette doelstellingen? Hoe ziet de planning eruit? Hoe verhoudt het programma
Deze twee instrumenten beïnvloeden elkaar. Uit
zich tot de beschikbare middelen? En wat doen
de monitor blijkt welke projecten er eventueel
we dus eerst en wat doen we later?
vertragen of afvallen, waardoor middelen
Om de sturingsvraag adequaat te faciliteren zijn
vrijkomen die naar projecten geprioriteerd
twee sturingsinstrumenten van belang:
moeten worden. En uit de investeringsstrategie
122
komen de projecten/gebiedsontwikkelingen
Ruimtelijk Economische Gebiedsmonitor
naar voren die gemonitord moeten worden.
De uitvoering van het ruimtelijk programma zal worden gemonitord. Deze monitor zal uit twee
Investeringsstrategie
delen bestaan:
Omdat het programma van de Ruimtelijk
a. Een effectmonitor om te zien of de veronder-
Ontwikkelingsstrategie omvangrijk is en de
stelde effecten (die bij moeten dragen aan
beschikbare middelen beperkt zijn, is het van
de doelstellingen) ook daadwerkelijk optreden;
groot belang om goed te bepalen welke
b. Een voortgangsmonitor om de planning en
projecten als eerste in aanmerking komen voor uitvoering. Daarom is de Investeringsstrategie
de financiën van projecten/gebiedsontwik-
ontwikkeld, gebaseerd op de economische
kelingen te volgen.
effectmeting van Ecorys. De Investeringsstrategie prioriteert projecten op basis van een aantal
Zowel de Investeringsstrategie als de Ruimtelijk
criteria, waarbij de belangrijkste zijn:
Economische Gebieds-monitor zijn nog volop in
– Maatschappelijk-economische hefboom; wat
ontwikkeling. Beide instrumenten zijn bedoeld
zijn de verwachte effecten van het project/
om het gemeentebestuur in staat te stellen (bij)
gebiedsontwikkeling en dragen deze
te sturen op de ruimtelijk-economische
effecten bij aan de beoogde doelstellingen?
ontwikkeling van Rotterdam op basis van outcome. Op deze manier wordt geborgd dat
– Financiële hefboom; wat wordt er door derden geïnvesteerd voor iedere geïnves-
de ontwikkelingen nu en in de toekomst een
teerde gemeentelijke euro?
optimale bijdrage leveren aan het versterken van de economische positie van Rotterdam en
De investeringsstrategie leidt ertoe dat het
aan het verbeteren van het Rotterdamse
maatschappelijk en fi financieel rendement van
woonklimaat.
de ingezette stedelijke investeringsmiddelen toeneemt.
123
VERANTWOORDING Na het verschijnen van ‘Rotterdam, Gateway to
Ten behoeve van de uitwerking is een aantal
Europe – de koers naar 2030’ is het document
onderzoeken verricht:
op ambtelijk en bestuurlijk niveau gepresen-
– Investeringsbereid van private partijen (Particuliere Investeringen Rotterdam 2006-
teerd aan de overige overheden. De algemene
2030, Andersson Elffers Felix, oktober 2006);
conclusie was dat de hoofdlijn herkend en
– Binnenstedelijke woningbouw in relatie tot
gesteund wordt, maar dat een nadere uitwerking, onderbouwing en prioriteitstelling nodig is.
woningmarkt en demografi fie (Nieuwbouw en
Tachtig marktpartijen zijn in interviews (uitge-
transformatie in Rotterdam en omgeving, november 2006, ABF);
voerd door bureau Andersson, Elffers en Felix)
– Globale kostenraming binnenstedelijke
gevraagd naar hun visie op de ontwikkeling van de stad en hun (investering)plannen. Uit deze
woningbouw (Rapportage kosten toekom-
gesprekken bleek dat er steun is voor de koers
stige woningbouwlocaties, oktober 2006, OBR/Breebaart & Huffstadt);
van de gemeente en, belangrijker nog, dat de
– Effectmeting stadsvisie-projecten door
investeringsbereidheid in de stad groot is. De
Ecorys;
belangrijkste wens van partijen is verbetering
– Haalbaarheid plannen in relatie tot milieu-
van de manier waarop gemeente en marktpar-
wetgeving, DCMR.
tijen samenwerken. Met deze conclusies als gegeven is Gateway uitgewerkt in deze ruimtelijke ontwikkelingsstra-
In de periode na de zomer zijn opnieuw vele
tegie.
gesprekken gevoerd met andere overheidspartijen en stakeholders in de marktsector,
In de lente van 2006 is het werk aan de
waaronder:
ruimtelijke ontwikkelingsstrategie begonnen.
– Spartabijeenkomst met projectontwikkelaars, corporaties en deelgemeenten;
De dS+V en het OBR hebben, net als bij
– Twee workshops met de Economic Develop-
‘Rotterdam, Gateway to Europe’, er gezamenlijk
mentboard Rotterdam;
aan gewerkt en daarbij contact gezocht met de
– Bilaterale gesprekken met alle deelgemeen-
belangrijkste andere gemeentelijke diensten
ten;
zoals GW, SenR, JOS en dKC. Deze diensten hebben materiaal aangeleverd en gepartici-
– Bilaterale gesprekken met alle corporaties;
peerd in een aantal ingestelde werkgroepen.
– Stadsregio Rotterdam;
Daarnaast is ook de DCMR nauw betrokken
– Werksessie in Zuidvleugelverband;
geweest bij het onderdeel milieu en duurzaam-
– Atelier met vakgenoten.
heid.
124
COLOFON uitgave: Gemeente Rotterdam, januari 2007 teksten: dS+V, OBR (i.s.m. JOS, SenR, dKC, GW, DCMR) tekstredactie: S@M stedebouw- en architectuurmanagement kaarten: dS+V/RO (tenzij anders vermeld) ontwerp: studio Lonne Wennekendonk informatie:
[email protected] www.rotterdam.nl/stadsvisie
125
2030: YVONNE 51, FEMKE 49, MIRANDA 45 EN LONNE 55