Voorwoord Volgens analyses van de NASA was 2014 het warmste jaar ooit gemeten op aarde. De gemiddelde temperatuur op aarde wordt sinds 1880 gemeten en is sindsdien met 0,8 graden gestegen. Nederland vormde geen uitzondering. Ook in ons land was het de afgelopen 300 jaar nog nooit zo warm. We zien dat deze klimaatverandering met extreem weer gepaard gaat; met enerzijds langdurige droogte en anderzijds hevige regenbuien. Voor Natuur en Milieu Overijssel betekent het in ieder geval dat we ons samen met vele anderen, intensief blijven inzetten voor energiebesparing, duurzame energie, klimaatbestendige watersystemen en verandering in voedselproductie en voedselconsumptie. In 2014 heeft dit geleid tot de voorbereiding van een TEDx over Climate Active Cities met meer dan 20 partijen, waaronder zes waterschappen. Eind januari 2015 vond een zeer geslaagde TEDx plaats: inspirerend, ontroerend soms en motiverend. Natuur en Milieu Overijssel was hierin een heel belangrijke motor. Op het gebied van voedsel hebben we samen met het Food Cabinet, Youth Food movement, de provincie Overijssel, DuurzaamDoor, vele ondernemers, scholen, en heel veel vrijwilligers een geweldig Damn Food Waste Festival georganiseerd. En ook op energiegebied zijn er de nodige stappen gezet, van het ondersteunen van lokale energie initiatieven tot het stimuleren en adviseren over energiebesparing bij scholen en sportverenigingen. Met onze projecten voor een circulaire economie, vitale leefomgeving en kracht van de samenleving agenderen, vernieuwen en verbinden we. Onze organisatie staat ook voor grote veranderingen. Begin 2014 heeft het college van Gedeputeerden Staten besloten om de prestatiesubsidie van Natuur en Milieu Overijssel per 1 jan 2016 te beëindigen. Dit besluit geeft ons de nodige zorgen, omdat een aantal taken lastig te financieren is. Ik denk daarbij bijvoorbeeld aan de agenderende, draagvlak creërende rol van Natuur en Milieu Overijssel bij maatschappelijke belangentegenstellingen. Wanneer wij deze rol niet meer kunnen uitvoeren kan dat besluitvorming en beleidsuitvoering vertragen en/of tot suboptimale oplossingen leiden. Wij vragen ons af of de politiek zich hiervan bewust is en achten het daarom van belang om de komende tijd met de (op)nieuw gekozen statenleden hierover in gesprek te gaan. Natuur en Milieu Overijssel draait met al haar partners, actieve achterban en vele vrijwilligers op volle toeren. Dat een kleine organisatie met beperkte middelen zoveel mensen in beweging kan brengen is echt iets om trots op te zijn. Gelukkig kunnen we vaststellen dat net als voorgaande 5 jaar we de financiën goed op orde hebben en ook dit jaar zwarte cijfers in de boeken kunnen schrijven. De geweldige inzet van alle medewerkers, de vele vrijwilligers en stagiaires hebben dit resultaat mogelijk gemaakt. Ik wil iedereen hartelijk bedanken die in 2014 samen met ons gewerkt hebben aan de opgaven van de toekomst. Vol energie gaan we hiermee door in 2015 en verder! Godelieve Wijffels, directeur Natuur en Milieu Overijssel.
1
Inhoudsopgave Voorwoord
1
1
Natuur en Milieu Overijssel in het kort
3
1.1 1.2 1.3 1.4
De organisatie in vogelvlucht Vrijwilligers(groepen) Communicatie met belanghebbenden en anderen De Postcode Loterij
2
10 successen van 2014
9
3
Management en bedrijfsvoering
29
3.1 3.2 3.3
Raad van Toezicht Bestuur en directie Medewerkers
4.
Financiën
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6
Beleid omvang en functie van reserves en fondsen Beleggingsbeleid Verhouding en opbrengsten van fondsenwerving Bestedingspercentage Overige relevante financiële gegevens Beleid ten aanzien van reserves
5.
Jaarrekening 2015
5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10 5.11
Oprichting Balans per 31 december 2014 Staat van baten en lasten over het jaar 2014 Kasstroomoverzicht 2014 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling Toelichting op de balans per 31 december 2014 Toelichting op de staat van baten en lasten over het jaar 2014 Toelichting lastenverdeling Werkelijk versus begroot resultaat Overige gegevens Controleverklaring
6.
De Raad van Toezicht
Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8
Begrote exploitatierekening 2015 Overzicht betalingen 2014 Stichting De Natuur en Milieu Federaties CDO Netwerk Personeel Verantwoordingsverklaring Aangesloten groepen Overzicht van de door ons georganiseerde evenementen Rooster van aftreden Raad van Toezicht
30
32
49 53 54 55 56 57 60 62 67
2
Hoofdstuk 1
Natuur en Milieu Overijssel in het kort
1.1 De organisatie in vogelvlucht Oprichting Natuur en Milieu Overijssel, gevestigd te Zwolle, is op 28 september 1973 opgericht. In 1981 werd het Steunpunt Natuur en Milieu Educatie opgericht. Natuur en Milieu Overijssel is vanaf dat moment provinciale milieufederatie en consulentschap voor natuur en milieueducatie in één. Natuur en Milieu Overijssel is een stichting volgens het Raad van Toezicht model. De statuten zijn laatstelijk opgemaakt door notaris H.K. de Boer te Zwolle op 24 dec. 2009 . De stichting is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel Oost Nederland onder nummer 41022006. Doelstelling en missie De doelstelling van Natuur en Milieu Overijssel is volgens de statuten “bevordering van het behoud, herstel en ontwikkeling van natuur, landschap en milieu, alles in de meest ruime zin, in het bijzonder in de provincie Overijssel”. Die doelstelling kwam 40 jaar geleden voort uit bezorgdheid en een toekomstdroom. Beide zijn nog steeds actueel en hebben in de loop der jaren aan kracht gewonnen. In de afgelopen 40 jaar zijn vorderingen gemaakt op het vlak van overheidsbeleid en wetgeving, maatschappelijk bewustzijn en betrokkenheid van het bedrijfsleven bij een duurzame toekomst. Onze 40 jaar oude doelstelling hebben we in ons visiedocument voor 2013-2023 Samen aan de slag voor een mooi en duurzaam Overijssel vertaald in de volgende, eigentijdse missie:
Samen met overheden, bedrijven en inwoners werkt Natuur en Milieu Overijssel aan een mooi en duurzaam Overijssel. Een provincie waar we duurzaam wonen en werken, zodat inwoners van Overijssel nu en later kunnen genieten van een gezonde en groene leefomgeving. Rol en werkwijze Voor het realiseren van onze visie onderscheiden wij zes methodieken, die hieronder uitgebreid worden beschreven. Dit zijn: 1. Identificeren en waar nodig stimuleren en faciliteren van bewonersinitiatieven & samenwerken met en ondersteunen van bekende en nieuwe vrijwilligers(groepen). 2. Initiëren van leernetwerken rondom urgente maatschappelijke thema’s. 3. Projectontwikkeling en uitvoering samen met overheden, bedrijven en inwoners op het gebied van duurzaamheid, natuur en landschap. 4. Communicatie en educatie voor duurzame ontwikkeling. 5. Agendering, advisering en beleidsbeïnvloeding in nauwe samenwerking met onze lokale groepen. 6. Organiseren en coördineren van publieksacties. Strategische koers Natuur en Milieu Overijssel Natuur en Milieu Overijssel heeft haar strategische visie vastgelegd in een strategienotitie Samen aan de slag voor een mooi en duurzaam Overijssel; strategische visie Natuur en Milieu Overijssel 20132023. In de visie beschrijven we onze toekomstdroom voor 2050 en hebben dit concreet vertaald naar doelstellingen en acties voor 2023. De strategische visie hebben we gecomprimeerd naar een strategische koers van 2 A4tjes. De drie leidende pijlers voor ons werk zijn: de circulaire economie, een vitale leefomgeving en de kracht van de samenleving.
Onder een circulaire economie verstaan we een economie die niet langer materialen wint, gebruikt en afdankt, maar de overstap maakt van afval naar grondstof. Producten worden ontworpen en gefabriceerd vanuit de gedachte dat ieder product wordt hergebruikt of gerecycled (concept van www. turntoo.com).
3
Verbranding van materialen en vervuiling vinden niet meer plaats en afval bestaat niet meer. Voor onze energiebehoefte maken we gebruik van hernieuwbare energie. Als samenleving vertonen we het gedrag dat hierbij hoort. Door grondstoffen gescheiden aan te bieden, lokale energie op te wekken en zorg te dragen voor onze eigen leefomgeving.
Een vitale leefomgeving voor mensen, dieren en planten. Vitaal in de betekenis van ruimte voor ontwikkeling, welzijn en gezondheid. Voor een vitale leefomgeving is het nodig om de biodiversiteit te versterken, zorgvuldig om te gaan met natuurlijke hulpbronnen en te werken aan gezonde, klimaatbestendige steden. Daarmee nemen wij verantwoordelijkheid voor volgende generaties.
De kracht van de samenleving bestaat uit kleine en grote lokale coalities die bewust zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leefomgeving, waarin het goed wonen, werken en recreëren is. Natuur en Milieu Overijssel stimuleert deze lokale coalities zichzelf te organiseren rondom thema’s zoals voedsel, energie, water, grondstoffen en natuurbeheer. Een groot aantal lokale groepen zet zich al met succes in voor natuur- en landschapsbeheer, lokaal draagvlak voor natuur en lokale energie opwekking.
1.2 Vrijwilligers(groepen) Stimuleren, faciliteren en adviseren van natuur en milieuorganisaties Vrijwilligersgroepen zetten zich op allerlei manieren in voor de bescherming van natuur, milieu en landschap. Wij hebben inmiddels contact met ca. 200 kleine en grote groepen vrijwilligers met een achterban van 8.000 betrokken mensen. De kennis, intrinsieke motivatie en inzet van deze vrijwilligers(groepen) zijn letterlijk van onschatbare waarde voor het behoud van onze mooie groene provincie. Het zijn stuk voor stuk prachtige voorbeelden van succesvolle participatie die ook van grote betekenis zijn voor sociale cohesie. Vrijwilligers ontvangen gewoonlijk geen vergoeding voor hun werkzaamheden anders dan een eventuele onkostenvergoeding. Incidenteel wordt aan vrijwilligers een vergoeding geboden die binnen de grenzen van de fiscale vrijwilligersvergoeding blijft. Van deze groepen zijn er 80 aangesloten bij Natuur en Milieu Overijssel. In 2014 heeft zich een nieuwe groep bij ons netwerk aangesloten. Dit is Stichting Avifauna Zwolle. Alle aangesloten groepen zijn te vinden op de website www.natuurenmilieuoverijssel.nl en in bijlage 6. Natuur en Milieu Overijssel heeft ook in 2014 de groene (aangesloten) vrijwilligers(groepen) ondersteund met onder andere coaching, themabijeenkomsten, educatief materiaal, netwerkdagen, advies op maat, digitale nieuwsbrieven en activiteiten-subsidie (Fonds Lokaal Aktief). Hieronder een beknopte samenvatting: Werkbijeenkomsten op organisatieontwikkeling. Tijdens Godelieve on tour in 2014 (een nadere kennismaking met de vrijwilligersgroepen) spraken we met groepen over hun ambities voor de toekomst en met welke knelpunten zij te maken hebben. Voor vrijwel alle groepen geldt dat er te weinig actieve vrijwilligers zijn, dat er te weinig jonge aanwas is en dat men behoefte heeft aan meer samenwerking c.q. het verbreden van het eigen netwerk. Allemaal belangrijke punten voor de continuïteit en slagkracht van de groepen. Met 8 werkbijeenkomsten in verschillende regio’s hebben wij 44 groepen geadviseerd op deze organisatorische speerpunten. De nadruk lag op cultuurverandering en strategie voor het werven van nieuwe actieve vrijwilligers. Adviseurs Sesamacademie. Door een subsidie van het Prins Bernhard Cultuurfonds Overijssel hebben wij een blanco cheque ontvangen voor gratis ondersteuning door senior adviseurs van de SESAM academie. Hiervan kunnen onze groene vrijwilligersgroepen in 2014, 2015 en 2016 gebruik maken. Eind 2014 hebben 5 groepen inmiddels kennis gemaakt met een adviseur en met wie zij een plan van aanpak hebben geschreven. Voor bewoners actief op natuur en landschap organiseerden wij een inspirerende excursie naar de Gorsselse Heide, een Bustour Vechtdal-initiatieven en themabijeenkomsten over gebiedscollectieven en gebiedsprocessen.
4
Op het gebied van energie organiseerden wij Energy pitches, excursies naar Saerbeck, een energiemarkt en bewonersbijeenkomst in Wierden, training energie-coaches, Groene kerken netwerkbijeenkomst, themabijeenkomsten over zonne-energie, informatiebijeenkomsten voor sportverenigingen, ronde tafelgesprekken met woningcorporaties. Voor bedrijven organiseerden we MVOLoont thema bijeenkomsten, een inspiratiemarkt mobiliteit en bedrijvenprogramma tijdens de Dag van de Duurzaamheid. Natuursymposium Samen vernieuwen. Tijdens het buitensymposium op de Lemelerberg maakten ca. 80 deelnemers kennis met nieuwe vormen van samenwerken en participatie. Bovendien werden nieuwe business modellen voor natuurontwikkeling, natuurbehoud en natuurbeheer gepresenteerd. Keynotespreker was Prof. Dr. Jan Jonker, Hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Tien nieuwsbrieven en een special over de Parels van het Landschap. De nieuwsbrief is verstuurd naar ca. 1800 lezers, waaronder vrijwilligers van natuur en milieuorganisaties. Voor 9 activiteiten is financiële ondersteuning verleend vanuit het Fonds Lokaal Aktief. Helpdesk voor hulp bij subsidieregeling Maatschappelijke initiatieven Overijssel 2014. In totaal hebben we 12 initiatiefnemers geholpen tijdens onze speciale vroege vogels helpdesk en hebben daarnaast nog eens bij 10 andere voorstellen meegelezen en geadviseerd. Daarnaast zijn er ca. 70 telefoontjes en mails beantwoord. Al met al een geslaagde actie met veel succesvolle groensociale subsidieaanvragen.
Zie voor een volledig overzicht bijlage 7 met alle door ons georganiseerde netwerkactiviteiten. Maatschappelijk draagvlak en netwerken van Natuur en Milieu Overijssel Wij hebben inmiddels contact met ca. 200 kleine en grote groepen vrijwilligers met een achterban van 8.000 betrokken mensen. Allemaal mensen die zich op verschillende manieren en reikwijdte inzetten voor hun eigen groene leefomgeving. Een kleine opsomming hiervan. Bij ons staan 1800 Notendoplezers geregistreerd, zijn ruim 60 individuele NMO-vrijwilligers (waaronder onze vertegenwoordigers landinrichtingscommissies, gidsen expeditie uiterwaard, ruimtecoaches en vrijwilligers Groene visite) actief, er zijn ruim 300 deelnemers aan het Kind in de Natuur-netwerk, ruim 30 organisaties initiëren Nacht van de Nacht-activiteiten, 25 organisaties zijn betrokken bij Parels van het Landschap, netwerk van 550 scholen en organisaties voor BSO, 15 bewonersinitiatieven natuurbeheer, 250 mensen/organisaties in ons netwerk Servicepunt Lokale Energie Overijssel, 350 mensen en organisaties in ons waternetwerk, 60 mensen en organisaties in ons voedselnetwerk, 147 bedrijven in ons MVOLoont netwerk en 150 contacten van groene initiatieven in Zwolle (CDOnetwerk). Wat sociale media betreft zijn er 1163 NMO volgers op Twitter, 1230 Godelieve Wijffels volgers op Twitter en 353 likers op onze Facebookpagina. Samen met diverse lokale groepen en andere landelijke natuur- en milieuorganisaties hebben we bij overheden op de volgende thema’s het natuur- en milieubelang ingebracht: De opslag in zoutcavernes. Brief naar gemeente Deventer over bezuinigingen op natuur-educatieve functie Ulebelt. Overleg met Twence over mestverwerking. Advies Beheerplannen Natura2000 aan de provincie. Voortgang van Samen werkt Beter na de Provinciale verkiezingen in 2015, onder leiding van een onafhankelijk voorzitter. Bestemmingsplan Buitengebied Haaksbergen. Natuurbeschermingswetvergunning uitbreiding veehouderij in Blokzijl. Bijdrage aan de midtermreview van de Omgevingsvisie van de provincie (onderwerpen: milieu en ondergrond, water, natuur en landschap). Bestemmingsplan buitengebied Hof van Twente, zienswijze op ontwerpbestemmingsplan. Zienswijze uitbreiding veehouderij in Losser (uitbreiding veehouderij in ‘uitwerkingsgebied EHS).
5
Natuur en Milieu Overijssel vertegenwoordigt in de Klankbordgroep Rijn oost de natuur- en milieubelangen. Dit houdt enerzijds in dat wij Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Gelderse Milieufederatie en de Drentse Milieufederatie op de hoogte houden van de ontwikkelingen binnen de klankborgroep. Anderzijds brengen we informatie en standpunten in vanuit de voorgenoemde organisaties en eigen achterban. Ruimte voor de Vecht. Input geleverd voor visie Zone Ondernemen met Natuur (ZON). Advisering adviesraad Nationaal Landschap IJsseldelta over business modellen voor landbouw en/of duurzame energie ten behoeve van het landschap.
1.3 Communicatie met belanghebbenden en anderen Bestuurlijk overleg met provincie. In 2014 is er twee keer bestuurlijk overleg geweest tussen de gedeputeerde mevrouw Bakker en de directeur van Natuur en Milieu Overijssel. In dit overleg worden zowel werkafspraken als inhoudelijke projecten besproken. In maart 2014 heeft Gedeputeerde Staten officieel besloten de prestatiesubsidie per 1 januari 2016 te beëindigen. Provinciale Staten. In verband met de provinciale verkiezingen in 2015 hebben wij vrijwel alle politieke partijen in een persoonlijk gesprek bijgepraat over actuele groene Overijsselse thema’s. Nieuwe ontwikkelingen en mooie kansen voor een groener en duurzamer Overijssel. In de brochure Overijssel kleurt groen in 2020 hebben we deze beknopt beschreven in vijf thema’s: gezamenlijk Overijssel, energie Overijssel, natuurlijk Overijssel, groenstedelijk Overijssel en circulair Overijssel. Diverse punten zijn door partijen meegenomen in hun verkiezingsprogramma. Voor verschillende van onze activiteiten en bijeenkomsten hebben we statenleden uitgenodigd, zoals voor de energy pitches, Ontwerpen aan een mooi en zonnig Overijssel en Inspiratiebijeenkomst Zoetwatervoorziening Oost-Nederland. Landelijke initiatieven en samenwerking Natuur en Milieu Overijssel is een van de twaalf Natuur en Milieufederaties (NMF). Ten behoeve van uitwisseling, afstemming en samenwerking nemen de medewerkers van Natuur en Milieu Overijssel deel aan de landelijke themakringen Sterke binding met burgers en achterban, Natuur & Ruimte, kwaliteit van de natuur en Klimaat en energie. De directeur is portefeuillehouder water. Verschillende medewerkers van Natuur en Milieu Overijssel vervullen functies binnen landelijke NMF-projecten. Dit zijn: projectleider Wind op land, specialist communicatie en participatie Groene grachten en specialist communicatie en participatie Green deals sportvelden. Een oud medewerker was gedurende de eerste helft van het jaar secretaris van het kopteam Energie. De contacten tussen de federaties wordt mogelijk gemaakt met geld van de Nationale Postcode Loterij. We hebben gezamenlijk gewerkt aan de volgende projecten: Stook je rijk, Zonnepanelencalculator, Servicepunten lokale energie initiatieven, Big Jump, Nieuwe binding, vernieuwing website, Ecologische voetafdruk, Windenergie op land, Groene grachten en Green deals sportvelden. Om de doelen van het Deltaprogramma ten aanzien van waterveiligheid te realiseren is een partiële herziening van het Nationaal Waterplan (NWP) nodig. De Natuur en Milieufederaties (NMF) hebben gereageerd op het ontwerp hiervan, via een eigen brief en in samenwerking met de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers. Samen met de Nederlandse Wind Energie Associatie (NWEA), Stichting De Natuur en Milieufederaties, de Stichting Natuur &Milieu en Greenpeace Nederland is de Gedragscode draagvlak en participatie wind op land ondertekend. Kern van de gedragscode is dat de omgeving in een zo vroeg mogelijk stadium bij windprojecten wordt betrokken.
6
Voor ieder project wordt in dialoog met belanghebbenden en het bevoegd gezag een participatieplan opgesteld. Ook stelt de initiatiefnemer een aanspreekpunt voor de omgeving aan. De Natuur en Milieufederaties hebben samen met Natuur & Milieu, Greenpeace, Milieudefensie, de Waddenvereniging, Stichting De Noordzee, Wereld Natuur Fonds en de Vogelbescherming Nederland aandacht gevraagd voor een gestage maar wel zorgvuldige uitbouw van windenergie op zee. Dit doen wij in een brief aan de Tweede Kamer voor een Wetgevingsoverleg over windenergie op zee. Wij reageren hiermee op de brief die op 26 september jl. door de Ministers van Economische Zaken en Infrastructuur & Milieu aan de Kamer is gestuurd. Samen met Milieudefensie en de Natuur- en Milieufederaties van Brabant, Gelderland en Limburg verzamelden wij in korte tijd ruim 16.000 oproepen aan staatssecretaris Sharon Dijksma onder de noemer ‘Maak van Nederland geen megastal’. Namens deze mensen hebben we Dijksma gevraagd om de grenzen aan het aantal varkens en kippen in de Nederlandse vee-industrie te behouden. Naast de dierrechten waarmee het aantal varkens en kippen in ons land wordt begrensd, staat ook de groei van de melkveehouderij op de agenda. Als milieuorganisaties pleiten we voor een grondgebonden melkveehouderij waar de koeien in de wei lopen en boeren hun mest op hun eigen land verwerken. Portfolio van de natuur- en milieufederaties met voorbeelden over (proactief) samenwerken met bedrijfsleven in ruimtelijke processen als voorbeeld voor de nieuwe werkwijze zoals bedoeld in de nieuwe Omgevingswet. De uitvoering van het in 2013 gesloten Energieakkoord loopt op een aantal cruciale onderdelen achter. Dit bleek uit de eerste tussentijdse rapportage. Voor de Natuur en Milieufederaties was dit aanleiding schriftelijk onze zorgen hierover te uiten en te vragen om met voortvarendheid en leiderschap de ambities en gemaakte afspraken aan te pakken. De Natuur- en Milieufederaties hebben samen met 10 andere natuur en milieuorganisaties met een brief aandacht gevraagd voor een aantal knelpunten lokale energieopwekking door burgers en bedrijven. Met vijftig natuur-, landschaps- en dierenwelzijnsorganisaties, waaronder Natuur en Milieu Overijssel presenteerden we een gezamenlijke visie op natuurbescherming in Nederland tijdens het symposium ‘Naar een nieuwe natuurwet’.
Provinciale en lokale samenwerking uitgebreid Natuur en Milieu Overijssel heeft ook in 2014 geïnvesteerd in het verder uitbreiden van haar provinciale netwerk, contacten geconsolideerd en uitgebreid. Vooral onze projecten Groen Euro’s scoren (over verduurzamen van sportaccommodaties), de Groene Loper van Zwolle, TEDxZwolle, Noaberschap Openbaar Vervoer, de Groene Visite, Damn Food Waste Festival en de nieuwjaarsbijeenkomst De Groene Twinkeling zorgen voor veel nieuwe contacten. Algemeen publiek In 2014 hebben we met verschillende partners een aantal activiteiten georganiseerd voor algemeen publiek: Dam Food Waste festival Dag van de Duurzaamheid, waaronder zeer succesvolle voorleesactie op basisscholen Big Jump voor schoon water Nacht van de Nacht voor een donkere nacht Parels van het landschap voor meer biodiversiteit TweedeHandzedagen Zonder = gezonder
7
1.4 Cheque van € 2.250.000 van de Postcode Loterij voor De Natuur en Milieufederaties Bijna honderd goede doelen ontvangen dit jaar een schenking van de Postcode Loterij. Tijdens het jaarlijkse Goed Geld Gala in het DeLaMar Theater in Amsterdam, maakte de loterij bekend dat zij dit jaar een recordbedrag van ruim 312 miljoen euro doneert aan al deze goede doelen die werkzaam zijn op het gebied van mens en natuur in binnen- en buitenland. De Natuur en Milieufederaties ontvangen 2,25 miljoen euro. “De Natuur en Milieufederaties zijn ontzettend blij met de bijdrage van de Postcode Loterij voor ons werk aan een mooi en duurzaam Nederland”, aldus voorzitter Joris Hogenboom van De Natuur en Milieufederaties. “Dankzij de deelnemers van de loterij kunnen wij onder meer onze energieservicepunten, ondersteuning en coaching van lokale natuur- en milieuorganisaties, de ‘Nacht van de Nacht’, TEDx Zwolle over Klimaat actieve stad en vele andere projecten realiseren.”
Op de foto (v.l.n.r.): Corinne Ellemeet (Netwerkdirecteur van De Natuur en Milieufederaties), Sonja Sars (secretaris van De Natuur en Milieufederaties), Judith Lingeman (hoofd afdeling Goede Doelen van de Nationale Postcode Loterij) en Joris Hogenboom (voorzitter van De Natuur en Milieufederaties) Foto: Roy Beusker Fotografie
8
Hoofdstuk 2
10 successen 2014
Michiel van Willigen verkozen tot ‘’de groene belofte van Overijssel’’ Naast de thema’s economie en werkgelegenheid, zorg en welzijn, onderwijs en jeugdzorg kunnen gemeenten van grote betekenis zijn voor bijvoorbeeld energiearmoede, afvalloze gemeente, nieuwe bestemming van leegstand en participatie bij de inrichting van de leefomgeving. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen heeft Natuur en Milieu Overijssel daarom met een Groene shortlist en de verkiezing van de Groene Belofte van Overijssel aandacht gevraagd voor groene en duurzame plannen van (kandidaats)raadsleden. Van 17 kandidaatsraadsleden ontvingen we hun groene belofte voor de toekomst en van de 7 beste maakten we verkiezingsfilmpjes waarop gestemd kon worden. Tjeerd van der Meulen van GroenLinks Deventer, Patrick Rijke van GroenLinks Zwolle en Michiel van Willigen van de ChristenUnie Zwolle wisten de meeste likes te verzamelen. Natuur en Milieu Overijssel verkoos Van Willigen vervolgens tot Groene Belofte van Overijssel. Zijn autodeel initiatief scoort hoog op zowel de people, planet als profit kant van duurzaamheid. Autodelen draagt bij aan minder auto’s, vermindert parkeerproblemen, versterkt de sociale cohesie en levert de autodelers ook nog eens geld op. Belofte waar maken Dat Michiel van Willigen door ons werd gekozen tot Groene Belofte van Overijssel heeft zijn autodeel initiatief een extra boost gegeven. Michiel: “De Groene Belofte heeft echt geholpen. Ik vond het een hele sympathieke actie, veel mensen hebben mijn filmpje over autodelen bekeken en er op gestemd. Deze extra aandacht zorgt voor bredere bekendheid en toename van het aantal initiatieven.
9
Zo bleek uit een door RTV Oost gemaakte rapportage over autodelen dat het aantal Zwolse autodelers is verdriedubbeld ten opzichte van 2 jaar geleden. Het groeit dus nog steeds!’’. Michiel is niet alleen heel blij met zijn verkiezing tot Groene Belofte van Overijssel, hij voelt ook de ‘verplichting’ de belofte als raadslid waar te maken en geeft een aantal voorbeelden van concrete successen. “Het is gelukt om deeleconomie, waaronder autodelen op te nemen in het nieuwe collegeprogramma. Bij ondernemers hebben we de duurzame mobiliteit geagendeerd met als resultaat dat verschillende ideeën door hen worden uitgewerkt. Samen met de VNG stimuleren we particuliere initiatieven zoals autodelen in Nederland en is er ook aandacht vanuit Binnenlandse zaken en andere steden zoals Utrecht ”. Onze verwachtingen waren hoog gespannen, maar Michiel van Willigen lijkt ze helemaal waar te maken. Benieuwd naar de filmpjes van 7 groene beloftes? Scan dan de QR codes hieronder. Michiel van Willigen: Autodelen in Zwolle Patrick Rijke: Groene binnenstad Zwolle Tjeerd van der Meulen: Groene schoolpleinen in Deventer Steffen Hofstra: Duurzame energie coöperatie in Wilsum Kees Slingerland: Stadslandbouw op braakliggende terreinen in Hardenberg Leander Broere: Fietssnelweg Dalfsen-Zwolle Wim Oltwater: Groene kwaliteitsgemeente Haaksbergen.
10
Noaberschap voor een toekomstbestendig OV Voor de leefbaarheid van kleine dorpen zijn goede voorzieningen van levensbelang. Winkels, een pinautomaat, een basisschool, verschillende sport- en cultuurverenigingen en een goed openbaar vervoer maken het dorp. Ze zorgen er voor dat dorpen aantrekkelijk zijn en blijven voor jong en oud, alleenstaanden en gezinnen. Bezuinigingen in het openbaar vervoer, zoals het verdwijnen van buslijn 141 van Kampen naar Zwolle, wordt door de inwoners dan ook als een bedreiging van de leefbaarheid gezien. Schrijnend is het voorbeeld van jongeren uit ’s Heerenbroek die in Zwolle naar school gaan en door het verdwijnen van buslijn 141 lesuren missen, omdat ze anders niet meer thuis kunnen komen. Buslijn 141 staat niet op zichzelf, er staan veel meer bezuinigingen in het ov te wachten, zeker in noord-west Overijssel. In het project Noaberschap OV (een samenwerkingsverband van 8 organisaties) hebben we met leerlingen uit het basisonderwijs en met betrokken bewoners uit Zalk, ’s Heerenbroek en Wilsum gesproken over (alternatieve) mobiliteit in de toekomst. Op de basisscholen in Zalk, ’s Heerenbroek en Wilsum in de vorm van een creatieve workshop en een wedstrijd. Met betrokken bewoners in de vorm van creatieve sessies, een enquête en een brainstorm over het betrekken van meer mensen bij je initiatief. Elektrische deelfiets Tijdens de creatieve sessies waren ca. 20-25 mensen uit ’s Heerenbroek en Wilsum aanwezig. Een gevarieerd gezelschap van jong en oud. Sommigen zijn strijdbaar en willen alles op alles zetten om het besluit tot opheffing van buslijn 141 terug te draaien. Anderen denken wel aan alternatieven, maar nog steeds met de overheid als financier. Weer anderen willen graag vanuit eigen kracht en verantwoordelijkheid aan de slag met een toekomstbestendige mobiliteit voor hun dorp.
11
Met het project Noaberschap OV hebben we bewoners vooral ondersteund in het ontwikkelen van eigen oplossingen. Albert Boeve uit Wilsum voelt bijvoorbeeld wel wat voor een proef elektrische deelfiets: “Een van de alternatieven is het opzetten van een pilot ‘’elektrische fiets voor jongeren’’. Door het stimuleren in een fietsproject ontstaan minder files en het is goed voor het milieu. Nu investeren in milieuvriendelijk vervoer is een grote stimulans om te zorgen dat deze doelgroep in de toekomst de auto laat staan”. Grenzeloze creativiteit Alle kinderen van groep 5/6 van het basisonderwijs uit Zalk, ’s Heerenbroek en Wilsum deden mee aan de ontwerpwedstrijd en dat leverde geweldige creaties op voor mobiliteit in de toekomst. De winnende ideeën staan allemaal in de All you need is OV verjaardagskalender die verspreid zijn onder alle huishoudens in de drie dorpen. Evelien School van Oranjeschool uit Zalk: “Wij vonden de creatieve workshop met de kinderen heel erg leuk. De kinderen gingen met veel enthousiasme aan de slag. Het leverde fantasierijke ideeën op, zoals een boot op wielen, raketboot op zonne-energie en vogelbus. Dat de vier winnende ideeën van onze leerlingen in de All you need is OV kalender zijn opgenomen is natuurlijk ook geweldig”.
12
Samen werken aan de natuur Het gebeurt steeds vaker: Overijsselaren die met een klein groepje enthousiastelingen zelf een natuurgebied beheren. Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt deze initiatieven met tips en informatie én gebruikt haar netwerk om initiatiefnemers in contact te brengen met verschillende relevante organisaties. Een nat heidegebied of een botanisch grasland, een plas-dras gebied of een kikkerpoel, houtwallen of oude lanen: er zijn legio prachtige natuurparels die enorm belangrijk zijn voor vogels, vlinders, kleine zoogdieren, planten én mensen. Ondertussen zijn er al tientallen inwonerinitiatieven die zelf zulke natuurparels beheren. Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt deze initiatieven en over twee hiervan vertellen we graag wat meer. De Slenk Niet ver van Deventer, oostelijk van Lettele, ligt het Oostermaet. Het is een prachtig uitgestrekt landgoed van bossen, monumentale boerderijen, oude jachthuizen en rododendrons. Hier vind je de Slenk, een klein beschermd natuurgebied van 7,2 hectare en al 44 jaar dé grote hobby van Hans Grotenhuis, vrijwilliger bij de KNNV. ‘Van de mensen uit Lettele weten we dat dit vroeger een extensief hooiland was,’ vertelt Hans, ‘maar in 1970 was daar nauwelijks meer iets van te zien.’ Hans stelde zich als doel om het oorspronkelijke landschap weer in ere te herstellen. ‘Met scholen en omwonenden begon de KNNV met het omzagen van de prunussen, maar dat bleek onvoldoende effectief. We moesten de bomen rigoureus uitspitten.’ Langzaam maar zeker kwam het open karakter van de Slenk weer helemaal terug en nu is de situatie stabiel. Stichting IJsselland zorgt voor het maaibeheer en de KNNV organiseert één of twee keer per jaar een beheerdag met vrijwilligers. Hans is trots en ontzettend tevreden. ‘Ik heb menig uurtje besteed aan dit natuurgebied, maar ik heb er niet alleen een prachtig stuk natuur voor terug gekregen,’ verklaart hij, ‘Ik heb ook heel veel geleerd, nieuwe mensen leren kennen en een goede verstandhouding opgebouwd met IJssellandschap.’ Natuur en Milieu Overijssel verzorgt uitwisseling met andere initiatieven, waarmee Hans inspiratie opdoet voor het eigen beheer.
13
Haaksbergen Het lijkt een onooglijk braakliggend terrein bij Haaksbergen, niet veel meer dan een grote desolate zandvlakte met hier en daar wat braamstruiken. Voor dit gebied liggen echter prachtige schetsen klaar voor een nieuw natuur- en recreatiegebied van 1,2 hectare. Een groene corridor die Haaksbergen op een natuurlijke manier verbindt met het buitengebied én de leefbaarheid en natuurwaarden van het buitengebied vergroot. Initiatiefnemer van het eerste uur is Henk Westendorp, voorzitter van Natuur en Milieu Haaksbergen. ‘Er zijn drie werkgroepen die ieder een deel van het plan uitwerken en die ook gaan zorgen voor het onderhoud,’ vertelt Henk. Terwijl Henk druk pratend door het gebied loopt, verandert de zandvlakte bijna als vanzelf in een groene oase. ‘De bijenvereniging de Heidebloem gaat aan de slag met een grote bloemenweide. Natuurmonumenten heeft met de buurt een speelbos ontworpen. En een groep buurtbewoners zorgt voor de aanleg en onderhoud van een hondenspeelveld en ommetje.’ In het voorjaar zullen de eerste resultaten van deze samenwerking zichtbaar worden en Henk is ontzettend trots: ‘Het is een geweldig team waar heel veel uit komt!’ Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt dit initiatief onder andere bij de communicatie. Zo heeft Henk de plannen bij RTV Oost kunnen presenteren. Maar ook adviseren wij hen bij diverse regelingen en helpen hen om meer vrijwilligers bij het initiatief te betrekken. De verschillende initiatieven in Overijssel zorgen allemaal voor een uniek stukje natuur, maar uit hun verhalen blijkt dat voor hen de samenwerking met andere mensen minstens zo belangrijk is. Samen werken aan de natuur blijkt ook de bewoners goed te doen.
14
2.000 borden gratis soep tijdens Damn Food Waste Zwolle We verspillen in Nederland nog steeds teveel voedsel. Maar liefst 20% van onze aankopen eindigen in de afvalbak. Dat is zonde voor de portemonnee, maar ook van alle grondstoffen, verpakkingen, water, energie en arbeidsuren die we achteloos weggooien. Daarom organiseerden Natuur en Milieu Overijssel en Food Cabinet, samen met veel vrijwilligers en ondernemers, het Damn Food Waste festival in Zwolle. Grote pannen DiscoSoep vormden het middelpunt van Damn Food Waste. De DiscoSoep bestond uit producten die om cosmetische of andere redenen niet in de verkoop zouden zijn gegaan, terwijl ze eigenlijk nog hartstikke goed waren. Ruim 2.500 bezoekers genoten van een gratis kopje soep en redden hiermee 700 kilo groente van een eindbestemming in de afvalbak. Sebastiaan Aalst, adviseur bij Food Cabinet, vindt het erg belangrijk om voedselverspilling onder de aandacht te brengen. ‘Het is een van de meest concrete en directe manieren om een bijdrage te leveren aan duurzaamheid. Duurzaamheid is vaak wat abstract, maar voedselverspilling kun je met getallen heel concreet maken!’, vertelt hij. Verschillende activiteiten Voor de bezoekers was er van alles te doen. Zo konden zij bijvoorbeeld geitenvlees, sprinkhanen, meelwormen, onkruidenboter, fruit smoothies, ganzenbitterballen en bloedworst proeven bij lokale ondernemers. ‘Door met lokale partijen en mensen samen te werken breng je het probleem en de oplossing letterlijk dichter bij huis’, legt Sebastiaan uit. Groene initiatieven lieten in de GroenteOase zien hoe je je eigen voedsel kunt verbouwen. Op het Doe-plein konden bezoekers hun ecologische voetafdruk uitrekenen, op de foto gaan als nieuwe aardappeleter en een voedselmaatje zoeken. Daarnaast streden koks tegen elkaar in een cook-off van waste producten. En dit alles onder de zomerse beats van DJ-collectief Soulclap. ‘Al deze verschillende activiteiten hadden een gezamenlijk doel’, vertelt Sebastiaan, ‘bezoekers bewust maken van hun eigen aandeel in het probleem van voedselverspilling en hen laten zien wat ze er aan kunnen doen.’
15
Vrijwilligers Voor het evenement mobiliseerde Natuur en Milieu Overijssel meer dan 100 vrijwilligers. Zij haalden op donderdag de oogst binnen van groenten die nog bij telers op het land lagen. Ook groothandels stelden gratis producten beschikbaar. Op vrijdag wasten en sneden de vrijwilligers alle groente in de keuken van Landstede tot soepgroente. Damn Food Waste tourt door het hele land en deed eerder Amsterdam en Groningen aan. Sebastiaan was onder de indruk van de hechte gemeenschap in Zwolle en het brede draagvlak. ‘Bij eerdere edities kwam vaak eigenlijk alleen maar het bestaande voedselwereldje’, vertelt hij, ‘In Zwolle zag ik heel veel actieve inwoners, ook mensen die niets met voedsel hadden deden mee. Ook kwamen de vrijwilligers en de bezoekers uit alle leeftijdscategorieën.’ Sebastiaan kijkt dan ook trots terug op dit succesvolle festival.
16
De Groene Visite actief aan de slag in Overijssel Vorig jaar lanceerde Natuur en Milieu Overijssel samen met Zwolle Doet en ouderen Belangen Organisaties Overijssel het project De Groene Visite. Dit is een provinciaal netwerk van vrijwilligers in Overijssel die op bezoek gaan bij aan huis gebonden ouderen en langdurig zieken. De vrijwilligers nemen een thematische natuurkoffer mee die gevuld is met natuur uit de eigen omgeving. Bij het zien van mooie natuurfoto’s, het voelen van een bolster van de tamme kastanje, het ruiken van gedroogd gras of het proeven van rijpe bramen komen herinneringen naar boven en gesprekken op gang. De Groene Visite zet de natuur in als krachtig middel om het sociaal isolement bij ouderen en langdurig zieken te doorbreken. In vijf regio’s in Overijssel zijn vrijwilligers van De Groene Visite actief. Eén van deze regio’s is Almelo en Laura Brummelhuis is hier coördinator. Laura is actief als natuurvrijwilliger bij het Natuurhus in Almelo en is al jaren werkzaam binnen de ouderenzorg. ‘Toen ik de oproep voor nieuwe vrijwilligers voor De Groene Visite zag, werd ik meteen enthousiast’, vertelt Laura, ‘Ik heb Natuur en Milieu Overijssel gevraagd dit project vanuit het Natuurhus te mogen coördineren.’ Onlangs brachten de vrijwilligers in Almelo de eerste bezoeken bij aan huis gebonden ouderen. Groot succes De Groene Visite speelt in op de vereenzaming van kwetsbare doelgroepen, die veelal zelfstandig niet meer de natuur kunnen bezoeken. Aandacht voor het welzijn van ouderen en zieken staat centraal. Het project zet natuur in als krachtig middel om herinneringen op te halen en gesprekken te stimuleren. En het werkt, zo merkt ook Laura. ‘We zijn pas van start , maar er zijn direct al leuke reacties. Sommige ouderen vroegen de volgende dag aan de verzorgster wanneer we terugkwamen.’ De natuur heeft een positief effect op onze geestelijke gezondheid. Bij De Groene Visite maken de vrijwilligers ook mooie dingen mee. ‘Een meneer die altijd onrustig is en agressief kan reageren, werd helemaal rustig van een mooi platenboek dat we hadden meegenomen. Hij bleef er maar in bladeren en sprak hele zinnen, wat hij anders nooit deed.’ Zulke reacties, daar doen Laura en de andere vrijwilligers het voor.
17
Prijswinnaar De Groene Visite won de landelijke hoofdprijs van 25.000 euro in de finale van Groen en Doen, een programma van het ministerie van EZ om vrijwilligerswerk te ontwikkelen en te stimuleren op het gebied van natuur en landschap. Ook ontvangt het project steun vanuit het Fonds Sluyterman van Loo. Het geld is gebruikt om nieuwe vrijwilligers te werven en nieuwe regio’s op te bouwen, natuurkoffers samen te stellen en de vrijwilligers een training te geven over natuur, dementie en gesprekstechnieken. Tevens krijgen vrijwilligers een handboek met instructies en tips. Zo zijn ze goed uitgerust om de Groene Visite tot een succes te maken.
18
Concreet aan de slag met Duurzame Scholen Natuur en Milieu Overijssel is in het voorjaar van 2014 in Zwolle gestart met de werkgroep Duurzame Scholen om duurzaamheid op scholen concreet vorm te geven. Scholen hebben namelijk veel baat bij een gezonde en duurzame leeromgeving. Het verbetert de leerprestaties van de leerlingen en zorgt direct voor een verlaging van de exploitatiekosten. Duurzaamheid is een breed begrip waar veel onderwerpen onder vallen. Je kunt hierbij denken aan energie, afval, binnenklimaat, maar ook aan groene schoolpleinen. Bovendien spelen veel partijen een rol bij verduurzaming, zoals schoolbesturen, gemeente en natuurlijk het schoolteam en de leerlingen. De werkgroep Duurzame scholen bestaat uit huisvestingvertegenwoordigers van diverse onderwijsstichtingen en de gemeente Zwolle. Zij hebben binnen het thema duurzaamheid drie speerpunten gekozen: energie, afval en educatie & participatie. Energie Het eerste speerpunt is energie. Wim Lengkeek, adviseur Onderwijshuisvesting en Kinderopvang bij VGPO Accretio, heeft bij alle 34 scholen een technisch rapport laten opstellen en een energiescan laten uitvoeren. ’Er blijken grote verschillen te zijn in energieverbruik. De meeste scholen zitten tussen energielabel C en G in,’ aldus Wim, ‘We gaan de komende jaren investeren om de scholen tussen energielabel A en C te krijgen.’ Maar naast investeringen valt met hele simpele maatregelen vaak ook energie te besparen. Bij veel scholen is bijvoorbeeld niemand verantwoordelijk voor het energiebeheer. ‘Zo bleek bij sommige scholen de verwarming de hele nacht aan te staan’, weet Wim.. Om scholen op een laagdrempelige wijze kennis te laten maken met energiezuinige verlichting, biedt LTG-Europe uit Zwolle scholen de mogelijkheid om gedurende enkele maanden gratis een proefopstelling met LED-verlichting in de lokalen te plaatsen. Een aantal scholen heeft na aanleiding van de proefopstelling inmiddels LED-verlichting aangeschaft.
19
Afval Het tweede speerpunt is afval. Veel basisscholen gooien al het verschillende afval op één hoop. Dat is natuurlijk niet wenselijk als kinderen thuis het afval horen te scheiden. Wanneer scholen het afval gescheiden gaan inzamelen, blijken ze vaak ook nog te kunnen besparen op de kosten van afvalverwerking. Educatie De werkgroep Duurzame Scholen biedt concrete maatregelen, maar wil ook duurzamer gedrag stimuleren van zowel de leerlingen, het schoolteam, de ouders als hun directe omgeving. Daarom is er in het project ook veel ruimte voor educatie. Zo leert iedereen op school over de voordelen van duurzaamheid en worden zij zich bewust van hun gedrag. Meerdere vliegen in één klap Met de werkgroep Duurzame Scholen wil Natuur en Milieu Overijssel het uitwisselen van kennis en ervaringen tussen scholen bevorderen en stimuleren dat zij samen optrekken bij de verduurzaming van de scholen. Een duurzame school is natuurlijk allereerst beter voor de leefomgeving. Maar de school kan er ook nog eens flink geld mee besparen. Dankzij simpele maatregelen en gedragsverandering kan een gemiddelde basisschool al gauw 5.000 euro per jaar besparen. En de leerlingen hebben er profijt van. Een goed binnenmilieu is niet alleen gezond voor de leerlingen, zij presteren ook nog eens aantoonbaar beter!
20
Energy Pitch biedt kansen aan lokale energie initiatieven In Overijssel zijn ruim 40 lokale energie initiatieven actief. Natuur en Milieu Overijssel begeleidt deze initiatieven en biedt hen een netwerk. De Energy Pitch is daarin een bijzondere activiteit. Vier Overijsselse energie initiatieven presenteren hun businessplan aan een deskundige jury, mogelijke financiers en andere geïnteresseerden. Op deze manier kunnen de initiatieven zich verder professionaliseren. Op donderdag 23 oktober 2014 organiseerden Natuur en Milieu Overijssel en Stimuland alweer de derde Energy Pitch Overijssel in de statenzaal van het Provinciehuis in Zwolle. Na enthousiaste presentaties van vier verschillende Overijsselse energie initiatieven met bijbehorende feedback van de deskundige jury, ging aan het einde van de avond Duurzaam Markelo met hun project Lokaal Energie Markelo als winnaar naar huis. Het initiatief ontving 1.000 euro en een expert die helpt het plan verder uit te werken. Lokaal Energie Markelo Duurzaam Markelo raakte geïnspireerd door de excursie naar het energieneutrale dorp Saerbeck in Duitsland. Natuur en Milieu Overijssel organiseert vaker excursies naar Saerbeck zodat mensen de mogelijkheden zien van deze bijzondere voorbeeldgemeente. Duurzaam Markelo legde na hun bezoek een link met veevoederfabrikant Arkervaart. Het hele jaar komt er bij de productie van hun veevoer restwarme vrij. In de buurt staan meerdere bedrijfsgebouwen die deze warmte goed kunnen gebruiken. Dit zette Johan Veldhuis, bestuurslid van Duurzaam Markelo, aan het denken over hoe ze deze restwarmte nuttig kunnen inzetten. Een lokaal warmtenetwerk is hun prijswinnende oplossing.
21
‘We zijn veel achter de broek aangezeten in de aanloop naar de Energy Pitch. Maar dat was goed, want het bracht ons plan op een hoger niveau’, vertelt de initiatiefnemer van dit project, ‘Nu gaat een technisch financieel expert ons helpen om alles volledig door te rekenen’. Warmtenet Het warmtenet in Markelo is open voor verschillende aanbieders en afnemers. In de winter kan er warmte onttrokken worden en in de zomer kan er warmte aangeboden worden aan het net. ‘Het overschot in de zomer gebruiken we om houtsnippers te drogen, zodat ook bedrijven buiten het centrum gebruik kunnen maken van de warmte. En houtkachels kunnen in de winter de extra vraag naar warmte opvangen’, legt Johan uit. Belangrijke afnemers van warmte zijn het zwembad, de sporthal en de woonappartementen van Stichting Aveleijn. Het warmtenet heeft behalve lagere energiekosten ook andere voordelen. ‘Er is minder geuroverlast van de veevoederfabriek en het initiatief creëert extra werkgelegenheid.’ Servicepunt Lokale Energie Overijssel Naast de Energy Pitch ondersteunt Natuur en Milieu Overijssel initiatieven ook vanuit het Servicepunt Lokale Energie Overijssel. Het servicepunt geeft gerichte adviezen over het opzetten van bijvoorbeeld een energiecoöperatie of hoe je bewoners betrekt bij het initiatief. Ook de excursies naar Saerbeck vallen onder de activiteiten van het servicepunt. In 2015 zijn er vier nieuwe excursies specifiek voor gemeenten. Zo kan een gemeente de gehele gemeenschap van ondernemers, raadsleden en bewoners gezamenlijk betrekken in het maken van duurzame plannen.
22
Kennisuitwisseling tijdens natuursymposium Samen Vernieuwen Aan de hand van vier succesvolle inwonersinitiatieven, liet Natuur en Milieu Overijssel tijdens het natuursymposium Samen Vernieuwen zien welke vernieuwingen er zijn in natuurontwikkeling en natuurbeheer. Bestuurders en medewerkers van overheden, waterschappen, groene vrijwilligersgroepen en terreinbeherende organisaties ontmoetten elkaar op de Lemelerberg en wisselden kennis en ervaringen uit. Tijdens het natuursymposium Samen Vernieuwen stonden nieuwe vormen van samenwerken en participatie bij natuurontwikkeling en natuurbeheer centraal. Een van de aanwezigen was Nettie Aarnink, bestuurder van Waterschap Vechtstromen. ‘Het was een erg inspirerende bijeenkomst, waarbij we wederzijds kennis en kunde uitwisselden’, aldus Nettie. Succesvolle voorbeelden Na de lezing van keynote spreker prof. dr. Jan Jonker over de Weconomy, wandelden de deelnemers over de Lemelerberg langs vier landelijke succesvolle burgerinitiatieven. Zo ontstonden gesprekken over hoe dergelijke initiatieven tot stand komen, wat er vaak al goed gaat en wat veelvoorkomende strubbelingen zijn. Nettie raakte erg geïnspireerd door het Dommelbind-initiatief van Toine Coymans. ‘Hoe ze daar in Boxtel kennis, kunde en financiën bij elkaar hebben gebracht, dat werkt aanstekelijk’, legt Nettie uit. De leden van Dommelbind stelden het behoud van het Dommeldalgebied veilig door middel van een voorfinanciering van 230.000 euro door Brabants Landschap. Met de verkoop van certificaten van 1.000 euro aan inwoners, betalen zij dit bedrag terug. ‘En onlangs is het laatste certificaat verkocht,’ weet Nettie te vertellen, ‘dit is dus echt een succesvol voorbeeld!’
23
Geslaagd symposium Natuur en Milieu Overijssel kijkt terug op een geslaagd symposium. De deelnemers gaven aan hun collega’s op de hoogte te brengen van de belangrijkste conclusies. Natuur en Milieu Overijssel hoopt hiermee de participatie in natuurontwikkeling, natuurbehoud en natuurbeheer een sterke impuls te geven.
24
Ruimtecoaches helpen bij lokale ruimtelijke vraagstukken In Overijssel werken veel lokale natuur- en milieuorganisaties aan een vitale leefomgeving en een rijke natuur. Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt deze organisaties op het gebied van ruimtelijke ordening, natuur en landschap. Om deze ondersteuning te verbeteren heeft Natuur en Milieu Overijssel samen met een aantal deskundige vrijwilligers het Netwerk Ruimtecoaches opgericht. Het Netwerk Ruimtecoaches bestaat uit een aantal mensen dat werkzaam is of is geweest op het gebied van ruimtelijke ordening, milieu, water en natuur en landschap. Er is in dit netwerk dan ook veel kennis van deze onderwerpen aanwezig, zowel op beleidsmatig als op juridisch vlak. Hans Grotenhuis uit Deventer is een van de ruimtecoaches. Hans is al 20 jaar actief als vrijwilliger voor Natuur en Milieu Overijssel en zijn betrokkenheid bij onze organisatie is nog onverminderd groot. Hij was bij provincie Zuid-Holland als beleidsmedewerker professioneel werkzaam op het gebied van natuur en landschap en is al die jaren regelmatig gevraagd als deskundig adviseur op dit vakgebied. Hans was dan ook meteen enthousiast over het idee voor een Netwerk Ruimtecoaches. ‘Het is belangrijk om de lokale natuur- en milieugroepen te blijven ondersteunen als het gaat om ruimtelijke ordening en natuur en landschap. Dit is toch nog altijd een van de pijlers van het werk van Natuur en Milieu Overijssel’, vertelt Hans. Strategisch advies Lokale natuur- en milieuorganisaties die advies willen over ruimtelijke ontwikkelingen in hun eigen omgeving, kunnen nu als eerste aanspreekpunt een beroep doen op de ruimtecoaches. De ruimtecoaches zijn met hun deskundigheid goed in staat om effecten op natuur, landschap of milieu te beoordelen en de lokale groepen te adviseren over de strategie die ze het beste kunnen volgen om hun belangen zo goed mogelijk voor het voetlicht te brengen. Hans geeft aan dat het hierbij vooral ook gaat om te voorkomen dat er formele procedures ingezet moeten worden. ‘Succes is veel meer verzekerd als je in het voortraject al in gesprek bent. Je kunt beter via betrokkenheid in het voortraject voorkomen dat er een lijn op papier komt, dan dat je die er in beroep moet uitgummen’, legt Hans uit.
25
‘Procedures leiden vaak tot frustraties, zowel bij een gemeente, die een boel werk op zich af ziet komen, als bij de lokale groepen, die in een procedure toch heel vaak niet zijn opgewassen tegen een gemeente.’ Ondersteuning ruimtecoaches Natuur en Milieu Overijssel organiseert uitwisseling van kennis en adviezen tussen de ruimtecoaches onderling en zorgt dat zij elkaar ook kunnen helpen met het geven van goede adviezen. Hans vindt dat Natuur en Milieu Overijssel met het Netwerk Ruimtecoaches de tijdgeest goed aanvoelt en op een heel goede manier inspeelt op de trend van inwonersparticipatie. ‘En’, zo besluit Hans, ‘Natuur en Milieu Overijssel kan met dit netwerk de lokale groepen blijvend faciliteren op het gebied van ruimte, natuur en landschap en op deze wijze blijven bijdragen aan een mooi en duurzaam Overijssel!’
26
Stoere Buitendag blijkt groot succes Ook in de herfst is buitenspelen leuk en gezond! Om dat te laten zien organiseerden Travers en Natuur en Milieu Overijssel in oktober 2014 de Stoere Buitendag op de drie wijkboerderijen in Zwolle. Aan deze dag deden 500 kinderen van basisscholen en BSO’s mee. Tijdens de ochtend of middag gingen zij actief aan de slag in de natuur en op de boerderij. Zelf op zoek naar kruiden en groente uit de moestuin. Samen hout sprokkelen voor een heus kampvuur, waarboven je je eigen broodjes mag bakken en soep mag koken. Op bezoek bij alle boerderijdieren en voelen of ze hun wintervacht al hebben. En tot slot een pompoenlantaarn maken voor op de vensterbank op school. Tijdens de Stoere Buitendag bij de wijkboerderijen Schellerhoeve, Klooienberg en Eemhoeve in Zwolle was er voor de deelnemende kinderen van alles te doen. Carin Erich, juf van groep 1 en 2 van basisschool de Werkschuit, kwam met 40 kinderen naar de Eemhoeve. ‘Het was een geweldige middag, de kinderen waren erg enthousiast!’ vertelt ze. Zelf brood bakken De hele middag liepen de kinderen van onderdeel naar onderdeel. Juf Carin vond vooral het brood bakken erg leuk. ‘Dit was ook een sociale activiteit,’ vertelt Carin, ‘de kinderen gingen met elkaar in gesprek en hielpen elkaar als het broodje bijna van de stok viel. Ze keken ook goed bij de anderen hoe zij het deden.’ De gebakken broodjes konden de kinderen lekker opeten, samen met een warme kop zelfgemaakte soep. De kinderen hadden het erg naar hun zin. ‘Toen ik de volgende dag in het kringgesprek vroeg wat ze het leukste vonden, riepen ze: ALLES!’, zegt Carin met een grote lach op haar gezicht.
27
Spelen én leren Met de Stoere Buitendag willen Travers en Natuur en Milieu Overijssel laten zien dat buiten spelen ook in de herfst erg leuk en gezond is voor kinderen. ‘Maar het is meer dan een uitstapje alleen!’, vindt Carin, ‘de kinderen leren ook veel over de natuur en de boerderijdieren. Door op een wijkboerderij te zijn, kun je toch veel meer zien en doen. De kinderen beleven en ervaren echt alles zelf, dat is heel leerzaam.’ Toekomst In 2015 willen Travers en Natuur en Milieu Overijssel de Stoere Buitendag uitbreiden naar andere locaties in Zwolle. Daarvoor zijn zij in gesprek met nieuwe samenwerkingspartners. Tegelijkertijd werken ze aan het vergroten van het netwerk van vrijwilligers dat de kinderen begeleidt bij alle onderdelen van deze succesvolle speelmiddag in de natuur.
28
Hoofdstuk 3
Management en bedrijfsvoering
3.1. Raad van Toezicht De Raad van Toezicht heeft tot taak toezicht te houden op het naleven van de wet, de statuten en op het beleid van het bestuur en de algemene gang van zaken in de stichting. De Raad staat het bestuur met raad terzijde en kan ook op eigen initiatief advies uitbrengen aan het bestuur. Bij de vervulling van haar taak richt de Raad van Toezicht zich naar het belang van de stichting. De Raad van Toezicht bestaat uit ten hoogste zeven en ten minste drie personen die door de Raad van Toezicht zelf worden benoemd. In het verslagjaar bestond de Raad van Toezicht uit zes personen. De zittingsduur van de leden van de Raad van Toezicht is drie jaar, waarbij aftredende leden twee keer herkiesbaar zijn. Meer informatie over de samenstelling van de Raad van Toezicht, het rooster van aftreden en het verslag over 2014 staan beschreven in hoofdstuk 6.
3.2. Bestuur en directie Het bestuur bestaat statutair uit ten minste één persoon en wordt benoemd door de Raad van Toezicht. Het huidige bestuur bestaat uit één persoon, die tevens is belast met de dagelijkse leiding van de stichting. De Raad van Toezicht stelt het salaris en de overige arbeidsvoorwaarden van de bestuursleden vast. Het bestuur bestuurt de stichting onder toezicht van de Raad van Toezicht en heeft de eindverantwoordelijkheid voor de (dagelijkse) leiding en de uitvoering van haar programma’s en activiteiten. Het bestuur heeft alle bevoegdheden behalve die welke in de statuten zijn opgedragen aan de Raad van Toezicht. De Raad van Toezicht heeft per 1 september 2009 ir. G.M.L. Wijffels benoemd als enig lid van het bestuur en tevens als directeur van de stichting.
3.3. Medewerkers In 2014 heeft zich een aantal wijzigingen voorgedaan in de samenstelling van het medewerkersbestand. In bijlage 4 staat een overzicht van de medewerkers die op 31 december 2014 in dienst waren en van de personen die in 2014 zijn vertrokken en gekomen. Per saldo is het aantal fte iets gedaald van 13,1 fte in 2013 naar 12,0 fte in 2014. De verdeling man/vrouw was voor alle medewerkers in 2014 37 % man: 63 % vrouw. De leeftijdsverdeling zag er voor alle medewerkers in 2014 als volgt uit: <20 20-30: 2 30-40: 3 40-50: 3 50-60: 7 60 e.o. Het verzuim in 2014 is 0,6% en daarmee opnieuw gedaald ten opzichte van 2013 (2,3%). Daarmee zit NMO ruim onder het landelijk gemiddelde. De genomen maatregelen hebben tot de gewenste resultaten geleid. Wat betreft de scholing van medewerkers zijn hun wensen en de wensen van de organisatie vastgelegd in hun persoonlijke ontwikkelingsplannen. Naast het bezoeken van de kenniskringen en themakringen hebben medewerkers diverse korte opleidingen gevolgd. De in 2008 opgeheven ondernemingsraad is in 2009 vervangen door de personeelsvergadering, convenant dateert van augustus 2009. In 2014 heeft er drie keer een personeelsvergadering plaatsgevonden, te weten op 13 januari, 28 april en op 20 november, waarbij bij de laatste een afvaardiging van de Raad van Toezicht de tweede helft van de vergadering heeft bijgewoond. In 2014 is de voorzittershamer over gegaan naar een ander personeelslid.
29
Hoofdstuk 4
Financiën
4.1 Beleid omvang en functie van reserves en fondsen Voor beleidsinformatie over reserves en fondsen wordt verwezen naar de Jaarrekening 2014.
4.2 Beleggingsbeleid Natuur en Milieu Overijssel houdt al haar middelen liquide aan in rekening-courant of op spaarrekeningen. Natuur en Milieu Overijssel belegt geen middelen in effecten, onroerend goed of andere wijze. De gemiddelde rente op de spaarrekeningen in 2014 was 1,2%.
4.3 Verhouding en opbrengsten van fondsenwerving Natuur en Milieu Overijssel ontvangt uit fondsenwerving alleen indirect middelen afkomstig van de Nationale Postcode Loterij via Stichting De Natuur- en Milieufederaties. Deze stichting ontvangt gelden die de Nationale Postcode Loterij aan de gezamenlijke milieufederaties beschikbaar stelt voor projecten. In 2014 is 95.6% van alle toekenningen in Stichting De Natuur- en Milieufederaties afkomstig van de Nationale Postcode Loterij. Deze opbrengsten zijn onder “Baten uit acties van derden” verantwoord in de jaarrekening. Natuur en Milieu Overijssel heeft om deze middelen te verkrijgen geen andere extra kosten gemaakt dan de kosten die samenhangen met de verantwoordingseisen van het CBF; deze zijn niet als zodanig zichtbaar in de jaarrekening omdat ze relatief laag zijn.
4.4 Bestedingspercentage Het percentage dat Natuur en Milieu Overijssel in 2014 besteed heeft aan haar doelstellingen ten opzichte van de baten bedroeg 96%. In de tabel in de toelichting op de lastenverdeling in paragraaf 4.8 van dit verslag wordt dit nader beschreven. Van de bestedingen aan de doelstelling heeft in 2014 13,3 % betrekking op de kosten van beheer en administratie; in 2013 was dit 15%. Met ingang van 2012 is een aanpassing gedaan, zie toelichting onder paragraaf 4.8. Het kostenpercentage eigen fondsenwerving bedroeg in 2014 evenals in 2013 0%.
4.5 Overige relevante financiële gegevens De gemiddelde opbrengst per fte is gestegen van € 91.750,= in 2013 naar € 109.300,= in 2014. Het gemiddelde brutoloon en werkgeverslasten zijn nagenoeg gelijk aan die van 2013. In 2013 bedroegen deze € 63.700,= en in 2014 € 63.600,=. Het werkkapitaal is gestegen van € 325.600,= in 2013 naar € 382.100,= in 2014. De liquiditeitsratio stijgt daarmee van 1,5 in 2013 naar 1,6 in 2014. De vermogensratio bedroeg in 2013 28% en stijgt naar 30% in 2014. De solvabiliteit stijgt van 32% in 2013 naar 38% in 2014.
4.6 Beleid ten aanzien van reserves 1. Provincie Overijssel heeft geen aanvullende bepalingen opgenomen in het Uitvoeringsbesluit subsidie, en derhalve wordt verwezen naar art 4.72 in de Algemene wet Bestuursrecht. 2. Het CBF geeft in haar Richtlijn 650 Fondsenwervende instellingen in art 315-324 uitleg over de richtlijnen die zij hanteert bij de vorming van reserves/fondsen/voorzieningen. Daarin staan de algemene voorwaarden hoe het één en ander in de jaarrekening moet worden verantwoord. In deze richtlijn wordt geen melding gedaan van de hoogte van de te vormen reserve.
30
3. Voor de richtlijn met betrekking tot de hoogte van de reservering wordt verwezen naar de VFIrichtlijn ‘Reserves Goede Doelen’. In z’n algemeenheid wordt gesteld dat er geen reserves worden gevormd zonder vooraf bepaalde bestemming en dat reservering van middelen wenselijk is voor de continuïteit van steun aan de doelstelling. Daarbij wordt wel een maximum aangegeven van 1,5 maal de kosten van de werkorganisatie voor de op te bouwen continuïteitsreserve. Het aanhouden of opbouwen van reserves is dan ook slechts in de volgende gevallen toegestaan: A. Bestemmingsreserve; B. Continuïteitsreserve; C. Ter financiering van activa in het kader van bedrijfsvoering; D. Als reserve bedoeld als bron van inkomsten. Voor het opbouwen van reserves bij de Stichting Natuur en Milieu Overijssel zijn A t/m C van belang. Wanneer door derden aan een deel van de middelen een specifieke bestemming is gegeven dient dit deel aangemerkt te worden als een bestemmingsfonds. De continuïteitsreserve is bedoeld voor dekking van risico’s die voortvloeien uit de aard van de organisatie. Voor de Stichting Natuur en Milieu Overijssel is deze reserve bedoeld om de continuïteit van de organisatie zeker te stellen, waarbij verschillende uitgangspunten kunnen worden genoemd. Enerzijds moet zij ervoor zorgen fluctuaties in de projectsubsidies op te vangen en er voor zorgen financiële risico’s op te vangen die verband houden met aangegane projectverplichtingen en anderzijds voldoende liquiditeiten om de organisatie door een (klein) dal te loodsen. Omdat de Stichting Natuur en Milieu Overijssel een ‘mensen’ organisatie is zal zij in het geval zij om bedrijfseconomische redenen moet stoppen met haar werkzaamheden voldoende middelen beschikbaar willen hebben om een sociaal plan uit te voeren. Op basis van genoemde componenten is de streefnorm voor de omvang van de continuïteitsreserve bepaald op € 550.000,=.
31
Hoofdstuk 5
Jaarrekening 2015
5.1 Oprichting De Stichting is opgericht op 28 september 1973 onder de statutaire naam Stichting Natuur en Milieu Federatie Overijssel. Op 26 juni 2006 vond er een statutenwijziging plaats waarbij functiescheiding tussen uitvoeren, besturen en toezicht houden volgens de Code Goed Bestuur is geregeld. Bij eerdere statutenwijzigingen is de naam van de Stichting gewijzigd in Stichting Natuur en Milieu Overijssel en de instelling van de Raad van Toezicht statutair vastgelegd. De laatste statutenwijziging vond plaats op 24 december 2009. Bij deze statutenwijziging zijn onder andere artikelen opgenomen over het evalueren van het functioneren van de Raad van Toezicht en het instellen van een financiële auditcommissie binnen de Raad van Toezicht. Doelstelling De stichting heeft tot doel: bevordering van behoud, herstel en ontwikkeling van natuur, landschap en milieu, alles in de meest ruime zin, in het bijzonder in de provincie Overijssel. Inschrijving Kamer van Koophandel De Stichting is gevestigd te Zwolle en geregistreerd onder nummer 41022006 bij de Kamer van Koophandel Oost Nederland. De laatste wijziging is van 10 november 2014. Samenstelling Raad van Toezicht op 31 december 2014 Voorzitter: Leden:
Auditcommissie:
Drs. A. Vroon Ir. M.J.L.A. Langeslag Ir. R.A.F. Nijbijvank Ing. H.M. Pohlmann Dr. L.J. Dijkstra Drs. A. Kuiper Drs. F.M. Galesloot RA (extern) Ing. H.M. Pohlmann Drs. A. Kuiper
Bestuurder op 31 december 2014 Bestuurder
Ir. G.M.L. Wijffels
32
5.2 Balans per 31 december 2014 na resultaatbestemming 31-12-2014
31-12-2013
Activa Vaste activa €
Materiële vaste activa
€
6.972
€ 1.024.725
€
1.021.155
€ 1.031.568
€
1.028.127
€
332.558
642.629
€
695.569
€ 1.031.567
€
1.028.127
6.843
Vlottende activa Vorderingen Debiteuren Vooruitbetaalde bedragen Nog te ontvangen bedragen
Liquide middelen
€ € € €
310.268 13.915 7.214 331.396
€ € € €
370.342 15.732 12.140 398.214
€
693.329
€
622.941
Totaal Passiva Reserves en Fondsen Reserves Continuïteitsreserve Bestemmingsreserves
€ €
355.975 32.963
€ € €
267.558 65.000
388.938
Kortlopende schulden Nog te besteden inkomsten
€
442.377
€
539.452
Crediteuren Te betalen/vooruit ontvangen bedragen
€ €
50.630 149.621
€ €
31.356 124.761
€
Totaal
33
5.3 Staat van baten en lasten over het jaar 2014
Omschrijving
Realisatie 2014
Begroting 2014
Realisatie 2013
Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit gezamenlijke acties Baten uit acties derden Projectbijdragen van overheden 1) Overige projectbijdragen 1) Rentebaten Overige baten
€ € € € € €
192.154 946.407 147.316 5.492 13.639
€ € € €
229.000 497.685 669.893
€
-
€ € € € € €
Som der baten
€
1.305.008
Baten
€ 1.396.578
232.735 746.520 173.953 6.332 34.964
€ 1.194.503
Lasten Besteed aan doelstelling 2) Programma Kwaliteit van de natuur Programma Ruimtelijke Kwaliteit Programma Duurzame ontwikkeling Programma Netwerken/Sociale innovatie duurzame Samenleving Programma Duurz R kwal en Water Programma Milieu en Energie Programma Inrichting Landelijk Gebied Programma Regionale Economie Programma Netwerken Programma Achterban
€ € € € € € € € € €
154.969 467.838 262.509 71.049 231.998 60.265
Exploitatieresultaat
€ € € €
1.248.628 56.380
€ 1.381.578 € 15.000
Som der lasten
€
1.305.008
€ 1.396.578 €
Werving baten ) Kosten beheer en administratie 3
181.935 94.254 260.952 644.995
€ € € 1.182.136 € 12.367 1.194.503
1) Verschil tussen begroting en realisatie betreft het nog te acquireren bedrag. In de begroting is deze post volledig onder overige projectbijdragen meegenomen. 2) In 2014 is er sprake van een andere programma indeling bij de Provincie Overijssel 3)
De provinciale milieufederaties hanteren voor het inzichtelijk maken van deze kosten een uniforme systematiek
die gebaseerd is op de aanbeveling "Toepassing van Richtlijn 650 voor Kosten Beheer en Administratie van de Vereniging Fondsenwervende Instellingen" (VFI). De kosten voor beheer en administratie worden inzichtelijk gemaakt in de "Toelichting lastenverdeling", maar worden in de "Staat van baten en lasten" volledig toegerekend aan de doelstellingen. Een uitgebreide toelichting vindt u in paragraaf 5.8.
34
5.4 Kasstroomoverzicht 2014 Het saldo van de liquide middelen is in 2014 is gestegen. De oorzaak hiervan blijkt uit onderstaande analyse van de kasstromen.
2014 Resultaat Afschrijvingen Veranderingen in werkkapitaal Mutatie vorderingen Mutatie kortlopende schulden
€ € € €
2013 56.380 5.607
66.818 -52.940
€ €
€ €
12.367 15.225
-111.919 100.444
€
13.878
€
-11.475
Kasstroom uit operationele activiteiten
€
75.865
€
16.117
Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa Netto kasstroom
€ €
-5.478 70.387
€ €
16.117
Stand liquide middelen per 31 december Stand liquide middelen per 1 januari
€ €
693.329 622.941
€ €
622.941 606.824
Mutatie liquide middelen
€
70.388
€
16.117
35
5.5 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling Inrichting jaarrekening Deze jaarrekening is ingericht volgens de richtlijn 650 Fondsenwervende Instellingen. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva De materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs verminderd met de op basis van de geschatte levensduur bepaalde afschrijvingen. De afschrijvingen bedragen een percentage van de verkrijgingsprijs. Voor zover niet anders is vermeld zijn de overige activa en passiva opgenomen voor de nominale waarde.
Grondslagen van resultaatbepaling Algemeen De baten en lasten zijn toegerekend aan de periode waarop deze betrekking hebben. Baten en lasten uit voorgaande jaren die in dit boekjaar zijn geconstateerd, zijn aan dit boekjaar toegerekend. De uitvoeringskosten zijn, met uitzondering van de directe projectkosten, op basis van het aantal geregistreerde uren toegerekend aan de betreffende doelstelling. De directe projectkosten zijn rechtstreeks toegerekend aan de doelstellingen. Pensioenen Natuur en Milieu Overijssel heeft voor haar medewerkers een toegezegde-pensioenregeling. De hiervoor in aanmerking komende medewerkers hebben op de pensioengerechtigde leeftijd recht op een pensioen welke afhankelijk is van leeftijd, salaris en dienstjaren. De regeling is ondergebracht bij het pensioenfonds PFZW. Natuur en Milieu Overijssel heeft geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen in geval van een tekort bij PFZW, anders dan het effect van hogere toekomstige premies. Natuur en Milieu Overijssel heeft daarom de pensioenregeling verwerkt als een toegezegde-bijdrage-regeling en heeft de verschuldigde premies tot en met het einde van het boekjaar in de jaarrekening verantwoord.
36
5.6 Toelichting op de balans per 31 december 2014 Activa Materiële vaste activa Inventaris Boekwaarde per 1 januari 2014 Investeringen
€ € €
6.972 5.478 12.450
Afschrijvingen Boekwaarde per 31 december 2014
€ €
5.607 6.843
Cumulatieve aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde per 31 december 2014
€ € €
23.314 16.472 6.842
Afschrijvingspercentages
10% - 33%
Vlottende activa Debiteuren De post debiteuren bestaat voor een groot deel uit nog te ontvangen subsidies. Deze worden ontvangen na afwikkeling van de diverse projecten. Een specificatie op hoofdlijnen volgt hieronder:
Provincie Overijssel Stichting De Natuur- en Milieufederaties Ministeries Overige Totaal Vooruitbetaalde bedragen Reiskosten personeel Overige
Nog te ontvangen bedragen Rente Overige
31-12-2014
31-12-2013
€ € € € €
81.805 17.139 211.324 310.268
€ € € € €
145.179 49.218 175.946 370.342
€ € €
7.944 5.971 13.915
€ € €
9.267 6.465 15.732
€ € €
5.225 1.989 7.214
€ € €
4.467 7.673 12.140
37
Liquide middelen
31-12-2014
31-12-2013
Kas
€
251
€
63
Depotrekening belastingdienst 1)
€
12.966
€
-
Bankgarantie Triodosbank ivm huurcontract 2)
€
11.830
€
-
Rekening courant tegoeden bij banken
€
220.419
€
167.919
Spaar tegoeden bij banken
€ €
447.864 693.329
€ €
454.960 622.941
1) Het saldo op de depotrekening heeft betrekking op loonheffingen en kan alleen daar voor worden aangewend. 2)Ten bate van de nieuwe huurovereenkomst is een bankgarantie afgegeven bij de Triodosbank van € 11.830,= ten laste van bankrekeningnummer NL30TRIO 2205254146. Passiva Reserves en Fondsen Saldo 01-01-2014
Resultaat bestemming
Saldo 31-12-2014
Continuïteitsreserve
€
267.558
€
88.417
€
355.975
Bestemmingsreserves * Verhuis- en inrichtingskosten * Reserve financiering activa
€
65.000
€
-32.037
€
65.000
€
-32.037
€ € €
32.963 32.963
€
332.558
€
56.380
€
388.938
Totaal reserves en Fondsen
Continuïteitsreserve De Raad van Toezicht van de Stichting Natuur en Milieu Overijssel streeft naar een continuïteitsreserve van maximaal € 550.000,= om: - de continuïteit van de organisatie zeker te stellen - fluctuaties in projectsubsidies op te kunnen vangen - financiële risico's op te kunnen vangen, in het geval de organisatie niet in staat is om aan projectverplichtingen te voldoen - het doen van voor de bedrijfsvoering noodzakelijke investeringen - ervoor te zorgen dat de organisatie voldoende liquide is. Het CBF hanteert voor de zgn. continuïteitsreserve een maximum van 1,5 x de jaarlijkse kosten van de werkorganisatie afhankelijk van de specifieke risico's van de organisatie. Een continuïteitsreserve is nodig om ervoor te zorgen dat de instelling ook in de toekomst aan haar verplichtingen voortkomend uit haar doelstelling kan voldoen. In hoofdstuk 4.6 wordt het beleid ten aanzien van reserves toegelicht. Bestemmingsreserve verhuis- en inrichtingskosten NMO is in augustus verhuisd naar een andere locatie, te weten Assendorperdijk 3 te Zwolle. De in de afgelopen jaren gevormde bestemmingsreserve voor de verhuizing van € 65.000,= is voor een deel aangewend voor deze verhuizing. Het restant blijft staan voor een geplande verbouwing.
38
Nog te besteden inkomsten 1) Gespecificeerd per bate: Baten uit acties van derden Stichting De Natuur- en Milieufederaties Projectbijdragen van overheden Projectbijdragen provincie Overijssel Projectbijdragen van andere overheden Overige projectbijdragen
31-12-2014
31-12-2013
€
95.291
€
122.069
€
89.237
€
182.394
€ €
73.301 184.548
€ €
84.048 150.940
€
442.377
€
539.452
1) Dit betreft in 2014 gehonoreerde aanvragen die in 2015 nog uitgevoerd moeten worden. Veel projecten lopen over meerdere jaren.
Crediteuren €
50.630
€
31.356
Verlof tegoeden/vakantiegeld juni t/m december Belastingdienst Accountantskosten Personeelsfonds
€ € € €
49.701 75.963 5.445 1.646
€ € € €
42.852 45.882 7.300 597
Overige
€ €
16.867 149.621
€ €
28.129 124.760
Nog te betalen/vooruit ontvangen bedragen
Niet in de balans opgenomen verplichtingen Huur kantoorpand NMO heeft een huurovereenkomst gesloten met Peters BV voor een periode van 2 jaar, te weten van 1 aug 2014 tot 1 aug 2016. Daarna is er een optie tot verlenging. De huursom bedraagt € 3143,= per maand.
Krediet in rekening-courant Natuur en Milieu Overijssel heeft in januari 2010 een overeenkomst gesloten met het Nationaal Groenfonds te Hoevelaken inzake een geldlening in de vorm van een rekening-courant met een kredietlimiet van € 250.000. De rekening-courant wordt uitsluitend aangehouden ten behoeve van geldtransacties, die in directe zin verband houden met de heroriëntatie en doorstart van Stichting Natuur en Milieu Overijssel. Het krediet wordt vanaf eind 2010 jaarlijks ingeperkt met € 27.778. Per balansdatum bedraagt dit krediet € 138.888,=. Ter meerdere zekerheid van het opgenomen krediet heeft de Provincie Overijssel zich in februari 2010 garant gesteld, middels een akte van borgtocht voor een bedrag van maximaal € 250.000. In 2014 is er geen gebruik gemaakt van bovengenoemd rekening-courantkrediet.
39
5.7 Toelichting op de staat van baten en lasten over het jaar 2014 Werkelijk Begroot Werkelijk 2014 2014 2013
Baten Baten uit acties van derden 1) De Natuur- en Milieufederaties Overige fondsenwervers Inkomsten overlopend uit voorgaande jaren* Onderhanden werk naar volgend boekjaar*
€ € € € €
147.382 17.993 122.069 -95.291 192.154
€ € € € €
118.000 16.000 95.000 229.000
€ € € € €
140.797 15.117 198.890 -122.069 232.735
€ € € € € €
433.150 209.251 200.101 266.442 -162.538 946.407
€
432.685
€
65.000
€ €
497.685
€ € € € € €
458.185 269.464 211.291 74.022 -266.442 746.520
€ € € € €
180.925 150.940 -184.548 147.316
€ € €
669.893 669.893
€ € € € €
207.733 117.160 -150.940 173.953
€ €
5.492 5.492
€ €
-
€ €
6.332 6.332
€ € € €
5.652 7.987 13.639
€
-
€ €
-
€ € € €
14.092 7.812 13.061 34.964
€
1.305.008
Bijdragen van overheden Subsidie exclusieve prestatie Provincie Overijssel 2)
3)
Projectinkomsten Provincie Overijssel 3) Projectinkomsten andere overheden Inkomsten overlopend uit voorgaande jaren* Onderhanden werk naar volgend boekjaar*
Overige projectbijdragen 3) Projectinkomsten niet-overheden Inkomsten overlopend uit voorgaande jaren* Onderhanden werk naar volgend boekjaar* Te acquireren Rentebaten Rentebaten Overige baten Overige inkomsten OV inkomsten oude jaren Bijdrage in exploitatiekosten Totaal baten
€ 1.396.578
€ 1.194.503
1)
Dit betreft de baten, die Natuur en Milieu Overijssel ontvangt van Stichting De Natuur- en Milieufederaties. Het betreft een reguliere bijdrage van € 118.000,= over 2014. Als extra projectbijdragen is een bedrag van € 29.382,= toegekend over 2014. Deze stichting ontvangt gelden die de Nationale Postcode Loterij aan de gezamenlijke milieufederaties beschikbaar stelt voor projecten. In 2014 is 95,6 % van alle toekenningen in Stichting De Natuur- en Milieufederaties afkomstig van de Nationale Postcode Loterij. De voorwaarden voor de beneficiënt door de Nationale Postcodeloterij zijn opgenomen in de overeenkomst tussen de Stichting Nationale Postcode Loterij NV en Stichting De Natuur- en Milieufederaties. Een kopie hiervan is bij Natuur en Milieu Overijssel op te vragen. In 2011 is deze overeenkomst verlengd tot 2015. 2) Dit betreft de prestatiesubsidie van de Provincie Overijssel vastgelegd in het besluit 2014/0016856 van 11 maart 2014. 3) De overige subsidies en projectinkomsten zijn incidenteel. *Het totale bedrag "Subsidies overlopend uit voorgaande jaren" in 2014 bedraagt € 539.452,=. Het totale bedrag "Onderhanden werk naar volgend jaar" bedraagt in 2014 € 442.377,=
40
5.8 Toelichting lastenverdeling Op grond van de vernieuwde richtlijn 650 dienen de kosten van Beheer en Administratie als separate kostenpost in de jaarrekening zichtbaar te worden gemaakt. In onderstaande tabel is weergegeven op welke wijze de kosten van Beheer en Administratie aan de doelstellingen worden toegerekend. Bestemming Doelstellingen Lasten Lasten excl Werkelijke Beheer en beheer en lasten 2014 administratie administratie Lasten 2013 Kwaliteit Ruimtelijke Klimaat en Netwerken vd Natuur Kwaliteit duurzame ontwikkeling Lasten 2014 Duurz Milieu en Inr landelijk Regionale Netwerken Achterban ruimt Energie gebied Economie kwal/water
Personeelskosten
€ 105.342
€ 207.669
€ 147.214
Directe beheer en adm kosten
€
Publiciteit en communicatie
€
Huisvestingskosten
€
Kantoor- en algemene kosten
€
30.827
€ 127.801
€
-
€
-
€
-
€
217
€
427
€
303
€
-
€
€
63
€
263 €
14.777
€
29.131
€
20.651
€
4.324
€
17.928
€
5.998
€
11.824
€
8.382
€
1.755
€
Afschrijving en rente
€
-
€
-
€
Directe projectkosten
€
2.183
€ 166.641
€
48.993
€
€ 128.517
€ 415.693
€ 225.543
Beheer en administratie
€
€
€
Totaal
€ 154.969
38.857
€
120.553
€
657.711
Begrote lasten 2014
Werkelijke lasten 2013
€
778.264
€
942.728
€
857.365
€
14.970
€
€
14.970
€
19.500
€
18.411
80
€
248
€
1.353
€
1.601
€
10.000
€
8.949
€
5.451
€
16.911
€
92.262
€
109.173
€
104.200
€
85.105
7.277
€
2.212
€
6.864
€
37.449
€
44.313
€
105.800
€
74.976
€
-
€
-
€
5.607
€
- €
5.607
€
22.000
€
15.225
26.337
€
46.638
€
3.908
€
€
294.700
€
177.350
€
122.105
€
63.308
€ 199.906
€
50.508
€
36.966
€
7.741
€
32.091
€
9.757
€ 262.509
€
71.049
€ 231.998
€
60.265
- €
-
-
294.700
€ 1.083.476
€ 1.248.628
€ 1.381.578
€ 1.182.137
€ 1.083.476
€ 1.248.628
€ 1.381.578
€ 1.182.137
€ 1.305.008
€ 1.396.578
€ 1.194.503
Besteed aan doelstellingen als percentage van de baten
96%
99%
99%
Besteed aan doelstellingen als percentage van de lasten
100%
100%
100%
26.452
52.146
€ 467.839
165.153
€
-
€ -165.153 €
-
Baten
Kosten B&A t.o.v. totale kosten.
13,2%
41
De kosten zijn zoveel als mogelijk toegerekend aan de doelstellingen op basis van de urenregistratie. De directe projectkosten zijn rechtstreeks aan de doelstellingen toegerekend. Voor zover kosten niet direct zijn toe te wijzen aan de doelstellingen zijn deze verantwoord onder Beheer en Administratie. Dit betreft o.a. kosten van directie en ondersteuning, die niet rechtstreeks toegerekend kunnen worden aan de doelstellingen. De kosten van Beheer en Administratie zijn toegerekend aan de doelstellingen naar rato van de rechtstreeks toegewezen kosten (excl. directe projectkosten). De kosten van beheer en administratie zijn in 2014 13,3% van de totale kosten (2013 15,2 %). Natuur en Milieu Overijssel hanteert de volgende normen voor de verschillende kengetallen: - kosten eigen fondsenwerving t.o.v. de baten uit eigen fondsenwerving - besteed aan doelstelling t.o.v. van de baten - besteed aan doelstelling (voor verdeling kosten beheer en administratie) t.o.v. de lasten - kosten beheer en administratie t.o.v. van de lasten
n.v.t. 100% 80% 20%
In 2014 is sprake van een wijziging in de indeling van de kerntaken bij de Provincie.
42
5.8 Toelichting lastenverdeling Werkelijk 2014
Begroot 2014
Werkelijk 2013
€ € € € € € €
€ € € € € € €
€ € € € € € €
Lasten Personeelskosten Publiciteit en communicatie Huisvestingskosten Kantoor- en algemene kosten Directe Beheer en Administratiekosten Afschrijving Directe activiteitenkosten uitvoering projecten
778.264 1.601 109.173 44.313 14.970 5.607 294.700
942.728 10.000 104.200 105.800 19.500 22.000 177.350
857.365 8.949 85.105 74.976 18.411 15.225 122.105
€ 1.248.628
€ 1.381.578
€ 1.182.137
Personeelskosten Brutoloon Mutatie reservering vakantiegeld juni t/m december Heffing spaarloon/vermindering afdracht loonheffing Werkgeverskosten sociale verzekeringen Werkgeverskosten pensioenfonds
€ € € € €
595.760 5.794 157 97.039 60.306
€
691.727
€ €
126.822 73.779
€ € € € €
666.955 -3.094 407 100.056 65.122
Reis- en verblijfkosten Wervingskosten Deskundigheidsbevordering Verzuimrisicoverzekering Arbodiensten Overige personeelskosten
€ € € € € € €
759.055 16.040 1.526 3.128 12.203 1.153 12.114
€ € € € € € €
892.328 29.500 2.500 12.000 16.000 2.750 15.000
€ € € € € € €
829.446 23.427 9.405 13.122 2.222 6.683
€ € € €
805.220 26.956 -
€
970.078
Af: ontvangen ziekengeld Af: doorberekende bruto salarissen aan Af: aanvulling werkgelegenheidsinitiatieven
€ €
27.350 -
€ € € €
884.305 26.939 -
€
778.264
€
942.728
€
857.365
Gemiddeld aantal personeelsleden in fte's
11,94
13,67
13,12
43
De bezoldiging van de bestuurder is in 2014 als volgt: Grondslag: CAO Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening
Specificatie Naam
G.M.L. Wijffels
Functie
Algemeen Directeur
Dienstverband Aard Uren parttime percentage Periode
onbepaald 36 100% 1 jan 2014 t/m 31 dec 2014
Bezoldiging in euro's Jaarinkomen; Brutoloon Vakantiegeld Eindejaarsuitkering Variabel inkomen
€ € €
75.627 6.035 6.768
Totaal Jaarinkomen
€
88.430
SV verzekeringslasten Pensioenlasten werkgever Belastbare vergoedingen Overige beloningen op termijn Uitkering beëindiging dienstverband
€ €
9.732 9.931
Totaal Overige lasten en vergoedingen
€
19.663
Totaal bezoldiging 2014
€
108.093
Totaal bezoldiging 2013
€
107.200
Er zijn aan de bestuurder en de leden van de Raad van Toezicht geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt.
44
Werkelijk 2014
Begroot 2014
Werkelijk 2013
€
1.601
€
10.000
€
8.949
€
1.601
€
10.000
€
8.949
€ € € €
55.313 9.105 32.037 12.718
€ € € €
65.000 12.000 27.200
€ € € €
61.191 8.774 15.140
€
109.173
€
104.200
€
85.105
Kantoor- en algemene kosten Kantoorbenodigdheden Telefoon- en internetkosten Porti- en vrachtkosten Druk/kopie/vormgeving Abonnementen/vakliteratuur Automatiseringskosten Overige kosten algemeen Kosten inhuren derden
€ € € € € € € €
6.074 4.370 1.377 9.548 4.233 13.474 3.023 2.215
€ € € € € € € €
16.000 5.000 5.250 20.000 6.500 18.000 35.050 -
€ € € € € € € €
4.167 5.341 2.217 22.242 4.809 10.677 12.186 13.338
Totaal
€
44.313
€
105.800
€
74.976
Directe beheer en administratiekosten Accountantskosten Administratiekosten 1) Bestuurskosten/incl verg Raad van Toezicht
€ € €
5.445 4.513 5.012
€ € €
7.500 5.500 6.500
€ € €
7.300 4.541 6.570
€
14.970
€
19.500
€
18.411
Publiciteit en communicatie Representatiekosten
Huisvestingskosten Huur Energiekosten Verhuizing Overige huisvestingskosten
1)
De leden van de Raad van Toezicht hebben in 2014 een vergoeding ontvangen
naar rato van het aantal bezochte vergaderingen.
45
Afschrijving Afschrijving inventaris
Directe activiteitenkosten uitvoering projecten 2) ) Loonkosten NME 3 Drukwerk/kantoor Catering/campagne Materialen Inhuren derden
2)
Werkelijk 2014
Begroot 2014
Werkelijk 2013
€
5.607
€
22.000
€
15.225
€
5.607
€
22.000
€
15.225
€ € € € €
26.956 14.392 28.303 20.744 204.305
€ € € € €
27.350 17.500 52.500 20.000 60.000
€ € € € €
26.931 1.796 33.092 8.537 51.749
€
294.700
€
177.350
€
122.105
Deze kosten worden rechtstreeks aan de projecten doorberekend. De verschillen ontstaan doordat er
in bepaalde projecten meer externe kosten zitten. Deze post is moeilijk van te voren te begroten, maar wordt lopende een project aangepast, en alleen opgenomen als er dekking is voor deze extra kosten binnen het project. )
3 Rechtstreeks toegerekende loonkosten aan het NME netwerk.
46
5.9 Werkelijk versus begroot resultaat Er is een positief resultaat gerealiseerd van € 56.380,=. Begroot was een resultaat van € 15.000.
Baten, gerealiseerd Baten, begroot Verschil
€ 1.305.008 € 1.396.578
Lasten, gerealiseerd Lasten, begroot Verschil
€ 1.248.628 € 1.381.578
-€ 91.570
-€ 132.950
Saldo verschil met begroting
€ 41.380
De begroting gaat uit van meer personeel en meer omzet. Beiden zijn niet gerealiseerd. Aan de kosten kant is in verhouding een groter verschil gerealiseerd dan aan de baten kant.
5.10 Overige gegevens
Statutaire regeling betreffende de resultaatbestemming In de statuten zijn geen specifieke bepalingen opgenomen met betrekking tot de resultaatbestemming. Bestemming van het resultaat over het boekjaar Het positieve resultaat over 2014 is als volgt toegevoegd aan de reserves van de stichting: Continuïteitsreserve Bestemmingsreserve verhuis- en inrichtingskosten Bestemmingsreserve financiering activa
€ € €
88.417 -32.037 0
€
56.380
Nevenvestigingen Geen nevenvestigingen.
5.11 Controle verklaring De controleverklaring van de onafhankelijke accountant is hierna opgenomen.
47
48
Hoofdstuk 6 De Raad van Toezicht Algemeen De Raad van Toezicht heeft tot taak toezicht te houden op het naleven van de wet en van de statuten van NMO, en op het beleid van de directeur en de algemene gang van zaken. De Raad staat het Bestuur (de directeur) met raad ter zijde en brengt gevraagd en ongevraagd advies uit. Vergaderingen Raad van Toezicht De Raad kwam in 2014 6 keer bijeen en wel op: 19 februari, 26 maart, 14 mei, 21 mei, 17 september en 17 december. Daarnaast heeft de Raad van Toezicht op 20 november vergaderd met de medewerkers. Deze vergadering werd bijgewoond door Drs. A. Vroon en Ir. R.A.F. Nij Bijvank. Samenstelling Raad van Toezicht - Voorzitter: dhr. drs. A. Vroon; in functie: 11-12-2013 - Vicevoorzitter: mevr. ir. M.J.L.A. Langeslag-Linssen; in functie: 28-09-2011 Leden: - Dhr. ir. R.A.F. Nij Bijvank (herbenoemd per 28-09-2014); in functie: 28-09-2011 - Mevr. drs. J.L. Hoeflak (tot 14-05-2014) - Dhr. dr. L.J. Dijkstra (herbenoemd per 16-12-2014); in functie: 16-12-2008 - Dhr. drs. A. Kuiper; in functie: 22-12-2009 - Dhr. ing. H.M. Pohlmann; in functie: 17-09-2014 Rooster van aftreden Zie bijlage 8. Functies en nevenfuncties Raad van Toezicht Drs. A. Vroon: - Lid RVC woningcorporatie Delta Wonen te Zwolle (tot 15 september 2014) - Lid Bestuur Socires te Den Haag (Society and Responsibility), tevens penningmeester ad interim - Voorzitter Bestuur CEVES (Centrum voor Ethiek en Samenleving) te Doorn - Auditor excellentieprogramma’s hoger onderwijs (Siriusprogramma) - Voorzitter WMO-Participatieraad Ommen Ir. M.J.L.A. Langeslag-Linssen: - Directeur bedrijfsvoering Waterschap Vechtstromen Dr. L.J. Dijkstra: - Senior adviseur landschapsecologie Gemeente Zwolle Drs. A. Kuiper: - Directeur instellingen ING - Bestuurslid St. Kringloop Zwolle - Lid Kerkeraad Geref. Kerk Zwolle-Zuid Ir. R.A.F. Nij Bijvank: - Strategisch adviseur Waterschap Vechtstromen
49
Ing. H.M. Pohlmann: - Manager Arcadis Nederland - Bestuurslid Commissie Winkelgebied Wijhe - Voorzitter Deelcommissie Overheid en Financiën (Algemene Wijhese Ondernemersvereniging) - Lid Werkgroep Anti-verstoring Dutch Birding Association Auditcommissie In 2014 heeft de Auditcommissie de volgende samenstelling: - Dhr. drs. A. Kuiper - Dhr. drs. F.M. Galesloot RA (extern lid) - Dhr. ing. H.M. Pohlmann Lid RvT Stichting de Natuur- en Milieufederaties - Mevr. drs. J.L. Hoeflak tot 14-05-2014 - Dhr. dr. L.J. Dijkstra vanaf 14-05-2014
50
Gespreksthema’s Raad van Toezicht Toekomst NMO De meeste aandacht in dit verslagjaar ging uit naar de toekomst van NMO. Op 1 januari 2016 vervalt namelijk de provinciale (project)subsidie van ruim € 400.000,-(ca. 1/3 deel van de begroting), een ingreep met verreikende gevolgen. Daarmee wordt 2015 een transitiejaar, waarin op 2016 wordt gepreludeerd en waarop wij in 2014 al hebben voorgesorteerd. Met daarbij aandacht voor vooral financiën, personeel en acquisitie. Dit thema liep als een rode draad door alle bijeenkomsten van de RvT heen, en leidde tot een extra strategievergadering in mei. Allereerst werd een aantal mogelijke scenario’s met behulp van sterkte-zwakte analyses en externe consultaties ontwikkeld. Vervolgens werden op basis van een voorkeursscenario de volgende conclusies getrokken: 1. NMO blijft een ideële organisatie. De competenties van NMO corresponderen ook meer met idealen dan met het “najagen” van geldelijk rendement. Bovendien is de “markt” met commerciële aanbieders al voldoende “gevuld”. 2. NMO blijft gaan voor zijn vrijwilligers en voor zijn authentieke natuur-, milieu- en educatietaken. 3. Voorgaande uitgangspunten sluiten perfect aan op de in ontwikkeling zijnde participatiemaatschappij. NMO wil daarin haar intermediaire rol blijven spelen en vooral versterken. NMO verzorgt op haar terrein namelijk al een krachtige infrastructuur, ook facilitair. Daartoe nut NMO haar verbindingen met vrijwilligers (organisaties), expertise (kennisplatform) en ervaring maximaal uit, ook naar (semi-) overheden, bewonersinitiatieven en bedrijven. Voor betaalde opdrachten put NMO ook uit de expertise en ervaring vanuit met de Provincie geëntameerde projecten in 2014/ 2015, die wellicht ook tot na 2016 kunnen doorlopen. 4. Het uurtarief is verlaagd en de acquisitie moet verder omhoog. De begroting van 2016 zet erop in dat van de € 400.000,-- provinciale subsidie er minimaal € 200.000,-- “elders” wordt geacquireerd, waaronder de Provincie. Want ook voor hen blijft NMO een relevante ontwikkelaar, uitvoerder en intermediair. 5. Bovenstaande visie past ook volledig in de strategische visie en het ondernemingsplan, zoals in 2014 ge(her)formuleerd. De Raad van Toezicht prees zich gelukkig dit boeiende thema met de directeur-bestuurder te mogen uitwerken. Mede daardoor hebben wij vertrouwen in de kracht van NMO om zich een nieuwe positie te verwerven. Nieuwe accountant Op voordracht van de Auditcommissie besloot de Raad uit een selectie van vijf kantoren Van Elderen Accountants en Belastingadviseurs uit Zwolle per augustus 2014 voor een periode van een jaar te benoemen met de optie om jaarlijks te verlengen. Nieuwe huisvesting De Raad stemde, na gedegen afweging tussen meerdere opties, op basis van prijs-kwaliteit en bereikbaarheid, in met het voorstel van de directeur-bestuurder om per 1 augustus 2014 een nieuw kantoorpand te betrekken aan de Assendorperdijk 3 te Zwolle. Deze huisvesting is ruim 35% goedkoper dan de oude huisvesting aan de Stationsweg. Deze nieuwe huisvesting is zowel letterlijk als figuurlijk transparant, en sluit aan bij de nieuwe dynamiek van NMO.
51
Jaarrekening 2013 en Jaarverslag 2013 De Raad keurde de Jaarrekening 2013 op advies van de Auditcommissie goed. Dat gold ook voor het Jaarverslag 2013. Begroting 2015 en Meerjarenplan De Raad stemde met beide stukken in na een positief advies van de Auditcommissie op de begroting. Het uurtarief (per medewerker) daalde voor het eerst van € 105,-- naar € 98,-- om de concurrentiepositie van NMO in de herpositionering voor 2015/2016 te versterken. Functioneren directeur Op basis van een 360◦ graden feedback onder stakeholders, de leden van de RvT en een tweetal personeelsleden vond vanuit de RvT (voorzitter en vicevoorzitter) op 19 december 2014 een functioneringsgesprek met de directeur-bestuurder plaats. De RvT is zeer content met de wijze waarop Godelieve Wijffels NMO, ook in moeilijke tijden, leidt en (strategisch) positioneert. Functioneren Raad van Toezicht In de mei vergadering beoordeelde de RvT haar eigen functioneren mede op grond van de (externe) evaluatie in 2013 gehouden. Samenwerkingsverband De Natuur en Milieufederaties De Raad ging akkoord met het voorstel om de omvang en de samenstelling van de RvT van De Natuur- en Milieufederaties te wijzigen. NMO heeft daardoor geen eigen zetel meer, maar wordt vertegenwoordigd door een lid van de vier noordelijke natuur- en milieufederaties. (Her)benoemingen Op basis van een profielschets en een externe, openbare werving benoemde de RvT Hans Pohlmann uit Wijhe tot lid van de RvT en als lid van de Auditcommissie. Op basis van een interne evaluatie werden Lieuwe Dijkstra en René Nij Bijvank herbenoemd. Overleg met personeel Op 20 november overlegde een delegatie uit de RvT: Bert Vroon en René Nij Bijvank, met het personeel over de strategische heroriëntering en de nieuwe acquisitieopdracht. De Raad is verheugd dat het personeel zich volledig voor de nieuwe uitdagingen van NMO wil inzetten. Tot slot De Raad is blij in dit interessante stadium van NMO de directeur-bestuurder en het personeel met raad en daad bij te staan. NMO is voor Overijssel een zeer relevante maatschappelijke organisatie, die passend is in een tijd van kanteling van “overheid-gestuurd” naar “inwoners-gedreven”. Na de decentralisatie in de zorg ziet NMO analoog daaraan nieuwe kansen voor een sterke positionering door decentralisatie in natuur, landschap en milieu. Wij kijken uit naar een nieuwe, vruchtbare, relatie met de Provincie, als regiehouder van deze kanteling, en met alle overige stakeholders en belanghebbenden. Onder leiding van onze directeur-bestuurder, Godelieve Wijffels, en met steun van al onze fantastische, gemotiveerde en energieke vrijwilligers kunnen we deze rol oppakken.
Bert Vroon, voorzitter.
52
Bijlage 1 Begrote exploitatierekening 2015
Omschrijving
Begroting 2015
Begroting 2014
Werkelijk 2014
Baten. Subsidie Provincie Overijssel
€
407.185
€
432.685
€
433.150
Overige subsidies en inkomsten
€
66.000
€
81.000
€
627.402
Mutatie onderhanden werk
€
25.000
€
95.000
€
97.074
De Natuur- en Milieufederaties
€
118.000
€
118.000
€
147.382
Nog te acquireren
€
642.718
€
669.893
€
€
1.258.903
€
1.396.578
€
1.305.008
Personeelskosten
€
872.893
€
942.728
€
778.264
Huisvestingskosten
€
67.100
€
104.200
€
109.173
Algemene kosten
€
116.500
€
157.300
€
66.491
Activiteitenkosten projecten
€
202.410
€
177.350
€
294.700
Resultaat
€
€
15.000
€
56.380
€
1.396.578
€
1.305.008
-
Lasten.
€
-
1.258.903
53
Bijlage 2
Overzicht betalingen 2014 Stichting De Natuur en Milieufederaties.
€
118.000,00
B 1301
Bijdrage 2014
PR1320
Binding 2013
3.000,00
PR0904/01-02
Binding 2010-2011-2012
3.656,25
PR1005
Gedragen door de Wind
15.259,75
PR1402
Binding 2014
1.900,00
PR1204
Service punt
17.386,98
AC 1302
Vergoeding Programmadirectie
4.800,00
PR1402
Nacht van de Nacht
2.000,00
AC 1411/1412
Acquisitie en projectontwikkeling
3.200,00
AC 1410.2
Acquisitie en projectontwikkeling
4.800,00
AC 1314
Acquisitie en projectontwikkeling 2013
7.680,00
PR 1204
Porti voor Servicepunt
81,00
Sollicitatieprocedure DNMF TOTAAL
1.600,00 €
183.363,98
In 2014 is 95,6% van alle toekenningen in Stichting De Natuur en Milieufederaties afkomstig van de Nationale Postcode Loterij.
54
Bijlage 3 CDO-Netwerk CDO Makelaar/Opzetten CDO netwerk Betreft de volgende beschikkingen van de Gemeente Zwolle: Subsidie CDO makelaar Periode: Kenmerk:
1 april 2013-1 oktober 2014 PU13050144
Afrekening Subisidieverlening CDO makelaar Periode: Kenmerk
1 april 2013-1 oktober 2014 PU13070137
In de brief van 24 juli 2013 gaat de Gemeente er mee akkoord dat er over de periode 1 apr 2013 tm 31 dec 2013 en over de periode 1 apr 2014 tm 1 okt 2014 middels een vaststellingsformulier en een financieel verslag 2013 en 2014 een aanvraag tot vaststelling wordt ingediend. De vaststelling over 2013 is inmiddels verkregen. De in dit verslag opgenomen verklaring van de accountant heeft tevens betrekking op deze bijlage. (Artikel 1:22 lid 6 van de ASV)
Financieel verslag 2014 De subsidie is verstrekt voor een periode van 1,5 jaar, waarvan de helft in 2013 en de andere helft in 2014 valt. Het totale subsidiebedrag van € 60.000,= is te verdelen over beide jaren; elk jaar een bedrag van € 30.000,=.
In 2013 zijn minder uren besteed aan de opdracht als CDO-makelaar dan begroot. De resterende uren zijn in 2014 besteed. Het ligt in de aard van de opdracht dat het zwaartepunt in het tweede deel van de termijn ligt. In 2014 bestonden de werkzaamheden vooral uit het uitvoeren van de zaken zoals in 2013 besproken met alle betrokken partijen. Er is inhoudelijk verslag gedaan aan de subsidiegever.
Omdat de zwaarte van het werk in 2014 lag is er in dat jaar iets meer besteed dan in 2013, te weten € 33.625,=
55
Bijlage 4
Personeel
Medewerkers in en uit dienst: Medewerkers uit dienst: Wijnand Jonkers, Projectleider Energie en Duurzaamheid per 20 juli 2014 Medewerkers in dienst: Marlous Goeman, Projectleider Energie en Duurzaamheid per 25 augustus 2014 Peter Adema, Adviseur Communicatie en IVN-Consulent per 7 april 2014 Op 31 december 2014 waren de volgende medewerkers in dienst:
Gerda van den Berg, Secretaresse Annelies van der Blij, Educatie voor Duurzame ontwikkeling Sylvia ter Heegde, Financiën en Control Loet van der Heijden, Projectleider Energie en Duurzaamheid Marlous Goeman, Projectleider Energie en Duurzaamheid Jan Willem Jorritsma, Projectleider Educatie voor Duurzame Ontwikkeling Daniëtte Kisjes, Secretaresse Livia Leysen, Adviseur Communicatie en PR Gerben Mensink, Projectleider Ruimtelijke Ordening Willem Seine, Projectleider Water, Voedsel en Energie Godelieve Wijffels, Directeur Ruud Pleune, Projectleider Natuur, Landschap en Landbouw Alma Streefkerk, Projectleider Educatie voor Duurzame Ontwikkeling Peter Adema, Adviseur Communicatie en IVN-Consulent Annefloor Zuurbier, Projectleider Educatie voor Duurzame Ontwikkeling
56
Bijlage 5 Verantwoordingsverklaring De leden van de Raad van Toezicht en van het Bestuur van Natuur en Milieu Overijssel onderschrijven de volgende principes: 1. Binnen de instelling is de functie ‘toezicht houden’ (goedkeuren van plannen, en het kritisch volgen van de organisatie en haar resultaten) duidelijk gescheiden van het ‘besturen’ dan wel van de ‘uitvoering’.” 2. De instelling werkt continu aan een optimale besteding van middelen, zodat effectief en doelmatig gewerkt wordt aan het realiseren van de doelstelling. 3. De instelling streeft naar optimale relaties met belanghebbenden, met gerichte aandacht voor de informatieverschaffing en de inname en verwerking van wensen, vragen en klachten. In deze verantwoordingsverklaring wordt beschreven op welke manier de organisatie invulling geeft aan deze principes.
Ad 1 Functiescheiding tussen toezicht en uitvoering Bij Natuur en Milieu Overijssel is de uitvoering van de functie beleid en (dagelijkse) leiding enerzijds gescheiden van de functie ‘toezicht houden’ anderzijds. De eerste functie ligt bij het bestuur, de tweede bij de Raad van Toezicht. Deze scheiding is vastgelegd in de statuten. De Raad van Toezicht (toezichthouder) evalueert haar taak en positie. Sinds 2011 is een auditcomité actief. Bij wijziging van de samenstelling van de Raad van Toezicht kan de taakverdeling van de leden bij besluit van de Raad van Toezicht worden gewijzigd op basis van de deskundigheden van de afzonderlijke bestuursleden.
Ad 2 Optimale besteding van de financiële middelen De stichting Natuur en Milieu Overijssel heeft volgens de statuten ten doel “bevordering van het behoud, herstel en ontwikkeling van natuur, landschap en milieu, alles in de meest ruime zin, in het bijzonder in de provincie Overijssel”. Zij heeft dat doel geconcretiseerd in de volgende missie: Samen met overheden, bedrijven en inwoners werkt Natuur en Milieu Overijssel aan een mooi en duurzaam Overijssel. Een provincie waar we duurzaam wonen en werken, zodat inwoners van Overijssel nu en later kunnen genieten van een gezonde en groene leefomgeving. Vanuit onze missie werken we toe naar een toekomstbestendig Overijssel. Natuur en Milieu Overijssel wil een omslag maken naar een circulaire economie en een vitale leefomgeving en de kracht van de samenleving versterken. Natuur en Milieu Overijssel heeft in de afgelopen jaren voortdurend gewerkt aan verbetering van de projectmatige aanpak van haar werkzaamheden. Alle beleidsmatige en projectmatige activiteiten zijn gericht op het realiseren van de doelstelling van Natuur en Milieu Overijssel.
57
Optimalisering van de effectiviteit van de organisatie vindt op de volgende manier plaats: De directie stelt jaarlijks een werkplan met begroting vast, waarin onder meer de gewenste resultaten, begrote kosten en beoogde financiering per project zijn vastgelegd. Het werkplan met begroting wordt besproken met de provincie. Na akkoord van de provincie wordt het werkplan en de begroting ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht Over de voortgang van het werkplan en de afzonderlijke projecten wordt conform de daarover gemaakte afspraken aan de partners en subsidieverstrekkers gerapporteerd. De medewerker Financiën en Control stelt een jaarrekening op conform de Richtlijn 650 Fondswervende instellingen. De accountant controleert deze en voorziet de jaarrekening van een goedkeurende accountantsverklaring. De accountant rapporteert aan het bestuur over de jaarlijkse accountantscontrole. De Raad van Toezicht toetst de jaarrekening en keurt deze goed. De directie stelt jaarlijks een overzicht op van de gerealiseerde prestaties, de gerealiseerde uren en kosten, met per project informatie over de gerealiseerde financiering, te weten subsidies en overige bijdragen. De inhoudelijke verslaglegging wordt samengevat in het jaarverslag, dat door geïnteresseerden kan worden opgevraagd. De werkwijze van de organisatie wordt voortdurend geëvalueerd en er worden afspraken gemaakt over verbeteringen van de aanpak in de toekomst. De taken, bevoegdheden en procedures rond de besteding van de financiële middelen zijn vastgelegd in de Administratieve Organisatie.
Ad 3 Streven naar optimale relaties met belanghebbenden Natuur en Milieu Overijssel heeft minimaal 2 keer per jaar bestuurlijk overleg met de verantwoordelijke gedeputeerde van de provincie. Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt mensen, die zich actief inzetten voor hun eigen leefomgeving. Zij vervult de functie van vraagbaak, aanspreekpunt en coördinator van lokale activiteiten in Overijssel. Zij beschikt daarvoor over een breed netwerk van contacten. Gerelateerd aan onze doelstelling zijn belanghebbenden: 1. plaatselijke groepen en individuen, die zich inzetten voor natuur, milieu en landschap in Overijssel 2. beleidsmakers en beslissers in openbaar bestuur en bedrijfsleven, die invloed uitoefenen op het terrein van natuur, milieu en landschap in Overijssel 3. samenwerkingspartners, waaronder de terrein beherende organisaties (Landschap Overijssel, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer), woningbouwcorporaties, onderwijsinstellingen, waterschappen, bedrijven etc. De informatievoorziening is erop gericht om de effectiviteit van de activiteiten van Natuur en Milieu Overijssel te vergroten. Concrete voorbeelden van de uitvoering van de communicatiestrategie zijn: onze website waarmee op een heldere manier inzicht wordt gegeven in visie, taken en rollen van Natuur en Milieu Overijssel, haar activiteiten en die van haar collega-organisaties de digitale nieuwsbrief Notendop, waarmee geïnteresseerden actief worden geïnformeerd over actuele ontwikkelingen en activiteiten. Facebook en Twitter, waarbij we onderdeel zijn van diverse communities. Natuur en Milieu Overijssel maakt jaarlijks een publieksversie van haar activiteiten, en een zakelijk jaarverslag. Het magazine ENNEMMO (publieksversie) wordt verspreid onder alle betrokkenen en is te downloaden via de website van NMO, www.natuurenmilieuoverijssel.nl. Het zakelijk jaarverslag wordt verstuurd aan het College van Gedeputeerde Staten van Overijssel, de Nationale Postcode Loterij, het Centraal Bureau Fondsenwerving, het Nationaal Groenfonds, de Raad van Toezicht, de provinciale Natuur en Milieufederaties, en kan worden opgevraagd via een link op de website. Iedereen is vrij om inbreng te leveren en te reageren op onze activiteiten en het te voeren of gevoerde strategische en inhoudelijke beleid. Dat kan op verschillende manieren; onze website naast facebook is daarvoor een goed platform. Meningen, opvattingen of reacties worden op prijs gesteld en worden in de reguliere werkprocessen van beleidsvorming en uitvoering meegenomen. Tot slot bestaat er voor belanghebbenden de mogelijkheid om een klacht in te dienen, als zij het bijvoorbeeld niet eens zijn met de uitvoering van activiteiten of constateren dat er sprake is van inconsistentie van beleid. Voor een correcte verwerking van de klachten is in 2005 de Klachtenprocedure Natuur en Milieu Overijssel vastgesteld.
58
Doelstellingen van deze procedure zijn: 1. Klachten afhandelen op een vooraf vastgestelde eenduidige wijze, om de servicegraad naar de aangesloten organisaties, relaties, partners en geïnteresseerden te bewaken. 2. Ten behoeve van bestuur en/of management inzicht verschaffen in het totale aantal, de soort en de ernst van klachten om zo, waar nodig en mogelijk, te komen tot aanbevelingen om werkprocessen of de inhoudelijke koers aan te passen of te wijzigen. De volledige tekst van de klachtenprocedure is bij Natuur en Milieu Overijssel op te vragen.
Aldus vastgesteld te Zwolle door het bestuur van Natuur en Milieu Overijssel op 2 maart 2015.
Ir. G.M.L. Wijffels bestuurder
59
Bijlage 6 Aangesloten groepen Gemeente Almelo IVN Almelo KNNV Twenthe Stichting Natuurlijk Twente (NAT) Nivon Almelo Gemeente Borne Natuur en milieuraad Borne Gemeente Dalfsen Vrienden van Dalfsen Natuur en Milieuwerkgroep Nieuwleusen Landschap Overijssel Gemeente Deventer Natuur en Milieu Bathmen KNNV Deventer Natuur en Milieuplatform Deventer IVN Deventer Nivon Deventer-Zutphen Stichting Natuur Anders Deventer Bomenstichting Stichting Natuurboeren Vogelwerkgroep De IJsselstreek Gemeente Dinkelland Heemkunde Denekamp Stichting Natuur en Milieu Ootmarsum Heemkunde Weerselo Natura Docet Wonderryck Twente Gemeente Enschede Werkgroep Vereniging Milieudefensie Landbouw Twente KNNV Enschede IVN Enschede Vereniging Vrienden van de Twentse Welle Stichting Houd Driene Groen Stichting Natuur en Milieuraad Enschede Gemeente Haaksbergen IVN Haaksbergen Stichting Natuur en Milieu Haaksbergen Gemeente Hardenberg Natuuractiviteitencentrum De Koppel IVN Hardenberg-Gramsbergen e.o. Weidevogelbescherming Avereest Natuurwerkgroep De Reest Stichting Natuurbehoud Noordoost Overijssel Stichting Das en Vecht
60
Gemeente Hellendoorn Centrum voor Natuur en Milieu Educatie IVN Hellendoorn-Nijverdal Stichting Milieuraad Hellendoorn Vogelwerkgroep Midden-Overijssel Gemeente Hengelo Stichting Natuur en Milieuraad Hengelo IVN Hengelo Nivon Hengelo KNNV Hengelo-Oldenzaal Gemeente Hof van Twente Stichting De Groene Hof Nivon Goor IVN Markelo IVN Diepenheim Vereniging Verontruste Burgers Hof van Twente Gemeente Kampen Natuurvereniging IJsseldelta Gemeente Losser IVN Losser Gemeente Oldenzaal IVN Oldenzaal Stichting Milieuoverleg Oldenzaal Gemeente Olst-Wijhe IVN De Grutto Wijhe-Olst Gemeente Ommen Vereniging Natuur en Milieu De Vechtstreek Gemeente Raalte IVN Raalte Gemeente Rijssen-Holten IVN Rijssen Gemeente Staphorst Natuurbeschermingsvereniging IJhorst-Staphorst Gemeente Steenwijkerland KNNV De Noordwesthoek IVN Noord-West Overijssel Natuur en Milieuplatform Steenwijkerland Gemeente Twenterand IVN Den Ham-Vroomshoop KNNV Vriezenveen Stichting Milieuraad den Ham-Vroomshoop Gemeente Tubbergen Natuur en vogelwerkgroep De Grutto
61
Gemeente Wierden Stichting Natuur en Milieu Wierden Gemeente Zwolle IVN Zwolle KNNV Zwolle Milieuraad Zwolle Nivon Zwolle Avifauna Zwolle Provinciaal/regionaal Het Oversticht Twentse vogelwerkgroep Vogelwerkgroep Midden Overijssel Landschap Overijssel Schoonewelle, centrum voor Natuur en Ambacht
62
Bijlage 7 Overzicht van de door ons georganiseerde evenementen Datum Naam activiteit Natuur & landschap & water
Aantal deelnemers
Locatie (met websitelink)
29 januari 15 maart
Watervrienden / Watertafel Inspiratiebezoek Gorsselse Heide
30 10
20 maart 23 mei
Gebiedscollectieven Informatieavond Paasloo (samen met Stuurgroep Natuurlijk Paasloo) Aftrapbijeenkomst Water4daagse Slootjesdagen IVN Bustour Bewonersinitiatieven natuurbeheer Big Jump in Scheerwolde Natuurdates – symposium Kind in de Natuurdag Zonder = Gezonder Bijeenkomst lokale deskundigen en collectieven Vechtdal Bijeenkomst afgevaardigden NMO in gebiedsprocessen Nacht van de Nacht
20 40
NMO http://www.dezevensprong.nu/ http://www.markegorsselseheide.nl/ NMO Dorpshuis Paasloo
Bijeenkomst maatschappelijke partners binnen Samen werkt Beter over verkiezingen Bijeenkomst lokale deskundigen en collectieven Vechtdal Inspiratiebijeenkomst Zoetwatervoorziening OostNederland
19 juni 21-22 juni 21 juni 28 juni 22 augustus 29 augustus 20 september 16 oktober 24 oktober 25 oktober 28 oktober 1 december 3 december
50 300 15 100 - 200 80 - 100 30 1.000 10
Vreugdehoeve Zwolle
10
10
Reggedal http://ww.grimberghoeve.nl Verschillende locaties verspreid over de provincie NMO
10
NMO
25
Buitencentrum De Sallandse Heuvelrug
250
Mooirivier Dalfsen
110 280 30 35 20
Provinciehuis http://www.zalencentrumhetanker.nl/ 't Oosterhoes - Wierden-Enter Albergen De Tukkers Wezenberg, IJsselmuiden
3.500
Waterschap Reest en Wieden Lemelerberg Grote Markt Zwolle NMO
Energie & duurzaamheid 9 januari 23 januari 6 februari 13 maart 27 maart 13 mei
MVOLoont: prijsuitreiking (onderdeel nieuwjaarsbijeenkomst VNO-Ncw Energy Pitch Energiemarkt Wierden Energiecoöperatie Wierden Bijeenkomst Sportaccommodaties Bijeenkomst DORZ MVO Loont Bedrijven
63
13 mei 16 mei 21 mei 10 juni 19 juni 20 september 25 september 7 oktober 8 oktober 10 oktober 10 oktober 10 oktober 23 oktober 30 oktober 27 november 8 december 16 december
Training energiecoach Saerbeck excursie Groene kerken netwerk Inspiratiemarkt bedrijven en duurzame mobiliteit Netwerkbijeenkomst Energie LVDO Actie Ecologische Voetafdruk Stook je Rijk: rondetafelgesprekken over energiebesparing in de huursector Regiobijeenkomst Groene Euro’s scoren Zwolle Rondetafel Tijdelijke Natuur (gerichte uitnodigingen) Dag van de Duurzaamheid (bedrijvenprogramma) Voorleesactie Mr. Finney Dag van de Duurzaamheid Dag van de Duurzaamheid (grote publiek) e Energy Pitch Overijssel (3 editie) Stook je Rijk: rondetafelgesprekken over energiebesparing in de huursector Excursie Saerbeck Twenterand Energiecoaches i.s.m. SWZ AA-landen Ontwerpen aan een mooi, zonnig Overijssel
10 100 16 32 20 100 25
Pierikhuis, Zwolle (wijkcentrum) Saerbeck NMO Go Planet Speed World (Enschede) Buitencentrum Sallandse Heuvelrug Zwolle Zwolle
25 - 30 15
PEC Zwolle
60 4.500
Windesheim, Zwolle 100 basisscholen in Overijssel
400 90 20
Verschillende locaties in Zwolle Provinciehuis, Statenzaal Enschede
30 3 85
Saerbeck Zwolle Provinciehuis
Bijeenkomst Bedrijventerreinen
5
Bij Wim Ardesch thuis, Almelo
15 15 60 700 215 20 Ongeveer 200 25 10 15 30 15 8
NMO Buurthuis, Geesteren De Vreugdehoeve 7 Hanzesteden
Ruimtelijke ordening 7 januari
Natuureducatie / publieksacties 15 januari 22 januari 26 februari 15, 22 en 29 maart Voorjaar 10 april 3 mei 16 mei 3 juni 12 juni 9 juli 29 juli 20 augustus
Training Adviseurs v/d Toekomst Boomfeestdag bijeenkomst Expeditie Winterwonderland Tweede Handzedagen 8x Expeditie Uiterwaard Workshop Nacht van de Nacht Parels van het Landschap Expeditie Wildernis Steenfabriek Informatie avond Groene Visite Informatie avond Groene Visite Kick off bijeenkomst Damn Food Waste Informatie avond Groene Visite Docententraining Jongleren Waterbeheren
http://www.oaleste.nl 6 locaties verspreid over de provincie Olst/Wijhe Hardenberg Oldenzaal Zwolle Almelo Olst/Wijhe
64
21 augustus september 10 + 15 september 15 september Najaar 20 oktober 21 oktober 21 oktober 29 oktober 31 oktober 1 november 4 november 5 november 12 november 25 november 27 november 3 december 8/11 december 14 december 17 december
Gidsentraining Schelle Oldeneel Inspiratiedag Young & Nature Educatief Food Waste Programma koksopleidingen Deltion en Landstede DFW cook-off tijdens cheffs revolution 9x Expeditie Uiterwaard Inspiratiebijeenkomst Natuurbeleving in de mantelzorg Alzheimercafé, Natuurbeleving / Groene Visite Gidsentraining Schelle Oldeneel Inspiratiebijeenkomst Natuurbeleving in de mantelzorg Stoere Buitendag Gidsentraining Scouting Overijssel Natuurtraining Groene Visite Natuurtraining Groene Visite Dementietraining Groene Visite Bijeenkomst Publieksactie Agro & Food Natuur en Dementie training Groene Visite Dementietraining Groene Visite Expeditie Uiterwaard Vogels in de winter/ Kersmarkt wijkboerderij Eemhoeve Netwerkbijeenkomst Energie LVDO
8 70 75
Uiterwaarden Zwolle IVN Apeldoorn Deltion en Landstede
50 212 15
Zwolle
25 8 15
Zwolle Uiterwaarden Zwolle Zwolle
550 100 10 15 15 12 10 10 60 100 actieve deelnemers
3 wijkboerderijen Zwolle Ada’s Hoeve Oldenzaal Almelo Almelo Doepark Nooterhof Hardenberg Oldenzaal
+ 25 - 30
PEC Zwolle
De Groene Twinkeling 2014 Bestuurdersbijeenkomst Sociale Innovatie Werkatelier Sociale marketing NMO Tour Zwolle NMO Tour Hengelo NMO Tour Zwolle IVN-ledendag Watertafel: bestrijdingsmiddelen NMO tour Hardenberg e.o. Werkatelier Sociale Marketing Ganzenbitterballenactie statenleden Bijeenkomst Groene Loper Zwolle
120 40 15 24 25 16 40 25 11 20 Alle statenleden 75
Landgoed Den Alerdinck, Laag Zuthem Buitencentrum Sallandse Heuvelrug Hogeschool Windesheim Kruidwisch Nooterhof Zwolle Bibliotheek Hengelo Wijkcentrum De Enk Zwolle Nijverdal NMO De Koppel, Hardenberg Enschede Zwolle Doepark Nooterhof
Hasselt
Wijkboerderij Eemhoeve
Overige 16 januari 23 januari 14 februari 19 maart 7 mei 20 mei 24 mei 2 juni 4 juni 17 juni 10 september 16 september
65
18 september 20 september 24 september 29 september 13 november 27 november 4 december
Voedsel jutten voor DFW Damn Food Waste Festival NMO Tour Deventer NMO Tour Twente Bijeenkomst Groene Loper DLV IVN Overijssel NMO Tour Zwolle
10 3.000 11 12 75 + 30 28
Grote Markt Zwolle De Ulebelt Deventer Borne Kulturhus Doepark Nooterhof Nijverdal NMO
66
Bijlage 8 Rooster van aftreden Raad van Toezicht
Rooster van aftreden Raad van Toezicht Natuur en Milieu Overijssel jaartal Lieuwe Dijkstra
Alex Kuiper
René Nij Bijvank Marianne Langeslag
Bert Vroon
Hans Pohlmann
2008
2009 2010
benoe16-dec-08 ming
22-dec-09
28-sep-11
19-sep-12
11-dec-13
17-sep-14
2011
2012
2013
herkiesbaar benoeming
2014
2015
2016
herkies -baar herkiesbaar
2017
herkies -baar benoeming
2021
2022
2023
niet herkiesbaar
herkiesbaar herkiesbaar
benoeming
2020
niet herkies -baar
herkiesbaar herkiesbaar
benoeming
2019
niet herkiesbaar
herkiesbaar
benoeming
2018
niet herkiesbaar
niet herkies -baar
herkiesbaar herkies-baar
herkies --baar
niet herkiesbaar
67
