VOORTGANGSRAPPORT 2015 VLAAMS KLIMAATBELEIDSPLAN LUIK MITIGATIE

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

VOORTGANGSRAPPORT 2015 VLAAMS KLIMAATBELEIDSPLAN 2013-2020 LUIK MITIGATIE //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

INHOUD Samenvatting voor beleidsmakers.................................................................................................................................................................. 5 1

Inleiding ..................................................................................................................................................................................................... 15

1.1 1.2

Algemeen .................................................................................................................................................................................................................................................. 15 Leeswijzer ................................................................................................................................................................................................................................................ 15

2

Klimaatbeleid op vele niveaus .....................................................................................................................................................17

2.1

Ontwikkelingen op internationaal niveau ........................................................................................................................................................................... 17

2.2 2.3

Europees kader voor het energieen klimaatbeleid richting 2030 ..................................................................................................................... 18 Intra-Belgische verdeling van de inspanningen tot 2020 .......................................................................................................................................... 19

3

Evaluatie emissies en prognoses................................................................................................................................................ 21

3.1

Gegevensbronnen ............................................................................................................................................................................................................................... 21

3.2 3.3

Correctiefactor voor brandstofverkoop ............................................................................................................................................................................... 21 Stand van zaken niet-ETS doelstellingen 2013-2020..................................................................................................................................................... 22

3.3.1 3.3.2

Niet-ETS broeikasgasemissies 2005-2020 ............................................................................................................................................................................. 22 Niet-ETS reductiepad 2013-2020 ................................................................................................................................................................................................ 23

3.3.3 3.3.4

Stand van zaken op basis van het vastgelegde niet-ETS reductiepad ............................................................................................................. 24 Inschatting impact van toekomstige aanpassingen van het reductiepad ..................................................................................................... 24

3.4 3.5

Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen ......................................................................................................... 26 Globale conclusie ................................................................................................................................................................................................................................ 30

4

Evaluatie voortgang per sector ................................................................................................................................................ 32

4.1

Transport en mobiliteit .................................................................................................................................................................................................................. 32

4.1.1 4.1.2

Evolutie indicatoren en emissies (1990-2014) ..................................................................................................................................................................... 32 Beleidsevoluties ....................................................................................................................................................................................................................................39

4.1.3 4.1.4

Korte termijn prognoses (2020) ................................................................................................................................................................................................. 47 Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen ......................................................................................................... 50

4.1.5

Beleidssuggesties................................................................................................................................................................................................................................. 53

4.2

Gebouwen ................................................................................................................................................................................................................................................54

4.2.1 4.2.2

Evolutie indicatoren en emissies ...............................................................................................................................................................................................54 Beleidsevoluties ................................................................................................................................................................................................................................... 62

4.2.3 4.2.4

Korte termijn prognoses (2020) ................................................................................................................................................................................................. 77 Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen.......................................................................................................... 79

4.2.5


4.3

Landbouw ............................................................................................................................................................................................................................................... 88

4.3.1 4.3.2

Evolutie indicatoren en emissies .............................................................................................................................................................................................. 88 Beleidsevoluties ....................................................................................................................................................................................................................................95

4.3.3 4.3.4

Korte termijn prognoses (2020) .............................................................................................................................................................................................. 100 Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen........................................................................................................ 101

4.3.5

Beleidssuggesties................................................................................................................................................................................................................................103

4.4

(Niet-ETS) industrie ...........................................................................................................................................................................................................................105

4.4.1 4.4.2

Evolutie indicatoren en emissies .............................................................................................................................................................................................105 Beleidsevoluties ..................................................................................................................................................................................................................................106

4.4.3 4.4.4

Korte termijn prognoses (2020) ................................................................................................................................................................................................ 113 Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen ......................................................................................................... 114

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 2 van 182

Voorgangsrapport 2015 – luik mitigatie

15.04.2016

4.4.5


4.5

Niet-ETS energie................................................................................................................................................................................................................................... 117

4.5.1

Evolutie emissies ................................................................................................................................................................................................................................. 117

4.5.2 4.5.3

Beleidsevoluties ................................................................................................................................................................................................................................... 117 Korte termijn prognoses (2020) ................................................................................................................................................................................................ 118

4.6

Afval............................................................................................................................................................................................................................................................ 119

4.6.1

Evolutie indicatoren en emissies .............................................................................................................................................................................................. 119

4.6.2 4.6.3

Beleidsevoluties ................................................................................................................................................................................................................................. 120 Korte termijn prognoses (2020) ................................................................................................................................................................................................ 121

4.6.4

Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen ........................................................................................................ 122

4.7

Transversale maatregelen ............................................................................................................................................................................................................ 124

4.7.1 4.7.2

Beleidsinstrumenten en relatie met andere beleidsdomeinen ............................................................................................................................. 124 Werk maken van een klimaatvriendelijke Vlaamse overheid .............................................................................................................................. 126

4.7.3 4.7.4

Klimaat en lokale overheden ..................................................................................................................................................................................................... 127 Burgers en educatie ......................................................................................................................................................................................................................... 128

5

Ander klimaatgerelateerd beleid ........................................................................................................................................... 130

5.1

Europees emissiehandelssysteem (EU ETS) ........................................................................................................................................................................130

5.2 5.3

Vlaams Actieplan Hernieuwbare Energie...........................................................................................................................................................................130 Landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw (LULUCF) ..................................................................................................................... 132

5.4

Afvang en gebruik van CO2 (CCU) ........................................................................................................................................................................................... 133

6

Klimaatfonds ......................................................................................................................................................................................... 134

6.1 6.2

Overzicht op grote lijnen ............................................................................................................................................................................................................. 134 Bespreking per maatregel ............................................................................................................................................................................................................ 137

6.2.1 6.2.2

Combipremie voor muurisolatie en glas ............................................................................................................................................................................ 137 Grondige renovatiepremie voor sociale huisvestingsmaatschappijen ............................................................................................................ 138

6.2.3 6.2.4

Telemetrie van het EGW-gebruik in schoolgebouwen ..............................................................................................................................................140 Gespecialiseerde energieconsulenten onroerend erfgoed: erfgoedenergieloket ....................................................................................... 141

6.2.5 6.2.6

Aanpassing van de REG-premies voor KMO’s .................................................................................................................................................................. 142 Intensief sectoraal energie-advies en begeleiding KMO’s ......................................................................................................................................... 143

6.2.7 6.2.8

Energieconsulenten toerisme: KOALA .................................................................................................................................................................................. 143 Uitbreiding Flanders Logistics ................................................................................................................................................................................................... 144

6.2.9 6.2.10

Biogasbussen De Lijn ....................................................................................................................................................................................................................... 145 Uitbouw extra walstroominfrastructuur voor de binnenvaart ......................................................................................................................... 145

6.2.11 6.2.12

Laadpaalinfrastructuur op carpoolparkings .................................................................................................................................................................... 146 Energie-advies voor landbouwers: Enerpedia ................................................................................................................................................................ 147

6.2.13 6.2.14

Investeringssteun pilootproject restwarmte in glastuinbouwcluster ............................................................................................................. 148 Investeringssteun voor kleinschalige vergisting op landbouwbedrijven ..................................................................................................... 149

6.2.15

Conclusies uit bespreking klimaatfondsmaatregelen .................................................................................................................................................. 151

6.3

Compensatie voor de kosten van indirecte carbon leakage ................................................................................................................................. 152

7

Flexibele mechanismen .................................................................................................................................................................. 153

8

Financiering van het klimaatbeleid ....................................................................................................................................... 155

Bijlagen 160 Bijlage 1.

Leeswijzer overzichtstabellen maatregelen sectoren ................................................................................................................................................160

Bijlage 2. Bijlage 3.

Overzichtstabel maatregelen mobiliteit .............................................................................................................................................................................. 161 Overzichtstabel maatregelen gebouwen ........................................................................................................................................................................... 167

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 3 van 182

Bijlage 4.

Overzichtstabel maatregelen landbouw ............................................................................................................................................................................ 174

Bijlage 5. Bijlage 6.

Overzichtstabel maatregelen (niet-ETS)-industrie .........................................................................................................................................................177 Overzicht maatregelen niet-ETS energie ............................................................................................................................................................................. 181

Bijlage 7.

Overzichtstabellen maatregelen afval ................................................................................................................................................................................. 182

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 4 van 182


15.04.2016

SAMENVATTING VOOR BELEIDSMAKERS 1. Situering Op 28 juni 2013 keurde de Vlaamse Regering het Vlaams Mitigatieplan 2013-2020 (VMP) definitief goed. Zoals aangegeven in het VMP is het van groot belang dat het mitigatiebeleid nauwgezet wordt opgevolgd en dat de effectiviteit van het maatregelenpakket in functie van de Vlaamse doelstelling wordt bewaakt. Om een efficiënte opvolging door de Vlaamse Regering mogelijk te maken, bezorgt de Vlaamse minister, bevoegd voor het leefmilieu jaarlijks een voortgangsrapport aan de Vlaamse Regering. De Vlaamse Regering waakt er mee over dat tijdens de looptijd van het VMP de voorziene maatregelen tijdig, volledig en doeltreffend worden uitgevoerd. Er wordt tijdens de looptijd van het VMP voortschrijdend inzicht opgebouwd over de haalbaarheid van de vooropgestelde doelstellingen en er zullen bijstellingen nodig zijn om het jaarlijkse effect zo nauwkeurig mogelijk in te schatten en om tussentijds bijsturingen of remediërende beleidsmaatregelen te kunnen treffen. Als in de monitoring afwijkingen ten opzichte van de vooropgestelde indicatieve reductiepaden worden vastgesteld, dan zullen remediërende maatregelen moeten worden genomen. Het plan wordt dan ook beschouwd als levend document of rollend plan dat jaarlijks geactualiseerd wordt via de voortgangsrapporten. Het voorliggende voortgangsrapport (VORA15) is de eerste rapportering sinds de goedkeuring van het VMP en omvat informatie over de voortgang in de periode 2013-2015. Het VORA15 geeft een stand van zaken van de uitvoering van het Vlaamse mitigatiebeleid en toetst het af aan de korte termijn Europese niet-ETS doelstellingen voor de periode 2013-2020. De ontwikkeling van een lange termijn energieen klimaatstrategie zal de komende jaren concreet vorm krijgen binnen het Nationaal Actieplan 2021-2030 dat moet worden uitgewerkt in het kader van het 2030-governance-systeem van de Energie Unie en in 2018 zou moeten worden ingediend bij de Europese Commissie. Hiertoe wordt in uitvoering van het VMP de doorkijk richting 2050 uit het plan in het VORA15 verder technisch onderzocht en uitgewerkt aan de hand van verkennende scenario’s op basis van bijkomend studiewerk.

2. Ontwikkelingen op Belgisch, Europees en internationaal beleidsniveau Op 4 december 2015 sloten de vier Belgische ministers, bevoegd voor klimaat, een akkoord over de verdeling van de vereiste Belgische inspanningen onder de Effort Sharing Decision. Het akkoord behandelt, naast de niet-ETS doelstelling, nog verschillende andere aspecten zoals de Belgische verbintenissen inzake hernieuwbare energie voor 2020, de verdeling van de Belgische veilingopbrengsten en de Belgische bijdrage aan internationale klimaatfinanciering. Conform dit akkoord zal Vlaanderen haar uitstoot van broeikasgassen verminderen met 15,7% ten opzichte van het referentiejaar 2005. In oktober 2014 bereikten de Europese staatsleiders een akkoord over het Klimaat- en Energiepakket 2030: een bindende, interne broeikasgasreductiedoelstelling van minstens -40% (t.o.v. 1990), een Europees bindende doelstelling voor hernieuwbare energie van minstens 27% en een indicatieve energieefficiëntiedoelstelling van minstens 27%. De interne broeikasgasemissiereductiedoelstelling werd verder opgedeeld in twee pilaren, nl. enerzijds sectoren die onder het EU emissiehandelssysteem (ETS) vallen, moeten hun uitstoot tegen 2030 verminderen met 43% t.o.v. 2005 en anderzijds alle andere sectoren (de zogenaamde niet-ETS sectoren) moeten hun uitstoot tegen 2030 verminderen met 30% t.o.v. 2005. Deze doelstelling zal verder opgedeeld worden in bindende, nationale doelstellingen. Voor België wordt een doelstelling verwacht tussen -31% en -37,5%, afhankelijk van de manier waarop kostenefficiëntie mee in rekening wordt gebracht. Het voorstel van de Europese Commissie met de niet-ETS doelstelling per lidstaat wordt verwacht in de eerste helft van 2016. Een nieuw bestuurssysteem wordt verder uitgewerkt en zal integraal deel uitmaken van de Energie Unie. Onder het systeem zou elke lidstaat een //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 5 van 182

Nationaal Actieplan moeten opstellen, voor de vijf dimensies van de Energie Unie: bevoorradingszekerheid, interne markt, energiebesparingen, het koolstofarm maken van de economie en onderzoek en ontwikkeling. Op 12 december 2015, tijdens de COP21 onder het UNFCCC, werd het Akkoord van Parijs afgesloten. Met dit akkoord komt er een einde aan de onderhandelingen over een opvolger voor het Kyoto Protocol en verbinden voor het eerst in de geschiedenis zowat alle landen zich ertoe om actie te ondernemen tegen de klimaatverandering. Centraal in het Akkoord van Parijs staat de doelstelling om de temperatuurstijging te beperken tot ver onder 2°C in vergelijking met de pre-industriële periode en om inspanningen na te streven om de opwarming te beperken tot 1,5°C. Om dit te bereiken werkt het akkoord met een ‘bottom-up’ aanpak waarbij elke partij verplicht een eigen bijdrage moet voorbereiden en communiceren en nationale maatregelen moet nastreven om deze bijdrage te verwezenlijken. Gezien de huidige bijdragen onvoldoende zijn, voorziet het akkoord in een dynamische ambitiecyclus waarbij het ambitieniveau systematisch zal worden opgeschroefd. Naast mitigatie bevat het Akkoord van Parijs ook duidelijke afspraken en verplichtingen voor andere domeinen, zoals adaptatie en financiering.

3. Globale stand van zaken Vlaams klimaatbeleid Globaal genomen kan in een -15,7% scenario in Vlaanderen een gecumuleerd overschot verwacht worden van 3,0 Mton CO2-eq over de periode 2013-2020 op basis van het voorliggende beleidsscenario met een laag brandstofsurplus voor de periode 2015-2020. In een beleidsscenario met een hoog brandstofsurplus voor de periode 2015-2020 wordt in de periode 2013-2020 een gecumuleerd tekort verwacht van -4,3 Mton CO2-eq in een -15,7% scenario voor Vlaanderen. Deze gecumuleerde balansen komen overeen met 1% van de totale Vlaamse emissieruimte over de periode 2013-2020 (die bedraagt ongeveer 350 Mton CO2-eq voor een emissiereductiedoelstelling van -15,7% tegen 2020 ten opzichte van 2005). Bij de interpretatie van deze resultaten moet rekening gehouden worden met een aantal onzekerheden die inherent zijn aan de prognoseopmaak. Het verwachte gecumuleerde overschot of tekort valt binnen deze onzekerheidsmarges. Het is daarom van belang om alle aannames jaarlijks te blijven monitoren en om alle mogelijkheden open te houden om exogene effecten op te vangen. Verder wordt nog gewezen op de impact van toekomstige aanpassingen van het niet-ETS reductiepad door de Europese Commissie. De aanpassing van het niet-ETS reductiepad in 2017 en/of 2022 zou de beschikbare emissieruimte met respectievelijk 2,8 en 4,7 Mton CO2-eq verminderen in vergelijking met de momenteel vastgelegde emissieruimte voor de periode 2013-2020. Dit zou dan globaal voor de periode 2013-2020 resulteren in respectievelijk een gecumuleerd overschot van 0,3 Mton CO 2-eq (bij tussentijdse aanpassing in 2017) en een gecumuleerd tekort van 1,7 Mton CO2-eq (bij herberekening in 2022) rekening houdend met een laag brandstofsurplus voor de periode 2015-2020. Op basis van de huidige beschikbare emissies en prognoses wordt een divergentie verwacht tussen emissieruimte en broeikasgasprognoses vanaf 2017 die zich, zonder bijsturing, ook na 2020 zou verderzetten. Er is bijgevolg nood aan een structurele versterking van het klimaatbeleid binnen alle betrokken sectoren om de emissietrend om te buigen en aanknoping te vinden bij het Europees vastgelegde ambitieniveau op middellange (2030) en lange (2050) termijn. Concrete beleidsaanbevelingen op korte termijn en een technische verkenning op lange termijn worden per sector vermeld bij de evaluatie van de voortgang per sector. Vlaanderen schaart zich achter de EU-doelstelling om de Europese uitstoot van broeikasgassen tegen 2050 met 80 tot 95% te verminderen ten opzichte van 1990, in de context van de aanbevelingen van het internationale klimaatpanel voor de groep van ontwikkelde landen, en zal binnen deze Europese lange termijn context de nodige inspanningen leveren. Bij het ontwikkelen van het Vlaamse langetermijnbeleid moet worden onderzocht hoe de Europese 2050 Roadmap kan vertaald worden naar de Vlaamse context en hoe de verschillende sectoren en beleidsvelden hiertoe kunnen bijdragen. Een grondige afweging met focus op de langere tijdshorizon zal uitgewerkt worden bij de voorbereiding van het

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 6 van 182


15.04.2016

Nationaal Actieplan zoals vooropgesteld in het Europees 2030 beleidskader. De verkennende analyse in het VORA15 vormt een basis hiervoor.

4. Evaluatie voortgang per sector 4.1. Transport en mobiliteit De transportsector was in 2014 verantwoordelijk voor een uitstoot van 15,6 Mton CO2-eq of 36% van de totale Vlaamse niet-ETS broeikasgasemissies. De totale broeikasgasemissies van de transportsector zijn tussen 1990 en 2014 gestegen met 23%. Deze stijging is voornamelijk te wijten aan het goederenverkeer over de weg dat, ondanks een terugval omwille van de financieel-economische crisis in 2009, een significante toename van de uitstoot liet optekenen. Sinds 1990 hebben er geen significante verschuivingen plaatsgevonden in de verdeling van de transportvolumes. Het leeuwendeel van de transportstromen gebeurt zowel voor goederen als voor personen nog steeds over de weg. Voorts blijkt uit de trendanalyse (op basis van bottom-up gemodelleerde emissies zonder brandstofsurplus) dat de broeikasgasuitstoot van het personenverkeer over de weg significant gestegen is tussen 1990 en 2000 (+14%) gevolgd door een stabilisering. Sinds 2000 werden de stijgende transportvolumes immers grotendeels gecompenseerd door verbeterde energie-efficiëntie van de voertuigen, de verdieseling van het wagenpark en de bijmenging van biobrandstoffen. Voor nieuw verkochte voertuigen neemt het aandeel van dieselwagens de laatste jaren af. Deze afname gebeurt, ondanks de sterke relatieve groei van alternatieve voertuigen, voornamelijk ten voordele van benzinevoertuigen. De uitstoot van het goederenverkeer over de weg steeg tussen 1990 en 2007 nog veel sterker (+53%) waarna het een terugval (-15%) kende in de periode 2007-2009 ten gevolge van de financieeleconomische crisis. Sinds 2008 is de uitstoot ongeveer gestabiliseerd. De groei van de voertuigkilometers tussen 1990 en 2014 werd immers niet gecompenseerd door de verbetering van de voertuigefficiëntie, noch door de bijmenging van biobrandstoffen. Het toegenomen aandeel biobrandstoffen heeft er wel voor gezorgd dat er een zekere ontkoppeling heeft plaatsgevonden tussen de groei van de voertuigkilometers enerzijds en de CO2-uitstoot van het goederenvervoer anderzijds. De toename van de broeikasgasuitstoot is namelijk beperkter dan de toename van de getransporteerde volumes. Hoewel de uitstoot in de transportsector op het terrein nog niet daalt, zijn er de voorbije jaren op verschillende niveaus maatregelen in die richting getroffen. Een aantal van die maatregelen zullen in de nabije toekomst versterkt of verder uitgewerkt worden. Een greep uit die maatregelen zijn: de invoering van de kilometerheffing voor vrachtwagens, de hervorming van de Vlaamse voertuigfiscaliteit, een Vlaamse conceptnota ter aanmoediging van de aanschaf van alternatieve voertuigtechnologieën en de aanpassing van de accijnzen op de transportbrandstoffen. Daarnaast werd ook ingezet op de vergroening van de binnenvaart. De tarieven en de wegsegmenten waarop de kilometerheffing voor vrachtwagens van toepassing zal zijn, werden bepaald. Sinds 1 april 2016 vormt dit instrument een bijkomende prikkel voor de beheersing van de vrachtwagenkilometers over de weg, voor een modale verschuiving richting spoor en binnenvaart en voor een vergroening van de vrachtwagenvloot. De sinds maart 2012 hervormde belasting op inverkeerstelling (BIV) heeft gezorgd voor een daling van het aandeel dieselvoertuigen, zonder dat de gemiddelde CO2-uitstoot per kilometer hierdoor gestegen is. De bijsturing van de hervormde BIV en de hervorming van de jaarlijkse verkeersbelastingen, die eind 2015 goedgekeurd werden, zullen milieuparameters (waaronder de CO2-uitstoot) verder in rekening brengen in de tariefbepaling. Alternatieve voertuigen genieten hierbij voorkeurstarieven. De conceptnota die in september 2015 goedgekeurd werd, zorgt voor financiële ondersteuning voor alternatieve voertuigen alsook voor een aanzet tot actieplan voor de daarbij horende (laad)infrastructuur. Uiteindelijk zal de hervorming van de brandstofaccijnzen op federaal niveau, waarvan de effecten sinds november 2015 merkbaar beginnen te worden, een prikkel geven in de //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 7 van 182

richting van een lager brandstofverbruik (in het bijzonder voor de veruit meest gebruikte transportbrandstof in Vlaanderen, nl. diesel). Er wordt in het prognosescenario met bestaand beleid verwacht dat de emissies (zonder brandstofsurplus) van personenverkeer over de weg de komende jaren lichtjes dalen en resulteren in een reductie van -2% in 2020 ten opzichte van 2005. Daarnaast wordt verwacht dat de emissies (zonder brandstofsurplus) van goederenverkeer nog verder zullen toenemen, resulterend in een toename van 3% in 2020 ten opzichte van 2005. Globaal wordt in de transportsector in dit basisscenario een lichte toename van de emissies (inclusief brandstofsurplus) met 1% verwacht in de periode 2005-2020. Rekening houdend met de variant met een hoge brandstofsurplus wordt met het scenario met bestaand beleid een toename van de emissies verwacht met 10% in de periode 2005-2020. Op basis van de meest recente inzichten gesteund op de emissie-inventarissen voor de periode 2010-2014 en de verwachte evolutie in een scenario met het bestaand beleid, die aansluit bij deze recente inzichten, tekent er zich een discrepantie af ten opzichte van de verwachtingen tot 2020 zoals beschreven in het VMP. Bijkomende analyse toont aan dat zowel de evolutie van het aantal afgelegde kilometers als de samenstelling van het park minder gunstig evolueren dan vooropgesteld in het VMP. Bijkomende inzet zowel op een beheersing van de over de weg getransporteerde volumes als op verdergaande vergroening van het wagenpark is noodzakelijk om de trend te keren in de richting van de korte en lange termijn klimaatdoelstellingen. 4.2. Gebouwen De gebouwensector was in 2014 verantwoordelijk voor een uitstoot van 12,3 Mton CO2-eq of 29% van de totale Vlaamse niet-ETS broeikasgasemissies. De klimaatgecorrigeerde broeikasgasemissies hebben van de residentiële gebouwen, na een stijgende trend in de jaren ’90, sinds 2000 een dalende trend ingezet en dit ondanks een toename van het aantal huishoudens. In de tertiaire sector wordt tevens een dalende trend vastgesteld sinds 2000 en dit ondanks een verdere toename van de economische activiteit. Deze dalende trend kan worden verklaard door sterk verbeterde energie-efficiëntie van het gebouwenpark en de omschakeling van stookolie naar aardgas als brandstof voor verwarming. Uit de trendanalyse blijkt dat het beleid van de voorbije jaren vruchten heeft afgeworpen. Op het vlak van nieuwbouw werd het aanscherpingspad van het E-peil richting BEN-gebouwen in 2021 goedgekeurd. Daarmee samenhangend werden ook de voorwaarden voor de ondersteuningsmaatregelen aan energiezuinige nieuwbouw die beter presteert dan de geldende normen, verstrengd. In de komende jaren worden nog bijkomende regelgevingsaanpassingen voorzien. Voor het bestaande gebouwenpark is de nood aan bijkomende stimulansen vastgesteld om de korte en lange termijn doelstellingen te realiseren. Door middel van een Renovatiepact, dat eind 2014 werd opgestart, wil de Vlaamse Regering in overleg met 32 organisaties een sterke verhoging realiseren van de renovatiegraad van het Vlaams woningpatrimonium. Diverse eerder aangekondigde beleidsaanpassingen worden verder uitgewerkt in het kader van het Renovatiepact. Het betreft hier onder meer de bijsturing van het premiebeleid voor energiebesparende maatregelen, de uitbreiding van de energieprestatie-eisen in de Vlaamse Wooncode, de verhoging van de kwaliteit van het energieprestatiecertificaat, … Een aantal andere initiatieven zoals de renovatiepremie, de werking van de energieconsulenten, het sociaal energiebeleid en de energieleningen die werden overgedragen aan de gewesten, werd de voorbije jaren verdergezet en/of geoptimaliseerd. Inzake het onderhoud en de vervanging van verwarmingsketels werden de minimale werkingseisen voor aardgasketels verstrengd en werd een periodiek systeem ingevoerd voor de verwarmingsaudit. In de sector van de sociale woningen is de voorbije jaren eveneens een duidelijk vooruitgang geboekt, maar zijn verhoogde inspanningen nodig om de vooropgestelde doelstellingen in 2020 te halen. De verhoogde aandacht voor (energetische) renovatie van sociale woningen heeft de laatste jaren geleid tot een forse toename van het aantal ingediende renovatieprojecten. Het blijft een uitdaging om voldoende financiële middelen vrij te maken om alle uitgewerkte renovatieprojecten op korte termijn te kunnen uitvoeren. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 8 van 182


15.04.2016

De Vlaamse Regering heeft de taken van het Vlaams EnergieBedrijf (VEB) in 2014 bijgestuurd. Het VEB concentreert nu zich op de kerntaken die verband met het energieverbruik binnen de overheid, met een focus op leveringen, data en energie-efficiëntie. Op vlak van energie-efficiëntie faciliteert het VEB haar klanten bij het opzetten van een onderhouds- en energieprestatiecontract (OEPC) tussen de klant en een leverancier van energiediensten (Energy Service Company of ESCO). Eind 2015 werd een eerste OEPC/ESCO afgesloten. Ook het (vaak verouderde) schoolgebouwenpark vertoont grote investeringsnoden die de beschikbare (overheids)middelen overstijgen en op korte termijn niet volledig opgelost raken. De Vlaamse Regering wil met het Masterplan Scholenbouw van midden 2015 een antwoord bieden op de uitdagingen van schoolinfrastructuur via een breed gamma aan acties. Globaal wordt in het beleidsscenario tussen 2005 en 2020 een reductie van 24% van de emissies verwacht voor de gebouwensector in zijn geheel. De daling van de emissies is hierbij groter voor de residentiële gebouwen (-27%) dan voor de tertiaire gebouwen (-15%). De verkennende lange termijnscenario’s geven aan dat het beleid in de gebouwensector zich moet focussen op twee pijlers om invulling te geven aan de lange termijn klimaatdoelstellingen, nl.: - een verdere daling van het energieverbruik via een combinatie van versnelde en diepere renovatie van het bestaande gebouwenpark en zeer laag energieverbruik van nieuwbouw aangevuld met een verdere verbetering van de efficiëntie van (fossiele) verwarmingsinstallaties; - een verdere daling van de koolstofintensiteit via een substantiële verhoging van het aandeel CO2-neutrale verwarmingsinstallaties (warmtepompen, warmtenetten, biomassa, …). Gezien de lange levensduur van woningen wordt binnen het renovatiepact prioritair werk gemaakt van de versnelde en diepere renovatie van het bestaande gebouwenpark. Een complementair tijdspad voor de implementatie van CO2-neutrale verwarmingsinstallaties bij renovatie moet hier nog aan worden gekoppeld. 4.3. Landbouw In Vlaanderen is de landbouwsector in 2014 verantwoordelijk voor de uitstoot van 6,9 Mton CO2-eq of 16% van de niet-ETS emissies. In de periode 1990-2014 heeft de landbouwsector reeds een aanzienlijke daling van broeikasgasuitstoot van 26% gerealiseerd. Deze daling was hoofdzakelijk het gevolg van de afbouw van de veestapel en strengere bemestingsnormen in het kader van het mestbeleid, en productiviteitsstijgingen (melkgift per koe,…) enerzijds en de daling van het energiegebruik door een efficiënter energiegebruik en investeringen in energiebesparende en hernieuwbare technologieën anderzijds. Globaal genomen is deze daling gerealiseerd in de periode 1990-2008. Vanaf 2008 stijgt de veestapel terug door de uitbreidingsmogelijkheden in het mestbeleid (MAP 3). Mits onder meer mestverwerking kan een bedrijf zijn veestapel uitbreiden. Dat leidde vooral tot aangroei van de varkens- en pluimveestapel. Sinds 2012 wordt ook een lichte toename van het aantal melkkoeien vastgesteld mogelijks vooruitlopend op de afschaffing van het melkquotum op 1 april 2015. De omvang van de veestapel is een drijvende kracht achter de stijgende niet-energetische emissies vanaf 2008. De beleidsmaatregelen zoals uitgestippeld in het VMP werden de voorbije jaren uitgevoerd. Pijler I van het nieuwe Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is van start gegaan op 1 januari 2015 met een belangrijk klimaataccent. Ook Pijler II ging van start in 2015. Een aandeel van 42,30% van het Vlaams Programma voor Plattelandsontwikkeling 2014-2020 (PDPO III), de Vlaamse invulling van de tweede pijler van het GLB, is gericht op klimaat- en milieudoelstellingen. De voorbije jaren werd versterkt ingezet op sensibilisering en voorlichting. Concrete maatregelen voor energetische emissies werden uitgevoerd zoals vooropgesteld met onder meer de verlenging van het energieconsulentenproject, het project Enerpedia 2.0, VLIF-steun, investeringsondersteuning voor een pilootproject restwarmte in een glastuinbouwcluster en de invoering van energieprestatie- en binnenklimaateisen (EPB-eisen) voor verwarmde/gekoelde landbouwgebouwen. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 9 van 182

Een aantal maatregelen gericht op de niet-energetische emissies werd opgestart. Deze worden tevens als een belangrijk thema mee in onderzoeksprogramma’s (van o.a. ILVO) opgenomen. Onder meer een IWTonderzoeksproject werd opgezet om het toepassen van methaanreducerende (voeder)strategieën op Vlaamse melkveebedrijven te faciliteren door kennisopbouw en kennisverspreiding. Een intern studieproject wordt uitgevoerd om de beschikbare kennis over het effect van bestaande en potentiële landbouwmaatregelen op de broeikasgasuitstoot samen te brengen. Sinds 1 januari 2015 wordt, met ondersteuning van het Vlaams Klimaatfonds, investeringssteun gegeven voor randinfrastructuur ter ondersteuning van kleinschalige vergisting op landbouwbedrijven. Daarnaast wordt via het Enerpediaproject eveneens ingezet op sensibilisering en adviesverlening voor het gebruik van kleinschalige vergisting op het landbouwbedrijf. Er wordt een pilootproject opgestart inzake een pro rata systeem voor digestaat na pocketvergisting, wat kleinschalige vergisting met varkensmest rendabel zou kunnen maken. De voorbije jaren werd ook verder uitvoering gegeven aan het Strategisch Plan Korte Keten, het Strategisch Plan Biologische Landbouw en de preventie van voedselverlies en maximale valorisatie van nevenstromen. In de glastuinbouwsector zijn de voorbije jaren belangrijke inspanningen geleverd op vlak van energieefficiëntie, warmtekrachtkoppeling (WKK) en de inzet van hernieuwbare energie. Gelet op de aanzienlijke besparingen van de voorbije jaren wordt het extra potentieel voor de glastuinbouwsector voor de komende jaren relatief beperkt ingeschat en wordt in de periode 2005-2020 een reductie met 15% verwacht. De evolutie van de veestapel tot 2020 is de bepalende factor voor de niet-energiegerelateerde methaanen lachgasemissies. Prognoses van het Departement Landbouw en Visserij geven aan dat het aantal melkkoeien met de afschaffing van het melkquotum zal toenemen tot 2015 en nadien ten gevolge van de autonome evolutie weer licht zal afnemen. De rundveestapel neemt volgens deze inschatting af tot 2020. Het aantal varkens blijft min of meer op hetzelfde niveau tot 2020. In de periode 2005-2020 resulteert dit in een stabilisatie van de niet-energetische emissies. Globaal genomen wordt in de landbouwsector een lichte daling van de broeikasgasemissies verwacht in de periode 2005-2020 van 4%. De verkennende lange termijnscenario’s geven aan dat een verdere en diepgaande reductie van de nietenergetische-emissies met een ongewijzigde omvang van de veestapel een grote uitdaging vormt. De technologische mogelijkheden binnen deze sector zijn immers beperkt. Voornamelijk op het vlak van (kleinschalige) vergisting kunnen nog stappen gezet worden. Op het vlak van energie zijn de voorbije jaren al belangrijke inspanningen geleverd door de inzet van energiebesparende maatregelen, WKK en hernieuwbare energie. Lopende en aangekondigde studies zullen het bijkomend potentieel beter in kaart brengen. Dit moet toelaten om enerzijds meer verfijnde verkenningsscenario’s te ontwikkelen en anderzijds lange termijn sectorale reductiepaden uit te werken. 4.4. Industrie De niet-ETS broeikasgasemissies van de sector industrie volgens het ETS toepassingsgebied 2013-2020 bedragen 5,9 Mton CO2-eq in 2014 of 14% van de totale Vlaamse niet-ETS broeikasgasemissies. De energie-gerelateerde emissies vertegenwoordigen een uitstoot van 2,8 Mton CO2-eq. Van de proces-gerelateerde emissies vallen vanaf 2013 enkel nog de lachgasemissies van de caprolactamproductie (en enkel kleinere bronnen) en de methaanemissies afkomstig van chemische en metallurgische processen, met samen een aandeel van 14% (of 0,7 Mton CO2-eq) in 2014, onder de niet-ETS emissies. In de periode 1990-2014 vertonen de niet-ETS procesemissies een stijgende trend, met uitzondering van de crisisjaren 2008-2009, die in belangrijke mate kan worden verklaard door de evolutie van de lachgasemissies ten gevolge van caprolactamproductie. F-gas-emissies hebben een aandeel van 34% (of 2,0 Mton CO2-eq) in de industriële niet-ETS emissies in 2014. Sinds 1997 is er een trendmatige stijging van het gebruik en ook de emissies van F-gassen die

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 10 van 182


15.04.2016

hoofdzakelijk het gevolg is van het stopzetten van het gebruik van ozonafbrekende stoffen in koelinstallaties, waarvoor F-gassen de meest voor de hand liggende alternatieven zijn. Sinds de goedkeuring van het VMP is voor tal van maatregelen vooruitgang geboekt. Op het vlak van de energiegerelateerde emissies zijn de energiebeleidsovereenkomsten (EBO) van de tweede generatie van start gegaan vanaf 1 januari 2015. Op 2 februari 2016 waren 202 vestigingen toegetreden tot de niet-ETS EBO. Een concept voor een mini-EBO voor KMO’s werd uitgewerkt en de haalbaarheid zal in 2016 worden onderzocht. Dit kadert tevens binnen het lopende KMO-energie-efficiëntieplan met o.a. energiescans, ecologiesteun, sensibiliseringscampagnes, … In uitvoering van de energie-efficiëntierichtlijn dienen grote ondernemingen (met uitzondering van EBO-bedrijven, bedrijven met een conform verklaard energieplan en bedrijven die ISO 50001 gecertificeerd zijn) tegen uiterlijk 1 december 2015 een verplichte energieaudit te laten opmaken. De ondersteuning van groene warmte, restwarmte en biomethaan wordt verdergezet met een aantal wijzigingen. Een reeks acties werden uitgevoerd ter bevordering van WKK en warmtenetten met onder andere de opmaak van een warmtekaart voor Vlaanderen. Ook de ecologiepremie werd verdergezet met een aantal aanpassingen. Zoals aangekondigd in het VMP werden bijkomende maatregelen in kaart gebracht om de N2O-emissies van de caprolactamproductie terug te dringen. Bij de hernieuwing van de milieuvergunning van het betreffende bedrijf zal overwogen worden om emissiegrenswaarden voor zowel N2O als NOx te voorzien vanaf 2020. Bovendien zal het bedrijf de haalbaarheid van bijkomende reductiemaatregelen verder onderzoeken. Wat de F-gassen betreft, ambieert de nieuwe EU-verordening 517/2014 vooral een snelle afbouw van het gebruik van F-gassen met een hoge GWP-waarde door middel van de invoering van een quotasysteem voor het op de markt brengen van F-gassen in Europa. Deze significante aanscherping van de regelgeving rond het gebruik van F-gassen zal ook in het Vlaamse Gewest zorgen voor een significante reductie van de uitstoot van F-gassen. Aanvullend wordt op Vlaams niveau verder ingezet op inspectiecampagnes en werd een aantal wijzigingen in de regelgeving doorgevoerd inzake lekdichtheidsvereisten en certificeringsverplichtingen. Begin 2016 zal een actieplan 2015-2020 rond de reductie van F-gassen worden gefinaliseerd. Het plan zal onder meer initiatieven bevatten m.b.t. verhoogde sensibilisering van de betrokken doelgroepen rond lekdicht onderhoud van koelinstallaties en de naleving van de regelgeving. Het plan zal ook initiatieven bevatten die de controle op de verkoop en het gebruik van F-gassen aanmoedigen en besteedt aandacht aan de training van technici in het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven. Ten slotte worden bijkomende reductiemaatregelen in de chemische sector beoogd. Globaal vertonen de emissies van de sector niet-ETS industrie een stijging met 28% in de periode 20052020. Deze stijging heeft te maken met de stijging van emissies met 33% in de periode 2005-2014. In de periode 2014-2020 wordt een daling verwacht van de emissies met 4%. In de prognose wordt een stabilisatie van de energie-gerelateerde emissies verwacht. De emissies van de industriële procesemissies dalen naar verwachting met 35% ten opzichte van 2014. Er wordt door de verstrengde Europese regelgeving en het bijkomend Vlaams beleid een daling van 4% ten opzichte van de uitstoot in 2013 vooropgesteld voor de F-gassen. De verwachting is dat het gebruik van F-gassen met een zeer hoge GWP-waarde gaandeweg zal worden stopgezet ten gunste van het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven en F-gassen met een beperktere negatieve impact op het klimaat. Om de energetische emissies op langere termijn verder te reduceren, zullen aangescherpte beleidsinspanningen nodig zijn om de vereiste ontkoppeling te realiseren tussen enerzijds de economische groeiverwachtingen en anderzijds de emissies. Wat de lachgasemissies van de caprolactamproductie betreft, zijn bijkomend onderzoek en verdere technologische ontwikkelingen nodig om het volledige reductiepotentieel te kunnen benutten. Voor de F-gas-emissies wordt door een combinatie van de implicaties van de EU-verordening en het aanvullende Vlaamse reductiebeleid rekening gehouden met een potentiële reductie van de F-gas emissies met 23% in 2030 en 81% in 2050 ten opzichte van het uitstootniveau in 2005. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 11 van 182

4.5. Niet-ETS energie Het aandeel van de energiesector in de totale niet-ETS uitstoot is marginaal (0,4% of 0,2 Mton CO2-eq in 2014). De niet-ETS WKK-emissies vertoonden een daling tussen 2005 en 2014 - voornamelijk omwille van een terugval in het aantal WKK’s in samenwerking met de energiesector - en er wordt voor de komende jaren uitgegaan van een stabilisatie op het niveau van 2014. 4.6. Afval In Vlaanderen is de sector afval in 2014 met een uitstoot van 2,4 Mton CO2-eq verantwoordelijk voor 6% van de niet-ETS emissies. De broeikasgasemissies die bij de sector afval worden gerekend, hebben betrekking op het storten, composteren, verbranden van afval en het behandelen van afvalwater in rioolwaterzuiveringsinstallaties. Afvalverbranding is, met een aandeel van 54%, de belangrijkste emissiebron binnen de afvalsector in 2014. In de periode 1990-2014 heeft de sector afval een daling van broeikasgasuitstoot van 27% gerealiseerd. In de periode 1990-2014 zijn de broeikasgasemissies afkomstig van afvalverbrandingsinstallaties toegenomen met 72% omdat storten, conform de afvalverwerkingshiërarchie, drastisch is afgebouwd. De methaanemissies afkomstig van de stortplaatsen vertonen in dezelfde periode een daling met 57%. De opvang en behandeling van stortgas, die sinds 1995 verplicht is, vormt hiervoor de voornaamste verklaring. Deze reductie van de methaanemissies is de belangrijkste factor in de globale emissiereductie in de afvalsector. Beleidsmatig is de voorbije jaren verder werk gemaakt van de verbetering van van de energierecuperatie in de afvalverwerkingsinstallaties en voorvergisting GFT-afval. In dat kader keurde de Vlaamse Regering op 10 juli 2015 het ‘Actieplan Duurzaam beheer van biomassa(rest)stromen 20152020’ goed. Het plan biedt een kader voor de overheid en de sectoren om samen het duurzaam beheer van biomassa(rest)stromen in Vlaanderen te implementeren in de periode 2015-2020. Bij voorvergisting van GFT-afval vooraleer het afval gecomposteerd wordt, komt biogas vrij dat nadien gevaloriseerd kan worden voor de productie van hernieuwbare energie. Hiertoe zullen enkele composteringsinstallaties voor GFT-afval (gedeeltelijk) omgebouwd worden tot voorvergisting met na-compostering. Globaal genomen wordt in de periode 2005-2020 een daling verwacht van de emissies in de afvalsector met 19%. Dit kan voornamelijk toegeschreven worden aan de verwachte daling van de stortplaatsemissies tot 57% in 2020 ten opzichte van 2005. In de prognoses is voor de periode 2013-2020 geen capaciteitsuitbreiding van de afvalverbrandingsinstallaties voorzien. In 2016 zal een nieuw afvalplan 2016-2022 ter goedkeuring voorgelegd worden aan de Vlaamse Regering. Binnen deze planperiode is voorzien om verder het uitgangspunt van de afstemming tussen aanbod Vlaams brandbaar afval en de afvalverbrandingscapaciteit te hanteren. Bovendien is in het ontwerpplan ook een aantal acties opgenomen om het restafval verder te verminderen en het aandeel afvalrecyclage te verhogen. Dit impliceert dat er op termijn (na 2020) een vermindering van de afvalverbrandingscapaciteit zal komen, wil men niet tot een overcapaciteit komen. Om verder de weg op te gaan van de circulaire economie, is het aangewezen om niet zo zeer de verbrandingsactiviteiten te ondersteunen dan wel om specifieke activiteiten met het oog op materiaalrecuperatie te ondersteunen. 4.7. Transversale maatregelen Een aantal beleidsmaatregelen is transversaal en heeft een invloed op verschillende niet-ETS sectoren. Het thema klimaat wordt versterkt in beslissingsondersteunende instrumenten. Zo werden bepalingen i.v.m. broeikasgasuitstoot geïntegreerd in de standaardmethodiek voor de maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) bij grote infrastructuurwerken. Verder is een handleiding klimaat – als voorloper van een volwaardig richtlijnenboek klimaat – in ontwikkeling voor de milieueffectenrapportering (MER). Er wordt ingezet op de integratie van klimaatmitigatie binnen het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (in ontwikkeling) en het Mobiliteitsplan Vlaanderen (in ontwikkeling), o.a. via het nodige studiewerk en het //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 12 van 182


15.04.2016

wegwerken van knelpunten inzake ruimtelijke ordening bij renovaties. Algemeen word ingezet op verbreding van de kenniscapaciteit (op korte en (middel)lange termijn) om het instrumentarium voor klimaatbeleid te verdiepen. De Vlaamse overheid wordt klimaatvriendelijker gemaakt via o.a. integratie van energieefficiëntiecriteria binnen de duurzaamheidscriteria voor overheidsopdrachten, een voorstel tot aanscherping van de drempelwaarden uit de omzendbrief rond verwerving van voertuigen, raamcontracten voor elektrische en hybride voertuigen, monitoring van het energieverbruik en het wagenpark en raamovereenkomsten voor energiediensten. De Vlaamse overheid zet eveneens verder in op klimaatgerelateerde sensibilisering en educatie via het versterken van het thema klimaat binnen milieu- en natuureducatie en gerichte sensibiliseringscampagnes. De Vlaamse overheid ondersteunt lokale overheden bij hun klimaatbeleid door middel van de Klimaatprijs (eerste uitreiking in 2016), de studie lerend netwerk financiering lokale klimaatplannen, jaarlijkse actualisatie van de tool voor opmaak van een nulmeting en voortgangsrapporten en de opstart van een studie voor het bepalen van het lokale hernieuwbare energiepotentieel 2020.

5. Vlaams Klimaatfonds Op 27 april 2012 besliste de Vlaamse Regering het Vlaams Klimaatfonds (VKF) op te richten. Hiermee creëerde Vlaanderen het nodige financiële kader voor het voeren van een ambitieus lange termijn klimaatbeleid. Op dit moment zijn de beschikbare middelen van het Vlaams Klimaatfonds afkomstig van eenmalige inkomsten. Het intra-Belgische klimaatakkoord van 4 december 2015 regelt de verdeling van de Belgische inkomsten uit de veiling van EU ETS-emissierechten in de handelsperiode 2013-2020. Vlaanderen krijgt € 173 miljoen (53%) van het bedrag dat momenteel reeds beschikbaar is. Van de toekomstige veilinginkomsten zal Vlaanderen 52,76% ontvangen, wat bij een conservatieve aanname over de toekomstige CO2-prijsevolutie zou leiden tot ca. € 505 miljoen inkomsten in de periode 2016-2020. Van deze nieuwe inkomsten moet nog duidelijk worden in welke begrotingsjaren ze aanrekenbaar zijn. In het VMP werd beslist om 14 prioritaire interne maatregelen uit te voeren met cofinanciering door het Vlaams Klimaatfonds. Globaal genomen zijn voor elf maatregelen voorbereidingen lopende of de voorziene acties reeds opgestart. De ondersteuning voor drie maatregelen is geannuleerd: twee voorstellen bleken niet meer opportuun (aanpassing van REG-premies voor KMO’s en intensief sectoraal energie-advies en begeleiding van KMO’s) en één voorstel bleek in de huidige omstandigheden niet haalbaar (proefproject biogasrijden minibussen De Lijn). Naast de financiering van interne maatregelen is ook de aankoop van internationale emissiekredieten gefinancierd door het Vlaams Klimaatfonds. Voorlopig wordt geen bijkomende aankoop van internationale emissiekredieten voorzien. De compensatie voor indirect carbon leakage wordt momenteel niet gefinancierd door het Vlaams Klimaatfonds. Tijdens de COP21 in Parijs werd bekendgemaakt dat 3,5 miljoen euro vanuit het Vlaams Klimaatfonds wordt bijgedragen aan internationale klimaatfinanciering voor ontwikkelingslanden via het Green Climate Fund voor 2015. Op dit moment is 23,4 miljoen euro van de initiële klimaatfondsmiddelen benut of bestemd. De resterende middelen kunnen ingezet worden voor de financiering van bijkomende Vlaamse bijdragen aan internationale klimaatfinanciering en/of voor de financiering van nieuwe interne mitigatiemaatregelen.

6. Flexibele mechanismen

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 13 van 182

Op basis van de meest recente niet-ETS emissie- en prognosecijfers en een Vlaamse doelstelling van 15,7%, over de periode 2013-2020 wordt een relatief licht overschot verwacht. Vlaanderen zal in eerste instantie gebruik maken van het in de ESD voorziene mechanisme van sparen (banking) van emissieruimte naar een volgend jaar. Indien de niet-ETS broeikasgasuitstoot van een lidstaat in een bepaald jaar lager is dan zijn jaarlijkse emissieruimte voor dat jaar, mag hij het ongebruikte deel van zijn jaarlijkse emissieruimte immers overdragen naar de volgende jaren tot 2020. In tweede instantie kan een beroep gedaan worden op de opgebouwde bufferhoeveelheid aan Kyoto-eenheden om een resterend tekort te overbruggen. Zoals voorzien in het VMP 2013-2020 zal Vlaanderen een buffer van Kyoto-eenheden aanhouden als een vorm van verzekering tegen de grote onzekerheden die verbonden zijn aan de prognoses, het effect van het bestaande en nieuw geplande beleid en de impact van externe parameters (weersomstandigheden, economische groei, energieprijzen, …). Het totaalvolume van de buffer bedraagt op dit moment 2.274.856 Kyoto-eenheden. Op basis van het momenteel beschikbare cijfermateriaal plant Vlaanderen voorlopig geen bijkomende aankopen van kredieten uit projectactiviteiten of van bijkomende emissieruimte.

7. Financiering van het klimaatbeleid Het grootste deel van de klimaatmaatregelen wordt gefinancierd door de betrokken beleidsdomeinen. Over de volledige periode 2013-2020 voorzien de betrokken beleidsdomeinen in totaal naar schatting 1,1 miljard euro voor het geplande en besliste intern klimaatbeleid (exclusief personeelskosten en maatregelen waarvoor (co)financiering uit het Vlaams Klimaatfonds wordt verleend). Deze budgetinschatting is in zekere mate gewijzigd t.o.v. de inschatting die opgenomen werd in het VMP omwille van voornamelijk een verdere verfijning van de inschattingen, toevoeging van ontbrekende informatie en gewijzigde budgetten omwille van besparingen, politieke keuzes en de regels inzake aanrekenbaarheid. Het is belangrijk te beseffen dat de totale middeleninzet voor mitigatie in deze periode een veelvoud bedraagt van de ingezette overheidsmiddelen op Vlaams niveau. Gezinnen, bedrijven en lokale overheden doen ook aanzienlijke investeringen in energie-efficiënte, hernieuwbare energie, duurzame mobiliteit en duurzame landbouw.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 14 van 182


15.04.2016

1 INLEIDING 1.1

ALGEMEEN

Op 28 juni 2013 keurde de Vlaamse Regering het Vlaams Mitigatieplan 2013-2020 (VMP) definitief goed. Zoals aangegeven in het VMP is het van groot belang dat het mitigatiebeleid nauwgezet wordt opgevolgd en dat de effectiviteit van het maatregelenpakket in functie van de Vlaamse doelstelling wordt bewaakt. Om een efficiënte opvolging door de Vlaamse Regering mogelijk te maken, bezorgt de Vlaamse minister, bevoegd voor het leefmilieu, jaarlijks een voortgangsrapport aan de Vlaamse Regering. De Vlaamse Regering waakt er mee over dat tijdens de looptijd van het VMP de voorziene maatregelen tijdig, volledig en doeltreffend worden uitgevoerd. Om tijdig onze bijdrage aan de internationale en Europese klimaatdoelstellingen te leveren, gaat de prioriteit naar de uitvoering van alle interne maatregelen die technisch en economisch uitvoerbaar zijn en die maatschappelijk aanvaardbaar zijn. Kosten-efficiëntie is een belangrijk uitgangspunt bij de selectie van beleidsmaatregelen. Er wordt tijdens de looptijd van het VMP voortschrijdend inzicht opgebouwd over de haalbaarheid van de vooropgestelde doelstellingen en er zullen bijstellingen nodig zijn om het jaarlijkse effect zo nauwkeurig mogelijk in te schatten en om tussentijds bijsturingen of remediërende beleidsmaatregelen te kunnen treffen. Als in de monitoring afwijkingen ten opzichte van de vooropgestelde indicatieve reductiepaden worden vastgesteld, dan zullen remediërende maatregelen moeten worden genomen. Het plan wordt dan ook beschouwd als levend document of rollend plan, dat jaarlijks geactualiseerd wordt via de voortgangsrapporten. De informatie in dit rapport werd aangeleverd door de diverse beleidsdomeinen, als leden van de Vlaamse Task Force Mitigatie, en geactualiseerd tot en met september 2015. Het voorliggende voortgangsrapport (VORA15) is de eerste rapportering sinds de goedkeuring van het VMP en omvat informatie over de voortgang in de periode 2013-2015. Het VORA15 geeft een stand van zaken van de uitvoering van het Vlaamse mitigatiebeleid en toetst het af aan de korte termijn Europese niet-ETS doelstellingen voor de periode 2013-2020. De ontwikkeling van lange termijn energieen klimaatstrategie zal de komende jaren concreet vorm krijgen binnen het Nationaal Actieplan 2021-2030 dat moet worden uitgewerkt in het kader van het 2030-governance-systeem van de Energie Unie. De volgende planperiode komt al zeer dichtbij, temeer daar mitigatiemaatregelen meestal pas 5 tot 10 jaar na de invoering ten volle effecten leveren. De Europese Commissie suggereerde dan ook aan de lidstaten om nu al met de opmaak van hun Nationaal Actieplan 2021-2030 te starten en om deze voor de eerste keer in te dienen in 2018 (na een proces van dialoog tussen de lidstaten en de EU Commissie over eerder in te dienen ontwerpplannen). Hiertoe wordt in uitvoering van het VMP de doorkijk richting 2050 uit het plan in het VORA15 verder technisch onderzocht en uitgewerkt aan de hand van verkennende scenario’s op basis van bijkomend studiewerk. Deze verdere uitwerking van de doorkijk richting 2050 heeft niet als doelstelling om de verwachte impact van concrete, individuele beleidsmaatregelen te evalueren, noch om concrete lange termijn (sectorale) beleidspaden of –instrumenten voor te stellen. Deze lange termijn verkenning kan gezien worden als een algemene schets van mogelijke pistes en strategische keuzes en als inspirerende opstap naar de verdere besluitvorming bij de opmaak van het Nationaal Actieplan.

1.2 LEESWIJZER In hoofdstuk 2 worden de belangrijkste evoluties in de periode 2013-2015 beschreven op het internationale, Europese en Belgische beleidsniveau. In het bijzonder wordt ingezoomd op het Europese 2030 beleidskader dat ondertussen verder vormt heeft gekregen en de komende jaren zal uitmonden in de ontwikkeling van het Nationaal Actieplan met tijdshorizon 2030 en een doorkijk tot 2050. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 15 van 182

Hoofdstuk 3 brengt een sector-overkoepelende samenvatting van de evaluatie van de niet-ETS doelstellingen in de periode 2013-2020 en van de verkenning van de middellange (2030) en lange (2050) termijn doelstellingen op Vlaams niveau. In hoofdstuk 4 wordt de voortgang per sector geëvalueerd aan de hand van volgende onderdelen: 1)

Emissies en indicatoren: Per sector wordt een overzicht geschetst van beleidseffecten aan de hand van een analyse van de indicatoren van de voorbije jaren en een trendanalyse van de emissies voor de tijdsreeks 1990-2013.

2) Beleidsevoluties: Per sector worden de belangrijkste beleidsevoluties uit de afgelopen jaren (sinds de goedkeuring van het VMP) en voorzien in de komende jaren besproken. Daarbij wordt door middel van de maatregelnummer verwezen naar de relevante maatregelen uit het VMP. Aanvullend werden in bijlage per sector een overzichtslijst opgenomen van de actuele stand van zaken (status en evolutie van de afgelopen jaren) van de maatregelen voor de betreffende sector. De gestructureerde informatieopvraging voor deze teksten werd afgerond in september 2015. Bepaalde belangrijke wijzigingen die sindsdien werden doorgevoerd, werden echter wel nog meegenomen in het rapport maar zijn niet exhaustief. 3) Korte termijn prognoses (2020): Toelichting en analyse van de sectorale prognoses tot 2020 die zijn meegenomen in de globale aftoetsing van de niet-ETS doelstellingen voor de periode 2013-2020 in hoofdstuk 3. 4) Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050): Op basis van een beperkt aantal verkennende scenario’s worden per sector indicatieve beleidsrichtingen geschetst op middellange en lange termijn. 5) Beleidssuggesties Verkenning van aanknopingspunten voor extra beleid of klimaatvriendelijke bijsturing van bestaand beleid. Andere klimaatgerelateerde beleidsevoluties komen aan bod in hoofdstuk 5. De voortgang van het Vlaams Klimaatfonds wordt toegelicht in hoofdstuk 6. De stand van zaken van het beleid inzake flexibele mechanismen wordt besproken in hoofdstuk 7. Hoofdstuk 8 geeft een overzicht van de financiering van het Vlaamse niet-ETS klimaatbeleid.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 16 van 182


15.04.2016

2 KLIMAATBELEID OP VELE NIVEAUS 2.1 ONTWIKKELINGEN OP INTERNATIONAAL NIVEAU Op 12 december 2015, tijdens de COP21 onder het UNFCCC, werd het Akkoord van Parijs afgesloten. Met dit akkoord komt er een einde aan de onderhandelingen over een opvolger voor het Kyoto Protocol, en verbinden voor het eerst in de geschiedenis zowat alle landen zich ertoe om actie te ondernemen tegen de klimaatverandering. Centraal in het Akkoord van Parijs staat de doelstelling om de temperatuurstijging te beperken tot ver onder 2°C in vergelijking met de pre-industriële periode, en om inspanningen na te streven om de opwarming te beperken tot 1,5°C. Daarvoor stelt het akkoord dat de globale emissies zo snel mogelijk moeten pieken en vervolgens snel moeten afnemen in lijn met de wetenschap, met als einddoel een balans tussen de uitstoot van antropogene broeikasgasemissies en de opname door putten (sinks)1 in de tweede helft van deze eeuw. Om dit te bereiken werkt het akkoord met een ‘bottom-up’ aanpak waarbij elke partij verplicht een eigen bijdrage (Nationally Determined Contribution of NDC) moet voorbereiden en communiceren, en nationale maatregelen moet nastreven om deze bijdrage te verwezenlijken. In aanloop naar de COP21 werden partijen uitgenodigd om hun beoogde bijdrage (Intended Nationally Determined Contribution of INDC) reeds op voorhand te communiceren. Tot op heden hebben 187 van de 195 landen, goed voor meer dan 95% van de globale uitstoot, hun INDC gecommuniceerd. Voor de EU betreft het een vertaling van de overeengekomen EU-doelstelling om de interne emissies tegen 2030 met minstens 40% te reduceren t.o.v. 1990 (zie onder). Het UNFCCC-Secretariaat heeft vastgesteld dat indien alle gecommuniceerde bijdragen worden uitgevoerd, de temperatuurstijging tegen het einde van deze eeuw 2,7°C tot 3,5°C zal bedragen. Een aanzienlijke vooruitgang dus t.o.v. de situatie ervoor (4°C tot 5°C opwarming), maar onvoldoende om de overeengekomen doelstelling te behalen. Gezien de huidige bijdragen onvoldoende zijn, voorziet het akkoord in een dynamische ambitiecyclus waarbij het ambitieniveau systematisch zal worden opgeschroefd. Elke vijf jaar zal er worden bekeken hoever het geaggregeerde effect van de NDC’s tegenmoet komt aan de overeengekomen globale doelstelling. Op basis van de informatie uit deze oefening zullen partijen een nieuwe NDC moeten voorbereiden en communiceren, die een aanscherping betekent tegenover de vorige verbintenis en de hoogst mogelijke ambitie weerspiegelt, rekening houdend met de nationale omstandigheden. Partijen die een bijdrage hebben aangeleverd met als termijn 2025, zullen in 2020 een nieuwe NDC moeten aanleveren met als termijn 2030. Partijen die nu al een bijdrage tot en met 2030 hebben voorgelegd (bv. de EU en haar lidstaten), zullen worden gevraagd deze te bevestigen of aan te scherpen tegen 2020, en zullen tegen 2025 een nieuwe bijdrage moeten voorleggen voor de periode na 2030. Naast mitigatie bevat het Akkoord van Parijs ook duidelijke afspraken en verplichtingen voor andere domeinen, zoals adaptatie en financiering. Inzake adaptatie moet elke partij verplicht een adaptatieplanningsproces opzetten en adaptatiemaatregelen implementeren. Partijen worden aanbevolen om op regelmatige basis een adaptatiecommunicatie op te stellen en in te dienen bij het UNFCCC. De komende jaren zullen de regels hieromtrent (vereiste inhoud, timing,…) verder uitgewerkt worden. Inzake financiering hebben ontwikkelde landen zich er toe verbonden ook na 2020 voldoende financiële middelen te mobiliseren. De bestaande geaggregeerde drempel van 100 miljard USD/jaar tegen 2020 wordt ook na 2020 aangehouden tot 2025. Voor 2025 zal er een nieuwe, hogere drempel vastgelegd

1

Het verwijderen van koolstof uit de atmosfeer en de opslag ervan in (koolstof)putten (bijvoorbeeld oceanen, bossen, bodems,…) via natuurkundige, biologische of antropogene processen zoals fotosynthese, antropogene technologieën die uitgestoten CO2 van industriële processen afvangen en ondergronds opslaan (CCS of Carbon capture and storage), ... //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 17 van 182

moeten worden voor de periode erna. Bovenop deze drempel voor de ontwikkelde landen, worden ontwikkelingslanden uitgenodigd om bijkomende middelen vrij te maken op vrijwillige basis. Ontwikkelde landen zullen tweejaarlijks moeten rapporteren over de gemobiliseerde middelen, niet enkel uit het verleden (ex post), maar ook de verwachte, indicatieve bijdragen voor de komende jaren (ex ante).

2.2 EUROPEES KADER VOOR HET ENERGIE- EN KLIMAATBELEID RICHTING 2030 In oktober 2014 bereikten de Europese staatsleiders een akkoord over het Klimaat- en Energiepakket 2030: een bindende, interne broeikasgasreductiedoelstelling van minstens -40% (t.o.v. 1990), een Europees bindende doelstelling voor hernieuwbare energie van minstens 27%, en een indicatieve energieefficiëntiedoelstelling van minstens 27%. De interne broeikasgasreductiedoelstelling werd verder opgedeeld in twee pilaren: 1)

Sectoren die onder het EU emissiehandelsysteem (ETS) vallen, moeten hun uitstoot tegen 2030 verminderen met 43% t.o.v. 2005. Dit zal gebeuren via een aanscherping van de lineaire reductiefactor onder het EU ETS, waardoor het totale emissieplafond in 2030 43% lager ligt dan de uitstoot in 2005. Hiertoe publiceerde de Europese Commissie op 15 juli 2015 een voorstel tot herziening van Richtlijn 2003/87/EG;

2) Alle andere sectoren (de zogenaamde niet-ETS sectoren, waaronder transport, gebouwen, landbouw en afval) moeten hun uitstoot tegen 2030 verminderen met 30% t.o.v. 2005. Deze doelstelling zal verder opgedeeld worden in bindende, nationale doelstellingen, die zullen variëren tussen 0% en -40%. De verdeling zal in de eerste plaats gebeuren o.b.v. BBP/capita. Voor landen met een bovengemiddeld BBP/capita zullen de doelstellingen verder aangepast worden om rekening te houden met kostenefficiëntie. Voor België wordt een doelstelling verwacht tussen -31% en -37,5%, afhankelijk van de manier waarop kostenefficiëntie mee in rekening wordt gebracht. Het voorstel van de Europese Commissie met de niet-ETS doelstelling per lidstaat wordt midden 2016 verwacht. De Europese bindende doelstelling voor hernieuwbare energie zal niet langer opgedeeld worden in nationale doelstellingen, zoals is gebeurd voor 2020. Als alternatief voorziet het 2030-pakket in de oprichting van een nieuw ‘bestuurssysteem’ (governance framework), dat moet verzekeren dat de hernieuwbare energie en energie-efficiëntiedoelstellingen gehaald worden. Dit nieuwe bestuurssysteem wordt verder uitgewerkt en zal integraal deel uitmaken van de Energie Unie. Onder het systeem zou elke lidstaat een Nationaal Actieplan moeten opstellen, voor de 5 dimensies van de Energie Unie: bevoorradingszekerheid, interne markt, energiebesparingen, het koolstofarm maken van de economie en onderzoek en ontwikkeling. Volgens de eerste voorstellen van de Europese commissie2 wordt van deze plannen verwacht dat ze: -

-

de beoogde doelstellingen specifiëren, inclusief hoe deze bijdragen tot de EU-doelstellingen voor 2030 en met een doorkijk tot 2050; een duidelijk implementatietraject vooropstellen, met tussentijdse doelstellingen en projecties; aangeven hoe relevante beleidsdomeinen (bv. transport, landbouw, werkgelegenheid, milieu, innovatie,… ) compatibel zijn met en zullen bijdragen tot het realiseren van de vooropgestelde doelstellingen; regionale (in de zin van landsgrensoverschrijdende) samenwerking voorzien tijdens de planning en de uitvoering, bv. een peer review door naburige lidstaten en methoden voor technische coöperatie.

2

Cfr Draft Council Conclusions on the Governance System of the Energy Union (1/9/2015) en Guidance to member states on national energy and climate plans (23/07/2015). //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 18 van 182


15.04.2016

De concrete vereisten en timing van deze nationale plannen worden nu in overleg met de lidstaten uitgewerkt. De Europese Commissie suggereerde om de opmaak van deze plannen nu reeds aan te vatten en om deze voor de eerste keer in te dienen in 2018 (na een proces van dialoog tussen de lidstaten en de Europese Commissie over eerder in te dienen ontwerpplannen).

2.3 INTRA-BELGISCHE VERDELING VAN DE INSPANNINGEN TOT 2020 De Europese Effort Sharing Decision (ESD) bepaalt dat de Europese lidstaten hun emissies in de niet-ETS sectoren tussen 2013 en 2020 moeten reduceren volgens een lineair afnemend pad met jaarlijkse reductiedoelstellingen. Dit pad start in 2013 van de gemiddelde niet-ETS emissies van de jaren 2008, 2009 en 2010. Vervolgens moet België een lineair afnemend emissiereductietraject volgen dat in 2020 een emissiereductie realiseert van 15% in vergelijking met de niet-ETS uitstoot in 2005. Op 4 december 2015 sloten de 4 Belgische ministers, bevoegd voor klimaat, een akkoord over de verdeling van de vereiste Belgische inspanningen onder de ESD. Het akkoord behandelt, naast de niet-ETS doelstelling, nog verschillende andere aspecten zoals de Belgische verbintenissen inzake hernieuwbare energie voor 2020, de verdeling van de Belgische veilingopbrengsten en de Belgische bijdrage aan internationale klimaatfinanciering. Met het oog op het terugdringen van de niet-ETS uitstoot met 15% tegen 2020 spraken de klimaatministers af dat het Belgische niet-ETS traject verdeeld wordt onder de gewesten. Het Vlaamse Gewest zal haar broeikasgasuitstoot verminderen met 15,7% ten opzichte van het referentiejaar 2005, het Waalse Gewest en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest met respectievelijk 14,7% en 8,8%. De federale overheid zal een inspanningsverbintenis leveren om nieuwe beleidsmaatregelen te implementeren die de broeikasgasuitstoot over de drie gewesten heen verminderen met 7.000 kton CO2eq tegen 2020. In het kader van het Europese Klimaat- en Energiepakket aanvaardde België de doelstelling om het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in het bruto eindgebruik van energie te laten stijgen tot 13% in 2020. Rekening houdend met de energie-efficiëntiedoelstelling van 17,8%, die door België werd aangemeld bij de Europese Commissie in het kader van de omzetting van de energie-efficiëntierichtlijn, verbindt het Vlaamse Gewest er zich toe om de productie van hernieuwbare energie tegen 2020 te doen stijgen tot 2,156 Mtoe3. Het Waalse Gewest heeft een doelstelling van 1,277 Mtoe en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest aanvaardde een doelstelling van 0,073 Mtoe. Via het stimuleren van offshore windenergie verbindt de federale overheid zich tot een hoeveelheid hernieuwbare energie van 0,718 Mtoe. Ook de specifieke doelstelling voor de transportsector van 10% hernieuwbare energie in 2020 werd toegewezen aan de federale overheid, in goede combinatie met gewestelijke beleidsmaatregelen in de transportsector. Het klimaatakkoord van 4 december 2015 behandelt daarnaast de verdeling van de Belgische inkomsten uit de veiling van EU ETS-emissierechten in de handelsperiode 2013-2020. Voor het bedrag dat momenteel reeds beschikbaar is uit deze veilingen (326 miljoen euro) krijgt het Vlaamse Gewest een aandeel van 53% of ca. 173 miljoen euro. Voor het Waalse Gewest, het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en de federale overheid bedraagt het aandeel respectievelijk 30%, 7% en 10%. De verdeelsleutel wijzigt licht voor inkomsten uit toekomstige veilingen. Het aandeel voor het Vlaamse Gewest bedraagt daar 52,76%, terwijl het Waalse Gewest, het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en de federale overheid respectievelijk recht hebben op 30,65%, 7,54% en 9,05% van de Belgische veilingopbrengsten. Op basis van een raming4 van de toekomstige Belgische inkomsten betekent dit dat er over de periode 2016-2020 bijkomend ca. 505 miljoen euro in het Vlaams klimaatfonds wordt gestort. Tenslotte namen de klimaatministers ook een beslissing over de jaarlijkse Belgische bijdrage aan internationale klimaatfinanciering, die ontwikkelingslanden moet ondersteunen bij het implementeren 3 4

megaton olie-equivalent Op basis van een conservatieve aanname omtrent de evolutie van de prijs van een emissierecht tot 2020

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 19 van 182

van beleid ter bestrijding van de klimaatverandering en tevens bij de aanpassing aan de gevolgen ervan. In de Belgische jaarlijkse bijdrage van 50 miljoen euro neemt het Vlaamse Gewest 14,5 miljoen euro voor haar rekening. het Waalse Gewest staat in voor 8,25 miljoen euro, het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest voor 2,25 miljoen euro en de federale overheid voor 25 miljoen euro.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 20 van 182


15.04.2016

3 EVALUATIE EMISSIES EN PROGNOSES 3.1 GEGEVENSBRONNEN Belangrijke nieuwe elementen sinds de goedkeuring van het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020 zijn de nieuwe emissie-inventarisgegevens en de nieuwe prognosegegevens: -

in uitvoering van artikel 14 van Verordening (EU) Nr. 525/2013 heeft België op 24 april 2015 energie-en broeikasgasprognoses5 gerapporteerd aan de Europese Commissie. In de Belgische rapportering is enkel een “met bestaand beleid”-scenario (of “beleidsscenario”) opgenomen waarin het reeds geïmplementeerde en reeds goedgekeurde beleid in rekening is gebracht. Deze prognosegegevens zijn een compilatie van de gewestelijke prognoses;

-

in uitvoering van artikel 7 van Verordening (EU) Nr. 525/2013 heeft België op 15 maart 2016 de broeikasgasinventaris voor de periode 1990-20146 gerapporteerd aan de Europese Commissie;

-

vanaf de inventarisrapportering over de periode 1990-2013 moeten de lidstaten de nieuwe IPCC 2006 richtlijnen toepassen. Dit brengt onder meer met zich mee dat er voor bepaalde sectoren nieuwe modellen voorhanden zijn (bv. stortplaatsen) en dat er moet overgeschakeld worden naar nieuwe standaard-emissiefactoren. Ook moeten er voor de broeikasgassen nieuwe GWPwaarden7 gebruikt worden (GWP-waarden uit het Fourth Assessment Report van IPCC). Daarnaast worden er nieuwe broeikasgassen opgenomen in de rapportering (onder andere NF3).

Daarom houdt voorliggend voortgangsrapport rekening met het beleidsscenario zoals verwerkt in de prognoserapportering aan de Europese Commissie en met de meest recente Vlaamse inventarisgegevens voor de jaren 1990-2014 die conform de IPCC 2006 richtlijnen verwerkt werden in de Belgische inventarissen en eveneens gerapporteerd werden aan de Europese Commissie. Voor de transportsector werd rekening gehouden met meer recente prognoses die beter aansluiten bij de recente inventarisgegevens (zie §4.1.3). Bij het bepalen van de Vlaamse niet-ETS doelstellingen werd rekening gehouden met de Belgische nietETS doelstellingen zoals door de Europese Commissie in 2013 berekend aan de hand van de GWPwaarden als vermeld in het vierde IPCC-evaluatieverslag8.

3.2 CORRECTIEFACTOR VOOR BRANDSTOFVERKOOP Zoals vermeld in het VMP heeft de correctiefactor voor brandstofverkoop een zeer belangrijk aandeel in de totale transportemissies. Deze correctie vloeit voort uit een verschil tussen emissies berekend met emissiemodellen en de gerapporteerde emissies op basis van federale brandstofverkoopcijfers voor het wegverkeer. De gewesten berekenen bottom-up CO2-emissies op basis van voertuigkilometers en ijken niet aan Belgische brandstofverkoopcijfers van de Federale Overheidsdienst Economie (FOD Economie). De internationale rapporteringen van de inventaris van de broeikasgasemissies gebeurt op basis van de Belgische (top-down) brandstofverkoopcijfers. De afstemming tussen beide benaderingen wordt verzekerd door een globale CO2-toevoeging, met name het verschil tussen de CO2-uitstoot berekend op basis van de nationale brandstofverkoopcijfers en de som van de gewestelijke bottom-up CO2-uitstoot, te verdelen over ’de gewesten volgens de aandelen in de bottom-up berekeningen’. Het verschil tussen 5 6

7

http://cdr.eionet.europa.eu/be/eu/mmr/art04-13-14_lcds_pams_projections/envvprztq/ http://cdr.eionet.europa.eu/be/eu/mmr/art07_inventory/ghg_inventory Global Warming Potential (of aardopwarmingsvermogen)

8

Besluit van de Commissie van 26 maart 2013 tot vaststelling van de jaarlijkse emissieruimte van de lidstaten voor de periode 2013 tot en met 2020 overeenkomstig Beschikking nr. 406/2009/EG en Uitvoeringsbesluit van de Commissie van 31 oktober 2013 inzake de aanpassingen van de jaarlijkse emissieruimte van de lidstaten voor de periode 2013 tot en met 2020 overeenkomstig Beschikking nr. 406/2009/EG //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 21 van 182

de emissies berekend aan de hand van het aantal afgelegde kilometers en de emissies berekend aan de hand van de brandstofverkoop is moeilijk tot in de details te verklaren, maar kan wellicht deels verklaard worden door tanktoerisme (in België tanken en in het buitenland rijden) en deels door het verbruik voor off-road machines (bv. grasmaaiers op benzine). De evolutie van de brandstofcorrectie staat beschreven onder §4.1. De laatste jaren (2012-2013) schommelt dit rond de 10% van de gemodelleerde emissies. Op basis van de verkoopcijfers van de jaren 2012 t.e.m. 2014 lijkt het scenario met lagere verkoopcijfers nu ook waarschijnlijker en wordt dit ook als basishypothese gehanteerd voor de komende jaren. De onzekerheid wordt in rekening gebracht door naast een toeslag van 10%, ook een variant met hogere brandstofcorrectie (19%, de brandstofcorrectie voor de jaren 2008-2011) door te rekenen.

3.3 STAND VAN ZAKEN NIET-ETS DOELSTELLINGEN 2013-2020 3.3.1 Niet-ETS broeikasgasemissies 2005-2020 In Tabel 3-1 wordt een overzicht gegeven van de niet-ETS broeikasgasemissies in de periode 2005-2020 op basis van de inventaris 1990-2014 en de prognoses uit het beleidsscenario voor de jaren 2015-2020. Sector

2005

2013

2014

2020

Energie

388

138

187

131

Industrie

4.434

6.207

5.881

5.673

Gebouwen

15.749

14.831

12.328

12.051

Landbouw

7.392

7.177

6.860

7.061

15.369

15.137

15.616

15.606

(hoge brandstofcorrectie 2015-2020)

15.369

15.137

15.616

16.837

Afval

2.622

2.436

2.381

2.121

45.953

45.927

43.254

42.642

45.953

45.927

43.254

43.874

1.829

2.145

1.441

1.864

Transport

(lage brandstofcorrectie 2015-2020) Transport

Totaal

(lage brandstofcorrectie 2015-2020) Totaal

(hoge brandstofcorrectie 2015-2020) Graaddagen

Tabel 3-1. Resultaten beleidsscenario (kton CO2-eq)

In de periode 2005-2014 worden de belangrijkste reducties vastgesteld in de gebouwensector (-22%) en de afvalsector (-9%). Hierbij wordt nog opgemerkt dat 2014 zachte wintermaanden had in vergelijking met 2005. In de afvalsector wordt de daling verklaard door de vermindering van stortgasuitstoot uit historische stortplaatsen. Andere emissiereducties tussen 2005 en 2014 deden zich voor in de landbouwsector (-7%). In de transportsector wordt een stabilisatie vastgesteld in de periode 2005-2014. In de sector industrie wordt de stijgende trend tussen 2005 en 2013 omgebogen tot een daling vanaf 2014. Dit kan worden verklaard door de evolutie van de uitstoot van gefluoreerde broeikasgassen (Fgassen). Naarmate in het verleden het gebruik van ozonlaag afbrekende stoffen gaandeweg werd afgebouwd, steeg het gebruik en dus ook de emissies van F-gassen die als alternatief voor die ozonlaag afbrekende stoffen werden gebruikt. De in 2014 goedgekeurde Europese regelgeving zal, door middel van verbodsbepalingen, strengere uitbatingsvoorschriften en afbouw van de beschikbaarheid van de meest schadelijke F-gassen, er voor zorgen dat de uitstoot van deze gassen in de periode 2015-2030 sterk zal dalen. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 22 van 182


15.04.2016

In Figuur 3-1 wordt het resultaat van het beleidsscenario afgetoetst met het Vlaamse reductiepad in de periode 2013-20209. De berekening van de niet-ETS doelstelling is gebaseerd op een -15,7% doelstelling zoals aan het Vlaamse Gewest toegekend in het kader van de intra-Belgische lastenverdeling (§2.3). In het VMP werd nog rekening gehouden met een niet-ETS doelstelling van -15%. De opstap naar een doelstelling van -15,7% heeft gecumuleerd over de periode 2013-2020 een impact van 1,4 Mton CO2-eq op de Vlaamse niet-ETS balans.

3.3.2 Niet-ETS reductiepad 2013-2020 Conform de Effort Sharing Decision wordt het beginpunt van het reductiepad in 2013 bepaald door het gemiddelde van de uitstoot in de jaren 2008, 2009 en 2010, terwijl het eindpunt voor Vlaanderen bepaald wordt door de Vlaamse niet-ETS uitstoot in 2005 te verminderen met 15,7% (Figuur 3-1). De niet-ETS emissieruimte (of reductiepad) van de lidstaten voor de periode 2013-2020 werd door de Europese Commissie in 2013 vastgelegd op basis van de broeikasgasinventaris voor de basisjaren 2005, 2008, 2009 en 2010 die in 2012 werden gerapporteerd10. De inventarisrapportering in 2012 werd opgesteld op basis van de 1996 IPCC inventarisrichtlijnen.

Figuur 3-1: Illustratie van de bepaling van het Vlaamse emissiereductiepad voor de niet-ETS uitstoot.

De Europese monitoringregelgeving zoals vastgelegd in Verordening (EU) Nr. 525/2013 (MMR) voorziet evenwel twee mogelijkheden tot aanpassing van de emissieruimte: 

ten eerste bepaalt Artikel 27 dat de Europese Commissie uiterlijk in december 2016 onderzoekt of de toepassing van de IPCC-richtsnoeren van 2006 voor nationale broeikasgasinventarissen, of een aanzienlijke wijziging in de gebruikte UNFCCC-methoden, voor het opmaken van de broeikasgasinventarissen, uitmondt in een verschil van meer dan 1% in de totale niet-ETS broeikasgasemissies van een lidstaat voor de basisjaren 2005 en/of 2008-2010, en mag zij de jaarlijkse emissieruimten van de lidstaten herzien;



ten tweede stelt Artikel 20 dat de Europese Commissie in 2022 de som van de effecten van de herrekende broeikasgasemissies voor iedere lidstaat zal berekenen. Concreet zal de Europese Commissie een herberekening maken van de niet-ETS afrekeningen voor de volledige periode 2013-2020 op basis van: o

een herberekend reductiepad 2013-2020 gebruikmakend van de meest recente broeikasgasinventaris voor de basisjaren 2005, 2008-2010 (zoals gerapporteerd in 2022);

Prognoseresultaten zijn enkel beschikbaar voor de zichtjaren 2015 en 2020. Voor de tussenliggende jaren (2016-2019) wordt gebruik gemaakt van interpolatie. 9

10

De emissieruimte werd vastgelegd in Besluit van de Commissie 2013/162/EU en Uitvoeringsbesluit van de Commissie 2013/634/EU

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 23 van 182

o

de meest recente broeikasgasinventaris voor de verbintenisjaren 2013-2020 (zoals gerapporteerd in 2022).

Deze herberekende niet-ETS afrekening zal worden vergeleken met de reeds uitgevoerde (jaarlijkse) niet-ETS afrekening en het verschil tussen beide datareeksen resulteert in de som van de effecten zoals gedefinieerd in Artikel 20 van MMR. De Europese Commissie zal onder meer deze som gebruiken bij het voorstellen van de emissiedoelstellingen voor de periode na 2020. De stand van zaken zoals voorgesteld in §3.3.3 is gesteund op de meest recente broeikasgasinventaris en het niet-ETS reductiepad voor de periode 2013-2020 zoals in 2013 door de Europese Commissie vastgelegd. In §3.3.4 wordt een eerste evaluatie gemaakt van de potentiële impact van mogelijke aanpassingen door de Europese Commissie in 2017 en/of 2022.

3.3.3 Stand van zaken op basis van het vastgelegde niet-ETS reductiepad Globaal genomen kan in een -15,7% scenario in Vlaanderen een gecumuleerd overschot verwacht worden van 3,0 Mton CO2-eq over de periode 2013-2020 op basis van het voorliggende beleidsscenario (Figuur 3-2).

Figuur 3-2. Resultaat beleidsscenario ten opzichte van het vastgelegde -15,7% reductietraject in de periode 2013-2020

Omgerekend komt de beperking van de Vlaamse niet-ETS emissieruimte tussen 2013 en 2020 met 15,7% overeen met een jaarlijkse daling van de emissieruimte met 2,3% (of omgerekend 1 Mton CO2-eq/jaar). De verwachte niet-ETS emissies vertonen in de periode 2013-2020 een jaarlijkse gemiddelde daling met 1% (of omgerekend 0,5 Mton CO2-eq/jaar). Deze verschillende trends leiden tot een divergentie tussen de emissieruimte en verwachte emissies vanaf 2017 die zich ook na 2020 zou verderzetten zonder bijsturing. Er is bijgevolg nood aan een structurele versterking van het klimaatbeleid binnen alle betrokken sectoren om de emissietrend om te buigen en aanknoping te vinden bij het Europees vastgelegde ambitieniveau op middellange (2030) en lange (2050) termijn.

3.3.4 Inschatting impact van toekomstige aanpassingen van het reductiepad Zoals aangegeven in §3.3.2 is het mogelijk dat de Europese Commissie in 2017 beslist om het niet-ETS reductiepad voor de jaren 2015-2020 aan te passen aan de nieuwste inventarisgegevens voor de basisjaren. Figuur 3-3 geeft het effect van dergelijke aanpassing voor Vlaanderen weer.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 24 van 182


15.04.2016

Figuur 3-3: Resultaat beleidsscenario ten opzichte van het -15,7% reductietraject in de periode 2013-2020 met een herberekening van het reductiepad (voor de jaren 2015-2020) in 2017.

Een aanpassing van het reductiepad in 2017 zou leiden tot een vermindering van de emissieruimte voor de jaren 2015-2020 met 2,8 Mton CO2-eq. Globaal genomen resulteert dit in een licht overschot van 0,3 Mton CO2-eq over de periode 2013-2020. Zoals eveneens aangegeven in §3.3.2 zal de Europese Commissie in 2022 een herberekening van het volledige emissiereductiepad 2013-2020 doorvoeren op basis van de inventarisgegevens voor de basisjaren zoals gerapporteerd in 2022. Figuur 3-4 geeft het effect van deze aanpassing weer voor Vlaanderen rekening houdend met de op dit moment beschikbare informatie voor de basisjaren.

Figuur 3-4: Resultaat beleidsscenario ten opzichte van het -15,7% reductietraject in de periode 2013-2020 met een herberekening van het reductiepad (voor de jaren 2013-2020) in 2022.

Volgens de huidig beschikbare informatie zou de aanpassing van het reductiepad in 2022 leiden tot een vermindering van de emissieruimte voor de jaren 2013-2020 met 4,7 Mton CO2-eq. Globaal genomen resulteert dit in een tekort van 1,7 Mton CO2-eq over de periode 2013-2020. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 25 van 182

3.4 VERKENNING MIDDELLANGE (2030) EN LANGE TERMIJN (2050) DOELSTELLINGEN Vlaanderen schaart zich achter de EU-doelstelling om de Europese uitstoot van broeikasgassen tegen 2050 met 80 tot 95% te verminderen ten opzichte van 1990, in de context van de aanbevelingen van het internationale klimaatpanel voor de groep van ontwikkelde landen, en zal binnen deze Europese lange termijn context de nodige inspanningen leveren. In Tabel 3-2 worden de uitgangspunten van de Europese Routekaart 205011, zijnde 80% vermindering van de totale Europese emissies in 2050 ten opzichte van 1990 en de bijhorende sectorale reductiepercentages op Europees niveau samengevat. In Tabel 3-3 wordt dit verder opgesplitst over de ETS en niet-ETS sectoren, met een EU-doelstelling van 66-71% vermindering van emissies in 2050 ten opzichte van 2005 voor de niet-ETS sectoren. Reductie van de broeikasgasuitstoot tov 1990

2005

2030

2050

Totaal

-7%

-40 tot -44%

-79 tot -82%

Energie (CO2)

-7%

-54 tot -68%

-93 tot -99%

Industrie (CO2)

-20%

-34 tot -40%

-83 tot -87%

Vervoer (incl. CO2-uitstoot door de luchtvaart, excl. scheepvaart)

+30%

+20 tot -9%

-54 tot -67%

Woningen en diensten (CO2)

-12%

-37 tot -53%

-88 tot -91%

Landbouw (niet CO2)

-20%

-36 tot -37%

-42 tot -49%

Andere emissies dan CO2

-30%

-72 tot -73%

-70 tot -78%

Tabel 3-2. Totale en sectorale broeikasgasreducties Europese Routekaart 2050 op EU niveau Reductie van de broeikasgasuitstoot tov 2005 Totaal

-35 tot -40%

-77 tot -81%

ETS sectoren

-43 tot -48%

-88 tot -92%

niet-ETS sectoren

-24 tot -36%

-66 tot -71%

2030

2050

Tabel 3-3. ETS en niet-ETS broeikasgasreducties Europese Routekaart 2050 op EU niveau

De specifieke Vlaamse uitgangssituatie en sociaal-economische context zal noodzakelijkerwijs leiden tot de ontwikkeling van een routekaart op maat van Vlaanderen. Een eerste belangrijke stap hierin was de goedkeuring van het VMP 2013-2020. Het is immers van belang om in een vroeg stadium in te zetten op de juiste technologieën en infrastructuur om “lock-in”-effecten te vermijden van investeringen die snel voorbijgestreefd zijn en die de toekomstige inspanningen voor het bereiken van de langetermijninspanningen bijzonder duur zouden maken. Bij het ontwikkelen van het Vlaamse langetermijnbeleid moet worden onderzocht hoe de Europese 2050 Roadmap kan vertaald worden naar de Vlaamse context en hoe de verschillende sectoren en beleidsvelden hiertoe kunnen bijdragen. Een aantal pistes en strategische keuzes die deze transitie mogelijk moeten maken, werd reeds kort belicht in een sectorale “Doorkijk richting 2050” in het VMP.

11

Routekaart naar een concurrerende koolstofarme economie in 2050 (COM(2011) 112 final)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 26 van 182


15.04.2016

De verkennende scenario’s zijn gebaseerd op volgende rapporten: -

“Verkenning middellange termijn (2030) en lange termijn (2050) energieen broeikasgasscenario’s in Vlaanderen”, Ecofys & Climact in opdracht van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, 2014. De volgende scenario’s uit dit rapport worden in het voorliggende voortgangsrapport verder toegelicht: 

Verkenning 1 (v1): dit is een scenario waarbij zoveel mogelijk wordt aangesloten bij de sectorale reductiepercentages op Europees niveau zoals vermeld in Tabel 3-2 en bij de Europese niet-ETS doelstelling in 2050 zoals vermeld in Tabel 3-3. Voor de 2030-mijlpaal wordt aangesloten bij Beleidskader 203012, met een verdeelsleutel op basis van BBP/capita. In dat geval zou de Belgische niet-ETS doelstelling voor 2030 een reductie van -36% (t.o.v. 2005) betekenen. Dit is ook de bovengrens van de niet-ETS range op Europees niveau in 2030 vermeld in Tabel 3-3. Er werd in deze studie uitgegaan van dezelfde reductiedoelstelling voor Vlaanderen als voor België;



Verkenning 2 (v2): dit betreft een scenario waarbij voor 2030 wordt aangesloten bij de kostenefficiënte emissiereductiedoelstelling voor de Belgische niet-ETS uitstoot zoals vermeld in het Beleidskader 2030. Volgens de mededeling van de Europese Commissie bedraagt de desbetreffende niet-ETS reductiedoelstelling -24% in 2030 (t.o.v. 2005) voor België. Dit is ook de ondergrens van de niet-ETS range in 2030 op Europees niveau zoals vermeld in Tabel 3-3. Tussen 2030 en 2050 wordt het ambitieniveau van de ontwikkelingen die nodig zijn voor het behalen van deze 2030 doelstelling doorgetrokken in de modellering. In dit scenario wordt de Europese niet-ETS reductiedoelstelling van 66-71% in 2050 niet behaald. Ook hier wordt er uitgegaan van de zelfde reductiedoelstelling voor Vlaanderen als voor België.

In Tabel 3-4 worden de resultaten voor globale niet-ETS en sectorale broeikasgasreducties in beide verkenningsscenario’s samengevat. Sector Gebouwen

Verkenning 1

Verkenning 2

2030

2050

2030

2050

-58%

-98%

-40%

-66%

Transport

-49%

-74%

-36%

-52%

Niet-ETS industrie

-24%

-24%

+2%

-11%

Landbouw

-25%

-32%

-16%

-21%

Afval

-39%

-55%

-28%

-39%

Totaal niet-ETS sectoren

-44%

-70%

-30%

-48%

Tabel 3-4. Totale en sectorale broeikasgasreducties t.o.v. 2005 scenario’s Verkenning 1 en Verkenning 2

In Figuur 3-5 en Figuur 3-6 worden de resultaten van de verkenningsscenario’s samengevat. In de modellering werd 2010 als basisjaar ingesteld en werd nog gebruik gemaakt van de IPCC 1996 richtlijnen. De resultaten van deze modellering zijn dus niet eenduidig vergelijkbaar met de meest recente inventaris- en prognosegegevens. In hoofdstuk 4 worden deze verkenningsscenario’s voor de belangrijkste sectoren verder toegelicht. Globaal genomen wordt een divergentie (in het bijzonder na 2020) vastgesteld tussen het huidige beleidsscenario en de scenario’s die resulteren in de Europese niet-ETS doelstelling in 2050 zoals vooropgesteld in de Europese Routekaart 2050.

Mededeling van de Commissie, “Een beleidskader voor klimaat en energie in de periode 2020-2030” (COM/2014/015 final) en Commissie Impact Assessment (SWD/2014/015 final) 12

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 27 van 182

Figuur 3-5. Totale niet-ETS emissies in Vlaanderen tussen 2010 en 2050 in Verkenning 1

Figuur 3-6. Totale (niet-ETS) emissies in Vlaanderen tussen 2010 en 2050 in Verkenning 2

Deze studie verkent een beperkte set van mogelijke routes naar de verschillende eindbeelden voor 2050 die denkbaar zijn en schetst de contouren van de belangrijkste verwachte trends en uitdagingen op lange termijn. Verschillende (sectorale) reductiepaden met verschillende tussentijdse (sectorale) doelstellingen kunnen immers tot eenzelfde globale einddoelstelling leiden. -

“2030 Climate and Energy framework for Belgium, Impact assessment of a selection of policy scenarios up to 2050”, Federaal Planbureau, April 2015. In dit rapport worden drie scenario’s voor België geanalyseerd die verenigbaar zijn met de uitdagingen aangestipt door de Europese Raad op het vlak van broeikasgasemissiereducties voor 2030 en 2050. De drie scenario's (GHG40, GHG40EE en GHG40EERES30) hebben verschillende ambitieniveaus op het gebied van energie-efficiëntie en de inzet van hernieuwbare energie:

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 28 van 182


15.04.2016



Het eerste scenario (GHG40) spitst zich uitsluitend toe op de broeikasgasemissiereductiedoelstellingen voor 2030 en 2050 en is gestoeld op de toepassing van koolstofprijzen en koolstofwaarden.



Het tweede scenario (GHG40EE) vormt een aanvulling op het vorige scenario door de toevoeging van ambitieuze beleidsmaatregelen inzake energie-efficiëntie (EE)



Het derde scenario (GHG40EERES30) vult het tweede scenario aan met een bindende hernieuwbare-energiedoelstelling (HEB) van 30% in 2030.

Voor de opbouw van deze scenario’s werd gebruik gemaakt van het PRIMES-model (voor energieen procesgerelateerde emissies) en het GAINS-model (voor de niet-CO2 emissies). In de sectorale hoofdstukken worden de belangrijkste scenario-resultaten vermeld. Primes is een optimalisatiemodel waarmee kostenefficiënte reductiepaden kunnen worden afgeleid. In Tabel 3-5 tot en met Tabel 3-7 worden de resultaten van deze scenario’s samengevat en aangevuld met het EU referentiescenario voor België. In Tabel 3-5 en Tabel 3-6 wordt geen onderscheid gemaakt tussen niet-ETS en ETS emissies. In Tabel 3-7 worden de globale niet-ETS resultaten afzonderlijk vermeld. Globaal genomen liggen de ranges van deze niet-ETS scenario’s in lijn met de ranges van de eerder vermelde verkenningsscenario’s voor Vlaanderen. 2030

2030

2030

2030

2050

2050

2050

2050

REF

GHG40

GHG40EE

GHG40EERES30

REF

GHG40

GHG40EE

GHG40EERES30

14%

20%

26%

29%

13%

61%

59%

63%

0%

4%

-17%

-22%

0%

92%

92%

55%

Niet-CO2

14%

36%

34%

28%

14%

58%

57%

57%

Totaal

13%

21%

23%

24%

12%

63%

62%

62%

Energiegerelateerde CO2 Niet-energiegerelateerde CO2

Tabel 3-5. Overzicht van de broeikasgasemissies voor België (reductie ten opzichte van 2010) 2030

2030

2030

2030

2050

2050

2050

2050

REF

GHG40

GHG40EE

GHG40EERES30

REF

GHG40

GHG40EE

GHG40EERES30

Industrie

12%

17%

23%

32%

6%

52%

56%

64%

Residentieel

13%

20%

29%

28%

19%

74%

82%

82%

Tertiair

21%

32%

54%

52%

23%

79%

85%

85%

9%

10%

18%

18%

-1%

57%

58%

58%

22%

31%

25%

34%

29%

55%

34%

47%

16%

19%

22%

22%

12%

59%

48%

48%

Transport (incl. luchtvaart) Elektriciteitsproductie Raffinaderijen en cokesproductie

Tabel 3-6. Sectorale overzicht van de energie-gerelateerde CO2-emissies voor België (reductie ten opzichte van 2010)

Totaal Niet-ETS

2030

2030

2030

2030

2050

2050

2050

2050

REF

GHG40

GHG40EE

GHG40EERES30

REF

GHG40

GHG40EE

GHG40EERES30

15%

24%

32%

32%

14%

65%

71%

71%

Tabel 3-7. Niet-ETS broeikasgasemissies voor België (reductie ten opzichte van 2005)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 29 van 182

3.5 GLOBALE CONCLUSIE Globaal genomen kan in een -15,7% scenario in Vlaanderen een gecumuleerd overschot verwacht worden van 3 Mton CO2-eq in de periode 2013-2020 op basis van het voorliggende beleidsscenario met een lage brandstofsurplus voor de periode 2015-2020. In een scenario met een hoge brandstofsurplus wordt een tekort verwacht van 4,3 Mton CO2-eq. Deze gecumuleerde balansen komen overeen met 1 % van de totale Vlaamse emissieruimte over de periode 2013-2020 (die bedraagt ongeveer 350 Mton CO2-eq voor een emissiereductiedoelstelling van -15,7% tegen 2020 ten opzichte van 2005. Bij de interpretatie van deze resultaten moet rekening gehouden worden met een aantal onzekerheden die inherent zijn aan de prognoseopmaak. Hierbij wordt verwezen naar de exogene aannames in de verschillende sectoren (o.a. economische groei, bevolkingsevolutie, graaddagen, …) en de doorgerekende beleidsaannames die ook gepaard gaan met een aantal onzekerheden. De gecumuleerde balansen vallen binnen deze onzekerheidsmarges. Het is daarom van belang om alle aannames jaarlijks te blijven monitoren en om alle mogelijkheden open te houden om exogene effecten op te vangen. In de ESD is dergelijke buffer voorzien via het systeem waarbij het lenen van emissieruimte uit het volgende jaar mogelijk wordt gemaakt. Gedurende de periode 2013 tot en met 2019 mag een lidstaat een hoeveelheid van maximaal 5% van zijn jaarlijkse emissieruimte van het volgende jaar eerder gebruiken. Gezien de verwachte jaarlijkse overschotten in de beginjaren van de periode 2013-2020 zal Vlaanderen in eerste instantie gebruik maken van het in de ESD voorziene mechanisme van sparen (banking) van emissieruimte naar een volgend jaar. Verder kan deze buffer ook voorzien worden door het versterken van de reeds voorziene maatregelen en/of bijkomende maatregelen te formuleren. In voorkomend geval blijft ook de optie open om in het kader van de Vlaamse verwervingsstrategie extra emissierechten aan te kopen (zie §7). Tot slot wordt nog gewezen op de impact van toekomstige aanpassingen van het niet-ETS reductiepad door de Europese Commissie. De aanpassing van het niet-ETS reductiepad in 2017 en/of 2022 zou de beschikbare emissieruimte met respectievelijk 2,8 en 4,7 Mton CO2-eq verminderen in vergelijking met de momenteel vastgelegde emissieruimte voor de periode 2013-2020. Dit zou dan globaal voor de periode 2013-2020 resulteren in respectievelijk een gecumuleerd overschot van 0,3 Mton CO2-eq (bij tussentijdse aanpassing in 2017) en een gecumuleerd tekort van 1,7 Mton CO2-eq (bij herberekening in 2022) rekening houdend met een lage brandstofsurplus voor de periode 2015-2020. Op basis van de huidige beschikbare emissies en prognoses wordt een divergentie verwacht tussen de emissieruimte en broeikasgasprognoses vanaf 2017 die zich, zonder bijsturing, ook na 2020 zou verderzetten. Er is bijgevolg nood aan een structurele versterking van het klimaatbeleid binnen alle betrokken sectoren om de emissietrend om te buigen en aanknoping te vinden bij het Europees vastgelegde ambitieniveau op korte (2020), middellange (2030) en lange (2050) termijn. Meer concrete beleidsaanbevelingen op korte termijn en een technische verkenning op lange termijn worden per sector vermeld bij de evaluatie van de voortgang per sector in hoofdstuk 4. De korte termijn beleidsaanbevelingen zijn gericht op maatregelen die relatief snel inpasbaar met een relevant effect in de periode 2016-2020 en geen belemmering vormen voor de lange termijn transitie. De opgave om voornamelijk bijkomende emissiereducties op relatief korte termijn (voor 2020) te realiseren zou ertoe kunnen leiden dat het accent komt te liggen bij opties waarmee het bestaande systeem verder wordt geoptimaliseerd, maar tegelijk ook wordt bestendigd wat kan zorgen voor hogere kosten en barrières voor vervanging van het bestaande systeem in de toekomst. Dit kan ten koste gaan van de middelen die beschikbaar zijn voor de investeringen in lange termijn opties. Het verhoogt de cumulatieve kosten, en/of belemmert het halen van verder in de toekomst liggende emissiedoelen. Met het oog op de lange termijn is het daarom van belang om het klimaatbeleid niet alleen te richten op emissiereductie op korte termijn, maar daarnaast voldoende te investeren in innovatie en technologie die na 2020 of 2030 nodig is voor een duurzaam energieen klimaatbeleid.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 30 van 182


15.04.2016

Naast maatregelen gericht op emissiereductie op korte termijn is aandacht voor de introductie van innovatieve duurzame opties van groot belang voor het klimaatbeleid op de lange termijn. Dergelijke innovatieve opties kunnen in 2020 vaak nog slechts een beperkte bijdrage leveren aan de emissiereductie, omdat ze nog verder ontwikkeld moeten worden en grootschalige uitrol niet mogelijk is of afbreukrisico’s met zich meebrengt. Het is van belang om deze opties echter niet uit het oog te verliezen. Een sterke eenzijdige focus op 2020 brengt het risico met zich mee dat te veel aandacht en middelen gaan naar emissiereductie op de korte termijn. Het is daarom nuttig van tevoren na te gaan of de gekozen korte termijn maatregelen niet ten koste gaan van de opties die een basis leggen voor de langere termijn toekomst. Een graduele verbetering van bestaande woningen door geleidelijke aanscherping van het vereiste energieprestatieniveau kan het bijvoorbeeld duurder maken om op termijn die woningen volledig energieneutraal te maken. In het algemeen geldt dat maatregelen die het bestaande, op fossiele energie gebaseerde, systeem efficiënter maken in een latere fase belemmerend kunnen zijn voor vervanging ervan door hernieuwbare energie. Meer aandacht voor de introductie van innovatieve technologie is voor de lange termijn van groot belang, maar levert op de korte termijn slechts een beperkte extra emissiereductie op. Een optimaal leerproces vraagt immers een geleidelijke introductie. Bovendien brengt overhaaste, grootschalige invoering van onrijpe opties afbreukrisico’s met zich mee, die het toekomstige draagvlak hiervoor ondermijnen. Daarnaast kunnen de productiecapaciteit of de beschikbaarheid van grondstoffen in de beginfase beperkende factoren zijn. Een grondige afweging van bovenstaande elementen met focus op de langere tijdshorizon moet uitgewerkt worden bij de voorbereiding van het Nationaal Actieplan zoals vooropgesteld in het Europees 2030 beleidskader. De voorliggende analyse vormt de basis hiervoor.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 31 van 182

4 EVALUATIE VOORTGANG PER SECTOR 4.1 TRANSPORT EN MOBILITEIT 4.1.1 Evolutie indicatoren en emissies (1990-2014)13 4.1.1.1

Indicatoren

Tabel 4-1 geeft een overzicht van de belangrijkste indicatoren voor de transportvolumes over de weg. 2010

2011

2012

2013

2014

45.519

46.287

47.094

46.495

46.868

+1,7%

+3,5%

+2,1%

+3,0%

44.332

45.090

45.877

45.234

45.575

Bus (miljoen vkm)

397

396

399

486

515

Motor en Motorfiets (miljoen vkm)

790

801

818

775

779

11.135

11.178

11.224

11.525

11.938

+0,4%

+0,8%

+3,5%

+7,2%

Personenvervoer Voertuigkm (miljoen vkm) Voertuigkm (Evolutie tov 2010)

Personenwagen (miljoen vkm)

Vrachtvervoer Voertuigkm (miljoen vkm) Voertuigkm (Evolutie tov 2010)

Bestelwagen (miljoen vkm)

6.044

6.097

6.164

6.138

6.354

Vrachtwagen (miljoen vkm)

5.091

5.081

5.060

5.386

5.584

56.654

57.465

58.318

58.020

58.806

+1,4%

+2,9%

+2,4%

+3,8%

Totaal (personen + vrachtvervoer) Voertuigkm (miljoen vkm) Voertuigkm (Evolutie tov 2010)

Tabel 4-1. Overzicht indicatoren volumes wegvervoer Vlaanderen (bron: VMM, december 2015)

De globale groei van het wegverkeer in de periode 2010-2014 bedraagt 3,8%. Het personenvervoer kende in deze periode een groei met 3%. Het goederenverkeer vertoont vooral de laatste twee jaren een sterke groei die resulteert in een toename met 7% in de periode 2010-2014. De omvang en de samenstelling van het nieuwe en volledige voertuigenpark beïnvloedt in belangrijke mate de uitstoot die veroorzaakt wordt door de transportsector. Uit Tabel 4-2 blijkt dat het aandeel van dieselvoertuigen bij nieuw verkochte voertuigen reeds verschillende jaren aan het afnemen is en ongeveer 60% bedraagt in 2014. De verschuiving vond voornamelijk plaats in de richting van benzinevoertuigen. Ondanks een sterke relatieve groei van alternatieve technologieën zoals batterij elektrische voertuigen (BEV), plug-in hybride elektrische voertuigen (PHEV) en aardgasvoertuigen (CNG) vertegenwoordigden deze 3 technologieën samen in 2014 nog minder dan 1% van de nieuw verkochte personenwagens.

13

De emissie- en mobiliteitsgegevens voor de historische jaren 1990-2014 zijn gebaseerd op de inventarisrapportering van eind december 2015. Tot en met 2012 werden hiervoor de kilometers bepaald door de FOD Mobiliteit gebruikt, vanaf 2013 de kilometers bepaald door het Vlaams Verkeerscentrum. Het betreft hier voorlopige gegevens die nog kunnen wijzigen in functie van een voorziene actualisering en harmonisering van de gewestelijke mobiliteitsgegevens. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 32 van 182


15.04.2016

Indicator Nieuwe personenwagens

Volledig personenwagenpark

2010

2011

2012

2013

2014

283.784

305.255

270.849

268.050

263.324

(37,8%)

(41,3%)

(48,8%)

(46,9%)

(47,9%)

Diesel

73,0%

73,4%

67,6%

62,9%

60,4%

Benzine

26,8%

26,5%

32,1%

36,8%

38,8%

BEV en PHEV

0,01%

0,04%

0,20%

0,21%

0,50%

CNG

0,01%

0,01%

0,02%

0,04%

0,28%

LPG

0,10%

0,06%

0,06%

0,03%

0,03%

Gemiddelde CO2-uitstoot - homologatiewaarde (g/km)

138

129

130

126

123

Gemiddelde Ecoscore

60

62

62

63

64

3.107.424

3.156.212

(16,1%)

(16,5%)

3.225.513 (16,0%)

3.260.950 (16,0%)

3.311.245 (16,2%)

Diesel

61,5%

62,6%

62,5%

62,3%

61,8%

Benzine

37,8%

36,8%

36,8%

37,0%

37,5%

BEV en PHEV

0,00%

0,00%

0,02%

0,04%

0,08%

CNG

0,00%

0,00%

0,01%

0,01%

0,03%

LPG

0,69%

0,60%

0,52%

0,44%

0,38%

Gemiddelde CO2-uitstoot - homologatiewaarde (g/km)

165

161

158

155

152

Gemiddelde CO2-uitstoot – reële waarde (g/km)14

174

173

173

174

173

Gemiddelde Ecoscore

52

53

54

56

57

Totaal (aandeel bedrijfswagens)

Totaal (aandeel bedrijfswagens)

Tabel 4-2. Overzicht van de parameters van het Vlaamse voertuigenpark (bron: DIV, Ecoscore-rapporten 2015 en emissie-inventaris wegtransport december 2015).

De gemiddelde CO2-uitstoot per km van de nieuwe voertuigen daalde in de periode 2010-2014 met 11%. Dit wijst erop dat de Europese CO2-regelgeving voor passagierswagens15 een zekere impact heeft gehad in deze periode 2010-2014. De uitdaging voor de komende jaren bestaat erin om deze trend door te trekken om de EU-wijde doelstelling van 95 g CO2/km te bereiken in 2021. Het betreft hier evenwel evoluties van de homologatiewaarde die in labo-omstandigheden worden bepaald. Voor de bepaling van de Vlaamse uitstoot worden de homologatiewaarden niet rechtstreeks overgenomen, maar worden meer realistische emissies berekend en vermeld in de emissie-inventaris. Deze emissiefactoren vormen een betere weerspiegeling van de uitstoot in reële omstandigheden. Recent onderzoek16 heeft aangetoond dat het verschil tussen de homologatiewaarde en de reële emissies de laatste jaren 14

Kleine toename tussen 2012 en 2013 heeft vermoedelijk te maken met discontinuïteit in kilometers (zie voetnoot 13). Verordening (EG) nr. 443/2009 tot vaststelling van emissienormen voor nieuwe personenauto's 16 Bron: "Evaluation of Regulation 443/2009 and 510/2011 on the reduction of CO 2 emissions from light-duty vehicles" Study contract no 071201/2013/664487/ETU/CLIMA.C.2, http://ec.europa.eu/clima/policies/transport/vehicles/docs/evaluation_ldv_co2_regs_en.pdf 15

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 33 van 182

toeneemt. Momenteel wordt de homologatietestcyclus herzien om beter rekening te houden met de reële rijsituatie (WLTP-cyclus). De toetsing aan de 95 g CO2/km zal rekening houden met het verschil tussen de homologatie-emissies gemeten volgens de huidige rijcyclus (NEDC) en volgens de nieuwe cyclus (WLTP) wat de facto neerkomt op een hogere doelstelling in reële rijomstandigheden. Rekening houdend met de reële CO2-uitstoot zien we een stabilisatie in de periode 2010-2014 voor het volledige personenwagenpark. Het aandeel diesel in het nieuwe park is in de periode 2010-2014 met 13% gedaald.. Dit is het gevolg van het feit dat zelfs de nieuwste Euro 6 norm niet volstaat om de vooropgestelde NO x-emissiedoelstellingen te halen en hierdoor beleid wordt gevoerd om de aankoop van dieselwagens af te remmen. Ondanks de sterke relatieve groei van alternatieve voertuigen vindt vooral een verschuiving richting benzinewagens plaats. De evoluties in de markt van nieuw verkochte personenwagens vertalen zich geleidelijk in de samenstelling van het volledige wagenpark. Ook daar daalt het aandeel dieselwagens, stijgt het aandeel benzinewagens en begint het aandeel alternatieve aandrijvingen zichtbaar te worden. De omvang van het Vlaamse personenwagenpark steeg met 6,5%. De prijs en kenmerken van transportbrandstoffen hebben een rechtstreekse en onrechtstreekse invloed op de uitstoot van broeikasgassen door de transportsector. De prijzen beïnvloeden de algemene vraag naar wegtransport alsook de keuze van de consumenten voor bepaalde technologieën (diesel, benzine, alternatieve aandrijvingen) en voor al dan niet energie-efficiënte voertuigen. Daarnaast beïnvloeden positieve of negatieve prijsverschillen met de buurlanden het grensoverschrijdend tanken (het zogenaamde tanktoerisme), in het bijzonder in de grensstreken. Uiteindelijk beïnvloeden bijgemengde biobrandstoffen de gerapporteerde uitstoot van broeikasgassen omdat de CO 2-emissies van biobrandstoffen volgens de internationale rapporteringsregels gelijk gesteld worden aan nul. Tabel 4-3 geeft een overzicht van de recente evolutie van een aantal belangrijke brandstofkenmerken. Na een piek in 2012 zijn de prijzen voor diesel en voor benzine significant gedaald. Gemiddeld waren diesel en benzine in het eerste semester van 2015 respectievelijk 19% en 16% goedkoper dan in 2012. De bijmengingsgraad van biodiesel en bio-ethanol is relatief stabiel en schommelt de laatste jaren rond respectievelijk 5% en 6%. Indicator

2010

2011

2012

2013

2014

2015 (Sem. 1)

Dieselprijs (euro/liter)

1,143

1,375

1,465

1,403

1,350

1,191

Benzineprijs (euro/liter)

1,401

1,545

1,646

1,582

1,534

1,388

4,62%

4,53%

5,02%

4,79%

5,78%

6,44%

5,73%

6,17%

6,11%

4,38%

Aandeel biodiesel (massa% in diesel) Aandeel bio-ethanol (massa% in benzine)

Tabel 4-3. Overzicht indicatoren brandstoffen wegvervoer Vlaanderen (bron: FOD Economie december 2015)

De uitstoot door personenvervoer wordt in belangrijke mate bepaald door de vervoermiddelen die aangewend worden. Een hoger aandeel gemeenschappelijk vervoer leidt doorgaans tot een lagere uitstoot van broeikasgassen voor zover het aantal kilometer over de weg door auto’s hierdoor daalt. Uit Figuur 4-1 blijkt dat het gebruik van openbaar vervoer wel een beperkte modale verschuiving realiseerde, maar de auto blijft nog steeds dominant. In de periode 2000-2007 daalde het modale aandeel van de auto/moto van 84% naar 80%, maar de laatste jaren bleef dat aandeel stabiel. In dezelfde periode nam het aandeel van het openbaar vervoer toe van 4% naar 6% voor lijnbus en tram en van 6% naar 7% voor de trein.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 34 van 182


15.04.2016

Figuur 4-1. Evolutie van de modale verdeling voor personenvervoer in Vlaanderen (procentueel aandeel in passagierskm17).

Voor het goederenverkeer blijft het wegverkeer het grootste aandeel van de vervoerde volumes innemen (Figuur 4-2). In de periode 2000-2012 is het aandeel van het wegverkeer nog toegenomen van 75% naar 79%. In dezelfde periode zijn de aandelen van de andere modi verder gedaald. Hoewel het gebruik van de binnenvaart gestegen is, nam het aandeel af van 16% naar 14%. Het aandeel van het goederenvervoer per spoor daalde in deze periode van 10% naar 8%.

Figuur 4-2. Evolutie van de modale verdeling voor goederenvervoer in Vlaanderen (procentueel aandeel in tonkm18).

4.1.1.2

Emissies

De niet-ETS transportsector was in 2014 verantwoordelijk voor een uitstoot van 15,6 Mton CO2-eq of 36% van de totale Vlaamse niet-ETS broeikasgasemissies. De emissies in de transportsector zijn samengesteld door enerzijds emissies van het personenvervoer en het goederenvervoer over de weg en anderzijds (relatief beperkte) emissies van spoorverkeer, scheepvaart (zowel zeescheepvaart (binnenlands aandeel) als binnenvaart), emissies van gasstations ten gevolge van (de)compressie van aardgas en offroad

17 18

Bron: MIRA indicatorrapport, http://www.milieurapport.be/nl/feitencijfers/sectoren/transport/ Bron: MIRA indicatorrapport, http://www.milieurapport.be/nl/feitencijfers/sectoren/transport/

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 35 van 182

voertuigen in zee- en luchthavens (Figuur 4-3). Enkel het verbruik van fossiele brandstoffen wordt in rekening gebracht in het kader van de niet-ETS emissies. Dit betekent dat geëlektrificeerd vervoer (treinen, elektrische wagens, trams) buiten het toepassingsgebied vallen. De CO 2-emissies van biobrandstoffen worden gelijk gesteld aan nul conform de Europese en internationale inventarisatierichtlijnen. Intra-Europese CO2-luchtvaartemissies vallen in de periode 2013-2020 onder de ETS regeling, terwijl extra-Europese luchtvaartemissies en scheepvaartemissies (bunkers) niet gedekt worden door internationale klimaatovereenkomsten. De broeikasgasemissies in de transportsector hebben dus vooral betrekking op het personenverkeer en het goederenvervoer via de verschillende modi wegverkeer, spoorverkeer (enkel dieseltreinen) en binnenlandse scheepvaart. Zoals reeds toegelicht in §3.2 heeft het brandstofsurplus een zeer belangrijk - en de voorbije jaren sterk fluctuerend - aandeel in de totale transportemissies.

Figuur 4-3. Aandeel in de uitstoot van broeikasgassen in 2014.

De evolutie van de emissies van de transportsector voor Vlaanderen als geheel worden weergegeven in Figuur 4-4. Uit Figuur 4-3 en Figuur 4-4 blijkt duidelijk dat het wegvervoer bepalend blijft voor de uitstoot door de transportsector als geheel. Omwille van de dominante rol van het wegverkeer focust de verdere trendanalyse op de emissies en specifieke drijfveren van het wegverkeer.

Figuur 4-4. Evolutie van de broeikasgasuitstoot van de Vlaamse transportsector (in kton CO 2-eq)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 36 van 182


15.04.2016

De totale emissies in de transportsector vertonen een stijgende trend die resulteert in een globale toename met 23% in de periode 1990-2014. Deze stijging is in belangrijke mate te wijten aan de toegenomen emissies in het goederenverkeer. In 2009 was er omwille van de financieel-economische crisis een sterke terugval in de activiteit van het vrachtvervoer over de weg, gevolgd door een herstel in 2010 (Figuur 4-5). Over de periode 1990-2014 is het aantal voertuigkilometers voor goederenvervoer toegenomen met 83%. In dezelfde periode is het energieverbruik en de broeikasgasuitstoot minder snel toegenomen met respectievelijk 51% en 44%. Het is voornamelijk de introductie van biobrandstoffen in 2007 die heeft geleid tot de ontkoppeling in de evolutie van het energieverbruik en de broeikasgasuitstoot. De minder snelle toename van het energieverbruik en broeikasgasuitstoot kan worden verklaard door de dalende broeikasgasuitstoot per voertuigkilometer met een globale afname van 22% over de periode 1990-2014. De dalende broeikasgasuitstoot per voertuigkilometer kan worden verklaard door een verbeterde voertuigefficiëntie van zowel vrachtwagens als bestelwagens (+10% tussen 1990 en 2014), de introductie van biobrandstoffen en een verhoogd aandeel van de bestelwagens - ten koste van het aandeel van vrachtwagens - in de voertuigkilometers (+23% tussen 1990 en 2014). De broeikasgasuitstoot per voertuigkilometer ligt voor bestelwagens immers heel wat lager (-65%) in vergelijking met vrachtwagens. De Europese CO2-regelgeving voor bestelwagens zou ervoor moeten zorgen dat de uitstoot per kilometer van bestelwagens de komende jaren verder daalt.

Figuur 4-5. Drijvende factoren broeikasgasuitstoot goederenverkeer over de weg (op basis van bottom-up gegevens)

Het hoog aandeel van personenwagens in de modale verdeling (Figuur 4-1) wordt ook gereflecteerd in een nog hoger aandeel in de broeikasgasuitstoot van het personenververvoer over de weg. In 2014 bedraagt dit aandeel 94% voor personenwagens en vertegenwoordigen bussen en moto’s respectievelijk 5% en 1%.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 37 van 182

Figuur 4-6. Aandeel in broeikasgasuitstoot personenverkeer over de weg in 2014

Over de periode 1990-2014 is het energieverbruik en de broeikasgasuitstoot per voertuigkilometer met respectievelijk 11% en 14% afgenomen terwijl het aantal voertuigkilometers met 34% is toegenomen. De broeikasgasuitstoot door het personenvervoer over de weg is met 15% toegenomen in deze periode. Sinds 2000 is er een absolute ontkoppeling merkbaar tussen de emissies van het personenvervoer en de voertuigkilometers (Figuur 4-7). De daling van de broeikasgasuitstoot per voertuigkilometer kan worden verklaard door de combinatie van een verbeterde energie-efficiëntie van het wagenpark, de introductie van biobrandstoffen in 2007 (met in 2014 een aandeel van 4,5% van het totale energieverbruik voor personenwegvervoer) en een verhoogd aandeel van dieselwagens in het wagenpark. In de periode 1990-2011 heeft er zich immers ook een verschuiving voorgedaan van benzinewagens naar dieselwagens. Het aandeel dieselwagens in het Vlaamse wagenpark is toegenomen van 29% in 1990 tot 62% in 2014. Aangezien dieselwagens in vergelijking met benzinewagens een lagere CO2-uitstoot per voertuigkilometer veroorzaken, heeft deze brandstofswitch ook in mindere mate bijgedragen aan de dalende trend van de broeikasgasuitstoot per voertuigkilometer. De CO2-uitstoot per voertuigkilometer voor dieselwagens in vergelijking met benzinewagens lag in 1990 3% lager en in 2014 8% lager. Dit wijst op een meer doorgedreven efficiëntieverbetering van dieselwagens (in vergelijking met benzinewagens) in de periode 1990-2014. In deze periode nam het gemiddelde energieverbruik per voertuigkilometer af met 10% voor dieselwagens en met 4% voor benzinewagens. Deze efficiëntieverbetering is minder uitgesproken dan de indicatoren op basis van homologatiewaarden in Tabel 4-2 aangeven. Zoals reeds vermeld in §4.1.1.1 kan dit worden verklaard door het verschil tussen enerzijds homologatiewaarden en anderzijds emissies en energieverbruiken in inventarissen die worden afgeleid op basis van reële rijomstandigheden.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 38 van 182


15.04.2016

Figuur 4-7. Drijvende factoren broeikasgasuitstoot personenwagens (op basis van bottom-up gegevens)

4.1.2 Beleidsevoluties Kernelementen beleidsevoluties transport en mobiliteit De voorbije jaren is op verschillende niveaus een aantal maatregelen in die richting getroffen. Een aantal van die maatregelen zal in de nabije toekomst versterkt of verder uitgewerkt worden. Een greep uit die maatregelen zijn: de invoering van de kilometerheffing voor vrachtwagens, de hervorming van de Vlaamse voertuigfiscaliteit, een Vlaamse conceptnota ter aanmoediging van de aanschaf van alternatieve voertuigtechnologieën en de aanpassing van de accijnzen op de transportbrandstoffen. Daarnaast werd ook ingezet op de vergroening van de binnenvaart. De tarieven en de wegsegmenten waarop de kilometerheffing voor vrachtwagens van toepassing zal zijn, werden bepaald. Vanaf 1 april 2016 zal dit instrument een bijkomende prikkel vormen voor de beheersing van de vrachtwagenkilometers over de weg, voor een modale verschuiving richting spoor en binnenvaart, en voor een vergroening van de vrachtwagenvloot. De sinds maart 2012 hervormde belasting op inverkeerstelling (BIV) heeft gezorgd voor een daling van het aandeel dieselvoertuigen, zonder dat de gemiddelde CO2-uitstoot per kilometer hierdoor gestegen is. Een verdere hervorming van de BIV en van de jaarlijkse verkeersbelastingen die in oktober 2015 goedgekeurd werden, zullen milieuparameters (waaronder de CO2-uitstoot) verder in rekening brengen in de tariefbepaling. Alternatieve voertuigen genieten hierbij voorkeurstarieven. De conceptnota die in september 2015 goedgekeurd werd zorgt voor financiële ondersteuning voor alternatieve voertuigen alsook voor een aanzet tot actieplan voor de daarbij horende (laad)infrastructuur. Uiteindelijk zal de hervorming van de brandstofaccijnzen op federaal niveau, waarvan de effecten sinds november 2015 merkbaar beginnen te worden, een prikkel geven in de richting van een lager brandstofverbruik (in het bijzonder voor de veruit meest gebruikte transportbrandstof in Vlaanderen, nl. diesel). Het VMP gaf aan dat enkel via een sturend beleid aan de klimaatproblematiek het hoofd kan worden geboden. Dit vereist een verandering in het denkproces waarbij het uitgangspunt een daling van de emissies is. Om op lange termijn te komen tot een gewijzigd mobiliteitsgedrag zijn fundamentele maatschappelijke wijzigingen nodig zowel op ruimtelijk, economisch als technologisch vlak. Binnen ViA werd hiertoe een eerste aanzet gegeven (via de verschillende transitieprojecten). Dit werd verder vorm gegeven via de transversale beleidsnota van de Vlaamse Regering goedgekeurd op 27 februari 2015. Het Mobiliteitsplan Vlaanderen wordt momenteel opgemaakt, in samenhang met het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Gezien het belang van de transportsector in de niet-ETS broeikasgasuitstoot is een

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 39 van 182

afstemming tussen de klimaatvisie, het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen en het Mobiliteitsplan Vlaanderen cruciaal, in het bijzonder voor de periode 2030-2050. In afwachting van deze verdere planningsprocessen werd ingezet op volgende beleidslijnen om de emissies in de transportsector te reduceren: -

een beheersing van het aantal voertuigkilometers over de weg door het inzetten op combimobiliteit. Dit zowel op het vlak van personenvervoer als logistiek vervoer; een verbetering van de milieukenmerken van de voertuigvloot en hun brandstoffen; een energiezuinig rij- en mobiliteitsgedrag, inclusief snelheidshandhaving en infrastructuur met het oog op een betere doorstroming.

Hoewel het aandeel van de binnenvaart in de emissies beperkt is, is ook voor deze sector een aantal maatregelen weerhouden. 4.1.2.1

Beheersing van het aantal voertuigkilometers over de weg

Sturende prijszetting voor voertuigkilometers over de weg Het grootste reductiepotentieel is te vinden in een tastbare wegbeprijzing zoals de invoering van een gedifferentieerde kilometerheffing zowel voor goederen- als personenverkeer (maatregel 1.1.1). Daarom werd er verder werk gemaakt van de invoering van een gedifferentieerde kilometerheffing voor vrachtwagens en werd een proefproject uitgevoerd inzake de voorziene technische uitbreidbaarheid van dit systeem naar personenwagens. Op 1 april 2016 werd de kilometerheffing voor vrachtwagens van meer dan 3.5 ton van kracht in de drie gewesten. De Vlaamse Regering heeft hiertoe op 31 januari 2014 het samenwerkingsakkoord tussen de gewesten over de invoering van de kilometerheffing voor vrachtwagens goedgekeurd waarin de principes voor de kilometerheffing voor vrachtwagens werden verankerd. Ze stemde tevens in met de oprichting van een Interregionaal Samenwerkingsverband Viapass, operationeel sinds 17 juli 2015. Op 18 juli heeft de Raad van Bestuur van de interregionale entiteit Viapass ingestemd met de gunning van de kilometerheffing voor vrachtwagens aan het consortium Satellic. Satellic staat in voor de uitbouw van het systeem en de inning van de ontvangsten. Met de publicatie in het Belgisch Staatsblad op 12 augustus 2015 van de respectieve decreten en ordonnantie werd de invoering van de kilometerheffing in de drie gewesten officieel. De decreten en ordonnantie legden ondermeer de tarieven en het netwerk vast. De kilometerheffing wordt gemoduleerd naar plaats en naar voertuigkarakteristieken, zoals het gewicht en de euronorm van de vrachtwagen. Begin 2014 namen 1.200 proefpersonen deel aan een proefproject rond kilometerheffing voor personenwagens in de GEN-zone. Die proefpersonen kregen een On Board Unit die hun verplaatsingen registreerde en konden zien wat het tarief was op het traject dat ze kozen. Het proefproject was te beperkt in omvang om brede conclusies te trekken. Evenwel bleek uit het project dat de proefpersonen hun rijgedrag aanpasten: gemiddeld daalde dit met 5,5%. In de stad was dat 8%, omdat rekeningrijden de wegen daar duurder maakte. Het aantal ritten in de spits (dus van 7u tot 9u en van 16u tot 18u) daalde slechts met 2%. Het aantal afgelegde kilometers van de proefpersonen slonk met 3,6%. Maar het proefproject toonde ook aan dat de deelnemers, op basis van de ervaring die ze hebben opgedaan, niet echt voorstander zijn van rekeningrijden. Amper een kwart van de deelnemers stond achter het systeem na afloop, terwijl 63% het geen goed systeem vond. Hierbij moet echter opgemerkt worden dat de proefpersonen enkel geconfronteerd werden met de nadelen (de betalingen) zonder de potentiële voordelen van de uitrol van het systeem op grote schaal te kunnen ervaren (beperking uitstoot, verminderde congestie,…). Op basis van de resultaten van het uitgevoerde proefproject in de GEN-zone en de ervaringen op internationaal niveau, wordt daarom verder onderzocht of en onder welke voorwaarden (mobiliteitsimpact, sociale impact, impact op leefbaarheid, haalbaarheid, voldoende alternatieven,…) op termijn een slimme kilometerheffing voor personenwagens budgetneutraal kan worden ingevoerd. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 40 van 182


15.04.2016

Aanvullende maatregelen voor de beheersing van het aantal auto- en vrachtwagenkilometers over de weg Naast kilometerheffing zijn er nog andere aangrijpingspunten om de groei van het wegverkeer zowel voor personen als goederen te beheersen. Voor personenvervoer (maatregel 1.1.2) stimuleert de Vlaamse overheid carpoolen en autodelen, telewerken en gebruik van de fiets met als doelstelling het modaal aandeel van het personenwagens terug te brengen tot 60%. Concreet bood de Vlaamse Regering ondersteuning aan het Blue-bikegebruik in het kader van de derde-betalerregeling. Inzake de uitbouw van fietsinfrastructuur ligt de prioriteit op aanleg van fietssnelwegen in congestiegevoelige regio's, als onderdeel van het bovenlokaal functioneel fietsroutenetwerk. Inzake openbaar vervoer onderzoekt De Lijn de reorganisatie van het openbaar vervoernetwerk conform de principes van "basisbereikbaarheid". Voor goederenvervoer (maatregel 1.1.3) wordt ingezet op de optimalisatie van de logistieke keten en het verbeteren van de fijnmazige distributie. Concreet werd de werking van de Flanders Logisticsconsulenten verder uitgebouwd. Ruim 500 verkennende gesprekken vonden plaats waaruit bijna 300 adviezen met oog op CO2- en kostenreductie voortvloeiden. Gemiddeld werden 8% CO2-uitstoot en logistieke kosten bespaard. Het team werd met middelen van het Vlaams Klimaatfonds uitgebreid met een vijfde consulent die focust op modal switch (binnenvaart/spoor). Daarnaast wordt gewerkt aan een Vlaams beleidskader stedelijke distributie. In juni 2015 werd een studie afgerond die in kaart bracht welke data beschikbaar zijn en welke data nog verzameld moeten worden om een lokaal beleid rond stedelijke distributie te ondersteunen. Op basis van de analyses uit deze studie wordt bekeken hoe de bestaande informatie kan ontsloten worden en hoe de ontbrekende data verzameld kunnen worden. In 2016 wordt een visie geformuleerd en afgestemd met stakeholders zodat de prioriteiten duidelijk worden. De mogelijkheden van stedelijke consolidatiecentra en belevering van steden via het water worden opgevolgd en waar mogelijk versterkt vanuit de Vlaamse overheid. Deze thema’s worden ook opgenomen in het richtinggevend kader stedelijke distributie. Een concreet voorbeeld van het gebruik van de binnenvaart voor de belevering van steden is Gent, waar de waterwegbeheerder (Waterwegen en Zeekanaal NV) en de stad in 2015 een samenwerkingsovereenkomst ondertekenden om de mogelijkheden voor stedelijke distributie via het water verder te onderzoeken. Er werd een regelgevend kader uitgewerkt voor leveringen in de dagrand aan grote supermarkten met eigen laad- en loskaden (Vlarem aanpassing op basis van studiewerk). Voor de distributeurs en lokale overheden werden stappenplannen en leiddraden uitgewerkt om leveringen in de dagrand vlot te implementeren, de geluidsoverlast voor de omwonenden te minimaliseren en het voeren van een dialoog over stedelijke distributie met alle stakeholders. De komende jaren wordt verder gewerkt aan leveringen in de dagrand voor andere sectoren. In juni 2015 werd de cofinanciering voor het Vlaamse luik van het Europese project Cycle Logistics Ahead goedgekeurd. Dit project draagt bij tot de bekendmaking en professionalisering van fietskoeriers in Vlaanderen. Uit de analyse van de indicatoren in §4.1.1 blijkt duidelijk dat er nog een belangrijke weg af te leggen is om de modale verdeling significant te wijzigen en om het aantal kilometers over de weg te matigen. 4.1.2.2 Verbetering van de milieukenmerken van de voertuigvloot en hun brandstoffen

Europese voertuignormen Een vergroening van de voertuigen komt mee tot stand via Europese regelgeving (maatregel 1.2.1). De analyse van de indicatoren in §4.1.1.1 toont aan dat dit zijn vruchten afwerpt. De CO2-emissies per voertuigkilometer dalen voor nieuwe voertuigen. Momenteel zijn er verplichtingen vastgelegd tot 2021. Voor de periode nadien is er nog geen voorstel door de Europese Commissie uitgewerkt. Voor zwaar vervoer werd de richtlijn 2015/719 goedgekeurd m.b.t. de maximaal toegestane afmetingen en maximaal toegestane gewichten. De impactstudie van deze richtlijn beschrijft een reductiepotentieel inzake energieconsumptie van 7,5% door aerodynamische voorziening en van 4,25% door de cabines met verbeterde weerstand. Hoewel de energie-efficiëntie van vrachtwagens sinds de eeuwwisseling slechts //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 41 van 182

zeer beperkt verbeterd is19, bestaat er nog geen Europese regelgeving die uitstoot/voertuigkilometer van vrachtwagens beperkt (vergelijkbaar met personenwagens).

de

CO2-

Fiscale instrumenten Het is niet alleen belangrijk om doelstellingen op te leggen aan de producenten en de correcte toepassing van de berekeningswijze te controleren. Het is ook belangrijk om er voor te zorgen dat de geproduceerde voertuigen met een lage CO2-uitstoot effectief prioritair ingezet worden. De groene belasting op inverkeerstelling (BIV) die van kracht is sinds maart 2012 heeft zijn effect niet gemist (maatregel 1.2.2). Sinds 2012 is er een duidelijke trendbreuk zichtbaar: het aandeel benzinewagens ingeschreven door particulieren neemt toe. Hoewel deze trendbreuk aanvankelijk tot een stijging van de gemiddelde CO2-uitstoot geleid heeft, trad vanaf 2013 een daling op van de gemiddelde CO 2-uitstoot per voertuigkilometer en dit ondanks de verdere toename van het aandeel benzinewagens. In 2015 zijn twee belangrijke Vlaamse initiatieven genomen die de keuze voor voertuigen met een lagere CO2-uitstoot per kilometer verder zouden moeten bevorderen, nl. de hervorming van de verkeersbelastingen en goedkeuring van de conceptnota inzake alternatieve brandstoffen en bijhorende besluiten (zie verder). Op 30 oktober 2015 keurde de Vlaamse Regering de hervorming van de groene BIV goed alsook de invoering van een groene component voor de berekening van de jaarlijkse verkeersbelastingen (VKB) (maatregel 1.2.2). De hervorming van de groene BIV houdt onder meer een bijstelling van de CO 2referentie in waardoor de tarieven in functie van de CO2-uitstoot per kilometer van de wagen licht stijgen. De tariefbepaling van de vergroende VKB bevat ecoboni en ecomali in functie van milieuparameters (met name brandstoftype, aanwezigheid roetfilter, luchtkwaliteit en CO2-uitstoot) toegepast bovenop de huidige sokkel van fiscale paardenkracht (uitgedrukt in percentages). Specifiek met betrekking tot de CO2-uitstoot van wagens, worden onder 122 g/km CO2-uitstoot ecoboni gegeven. Om eigenaars die al een voertuig hebben ingeschreven niet te penaliseren, worden reeds ingeschreven voertuigen niet gevat door deze hervorming. Zowel voor de BIV als de VKB worden voertuigen die op waterstof rijden en zuiver elektrische voertuigen vrijgesteld. Voertuigen op aardgas (CNG/LNG) en plug-in hybride elektrische voertuigen (PHEV) genieten een vrijstelling tot en met 2020. Voor plug-in hybride voertuigen geldt deze vrijstelling enkel voor zover ze minder dan 50 g CO2/km uitstoten.

Stimuleren gebruik alternatieve voertuigtechnologieën Op 18 september 2015 keurde de Vlaamse Regering een conceptnota goed waarmee een aanzet wordt gegeven voor de uitwerking van een actieplan betreffende de uitrol van infrastructuur voor alternatieve voertuigtechnologieën (maatregel 1.2.4). Deze conceptnota kadert in de recente Europese richtlijn Clean Power for Transport. Deze richtlijn van eind 2014 legt de lidstaten op om nationale beleidskaders te maken voor de marktontwikkeling van milieuvriendelijkere energie/brandstoffen voor voertuigen en de bijhorende infrastructuur. Er is twee jaar voorzien om deze in te dienen (18 november 2016). De verdere uitwerking en uitvoering wordt gebundeld in werkpakketten, waarvoor specifieke werkgroepen worden opgericht. De uiteindelijke beleidskaders moeten o.m. het volgende bevatten: -

19

een beoordeling van de huidige stand van zaken en de toekomstige ontwikkeling van de markt voor milieuvriendelijke energie/brandstoffen voor de vervoerssector; nationale streefcijfers en doelen voor de uitrol van infrastructuur voor milieuvriendelijke energie/brandstof (in functie van het beoogde voertuigenpark); maatregelen die ervoor moeten zorgen dat de nationale streefcijfers en doelen in het nationale beleidskader worden verwezenlijkt; aanwijzing van gebieden en netwerken die, afhankelijk van wat de markt nodig heeft, worden uitgerust met publieke oplaadpunten voor elektrische voertuigen;

Muncrief R. & Sharpe B. (2015). Overview of the heavy-duty vehicle market and CO2 emissions in the European Union - ICCT.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 42 van 182


15.04.2016

-

aanwijzing van gebieden die, afhankelijk van wat de markt nodig heeft, worden uitgerust met tankpunten voor CNG.

Bijkomend wordt ook opgelegd om tegen eind 2020 al te voorzien in een passend aantal publiek toegankelijke laadpunten (voertuigen op elektriciteit) en tankpunten (voertuigen op CNG) in stedelijke/randstedelijke en andere dicht bevolkte gebieden. Voor andere voorzieningen is meer tijd (2025-2030). De conceptnota schuift een aantal duidelijke doelstellingen naar voor, die zorgen voor een straatbeeld met een groter aandeel alternatieve voertuigen en een eerste stap zijn naar een volwaardige markt voor deze voertuigen en de bijhorende infrastructuur. Het einddoel in 2020 ziet er als volgt uit: 2015

2020

BEV-vloot

2.000

60.500

PHEV-vloot

2.300

13.600

Laadpunten

430

7.400

Marktaandeel BEV

7,5%

Marktaandeel CNG CNG-vloot

5% 2.000

41.000

CNG-tankstations

50

300

H2-tankstations

0

20

Tabel 4-4: Indicatoren voor alternatieve voertuigen zoals opgenomen in het actieplan Clean Power for Transport.

Om deze doelstellingen te bereiken, wordt gerekend op een autonome ontwikkeling van de markt én op een mix van stimulerende en begeleidende maatregelen vanwege de overheid. Andere doelstellingen (bv. voor het openbaar vervoer en de vaartuigen) worden tegen eind 2016 uitgewerkt en opgenomen in het actieplan dat ingediend zal worden bij de Europese Commissie. De Vlaamse Regering keurde op 30 november 2015 twee uitvoeringsbesluiten goed, namelijk de zgn. “zero emissie bonus” en de uitbouw van laadinfrastructuur. De zero emissie bonus is voorzien voor iedere natuurlijke persoon die een nieuwe emissievrije wagen koopt. Iedere natuurlijke persoon kan slechts eenmaal gebruik maken van de bonus. De bonus creëert een incentive bij de consument om de meerprijs bij aankoop van een emissievrije wagen te verminderen. De bonus is degressief in de tijd en bedraagt maximaal 5.000 euro in 2016. Vanaf 1 januari 2017 zakt de premie naar maximaal 4.000 euro, in 2018 naar maximaal 3.000 euro. In 2019 is er nog een premie voorzien van maximaal 2.000 euro, waarna het premiesysteem stopgezet wordt. Het is bewust een tijdelijk systeem met de bedoeling de markt op gang te brengen. De Vlaamse Regering streeft naar 5.000 extra laadpunten voor elektrische voertuigen tegen 2020. Om deze doelstelling te behalen is er een resultaatsverbintenis met de distributienetbeheerders. Deze laatsten werken samen met private leveranciers, die aan de gebruiker een marktconforme prijs zullen vragen. Daardoor zal deze uitrol budgetneutraal zijn. Aan de leveranciers van laadpalen is er interoperabiliteit opgelegd zodat de gebruikers van een elektrisch voertuig met slechts één kaart aan alle laadpunten kunnen opladen. De lokale besturen kunnen in samenwerking met de distributienetbeheerders hun lokaal beleid uitstippelen. De verschillende laadpunten worden verzameld in een centrale databank, zodat de gebruiker via een app snel het dichtstbijzijnde laadpunt kan vinden.

Voorbeeldrol Vlaamse overheid, nichevloten en groen openbaar vervoer De Vlaamse overheid neemt een voortrekkersrol op zich (maatregel 1.2.5) door de gemiddelde Ecoscore van haar eigen wagenpark te verhogen en het brandstofverbruik te verminderen. Hiertoe werd een voorstel uitgewerkt ter aanscherping van de drempelwaarden uit de omzendbrief rond verwerving van //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 43 van 182

voertuigen. In het kader van het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport zal een werkgroep voorstellen uitwerken voor de verduurzaming van de Vlaamse overheidsvloot. De conceptnota voorziet ook de oprichting van een werkgroep voor het uitwerken van acties voor de verduurzaming van nichevloten zoals bussen (De Lijn, private pachters) (maatregel 1.2.6), taxi’s (maatregel 1.2.7), autodeelprojecten, koerierdiensten, thuiszorg,… Bij de aankoop van nieuwe bussen voorziet De Lijn nu reeds een aantal hybride bussen en zorgt zij er ook voor dat alle bussen gebruik kunnen maken van de biobrandstof B30. Daarnaast neemt De Lijn deel aan demonstratieprojecten met elektrische en waterstofbussen. Er werd een aantal pistes onderzocht rond het gebruik van biogas, maar tot vandaag is gebleken dat de levering van biogas in Vlaanderen voorlopig nog niet mogelijk is. In het nieuwe bestek voor uitbesteding van busdiensten (exploitatiecontracten) zijn enkele criteria toegevoegd die de milieuvriendelijkheid van het buspark moeten garanderen en opkrikken.

Federaal beleid omtrent brandstofprijzen De federale overheid beïnvloedt de samenstelling van het wagenpark door haar beleid rond accijnzen. Het federaal Regeerakkoord voorziet een verhoging van de bijzondere accijns op diesel en een verlaging van de bijzondere accijns op benzine zonder effect op de terugbetaling van de professionele diesel. Het Koninklijk Besluit van 26 oktober 201520 bepaalt dat de bijzondere accijns op diesel en benzine aangepast wordt met de maximale bedragen die aangegeven worden in Tabel 4-5. De wijzigingen zullen doorgevoerd worden door het toepassen van het (omgekeerd) kliksysteem. Voor diesel zal de bijzondere accijns worden verhoogd vanaf de eerste en bij elke vermindering van de maximumprijs vastgesteld door de programma-overeenkomst betreffende de verkoopprijzen van de aardolieproducten afgesloten tussen de Belgische Staat en de petroleumsector, telkens rekening houdend met het feit dat de verhoging van de bijzondere accijns slechts de helft van de verlaging van het maximum van de prijs bedraagt. De tariefverlaging op benzine zal, binnen dezelfde periode, pas plaatsvinden na de tariefverhoging voor diesel. De tariefwijzigingen stoppen eens de accijnstarieven van diesel en benzine gelijk zijn.

1 november 2015 tot en met 31 december 2016 1 januari 2017 tot en met 31 december 2017 1 januari 2018 tot en met 31 december 2018

+33,29€/1.000 liter +34,60 €/1.000 liter +50,00 €/1.000 liter

Maximale accijnsaanpassing Benzine -26,09 €/1.000 liter -27,40 €/1.000 liter -42,80 €/1.000 liter

Totaal

+117,89 €/1.000 liter

-96,29 €/1.000 liter

Maximale accijnsaanpassing Diesel

Periode

Tabel 4-5: Tijdlijn van de maximale aanpassing van de bijzondere accijnzen op diesel en benzine in België tijdens de aangegeven periodes.

Deze aanpassing alsook beleidswijzigingen in onze buurlanden zijn ook van belang in het kader van de evolutie van het grensoverschrijdend tanken (en de hieruit resulterende brandstofsurplus). Daarnaast zal een onderzoek gevoerd worden naar de hervorming van de energiebelastingen in functie van de uitstoot van schadelijke stoffen, waarbij ongunstige effecten op de competitiviteit van ondernemingen vermeden worden. De federale overheid heeft een aantal instrumenten in handen die een invloed hebben op de parksamenstelling voor bedrijfswagens. Hieronder vallen in het bijzonder: het voordeel van alle aard voor de werknemer, de sociale bijdrage van de werkgever en de aftrekbaarheid op de bedrijfsbalans van de aankoop van een bedrijfswagen. Op dit moment zijn deze instrumenten sterk gericht op CO 2emissies. Hierdoor is het aandeel dieselvoertuigen bij bedrijfswagens veel hoger dan bij wagens ingeschreven op naam van particulieren. Voor leasingwagens bedraagt het aandeel 90%.

20

Koninklijk besluit tot voorlopige wijziging van de programmawet van 27 december 2004: http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&table_name=wet&cn=2015102602 //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 44 van 182


15.04.2016

4.1.2.3 Een energiezuinig rij- en mobiliteitsgedrag

Hervorming rijexamen en rijopleiding Ecodriving maakt onderdeel uit van het zowel het praktisch als theoretisch rijexamen (maatregel 1.3.1). Dit werd verder verduidelijkt in het curriculum voor de rijopleiding. De bepalingen rond ecodriving zullen meegenomen worden bij de evaluatie en zo nodig bij de gemaakte aanpassingen in het kader van de geplande brede herziening van de rijopleiding. De opleiding ecorijden bij De Lijn is in het basispakket opleiding voor nieuwe chauffeurs opgenomen (maatregel 1.3.1). Een vervolgopleiding eco- en defensief rijden, gebruik makend van dashcams, wordt voorbereid zodat deze in 2016 kan starten. Daarnaast werden rijstijlmeters geïnstalleerd op de meeste bussen van De Lijn. Op die manier worden chauffeurs er tijdens hun rit aan herinnerd om eco- en klantvriendelijk te rijden. Daarbovenop wordt ook de persoonlijke rijstijlscore van elke chauffeur opgevolgd. Dit systeem wordt momenteel in elke stelplaats van De Lijn toegepast.

Handhavingsbeleid snelheidsbeperking De voorziene acties (maatregel 1.3.2) worden uitgevoerd. Wat betreft trajectcontrole zijn er op basis van de prioriteitenlijst in 2012 nog drie bijkomende trajecten op snelwegen uitgerust met een trajectcontrole. Daarnaast werden in 2013 en 2014 op enkele gewestwegen trajectcontroles gerealiseerd. Verder wordt in 2015 de procedure opgestart voor de installatie van twee bijkomende trajectcontroles op snelwegen in 2016.

Verbeterde doorstroming Voor het verbeteren van de doorstroming (maatregel 1.3.3) werd op verscheidene locaties ingezet op dynamische snelheidsaanduiding, en ook de komende jaren zal er verder geïnvesteerd worden op wegvakmanagement op snelwegen met structurele congestie. Er wordt verder gewerkt aan de herziening van de ontwerpvademecums rond weginrichting voor de lokale overheden (maatregel 1.3.3). Hierbij worden aanbevelingen rond milieuvriendelijke weginrichting opgenomen. Daarnaast wordt verder ingezet op optimalisering van verkeerslichtenregeling (maatregel 1.3.3). In Gent werd in 2015 een verkeerscomputer in dienst genomen. Vaker dan voorheen zullen verkeerslichten afgestemd worden op de actuele verkeersintensiteit, krijgen voetgangers conflictvrij groen en wordt voorkomen dat men “voor niets voor een rood licht staat”. Op middellange termijn zal werk gemaakt worden van een prioriteitenlijst van te optimaliseren verkeerslichten om zo gericht mobiliteitsproblemen te voorkomen of aan te pakken. Er wordt eveneens een verkeerscomputer voorzien voor de stad Antwerpen. Verder wordt via proefprojecten ervaring opgedaan met adaptieve netwerkregelingen. 4.1.2.4 Efficiëntie verbeteringen in de scheepvaart

Ondersteuning voor emissie-reducerende technologieën In uitvoering van het 3E Binnenvaartactieplan (maatregel 1.4.5) werd o.a. de 360°-studie “Roadmap verduurzaming Belgische binnenvaart” afgerond in de periode 2013-2014. Deze studie leidde o.a. tot de ontwikkeling van twee steunmaatregelen ter vergroening van de binnenvaart (maatregel 1.4.1): -

Investeringssteun voor hermotorisatie van kleine schepen: deze investering heeft positieve invloed op de energie-efficiëntie van de motor, de broeikasgasuitstoot en de luchtkwaliteit. Investeringssteun voor nabehandelingstechnieken in middelgrote en grote schepen: deze investeringen hebben voornamelijk een positieve invloed op de luchtkwaliteit.

Deze steunmaatregelen gaan normaal in 2016 in uitvoering.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 45 van 182

Reglementair en logistiek kader voor vloeibaar aardgas Vloeibaar aardgas (Liquefied Natural Gas of LNG) is een milieuvriendelijkere brandstof met een groot emissie-reducerend potentieel. Op Vlaams en internationaal niveau worden stappen ondernomen om LNG als scheepsbrandstof ingang te doen vinden (maatregel 1.4.2). De acties van Vlaanderen inzake LNG als scheepsbrandstof worden opgenomen in het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport. Het reglementair kader voor gebruik van LNG binnen de scheepvaart wordt grotendeels bepaald binnen multilaterale organisaties zoals de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR) en de Europese Economische Commissie van de Verenigde Naties (UNECE – United Nations Economic Commission for Europe). De laatste jaren hebben zij verschillende regelgevingswijzigingen goedgekeurd en er zijn verdere aanpassingen gepland in de komende jaren. In Vlaanderen wordt er momenteel nog niet zoveel op LNG gevaren, maar er is wel geïnvesteerd in de noodzakelijke voorzieningen. In de maritieme sector neemt de vraag toe en zijn er ook diverse LNGschepen in aanbouw. De vraag naar LNG voor zeeschepen zal de komende jaren toenemen in de Vlaamse zeehavens, vooral in Zeebrugge en Antwerpen. LNG-bunkering is nu reeds mogelijk in alle Vlaamse zeehavens (Antwerpen, Zeebrugge, Gent en Oostende) via mobiele installaties. In de nabije toekomst voorzien de havens van Antwerpen en Zeebrugge bijkomende vaste bunkerfaciliteiten en Zeebrugge eveneens een zeegaand LNG-bunkerschip. Doel is om de verdere ontwikkelingen aan te moedigen en te faciliteren, waarbij op middellange termijn de noodzaak naar bijkomende locaties onderzocht wordt. Wat betreft binnenvaart is er nog geen enkel binnenschip onder Belgische vlag dat op LNG vaart, al worden wel al Nederlandse LNG-binnenschepen in Vlaanderen gebunkerd. Voor binnenvaart zijn er locaties voor bunkering bepaald in de havens van Antwerpen en Gent. Op heden voldoet het aanbod aan de vraag, en is er geen vraag naar LNG in de Vlaamse binnenhavens. In de toekomst zal worden bekeken of LNG moet worden aangeboden in deze binnenhavens, of dat het aanbod van de zeehavens van Antwerpen en Gent – waar veel binnenvaart passeert – volstaat. In de havenpolitiereglementen zijn de nodige aanpassingen gemaakt, zodat LNG-bunkeringen op een veilige manier kunnen verlopen.

Walstroom Vlaanderen zette de voorbije jaren verder in op de optimale benutting van walstroom (maatregel 1.4.3). Ondersteuning van walstroom is eveneens opgenomen worden in het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport.

Walstroominfrastructuur In het kader van het TEN-T project ‘Shore Power in Flanders’ werd in 2015 een visie en een strategie uitgewerkt voor het uitbreiden van het walstroomnetwerk langs de binnenwateren en havens van het Vlaamse Gewest. Het Vlaams Klimaatfonds voorziet een investeringssubsidie voor de uitbreiding van walstroomlocaties in 2016 (zie §6.2.10). Mede op basis van de studie “Strategie voor het uitbreiden van het walstroomnetwerk in het Vlaams Gewest” (2015), zal beslist worden waar de meeste geschikte locaties voor verdere uitbouw zich bevinden.

Harmonisatie betalingssysteem Om het aanbieden van walstroom uniform te maken, werd onder de koepel van het TEN-T project een lokaal beheer- en betaalsysteem uitgewerkt in de Haven van Antwerpen, in Wijnegem (nv De Scheepvaart) en in Evergem (Waterwegen en Zeekanaal NV). Met het oog op uniformiteit werd in juli 2015 een centraal beheersysteem (CEBES) voor walstroom ontwikkeld dat uitbreidbaar is om toekomstige nieuwe locaties te kunnen toevoegen. Het CEBES wordt geconsulteerd vanop de binnenvaartservices/walstroom website www.binnenvaartservices.be. Via CEBES worden ook alle gegevens over het verbruik walstroom in Vlaanderen verzameld om de reductie van de emissies door het gebruik van walstroom in te schatten.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 46 van 182


15.04.2016

Op het Vlaams Binnenvaartservices Platform, werd gewerkt aan een zelfde tarief voor walstroom in heel Vlaanderen. Er wordt een uniform tarief gehanteerd van 0,27 euro per kWh (inclusief BTW).

Toegankelijke informatie over walstroom Er werd een samengestelde overzichtskaart opgesteld van de walstroominstallaties voor binnenvaart. De waterwegbeheerders bieden deze kaart aan op enkele locaties langsheen het waterwegnetwerk, veelal aan sluizen en wachtplaatsen. Verder kan de overzichtskaart geraadpleegd worden www.binnenvaartservices.be/walstroom/. Deze site bundelt alle informatie over walstroom in Vlaanderen.

Steunmaatregelen voor binnenvaartschippers De elektrische installatie van oude schepen moet soms aangepast worden voor walstroomgebruik. Tot 2014 was hiervoor ondersteuning mogelijk via de Ecologiepremie Plus (maatregel 4.1.6). Eind 2014 is het aantal technologieën op de limitatieve technologieënlijst sterk gedaald, waarbij ook de ondersteuning voor schipaanpassingen in functie van walstroomgebruik werd geschrapt. Opdat een zo groot mogelijk aantal schepen gebruik zou kunnen maken van walstroom kan een heropname in de limitatieve technologieënlijst van de Ecologiepremie Plus of alternatieve ondersteuningsmaatregelen onderzocht worden.

Federaal beleid Een belastingvrijstelling voor walstroom zou het gebruik ervan kunnen bevorderen. De Vlaamse overheid kan dit bepleiten bij de bevoegde federale overheid.

4.1.3 Korte termijn prognoses (2020) In het kader van de beleidsvoorbereiding van de NEC-reductiedoelstellingen tot 2030 werd op basis van stakeholderoverleg midden 2015 een nieuw scenario met bestaand beleid uitgewerkt (beslist beleid tot april 2015). Dit scenario wijkt op een aantal punten af van het BAU (VMP-BAU) en BEL (VMP-BEL) scenario die in het VMP werden gehanteerd. Hieronder worden de belangrijkste aannames van het nieuwe scenario en de belangrijkste verschillen met de scenario’s uit het VMP toegelicht. Bij het opstellen van het nieuwe scenario werd 2012 als referentiejaar gehanteerd (versus 2010 in het VMP). Dit scenario sluit ook beter aan bij de trends die geobserveerd worden in de meest recente emissie-inventarissen voor de periode 2010-2014 zoals onder andere vermeld in Tabel 4-1 en Tabel 4-2. De vergelijking van de meest recente inventarisgegevens met de VMP scenario’s (zie hieronder) toont immers aan dat een aantal aannames zoals gehanteerd in het VMP afwijken van de reële ontwikkelingen in de periode 2010-2014 wat tevens heeft geleid tot een bijsturing van de verwachte evoluties in de periode 2015-2020.

Evolutie verkeersintensiteiten De inschatting inzake de evolutie van vervoer over de weg is gebaseerd op groeivoeten van het Federaal Planbureau voor het aantal voertuigkilometers (energievooruitzichten federaal planbureau, april 2015). Een sterke stijging wordt verwacht bij zowel het licht als het zwaar goederenvervoer met een jaarlijkse groeivoet van respectievelijk 2,2% en 1,7% in de periode 2012-2020. Dit ligt in lijn met de groeipercentages zoals vastgesteld in de periode 2010-2014. In het VMP-BAU scenario werd dit hoger ingeschat met een groei van 38% in de periode 2010-2020 voor het goederenvervoer. In het VMP-BEL scenario werd rekening gehouden met een lagere groei van 5,7% in de periode 2010-2020 voor goederenvervoer. Voor personenwagens wordt een stijgende trend met een jaarlijkse groeivoet van 0,5% vooropgesteld in de periode 2012-2020. Dit ligt in lijn met de groeipercentages zoals vastgesteld in de periode 2013-2014. In de scenario’s van het VMP werd met een lagere groei gerekend (0,0% - 0,2%) in de periode 2010-2020 gerekend.

Vlootsamenstelling Het aandeel dieselwagens in het nieuwe park bedraagt 60% en ligt dankzij de forse daling van de voorbije jaren in 2014 reeds onder het percentage dat in het VMP verwacht werd voor 2020 (61%). In //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 47 van 182

het scenario met bestaand beleid wordt er voor personenwagens van uitgegaan dat het aandeel dieselwagens constant blijft op het niveau van 2014 (60%). Er wordt op een conservatieve manier rekening gehouden met de huidige tendens waarbij het aandeel benzinewagens in 2014 hoger ligt dan in 2012. Alternatieve brandstoffen breken slechts zeer beperkt door. Het aandeel elektrische voertuigen 21 bij nieuwe personenwagens blijft beperkt tot 3% in 2020 en het aandeel hybridewagens loopt op tot 10% bij nieuwe personenwagens in 2020. Het nieuwe BAU scenario houdt nog geen rekening met beleid dat na april 2015 werd beslist en dus ook nog niet met de initiatieven die genomen worden in het kader van Clean Power for Transport. Om het Europees beslist beleid te weerspiegelen, o.a. de CO2-norm van gemiddeld 95 g CO2/km in 2021 voor nieuwe personenwagens, moet de gemiddelde emissiefactor voor personenwagens verminderd worden. Er wordt hiertoe uitgegaan van een efficiëntieverbetering van 10% voor nieuwe wagens in de periode 2015-2020. In de praktijk kan dit gerealiseerd worden door downsizing, hybridisatie en/of elektrificatie. Onder meer omwille van de nog lopende herziening van de homologatietestcyclus en de daaruit voortvloeiende hogere doelstelling in reële rijomstandigheden (zie §4.1.1.1), rust er nog een significante onzekerheid op de reële efficiëntieverbetering richting 2020. In het VMP-BAU scenario werd enkel een CO2-norm van 130 g CO2/km doorgerekend vanaf 2015. In het VMP-BEL scenario werd wel rekening gehouden met het Europees besliste beleid inzake CO2-normering met een beperking van de emissies van nieuwe personenwagens tot 95 g CO2/km en die van bestelwagens tot 147 CO2/km. Bijkomend werd in het VMP-BEL scenario rekening gehouden met een toename van het aandeel elektrische en plug-in hybride voertuigen. Samen hebben deze technologieën een aandeel van 10% in de nieuw verkochte personenwagens in 2020. Voor het nieuwe park van bestelwagens en vrachtwagens wordt er in het nieuwe scenario met bestaand beleid geen sterke doorbraak van alternatieve brandstoffen verwacht tegen 2020. Op basis van overlevingscurves, die afgeleid worden uit de historische vloot, wordt het totaal wagenpark voor de toekomstige jaren modelmatig ingeschat.

Brandstofsurplus Zoals vermeld in §3.2 schommelt het brandstofsurplus de laatste jaren rond de 10% van de gemodelleerde emissies. Op basis van de verkoopcijfers van 2012 en 2013 lijkt het scenario met lagere verkoopcijfers nu ook waarschijnlijker en wordt dit ook als basishypothese gehanteerd voor de komende jaren. De onzekerheid wordt in rekening gebracht door naast een toeslag van 10%, ook een variant met hogere brandstofcorrectie (19%, de gemiddelde brandstofcorrectie voor de jaren 2008-2011) door te rekenen.

Spoorverkeer en scheepvaart (zowel zeescheepvaart (binnenlands aandeel) als binnenvaart) De prognoses voor beide modi werden berekend met het Emissiemodel voor Spoor en Scheepvaart Vlaanderen (EMMOSS). De emissies van het spoorverkeer hebben enkel betrekking op dieseltreinen.

Emissies Er wordt in het basisscenario met bestaand beleid (zonder brandstofsurplus) verwacht dat de emissies van personenverkeer over de weg de komende jaren lichtjes dalen en resulteren in een reductie van -1% in 2020 ten opzichte van 2005. In de VMP-BAU en VMP-BEL scenario’s werd nog een daling van de uitstoot van personenverkeer met respectievelijk 16% en 23% verwacht in de periode 2005-2020. In het scenario met bestaand beleid (zonder brandstofsurplus) wordt verwacht dat de emissies van goederenverkeer nog verder zal toenemen resulterend in een toename van 3% in 2020 ten opzichte van 2005 (Figuur 4-8 en Tabel 4-6). In het VMP-BAU en het VMP-BEL scenario werd nog een toename van de uitstoot van het goederenverkeer respectievelijk 7% en 15% verwacht in de periode 2005-2020. Deze verschillende trends tussen het huidige scenario met bestaand beleid en de VMP scenario’s kunnen gedeeltelijk verklaard worden door aanpassingen in de inventaris voor de periode 2005-2010 en andere prognoseaannames inzake vlootsamenstelling en verkeersintensiteiten zoals hierboven toegelicht. 21

i.e. plug-in hybride, brandstofcel of elektrische aangedreven voertuigen

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 48 van 182


15.04.2016

Globaal wordt in de transportsector in dit basisscenario een lichte toename van 2% verwacht in de periode 2005-2020. In het VMP-BAU en het VMP-BEL scenario met lage brandstofsurplus werd een afname van de globale transportemissies verwacht met respectievelijk 6% en 9% tussen 2005 en 2020. Rekening houdend met de variant met een hoge brandstofsurplus wordt met het scenario met bestaand beleid een toename van de emissies verwacht met 10% in de periode 2005-2020. In het VMP werd voor dit scenario een toename verwacht met 1% in dezelfde periode. Bovenstaande analyse toont aan dat zowel de evolutie van het aantal afgelegde kilometers als de samenstelling van het park minder gunstig evolueren dan vooropgesteld in het VMP. Bijkomende inzet zowel op een beheersing van de over de weg getransporteerde volumes als op verdergaande vergroening van het wagenpark is noodzakelijk om de trend te keren in de richting van de korte en lange termijn klimaatdoelstellingen (zie ook verder in §4.1.4).

Figuur 4-8. Overzicht emissies en prognoses sector transport

Totale broeikasgasuitstoot sector transport (kton CO2-eq)

2005

2013

2014

2020

15.369

15.137

15.616

15.606

Reductie (+) / Stijging (-) broeikasgasuitstoot in 2020 ten opzichte van 2005 sector transport Broeikasgasuitstoot personenwegverkeer (kton CO2-eq) Broeikasgasuitstoot goederenwegverkeer (kton CO2-eq) Spoor, scheepvaart, gasstations, offroad (kton CO2-eq) Totale broeikasgasuitstoot sector transport (kton CO2-eq), scenario met hoge brandstofsurplus Reductie (+) / Stijging (-) broeikasgasuitstoot in 2020 ten opzichte van 2005 sector transport, scenario met hoge brandstofsurplus

-2% 8.829

8.748

8.986

8.724

6.110

5.848

6.115

6.329

430

541

516

553

15.369

15.137

15.616

16.837 -10%

Tabel 4-6. Emissies en prognoses sector transport //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 49 van 182

4.1.4 Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen In Tabel 4-7 wordt een aantal belangrijke hefboomkeuzes vermeld die werden gemaakt bij de opbouw van Verkenningsscenario’s 1 en 2 voor de transportsector. Verkenning 1

Verkenning 2

2030

2050

2030

2050

-5%

-10%

0%

0%

Aandeel elektrische en plug-in hybrides in personenwagens

30,3%

71%

7%

29%

Aandeel personenwagen (in modal split)

69,8%

64,3%

72,4%

69,6%

Efficiëntieverbetering (per p.km in personenwagen met verbrandingsmotor)

38%

50%

38%

46%

+19%

+39%

+29%

+58%

Passagiersvervoer Groei transportvraag (pkm per persoon t.o.v. 2010)

Goederenvervoer Groei transportvraag (tkm t.o.v. 2010) Aandeel elektrisch + CNG

20%

48%

9%

21%

Aandeel vrachtwagen (in modal split)

79,4%

75,8%

81,0%

78,9%

Efficiëntieverbetering (per t.km)

+16%

+33%

+15%

+30%

Tabel 4-7. Algemene hefboomkeuzes passagiers- en goederentransport verkenningsscenario’s 2030-2050 doelstellingen.

Hierbij kan nog volgende duiding worden gegeven: -

-

-

in beide scenario’s wordt de transportvraag getemperd in vergelijking met het referentiescenario (BAU); in Verkenning 1 wordt, in het bijzonder voor personenwagens en voor lichte vracht, een sterke en relatief snelle doorbraak van elektrische voertuigen doorgerekend. In Verkenning 2 wordt een minder snelle en minder sterke doorbraak van deze technologie doorgerekend; in beide verkenningsscenario’s wordt een significante reductie van het aandeel van personenwagens doorgerekend voor passagierstransport (= een significante modale verschuiving); de verbetering van de energie-efficiëntie (ook voor voertuigen met verbrandingsmotoren) speelt een belangrijke rol in beide Verkenningen. Energie-efficiëntie omvat hier zowel de verbetering van de energie-efficiëntie van de aandrijflijn als een mogelijke evolutie naar kleinere en lichtere voertuigen (downsizing), het (niet plug-in) hybridiseren van de aandrijflijn of het verhogen van de bezettings-/beladingsgraad.

Daarnaast werden midden 2015 nieuwe prognoses uitgewerkt tot 2030 (waarvan de aannames en opbouw besproken worden bij de bespreking van de korte termijn prognoses in §4.1.3). Hierbij werden een aantal beleidsscenario’s weergegeven. Onderstaande tabellen geven de aannames weer voor het BAU scenario, waarbij beslist beleid in rekening werd gebracht, en een verkennend “Bijkomend beleidsscenario” dat inzet op een beheersing van de groei van het wegverkeer en een vergroening van het voertuigenpark. De groei van het wegverkeer wordt weergegeven t.o.v. 2012, de groei van binnenvaart en spoor t.o.v. 2010. BAU

Bijkomend beleidsscenario

2020

2030

2020

2030

Personenwagens

+4%

+14%

+2%

0%

Lichte vrachtwagens

+18%

+44%

+9%

0%

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 50 van 182


15.04.2016

Zware vrachtwagens

+14%

+34%

+7%

0%

Bus en Coaches

+8%

+17%

+26%

+58%

Tweewielers

+13%

+30%

+7%

0%

Binnenvaart

+17%

+47%

+29%

+87%

Spoor - goederen

+44%

+92%

+38%

+77%

Spoor - personen

+17%

+43%

+22%

+58%

Tabel 4-8: Evolutie van de transportstromen in voor de verschillende modi.

Naast de doorgerekende evolutie van de modale verdeling (Tabel 4-8) wordt het aandeel van de technologieën voor nieuwe wagens weergegeven in Tabel 4-9. BAU

Bijkomend beleidsscenario

2020

2030

2020

2030

1%

3%

5%

7%

Diesel (incl. hybride)

58,9%

56,8%

43,9%

42,9%

LPG

0,2%

0,2%

0.2%

0.2%

Benzine (incl. hybride + E85)

39,2%

37,8%

43.9%

42.9%

3%

5%

10,0%

10,8%

2,3%

2,8%

3,0%

3,8%

40%/60%

40%/60%

50%/50%

50%/50%

Diesel

99,99%

99,99%

86,4%

67,25%

Diesel hybride (CS)

0,01%

0,01%

0,8%

2,5%

0,4%

1,25%

Personenwagens CNG

Elektrisch (BEV+PHEV+FC)

waarvan PHEV Verhouding BNZ/DSL Vrachtwagens

Diesel hybride (PHEV) Brandstofcel (FC/H2)

0,25%

Dimethylether (DME)

0,5%

CNG

5,0%

10,0%

LNG

5,0%

10,0%

Dual-fuel

2,0%

7,0%

Elektrisch

0,4%

1,25%

Tabel 4-9: Evolutie van het personenwagenpark in het BAU-scenario en in het verkennend “Beleidsscenario”.

De scenario’s die ontwikkeld werden door het Federaal Planbureau (o.a. de GHG40 en GHG40EE scenario’s22) zijn gesteund op verwachte evoluties van het BNP en van brandstofprijzen. Voor de verschillende sectoren vloeit dan een vraag voort die ingevuld wordt aan de hand van verschillende technologieën en energiedragers. Voor de transportsector geeft Tabel 4-10 aan welke energiedragers aangewend worden voor het wegvervoer (voor zowel passagier- als goederenvervoer). Rekening houdend met de verschillende energie-efficiëntie van de technologieën blijkt dat de doorbraak van de alternatieve technologieën tegen 2050 in deze scenario’s van dezelfde grootteorde is als in Verkenning 1 (Tabel 4-7).

22

Deze scenario’s zijn gedreven door het behalen van de klimaatdoelstelling op EU-niveau (incl. zogenaamde “enabling conditions”) en verschillen van elkaar door de mate van verbetering van de energie-efficiëntie en de hoeveelheid hernieuwbare energie die ingezet worden om deze doelstelling te bereiken. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 51 van 182

2010

2030

2050

GHG40

GHG40EE

GHG40

GHG40EE

Vloeibare brandstoffen

96,5

89,3

85,1

40,9

40,6

Biobrandstoffen

3,5

7,8

7,3

37,7

34,0

Aardgas

0,0

0,3

2,7

3,0

5,5

Ethanol/Methanol

0,0

0,1

0,3

0,0

0,0

H2

0,0

0,1

0,3

1,1

1,8

Elektriciteit

0,0

2,4

4,4

17,2

18,2

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Totaal

Tabel 4-10: Energiemix van de finale energievraag voor wegvervoer (passagiers en goederen) voor GHG40 en GHG40EE scenario’s (in %).

Het effect van elk scenario op de broeikasgasemissies voor de transportsector wordt weergegeven in Figuur 4-9.

Figuur 4-9: Overzicht van de totale uitstoot van broeikasgassen in de transportsector (passagiers + goederen) in een BAU scenario en in verschillende verkenningsscenario’s 2030-2050 (% t.o.v. 2010)

Verkenning 1 geeft een pad aan dat leidt tot het behalen van de doelstellingen in 2030 en 2050. Zonder bijkomend beleid blijven de broeikasgasemissies echter toenemen (BAU). Daar waar een lichte daling optreedt rond 2010, stijgen de broeikasgasemissies nadien opnieuw. Er is een duidelijke trendbreuk nodig met het verleden om richting de vooropgestelde doelstellingen te kunnen gaan. Deze trendbreuk is nodig zowel inzake groei van het verkeer (waarvan het wegverkeer, in bijzonder het personenvervoer, het grootste aandeel inneemt) als inzake efficiëntieverhoging en elektrificatie van het voertuigenpark (zowel goederen- als personenvervoer). De beleidsverkenningen tonen duidelijk aan dat op beide beleidslijnen moet ingezet worden. Zelfs met een nulgroei van het wegverkeer (Bijkomend beleidsscenario en Verkenning 1 voor personenvervoer) halen we de doelstellingen niet. Anderzijds zijn de veronderstellingen in Verkenning 1 inzake technologische evolutie zeer hoog in vergelijking met de //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 52 van 182


15.04.2016

reeds ambitieuze doelstellingen vooropgesteld in Verkenning 2 en het Bijkomend beleidsscenario. Om dit te bereiken zijn op zowel Europees als Vlaams niveau belangrijke inspanningen nodig.

4.1.5 Beleidssuggesties De noodzakelijke trendbreuk vereist een ambitieus pakket van maatregelen waarmee ingezet op twee sporen: 1. een vermindering van het aantal afgelegde kilometer, in het bijzonder over de weg; 2. een sterke energie-efficiëntieverbetering en elektrificatie van het park. Een vermindering van het aantal afgelegde kilometer vereist onder meer een belangrijke gedragswijziging. Onze huidige productie- en consumptiepatronen zorgen momenteel immers voor meer in plaats van voor minder afgelegde kilometer. Via een mobiliteitsbeleid dat sturend werkt naar andere beleidsdomeinen in plaats van volgend, via prijsinstrumenten, via infrastructurele maatregelen, via modale verschuiving, via ICT en andere instrumenten moet maximaal worden ingezet op een effectieve gedragswijziging zowel bij personen- als bij goederenvervoer. Ook ruimtelijke ordening heeft een belangrijke impact op de vraag naar vervoer en de modal shift. Kernversterking, verweving van functies en waar mogelijk transit oriented development (ontwikkeling van woongelegenheid en economische activiteit in de nabijheid van knooppunten van openbaar vervoer) dragen bij tot een beheersing van de vervoersvraag en maken een efficiënt openbaar vervoersaanbod mogelijk. Ook een voldoende sterke energie-efficiëntieverbetering van het voeren vaartuigenpark zal niet autonoom ontstaan. Hiervoor is steun nodig aan het Europees beleid (bv. voor CO2 normen na 2020) en is ook een belangrijke inzet van Vlaams beleid nodig. Een eerste opstap werd gemaakt met de goedkeuring van de conceptnota rond Clean Power for Transport. De mate waarin de werkgroepen tot concrete acties komen en de ambitie van elke actie zullen mee bepalen hoe snel het Vlaamse voertuigenpark zal elektrificeren. De mate waarin het goedgekeurde actieplan impact heeft op de transportemissies moet nog in kaart gebracht worden. De afwegingen over hoe sterk ieder spoor gevolgd en welke termijnen gehanteerd moeten worden, moeten verder uitgeklaard worden. Belangrijke hefbomen in deze context zijn de lopende discussies rond het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, het Mobiliteitsplan Vlaanderen (horizon 2030 met doorkijk naar 2050) en het te ontwikkelen geïntegreerd klimaat- en energieactieplan 2030. Keuzes die vandaag gemaakt worden, hebben consequenties in de toekomst. Gezien de uitdagingen groot zijn voor beide sporen en gezien een trendbreuk een lange doorwerktijd heeft, is het belangrijk om niet te wachten met het uitwerken van de noodzakelijke acties. Het is belangrijk juiste keuzes te maken bij de verdere uitwerking van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen en het Mobiliteitsplan Vlaanderen (horizon 2030 met doorkijk naar 2050) om zodoende rekening te houden met de uitdagingen waarvoor de transportsector staat inzake klimaat. Vermits beide sporen een zeer grote uitdaging vormen, is monitoring van beiden eveneens cruciaal: een minder sterke vooruitgang dan voorzien op het ene spoor vereist immers bijkomende inspanningen op het andere spoor.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 53 van 182

4.2 GEBOUWEN 4.2.1 Evolutie indicatoren en emissies 4.2.1.1

Indicatoren

Bestaande gebouwen In Tabel 4-11 worden de indicatoren voor bestaande gebouwen in de residentiële en tertiaire sector vermeld. Subsector

Residentieel – bestaand

Tertiair – bestaand

Indicator

2010

2011

2012

2013

2014

Aantal premies dakisolatie

58.662

69.958

71.644

53.298

41.117

Aantal premies glasvervanging

56.058

58.709

55.047

48.639

29.508

Aantal premies muurisolatie

9.160

13.240

14.492

21.215

19.990

Aantal premies vloerisolatie

1.092

1.403

4.368

7.584

6.162

Aantal premies zonneboiler

2.981

3.003

4.452

17.924

6.204

Aantal premies warmtepomp

317

434

1.095

1.125

1.049

Aantal combipremies

N.v.t.

N.v.t.

N.v.t.

N.v.t.

1.189

Gemiddeld EPC-kengetal woningen

476

448

432

497

482

Gemiddeld EPC-kengetal appartementen

283

299

298

300

292

Aantal premies dakisolatie

635

690

838

669

463

Aantal premies glasvervanging

790

900

714

638

377

Aantal premies muurisolatie

192

201

204

167

167

Aantal premies vloerisolatie

7

4

67

111

87

Aantal premies zonneboiler

80

38

68

177

104

Aantal premies warmtepomp

62

39

40

70

67

Tabel 4-11. Indicatoren sector gebouwen – bestaande gebouwen

Analyse van de EPC-databank eind 2015 toont aan dat het gemiddelde kengetal van de ingediende EPC’s voor een appartement 293 kWh/m2 per jaar bedraagt (Tabel 4-12). Voor een eengezinswoning ligt het gemiddelde kengetal op 492 kWh/m2 per jaar. Een analyse van de kengetallen in functie van de bouwjaren toont aan dat hoe jonger het gebouw is, hoe beter de energiescore. Woningen die gebouwd werden na de invoering van isolatiereglementering (1993) scoren al beduidend beter, terwijl woningen die gebouwd werden na de invoering van de energieprestatieregelgeving (2006) zich eerder in de groene zone van de kleurenbalk op het EPC bevinden. Appartementen scoren dus doorgaans beter op energetisch vlak. Appartementen hebben vaak minder energieverlies langs muren, daken en vloeren wat de betere score grotendeels kan verklaren. Vandaar dat ook rijwoningen over het algemeen energiezuiniger zijn dan halfopen bebouwingen, die op hun beurt dan weer energiezuiniger zijn dan open bebouwingen. Een open bebouwing heeft per m²gemiddeld 20% meer energie nodig voor verwarming dan een gesloten bebouwing.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 54 van 182


15.04.2016

Appartement

Collectief woongebouw

Eengezinswoning

Type Eengezinswoning Gesloten

Halfopen

Open

A: <=1920

374

428

592

458

607

711

B: 1921-1945

380

468

582

461

598

688

C: 1946-1970

284

411

409

451

557

629

D: 1971-1985

274

331

398

337

403

454

E: 1986-1995

246

268

311

272

315

347

F: 1996-2005

174

235

171

200

227

257

G: >2005

143

187

188

159

175

229

H: onbekend

485

463

428

457

585

669

Totaal

293

387

492

432

510

534

Tabel 4-12. Evolutie van de energiescore (kWh/m2) voor woongebouwen in functie van bouwjaar en type woongebouw

Het Energierenovatieprogramma 2020 voor bestaande woningen heeft als doelstelling dat elke Vlaming tegen 2020 een energiezuinige woning heeft die beschikt over minstens verbeterd dubbel glas, een geïsoleerd dak en een energiezuinige verwarmingsinstallatie. Om deze ambitieuze doelstelling waar te maken, is een coherente set van maatregelen nodig. Het groot aantal toegekende energiepremies van de voorbije jaren, laat vermoeden dat er een belangrijke stap is gezet in de richting van de doelstellingen van het Energierenovatieprogramma 2020. De recentste cijfers lijken evenwel een kentering aan te geven. Sinds 2012 daalt het aantal toegekende premies voor dakisolatie en glasvervanging. De voorlopige cijfers voor het eerste semester van 2015 vertonen ten opzichte van 2014 evenwel een verbetering voor dakisolatie. Spouwmuurisolatie blijft stabiel en vooral de premies voor vervanging van glas vallen terug. Uit een peiling die in 2015 werd uitgevoerd in opdracht van het VEA, blijkt dat, ondanks de geboekte vooruitgang, de kloof met de doelstellingen van het Energierenovatieprogramma 2020 nog bijzonder groot was. Slechts 1 op 2 woningen voldoet reeds aan de 3 basiseisen van het Energierenovatieprogramma 2020. 82% van de woningen beschikt over dak- of zoldervloerisolatie, 34% over vloerisolatie en 47% over muurisolatie. 11% van de woningen heeft nog enkel glas. Op basis van de gegevens van de netbeheerders kan worden afgeleid dat in ongeveer 3,5% van de Vlaamse woningen een of meerdere prioritaire energiebesparende investeringen (dakisolatie, muurisolatie, vloerisolatie, HR-glas) werden uitgevoerd in 2013. Tabel 4-13 schetst een beeld van de evolutie van de isolatiegraad van de Vlaamse woningen.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 55 van 182

Type maatregel

1998

2001

2003

2005

2008

2009

2010

2010 (Eurostat)

2012

56%

66%

66%

67%

69%

73%

76%

72%

80%

Geheel

nb

58%

58%

60%

60%

63%

66%

65%

68%

Gedeeltelijk

nb

8%

8%

7%

9%

10%

10%

7%

12%

20%

25%

24%

26%

30%

37%

28%

26%

31%

Geheel

nb

20%

19%

22%

22%

29%

20%

24%

Gedeeltelijk

nb

5%

5%

4%

8%

8%

6%

7%

Buitenmuurisolatie

41%

49%

49%

45%

48%

51%

41%

42%

45%

Geheel

nb

43%

41%

38%

40%

42%

34%

34%

35%

Gedeeltelijk

nb

6%

8%

7%

8%

9%

7%

8%

10%

78%

78%

85%

89%

90%

92%

92%

87%

Dakisolatie

Vloerisolatie

Dubbel glas Geheel

79%

Gedeeltelijk

21%

Tabel 4-13. Resultaten isolatiegraad van Vlaamse woningen 23

De energetische staat van het patrimonium van de sociale huisvestingsmaatschappijen wordt toegelicht in de Patrimoniumenquête 201424 van VMSW. Hierbij wordt het patrimonium afgetoetst aan de strategische doelstellingen van het Energierenovatieprogramma 2020 (ERP), met name dat er tegen 2020 geen woningen meer mogen zijn met enkele beglazing, zonder dakisolatie of met weinig energiezuinige verwarmingssystemen (Tabel 4-14). De focus in de enquête ligt op de geboekte vooruitgang in de periode 2011-2014 en wordt vergeleken met de volledige periode 2010-2020. De weergave in Tabel 4-14 vraagt om enige nuancering. Het totale sociale patrimonium is inmiddels aangegroeid van 141.588 tot 150.173 woningen. Dit zijn deels nieuw opgeleverde woningen, waardoor het aandeel woningen zonder ERPgebreken automatisch mee stijgt. Maar deze aangroei komt ook doordat sociale huisvestingsmaatschappijen oudere woningen aankochten die wel energetische knelpunten hebben.

23 24

Bron: Energiebalans Vlaanderen 1990-2014, VITO, februari 2016 http://www.vmsw.be/Portals/0/objects/Footer/Statistieken/2014%20-%20Wngn/ToelichtingPatrimoniumbevraging2014.pdf

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 56 van 182


15.04.2016

Huurpatrimonium - bevraging 2010 # Woningen

# Huizen

# Appartementen

Dubbel glas / dakisolatie / CV

52%

44%

60%

Eén of meerdere knelpunten

48%

56%

40%

Enkele beglazing

23%

27%

18%

Geen dakisolatie

28%

38%

16%

Geen cv / elektrisch

20%

21%

19%

# Woningen

# Huizen

# Appartementen


67%

63%

70%


33%

37%

30%

Enkele beglazing

15%

17%

12%

Geen dakisolatie

17%

22%

11%

Geen CV / elektrisch

15%

15%

15%

# Woningen

# Huizen

# Appartementen


15%

19%

10%


-15%

-19%

-10%

Enkele beglazing

-8%

-10%

-6%

Geen dakisolatie

-11%

-16%

-5%

Geen CV / elektrisch

-5%

-6%

-4%

Huurpatrimonium - bevraging 2014

Verschillen +/- 2010-2014

Tabel 4-14. Resultaten patrimoniumenquête VMSW

Er is 40% (2011-2014) van de vooropgezette tijdsspanne 2011-2020 verstreken. Tussen 2010 en 2014 boekte de sector een duidelijke vooruitgang. Toch realiseerde de sector op deze vier jaar niet de evenredige daling met 40% voor alle ERP-knelpunten en beantwoordt anno 2014 nog steeds 33% van het patrimonium niet aan de basiscriteria van het ERP. De geboekte vooruitgang is deels in verhouding voor éénsgezinswoningen (huizen). Het aantal ééngezinswoningen zonder ERP-gebreken steeg van 44 tot 63%. Een effectieve vooruitgang met 40% is er voor dakisolatie, bij HR-beglazing is dit 36%. Woningen zonder CV of uitgerust met elektrische verwarming (1.715 huizen) kenden een beperktere daling. Dit is vaak sterk verouderd patrimonium (bv. gaskachels) waarbij totaalrenovatie of vervangingsbouw opportuner is. Dit vraagt langere aanlooptijden, organisatie van leegstand,… Globaal presteerden de appartementen in de bevraging 2010 veel beter dan de huizen, maar ze vertonen ook een minder opmerkelijke vooruitgang in de bevraging van 2014. Het aandeel appartementen met één of meer gebreken daalde van 40% tot 30%. Tegelijk nam het aantal appartementen toe van 67.183 tot 74.186 (allicht vooral nieuwbouwwoningen). In 2010 waren er 26.873 appartementen met één of meer ERP-gebreken. Als de aangroei van appartementen in de periode 2011-2014 niet wordt meegerekend, waren er 4.805 appartementen minder met één of meer ERP-gebreken in 2014. Dit is een effectieve daling van 18%. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 57 van 182

Nieuwe gebouwen In Tabel 4-15 worden de indicatoren en bouwnormen voor nieuwe gebouwen in de residentiële en tertiaire sector vermeld: Subsector

Residentieel – nieuwbouw

Tertiair – nieuwbouw

Indicator

2010

2011

2012

2013

2014

Gemiddelde E-peil woningen

65

65

56

55

43

Gemiddelde E-peil appartementen

70

69

62

61

-

Gemiddelde K-peil woningen

33

37

34

33

31

Gemiddelde K-peil appartementen

33

38

34

34

31

Maximale E-peil nieuwbouwwoningen

80

80

70

70

60

Gemiddelde E-peil scholen

62

70

60

59

-

Gemiddelde K-peil scholen

30

35

35

34

36

Gemiddelde E-peil kantoren

77

82

62

60

-

Gemiddelde K-peil kantoren

32

37

33

32

33

Gemiddelde K-peil andere specifieke bestemmingen

32

37

34

33

32

Maximale E-peil kantoren en schoolgebouwen

100

100

70

70

60

Tabel 4-15. Indicatoren sector gebouwen - nieuwbouw

Nieuwe eengezinswoningen worden jaar na jaar energiezuiniger. In Tabel 4-15 is te zien dat het gemiddelde E-peil van de nieuwe eengezinswoningen gestaag daalt25. De totale daling van aanvraagjaar 2006 naar 2014 bedraagt 41 E-punten, een daling van 49%. De sterke daling voor dossiers vanaf aanvraagjaar 2010 en 2012 is ongetwijfeld gelinkt met de aanscherping van de maximale E-peileis van E100 naar achtereenvolgens E80 en E70 voor nieuwe woongebouwen. Ook in de appartementsbouw is er een duidelijke evolutie naar lagere E-peilen. Het gemiddelde E-peil blijft hoger dan bij de eengezinswoningen, maar daalde ook met bijna 25 E-punten van E85 (van aanvraagjaar 2006) naar E61 (van aanvraagjaar 2013). Voor aanvraagjaar 2013 voldoet al bijna 25% van de aangiften aan de eis die van toepassing is vanaf 1 januari 2016, voor aanvraagjaar 2014 stijgt dit aandeel sterk naar 55%. Hieruit blijkt dat de bouwsector al goed was voorbereid op de E50-eis voor stedenbouwkundige vergunningsaanvragen vanaf 2016. Naast die positieve trend gaat ook het aantal BEN-woningen (≤ E30) in stijgende lijn. Voor de aanvraagjaren 2010, 2011 en 2012 bedraagt het aandeel BEN-woningen tussen de 4% en 5%. Voor aanvraagjaar 2013 stijgt dit aandeel naar bijna 9% en voor aanvraagjaar 2014 haalt 20% van de woningen het BEN E-peil. Voor kantoorgebouwen waarvoor de stedenbouwkundige vergunning werd aangevraagd in 2006 ligt het gemiddelde E-peil net op de maximumgrens E100. Jaar na jaar daalt het gemiddelde E-peil. Het gemiddelde voor aanvraagjaar 2010 is E77. In 2011 is er een duidelijke stijging tot E82, gerelateerd aan het verplicht meerekenen van de bouwknopen. In 2012 en 2013 is er terug een beduidende verbetering zichtbaar. Het aandeel BEN-kantoren (≤ E40) bedraagt meer dan 8% in 2012. Dit aandeel kende een tijdelijke terugval in 2011, maar vertoont terug een stijging in 2012 en 2013. In 2013 haalt bijna 6% van de kantoren het E-peil van BEN. Globaal is bij de schoolgebouwen een dalende trend zichtbaar voor het 25

Voor meer detailinformatie wordt verwezen naar http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/epb/doc/EPBincijfers-2006-2014.pdf

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 58 van 182


15.04.2016

gemiddelde E-peil. In 2011 kunt u een duidelijke stijging zien tot E70, gerelateerd aan het verplicht meerekenen van de bouwknopen. In 2012 en 2013 is een beduidende verbetering zichtbaar. Het aandeel BEN-scholen (≤ E40) bedraagt 5% in 2010. Dit aandeel kende een terugval in 2011 en 2012, voor deze aanvraagjaren haalt geen enkele school het BEN E-peil. In 2013 haalt bijna 3% van de scholen het E-peil van BEN. 4.2.1.2 Emissies residentiële sector In Figuur 4-10 wordt de evolutie van de broeikasgasemissies in de residentiële sector en de graaddagen26 weergegeven. De broeikasgasuitstoot is sterk afhankelijk van de verwarmingsbehoefte die wordt aangegeven door de graaddagen. Tussen 1990 en 2013 wordt een daling van de broeikasgasemissies met 5% vastgesteld. Tussen 1990 en 2014, een jaar met een veel zachtere winter en het laagste aantal graaddagen sinds 1990, wordt een daling van de broeikasgasemissies met 20% vastgesteld.

Figuur 4-10. Evolutie broeikasgasemissies residentiële sector

In Figuur 4-11 wordt de emissietrend in de periode 1990-2014 meer in detail ontleed aan de hand van een aantal belangrijke drijvende factoren. Voor deze analyse werd op de drijvende factoren een klimaatcorrectie toegepast om rekening te houden met de klimatologische omstandigheden en werd er enkel rekening gehouden met het energieverbruik voor verwarming en sanitair warm water27. Hierbij moet opgemerkt worden dat deze klimaatcorrectie leidt tot overschattingen in bijzonder koude of bijzonder warme jaren. Aangezien 2014 een bijzonder warme winter heeft gekend is het aannemelijk dat de klimaatgecorrigeerde energieverbruiken en dus ook broeikasgasemissies overschat zijn. De klimaatgecorrigeerde broeikasgasemissies hebben, na een stijgende trend in de jaren ’90, sinds 2000 een dalende trend ingezet (-20% in 2013 en -5% in 2014 t.o.v. 1990) en dit ondanks een toename van het aantal huishoudens (+23% in 2014 t.o.v. 1990). Deze dalende trend kan worden verklaard aan de hand van twee drijvende factoren, nl. het energieverbruik en de koolstofintensiteit28.

26

De verwarmingsbehoefte in een jaar wordt uitgedrukt aan de hand van het aantal graaddagen, waarbij meestal wordt uitgegaan van een grenswaarde van 15°C voor het aanslaan van de verwarming. Voor de berekening van het aantal graaddagen in een jaar wordt elke gemiddelde etmaaltemperatuur vergeleken met een constant etmaalgemiddelde van 15°C. Dat wil zeggen elke graad die de gemiddelde etmaaltemperatuur beneden de 15°C ligt, wordt een graaddag genoemd. 27 Elektriciteitsverbruik voor andere doeleinden (elektrische apparatuur) en offroad-verbruik van benzine werd in mindering gebracht. 28 Koolstofintensiteit wordt hier gedefinieerd als : broeikasgasemissies (kton CO2-eq)/energieverbruik (PJ) //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 59 van 182

Globaal genomen vertoont het energieverbruik een vergelijkbare trend. De daling van het gemiddeld energieverbruik per huishouden (-20% in 2014 t.o.v. 1990) compenseert hierbij de toename van het aantal huishoudens. De dalende trend van het gemiddeld energieverbruik sinds 2000 wijst op een stijgende energie-efficiëntie van de woningen ten gevolge investeringen in isolatiemaatregelen (maatregel 2.5.1, Tabel 4-11 en Tabel 4-15) en meer efficiënte verwarmingstoestellen. De dalende trend van de koolstofintensiteit op het niveau van de residentiële sector (-11% in 2013 en -4% in 2014 t.o.v. 1990) kan grotendeels worden verklaard door de overschakeling van (voornamelijk) stookolie op aardgas als brandstof. Stookolie heeft immers een CO2-emissiefactor die 32% hoger is in vergelijking met aardgas. Het stookolieverbruik vertoont een forse daling (-43% in 2013 en -24% in 2014 t.o.v. 1990) met als logisch gevolg een forse toename van het aardgasverbruik (+44% in 2013 en +57% in 2014 t.o.v. 1990)29 en de bijhorende daling van de koolstofintensiteit. Anno 2013 maakt 61% van de woningen gebruik van aardgas als hoofdverwarming en 29% van stookolie. In 1990 was dit 38% en 42% voor respectievelijk aardgas en stookolie.

Figuur 4-11. Drijvende factoren emissies residentiële sector (klimaatgecorrigeerde cijfers)

4.2.1.3 Emissies tertiaire sector In Figuur 4-12 wordt de evolutie van de broeikasgasemissies in de tertiaire sector en de graaddagen weergegeven. De broeikasgasuitstoot is sterk afhankelijk van de verwarmingsbehoefte die wordt aangegeven door de graaddagen. Tussen 1990 en 2014 wordt een toename van de broeikasgasemissies vastgesteld van 26%.

29

De hogere klimaatgecorrigeerde energieverbruiken in 2014 t.o.v. 2013 zijn te wijten aan de overschatting van de energieverbruiken door de extreem zachte winter in 2014. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 60 van 182


15.04.2016

Figuur 4-12. Evolutie broeikasgasemissies tertiaire sector

In Figuur 4-13 wordt de emissietrend in de periode 1990-2014 meer in detail ontleed aan de hand van een aantal belangrijke drijvende factoren. Voor deze analyse werd op de drijvende factoren een klimaatcorrectie toegepast om rekening te houden met de klimatologische omstandigheden.

Figuur 4-13. Drijvende factoren emissies tertiaire sector (klimaatgecorrigeerde cijfers voor aardgas, stookolie en broeikasgasemissies)

De klimaatgecorrigeerde broeikasgasemissies hebben, na een stijgende trend in de jaren ’90, sinds 2000 een dalende trend ingezet (-32% in 2014 t.o.v. 2002) en dit ondanks een verdere toename van de economische activiteiten in de tertiaire sector (+18% voor de werkgelegenheid30 in 2014 t.o.v. 2003 en

30

http://www4.vlaanderen.be/sites/svr/cijfers/Exceltabellen/economie/1structuur/ECONECST_008.xls

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 61 van 182

+50% voor de bruto toegevoegde waarde31 in 2013 t.o.v. 2003). Deze dalende trend kan worden verklaard aan de hand van twee drijvende factoren, nl. het energieverbruik en de koolstofintensiteit32. Globaal genomen vertoont het energieverbruik een stijgende trend tot 2000 en daarna een stabilisering. Deze stabilisering wijst op een ontkoppeling tussen enerzijds de toename van de economische activiteit en anderzijds het finaal energieverbruik. Dit wijst op een stijgende energie-efficiëntie van de gebouwen in de tertiaire sector ten gevolge investeringen in isolatiemaatregelen (maatregel 2.5.1, Tabel 4-11 en Tabel 4-15) en meer efficiënte verwarmingstoestellen. De dalende trend van de koolstofintensiteit op het niveau van de tertiaire sector (-29% in 2014 t.o.v. 1990) kan worden verklaard door de overschakeling van stookolie op aardgas als brandstofkeuze voor verwarming (zowel voor nieuwbouw als bestaande gebouwen) en de verdere toename van het elektriciteitsverbruik (voor verwarming, koeling en elektrische apparatuur). Deze evolutie heeft geleid tot een relatief grote verandering van de energiemix tussen 1990 en 2014 (Figuur 4-14).

Figuur 4-14. Evolutie energiemix tertiaire sector

4.2.2 Beleidsevoluties Kernelementen beleidsevoluties gebouwen Uit de trendanalyse blijkt dat het beleid van de voorbije jaren vruchten heeft afgeworpen. Op het vlak van nieuwbouw werd het aanscherpingspad van het E-peil richting BEN-gebouwen in 2021 goedgekeurd. Daarmee samenhangend werden ook de voorwaarden voor de ondersteuningsmaatregelen aan energiezuinige nieuwbouw die beter presteert dan de geldende normen verstrengd. In de komende jaren worden nog bijkomende regelgevingsaanpassingen voorzien. Voor het bestaande gebouwenpark is de nood aan bijkomende stimulansen vastgesteld om de korte en lange termijn doelstellingen te realiseren. Door middel van een Renovatiepact, dat eind 2014 werd opgestart, wil de Vlaamse Regering in overleg met 32 organisaties een sterke verhoging realiseren van de renovatiegraad van het Vlaams woningpatrimonium. Diverse eerder aangekondigde beleidsaanpassingen worden verder uitgewerkt in het kader van het Renovatiepact. Het betreft hier onder meer de bijsturing van het premiebeleid voor energiebesparende maatregelen, de uitbreiding van de energieprestatie-eisen in de Vlaamse Wooncode, de verhoging van de kwaliteit van het energieprestatiecertificaat, … Een aantal andere initiatieven werd de voorbije jaren verdergezet en/of geoptimaliseerd zoals de renovatiepremie, de werking van de energieconsulenten, het sociaal energiebeleid en de energieleningen

31

http://www4.vlaanderen.be/sites/svr/cijfers/Exceltabellen/economie/1structuur/ECONECST_007.xls en http://www4.vlaanderen.be/sites/svr/cijfers/Exceltabellen/arbeidsmarkt/arbeidsvraag/werktew004.xls 32 Koolstofintensiteit wordt hier gedefinieerd als : broeikasgasemissies (kton CO2-eq)/energieverbruik (PJ) //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 62 van 182


15.04.2016

die werden overgedragen aan de gewesten. Inzake het onderhoud en vervanging van verwarmingsketels werden de minimale werkingseisen voor aardgasketels verstrengd en werd een periodiek systeem ingevoerd voor de verwarmingsaudit. In de sector van de sociale woningen is de voorbije jaren duidelijk vooruitgang geboekt, maar zijn verhoogde inspanningen nodig om de vooropgestelde doelstellingen in 2020 te halen. De verhoogde aandacht voor (energetische) renovatie van sociale woningen heeft de laatste jaren geleid tot een forse toename van het aantal ingediende renovatieprojecten. Het blijft een uitdaging om voldoende financiële middelen vrij te maken om alle uitgewerkte renovatieprojecten op korte termijn te kunnen uitvoeren. De Vlaamse Regering heeft de taken van het Vlaams EnergieBedrijf (VEB) in 2014 bijgestuurd. Het VEB concentreert nu zich op de kerntaken die verband met het energieverbruik binnen de overheid, met een focus op leveringen, data en energie-efficiëntie. Op vlak van energie-efficiëntie faciliteert het VEB haar klanten bij het opzetten van een onderhouds- en energieprestatiecontract (OEPC) tussen de klant en een leverancier van energiediensten (Energy Service Company of ESCO). Eind 2015 werd een eerste OEPC/ESCO afgesloten. Ook het (vaak verouderde) schoolgebouwenpark vertoont grote investeringsnoden die de beschikbare (overheids)middelen overstijgt en op korte termijn niet volledig opgelost raken. De Vlaamse Regering wil met het Masterplan Scholenbouw van midden 2015 een antwoord bieden op de uitdagingen van schoolinfrastructuur via een breed gamma aan acties.

Energieprestatie- en binnenklimaateisen De Vlaamse Regering (VR) keurde in 2013 en 2014 een aantal regelgevingswijzigingen goed inzake de energieprestatie- en binnenklimaateisen (EPB-eisen - maatregel 2.1.1), waaronder: -

op basis van het kostenoptimale niveau werd de definitie van bijna-energieneutrale (BEN) nieuwbouw vastgelegd. Daarbij gelden volgende BEN-doelen:   

-

maximum E30 voor nieuwbouwwoningen vanaf 2021; maximum E40 voor nieuwe kantoor- en schoolgebouwen vanaf 2021; nieuwe overheidsgebouwen moeten al in 2019 aan E40 voldoen.

het aanscherpingspad van het E-peil op weg naar het BEN-bouwen in 2021 (en 2019 voor overheidsgebouwen) is vastgelegd. De E-peileisen worden daarbij stelselmatig verlaagd. Figuur 4-15 illustreert het aanscherpingspad voor nieuwe woningen;

Figuur 4-15. Aanscherpingspad BEN-eisen voor nieuwe woningen

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 63 van 182

-

-

om te garanderen dat de vooropgestelde eisen haalbaar en betaalbaar blijven, wordt om de twee jaar een nieuwe studie gemaakt over de kostenoptimale E-peilen. Indien nodig wordt het vooropgestelde pad bijgestuurd; de aanscherping van de isolatie-eisen voor de verschillende constructieonderdelen - zoals buitenmuren, daken, vensters, vloeren,… - vanaf 2016 zijn vastgelegd; er worden eisen opgelegd aan technische installaties die vanaf 2015 in bestaande gebouwen nieuw geïnstalleerd, vervangen of verbeterd worden; ingrijpende energetische renovaties moeten sinds 1 januari 2015 voldoen aan een E-peileis van maximum E90; vanaf 1 januari 2015 gelden specifieke EPB-eisen voor landbouwgebouwen met een hoog energieverbruik (zie §4.3.2).

In de komende jaren wordt een aantal bijkomende regelgevingswijzigingen voorzien: -

-

de invoering van een E-peileis voor alle niet-residentiële gebouwen is voorzien met ingang vanaf 1 januari 2017; er wordt een evaluatie uitgevoerd van de berekeningsmethode, de EPB-eisen, administratieve lasten en procedures. Deze evaluatie zal vermoedelijk lijden tot bijkomende regelgevingswijzigingen; sinds 1 januari 2014 moet elk nieuwbouw (of ermee gelijkgesteld) woning, kantoor en school in Vlaanderen een minimum hoeveelheid energie halen uit hernieuwbare bronnen. Er worden wijzigingen voorzien voor een aantal van de mogelijke opties om deze eis in te vullen:  

participatie aan een nieuw hernieuwbare energieproject: in de praktijk wordt deze optie niet toegepast. De voorwaarden voor kandidaat projectuitvoerders zullen daarom gewijzigd worden zodat zij deze optie ook in praktijk aanbieden; installatie van PV-panelen: vanaf 1 januari 2016 worden de voorwaarden voor deze optie verstrengd van minimum 7 kWh/jaar.m2 naar minimum 10 kWh/jaar.m2.

Het VEA werkt doorlopend aan het verbeteren van de EPB-software voor verslaggevers en architecten ter ondersteuning van de verstrengde energieprestatieregelgeving. Dit is o.a. belangrijk om ervoor te zorgen dat innovatieve bouwtechnieken kunnen meegenomen worden in de berekening van het E-peil zodat de EPB-regelgeving innovatie niet tegenwerkt. De Vlaamse overheid biedt een bijkomende stimulans aan energiezuinige nieuwbouw door nieuwe gebouwen die beter presteren dan de geldende EPB-eisen te ondersteunen. De voorwaarden voor deze stimulansen verstrengen mee met de verstrenging van de EPB-regelgeving zelf: -

-

de voorwaarden voor de premie bij een lager E-peil (maatregel 2.5.1) werden vanaf 1 januari 2014 verstrengd waarbij in 2014 een premie wordt toegekend vanaf E40 of lager, in 2015 vanaf E30 of lager en in 2016 vanaf E20 of lager; de voorwaarden voor de automatische vermindering van de onroerende voorheffing (maatregel 2.3.1) voor stedenbouwkundige vergunningen die aangevraagd worden van 1 januari 2016 worden verstrengd, waarbij gedurende 5 jaar een vermindering van de onroerende voorheffing wordt toegekend van:  

50% indien het gebouw op 1 januari van het aanslagjaar een E-peil heeft van ten hoogste E30; 100% indien het gebouw op 1 januari van het aanslagjaar een E-peil heeft van ten hoogste E20.

Bepaalde banken moedigen (ver)bouwers aan om voor een BEN-woning te kiezen door middel van een extra voordelig BEN-krediet. Deze banken hebben hiervoor een energiebeleidsovereenkomst afgesloten met de Vlaamse overheid. Uit de handhaving van de energieprestatieregeling blijkt o.a. dat de EPB-regelgeving goed wordt nageleefd, dat het gemiddelde E-peil van nieuwe woningen gestaag daalt, en dat de groep voorlopers //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 64 van 182


15.04.2016

sterk groeit (meer details onder §4.6.1.1 Indicatoren – nieuwe gebouwen). Het beleid voor nieuwbouw (en werkzaamheden waarvoor een stedenbouwkundige vergunning nodig is) en het verloop van de bijhorende indicatoren ligt in lijn met de lange termijn noden voor het energieen klimaatbeleid richting 2050.

Renovatiepact De voorbije 10 jaar werden er jaarlijks gemiddeld 36.000 nieuwbouwwoningen bijgebouwd in Vlaanderen. Daartegenover staat een bestaand gebouwenpark van 3 miljoen woningen. Zoals blijkt uit de analyse van de EPC-kengetallen (Tabel 4-12), is er bij deze bestaande gebouwen nog een enorm potentieel voor het verbeteren van de energieprestatie. Wil men het energieverbruik van het woningpark significant verbeteren is het, gezien het relatief laag aantal nieuwbouwwoningen en de hoge energieprestaties die deze woningen zullen hebben vanaf 2021, zeer belangrijk om ook de energieprestatie van het bestaande woningpark zeer aanzienlijk te verbeteren. In uitvoering van de Europese richtlijn inzake energie-efficiëntie heeft de VR op 28 maart 2014 een eerste aanzet voor een langetermijnstrategie voor de grondige renovatie van het bestaande gebouwenpark goedgekeurd en aan de Europese Commissie bezorgd. De basisstrategie is het Energierenovatieprogramma 2020 (ERP2020). De meest prioritaire acties van het ERP2020 werden opgenomen in het VMP. Uit de trendanalyse onder §4.6.1 blijkt dat dit beleid vruchten heeft afgeworpen. Zoals wordt bevestigd in de Beleidsnota Energie zijn er evenwel bijkomende stimulansen nodig om de doelstellingen van het Energierenovatieprogramma 2020 te realiseren. Bijkomend is er met het oog op de lange termijn uitdagingen ook een heroriëntatie nodig van het beleid voor bestaande bebouwing richting grondige renovatie. De Vlaamse Regering wil hier op inspelen door middel van een Renovatiepact. Het doel van het Renovatiepact is het gezamenlijk uitwerken en gezamenlijk uitvoeren van een coherent actieplan dat, in een korte-, middellange- en langetermijnperspectief, leidt tot een sterke verhoging van de renovatiegraad van het Vlaams woningpatrimonium en de energieprestatie ervan drastisch optimaliseert. Een grondige en snelle verbetering van de energieprestatie van het Vlaamse woningenbestand is immers noodzakelijk om het energieverbruik door de huishoudens substantieel te verminderen. Het verbeteren van deze energieprestatie heeft positieve gevolgen voor het klimaat en het leefmilieu, de bescherming van de koopkracht van de gezinnen, de woonkwaliteit, de energiebevoorradingszekerheid en de strijd tegen de energiearmoede. Het substantieel verhogen van de renovatiegraad van ons woningpatrimonium zal bovendien de economische activiteit van de brede bouwsector stimuleren, met positieve gevolgen voor de werkgelegenheid en economische groei van Vlaanderen. De overheid kan deze transformatie faciliteren en ondersteunen maar het engagement van alle belanghebbenden is cruciaal voor het welslagen van het pact. Het Renovatiepact moet leiden tot het opzetten van een partnerorganisatie waarin middelen, informatie, activiteiten en competenties worden gedeeld ten behoeve van de realisatie van de gemeenschappelijke doelstelling. 32 organisaties hebben zich tijdens een startmoment op 16 december 2014 geëngageerd om op een actieve en constructieve manier mee te werken aan de uitwerking van een Renovatiepact. In de eerste helft van 2015 hebben zij onder coördinatie van het VEA in zes werkgroepen33 intensief overleg gepleegd over een strategisch beleidskader en de selectie van een aantal hefboomacties. Alle informatie met betrekking tot de werkzaamheden in de diverse werkgroepen werd gepubliceerd op www.energiesparen.be/renovatiepact.

33

De zes werkgroepen werkten rond: langetermijndoelstelling bestaande woningen, goede actievoorbeelden, geïntegreerd beleidskader, financiering, verplichtingen en communicatie. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 65 van 182

Een aantal van de in het Vlaams Regeerakkoord en beleidsnota’s aangekondigde beleidswijzigingen worden behandeld in het kader van het Renovatiepact: -

Bijsturing premiebeleid Met ingang van 1 januari 2014 werd een aantal wijzigingen doorgevoerd aan de premies (maatregel 2.5.1): de combinatiepremie met steun van het Vlaams Klimaatfonds voor muurisolatie en raamvervanging werd ingevoerd (zie §6.2.1), afschaffen van de isolatiemaxima, een aantal wijzigingen in kader van het sociaal energiebeleid (zie verder),… Daarnaast worden verdere wijzigingen voorzien. De huidige premies (maatregel 2.5.1) werden opgezet om eigenaren aan te zetten om energiebesparende maatregelen (versneld) uit te voeren. Zoals beschreven bij de indicatoren (§4.6.1.1) lijken de recentste cijfers een kentering aan te geven in het gebruik van de bestaande premies. Om hier op in te spelen en de sense of urgency bij eigenaars opnieuw aan te wakkeren, zal een afbouwscenario (= getrapte verlaging) voor de premies dakisolatie en beglazing uitgewerkt worden. Voor de andere premies wordt een afbouwscenario eveneens onderzocht. Bij eventuele nieuwe premies zal van bij de start een eindtermijn vastgelegd worden. Zodra de lange termijndoelstelling voor bestaande gebouwen is vastgelegd, zullen er financiële ondersteuningsmaatregelen voor grondige energierenovaties uitgewerkt worden (maatregelen 2.3.2 en 2.5.1). De modaliteiten en gevolgen van het aangekondigde afbouwscenario voor de huidige individuele premies en het aangekondigde beleid gericht op grondige renovatie zijn momenteel nog niet gekend. Bijgevolg is ook de invloed op de verwachte emissiereducties tijdens de komende jaren onduidelijk.

-

Energieprestatie-eisen in de Vlaamse Wooncode De Vlaamse Regering voorziet een uitbreiding van de energieprestatie-eisen in de Vlaamse Wooncode (maatregel 2.1.4). Momenteel wordt een voorstel uitgewerkt waarbij enkele beglazing in de toekomst strafpunten oplevert bij een conformiteitsonderzoek. Het aantal strafpunten bij aanwezigheid van enkel glas zou volgens dat voorstel en naar analogie met de dakisolatienormering, gefaseerd verhogen tot 15 punten, wat op zich voldoende is voor een ongeschiktheidsverklaring.

-

Verhogen kwaliteit energieprestatiecertificaat (EPC) De regelgeving i.v.m. het verplicht EPC (maatregel 2.1.2) bij verkoop of verhuur van een woning en de bijhorende advertentieplicht wordt ondertussen goed nageleefd, onder meer dankzij de verbeterde controle door het VEA. Verder zet het VEA in op het verhogen van de kwaliteit van de certificaten via verbetering van de software en de opleiding van de bevoegde energiedeskundigen. In 2014 rondde het VEA samen met de stakeholders een tweede evaluatie van de EPCregelgeving af. Hieruit blijkt o.a. dat het EPC bij de verkoop of verhuur van bestaande woongebouwen nog maar weinig effect heeft op de verkoop- of verhuurtransacties. Om een grotere meerwaarde te geven aan het EPC wordt het voorziene adviesluik te koppelen aan het (te ontwikkelen) renovatieadvies met het oog op het invullen van de lange termijndoelstelling voor bestaande woningen. Eind 2015 wordt gestart met de uitwerking van het renovatieadvies. Daarbij zal uitgegaan worden van de wensen en noden van de woningeigenaars om zo de bruikbaarheid ervan te verhogen.

-

Een aantal mogelijkheden in het kader van de regionalisering van de huurwetgeving

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 66 van 182


15.04.2016

De zesde staatshervorming betekent voor het beleidsveld wonen een verruiming van de huidige bevoegdheden inzake huisvesting. Vanaf 1 juli 2014 is het Vlaamse Gewest bevoegd voor de private huurwetgeving. Door de bevoegdheidsoverdracht kan Vlaanderen een eigen woninghuurrecht uitwerken. Dit biedt een aantal mogelijkheden om in te spelen op de huurderverhuurder problematiek bij de renovatie van huurwoningen, o.a. volgende zaken worden daarbij onderzocht:   

mogelijkheid tot doorrekening van investeringskosten van energiebesparende investeringen in de huurprijs; invoering van een renovatiehuurovereenkomst, waarbij de huurder zelf overgaat tot renovatiewerken in ruil voor een verminderde huurprijs; ondersteuning aan verhuurders die een kwaliteitsvolle woning aanbieden tegen een billijke huurprijs en met voldoende woonzekerheid voor de huurder (bv. via sociale verhuurkantoren). Er wordt gedacht aan fiscale maatregelen om de private huurwoningmarkt te stimuleren en de kwaliteit van de woningen te verbeteren, in het bijzonder in het lagere marktsegment.

De zes werkgroepen van het Renovatiepact bespraken bovenstaande en andere mogelijkheden om de renovatiegraad van het Vlaamse woningbestand substantieel te verhogen. Op het einde van de eerste fase van het Renovatiepact (lopende van 16/12/2014 t.e.m. 29/06/2015) waren de partners het eens over: -

de bouwstenen of strategische krijtlijnen voor het Renovatiepact, met name:        

-

gedeelde verantwoordelijkheid; langetermijndoelstelling en monitoring; aandacht voor bijzondere doelgroepen en ontzorging; inspiratie uit goede actievoorbeelden; geïntegreerd beleidskader; financiering; verplichtingen; communicatie, sensibilisering en informatie.

de werven voor de tweede fase van het Renovatiepact. Als een werf wordt beschouwd: een hefboomactie die een wezenlijke impact kan hebben op de bereidheid van de woningeigenaars om te investeren in doorgedreven woningrenovatie. Volgende werven worden vooropgesteld: 

langetermijndoelstelling verder concreet uitwerken en opvolgingsindicator voor evolutie vernieuwingsgraad vastleggen. Daarbij is “het ambitieniveau in een dynamische context

momenteel als volgt omschreven:

Het maatregelenpakket bestaat uit U-waarden voor de gebouwschil die zich richten op de eisen voor ingrijpende energetische renovaties vanaf 2016 (dak: 0,24 W/m2K; muur: 0,24 W/m2K; ramen: 1,50 W/m2K - Ug = 1.1 w/m2K). De verwarmingsinstallatie bestaat uit condensatieketel of (micro-)WKK of verwarmingssysteem op basis van een hernieuwbare energiebron (warmtepomp,...) of uit decentrale verwarmingstoestellen met een totaal maximaal vermogen van 15 W/m2 of is aangesloten op een efficiënt warmtenet, en functioneert conform de Europese. Belgische en Vlaamse regelgeving. De prestatie-indicator beoogt een vergelijkbare energieprestatie, volgens de huidige inschattingen grootteorde E60 (of equivalente andere indicator) of een EPC-kengetal van 100 tot 110 kWh/m2 afhankelijk van woningtype, aangevuld met gebouwschileis. De langetermijndoelstelling moet aldus resulteren in een gemiddelde vermindering van het EPC-kengetal, afhankelijk van het woningtype, met gemiddeld 75%.” 

concept van woningpas verder concreet uitwerken;

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 67 van 182

        

uitwerken renovatieadvies; kennisplatform goede actievoorbeelden; business cases voor renovatieplanners uitwerken; financiële ondersteuningsmaatregelen; demonstratieprojectenprogramma uitwerken; verplichtingen; energiearmoedeprogramma; geïntegreerd beleidskader; communicatie.

Deze voorgestelde bouwstenen en werven worden uitvoerig besproken in het eindverslag van de eerste fase van het Renovatiepact. Dit eindverslag kan geraadpleegd worden op http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/beleid/Eindverslag_eerstefaseRenovatiepact_29061 5.pdf. Op 17 juli 2015 keurde de Vlaamse Regering een conceptnota betreffende het Renovatiepact goed. Hiermee keurde de Vlaamse Regering de voorgestelde bouwstenen en werven voor het Renovatiepact goed, en gelaste ze de Vlaamse ministers bevoegd voor het energiebeleid, het woonbeleid en voor omgeving om het in de conceptnota beschreven proces voor de verdere concretisering van de conceptnota op te starten. Begin 2016 zal opnieuw verslag uitgebracht worden aan de Vlaamse Regering over de stand van zaken van het proces. De bouwstenen en werven hebben belangrijk potentieel om de Vlaamse woningeigenaars (versneld) te doen investeren in doorgedreven woningrenovaties. De langetermijndoelstelling van het Renovatiepact ligt in lijn met de lange termijn noden wat betreft diepe renovatie voor het energieen klimaatbeleid richting 2050 (§4.2.4). De invloed van het Renovatiepact op de verwachte emissiereducties tijdens de komende jaren is afhankelijk van de verdere invulling en timing die aan bovenstaande bouwstenen en werven wordt gegeven. Bijgevolg konden er in dit voortgangsrapport nog geen nieuwe prognoses als gevolg van het Renovatiepact doorgerekend worden.

Renovatiepremie Op 29 oktober 2014 heeft de Vlaamse Regering beslist om het stelsel van de renovatiepremie tijdelijk stop te zetten en de mogelijkheid tot fiscalisering van de renovatiepremie te onderzoeken. Dit onderzoek leverde niet het gewenste resultaat en op 30 oktober 2015 heeft de Vlaamse Regering een definitieve beslissing genomen om vanaf 1 december 2015 een nieuw premiestelsel in te voeren. Daarbij werd het aantal categorieën van werken wordt herleid tot 4: structuur van de woning, dak, buitenschrijnwerk en technische installaties. In plaats van één aanvraag kan de aanvrager twee aanvragen indienen, met die beperking dat men per aanvraag slechts subsidie kan vragen voor 2 categorieën van werken waarbij de facturen op moment van aanvraag slechts 2 jaar oud mogen zijn en men per categorie minstens 2.500 euro aan aanvaarde facturen moet kunnen indienen. De tweede aanvraag moet minimum één jaar en maximum twee jaar na de eerste aanvraag volgen. De premie bedraagt nog steeds 20% of 30% van de aanvaarde facturen. Per categorie geldt echter een maximale premie van 2.500 euro of 3.333 euro, afhankelijk van het inkomen. Over de twee aanvragen samen mag de premie niet hoger dan 10.000 euro zijn. De Vlaamse Regering heeft beslist om een overgangsmaatregel in te voeren tussen 1 december 2015 en 31 januari 2016 waarbij nog een aanvraag kan ingediend worden onder de oude voorwaarden voor werken waarvoor voor 1 december 2014 reeds een overeenkomst met een aannemer werd afgesloten. Een aantal van de mogelijke werken kunnen investeringen in energie-efficiëntie ondersteunen: investeringen aan het dakgebinte en de dakbedekking, werken aan het buitenschrijnwerk van ramen en deuren wanneer hoogrendementsglas geplaatst wordt met een Ug-waarde van maximaal 1,1 W/m2K (= verstrenging minimum isolatiewaarde t.o.v. de oude renovatiepremie), en werken die erop gericht zijn om de woning te voorzien van centrale verwarming.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 68 van 182


15.04.2016

Federaal beleid: btw-tarief van 6% bij renovatie van woningen De Federale Regering heeft de voorwaarden om te kunnen genieten van het verlaagde btw-tarief van 6% (i.p.v. 21%) bij de renovatie van een woning gewijzigd. Momenteel moet een woning ouder zijn dan 5 jaar om van het verminderde tarief gebruik te kunnen maken. Vanaf 1 januari 2016 wordt deze grens opgetrokken tot ouder dan 10 jaar.

Onderhoud en vervanging verwarmingsketels Op 8 december 2006 keurde de Vlaamse Regering een besluit goed dat voorziet in een keuring voor eerste ingebruikname en een periodiek onderhoud en controle van centrale stooktoestellen, alsook een verwarmingsaudit (maatregel 2.1.3). Zoals voorzien in het oorspronkelijke besluit moeten alle stookolieketels (ongeacht het bouwjaar) vanaf 1 juli 2013 voldoen aan dezelfde verstrengde minimale werkingseisen (rookindex, minimaal CO2-gehalte, maximaal CO-gehalte, minimaal verbrandingsrendement en maximaal O2-gehalte). Zo werd het minimaal verbrandingsrendement verhoogd tot minimaal 90% (voorheen 85, 88 of 90% afhankelijk van het bouwjaar). Op vraag van de sector zal in de toekomst bij centrale stooktoestellen op vloeibare brandstof een onderscheid gemaakt worden in functie van de brandertechniek (niet-premix- en premix-brander). De nieuwere energiezuinige stookolieketels behalen immers niet het minimaal procentueel CO2-gehalte dat momenteel vereist is, terwijl de optimale afstelling van zo'n ketel een lagere CO2-percentage vereist. Het minimale rendement van premix-branders zal daarbij wel hoger liggen dan dat van niet-premix-branders. In 2013 en 2014 keurde de Vlaamse Regering een aantal bijkomende regelgevingswijzigingen goed: -

De minimale werkingseisen voor aardgasketels werden verstrengd. Vanaf 1 januari 2018 variëren de minimumvereisten enkel nog in functie van de brandertechniek en niet meer in functie van de brandertechniek en het bouwjaar, zodat oudere, minder zuinige toestellen sneller vervangen zullen worden. Het minimaal verbrandingsrendement zal dan minstens 88% of 90% moeten bedragen naar gelang het type toestel (voorheen tussen 82 en 90% afhankelijk van het bouwjaar).

-

Om het energieverbruik te verminderen en eigenaars eventueel aan te moedigen een nieuwere, energiezuinige ketel te plaatsen of andere energiebesparende maatregelen te nemen (vb. het isoleren van leidingen), werd de verwarmingsaudit - waarbij een erkende technicus de eigenaar adviseert over energiebesparende maatregelen - op 3 mei 2013 een periodieke i.p.v. een eenmalige maatregel (definitieve goedkeuring van de in het VMP vermelde termijnen).

Er wordt gewerkt aan een webtoepassing voor de uitvoering van keuringen, onderhouden en verwarmingsaudits. De nieuwe webtoepassing laat erkende technici toe deze werken volledig digitaal in te voeren en te beheren. De webtoepassing wordt door de overheid beheerd, waardoor deze inhoudelijk steeds up-to-date gehouden kan worden. De verwarmingsaudit, die als doel heeft het energieverbruik te verminderen, wordt in de toepassing grotendeels geïntegreerd in het periodieke onderhoud, waardoor deze meer zal worden uitgevoerd en het energieverbruik teruggeschroefd wordt. Particulieren kunnen de rapporten en attesten van hun installatie steeds digitaal opvragen. Tenslotte biedt de webtoepassing de mogelijkheid ingevoerde installaties te bevragen en zo een beeld te schetsen van o.a. de gemiddelde leeftijd, het rendement en het vermogen van centrale stooktoestellen in het Vlaamse Gewest en zo mogelijks hierop in te spelen om het energieverbruik terug te schroeven. De webtoepassing zal geleidelijk aan geïmplementeerd worden in de regelgeving. In het najaar van 2013 werd een communicatiecampagne gelanceerd om de verwarmingsaudit en de erkenning vloeibare en gasvormige brandstoffen in de kijker te zetten en uit te leggen in mensentaal (radiospot, publireportage, folder, www.stookzuinig.be). Verder werden lokale besturen schriftelijk herinnerd aan hun bevoegdheden inzake het toezicht op het naleven van de regelgeving door de burgers. In navolging van deze campagne werd de kennis en opvolging van de regelgeving omtrent centrale stooktoestellen bij particulieren en de gebruikte communicatiemiddelen onderzocht. Hieruit bleek dat de verwarmingsaudit nog steeds zeer slecht gekend is bij eigenaars en gebruikers en dat er //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 69 van 182

meer belang wordt gehecht aan de veiligheid dan wel de zuinigheid van de installatie. De bevindingen van deze studie werden meegenomen in de communicatiecampagne die in het najaar van 2015 hernomen werd. Deze lopende campagne (herziene website www.veiligverwarmen.be, folder, publireportage, …) zet de kennis van de regelgeving omtrent centrale stooktoestellen in de kijker bij particulieren en lokale besturen. De veiligheid van de installatie en het belang van de keuring en het onderhoud staan hierbij centraal. Het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie voert sinds 2008 steekproefsgewijze controles uit op uitgevoerde keuringen, onderhouden en verwarmingsaudits van erkende technici met als doel de kwaliteit hiervan op te drijven. De controles worden gedeeltelijk uitbesteed aan een geaccrediteerde keuringsinstelling die ter plaatse verschillende aspecten van de uitgevoerde werken controleert. Indien er tekortkomingen worden vastgesteld, krijgt de technicus de kans deze recht te zetten. Slaagt hij hier niet in, zal hierop gehandhaafd worden. Voor de periode 2014-2018 werd een bestek gegund om jaarlijks 710 technici gasvormige brandstof (300), vloeibare brandstof (300), verwarmingsaudit (10) en stookolietechnici (100) te controleren.

Energieconsulenten De werking van de energieconsulenten (maatregel 2.2.2) wordt verdergezet in de periode 2014-2016. Op basis van een nieuwe projectoproep werden eind 2013 zeven subsidieovereenkomsten afgesloten voor de doelgroepen gezinnen (Komosie, Samenlevingsopbouw, Gezinsbond), landbouwbedrijven (Boerenbond Consult) en bouwprofessionals (NAV, Bouwunie, Vlaamse Confederatie Bouw). Voor de periode na 2016 moet beslist worden of er een nieuwe call wordt gelanceerd. Complementair hieraan worden door het Vlaams Klimaatfonds een aantal projecten inzake energie-consulenten gefinancierd (zie §6.2.4 en §6.2.7).

Sociaal Energiebeleid In 2014 vonden een aantal wijzigingen plaats in het kader van het sociaal energiebeleid: -

-

de doelgroep voor de sociale dakisolatieprojecten (onderdeel maatregel 2.5.1) werd uitgebreid naar huurders van woningen met een bescheiden huurprijs (maximaal 450 euro, voor centrumsteden of in het Vlabinvestgebied maximaal 500 euro); met ingang vanaf 1 januari 2014 werd de premieverhoging voor beschermde afnemers opgetrokken van 20% naar 50%; de energiescans zijn sinds 2014 voorbehouden aan specifieke doelgroepen en de inhoud van de scans werd beter afgestemd op hun noden.

De Vlaamse Regering zal tijdens de regeerperiode 2014-2019 inzetten op het aanpakken van energiearmoede aan de bron, en voorziet daarvoor o.a.: -

een verdere versterking van het sociale dakisolatieprogramma; het opstarten van een bijkomend programma voor hoogrendementsglas en spouwmuurisolatie; heroriëntatie van de middelen voor de energiescan naar maatregelen die energiearmoede aan de bron aanpakken met een sterke operationele rol voor sociale economie projecten; …

De taken en werking van het Fonds voor de Reductie van de Globale Energiekost (FRGE) werden naar aanleiding van de zesde staatshervorming overgedragen van de federale overheid aan de gewesten. In 2014 trof de VR de nodige voorbereidingen zodat de lokale entiteiten vanaf 1 januari 2015 zonder onderbreking en onder dezelfde voorwaarden Vlaamse leningen konden uitreiken aan particulieren. De bevoegdheidsoverdracht werd ook aangegrepen om verschillende communicatiecampagnes op te zetten. Daarbij werd de naam ‘FRGE-lening’ gewijzigd in de meer toegankelijke term ‘energielening’. Op 1 maart 2016 waren reeds 5.065 Vlaamse leningen goedgekeurd. Met de energielening kunnen particulieren energiebesparende werken financieren in hun woning. De lening bedraagt maximum 10.000 euro en moet terugbetaald worden over een periode van maximaal 5 jaar. Voor de kwetsbare doelgroepen - en eigenaars die hun woning via een sociaal verhuurkantoor aan //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 70 van 182


15.04.2016

mensen uit de doelgroep verhuren - is de lening renteloos. Particulieren die niet tot de kwetsbare doelgroepen behoren betalen een intrest van 2%. Particulieren kunnen de energielening aanvragen bij een lokale entiteit in hun gemeente - sinds de regionalisering ‘energiehuis’ genaamd - tenzij er in hun gemeente (nog) geen energiehuis is34. Elk energiehuis heeft specifieke regels inzake de voorwaarden en de investeringen die in aanmerking komen voor de energielening. De Vlaamse Regering voorziet in de komende regeerperiode een optimalisatie van de energielening.

Sociale woningen De VMSW lanceerde op 1 september 2014 een nieuwe versie van het technisch bestek voor opdrachtgevers en ontwerpers van sociale woonprojecten (zowel nieuwbouw als renovatie). De opvolger van het referentie- en verwijzingsbestek B2005 heet het Bouwtechnisch Bestek Woningbouw (maatregel 2.1.7). De nieuwe benaming wijst op een belangrijke verandering: het Bouwtechnisch Bestek Woningbouw is nu een dynamisch modelbestek dat sneller kan inspelen op nieuwe technieken en veranderende regelgeving. Dit komt innovatie in de sociale woningbouw ten goede. De VMSW werkt samen met de sector ook aan een nieuwe versie van de concepten ontwerponderrichtingen (C2008) (maatregel 2.1.7). Deze zullen blijven inzetten op de principes van duurzaam, energiezuinig en toegankelijk wonen en bouwen. De nieuwe ontwerpvoorschriften zijn voorzien in de loop van 2016. De sociale woningbouw moet net zoals andere woningen voldoen aan de energieprestatie- en binnenklimaateisen (maatregel 2.1.1). Samen met bovenstaande zorgt dit ervoor dat het beleid voor nieuwbouw sociale woningen (en werkzaamheden in sociale woningen waarvoor een stedenbouwkundige vergunning nodig is) in lijn ligt met de lange termijn noden voor het energieen klimaatbeleid richting 2050. Daarnaast is het van groot belang dat de sociale huisvestingsmaatschappijen (SHM’s) blijven investeren in energiezuinige renovaties of vernieuwbouw van het bestaande patrimonium. Uit de bespreking in §4.2.1.1 blijkt dat de sector tussen 2010 en 2014 een duidelijke vooruitgang boekte, maar dat verdere inspanningen noodzakelijk zijn om de ERP-doelstellingen te halen in 2020. De woningen met de meeste ERP-gebreken zijn de oudste woningen: een totaalrenovatie of vervangingsnieuwbouw dringt zich hier meestal op. Het grootste volume woningen met één tot twee gebreken is de grote groep woningen gebouwd in de periode ’70-’80. Een gedeelte kan met beperkte kosten op een hoger peil getild worden. Om bouwfysische of andere redenen (koudebruggen, brandveiligheid) kan een vervangingsbouw op het voorplan komen. Algemeen zijn met het oog op de lange termijn uitdagingen voor het energieen klimaatbeleid sowieso diepgaande renovaties noodzakelijk. Figuur 4-16 en Figuur 4-17 geven een overzicht van de geplande investeringen in renovatie en vervangingsbouw van sociale woningen, en het aantal sociale woningen dat daarbij betrokken is. In 2014 werd een totaalrenovatie of vervangingsbouw voorzien voor ongeveer 1/3 van de +/- 8.500 betrokken woningen, goed voor ongeveer 3/4 van het geplande investeringsbudget. Het totale sociale patrimonium omvat (eind 2014) 149.123 woningen.

34

Voor 2 gemeenten in Vlaanderen was er op 01/03/2016 nog geen energiehuis.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 71 van 182

Figuur 4-16. Overzicht geplande investeringen in renovatie en vervangingsbouw van sociale woningen (bron: VMSW – Jaarverslag 2013)

Figuur 4-17. Aantal sociale woningen betrokken in geplande investeringen in renovatie en vervangingsbouw van sociale woningen (bron: VMSW – Jaarverslag 2013)

De premies van de netbeheerders (maatregel 2.5.1) en de bijkomende steun van de Vlaamse overheid (maatregel 2.3.5) geven een belangrijke ondersteuning aan de SHM’s bij het uitvoeren van renovaties. De Vlaamse overheid voorziet volgende steun: -

Premies voor rationeel energiegebruik (REG) in sociale woningen Er worden premies toegekend door de VMSW voor vervanging van enkel glas, installatie van condenserende verwarmingsketels, omschakeling van elektrische verwarming naar gas, zonneboilers en warmtepompen, en sinds 2014 bijkomend ook voor dak-, gevel-, vloer en (spouw)muurisolatie. De VMSW beschikt over een budget van 28.525.000 euro om REG-premies aan de SHM’s toe te kennen. Dit bedrag werd verdeeld over de provincies via de resultaten van de patrimoniumenquête van 2010 en de ERP2020-doelstellingen. Medio 2015 is de helft van het REG-

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 72 van 182


15.04.2016

budget aangewend. Door de provinciale verdeling van het budget kunnen geen premies meer uitbetaald worden in Limburg. -

Verhoogde premies voor grondige renovaties, uitgereikt door de VMSW en gefinancierd vanuit het Vlaams Klimaatfonds. Deze premies worden besproken onder §6.2.2.

De verhoogde aandacht voor renovatie en voor de verbetering van de energieprestatie van sociale woningen, heeft de laatste jaren geresulteerd in een drastische toename van het aantal ingediende renovatieprojecten. Om deze projecten doorgang te kunnen laten vinden, moeten - los van de verstrekte premies - ook voldoende investeringsmiddelen worden vrijgemaakt voor de basisfinanciering. Daartoe heeft de Vlaamse Regering in de begrotingsopmaak 2013 al een eerste stap gezet door een extra volume van 500 miljoen euro vrij te maken en gespreid over de eerstkomende 5 jaar in te zetten. Toch blijkt dit nog niet voldoende om alle uitgewerkte renovatieprojecten al op korte termijn uit te voeren. De vraag in de sector voor renovatiemiddelen is dermate groot, dat de vordering volledig aanbod gestuurd is geworden: de beschikbaarheid van middelen bepaalt hoeveel projecten er worden ontwikkeld. Vermits renovatiedossiers minder obstakels kennen dan nieuwbouwdossiers zou een aanvulling van het investeringsvolume voor renovatie in sociale woningbouw snel in effectieve investeringen in de verbetering van energieprestatie en CO2-reducties resulteren. Naast rechtstreekse financiële ondersteuning voorziet de Vlaamse Regering een aantal flankerende maatregelen: -

-

het kaderbesluit Sociale Huur van 1 januari 2008 voerde een nieuwe huurprijsberekening in voor de woningen die verhuurd worden door SHM’s. Het uitgangspunt was een objectivering van de huurprijszetting op basis van het netto belastbaar inkomen van de huurder, de gezinssamenstelling en de kwaliteit van de woning, waaronder de energie-efficiëntie. De Vlaamse minister, bevoegd voor wonen, bekijkt deze legislatuur hoe een energiecorrectie op de sociale huurprijs (maatregel 2.1.6) praktisch geïmplementeerd kan worden; renovatie en/of vervangingsbouw van sociale woningen kunnen leiden tot onnodige structurele leegstand omwille van o.a. beperkte renovatiebudgetten, verhuisbewegingen en gebrek aan expertise. Bij grondige renovatiewerken en/of vervangingsbouw is een zekere leegstand onvermijdbaar, maar die leegstand moet zo beperkt mogelijk gehouden worden. Onnodige structurele leegstand leidt immers tot onderbenutting van het sociale woningpark en een verlies aan inkomsten voor de SHM’s. De Vlaamse minister, bevoegd voor wonen, zal deze legislatuur maatregelen nemen om onnodige leegstand tegen te gaan en om renovatieprojecten vlotter te laten verlopen.

Ondersteuning micro-WKK De Vlaamse Regering wil de markt voor micro-warmtekrachtkoppeling-installaties (micro-WKK) geleidelijk stimuleren, vooral in de sociale huisvestingsector en bij lokale besturen (maatregel 2.2.3). Uit onderzoek bleek vooral de behoefte aan het opzetten van enkele concrete projecten waarbij voor een aantal typevoorbeelden een reeks micro-WKK’s worden ingepast in het verwarmings- en het elektriciteitssysteem. Hiertoe werd op 2 oktober 2013 een Ministerieel Besluit goedgekeurd voor het toekennen van subsidies aan micro-WKK’s in de sociale woningbouw. Sindsdien wordt er jaarlijks een projectoproep gelanceerd voor subsidieaanvragen voor demonstratieprojecten in de sociale woningbouw. Het VEA publiceerde eveneens een haalbaarheidstool voor micro-WKK op www2.vlaanderen.be/economie/ energiesparen/milieuvriendelijke/Haalbaarheidstool_microWKK_versie1.4_dec2013.xls.

Het Vlaams EnergieBedrijf De Vlaamse Regering heeft de taken van het Vlaams EnergieBedrijf (VEB) in 2014 bijgestuurd. Het VEB concentreert nu zich op de kerntaken die verband met het energieverbruik binnen de overheid, met een focus op leveringen, data en energie-efficiëntie. Bij de oprichting van het VEB werd eveneens voorzien dat het VEB samen met overheidsinstellingen hernieuwbare energieprojecten zou realiseren. Deze taak //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 73 van 182

wordt niet meer opgenomen door het VEB. Het VEB werd een dochteronderneming van de Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV). Het VEB heeft als missie de energiekost van de ‘ruime’ Vlaamse overheid en lokale besturen35 te verminderen. Hiertoe zet het VEB in op: 1.

Centraal en goedkoper energie aankopen Het VEB ging in 2015 van start met de eerste energieleveringen (groene elektriciteit en gas) aan 57 klanten binnen de ruime Vlaamse overheid. Deze klanten bespaarden in het eerste kwartaal van 2015 gemiddeld 20% op hun energiefactuur. In navolging van de wet op de overheidsopdrachten maakt het VEB geen winst op deze leveringen, maar werkt men tegen kostendekkende vergoeding. Het VEB ontzorgt zijn klanten op een innovatieve wijze, waardoor mensen en middelen vrijkomen.

2. Centraliseren van energiedata en ermee aan de slag gaan Via het TERRA Project van Radicaal Digitaal werkt het VEB aan de uitbouw van een Infrastructuurdatabank. Voortbouwend op de structuur en expertise van de Vastgoeddatabank, gebouwd door Het Facilitair Bedrijf (HFB) en het Departement Kanselarij en Bestuur, streven het VEB, HFB, Ruimte Vlaanderen en Wonen Vlaanderen, het VEA, Departement Informatie Vlaanderen en AGIV een belangrijke uitbreiding van de toepassingsmogelijkheden na en een verruiming van gebouwen naar infrastructuur (verlichting, sluizen,…). De focus van het project ligt op het verzamelen van energie gerelateerde data en de automatische opmaak van het register onbebouwde percelen. Als eerste stap integreren en combineren het VEB en HFB de verbruiksgegevens uit het klantenbeheersysteem van het VEB met de patrimoniumgegevens van de Vastgoeddatabank. Hierdoor kan het VEB gelijkaardige gebouwen beter vergelijken (benchmarken) en anomalieën opmerken. De ‘slechtste leerlingen’ worden nadien door het VEB gericht geadviseerd. 3. Begeleiden doelgroep om efficiënter om te springen met energie Een belangrijke taak van het VEB is het energieverbruik van de Vlaamse overheid te verminderen. Het leveren van energie en het verzamelen van data zijn de voorbereidende stappen. Het echte werk is het aanpassen van gebouwen, installaties, en het onderhoud en uitbating van de installaties. Het verlagen van het energieverbruik is uiteindelijk de meest duurzame manier om de energiefactuur te verlagen. Het VEB analyseert de beschikbare data van haar klanten, koppelt hierover terug en adviseert over een mogelijke aanpak (vb. vermijden sluipverbruik via betere afstelling installaties, abnormaal verbruik door defecte installatie,…). Verder faciliteert het VEB haar klanten bij het opzetten van een onderhouds- en energieprestatiecontract (OEPC) tussen de klant en een leverancier van energiediensten (Energy Service Company of ESCO). Het VEB zorgt voor alle nodige kennis (technisch, juridisch, projectbeheer) om een dergelijk project succesvol af te ronden. Op 26 oktober 2015 werd een eerste OEPC/ESCO afgesloten voor het OPZC Rekem met een contracttermijn van 9 jaar. Het VEB onderhandelde tot een gegarandeerde besparing van meer dan 30% op de energiefactuur van het zorgcentrum. Het betreft een evenwichtig pakket voor van energiebesparende maatregelen en eigen productie. Naast de aanleg van een kleinschalig warmtenet met een warmtekrachtkoppeling en een warmtepomp, worden een groot aantal van de oude verwarmingsinstallaties vervangen door performantere installaties en wordt ingezet op isolatie, relighting en optimalisatie van de gebouwenbeheersystemen. De template van deze eerste OEPC/ESCO zal nadien gebruikt worden voor andere projecten.

35

Ruime Vlaamse overheid en lokale besturen zijn de entiteiten van de Vlaamse overheid, lokale besturen, en instellingen en organisaties die rechtstreeks of onrechtstreeks grotendeels of volledig door de overheid gefinancierd worden. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 74 van 182


15.04.2016

Voor een OEPC overweegt de ESCO maatregelen die een kortere terugverdientijd hebben dan de looptijd van het contract. Gezien de looptijd van 9 jaar zullen de maatregelen in de meeste gevallen beperkt blijven tot aanpassingen aan de technische installaties en andere beperkte ingrepen zoals isoleren van leidingen. Ingrepen aan de gebouwschil hebben doorgaans een langere terugverdientijd en zullen in het kader van een 9-jarige OEPC doorgaans niet genomen worden tenzij de klant zelf bijkomende budgetten investeert. Het huidige aanbod van het VEB draagt dus wel bij aan het verbeteren van de technische installatie, maar niet aanzienlijk aan het verbeteren van de energieprestatie van de gebouwschil. Het VEB bestudeert wel de opties om een OEPC op een iets langere termijn aan te bieden waarbij deze maatregelen meer kans maken. Het VEB onderzoekt samen met de Vlaamse Confederatie Bouw hoe de template van de OEPC voor OPZC Rekem kan aangepast worden om meer aanpassingen van de bouwschil te integreren in ESCO projecten.

Scholen Vlaanderen telt naar schatting 20.000 scholengebouwen. Dit schoolgebouwenpark is betrekkelijk oud: uit de Schoolgebouwenmonitor 2013 is gebleken dat 13% dateert van voor 1920, 15% van tussen 1920 en 1950, 29% werd gebouwd tussen 1950 en 1970, 23% tussen 1970 en 1990, 14% tussen 1990 en 2007 en slechts 6% dateert van na 2007. Meer dan de helft van de schoolgebouwen werd dus gebouwd voor 1970. Bij de meest recente gebouwen van na 2007 is er een oververtegenwoordiging van tijdelijke constructies (modulaire units). De infrastructuur is dus vaak verouderd. De laatste decennia waren te weinig middelen voorhanden voor de scholenbouw in Vlaanderen. Dit ondanks inspanningen tijdens de voorbije legislaturen om het budget te verhogen. Het verouderde schoolpatrimonium is de erfenis van een jarenlange ‘onderinvestering’ in de scholenbouw sinds het midden van de jaren 1990. Figuur 4-18 geeft een overzicht van o.a. de besteedde kredieten voor schoolinfrastructuur in de periode 2000-2015:

Figuur 4-18. Kredieten loon/werking en schoolinfrastructuur, en totaal aantal leerlingen leerplichtonderwijs 200-2015 (Bron: Conceptnota Masterplan Scholenbouw)

De wachtlijst bij AGIOn voor de gesubsidieerde onderwijssector kent vooral vanaf midden jaren 1990 een gestage aangroei tot 2,7 miljard euro36 in 2015. Aangezien AGIOn subsidieert op basis van concreet ingediende subsidieaanvragen, geeft deze wachtlijst enkel een beeld van de “uitgedrukte” subsidiebehoefte. De aanvragen op de wachtlijst dekken dus niet noodzakelijk de reële subsidiebehoefte. 36

Financieringsbehoefte voor alle aspecten die samenhangen met de schoolinfrastructuur, niet enkel behoefte op vlak van energie-efficiëntie.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 75 van 182

Figuur 4-19 illustreert de jaarlijkse aangroei van de wachtlijst in functie van het geraamde subsidiebedrag:

Figuur 4-19. Wachtlijst gesubsidieerd onderwijs versus machtigingen AGIOn (Bron: Conceptnota Masterplan Scholenbouw)

Bij het GO! wordt niet gewerkt met wachtlijsten, maar volgens een eerste ruwe behoefteanalyse bedraagt de achterstand in subsidiebehoefte 2,3 miljard euro37. Het GO! werkt verder aan een stapsgewijze conditiemeting alle gebouwen. Volgens het GO! neemt de behoefte jaarlijks toe naarmate de staat van de gebouwen verslechtert. Het GO! stelt dat enkel met een investering van 228 miljoen euro per jaar op een termijn van 10 jaar het verdere verval van de GO! scholen een halt kan toeroepen. Een belangrijke voorwaarde hierbij is dat de gebouwen goed worden onderhouden. De Vlaamse Regering wil met de conceptnota van het Masterplan Scholenbouw ‘Samen bouwen aan een sterker schoolpatrimonium’ van 10 juli 2015 een antwoord bieden op de gekende noden en uitdagingen op het vlak van schoolinfrastructuur. Hierbij wordt uitgegaan van een geëngageerde maar ook realistische doelstelling: ongeacht mogelijke alternatieve financieringsbronnen zijn er steeds beperkingen op financieel, ruimtelijk en praktisch vlak om rekening mee te houden. De decennialang opgebouwde uitdagingen en aandachtspunten kunnen op korte termijn niet volledig opgelost raken. Deze en volgende legislaturen zal het nodig zijn dat er vanuit brede en langetermijnvisie blijvend wordt geïnvesteerd in schoolinfrastructuur. Het Masterplan zet in op vijf strategische doelstellingen: -

-

37

het bestaande onderwijspatrimonium vernieuwen. Daarbij wordt chronologie als enig criterium voor behandeling van subsidieaanvragen verlaten. In de toekomst wordt gewerkt met 6 prioriteitencriteria: dwingende nood aan investering, multifunctionaliteit, bouwkost, duurzaamheid, planmatige aanpak en chronologie. De procedures worden vereenvoudigd; de onderwijscapaciteit uitbreiden; alternatieve financieringsbronnen aanboren:  het lopende DBFM-programma ‘Scholen van Morgen’ (maatregel 2.4.2) is volop in uitvoering. Het DBFM-programma omvat 165 individuele scholenbouwprojecten, goed voor een 200-tal nieuwe of grondig gerenoveerde schoolgebouwen. De meeste projecten bevinden zich in de bouwfase en worden de komende jaren opgeleverd;  alternatieve financiering zal in de toekomst noodzakelijk blijven in de scholenbouw gelet op de beschikbare overheidsmiddelen. Rekening houdend met de lessen uit het lopende DBFM-programma ‘Scholen van Morgen’ zullen verschillende kleinere, vereenvoudigde en

Financieringsbehoefte voor alle aspecten die samenhangen met de schoolinfrastructuur, niet enkel behoefte op vlak van energie-efficiëntie.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 76 van 182


15.04.2016

-

-

meer projectspecifieke DBFM-operaties opgezet worden. Er wordt uitgegaan van 4 of meer DBFM (Design-Build-Finance-Maintenance)-bundels met een totale investeringskost van 200 miljoen euro;  er zal onderzocht worden in welke mate het Europees Fonds voor Strategische Investeringen (EFSI) mede een instrument kan zijn voor de financiering van schoolinfrastructuur in Vlaanderen;  … De focus leggen op schoolgebouwen van de toekomst:  de gebouwen moeten o.a. (multi)functioneel zijn in de ruime zin van het woord, en buiten de schooluren van nut zijn voor de lokale gemeenschap. Hiertoe wordt dit aspect meegenomen in de prioriteitencriteria voor subsidiëring. Er worden multifunctionele proefprojecten opgezet en van nabij opgevolgd, waardoor er concrete lessen kunnen getrokken worden op vlak van regelgeving en subsidiëring;  er wordt ingezet op energiezuinige bouwen van scholen. De uitdagingen op vlak van rationeel energiegebruik blijven immers groot. In voorbereiding op het BEN-bouwen vanaf 2021 (maatregel 2.1.1) wordt een ‘BEN-schoolgebouwen projectoproep’ gelanceerd met als doel enkele voorlopers aan te trekken die het pad effenen tegen 2021. Hierbij wordt ook de mogelijkheden voor een verhoogde subsidiëring bij de projecten die in stappen in de ‘BEN-schoolgebouwen projectoproep’ onderzocht;  er wordt een onderzoek opgezet naar de mogelijkheden om, bijvoorbeeld via het Vlaams Klimaatfonds, de schoolbesturen een financiële stimulans te geven, gerelateerd aan het behalen van een betere energieprestatie dan de EPB-regelgeving verplicht;  de verdere ontwikkelingen i.v.m. het ESCO-concept worden opgevolgd met oog voor opportuniteiten voor scholenbouw;  het instrument voor duurzame scholenbouw wordt geactualiseerd met een duidelijke vermelding van het aspect “duurzaamheid/hernieuwbare energie”;  … langetermijnplanning en een beheersmatige aanpak:  om de budgetten efficiënt te besteden is een goede planning van schoolbouwprojecten onontbeerlijk. Schoolbesturen zullen geïnformeerd en gesensibiliseerd worden over het belang van langetermijnplanning;  AGIOn zal een concreet en praktijkgericht onderzoek lanceren naar de elementen die invloed hebben op kostenefficiënt bouwen met als doel de realisatie van duurzame onderwijsinfrastructuur tegen een aanvaardbare kostprijs;  …

In het kader van de taxshift en de begrotingsopmaak besliste de Federale Regering dat de BTW op scholenbouw op 1 januari 2016 zakt van 21% naar 6%. Deze maatregel ondersteunt de inhaalbeweging in de scholenbouw uit het Masterplan Scholenbouw.

4.2.3 Korte termijn prognoses (2020) Het verbruik van fossiele brandstoffen voor verwarming van gebouwen wordt voornamelijk bepaald door de eigenschappen van de gebouwschil en verwarmingsinstallaties, de grootte en de oriëntatie van de gebouwen en het aantal gebouwen. Demografische factoren, zoals de toename van de bevolking en het aantal gezinnen in de periode 2013-2020, spelen hierin uiteraard een belangrijke rol. Voor de tertiaire sector speelt economische groei eveneens een rol. Bij de prognoses werd uitgegaan van 1.799 graaddagen, i.e. het gemiddelde in de periode 2000-2009, zoals ook aangenomen in het VMP 2013-2020. Algemeen werd afstemming verzekerd met het beleid zoals vastgelegd in het derde Actieplan EnergieEfficiëntie en de meest recent beschikbare prognoses met betrekking tot de inzet van hernieuwbare energie.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 77 van 182

Voor bestaande woningen en appartementen wordt rekening gehouden met de impact van de REGpremies van de netbeheerders voor isolatie, vervanging van glas en de installatie van een zonneboiler (maatregel 2.5.1) in de veronderstelling dat deze premies tot 2020 worden aangehouden. De aangekondigde wijziging van het premiebeleid werd nog niet doorgerekend aangezien de precieze modaliteiten nog niet bekend zijn. Er wordt verondersteld dat de impact van andere beleidsmaatregelen zoals de federale belastingvermindering (vanaf 2012 enkel nog voor dakisolatie), de renovatiepremie (maatregel 2.3.4), verplichting voor dakisolatie in Wooncode (maatregel 2.1.4),… grotendeels overlappen met het effect van de premies van de netbeheerders en dus al inbegrepen zijn in de impact van de premies van de netbeheerders. Voor ketelvervanging is er sinds 2012 geen globale premie door de netbeheerder meer voorzien (enkel voor beschermde afnemers) en wordt een autonome evolutie in rekening gebracht. Hierbij wordt rekening gehouden met de Ecodesignrichtlijn voor verwarmingsinstallaties vanaf 26 september 2015 waardoor bijna nog uitsluitend condensatieketels geplaatst kunnen worden. Voor nieuwbouw woningen en appartementen wordt uitgegaan van het aanscherpingspad van het Epeil op weg naar het BEN-bouwen in 2021 (maatregel 2.1.1, Figuur 4-15). Tevens werd rekening gehouden met het besluit inzake het minimaal aandeel hernieuwbare energie voor nieuwbouw en grondige renovaties. Voor nieuwe gebouwen in kantoren en scholen wordt uitgegaan van het aanscherpingspad tot 2021. Globaal genomen wordt in de sector gebouwen een reductie van de broeikasgasemissies verwacht van 24% in de periode 2005-2020 (Figuur 4-20). In de tertiaire en residentiële sector wordt in deze periode een daling vooropgesteld van respectievelijk 27% en 15%. Deze procentuele evolutie ligt in lijn met de inschatting zoals vermeld in het VMP 2013-2020.

Figuur 4-20. Overzicht emissies en prognoses sector gebouwen

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 78 van 182


15.04.2016

Totale broeikasgasuitstoot sector gebouwen (kton CO2-eq) Reductie (+) / Stijging (-) broeikasgasuitstoot in 2020 ten opzichte van 2005 sector gebouwen (%) Broeikasgasuitstoot residentiële gebouwen (kton CO2-eq) Broeikasgasuitstoot tertiaire gebouwen (kton CO2-eq)

2005

2010

2013

2014

2020

15.749

15.578

14.831

12.328

12.051

-24%

12.100

11.863

11.366

9.626

8.879

3.605

3.625

3.376

2.603

3.082

Tabel 4-16. Emissies en prognoses sector gebouwen

4.2.4 Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen In Tabel 4-17 worden een aantal belangrijke algemene hefboomkeuzes vermeld die werden gemaakt bij de opbouw van Verkenningsscenario 1 en 2 voor de residentiële sector. Verkenning 1

Verkenning 2

2010-2020

1,5

1,5

2020-2050

2,0

1,5

51

26

2020-2030

70

70

2030-2040

85

70

2040-2050

85

85

Renovatiesnelheid (%)

Reductie gemiddelde38 warmtevraag per m2 t.o.v. 2010 (%)

Gerenoveerde woningen Nieuwbouwwoningen

Aandeel appartementen in nieuwbouw (%) 2010

24

24

2030

32

30

2050

40

35

Tabel 4-17. Algemene hefboomkeuzes residentiële sector verkenningsscenario’s 2030-2050 doelstellingen

Hierbij kan nog volgende duiding worden gegeven: -

-

in beide scenario’s wordt in lijn met de historische evolutie gekozen voor een stijgend aandeel aan appartementen in nieuwbouwwoningen; in Verkenning 1 wordt een grondige energetische renovatie van bestaande woningen doorgerekend, wat indicatief kan worden gezien als een lage energierenovatie. In Verkenning 2 wordt een iets minder grondige energetische renovatie doorgerekend, wat kan worden gezien als een medium energierenovatie; in beide verkenningsscenario’s wordt gekozen voor een renovatiesnelheid van 1,5% tot 2% (gekoppeld aan lage of medium energierenovatie). Op basis van het aantal vergunningsplichtige renovaties ligt de huidige renovatiegraad op ongeveer 0,7 % van het totaal aantal woningen per jaar. Algemeen wordt beweerd dat de Vlaamse woningmarkt gekenmerkt wordt door een lage

38

In het model wordt gewerkt met een gemiddelde warmtevraag per m2 voor alle wooneenheden. Dit is een vereenvoudiging van de werkelijkheid waar de warmtevraag afhankelijk is van het type wooneenheid (open/halfopen/gesloten eengezinswoning versus appartementsgebouw) en de leeftijd van de wooneenheid. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 79 van 182

vernieuwingsgraad. Deze vernieuwingsgraad is evenwel niet concreet gedefinieerd (Vallen hieronder enkel de vergunningsplichtige renovaties, met andere woorden vaak ook aanbouwen/bijbouwen? Vallen ook niet vergunningsplichtige werken hieronder? Volstaat de uitvoering van een individuele maatregel om van vernieuwing/renovatie te kunnen spreken?). Om de impact van initiatieven om de renovatiegraad te verhogen te kunnen opvolgen, moet hieromtrent een eenduidige, opvolgbare definitie worden afgesproken zoals ook aangegeven in het kader van het Renovatiepact. In Figuur 4-21 tot Figuur 4-23 wordt een overzicht gegeven van de resultaten van enerzijds de historische emissies en de huidige beleidsprognoses (beleidsscenario tot 2035 39) en anderzijds de verkennende scenario’s met betrekking tot finaal energieverbruik, koolstofintensiteit en broeikasgasemissies voor de periode 2010-2050 aangevuld met historische (klimaatgecorrigeerde) gegevens voor de periode 1990-2010. Aanvullend wordt ook nog de evolutie van het aantal huishoudens, als belangrijke drijvende factor voor de residentiële sector, toegevoegd. In vergelijking met 2010 wordt tegen 2050 nog een verdere toename van het aantal huishoudens verwacht van 18%. Alle scenario’s leveren een verdere afname van het energieverbruik op met 25% tot 39 % in 2030 en met 39% tot 59% in 2050 in vergelijking met 1990. In functie van de vooropgestelde broeikasgasdoelstellingen wordt in alle scenario’s ook een gevoelige verdere daling van de koolstofintensiteit doorgerekend met 39 tot 74% in 2050. De combinatie van beide factoren resulteert in een reductie van de broeikasgasemissies met 37% tot 61 % in 2030 en met 61% tot 89% in 2050 ten opzichte van 1990. De volgende vaststellingen kunnen worden gemaakt op basis van deze figuren : -

-

-

-

het huidige beleidsscenario ligt in de periode 2010-2030 in lijn met Verkenning 2 en de verkenningsscenario’s van het Federaal Planbureau. De koolstofintensiteit ligt iets hoger en divergeert verder van de verkenningsscenario’s richting 2030. In Verkenning 2 worden de broeikasgasreducties zoals vooropgesteld in de Europese 2050 routekaart voor de sector gebouwen niet behaald; zoals vermeld in §4.6.1.1 wordt in het beleidsscenario de daling van het energieverbruik voornamelijk bekomen door een relatief groot aantal afzonderlijke ingrepen (gedeeltelijke renovatie). In 2013 werden bijvoorbeeld in ongeveer 3,5% van de Vlaamse woningen één of meerdere prioritaire energiebesparende investeringen uitgevoerd. Rapporten tonen aan dat de huidige praktijk niet steeds overeenkomt met optimale energieprestaties. Het eventuele gebrek aan een goede kosten-baten analyse en knowhow kan toekomstige energiebesparende investeringen blokkeren of bijzonder moeilijk en kostelijk maken. Het duurt bovendien tientallen jaren vooraleer een nieuwe renovatie overwogen wordt. In de verkenningsscenario’s 1 en 2 wordt gerekend met lager aantal, maar wel diepgaande, renovaties. Deze totaalrenovaties zijn immers vereist om lock-in situaties te vermijden; tot 2030 ligt scenario GHG40 van het Federaal Planbureau in lijn met Verkenning 2 voor de drie aspecten. Het scenario GHG40EE vertoont een lager energieverbruik over de hele periode 20102050 in lijn met Verkenning 1. Na 2030 wordt in alle verkenningsscenario’s van het Federaal Planbureau een forse daling van de koolstofintensiteit doorgerekend die in 2050 resulteert in een koolstofintensiteit die vergelijkbaar is met Verkenning 2. Door deze daling van de koolstofintensiteit wordt in alle verkenningsscenario’s van het Federaal Planbureau dan ook de vooropgestelde broeikasgasreducties bekomen. In Verkenning 1 en 2 is de elektrificatie en dus de daling van de koolstofintensiteit uitgespreid over de hele periode 2010-2050; er kan een relatief grote broeikasgasreductiekloof worden vastgesteld tussen enerzijds het huidige beleidsscenario en de verkenningsscenario’s Verkenning 1 (over de hele periode 20102050) en de verkenningsscenario’s van het Federale planbureau (in het bijzonder na 2030). Het

39

Dit beleidsscenario is gebaseerd op een extrapolatie tot 2035 van de korte termijnprognoses zoals vermeld in §4.6.3. Dit scenario houdt nog geen rekening met de mogelijke impact van nog te ontwikkelen beleid zoals vooropgesteld in het renovatiepact. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 80 van 182


15.04.2016

-

Renovatiepact kan helpen bij de belangrijke opstap van het ambitieniveau dat gerealiseerd dient te worden om deze verwachte emissiekloof te dichten; zoals blijkt uit §3 zal voor de residentiële sector aansluiting gezocht moeten worden bij Verkenning 1 om een vergaande globale niet-ETS doelstelling van grootteorde -35% te kunnen realiseren in 2030. Met een dergelijke doelstelling zou zowel het energieverbruik als de koolstofintensiteit reeds in 2030 gevoelig verlaagd moeten worden in vergelijking met het huidige beleidsscenario.

Figuur 4-21. Overzicht broeikasgasemissies verkenningsscenario’s 2030-2050 residentiële sector

Figuur 4-22. Overzicht energieverbruik verkenningsscenario’s 2030-2050 residentiële sector

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 81 van 182

Figuur 4-23. Overzicht koolstofintensiteit verkenningsscenario’s 2030-2050 residentiële sector

De verdere daling van de koolstofintensiteit kan niet gerealiseerd worden met een verdere brandstofomschakeling van stookolie naar aardgas zoals doorgerekend in het beleidsscenario (Figuur 4-23). Hiervoor moet een trend ingezet worden met een omschakeling naar (direct40) CO2-neutrale verwarmingstechnieken (warmtepompen, warmtenetten, biomassa,…). Deze omslag wordt geïllustreerd in Figuur 4-24 met een weergave van het aandeel van verwarmingsinstallaties op aardgas, stookolie en elektriciteit in Verkenning 1 en Verkenning 2. In beide scenario’s wordt enkel de overschakeling naar warmtepompen expliciet gemodelleerd. De daling van de koolstofintensiteit wordt in deze scenario’s ingevuld door elektrificatie via een bijkomend aandeel aan warmtepompen van 41% tot 63% in 2050 in vergelijking met 2010. In de drie scenario’s van het rapport van het Federaal Planbureau daalt het aandeel fossiele brandstoffen in de energiemix van 78% in 2010 naar 30% in 2050, terwijl het aandeel van CO2-neutrale energiedragers sterk toeneemt (40% voor elektriciteit, 15% voor biomassa, 10% voor waterstof en 5% voor zonnewarmte en geothermische warmte). Ter vergelijking kan nog worden vermeld dat de voorbije jaren een duizendtal warmtepompen werden geïnstalleerd bij renovaties in de residentiële sector (Tabel 4-11), of omgerekend in 0,04% van de Vlaamse woningen. Verregaande implementatie van innovatieve technologieën in de gebouwensector, zoals elektrische warmtepompen, die onontbeerlijk zijn voor de realisatie van de lange termijn einddoelstellingen in 2050 vragen veel tijd. Voor nieuwbouwwoningen wordt verwacht dat de aanscherping van het E-peil pad tegen 2020 zal leiden tot de sterk verhoogde keuze voor CO2-neutrale verwarmingsinstallaties (warmtepompen en biomassaketels). Het is evenwel noodzakelijk dat het transitieproces ook bij renovatie zo snel mogelijk wordt ingezet om de ambitieuze doelstellingen tegen 2050 ingevuld te krijgen. In Verkenning 1 en Verkenning 2 is er (omwille van de modelmatige complexiteit) voor gekozen om de implementatie van de warmtepompen volgens een lineair pad door te rekenen. Verder onderzoek met betrekking tot de benodigde tijd voor ontwikkelingstrajecten en leerpaden voor CO2-neutrale

40

Deze verwarmingstechnieken produceren geen directe CO2-uitstoot in de woning waar ze worden ingezet, maar kunnen indirect wel CO2 uitstoten bv. bij de productie van de elektriciteit die door een warmtepomp wordt verbruikt of bij de centrale productie van de warmte voor warmtenetten. Bij inzet van fossiele brandstoffen bij de elektriciteitsproductie of centrale warmteproductie impliceert dit een (gedeeltelijke) verschuiving van niet-ETS emissies naar ETS sectoren. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 82 van 182


15.04.2016

verwarmingstechnieken zou tot een verdere verfijning van deze implementatiescenario’s kunnen leiden die tevens rekening houdend met de autonome vervangingssnelheid van verwarmingsinstallaties.

Figuur 4-24. Aandeel verwarmingsinstallaties verkenningsscenario’s 2030-2050

In Figuur 4-25 wordt de bijdrage van de verschillende onderdelen in de broeikasgasreductie voor bestaande gebouwen tussen 2010 en 2050 geïllustreerd met aanduiding van de onzekerheidsranges. De broeikasgasreductie wordt hierbij uitgesplitst over de daling van de warmtevraag, verbetering van de ketelefficiëntie en de daling van de koolstofintensiteit. Uit deze figuur blijkt dat de vooropgestelde broeikasgasreducties in de residentiële sector enkel haalbaar zijn met een combinatie van zowel een substantiële daling van de warmtevraag als een substantiële verhoging van het aandeel aan CO 2neutrale verwarmingsinstallaties.

Figuur 4-25. Evolutie emissies bestaande gebouwen in de periode 2010-2050 (verkenningsscenario 1)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 83 van 182

Figuur 4-26 geeft een indicatieve schatting van het totaal van de gemiddelde jaarlijkse investerings-, onderhouds- en energiekosten tussen 2010 en 2050 voor de residentiële sector. De totale kosten worden op 8,5 miljard euro geschat in een BAU scenario en deze lopen op tot 8,9 miljard euro in Verkenning 2 en 9,1 miljard euro in Verkenning 1. In de investeringskosten zijn de volledige kosten voor nieuwbouw opgenomen, waarbij de kosten per gebouw groter zijn in Verkenning 1 als gevolg van een betere doorgerekende nieuwbouwprestatie. De investeringskosten in Verkenning 1 liggen 18% (of omgerekend 0,9 miljard euro) hoger dan in het BAU-scenario. Dit wordt deels gecompenseerd door een besparing in energiekosten van 0,6 miljard euro per jaar. Deze investeringen zullen ook na 2050 hun energiebesparende uitwerking hebben, terwijl de kostenbesparingen na 2050 hier niet meegenomen zijn. Figuur 4-27 laat voor de residentiële sector zien dat in Verkenning 1 de toename in investeringen (ten opzichte van een BAU scenario) toe te schrijven is aan extra investeringen in renovaties (0,9 miljard euro per jaar of meer dan een verdrievoudiging). Deze figuur bevestigt de algemene conclusie in de literatuur met betrekking tot de kosten van klimaatbeleid in de gebouwensector, nl. dat er grote extra investeringsvolumes nodig zijn voor renovatie. Pas op lange termijn worden deze (gedeeltelijk) gecompenseerd door lagere energiekosten. Om deze kloof te overbruggen en de versnelde energierenovatie ook voor minder kapitaalkrachtige doelgroepen mogelijk te maken kunnen goed gekozen financiële instrumenten een oplossing bieden. De ontwikkeling van toegankelijke financieringsproducten zou gestimuleerd kunnen worden door de overheid, eventueel met de inzet van publieke middelen als hefboom voor meer private investeringen.

Figuur 4-26. Schatting van de gemiddelde jaarlijkse investerings-, onderhouds- en energiekosten van 2010 tot 2050 in de residentiële sector (miljard euro)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 84 van 182


15.04.2016

Figuur 4-27. Schatting van de gemiddelde jaarlijkse investeringskosten tussen 2010 en 2050 in residentiële gebouwen (miljard €)

4.2.5 Beleidssuggesties Overkoepelend: noodzakelijke bouwstenen voor een lange termijnstrategie Om de ambitieuze lange termijn broeikasgasdoelstellingen in te vullen, moet het beleid in de residentiële sector zich focussen op volgende bouwstenen: -

-

een verdere daling van het energieverbruik is vereist via een combinatie van versnelde en diepere renovatie van het bestaande gebouwenpark en zeer laag energieverbruik van nieuwbouw aangevuld met een verdere verbetering van de efficiëntie van verwarmingsinstallaties; het aandeel CO2-neutrale verwarmingsinstallaties (warmtepompen, warmtenetten, biomassa,…) moet substantieel verhoogd worden.

In functie van de te realiseren broeikasgasdoelstellingen in 2030 en 2050 moet een evenwicht gezocht worden tussen beide bouwstenen, zowel wat betreft het vereiste ambitieniveau als het optimale implementatietijdspad. Gezien de lange levensduur van woningen moet prioritair werk gemaakt worden van de versnelde en diepere renovatie van het bestaande gebouwenpark. Een complementair tijdspad voor de implementatie van CO2-neutrale verwarmingsinstallaties bij renovatie moet hieraan worden gekoppeld.

Nieuwbouw met zeer laag energieverbruik Het huidige beleid voor nieuwbouw (en werkzaamheden waarvoor een stedenbouwkundige vergunning vereist is) ligt in lijn met de lange termijn noden voor het energieen klimaatbeleid richting 2050. Het is daarbij van belang om zoals gepland doorlopend de EPB-software bij te werken om ervoor te zorgen dat innovatieve bouwtechnieken kunnen meegenomen worden in de berekening van het Epeil. Zodoende wordt innovatie ondersteund. Verdere aanmoediging van het BEN-krediet bij banken vanuit de Vlaamse overheid lijkt aangewezen.

Versnelde en diepere renovatie van het bestaande gebouwenpark Gezien het relatief laag aantal nieuwbouwwoningen, is het zeer belangrijk om vooral de energieprestatie van het bestaande woningpark zeer aanzienlijk te verbeteren. De voorbije jaren heeft het ERP2020-programma vruchten afgeworpen. Er zijn evenwel bijkomende stimulansen nodig om de doelstellingen van het Energierenovatieprogramma 2020 te realiseren. Daarnaast is er met het oog op de //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 85 van 182

lange termijn uitdagingen ook een verhoogde aandacht nodig voor grondige renovatie van het bestaande gebouwenpark. Begin 2015 is de voorbereiding gestart van een Vlaams Renovatiepact (§4.6.2) en op 17 juli 2015 werd hierover een conceptnota goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Het opzet van dit Renovatiepact is ingebed in de lange termijn uitdagingen die in de verkennende scenario’s worden geschetst. De bouwstenen en werven van dit pact kunnen ertoe leiden dat de Vlaamse woningeigenaars (versneld) geprikkeld worden om te investeren in doorgedreven woningrenovaties. Het ambitieniveau van de voorlopige lange termijndoelstellingen zoals vermeld in de conceptnota waarbij een vermindering van het EPC-kengetal met gemiddeld 75% vooropgesteld wordt, sluit aan bij de lange termijn noden wat betreft diepe renovatie voor het energieen klimaatbeleid richting 2050 (uitgangspunten van Verkenning 1). Door ook de verdere concrete uitwerking te richten op de energieen klimaatdoelstellingen voor 2030 zal het Renovatiepact hier substantieel aan kunnen bijdragen.

Verdere verbetering efficiëntie verwarmingsinstallaties Er moet verder ingezet worden op de kennis, uitvoering (o.a. naleving verplichtingen door eigenaars en gebruikers) en kwaliteit van de keuring voor ingebruikname, het periodieke onderhoud en de verwarmingsaudit van verwarmingsinstallaties met oog op de energie-efficiënte werking van deze installaties en de vervanging van oude, inefficiënte toestellen.

Substantiële verhoging aandeel CO2-neutrale verwarmingsinstallaties Uit de verkenning van de 2030 en 2050 klimaatdoelstellingen komt naar voor dat naast een verdere daling van de energievraag, ook het aandeel CO2-neutrale verwarmingsinstallaties substantieel verhoogd dient te worden. In functie van de te realiseren broeikasgasdoelstellingen in 2030 en 2050 moet een evenwicht gezocht worden tussen beide bouwstenen, zowel wat betreft het vereiste ambitieniveau als het optimale implementatietijdspad. Voor nieuwbouwwoningen wordt verwacht dat de aanscherping van het E-peil pad tegen 2020 zal leiden tot een sterk verhoogde keuze voor CO2-neutrale verwarmingsinstallaties (warmtepompen, warmtenetten, biomassaketels,…). Hoe vroeger het transitieproces ook bij renovatie ingezet wordt, hoe groter de waarschijnlijkheid om de ambitieuze doelstellingen tegen 2050 (en 2030) ingevuld te krijgen. Momenteel ligt de focus in het Renovatiepact in eerste instantie op de grondige aanpak van de gebouwschil. Binnen het Renovatiepact zal in tweede instantie nog onderzocht moeten worden op welke manier de daling van de koolstofintensiteit kan worden gerealiseerd.

Sociale woningen Het huidig beleid voor nieuwbouw sociale woningen (en werkzaamheden in sociale woningen waarvoor een stedenbouwkundige vergunning nodig is) ligt in lijn met de lange termijn noden voor het energieen klimaatbeleid richting 2050. Daarnaast kunnende energieprestaties van het bestaande sociale woningpark nog aanzienlijk verbeterd worden. De afgelopen jaren is er duidelijke vooruitgang geboekt t.o.v. de ERP2020-doelstellingen. Het verder opdrijven van het renovatie-tempo blijft echter noodzakelijk, bovendien is het daarbij - met het oog op de lange termijn noden van het energieen klimaatbeleid richting 2050 en de woonkwaliteit van de bewoners - aangewezen om onmiddellijk in te zetten op grondige renovaties (desgevallend via sloop- en vervangingsnieuwbouw). Hiertoe kan de VMSW o.a. : -

de SHM’s actief stimuleren om versneld over te gaan tot grondige renovaties, op termijn eventueel via verplichtingen; procedures vereenvoudigen en versnellen; de nodige financiering beschikbaar stellen, via overheids- en/of private middelen, waarbij alle mogelijke vormen van reguliere en alternatieve financiering onderzocht worden; verder vervolg geven aan de uitgevoerde demonstratieprojecten, waarbij na afronding van het project wordt ingezet op actieve opvolging en doorstroming van de geleerde lessen, …

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 86 van 182


15.04.2016

De verdere actieve medewerking van de VMSW aan de volgende fase van het Renovatiepact kan hieraan bijdragen.

Tertiaire gebouwen De tertiaire sector heeft een veel diverser gebouwenpark dan woningen: kantoorgebouwen, scholen, ziekenhuizen, rusthuizen, restaurants, hotels, zwembaden, sporthallen,… Deze hebben allen hun eigen dynamiek wat betreft investerings- en vernieuwingsgraad. Specifieke analyses voor elk van deze gebouwentypes zijn momenteel niet beschikbaar, maar het is wel duidelijk dat voor het invullen van de lange termijn klimaat- en energiedoelstellingen ook hier dezelfde bouwstenen spelen als in de residentiële sector.

Onderwijs De gebouwen van de onderwijssector vertonen een significant mitigatiepotentieel. De nood aan budget voor (energetische en niet-energetische aspecten van) schoolinfrastructuur is groot en overstijgt de beschikbare overheidsmiddelen. Het Masterplan Scholenbouw bevat een breed gamma aan acties die hier op inzet, waaronder acties i.v.m. energie-efficiëntie, multifunctioneel ruimtegebruik en alternatieve financiering. Een actieve uitvoering en opvolging van dit plan - o.a. met oog voor energie-efficiëntie - is noodzakelijk om de nood binnen de scholen te beantwoorden.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 87 van 182

4.3 LANDBOUW 4.3.1 Evolutie indicatoren en emissies 4.3.1.1

Indicatoren

Subsector Energie Energie

Indicator

2010

Geïnstalleerd vermogen WKK (MWe) Groen operationeel vermogen biogas, landbouw [kWe]

2011

2012

2013

2014

320

333

370

391

415

39.233

47.989

61.127

75.813

99.802

Energie

Groene warmte productie door WKK (GJ)

1.083.137

872.565

1.158.243

1.588.687

1.645.596

Energie

Groene warmte productie door biomassa-installaties (enkel warmte) (GJ)

456.474

239.746

260.392

297.079

232.552

Bodem

Gebruik kunstmest (ton N/jaar)

76.308

73.133

74.674

71.249

71.249

Bodem

Verwerking en export Vlaamse dierlijke mest (ton N/jaar)

27.000

30.300

34.400

37.800

38.500

22,74

23,19

22,96

22,99

23,15

249.681

247.208

250.570

261.748

267.056

Niet-melkvee

1.088.954

1.066.856

1.039.290

1.037.087

1.033.253

Varkens

6.234.198

6.231.735

6.269.146

6.305.798

6.101.207

Pluimvee

27.344.835

27.601.433 28.486.060 29.773.783 30.862.883

Verteringsprocessen

Verteringsprocessen/ mestopslag/bodem

Melkproductie/melkkoe (kg/dag) Omvang veestapel (aantal dieren) Melkvee

Tabel 4-18. Indicatoren sector landbouw

In Tabel 4-18 worden de indicatoren voor de landbouwsector vermeld. Een aantal vaststellingen voor de voorbije jaren wordt hier kort toegelicht. Een aantal aspecten komt meer in detail en voor een meer uitgebreide tijdsreeks aan bod in §4.6.1.2. De voorbije jaren is het geïnstalleerd vermogen van de WKK’s en het groen operationeel vermogen met biogas verder toegenomen. Het aandeel dat de landbouwsector heeft in de productie van energie door WKK’s is gestegen van 2% in 2007 tot 12% in 2012. De groene warmte productie is sinds 2010 verder toegenomen (met een daling tussen 2010 en 2011 door een lagere warmtebehoefte door het warme voor- en najaar). Het overgrote deel van de hernieuwbare energieproductie in de landbouwsector is op conto te schrijven van de (groot- en kleinschalige) WKK’s. Ze gebruiken hoofdzakelijk biomassa als energiebron. De landen tuinbouwsector heeft ondertussen een aandeel van 25% in de productie van hernieuwbare energie door WKK’s. Het gebruik van kunstmest is verder afgenomen en de verwerking en export van dierlijke mest is verder toegenomen. De melkproductie per melkkoe is de voorbije jaren gestabiliseerd na een toename in de periode 1990-2010. Sinds 2011 is de melkveestapel licht toegenomen. De niet-melkveestapel is afgenomen en de pluimveestapel toegenomen sinds 2010, terwijl de varkensstapel is afgenomen tussen 2013 en 2014. 4.3.1.2 Emissies sector landbouw In Vlaanderen is de landbouwsector in 2014 verantwoordelijk voor de uitstoot van 6,9 Mton CO2-eq of omgerekend 16% van de niet-ETS emissies. In de periode 1990-2014 heeft de landbouwsector reeds een //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 88 van 182


15.04.2016

aanzienlijke daling van broeikasgasuitstoot van 26% gerealiseerd (Figuur 4-28). Deze daling was hoofdzakelijk het gevolg van de afbouw van de veestapel in het kader van het mestbeleid enerzijds en de daling van het energiegebruik door stijgende energieprijzen en investeringen in energiebesparende en hernieuwbare technologieën anderzijds. Globaal genomen is deze daling gerealiseerd in de periode 1990-2008. Sinds 2008 zijn de totale broeikasgasemissies in de landbouwsector min of meer gestabiliseerd.

Figuur 4-28. Evolutie broeikasgasemissies landbouwsector

De belangrijkste broeikasgassen in de landbouwsector zijn, in afnemende omvang (in CO2-eq uitgedrukt41) CH4, N2O en CO2, in 2014 (Figuur 4-29). De energetische emissies hebben een relatief beperkt aandeel van 23%, terwijl de niet-energetische emissies 77% van de Vlaamse landbouwemissies vertegenwoordigen.

Figuur 4-29. Aandelen broeikasgasemissies landbouwsector 2014

41

CO2 heeft een GWP-waarde van 1, CH4 (methaan) heeft een GWP-waarde van 25 CO2-equivalent, en N2O (lachgas) heeft een GWP-waarde van 298 CO2-eq. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 89 van 182

De energetische emissies zijn het gevolg van verbranding van fossiele brandstoffen voornamelijk in de glastuinbouw en intensieve veehouderij voor verwarming van serres en stallen met aandelen in het landbouw-energieverbruik van respectievelijk 42% en 28% in 2014.

Figuur 4-30. Aandelen energieverbruik door de landbouwsector in 2014

Deze emissies vertoonden het voorbije decennium een dalende trend in de periode 1990-2014, dankzij inspanningen gericht op rationeel energiegebruik en de aanwending van minder koolstofintensieve brandstoffen in de glastuinbouw. Uit Figuur 4-31 blijkt dat het totale klimaatgecorrigeerde energieverbruik in de landbouwsector in de periode 1990-2014 met 19% is afgenomen. Deze daling is een lichte onderschatting van de werkelijkheid. Net zoals voor residentiële gebouwen leidt de klimaatcorrectie in bijzonder warme jaren zoals 2014 tot een zekere scheeftrekking (vergelijkbaar met de situatie in de residentiële gebouwensector in §4.2.1.2). Zonder klimaatcorrectie bedraagt de daling van het totale energieverbruik in de periode 1990-2014 33%. In dezelfde periode is er tevens een brandstofswitch gerealiseerd van petroleumproducten naar aardgas en biomassa vanaf 2006 (zowel biogas als vaste biomassa). Sinds 2008 is het aardgasverbruik versneld gestegen doordat er steeds meer WKK eenheden in eigen gebruik worden opgestart. Naast grotendeels nieuwe installaties zijn dit gedeeltelijk vervangingen van oudere motoren. Vele van deze oudere motoren werden uitgebaat in samenwerking met een elektriciteitsproducent. Deze werden nu vervangen door motoren in eigen beheer. Dit geeft in de broeikasgasinventaris eveneens een verschuiving van het aardgasverbruik van de elektriciteits- en warmtesector naar de landbouwsector. In 2010 is de Vlaamse landbouwsector een netto-producent van elektriciteit geworden voornamelijk door de ontwikkeling van WKK in de glastuinbouwsector. Dit verklaart het negatief elektriciteitsverbruik in Figuur 4-31. De emissiereductie van de toegenomen inzet van WKK en groene stroomproductie in de landbouwsector, dat zowel voor eigen gebruik als voor gebruik voor derden dient, komt in de huidige emissie-inventaris niet ten goede aan de landbouwsector maar voornamelijk aan de (ETS) energiesector.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 90 van 182


15.04.2016

Figuur 4-31. Evolutie van het energieverbruik in de landbouwsector (inclusief visserij en bosbouw) in de periode 1990-2014 (klimaatgecorrigeerde cijfers exclusief aangekochte warmte)

De veestapel is de drijvende factor voor de niet-energetische emissies afkomstig van verteringsprocessen (CH4) en mestopslag (CH4 en N2O). De globaal dalende veestapel vanaf 2000 zoals geïllustreerd in Figuur 4-32, onder meer ten gevolge van het strengere mestbeleid, opkoopregelingen, de dioxinecrisis en de conjunctuur, bepaalt dan ook de dalende trend van deze emissies. Vanaf 2008 stijgt de veestapel terug door de uitbreidingsmogelijkheden in het mestbeleid (MAP 3) sinds 2007. Mits onder meer mestverwerking kan een bedrijf zijn veestapel uitbreiden. Dat leidt vooral tot aangroei van de varkens- en pluimveestapel. Sinds 2012 wordt ook een lichte toename van het aantal melkkoeien vastgesteld. De omvang van de veestapel is een drijvende kracht achter de stijgende niet-energetische emissies vanaf 2008 die hieronder meer in detail wordt ontleed.

Figuur 4-32. Evolutie veestapel

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 91 van 182

De emissies ten gevolge van de verterings- of vergistingsprocessen bij herkauwers (CH4) vertonen vanaf 1996 een dalende trend. Vanaf 2008 vertonen deze emissies een stabiel verloop. Rundvee heeft met 89% het grootste aandeel in deze emissies (Figuur 4-33). De omvang van de Vlaamse rundveestapel daalt sinds 1996 door het melkquotum in combinatie met de sterk verbeterde efficiëntie van het melkvee en de verslechterde economische situatie voor het vleesrundvee. Sinds 2012 wordt echter een lichte toename van het aantal melkkoeien vastgesteld, mogelijk te wijten aan de afschaffing van het melkquotum die in het vooruitzicht werd gesteld vanaf 1 april 2015.

Figuur 4-33. Aandelen van de verschillende diersoorten in de CH4-emissies ten gevolge van verteringsprocessen in 2014

De sterk verbeterde efficiëntie van het melkvee wordt ook geïllustreerd bij de verdere analyse van de drijvende factoren voor de methaanemissies ten gevolge van verteringsprocessen bij melkkoeien (Figuur 4-34). In de periode 1990-2014 is de melkveestapel gedaald met 41% terwijl de melkproductie in dezelfde periode met 21% is toegenomen en de totale methaanemissie met 24% is gedaald. Dit kan worden verklaard door een sterk afgenomen methaanemissie per kg melk met 37% in de periode 1990-2014. Deze daling werd verkregen door verhoging van de productiviteit van het vee via maatregelen zoals het verhogen van de fertiliteit, genetische selectie, het verkleinen van het aandeel ‘ongewenst’ jongvee, een preventief gezondheids- en dierenwelzijnsbeleid, de verhoging van de rendabiliteit van minder efficiënte bedrijven,… Deze maatregelen worden in Vlaanderen ondertussen zeer goed toegepast, waardoor voor verdere emissiedaling per geproduceerde kg melk voornamelijk wordt gekeken naar de samenstelling van het voederrantsoen.

Figuur 4-34. Drijvende factoren voor de CH4-emissies ten gevolge van verteringsprocessen bij melkkoeien //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 92 van 182


15.04.2016

De N2O-emissies bij mestopslag is in belangrijke mate toe te schrijven aan de rundveestapel met een aandeel van 68% in 2014 (Figuur 4-35). De CH4-emissies bij mestopslag zijn grotendeels toe te schrijven aan de varkensstapel met een aandeel van 64% in 2014.

Figuur 4-35. Aandelen in de N2O- en CH4-emissies uit mestopslag in 2014

De N2O-emissies uit mestopslag zijn in de periode 1990-2014 gedaald met 29% (Figuur 4-36). Deze evolutie houdt een direct verband met de evolutie van de veestapel zoals geschetst in Figuur 4-32.

Figuur 4-36. Evolutie van de N2O-uitstoot uit mestopslag in de periode 1990-2014

Gezien het belangrijke aandeel van varkensstapel in de CH4-emissies bij mestopslag en het direct verband tussen beide aspecten, sluit de evolutie van de CH4-uitstoot zeer nauw aan bij de evolutie van de varkensstapel (Figuur 4-37). De varkensstapel vertoont globaal een daling sinds 2000 en een opwaartse trend vanaf 2006 door een licht toegenomen veestapel. De afbouw van de varkensstapel begon in 1999 als gevolg van prijsdaling sinds 1998, de dioxinecrisis in 1999, de opkoopregeling in de periode 2000-2004 en het strengere mestbeleid. Omwille van het gewijzigd mestbeleid sinds 2007 nam de varkensstapel opnieuw licht toe.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 93 van 182

Figuur 4-37. Evolutie van de CH4-uitstoot uit mestopslag in de periode 1990-2014

Uit Figuur 4-38 blijkt dat de directe emissies door landbouwactiviteiten op gras- en akkerlandbodem het grootste aandeel hebben met 77% in 2014. Deze directe emissie is het gevolg van landbouwactiviteiten die stikstof aan de grond toevoegen. De belangrijkste landbouwactiviteiten die de N-input verhogen, zijn het toedienen van kunstmest (minerale N) en dierlijke mest, mestproductie van grazende dieren en gewasresten die na de oogst achterblijven op het land.

Figuur 4-38. Aandelen in de N2O-emissies afkomstig van landbouwactiviteiten op gras- en akkerlandbodem in 2014

Het mestbeleid (in combinatie met kunstmestprijzen) leidde tot dalende lachgasemissies uit de bodem via een dalend kunstmestgebruik, de toepassing van emissiearme technieken, een geringere nutriënteninhoud van het veevoeder en een toenemende mestverwerking. Globaal genomen zijn de directe N2O-emissies afkomstig van landbouwactiviteiten op gras- en akkerlandbodem in de periode 1990-2014 met 34% afgenomen.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 94 van 182


15.04.2016

Figuur 4-39. Evolutie van de directe N2O-emissies afkomstig van landbouwactiviteiten op gras- en akkerlandbodem in de periode 1990-2014

4.3.2 Beleidsevoluties Kernelementen beleidsevoluties landbouw De beleidsmaatregelen zoals uitgestippeld in het VMP werden de voorbije jaren uitgevoerd. Pijler I van het nieuwe Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is zoals gepland van start gegaan op 1 januari 2015 met een belangrijk klimaataccent. Ook Pijler II ging van start in 2015. Naast de klimaatgerelateerde voorwaarden (o.a. vergroeningsmaatregelen) gekoppeld aan de directe steun van pijler I, is 42,30% van het Vlaams Programma voor Plattelandsontwikkeling 2014-2020 (PDPO III), de Vlaamse invulling van de tweede pijler van het GLB, gericht op klimaat- en milieudoelstellingen. De voorbije jaren werd versterkt ingezet op sensibilisering en voorlichting. Concrete maatregelen voor energetische emissies werden uitgevoerd zoals vooropgesteld met onder meer de verlenging van het energieconsulentenproject, het project Enerpedia 2.0, VLIF-steun, investeringsondersteuning voor een pilootproject restwarmte in een glastuinbouwcluster en de invoering van EPB-eisen voor verwarmde/gekoelde landbouwgebouwen. Een aantal maatregelen gericht op de niet-energetische emissies werd opgestart. Een IWTonderzoeksproject werd opgezet om het toepassen van methaanreducerende (voeder)strategieën op Vlaamse melkveebedrijven te faciliteren door kennisopbouw en kennisverspreiding. Een intern studieproject wordt uitgevoerd om de beschikbare kennis over het effect van bestaande en potentiële landbouwmaatregelen op de broeikasgasuitstoot samen te brengen. Sinds 1 januari 2015 wordt investeringssteun gegeven voor randinfrastructuur ter ondersteuning van kleinschalige vergisting op landbouwbedrijven. Daarnaast wordt via het Enerpedia-project ingezet op sensibilisering en adviesverlening voor het gebruik van kleinschalige vergisting op het landbouwbedrijf. Er wordt een pilootproject opgestart inzake een pro rata systeem voor digestaat na pocketvergisting, wat kleinschalige vergisting met varkensmest rendabel zou kunnen maken. De voorbije jaren werd verder uitvoering gegeven aan het Strategisch Plan Korte Keten, het Strategisch Plan Biologische Landbouw en de preventie van voedselverlies en maximale valorisatie van nevenstromen.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 95 van 182

Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Pijler I van het nieuwe Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB, maatregel 3.1.2) is van start gegaan op 1 januari 2015. Pijler II ging van start in 2015. Klimaatbeleid is een belangrijk accent binnen het nieuwe GLB: -

-

in Pijler I van het GLB (directe steun en marktmaatregelen) is er aandacht voor klimaatbeleid via enerzijds de algemene GLB-randvoorwaarden en anderzijds de nieuwe vergroeningsverplichtingen van het GLB. De voorwaarden voor steun in het kader van pijler 1 werden hiertoe aangepast; Pijler II van het GLB (plattelandsontwikkeling) wordt vanuit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) gefinancierd. Op Europees niveau werden zes prioriteiten voor Pijler II naar voor geschoven, waaronder ELFPO-prioriteit 5 “Bevordering van het efficiënte gebruik van hulpbronnen en steun voor de omslag naar een koolstofarme en klimaatbestendige economie in de landbouw-, de voedsel-, en de bosbouwsector”. Daarnaast werden innovatie, milieu, en klimaatmitigatie- en adaptie ook als horizontale doelstelling naar voor geschoven. Een verplicht aandeel van 30% van het ELFPO-budget is bestemd voor milieu- en klimaatvriendelijke investeringen. Met 42,30% van de PDPO III-maatregelen die klimaat- en/of milieu gerelateerd zijn, gaat Vlaanderen hier verder dan de Europese doelstelling.

Vlaanderen geeft invulling aan de tweede pijler van het GLB (plattelandsontwikkeling) met het Vlaams Programma voor Plattelandsontwikkeling 2014-2020 (PDPO III) dat in 2014 werd goedgekeurd. Het PDPO III bevat maatregelen met positieve invloed op het klimaat (mitigatie, LULUCF42 en/of adaptatie) zoals investeringssteun via het Vlaams Landbouw Investeringsfonds (VLIF), agro-milieu en klimaatmaatregelen, adviesverlening, beheersovereenkomsten, demonstratieprojecten,… De maatregelen leidden op het terrein tot concrete acties. Kleine bijsturingen aan het PDPO III zijn mogelijk in de komende jaren. Voorlopig zijn er evenwel geen wijzigingen voorzien met een impact op het klimaat.

Sensibilisering en voorlichting Het Departement Landbouw en Visserij zette de voorbije jaren versterkt in op sensibilisering en voorlichting (maatregel 3.1.1). Elk jaar worden rond de 100 voorlichtingsactiviteiten (publicaties, artikels, studiedagen, lessenreeksen, filmpjes,…) georganiseerd rond thema’s als energie-efficiëntie, hernieuwbare energie, duurzaam bemesten, geïntegreerde toepassing van gewasbeschermingsmiddelen, bodemvruchtbaarheid, duurzame ruwvoederwinning, praktijkgidsen (bemesting, gewasbescherming, natuur, water),… met een positief (secundair) effect op klimaat (mitigatie, LULUCF en/of adaptatie). Daarnaast kunnen erkende centra voor sensibilisering van meer duurzame landbouw projecten indienen voor de jaarlijkse oproep voor demonstratieprojecten. Verschillende thema’s binnen deze jaarlijkse oproep tijdens de periode 2013-2015 hadden verband met klimaat (mitigatie, LULUCF en/of adaptatie).

Europees Innovatie Partnerschap voor de landbouw Het Europees Innovatie Partnerschap voor de landbouw (EIP-Agri) biedt potentieel voor klimaatgerelateerde innovatieve projecten in de landbouw. EIP-Agri heeft als doel om innovaties vanuit de primaire landbouw te stimuleren. Initiatiefnemers moeten hiervoor een Operationele Groep oprichten, hierin moet minimaal één deelnemer landbouwer zijn. Ook onderzoekers, adviseurs en bijvoorbeeld de verwerkende industrie kunnen meehelpen om een innovatief idee uit te werken binnen een operationele groep. De eerste oproep hiervoor in Vlaanderen werd in februari 2016 gelanceerd. Hierbij komen ook klimaatgerelateerde thema’s in aanmerking.

Maatregelen gericht op energetische emissies De maatregelen gericht op energetische emissies (3.2.1 t.e.m. 3.2.3) werden uitgevoerd zoals vooropgesteld. Concreet werden o.a. volgende acties genomen: 42

Broeikasgasemissies ten gevolge van landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw (of LULUCF – Land Use, Land Use Change and

Forestry), zie §5.3.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 96 van 182


15.04.2016

-

Energieconsulenten Het energieconsulentenproject van het VEA (maatregel 2.2.2) werd verlengd voor de periode 2014-2016. Er werden o.a. subsidies toegekend aan Boerenbond Consult voor energieconsult aan landbouwbedrijven.

-

Enerpedia 2.0 Complementair aan de energieconsulenten en het Kenniscentrum Glastuinbouw, ging op 1 juli 2014 het project Enerpedia 2.0 (www.enerpedia.be) van start. In dit project worden innovatieve technieken voor broeikasgasreducties, energiebesparing en de productie van hernieuwbare energie in de landen tuinbouw getest en gepromoot, met de bedoeling om deze vlotter ingang te doen vinden in de verschillende deelsectoren van de landen tuinbouw. Er wordt ingezet op technologieën die nog een ontwikkelingspotentieel in de sector hebben, zoals micro- en pocketvergisting, kleine windturbines, zonneboilers, actief ontvochtigen met warmterecuperatie in serres, bewaring en koeling van landen tuinbouwproducten en warmtepompen. Enerpedia 2.0 wordt gefinancierd vanuit het Vlaams Klimaatfonds (zie §6.2.12).

-

Bedrijfsadviessysteem KRATOS In uitvoering van PDPO III wordt het gratis adviessysteem “KRATOS – Raad op maat” uitgewerkt. Het Departement Landbouw en Visserij sluit hiervoor een raamovereenkomst af met adviseurs die geselecteerd worden via een open offerte-aanvraag. Binnen de module klimaat (maximaal 315 adviezen voorzien) zal advies gegeven worden over de agromilieuacties met betrekking tot klimaat en/of over energie. Daarnaast komt energie ook aan bod binnen de module ‘bedrijfseconomisch advies (maximaal 630 adviezen voorzien). Vanaf februari 2016 is het bedrijfsadviessysteem KRATOS operationeel43.

-

VLIF-steun De VLIF-steun voor energiebesparende technieken en investeringen in hernieuwbare energie werd aangepast in het kader van PDPO III met ingang van 1 januari 2015.

-

Investeringsondersteuning pilootproject restwarmte glastuinbouw De Vlaamse Regering keurde investeringsondersteuning goed voor een pilootproject restwarmte in een glastuinbouwcluster. Het gaat om een eenmalige subsidie aan MIROM Roeselare voor de realisatie van een warmtenet tussen de verbrandingsinstallatie en de glastuinbouwcluster Roeselare-West. Met het warmtenet, inclusief randinfrastructuur, wordt restwarmte uitgekoppeld bij de huisvuilverbrandingsoven van MIROM Roeselare en geleverd aan glastuinbouwcluster Roeselare-West. Deze maatregel krijgt cofinanciering vanuit het Vlaams Klimaatfonds (zie §6.2.13).

-

Energieprestatie- en binnenklimaateisen voor landbouwgebouwen Vanaf 1 januari 2015 zijn de energieprestatie- en binnenklimaateisen (EPB-eisen maatregel 2.1.1) volgens de Europese richtlijn ook van toepassing bij nieuwbouw of grondige renovatie van bepaalde landbouwgebouwen. Gezien de bijzondere aard van deze gebouwen werden specifieke vereisten opgesteld. Vóór 2015 waren gebouwen enkel EPB-plichtig als ze verwarmd of gekoeld werden ten behoeve van mensen. Enkel landbouwgebouwen die behoorlijk wat energie verbruiken voor verwarming, koeling of ventilatie moeten voldoen aan specifieke EPB-eisen, met name:   

43

serres voor warme teelten; energie-intensieve productie- en bewaarloodsen; varkens- en pluimveestallen

Voor meer informatie, zie http://lv.vlaanderen.be/sites/default/files/attachments/20160217_overzicht_adviesmodules_kratos_1.pdf.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 97 van 182

Andere landbouwgebouwen, waar het energieverbruik vrij beperkt en isolatie minder zinvol is (bv. melk- en vleesveestallen, stallen voor kalverhouderij, geiten, schapen en paarden, serres voor koude teelten, machineloodsen,…) worden vrijgesteld van EPB-eisen.

Maatregelen gericht op niet-energetische emissies De maatregelen gericht op niet-energetische emissies (3.3.1 t.e.m. 3.3.3) werden uitgevoerd zoals vooropgesteld. Concreet werden o.a. volgende acties genomen/voorzien: -

IWT-onderzoeksproject “Nutritioneel sturen naar een economisch en ecologisch duurzaam melkveebedrijf: focus op methaan en stikstof-efficiëntie” Op 1 december 2014 ging het onderzoeksproject “Nutritioneel sturen naar een economisch en ecologisch duurzaam melkveebedrijf: focus op methaan en stikstof-efficiëntie” van start. Dit onderzoeksproject binnen het IWT landbouwonderzoekstraject loopt tot 1 december 2018. Het doel van het project is het toepassen van methaanreducerende (voeder)strategieën op Vlaamse melkveebedrijven te faciliteren door kennisopbouw en kennisverspreiding over de economische en ecologische duurzaamheid van dergelijke strategieën. Hiermee komt het project tegemoet aan een concrete vraag van de melkveesector. Op uitdrukkelijke vraag van de melkveehouders wordt terzelfdertijd de stikstof efficiëntie onderzocht. Hiermee zal kennis opgebouwd worden om N-emissies op een melkveebedrijf te beperken in het kader van de Programmatorische Aanpak Stikstof (PAS).

-

Opstart AMS-studie: Effect van landbouwmaatregelen op broeikasgasemissies De interne studiedienst (afdeling Monitoring en Studie – AMS) van het Departement Landbouw en Visserij zal in opdracht van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie en het Departement Landbouw en Visserij een literatuurstudie uitvoeren om de beschikbare kennis over het effect van bestaande en potentiële landbouwmaatregelen op de broeikasgasuitstoot samen te brengen. Hierbij wordt getracht om de best mogelijke beschikbare maatregelen te detecteren. De studie zal o.a. aangeven voor welke zaken nader onderzoek nodig is.

-

Investeringssteun voor pocketvergisting Sinds 1 januari 2015 wordt via het VLIF investeringssteun gegeven voor randinfrastructuur ter ondersteuning van kleinschalige vergisting (“pocketvergisting”) op landbouwbedrijven. Boerderijvergisting van mest wordt genoemd als een maatregel met veel potentieel om broeikasgasemissies uit de mestopslag te beperken aangezien de mest rechtstreeks verwerkt wordt (i.p.v. opgeslagen in een mestkelder). Deze maatregel krijgt cofinanciering uit het Vlaams Klimaatfonds (zie §6.2.14).

-

Pilootproject pro rata systeem voor digestaat na pocketvergisting Pocketvergisting is een technologie waarmee bedrijfseigen dierlijke en/of plantaardige biomassastromen anaeroob worden vergist om op het landbouwbedrijf hernieuwbare energie te produceren. Pocketvergisting op melkveebedrijven is mogelijk met zuivere mest. Bij de vergisting van varkensmest is het echter technisch noodzakelijk om een zekere hoeveelheid plantaardige biomassa bij te mengen. Op dit ogenblik wordt de output van een vergistingsproces in Vlaanderen volgens de huidige mestwetgeving (MAP5) als 'dierlijke mest' geclassificeerd zodra dierlijke mest als inputmateriaal gebruikt is, hoe klein de fractie van de dierlijke mest in de totale input ook is. In mestdrukgebieden zoals Vlaanderen betekent dit een hoge kost, wat pocketvergisting op varkensbedrijven veel minder rendabel maakt. In kader van het MAP5 wordt een pilootproject opgestart om het gebruik van digestaat in een pro rata systeem uit te testen. Hierdoor zou enkel de fractie van het digestaat die overeenkomt met de fractie van de dierlijke mest in de input van het vergistingsproces als dierlijke mest wordt beschouwd. De rest van het digestaat zou dan als 'andere organische meststoffen' worden beschouwd. Hierdoor zou pocketvergisting ook op varkensbedrijven rendabel worden.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 98 van 182


15.04.2016

Bij een positieve evaluatie van de werkbaarheid van het systeem, en geen verhoogde nitraatresiduen, kan het MAP5 aangepast worden.

Strategisch Plan Korte Keten Er wordt verder uitvoering geven aan de acties van het Strategisch Plan Korte Keten (maatregel 3.4.1). Hiermee gelinkt ging het Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO) op 2 oktober 2013 van start met een IPO-themagroep ‘lokale voedselstrategie’. Een voedselstrategie is een proces waarbij wordt nagedacht over hoe het voedselsysteem kan veranderd worden en wat er kan gedaan worden om die verandering te realiseren. Het zet ‘voedselproductie en –consumptie’ op de agenda, bouwt verder op bestaande initiatieven en zoekt meerwaarde door verschillende groepen bij elkaar te brengen. Een lokale voedselstrategie neemt alle activiteiten in beschouwing die in en in de nabije omgeving van een bepaalde plaats gebeuren, die vorm krijgen in wisselwerking met de lokale condities en die voedsel (en andere producten) produceren, verwerken en distribueren voor de lokale markt. De themagroep bracht hierover advies uit dat tot stand kwam door een wisselwerking tussen beleidsmakers, actoren in het werkveld en academici. Op 24 april 2015 deelde de Vlaamse minister van Omgeving, Natuur en Landbouw de beleidsaanbevelingen van deze expertengroep mee aan de Vlaamse Regering. Het IPO-advies concludeert dat investeren in lokale voedselstrategieën nuttig is want mogelijkheden biedt voor een meer milieuvriendelijke landbouw.

Strategisch Plan Biologische Landbouw Het Strategisch Plan Biologische Landbouw (maatregel 3.4.2) wordt uitgevoerd zoals vooropgesteld. Een greep uit de genomen acties van de laatste jaren: -

-

-

de regeling voor bedrijfsadvisering inzake biologische landbouw werd gewijzigd vanaf 1 april 2014. De Vlaamse overheid steunt de projecten Bio zoekt Boer (www.biozoektboer.be), Bio zoekt Keten (www.bioforumvlaanderen.be) en het project biobedrijfsnetwerken (www.bioforumvlaanderen.be/biobedrijfsnetwerken) die kennisuitwisseling stimuleert; in de periode 2015-2017 worden twee onderzoeksprojecten uitgevoerd met link naar klimaat:  ILVO-studie over de stikstofwerking van stikstofmaaimeststoffen (mogelijk alternatief voor dierlijke mest);  internationale studie SOILVEG (ILVO, Inagro, UGent) betreft de toepassing van agroecologische gewassen en innovatieve vernietigingsstrategie d.m.v. de roller-crimper technologie. In de studie wordt o.a. de hypothese getest dat deze technologie leidt tot reductie van broeikasgasemissies. de VLAM-EU promotiecampagne “Bio, je kan er niet omheen” (2015-2017) werd opgestart; de Europese regelgeving inzake biologische landbouw is in herziening. Vanuit Vlaanderen wordt dit mee opgevolgd.

Preventie van voedselverlies en maximale valorisatie van nevenstromen De Vlaamse overheid en haar partners binnen keten zetten de voorbije jaren verder in op de preventie van voedselverlies en de maximale valorisatie van nevenstromen (maatregel 3.4.3). Een greep uit de genomen acties van de laatste jaren: -

Verderzetting Interdepartementale Werkgroep Voedselverlies De Interdepartementale Werkgroep Voedselverlies binnen de Vlaamse overheid werkt verder zoals voorzien. In april 2014 rapporteerde de werkgroep over de stand van zaken van de maatregelen van de Vlaamse overheid44.

-

44

Engagementsverklaring ‘Vlaanderen in Actie: Samen tegen voedselverlies’ (2014)

lv.vlaanderen.be/sites/default/files/attachments/overzicht20acties20vlaamse20overheid.pdf

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 99 van 182

Op 31 maart 2014 werd de engagementsverklaring ‘Vlaanderen in Actie: Samen tegen voedselverlies’ voorgesteld aan het publiek. De verklaring is een gezamenlijk initiatief van de Vlaamse Regering en Boerenbond, Fevia Vlaanderen, Comeos Vlaanderen, Unie Belgische Catering, Horeca Vlaanderen en het Onderzoeks- en Informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties (OIVO). De ondertekenaars werken samen om de voedselverliezen in de keten verder terug te dringen. Met deze engagementsverklaring verenigden alle schakels van de keten (productie, verwerking, distributie, bereiding en consumptie) en de Vlaamse overheid zich in een Vlaams Ketenplatform Voedselverlies. -

Ketenroadmap Voedselverlies 2020 (2015) Op 3 april 2015 hebben de Vlaamse Regering en de ketenpartners de Ketenroadmap Voedselverlies 2020 ondertekend. Met dit publiek-privaat actieplan engageren de partners zich om gezamenlijk de voedselverliezen tegen 2020 te verminderen met 15%. De komende vijf jaar worden 9 actieprogramma’s uitgevoerd met in totaal 57 acties om voedselverliezen in de hele keten terug te dringen.

-

Onderzoek en sensibilisering De voorbije jaren werd verder ingezet op kennisvergaring i.v.m. voedselverlies in Vlaanderen via verschillende studies. Via brochures, websites, studiedagen,… wordt eveneens ingezet op sensibilisering van de volledige keten i.v.m. voedselverlies.

Alle documenten i.v.m. bovenstaande activiteiten kunnen geraadpleegd http://lv.vlaanderen.be/nl/voorlichting-info/publicaties/studies/voedselverlies.

worden

op

4.3.3 Korte termijn prognoses (2020) In de glastuinbouwsector zijn de voorbije jaren belangrijke inspanningen geleverd op vlak van energieefficiëntie, WKK en inzet van hernieuwbare energie. Gezien de aanzienlijke besparingen van de voorbije jaren - en rekening houdend met de inventarisregels voor WKK’s45 - wordt het extra potentieel voor de komende jaren relatief beperkt ingeschat en wordt in de periode 2005-2020 een reductie met 15% verwacht. De evolutie van de veestapel tot 2020 is de bepalende factor voor de niet-energie-gerelateerde methaanen lachgasemissies. Prognoses van het Departement Landbouw en Visserij geven aan dat het aantal melkkoeien met de afschaffing van het melkquotum zal toenemen tot 2015 en nadien ten gevolge van de autonome evolutie weer licht afnemen. De rundveestapel neemt volgens deze inschatting af tot 2020. Het aantal varkens blijft min of meer op hetzelfde niveau tot 2020. In de periode 2005-20020 resulteert dit in een stabilisatie van de niet-energetische emissies. Globaal genomen wordt in de landbouwsector een lichte daling van de broeikasgasemissies verwacht in de periode 2005-2020 van 4% in een scenario met bestaand beleid.

45

De emissiereductie van de toegenomen inzet van WKK en groene stroomproductie in de landbouwsector, dat zowel voor eigen gebruik als voor gebruik voor derden dient, komt in de huidige emissie-inventaris niet ten goede aan de landbouwsector maar voornamelijk aan de (ETS) energiesector. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 100 van 182


15.04.2016

Figuur 4-40. Overzicht emissies en prognoses sector landbouw

2005 Totale broeikasgasuitstoot sector landbouw (kton CO2-eq)

7.392

2010 7.399

2013 7.177

2014

2020

6.860

7.061

Reductie (+) / Stijging (-) broeikasgasuitstoot in 2020 ten opzichte van 2005 sector landbouw

-4%

Broeikasgasuitstoot Energetische emissies (kton CO2-eq)

2.135

1.955

1.833

1.544

1.809

Broeikasgasuitstoot Verteringsprocesssen (kton CO2-eq)

2.259

2.350

2.338

2.349

2.328

Broeikasgasuitstoot Mestopslag (kton CO2-eq)

1.502

1.597

1.610

1.582

1.528

Broeikasgasuitstoot Bodem (kton CO2-eq)

1.431

1.436

1.339

1.329

1.339

Broeikasgasuitstoot kalkgebruik (kton CO 2-eq)

65

60

58

57

58

Tabel 4-19. Emissies en prognoses sector landbouw

4.3.4 Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen In de Vlaamse landbouwsector werd in 2010 7,8 Mton CO2-eq aan broeikasgassen uitgestoten. Minder dan een kwart van de emissies was energetisch (gerelateerd met glastuinbouw, verwarming stallen en gebruik van landbouwvoertuigen voor akkerbouw). De rest van de emissies (vnl. methaan en lachgas) is afkomstig van de veehouderij (pens-fermentatie en mestbeheer) en van de lachgasuitstoot tijdens landbeheer. Gezien de verschillende oorsprong van deze emissies en van hun potentiële mitigatiemaatregelen worden de energetische en niet-energetische emissies afzonderlijk geanalyseerd.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 101 van 182

In Tabel 4-20 worden een aantal belangrijke hefboomkeuzes vermeld die werden gemaakt bij de opbouw van Verkenningsscenario’s 1 en 2 voor de landbouwsector. Parameter

Verkenning 1

Verandering uitstoot per dier penspens-fermentatie (% per jaar) Verandering uitstoot per dier mestbeheer (% per jaar)

Verandering uitstoot akkerbouw (% per jaar)

Verkenning 2

2010-2030: 2030-2050:

-0,3% 0%

0% 0%

2010-2030: Melkvee: Pluimvee: Overig: 2030-2050:

-4,2% -2,3% -2,3% 0%

-2% -1% -1% 0%

2010-2030: 2030-2050:

-0,6% 0%

-0,15% 0%

Energie efficiëntie verbetering (% per jaar)

1,5%

1%

Tabel 4-20: Overzicht van de belangrijkste hefboomkeuzes voor de verkenningsscenario’s 1 en 2 in de landbouwsector.

In beide scenario’s wordt uitgegaan van dezelfde ontwikkeling van de veestapel die tevens werd gebruikt bij het opstellen van de korte termijn prognoses (§4.6.3). De totale veestapel blijft nagenoeg even groot. Om de emissies uit mestbeheer te verminderen (lachgas en methaan) wordt in de verkenningsscenario’s een versterkte inzet van vergisting doorgerekend. Het afgevangen gas kan vervolgens gebruikt worden voor energieopwekking (elektriciteit en warmte). Voor melkvee (en in mindere mate voor varkens en niet-melkvee) is aangenomen dat methaanen lachgasemissies sterk afnemen door de inzet van kleinschalige mono-vergisters. Figuur 4-41 toont de evolutie van de energetische emissies van de landbouwsector en vergelijkt het beleidsscenario met de twee hoger beschreven verkenningen. Na een piek in 2010 (te wijten aan een bijzonder koud jaar) lijken de emissies in het beleidsscenario tegen 2030 te zullen stabiliseren op het niveau van 2005. In Verkenning 1 en 2 dalen de emissies met respectievelijk 32% en 27% tegen 2030 (t.o.v. van 2005).

Figuur 4-41: Evolutie van de energetische emissies van de landbouwsector volgens verschillende scenario’s. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 102 van 182


15.04.2016

Figuur 4-42 gaat in op de evolutie van het grootste deel van de emissies van de landbouwsector, nl. de niet-energetische emissies. De emissies in Verkenning 1 en 2 dalen de emissies met respectievelijk 14% en 5% tegen 2030 (t.o.v. van 2005). Tegen 2050 dalen deze emissies met 16% en 8% (t.o.v. 2005).

Figuur 4-42: Evolutie van de niet-energetische emissies van de landbouwsector volgens verschillende scenario’s.

Tabel 4-21 geeft een overzicht van de evolutie van de totale broeikasgasemissies voor verschillende scenario’s en periodes. Uitstoot in 2030

Uitstoot in 2050

t.o.v. 1990 -25%

t.o.v. 2005 -8%

t.o.v. 1990 n.v.t.

t.o.v. 2005 n.v.t.

Verkenning 1

-34%

-19%

-38%

-25%

Verkenning 2

-27%

-10%

-32%

-16%

Beleidsscenario

Tabel 4-21: Evolutie van totale broeikasgasuitstoot (energetisch en niet-energetisch).

4.3.5 Beleidssuggesties Op het vlak van energie-efficiëntie wordt reeds een breed gamma van beleidsmaatregelen ingezet. Bijkomend kan op termijn bekeken worden of een verdere aanscherping van de EPB-eisen voor nieuwbouw en verdere aanmoediging voor energie-efficiëntie in bestaande gebouwen noodzakelijk en haalbaar is. Een verdere en diepgaande reductie van de niet-energetische-emissies bij een ongewijzigde omvang van de veestapel vormt een grote uitdaging, de technologische mogelijkheden binnen deze sector zijn immers beperkt. Het lopende en aangekondigde studiewerk zal het bijkomend potentieel beter in kaart brengen. Dit moet toelaten om enerzijds meer verfijnde verkenningsscenario’s te ontwikkelen en anderzijds lange termijn reductiepaden uit te werken voor de niet-energetische emissies. Van alle beleidsdomeinen is de Europese integratie op vlak van landbouw en visserij het meest doorgedreven. Een Gemeenschappelijk Europees landbouwbeleid (GLB) is een conditio sine qua non voor het functioneren van de ééngemaakte Europese markt voor landen tuinbouwproducten.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 103 van 182

Een verdere vergroening van het GLB en de Vlaamse implementatie hiervan in het PDPO met o.a. een versterkte aandacht voor klimaatmitigatie kan bijdragen aan de reductie van broeikasgassen in de landbouwsector. Vergisting (klein en grootschalige) van mest, reststromen,… op landbouwbedrijven heeft nog potentieel mits een goed kader (ondersteuning, mestbeleid, ruimtelijke ordening,…) voor de investering wordt gecreëerd. Verderzetting en waar mogelijk versterking van de maatregelen inzake korte keten, biologische landbouw, voedselverlies en valorisatie van nevenstromen draagt bij aan de overkoepelende transitie naar een duurzaam voedselsysteem (voor boer en consument), reductie van voedselkilometers (en de bijhorende CO2-uitstoot van transport),…

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 104 van 182


15.04.2016

4.4 (NIET-ETS) INDUSTRIE 4.4.1 Evolutie indicatoren en emissies De totale niet-ETS broeikasgasemissies van de sector industrie volgens het ETS toepassingsgebied 20132020 bedragen 5,9 Mton CO2-eq in 2014 of 13% van de totale Vlaamse niet-ETS broeikasgasemissies. De energie-gerelateerde emissies vertegenwoordigen met 2,8 Mton CO2-eq of omgerekend 48% het grootste aandeel in deze emissies (Figuur 4-48). Het grootste deel van de energiegerelateerde emissies in de industrie valt onder het ETS. Hier wordt enkel het deel buiten het ETS besproken, dit omvat het energiegebruik van vooral kleinere, in vele gevallen minder energie-intensieve, bedrijven, waarvan een deel van het energiegebruik en de energetische emissies vermoedelijk voortkomt uit de verwarming van gebouwen (kantoren en andere werkruimtes). Een deel van de mogelijke maatregelen lijkt dan ook op die in de gebouwde omgeving, en hebben te maken met de warmteproductie voor ruimteverwarming. De offroad-emissies in de sector industrie (o.a. heftrucks in zowel ETS als niet-ETS industrie en machines in de bouwsector) maken tevens deel uit van deze energetische emissies en vertegenwoordigen 0,4 Mton CO2-eq in 2014. Van de proces-gerelateerde emissies vallen vanaf 2014 enkel nog de lachgasemissies van de caprolactamproductie (en enkel kleinere bronnen) en de methaanemissies afkomstig van chemische en metallurgische processen, met samen een aandeel van 12% (of 0,7 Mton CO2-eq) in 2014, onder de nietETS emissies. F-gassen omvatten PFK’s, HFK’s en SF6 en zijn te wijten aan emissiebronnen in voornamelijk de industriële, tertiaire en transportsector. Deze emissies met een aandeel van 33% (of 2,0 Mton CO2-eq) in 2014 worden tevens ingedeeld bij de niet-ETS emissies. Een klein onderdeel (5% of 0,3 Mton CO2-eq) heeft te maken met fugitieve emissies afkomstig van raffinaderijen, olietransport en gasdistributie.

Figuur 4-43. Aandelen broeikasgasemissies sector industrie in 2014

In Figuur 4-44 wordt de evolutie weergegeven van de niet-ETS broeikasgasemissies in de sector industrie. Op dit moment is het moeilijk om een duidelijke historische trendanalyse voor de sector nietETS industrie op te maken aangezien de opsplitsing in ETS en niet-ETS sectoren pas beschikbaar is vanaf 2005 en het ETS toepassingsgebied wijzigt in 2008 bij het begin van de tweede ETS handelsperiode 20082012 en in 2013 bij het begin van de derde ETS handelsperiode 2013-2020.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 105 van 182

Er is een aantal factoren die voor een groot deel de evoluties in Figuur 4-44 bepalen: -

-

in de periode 1990-2014 vertonen de niet-ETS procesemissies een stijgende trend die in belangrijke mate kan worden verklaard door de evolutie van de lachgasemissies ten gevolge van caprolactamproductie. In 2008 en 2009 wordt een duidelijk effect van de economische crisis op de emissies vastgesteld, gevolgd door een toename van de productie en emissies vanaf 2010. In 2013 is een daling merkbaar dankzij een procesoptimalisatie (Tabel 4-22), waarna de uitstoot in 2014 ongeveer stabiliseerde; sinds 1997 zijn de F-gas emissies t.o.v. 1990 drastisch gereduceerd in een elektrochemisch bedrijf dat een breed gamma van fluorchemische producten produceert door de ingebruikname van een naverbrandingsinstallatie met HF-recuperatie. Daarna is er een trendmatige stijging van het gebruik en ook de emissies van F-gassen die hoofdzakelijk het gevolg is van het stopzetten van het gebruik van ozonafbrekende stoffen in koelinstallaties, waarvoor F-gassen lange tijd de meest voor de hand liggende alternatieven zijn.

Figuur 4-44. Evolutie broeikasgasemissies sector industrie

In Tabel 4-22 worden de indicatoren voor de sector industrie vermeld. Subsector

Indicator

2010

2011

2012

2013

2014

F-gas emissies

Levering F-gassen als koelmiddel aan Belgische markt (ton)

1.090

1.111

1.046 1.029 1.108

Energiegerelateerde emissies

Energiebesparing niet-ETS convenantbedrijven (TJ)

1.118

845

921

805

-

Procesemissies

Lachgasemissies caprolactamproductie

682

723

725

680

677

Tabel 4-22. Indicatoren sector industrie

4.4.2 Beleidsevoluties Kernelementen beleidsevoluties industrie Sinds de goedkeuring van het VMP is voor tal van maatregelen vooruitgang geboekt. Op het vlak van de energiegerelateerde emissies zijn de energiebeleidsovereenkomsten (EBO) van de tweede generatie van start gegaan vanaf 1 januari 2015. Op 2 februari 2016 waren 202 vestigingen toegetreden tot de niet-ETS EBO. Een concept voor een mini-EBO voor KMO’s werd uitgewerkt en de haalbaarheid zal in 2016 worden onderzocht. Dit kadert tevens binnen het lopende KMO-energie-efficiëntieplan met o.a. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 106 van 182


15.04.2016

energiescans, ecologiesteun, sensibiliseringscampagnes,… In uitvoering van de energie-efficiëntierichtlijn moeten grote ondernemingen (met uitzondering van EBO-bedrijven) tegen uiterlijk 1 december 2015 een verplichte energieaudit laten opmaken. De ondersteuning van groene warmte, restwarmte en biomethaan wordt verdergezet met een aantal wijzigingen. Een reeks acties werd uitgevoerd ter bevordering van WKK en warmtenetten met onder andere de opmaak van een warmtekaart voor Vlaanderen. De ecologiepremie werd verdergezet met een aantal aanpassingen. Zoals aangekondigd in het VMP werden bijkomende maatregelen in kaart gebracht om de N2O-emissies van de caprolactamproductie terug te dringen. Bij de hernieuwing van de milieuvergunning van het betreffende bedrijf hebben mijn diensten, in overleg met het bedrijf aan de vergunningverlenende overheid voorgesteld om emissiegrenswaarden voor zowel N2O als NOx te voorzien vanaf 2020. Bovendien zal het bedrijf de haalbaarheid van bijkomende reductiemaatregelen verder onderzoeken. Wat de F-gassen betreft, ambieert de nieuwe EU-verordening 517/2014 vooral een snelle afbouw van het gebruik van F-gassen met een hoge GWP-waarde door middel van de invoering van een quotasysteem voor het op de markt brengen van F-gassen in Europa. Deze aanscherping van de regelgeving rond het gebruik van F-gassen zal ook in het Vlaamse Gewest zorgen voor een significante reductie van de uitstoot van F-gassen. Aanvullend wordt op Vlaams niveau verder ingezet op inspectiecampagnes en werden een aantal wijzigingen in de regelgeving doorgevoerd inzake lekdichtheidsvereisten en certificeringsverplichtingen. Begin 2016 zal een actieplan 2015-2020 rond de reductie van F-gassen worden gefinaliseerd. Het plan zal onder meer initiatieven bevatten m.b.t. verhoogde sensibilisering van de betrokken doelgroepen rond lekdicht onderhoud van koelinstallaties en de naleving van de regelgeving. Het plan zal ook initiatieven bevatten die de controle op de verkoop en het gebruik van Fgassen aanmoedigen en besteedt ook aandacht aan de training van technici in het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven. Ook bijkomende reductiemaatregelen in de chemische sector worden beoogd. 4.4.2.1 Energiegerelateerde emissies

Energiebeleidsovereenkomst Het benchmarking- en auditconvenant liepen in principe respectievelijk af eind 2012 en eind 2013. In 2013 heeft de Vlaamse Regering beslist deze convenanten te verlengen tot de nieuwe energiebeleidsovereenkomsten (EBO - maatregel 4.1.2) in werking zijn getreden. Zowel het benchmarkingals het auditconvenant zijn aldus afgelopen op 31 december 2014. Vanaf 1 januari 2015 zijn aansluitend de EBO’s van de tweede generatie van start gegaan. Een onderscheid is gemaakt tussen EBO’s voor bedrijven die onder ETS vallen, en bedrijven die niet onder ETS vallen maar toch een totaal jaarlijks primair energiegebruik hebben van 0,1 PJ of meer. Deze overeenkomsten (definitief goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 4 april 2014) lopen tot 2020. Medio 2015 waren 337 vestigingen toegetreden tot beide EBO’s, waarvan iets meer dan 200 vestigingen tot de niet-ETS EBO (202 op 2 februari 2016). Dit is een zeer hoog toetredingspercentage van de betrokken doelgroep. De belangrijkste tegenprestatie vanwege de overheid aan de toetredende bedrijven, met name de verminderde accijnzen, is weggevallen. De uitwerking van een alternatieve evenwaardige compensatie door de federale overheid is lopende.

Onderzoek naar de haalbaarheid van een mini-energiebeleidsovereenkomst voor KMO's Om de uitvoering van investeringen te faciliteren heeft de Vlaamse Regering beslist om PMV de haalbaarheid van de oprichting van een ESCO-fonds te laten onderzoeken. In 2016 zal de haalbaarheid van een mini-EBO voor KMO’s verder worden onderzocht. In het kader van het ESCO-fonds zullen desgevallend pilootprojecten opgestart worden. Deze maatregel heeft ook invloed op de emissies van de tertiaire gebouwen die onder de gebouwensector worden ingedeeld.

Verplichte energie-audits voor grote ondernemingen //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 107 van 182

Volgens art. 8 van de energie-efficiëntierichtlijn zijn lidstaten verplicht om grote ondernemingen tegen uiterlijk 1 december 2015 een verplichte energieaudit te laten opmaken (maatregel 4.1.11 – nieuw). De verplichting tot uitvoering van een energieaudit geldt voor alle ingedeelde inrichtingen (dit zijn alle meldings- of vergunningsplichtige vestigingen van ondernemingen) waar ofwel meer dan 250 personen werkzaam zijn, ofwel waar de jaaromzet 50 miljoen euro overschrijdt én het jaarlijks balanstotaal 43 miljoen euro overschrijdt. De verplichting geldt steeds per vestiging. De bovenstaande criteria moeten dus steeds per vestiging afgetoetst worden. Bedrijven toegetreden tot één van de EBO’s worden vrijgesteld. Hiertoe werd op 13 juli 2015 een webapplicatie gelanceerd. Zoals voorzien in de richtlijn dienen de bedrijven deze audit om de 4 jaar te herzien. Deze maatregel heeft ook invloed op de emissies van de tertiaire gebouwen die onder de gebouwensector worden ingedeeld.

Stimuleren van de productie van groene warmte, het gebruik van restwarmte en injectie van biomethaan Het ondersteuningsmechanisme voor groene warmte, restwarmte en biomethaan (maatregel 4.1.3) werd gewijzigd op 17 juli 2015. Met het wijzigingsbesluit wordt eveneens steun gegeven voor de productie van groene warmte uit de diepe ondergrond. Bovendien worden warmtenetten die aangesloten zijn op een installatie voor de productie van groene warmte of voor de benutting van restwarmte ondersteund zodra het warmtenet gevoed wordt met minstens 50% hernieuwbare energiebronnen of 50% restwarmte.

Garanderen stabiel investeringsklimaat voor WKK Er werden verschillende acties ondernomen om het certificatensysteem bij te sturen en te vereenvoudigen met het oog op het wegwerken van de certificatenoverschotten. In overleg met de stakeholders werden diverse rapporten uitgewerkt voor de berekening van de onrendabele toppen van installaties en de evaluatie van het quotumpad, de marktanalyse en de doelstellingen. De komende jaren zullen regelmatig nieuwe berekeningen van de onrendabele toppen uitgevoerd worden, gekoppeld aan de evaluatie van het quotumpad en de doelstellingen.

Bevorderen van WKK en warmtenetten In het kader van de maatregel voor het bevorderen van WKK’s en warmtenetten (maatregel 4.1.5) werden o.a. volgende acties uitgevoerd: -

-

-

er werd een warmtekaart opgemaakt voor Vlaanderen en een globale kosten-batenanalyse uitgevoerd zodat initiatiefnemers kunnen nagaan waar het interessant is om een warmtenet aan te leggen en waar er nog WKK-projecten met warmtelevering mogelijk zijn; medio 2015 werd in een Ministerieel Besluit vastgelegd hoe individuele kosten-batenanalyses van energie-efficiënte opties uitgevoerd moeten worden bij de vergunningsaanvraag (VLAREM) voor een nieuwe grote elektriciteitscentrale, WKK of warmteproductie; in 2015 werkte het beleidsplatform warmtenetten rond de uitwerking van een beleidskader rond warmtenetten.

De komende jaren worden de volgende acties voorzien: -

de warmtekaart en de globale kosten-batenanalyse zullen bekendgemaakt worden om de ontwikkeling van projecten te stimuleren; wanneer grootschalige nieuwe energie-installaties worden gepland, zullen de ingediende individuele kosten-batenanalyses door het VEA worden beoordeeld; regelgevingsvoorstellen voor ondersteuning van warmtenetten zullen verder worden uitgewerkt en geïmplementeerd. Op korte termijn worden initiatieven voorzien rond sociale warmtetarieven, de sociale openbaredienstverplichtingen (maatregel 2.5.1), verrekening van warmtenetten in de EPB en faciliteren van warmtenetten op openbaar terrein.

Ecologiesteun //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 108 van 182


15.04.2016

De ecologiepremie plus (maatregel 4.1.6) werd verdergezet. Zoals gebruikelijk wordt de limitatieve technologieënlijst die bepaalt welke vooruitstrevende ecologische technieken in aanmerking komen voor de ecologiepremie plus periodiek (ongeveer 2x per jaar) aangepast. Wegens budgettaire beperkingen werden de steunpercentages sinds juni 2014 verlaagd. Sinds november 2014 is ook het aantal technologieën op de lijst sterk gedaald en zijn de aanvaardingscriteria verstrengd zodat enkel de meest performante technologieën steun kunnen krijgen. Vanaf 1 juli 2015 werd de limitatieve technologieënlijst opnieuw gewijzigd. De meerkost van de energieefficiëntie technologieën is verhoogd omdat de netto kosten en baten niet meer mee in rekening gebracht moeten worden volgens aangepaste Europese regelgeving. Daardoor verhoogt de netto steun. Verder werden er een aantal technologieën en een definitie voor restwarmte toegevoegd aan de lijst. De strategische ecologiesteun (maatregel 4.1.6) voor grote niet standaard ecologische investeringen (> 3 miljoen euro) loopt verder zoals vooropgesteld.

Groene waarborg Als uitbreiding op de generieke Waarborgregeling werd begin 2012 de Groene Waarborg ontwikkeld (maatregel 4.1.7). Ondernemers konden deze gebruiken voor de financiering van energiebesparende investeringen waarvan de terugverdientijd maximaal tien jaar bedroeg. Deze investeringen behoren meestal niet tot de kernactiviteiten van een bedrijf. Zij vragen om een bijkomend financieel engagement. Afhankelijk van de financiële instelling lag het maximale dekkingspercentage van de Groene Waarborg op 75% van de investering. Er werd geen enkele Groene Waarborg aangevraagd, ook niet na een evaluatie, bijkomende communicatie en uitbreiding van de limitatieve technologieënlijst. De maatregel werd dan ook opgeheven door het besluit van de Vlaamse Regering van 6 maart 2015.

KMO-energie-efficiëntieplan Er werden verschillende acties ondernomen met het oog op energie-efficiëntie bij KMO’s (maatregel 4.1.8): -

-

bij wijze van sensibilisering werden informatiesessies georganiseerd en infobrochures gemaakt voor de horeca en voor de schrijnwerkerijen; de voorziene 400 gratis energiescans in KMO’s werden uitgevoerd, en er werden 70 extra scans bijbesteld die uitgevoerd kunnen worden tot eind 2015. Het verderzetten van het aanbod van gratis energiescans wordt onderzocht. Er is budget voorzien voor het onderzoeken (enquête), en rapporteren van de resultaten van de energiescans; er is een ESCO-programma opgezet waarbij 4 projecten die actief zijn in het onderzoeken van ESCO-werking naar KMO’s intensief worden opgevolgd; KMO’s kunnen gebruik maken van de ecologiesteun (maatregel 4.1.6); er wordt onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van een mini-energiebeleidsovereenkomst voor KMO's (maatregel 4.1.10 – nieuw); KMO’s kunnen beroep doen op de premies van de elektriciteitsdistributienetbeheerders (maatregel 2.5.1).

4.4.2.2 N2O-emissies caprolactamproductie

Context De caprolactamproductie is een significante bron van lachgasemissies in Vlaanderen. Deze lachgasemissies – in Vlaanderen afkomstig van slechts één bedrijf – maken immers meer dan 1,5% uit van de Vlaamse niet-ETS emissies. Het is samen met de F-gasemissies van een ander chemisch bedrijf, de enige belangrijke (> 0,5 Mton CO2-eq) resterende bron van industriële emissies van broeikasgassen in Vlaanderen die nog niet onder het toepassingsgebied van emissiehandel valt. Daarom werd in het VMP aangekondigd dat bijkomende maatregelen in kaart gebracht en uitgevoerd zullen worden om deze

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 109 van 182

emissies terug te dringen (maatregel 4.2.1). Een bijkomend aandachtspunt is dat deze installatie naast de significante lachgasemissies ook verantwoordelijk is voor 1% van de totale NOx-emissies in Vlaanderen.

Aanpak De Vlaamse overheid besliste om een studie uit te voeren die de mogelijke reductiemaatregelen beter in kaart brengt. In Nederland was reeds een gelijkaardige studie uitgevoerd voor het identificeren van de mogelijke reductiemaatregelen bij een Nederlandse caprolactam producent. Om optimaal gebruik te maken van de expertise die hieromtrent in Nederland was opgebouwd, werd beslist dat de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), die de studie in Nederland had uitgevoerd, ook de studie in Vlaanderen zou uitvoeren. Het betrokken bedrijf en externe experten verleenden hun medewerking aan deze studie. Tijdens de loop van dit onderzoek onderzocht Vlaanderen, samen met het Nederlandse Ministerie van Infrastructuur & Milieu, meer in detail de mogelijkheid van een gezamenlijke opt-in van de lachgasuitstoot van caprolactam in het Europees emissiehandelssysteem ETS. Een opt-in leek op dat moment immers een veelbelovende piste: er zou een duidelijke stimulans komen voor het reduceren van deze emissies en de lachgasemissies van caprolactam zouden op een gelijkaardige manier behandeld worden als de andere grote industriële emissies die reeds onder het toepassingsgebied van emissiehandel vallen. In juni 2014 werd het eindrapport van de studie opgeleverd. Dit rapport bevat een lijst met technische maatregelen die het betrokken bedrijf kan toepassen om de emissies te reduceren, een inschatting van de kosten van deze maatregelen, en een inschatting van de impact van deze maatregelen op de emissies van het bedrijf. De resultaten van de studie tonen aan dat er effectief een groot potentieel is om de lachgasemissies te reduceren, weliswaar met een belangrijke kost voor het bedrijf. Voor heel wat van de geïdentificeerde maatregelen is het ook nog niet in de praktijk bewezen dat deze voor een installatie als bij het betrokken bedrijf succesvol kunnen zijn. De studie toonde echter ook aan dat er slechts één – dure – maatregel was die zowel de N2O- als de NOx-emissies significant kon reduceren. Voor de Vlaamse overheid is het belangrijk dat zowel de N2O-emissies als de NOx-uitstoot verminderen (in het kader van het luchtkwaliteitsbeleid). Daarom is gekozen voor het opleggen van emissiegrenswaarden in de milieuvergunning in plaats van een opt-in.

Overeengekomen emissiegrenswaarden Voortbouwend op de studieresultaten en in overleg met het betrokken bedrijf werd een akkoord bereikt over volgende emissiegrenswaarden: -

vanaf 01/01/2020 moet bij de productie van caprolactam een emissiegrenswaarde van 2 kg NOx/ton caprolactam nageleefd worden; vanaf 01/01/2020 moet bij de productie van caprolactam een emissiegrenswaarde van 7 kg N2O/ton caprolactam nageleefd worden.

Om deze emissiegrenswaarden te respecteren moet het betrokken bedrijf tegen eind 2019 de geïdentificeerde maatregel implementeren die zowel de N2O- als de NOx-emissies significant reduceert. Bovendien zal het bedrijf de haalbaarheid van bijkomende reductiemaatregelen ter vermindering van N2O-emissies verder onderzoeken. Hierover zal het bedrijf uiterlijk op 1 januari 2018 rapporteren. Dit rapport bevat minstens: -

een studie van de technische haalbaarheid van de bijkomende maatregelen die mogelijk kunnen leiden tot een emissiegrenswaarde van 3 tot 4 kg N2O/ton caprolactam; een stappenplan met bijhorende tijdsplanning, met het oog op de volledige implementatie van de bijkomende maatregelen tegen ten laatste eind 2021.

Onder meer op basis van de resultaten uit dit rapport zal beoordeeld worden of de emissiegrenswaarde van 7 kg N2O/ton caprolactam vanaf 1 januari 2022 verder verlaagd wordt. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 110 van 182


15.04.2016

Het bedrijf diende in de zomer van 2015 een aanvraag in om haar milieuvergunning te hernieuwen. In deze aanvraag bevestigde dit bedrijf bovenstaande afspraken. Het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie zal adviseren om de emissiegrenswaarden én de verplichting om bijkomende maatregelen te onderzoeken en hierover te rapporteren, op te leggen als bijzondere voorwaarde in de hernieuwde milieuvergunning.

Impact van de emissiegrenswaarden Indien de volledige vergunde capaciteit van de installatie wordt benut, komt de emissiegrenswaarde voor lachgas (7 kg N2O/ton caprolactam) overeen met een maximale uitstoot van 490 kton CO2-eq. In het VMP waren volgende prognoses opgenomen voor caprolactam: -

-

in het BAU-scenario stijgt de lachgasuitstoot tegen 2020 tot 837.000 ton CO2-eq/jaar (in de veronderstelling dat capaciteit stijgt tot 300.000 ton caprolactam46): dit komt overeen met een specifieke emissie van 9,36 kg N2O/ton caprolactam. De overeengekomen emissiegrenswaarde impliceert dus een emissiereductie (per ton caprolactam) in 2020 van minimaal 25% ten opzichte van dit BAU-scenario; in het BEL-scenario stabiliseert de lachgasuitstoot op 656.000 ton CO2-eq/jaar (eveneens in de veronderstelling dat capaciteit stijgt tot 300.000 ton CPL): dit komt overeen met een specifieke emissie van 7,34 kg N2O/ton caprolactam. De overeengekomen emissiegrenswaarde impliceert dus een emissiereductie (per ton caprolactam) in 2020 van minimaal 5% ten opzichte van dit BEL-scenario.

De huidige vooruitzichten leveren over de periode 2013-2020 een reductie op van 682 en 38 kton CO2-eq ten opzichte van respectievelijk het BAU- en BEL-scenario zoals vermeld in het VMP. Een eventuele verdere verlaging van de emissiegrenswaarden vanaf 2022 zou uiteraard resulteren in nog meer significante emissiereducties. De emissiegrenswaarde voor NOx zou in 2020 resulteren in een reductie van meer dan 75% ten opzichte van de huidige specifieke NOx-uitstoot van de caprolactamproductie bij dit bedrijf. 4.4.2.3 F-gas emissies

Nieuwe EU-verordening F-gassen Op 16 april 2014 werd EU-verordening 517/2014 betreffende gefluoreerde broeikasgassen goedgekeurd die op 1 januari 2015 in werking trad. De nieuwe verordening vervangt EU-verordening 842/2006. De nieuwe verordening 517/2014 moet er voor zorgen dat de F-gasemissies op Europees niveau tegen 2030 afnemen met minstens 60% t.o.v. 2005. De nieuwe verordening ambieert vooral een snelle afbouw van het gebruik van F-gassen met een hoge GWP-waarde door middel van de invoering van een quotasysteem voor het op de markt brengen van F-gassen in Europa. Deze significante aanscherping van de regelgeving rond het gebruik van F-gassen zal ook in het Vlaamse Gewest zorgen voor een significante reductie van de uitstoot van F-gassen.

Lekdichtheidsvereisten Alle mogelijke maatregelen (beste beschikbare technieken) moeten worden genomen om lekverliezen van F-gassen uit koelinstallaties te beperken (maatregel 4.3.1). In de praktijk heerste onduidelijkheid over de juiste berekeningswijze van het relatief lekverlies van de koelinstallatie. De Vlarem-wetgeving rond de uitbating van koelinstallaties is in 2014 aangepast om hieromtrent duidelijkheid te scheppen en tegelijk meer garanties op lekdichtere koelinstallaties te bieden. Een voorstel van enkele kleinere aanpassingen van de Vlarem-wetgeving is in 2015 voorbereid zodat deze 100% in lijn is met de nieuwe

46

Momenteel is de vergunde capaciteit 235.000 ton caprolactam. Het bedrijf heeft bij haar hervergunningsaanvraag geen uitbreiding van deze capaciteit aangevraagd //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 111 van 182

EU-verordening F-gassen (cf. supra). De definitieve aanname van deze wijzigingen is voorzien in 2016. Er zijn verder geen belangrijke voorstellen tot wijzigingen aan de Vlaamse regelgeving voorzien.

Certificeringsverplichtingen De certificeringsbesluiten (maatregel 4.3.2) voor bedrijven en technici die handelingen verrichten met Fgassen zullen worden opgenomen in het Vlaams reglement inzake erkenningen met betrekking tot het leefmilieu (Vlarel). Van deze oefening wordt gebruikt gemaakt om een aantal verplichtingen te actualiseren. In kader van het uniformiseren van de erkenningsvoorwaarden voor in het Vlaamse Gewest erkende technici en deskundigen is onder meer voorzien dat de systematische tweejaarlijkse keuring van koeltechnische bedrijven niet zal worden behouden. Bedrijven en technici zullen wel een toezichtsretributie moeten betalen die de overheid kan gebruiken voor de financiering van controlecampagnes op de naleving van de certificatievereisten (maatregel 4.3.3), ongeacht waar de bedrijven en technici hun certificaat hebben behaald. De aanpassingen zullen er toe leiden dat ook de bedrijven en technici die niet in het Vlaamse Gewest zijn gecertificeerd, maar hier wel actief zijn, beter zullen kunnen worden gecontroleerd. Dit was tot nog toe een knelpunt. De voorstellen tot aanpassing van de regelgeving zijn op 26 juni 2015 een eerste maal door de Vlaamse Regering principieel goedgekeurd. De definitieve goedkeuring is voorzien voor 2016.

Inspectiecampagne F-gassen De inspectiecampagnes (maatregel 4.3.3) worden jaarlijks herhaald. De hoge graad van aangetroffen koelinstallaties met een te hoog lekverlies van koelmiddelen en niet-conformiteiten met de regelgeving, toont aan dat het verderzetten van de inspecties absoluut noodzakelijk is. Er worden controles uitgevoerd bij zowel de exploitanten waar koelinstallaties in gebruik zijn, als bij koeltechnische bedrijven en koelmiddelgroothandels. De afdeling Milieu-inspectie focuste in 2015 onder meer op de uitbating van koelinstallaties in supermarkten omdat de uitstoot van F-gas-bevattende koelmiddelen in deze sector in het verleden vaak te hoog was en de uitbatingsvoorwaarden regelmatig niet werden gerespecteerd. Door dit initiatief is er door deze sector een inhaalbeweging ingezet en is er overgegaan tot een waakzamer beleid rond het beperken van lekverliezen, en worden er in de sector vaker milieuvriendelijke koelmiddelen gebruikt.

Actieplan reductie uitstoot van F-gassen 2015-2020 In 2015 is gewerkt aan een voorstel van actieplan 2015-2020 rond de reductie van F-gassen (maatregel 4.3.4). Het plan zal onder meer initiatieven bevatten m.b.t. verhoogde sensibilisering van de betrokken doelgroepen rond lekdicht onderhoud van koelinstallaties en de naleving van de regelgeving. Het plan zal ook initiatieven bevatten die de controle op de verkoop en het gebruik van F-gassen aanmoedigen en besteedt ook aandacht aan de training van technici in het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven. Ook bijkomende reductiemaatregelen in de chemische sector zullen worden beoogd. Begin 2016 zal het actieplan worden gefinaliseerd en zal – waar nog niet gebeurd – gestart worden met de uitvoering ervan. In 2015 werden reeds verdere initiatieven rond sensibilisering van de betrokken doelgroepen uitgewerkt. Een ondersteuningsopdracht rond specifieke sensibilisering rond lekdichtheid van koelinstallaties werd gegund en een communicatie rond verplichtingen rond uitbating van koelinstallaties wordt voorbereid.

Stimuleren van het gebruik van klimaatvriendelijke koelmiddelen Om klimaatvriendelijke koelmiddelen in Vlaanderen te stimuleren (maatregel 4.3.5), werd voorzien om: -

de ecologiepremie plus (maatregel 4.1.6) aantrekkelijker te maken voor bedrijven die kiezen voor koelinstallaties met klimaatvriendelijke koelmiddelen; promotiebeleid voor klimaatvriendelijke koelmiddelen te voeren.

De lijst met technologieën die in aanmerking komen voor een ecologiepremie-plus is eind 2014 sterk gereduceerd (zie ook §4.4.2.1). De technologieën die betrekking hadden op milieuvriendelijke //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 112 van 182


15.04.2016

koeltoepassingen werden bewust behouden, alsmede werd ervoor gezorgd dat de effectieve steunpercentages werden behouden (ondanks een algemene verlaging ervan). Het gebruik van milieuvriendelijke koelmiddelen geraakt stilaan geïntroduceerd, maar moet nog meer worden gepromoot. Naast verspreiding van kennis is het ook noodzakelijk dat koeltechnische bedrijven en technici vertrouwd geraken met deze milieuvriendelijke koeltechnieken zodat alternatieven massaal kunnen worden ingezet. Het actieplan 2015-2020 rond de reductie van F-gassen (cf. supra) zal daarom niet enkel de focus leggen op lekdichtheid, maar zal ook initiatieven bevatten ter promotie van het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven. Praktijkopleidingen met milieuvriendelijke koelmiddelen voor koeltechnici kunnen de doorbraak van dergelijke technieken versnellen. De hoge kost voor de organisatie van dergelijke opleidingen (opbouwen van expertise en investeren in didactische koelinstallaties) weerhoudt scholen en opleidingscentra in de organisatie van deze noodzakelijke opleidingen. In kader van de uitwerking van het actieplan F-gassen 2015-2020 zal worden nagegaan hoe opleidingscentra en scholen kunnen worden gestimuleerd om opleidingen rond milieuvriendelijke koelmiddelen te organiseren.

4.4.3 Korte termijn prognoses (2020) Globaal vertonen de emissies van de sector niet-ETS industrie een stijging met 28% in de periode 20052020. Deze stijging heeft te maken met de stijging van emissies met 33% in de periode 2005-2014. In de periode 2014-2020 wordt een daling verwacht van de emissies met 4%. Een toelichting van de evolutie van de emissies in de verschillende deelsectoren geeft hier verdere verduidelijking. De energie-gerelateerde emissies van broeikasgassen vormen bijna de helft van de totale emissies van de sector. Deze emissies zijn volgens de emissie-inventaris met 16% gestegen in de periode 2005-2014 of met ongeveer 0,4 Mton CO2-eq. Er rust evenwel een grote onzekerheid op de energie-gerelateerde emissies in het basisjaar 2005. Het inventarisjaar 2014 levert een meer betrouwbaar referentiepunt. De vastgestelde stijging heeft mogelijk dan ook meer te maken met de betrouwbaarheid van de emissieinventaris dan met een reële stijging van de emissies. Dit wordt verder onderzocht. De energie-gerelateerde broeikasgasemissies in de niet-ETS industrie zijn het gevolg van de verbranding van fossiele brandstoffen. De evolutie in economische groei heeft een impact op productie en energieverbruik van de industrie. Voor de nieuwe EBO’s (maatregel 4.1.2) wordt 1% energieefficiëntieverbetering per jaar als resultaatsdoelstelling meegenomen voor de periode 2015-2020. Ook de verplichte energie-audits voor grote ondernemingen (maatregel 4.1.11 – nieuw) hebben een gelijkaardige doelstelling. Globaal genomen leidt dit in de periode 2013-2020 in combinatie met de economische groeiverwachtingen min of meer tot een stabilisatie van de energie-gerelateerde emissies. De industriële procesemissies zijn met 83% gestegen in de periode 2005-2014. Dit is het gevolg van de stijging van de N2O-emissies van de caprolactamproductie door een combinatie van de toename van de productie en wijzigingen in het proces. De prognoses voor de procesgerelateerde lachgasemissies houden rekening met een daling van de lachgasemissies van N2O per ton caprolactam dankzij procesoptimalisatie vanaf 2013. In de prognoses werd rekening gehouden met een bijkomende daling van de emissies in 2015 dankzij aanvullende procesgeïntegreerde aanpassingen. In 2020 zou de verlaging van de emissiegrenswaarde (zie §4.4.2.2) tot een nog verdere reductie moeten leiden. Ten gevolge van de geschetste verwachte evoluties stijgen de emissies van de industriële procesemissies met 20% in 2020 ten opzichte van 2005 en dalen ze met 33% ten opzichte van 2013. In het Vlaams Mitigatieplan 2013-2020 werd aangenomen dat tegen 2020 de uitstoot van gefluoreerde broeikasgassen (F-gassen) in Vlaanderen zou toenemen met 16% ten opzichte van de uitstoot in 2013. De reden van deze stijging lag aan een toename van het gebruik van HFK’s als koelmiddel in industriële en commerciële koel- en vriestoepassingen ten gevolge van de lopende uitfasering van het gebruik van ozonafbrekende HCFK’s in deze sectoren. Er wordt echter ingeschat dat door de verstrengde Europese regelgeving en het bijkomend Vlaams beleid zoals beschreven onder §4.4.2.3, de oorspronkelijk verwachte stijging van 16% in 2020 moet kunnen worden omgebogen tot een daling van 9% ten //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 113 van 182

opzichte van de uitstoot in 201347. De verwachting is dat het gebruik van F-gassen met een zeer hoge GWP-waarde gaandeweg zal worden stopgezet ten gunste van het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven en F-gassen met een beperktere negatieve impact op het klimaat. Door technologische innovatie die nu volop aan de gang is, geraken milieuvriendelijkere koeltechnieken immers stilaan ingeburgerd.

Figuur 4-45. Overzicht emissies sector industrie 2005-2020

Totale broeikasgasuitstoot sector industrie (kton CO 2-eq)

2005

2013

2014

2020

4.434

6.207

5.881

5.673

Reductie (+) / Stijging (-) broeikasgasuitstoot in 2020 ten opzichte van 2005 sector industrie (%) Broeikasgasuitstoot energiegerelateerde emissies (kton CO 2-eq) Broeikasgasuitstoot procesemissies (kton CO2-eq)

waarvan N2O-emissies caprolactamproductie (kton CO2-eq) F-gas emissies (kton CO2-eq)

-28% 2.408

3.122

2.788

3.104

406

719

742

483

330

680

677

459

1.308

2.090

2.018

1.802

Tabel 4-23. Emissies en prognoses sector niet-ETS industrie

4.4.4 Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen In de lange termijn verkenningsscenario’s voor Vlaanderen (Tabel 3-4) afname van de niet-ETS industrie emissies ingeschat die oploopt tot 24% in 2050 ten opzichte van 2005 in het meest ambitieuze scenario.

CO2-emissies De CO2-emissies van de niet-ETS industrie zijn functie van de economische conjunctuur en het gevoerde klimaatbeleid. Ze vinden hun oorsprong in het energiegebruik voor de verwarming van de gebouwen alsmede in het energiegebruik voor de industriële processen.

47

In deze berekening wordt gebruik gemaakt van de nieuwe GWP-waarden voor F-gassen die zijn vastgelegd in EU-verordening 517/2014. Daarbij zijn de prognoses uit het VMP 2013-2020, die zijn opgesteld met oudere (en lagere) GWP-waardes, omgerekend zodat een correcte vergelijking tussen de twee scenario’s (BAU-scenario en scenario met bijkomend beleid) mogelijk is. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 114 van 182


15.04.2016

Tegen 2030 moet het gezamenlijk effect van EBO’s, energie-audits voor grote ondernemingen, productnormering, energie-efficiëntiestandaarden voor stookinstallaties, het beleid inzake hernieuwbare energiebronnen voor warmteproductie, energieprestatieregelgeving, elektrificatie, promotie van WKK’s, ontwikkeling warmtenetten,... zorgen voor een gestage daling van de energievraag, een verhoogde inzet van biobrandstoffen, en daarmee een gestage daling van de absolute CO2-uitstoot. Op elk van deze aspecten zullen aangescherpte beleidsinspanningen noodzakelijk zijn om een verdere en diepgaandere ontkoppeling te bekomen tussen enerzijds economische groeiverwachtingen en anderzijds broeikasgasemissies. In de Vlaamse lange termijn verkenning werd in Verkenning 1 (i.e. het meest ambitieuze scenario) een reductie van de energetische emissies afgeleid van 25% in de periode 2010-2050.

N2O-emissies caprolactamproductie Wat betreft de N2O-emissies van de caprolactamproductie werd het reductiepotentieel reeds goed in kaart gebracht. De belangrijkste obstakels om het volledige reductiepotentieel voor de lachgasuitstoot van de caprolactamsector op korte termijn volledig te benutten zijn de kostprijs van de reductiemaatregelen en de technische onzekerheden voor de implementatie van deze maatregelen bij het betrokken bedrijf in Vlaanderen. Op middellange – en zeker op lange – termijn zou bijkomend onderzoek en verdere technologische ontwikkelingen deze obstakels moeten elimineren wat moet leiden tot een significante reductie van deze emissies tot meer dan 50% ten opzichte van 2020

F-gassen Het reductiepotentieel voor F-gasemissies is in vergelijking met andere broeikasgasemissies groot. Bepaalde Europese verplichtingen die zijn opgenomen in de EU-verordening 517/2014 zullen vooral na 2020 zorgen voor een aanzienlijke reductie van de uitstoot van F-gassen. Er wordt dan ook ingeschat dat door een combinatie van de implicaties van de EU-verordening en het aanvullende Vlaamse reductiebeleid rond F-gassen het mogelijk zal zijn om tegen 2030 de uitstoot van F-gassen in het Vlaamse Gewest terug te dringen tot een niveau dat in de grootteorde ligt van de doelstellingen die zijn geformuleerd in kader van de Europese Routekaart naar een concurrerende koolstofarme economie in 2050. In de lange termijn verkenningsscenario’s wordt rekening gehouden met een potentiële reductie van de F-gas emissies met 23% in 2030 en 81% in 2050 ten opzichte van het uitstootniveau in 2005. Het is daarom belangrijk om jaarlijks de evolutie van de uitstoot van F-gassen en zo nodig de opportuniteit van extra maatregelen na te gaan. De technologie rond milieuvriendelijke koelmiddelen is momenteel volop in evolutie waardoor het moeilijk is in te schatten welke koelmiddelen massaal zullen worden gebruikt en met welke snelheid deze ingang zullen vinden.

4.4.5 Beleidssuggesties CO2-emissies Het Vlaamse Gewest moet een pro-actieve rol opnemen wat betreft bijkomend Europees beleid dat betrekking heeft op energie-efficiëntie-eisen, productnormering, ecodesign,… die ervoor zorgen dat ambitieuze doelstellingen kunnen gerealiseerd worden. Energieprestatieregelgeving m.b.t. kantoor- en industriebouw moet waar nodig aangescherpt worden. Gespecialiseerd energie-advies voor KMO’s biedt nog een groot potentieel. Het is aangewezen de door het Agentschap Innoveren & Ondernemen aangeboden mogelijkheden met gratis energiescans en gesubsidieerd extern advies via de KMO-portefeuille verder te zetten. Als het door het VKF gefinancierde KOALA-project voor energie-advies aan de toeristische sector succesvol blijkt, kan overwogen worden om dergelijke tijdelijke energie-adviesprogramma’s ook voor andere specifieke sectoren op te zetten. Hiermee kunnen de knelpunten inzake kennis en begeleiding bij de implementatie opgelost worden. Voor het knelpunt financiering is het programma ESCO’s voor KMO’s een beloftevolle piste indien opschaling van de lopende pilootprojecten mogelijk wordt.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 115 van 182

N2O-emissies caprolactamproductie Het bedrijf dat verantwoordelijk is voor de lachgasuitstoot bij de caprolactamsector heeft zich geëngageerd om haar broeikasgasuitstoot de komende jaren gedeeltelijk terug te dringen. Dit engagement is het resultaat van de stimulansen die de Vlaamse overheid de afgelopen jaren heeft gegeven aan het betrokken bedrijf om voldoende aandacht te besteden aan deze emissies en het onderzoek naar het reductiepotentieel. Het is aangewezen ook de volgende jaren verdere stimulansen geven aan het betrokken bedrijf om het geïdentificeerde reductiepotentieel verder te benutten.

F-gasemissies Indien de komende jaren geen maatregelen worden genomen in de chemische sector, en doordat in andere sectoren wél reducties zullen plaatsvinden, kan het aandeel van de chemische industrie (i.c. één puntbron) in de totale Vlaamse F-gasemissies oplopen tot meer dan één derde in 2030. Overleg met het betrokken bedrijf brengt in kaart welke inspanningen ter reductie van de uitstoot van F-gassen nog mogelijk zijn. De stimulans voor de overschakeling naar natuurlijke koelmiddelen die via de Ecologiepremie Plus wordt gegeven, blijft ook in de toekomst zeer nuttig.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 116 van 182


15.04.2016

4.5 NIET-ETS ENERGIE 4.5.1 Evolutie emissies De broeikasgasemissies van het niet-ETS gedeelte van de energiesector zijn beperkt tot de methaanen lachgasemissies van de energiesector en de broeikasgasemissies van niet-ETS WKK-installaties in samenwerking met de energiesector (Figuur 4-48). De voorbije jaren zijn er steeds meer WKK-eenheden in eigen productie opgestart. Dit zijn deels nieuwe installaties, deels vervangingen van oudere WKKeenheden. Vele van deze oudere WKK-eenheden werden uitgebaat in samenwerking met een elektriciteitsproducent, die nu werden vervangen door motoren in eigen beheer. Dit geeft eveneens een verschuiving van het aardgasverbruik van de energiesector naar andere sectoren en verklaart de daling van de WKK-emissies met 85% tussen 2005 en 2014. De broeikasgasemissies van niet-ETS zelfproducenten worden immers toegekend aan de sectoren waar deze installaties werkzaam zijn. Het aandeel van de energiesector in de totale niet-ETS uitstoot is marginaal (0,4% of 187 kton CO2-eq in 2014).

Figuur 4-46. Aandelen broeikasgasemissies sector energie in 2014

4.5.2 Beleidsevoluties Gezien de evolutie van de emissies, werden de maatregelen i.v.m. WKK en groene warmte opgenomen onder de sector waarop zij het meeste invloed hebben: -

Sector gebouwen:  

-

Sector industrie:     

-

Maatregel 2.2.1 Informatieverstrekking en sensibilisering over rationeel energiegebruik en milieuvriendelijke energieproductie Maatregel 2.2.3 Actieplan micro-WKK Maatregel 4.1.1 Besluit Energieplanning Maatregel 4.1.2 Energiebeleidsovereenkomst Maatregel 4.1.3 Stimuleren van de productie van groene warmte en het gebruik van restwarmte Maatregel 4.1.4 Garanderen stabiel investeringsklimaat voor WKK Maatregel 4.1.5 Bevorderen van WKK en warmtenetten

Sector landbouw   

Maatregel 3.2.2 Productie en gebruik van duurzame en hernieuwbare energiebronnen Maatregel 3.2.3 Optimale benutting van fossiele brandstoffen Maatregel 3.3.2 Reduceren lachgas- en methaanemissies mestopslag

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 117 van 182

-

Sector afval 

Maatregel 6.1.1 Verbeteren van de energierecuperatie in de afvalverwerkingsinstallaties

4.5.3 Korte termijn prognoses (2020) De methaanen lachgasemissies schommelen rond 150 kton CO2-eq per jaar en evolueren slechts in zeer beperkte mate in functie van (ETS) elektriciteitsproductie en de brandstofmix (Figuur 4-47). De niet-ETS WKK-emissies vertoonden een daling tussen 2005 en 2014 - voornamelijk omwille van een terugval in het aantal WKK’s in samenwerking met de energiesector48 - en er wordt voor de komende jaren uitgegaan van een stabilisatie op het niveau van 2014.

Figuur 4-47. Overzicht emissies en prognoses sector energie

Totale broeikasgasuitstoot sector energie (kton CO2-eq)

2005

2013

2014

2020

388

138

187

131

Reductie (+) / Stijging (-) broeikasgasuitstoot in 2020 ten opzichte van 2005 sector energie

66%

Tabel 4-24. Emissies en prognoses sector energie

48

O.a. in de landbouwsector werd de voorbije jaren een vervanging vastgesteld van WKK-installaties in samenwerking met de energiesector door WKK installaties in eigen beheer. De bijhorende emissies worden in voorkomend geval dan toegewezen aan de landbouwsector i.p.v. aan de energiesector. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 118 van 182


15.04.2016

4.6 AFVAL 4.6.1 Evolutie indicatoren en emissies 4.6.1.1

Indicatoren

Subsector

Indicator

2010

2011

2012

2013

2014

Afvalverbranding

Hoeveelheid (fossiel) afval verbrand – i.s.m. energiesector (TJ/jaar)

10.158

9.486

10.440

10.071

10.044

Afvalverbranding

Hoeveelheid (fossiel) afval verbrand – zelfproducent (TJ/jaar)

1.628

1.178

1.127

1.557

1.851

Tabel 4-25. Indicatoren sector afval

In Tabel 4-25 worden de indicatoren voor de sector afval vermeld met focus op de afvalverbrandingssector. De voorbije jaren bleef de totale hoeveelheid verbrand afval min of meer stabiel. 4.6.1.2 Emissies sector Afval In Vlaanderen is de sector afval in 2014 met een uitstoot van 2,4 Mton CO2-eq verantwoordelijk voor 5,5% van de niet-ETS emissies. De broeikasgasemissies die bij de sector afval worden gerekend, hebben betrekking op het storten, composteren, verbranden van afval en het behandelen van afvalwater in rioolwaterzuiveringsinstallaties (Figuur 4-48). Afvalverbranding is, met een aandeel van 54%, de belangrijkste emissiebron binnen de afvalsector in 2014. Storten en afvalwaterbehandeling vertegenwoordigen een aandeel van respectievelijk 30% en 15%.

Figuur 4-48. Aandelen broeikasgasemissies sector afval in 2014

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 119 van 182

In de periode 2005-2014 heeft de sector afval reeds een aanzienlijke daling van broeikasgasuitstoot van 7% gerealiseerd. In de periode 1990-2014 zijn de broeikasgasemissies afkomstig van afvalverbrandingsinstallaties toegenomen met 72% (Figuur 4-49). De afvalverbrandingscapaciteit is toegenomen omdat storten, conform de afvalverwerkingshiërarchie, drastisch is afgebouwd. De methaanemissies vertonen in dezelfde periode een daling met 57%. De opvang en behandeling van stortgas, die sinds 1995 verplicht is, vormt hiervoor de voornaamste verklaring. Deze reductie van de methaanemissies is de belangrijkste factor in de globale emissiereductie in de afvalsector.

Figuur 4-49. Evolutie broeikasgasemissies sector afval

4.6.2 Beleidsevoluties Verbeteren van de energierecuperatie in de afvalverwerkingsinstallaties De maatregel voor het verbeteren van de energierecuperatie in afvalverwerkingsinstallaties (maatregel 6.1.1) wordt uitgevoerd zoals vooropgesteld. Momenteel wordt het beleid opgehangen aan het Uitvoeringsplan Milieuverantwoord beheer van huishoudelijke afvalstoffen (UMBHA) voor de periode 2008-2015. Er wordt gewerkt aan een opvolger van dit plan die in 2016 ter goedkeuring aan de Vlaamse Regering zal voorgelegd worden. De exploitanten van afvalverbrandingsinstallaties onderzoeken voortdurend of er een mogelijkheid bestaat om - bovenop de energietoepassingen die momenteel ingezet worden - bijkomende energiebenutting van de bestaande processtroom of warm water aan te wenden. Daar waar de afgelopen jaren vooral ingezet werd op ondersteuning van “verstromen” (via de systemen van groenestroom- en warmtekrachtcertificaten), ondersteunt het beleid momenteel ook pistes rond groene warmte of restwarmtevalorisatie. Concreet onderzoeken de afvalverbrandingsinstallaties op welke wijze hun stroom nuttig aangewend kan worden. Zo is er bij MIROM in Roeselare doorlopend onderzoek naar uitbreiding van het lokale warmtenet. Dit leidde recent tot een pilootproject restwarmte in een glastuinbouwcluster met investeringsondersteuning vanuit het Vlaams Klimaatfonds (zie §6.2.13). Het gaat om een eenmalige subsidie aan MIROM Roeselare voor de realisatie van een warmtenet tussen de verbrandingsinstallatie en de glastuinbouwcluster Roeselare-West. In Beveren wordt onderzocht op welke wijze de uitbouw van processtoom afkomstig van INDAVER en SLECO aangewend kan worden bij een cluster van chemische bedrijven.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 120 van 182


15.04.2016

Voorvergisting GFT-afval De Vlaamse Regering keurde op 10 juli 2015 het ‘Actieplan Duurzaam beheer van biomassa(rest)stromen 2015-2020’ goed. Dit actieplan wil het voorkomen, de selectieve inzameling en de recyclage van biomassa(rest)stromen verder stimuleren met het oog op kosten-, grondstof-/materiaal- en energiebesparingen. Het plan biedt een kader voor de overheid en de sectoren om samen het duurzaam beheer van biomassa(rest)stromen in Vlaanderen te implementeren in de periode 2015-2020. Het actieplan stelt o.a. dat “biomassa(rest)stromen kunnen ingezet worden voor energietoepassingen. De combinatie met de productie van een of meerdere kwaliteitsvolle producten krijgt daarbij de voorkeur, zoals bij vergisting. Daarbij worden de geldende duurzaamheidscriteria gerespecteerd.” Bijgevolg werd de maatregel voorvergisting van GFT-afval (maatregel 6.2.1) opgenomen in het actieplan. Bij voorvergisting van GFT-afval vooraleer het afval gecomposteerd wordt, komt biogas vrij dat nadien gevaloriseerd kan worden voor de productie van hernieuwbare energie. Hiertoe zullen enkele composteringsinstallaties voor GFT-afval (gedeeltelijk) omgebouwd worden tot voorvergisting met nacompostering. Via subsidiëring wordt ondersteuning voorzien voor de bouw van een voorvergister voorgeschakeld voor de composteerunit. Er wordt 1 dossier per jaar vooropgesteld. IOK Afvalbeheer diende een dossier in voor de bouw van een Energie Conversie Park (verwerkingscapaciteit van 37.000 ton per jaar), waar ze uit de voorvergisting van het GFT biomethaan halen en ter beschikking stellen van het aardgasnet. Op Merksplas Kolonie zal dit aardgas gebruikt worden in een WKK (warmtekrachtkoppeling) om elektriciteit en warmte te produceren voor de site. Ecowerf bereidt eveneens een dossier voor met het oog op de realisatie van een (droge) voorvergistingsinstallatie met een verwerkingscapaciteit van 40.000 ton per jaar te Leuven. De voorvergister zal ingeschakeld worden tussen de voorbewerkingsinstallatie en de bestaande composteringsinstallatie. Het biogas dat ontstaat tijdens het vergisten zal aangewend worden voor de productie van (hernieuwbare) energie.

4.6.3 Korte termijn prognoses (2020) Globaal genomen wordt in de periode 2005-2020 een daling verwacht van de emissies in de afvalsector met 19%. Dit kan voornamelijk toegeschreven worden aan de verwachte daling van de stortplaatsemissies tot 57% in 2020 ten opzichte van 2005 (Figuur 4-50). De emissies van de stortplaatsen zullen de komende jaren verder afnemen in overeenstemming met het beleid zoals uitgestippeld in het UMBHA 2008-2015. Sinds 1995 moet op stortplaatsen waar biologisch afbreekbaar afval gestort wordt, het stortgas worden opgevangen en behandeld. In het Planscenario wordt verondersteld dat er in 2015 geen brandbaar afval meer gestort wordt, alleen nog niet-brandbaar afval. In de prognoses van het beleidsscenario is voor de periode 2013-2020 geen capaciteitsuitbreiding van de afvalverbrandingsinstallaties voorzien. In 2016 zal een nieuw afvalplan 2016-2022 ter goedkeuring voorgelegd worden aan de Vlaamse Regering. Binnen deze planperiode is voorzien om verder het uitgangspunt van de afstemming tussen het aanbod aan Vlaams brandbaar afval en de afvalverbrandingscapaciteit te hanteren. Bovendien is in het ontwerpplan ook een aantal acties opgenomen om het restafval verder te verminderen en het aandeel afvalrecyclage te verhogen. Dit impliceert dat er op termijn (na 2020) een vermindering van de afvalverbrandingscapaciteit zal komen, wil men niet tot een overcapaciteit komen. De emissies afkomstig van het composteren van afval zijn sinds 2000 quasi constant gebleven en worden ook in de prognoses tot 2020 constant verondersteld. Gezien het beperkte belang van deze emissies worden deze hier niet verder behandeld. De emissies gerelateerd aan de collectieve zuivering van afvalwater nemen toe in de periode 2013-2020 door een toename van het aantal inwoners in Vlaanderen en een toename van de zuiveringsgraad in uitvoering van de implementatie van de Europese Kaderrichtlijn Water (2000/60/EG). De emissies van //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 121 van 182

septische putten nemen in de periode 2013-2020 af, en verklaren ook de daling van de totale emissies van de afvalwaterbehandeling met 18%.

Figuur 4-50. Overzicht emissies en prognoses sector afval

Totale broeikasgasuitstoot sector afval (kton CO 2-eq)

2005

2013

2014

2020

2.622

2.436

2381

2.121

Reductie (+) / Stijging (-) broeikasgasuitstoot in 2020 ten opzichte van 2005 sector afval (%)

20%

Tabel 4-26. Emissies en prognoses sector afval

4.6.4 Verkenning middellange (2030) en lange termijn (2050) doelstellingen In 2015 bereidde de OVAM een ontwerp "uitvoeringsplan voor huishoudelijke afvalstoffen en gelijkaardig bedrijfsafval voor de periode 2016-2022" voor. Een belangrijk uitgangspunt in dit ontwerpplan is de verdere afbouw van de hoeveelheden restafval die gestort of verbrand worden. Meer organisch afval, papier, kunststoffen,... zou aan de bron gesorteerd moeten worden zodat ze op een kwaliteitsvolle manier kunnen gerecycleerd worden. Momenteel worden deze brandbare afvalstromen verwerkt in afvalverbrandingsinstallaties, waarbij zij finaal energie, CO2-uitstoot en verbrandingsresidu's opleveren, stromen die niet steeds verder gerecycleerd kunnen worden (hooguit is er mogelijk sprake van down cycling); m.a.w. een beperkte bijdrage in een circulaire economie. De opvolging van de evolutie van het aanbod brandbaar afval toont aan dat de hoeveelheid te verbranden restafval de laatste jaren een dalende trend vertoont. Momenteel is er een evenwicht tussen het relevant aanbod brandbaar afval en de verbrandingscapaciteit. Om verder de weg op te gaan van de circulaire economie is het aangewezen om niet zo zeer de verbrandingsactiviteiten te ondersteunen, dan wel om specifieke activiteiten met het oog op materiaalrecuperatie te ondersteunen. Hierbij is er ook steeds een milieuwinst, wanneer er gekeken wordt naar "al dan niet geproduceerde CO2" in het kader van broeikasgasemissies. Enkele voorbeelden: //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 122 van 182


15.04.2016





organisch afval verder in de circulaire economie houden, kan door deze selectieve fractie naar vergisting te sturen, waarbij een deel van het organisch materiaal omgezet wordt in biogas, een hernieuwbare energiebron die gevaloriseerd kan worden. Na de vergisting blijft een digestaat over dat als materiaal verder toegepast kan worden; kunststoffen zijn momenteel nog voornamelijk fossiel van oorsprong en dragen bij verbranding bij aan de uitstoot van niet-hernieuwbaar CO2. We willen die fossiele koolstof zoveel en zo lang mogelijk in materiaalkringlopen behouden.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 123 van 182

4.7 TRANSVERSALE MAATREGELEN 4.7.1 Beleidsinstrumenten en relatie met andere beleidsdomeinen Klimaat in beslissingsondersteunende instrumenten Voor grote infrastructuurwerken wordt vaak een maatschappelijke kosten-batenanalyse uitgevoerd (MKBA). De eerder ontwikkelde standaardmethodiek MKBA voor zeehavens werd uitgebreid naar een standaardmethodiek MKBA voor transportinfrastructuurprojecten. Ook in milieueffectrapportering (MER) is er aandacht voor de broeikasgasuitstoot. In 2014 werd de nieuwe Europese project-MER-richtlijn 2014/52/EU (EIA) gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie. Deze richtlijn voert wijzigingen door aan Richtlijn 2011/92/EU. In deze nieuwe richtlijn wordt expliciet verwezen naar klimaat, zowel wat adaptatie als mitigatie betreft: “(13) Klimaatverandering zal schade aan het milieu blijven veroorzaken en blijft een bedreiging voor economische ontwikkeling. In dit verband is het passend de effecten van projecten op het klimaat (bijvoorbeeld de uitstoot van broeikasgassen) en hun kwetsbaarheid voor klimaatverandering te beoordelen.” In antwoord hierop wil het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie de discipline Klimaat meer plaats geven in de milieueffectrapportering en werkt daarom aan een handleiding “klimaat” als voorloper van een volwaardig richtlijnenboek ‘klimaat’. Hierbij wordt overleg gepleegd met de MER-deskundigen, er werd bv. een workshop ‘klimaat’ georganiseerd op het jongste MERnetwerkmoment. Hier werd gediscussieerd over de relevantie van mitigatie in MER’s, de nood aan aparte richtlijnen (of opname in discipline lucht) en een significatiekader en de mogelijkheid om milderende maatregelen op te nemen voor de door een project veroorzaakte broeikasuitstoot. Het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie werkt momenteel verder aan de uitklaring van deze vragen.

Klimaatmitigatie en ruimtelijke ordening Het traject Beleidsplan Ruimte Vlaanderen wordt voortgezet op basis van een geactualiseerde procesaanpak die goedgekeurd werd door de Vlaamse Regering op 24 april 2015. Op 20 november 2014 werd via een startconferentie een relancetraject in gang gezet. Tien gebiedswerkgroepen zijn aan de slag gegaan om aan de hand van zeer concrete vraagstukken de betekenis van de strategieën, concepten en principes uit het groenboek BVR te testen. Ruimte Vlaanderen heeft in de eerste helft van november 2015 een werktekst voor het Witboek BRV afgerond waarin de verschillende bouwstenen (Groenboek, aanbevelingen uit de gebiedswerkgroepen, onderzoek,…) zijn samengebracht. De werktekst is besproken met de lokale besturen (beleidsatria), de andere beleidsdomeinen (ambtelijk forum) en het maatschappelijk middenveld (SARO, MiNa-Raad, Partnerforum). Op basis van de adviezen en reflecties zal het document op punt gesteld worden en voorgelegd worden aan de Vlaamse Regering. Het streven is eind 2016 een ontwerp-BRV voor te leggen aan de Vlaamse Regering dat voorwerp zal zijn van een openbaar onderzoek. Het finaal BRV zou midden 2017 beschikbaar zijn. Het BRV heeft veel aandacht voor de ruimtelijke bijdrage aan het klimaat- en energievraagstuk. Het behoud van een robuuste open ruimte en het uitrollen van een fijnmazig groenblauw netwerk doorheen de bebouwde én open ruimte moeten de ruimte klimaatbestendig maken. Het ruimtelijk beleid zal ook veel aandacht hebben voor het energievraagstuk door te werken op vier sporen: 1) minimaliseren van de energievraag, 2) maximaliseren van de energie-efficiëntie, 3) het aandeel hernieuwbare energie verhogen (en hiervoor ruimte voorzien), 4) een performant energiesysteem uitbouwen, aangepast aan de nieuwe noden. Complementair aan de studie “Met ruimtelijk beleid naar een klimaatbestendig Vlaanderen” (2012) die vooral op adaptatie gericht was en qua mitigatie een aantal wensbeelden en mogelijke rollen aangaf, werd een nieuwe studieopdracht voorbereid door Ruimte Vlaanderen, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, en VEA, over “De rol van ruimtelijke ordening in de energieen klimaattransitie”. Deze //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 124 van 182


15.04.2016

opdracht gaat over de relatie van ruimtelijke ordening met klimaatmitigatie, reductie van de energievraag en energie-efficiëntie met focus op enerzijds de niet-ETS sectoren transport en bebouwing, en anderzijds hernieuwbare energieopwekking. Het belangrijkste deel van deze studieopdracht is het uitwerken van aanbevelingen over het ruimtelijke instrumentarium dat op de verschillende beleidsniveaus ingezet zou kunnen worden om de klimaat- en energiedoelstellingen te halen. Er moeten zowel onderbouwde aanbevelingen worden gedaan over de inzet van het bestaande instrumentarium en de eventueel noodzakelijke aanpassingen hieraan als over het eventueel ontwikkelen van nieuwe instrumenten. Om de noden van de lokale bestuurders in kaart te brengen wordt er ook een behoefteonderzoek uitgevoerd naar de kennis, vaardigheden en tools die nodig zijn op lokaal niveau. De resultaten van deze studie zullen gebruikt worden bij de verdere invulling van het BRV. Daarnaast hebben de Vlaamse minister van Energie en Vlaamse minister van Omgeving op 12 juni 2015 een gezamenlijke conceptnota op de Vlaamse Regering gebracht over het wegwerken van ruimtelijke knelpunten energieprestatie. Het is de bedoeling om de knelpunten te detecteren die energierenovaties van bestaande woningen in de weg staan (bv. verouderde stedenbouwkundige verordeningen of gewoonteregels van stedenbouwkundige diensten) en oplossingen te vinden om deze weg te werken. Dit voornemen wordt uitgevoerd door de werkgroep geïntegreerd beleidskader van het Renovatiepact. De studie over “De rol van ruimtelijke ordening in de energieen klimaattransitie” zal hier ook input voor leveren.

Vlaams Actieplan Energie-Efficiëntie Op 28 maart 2014 nam de Vlaamse Regering akte van het derde Vlaams actieplan energie-efficiëntie met de beschrijving en kwantificering van de beleidsmaatregelen voor verbetering van de energie-efficiëntie. Uit dit plan blijkt dat eind 2016 een energiebesparing van 14% kan worden gerealiseerd, opmerkelijk hoger dan de streefwaarde van 9% uit de richtlijn. Het actieplan omvat tevens een beschrijving van de wijze waarop tegemoet zal gekomen worden aan de bepalingen in de diverse artikels van de richtlijn. Op 5 mei 2014 werd het derde nationaal actieplan, bestaande uit de actieplannen van de drie gewesten en van de federale overheid, aan de Europese Commissie bezorgd. Het volgende actieplan moet bij de Europese Commissie worden ingediend uiterlijk op 30 april 2017.

Verbreding van de kenniscapaciteit om het instrumentarium voor klimaatbeleid verdiepen Op de verschillende beleidsniveaus en in de verschillende beleidsdomeinen wordt studiewerk ondernomen dat nuttig is om het Vlaams klimaatbeleid te voeden en te onderbouwen. In opdracht van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie zelf werd de studie “Verkenning middellange termijn (2030) en lange termijn (2050) energieen broeikasgasscenario’s in Vlaanderen” uitgevoerd door Ecofys en Climact in 2014. Ook financierde het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie samen met de andere gewesten en de federale overheid een opdracht aan het Federaal Planbureau om een macroeconomische analyse voor België te maken van potentiële 2030 doelstellingen. Daarnaast worden onderstaande studies tijdens het najaar van 2015 door het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie opgestart of voorbereid: - ontwikkeling van een potentieel inschatting in het kader van het Burgemeestersconvenant om het hernieuwbare energiepotentieel voor elke gemeente in Vlaanderen te berekenen en te visualiseren op een interactieve kaart voor Vlaanderen; - ontwikkeling van een “Mobiscore”, een instrument dat toelaat om de locatie mee te nemen in de keuze van een woonplaats met als doel de milieu-impact te verlagen; - de rol van ruimtelijke ordening in de energie-en klimaattransitie (gezamenlijke opdracht van RV en LNE i.s.m. VEA); - effect van landbouwmaatregelen op broeikasgasemissies (literatuurstudie door de studiedienst van het Departement Landbouw en Visserij in opdracht van Departement Leefmilieu, Natuur en Energie en het Departement Landbouw en Visserij); - onderzoek naar mogelijk ondersteuningsbeleid m.b.t. nieuwe toepassingsmogelijkheden van CO2 als grondstof/feedstock. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 125 van 182

4.7.2 Werk maken van een klimaatvriendelijke Vlaamse overheid De Vlaamse overheid werkt verder aan het verduurzamen van de eigen diensten. Een greep uit de acties tijdens de voorbije jaren: -

-

-

het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie zette in op de uitbreiding en verbetering van milieu-indicatoren (o.a. energieverbruik, wagenpark,…), enerzijds door ad hoc-adviezen, anderzijds door zelf een structurele monitoring duurzame overheidsopdrachten (in pilootfase) op te zetten in het kader van het milieumanagementsysteem van het departement. In de toekomst zal Departement Leefmilieu, Natuur en Energie blijven inzetten op de verzameling van data en wil dit doen door het opzetten van een structurele samenwerking met het Agentschap Informatie Vlaanderen. Door de monitoring duurzame overheidsopdrachten verder uit te breiden naar andere entiteiten, wil ze ook voldoende leren om in een tweede fase nuttige insteek te kunnen geven voor de monitoring van duurzame en innovatieve overheidsopdrachten die in het contractmanagementsysteem van de Vlaamse overheid geïntegreerd zal worden; het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie creëerde en onderhield de voorbije periode een netwerk gericht op het uitwerken van een strategie om te evolueren naar een energieefficiëntere Vlaamse overheid. Het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie zal in de toekomst samen met het Vlaams EnergieBedrijf en Het Facilitair Bedrijf (maatregel 2.4.1) bekijken hoe het optimaal kan bijdragen aan energiezorg binnen de Vlaamse overheid. er wordt aandacht gegeven aan energie-efficiëntie bij de ontwikkeling van duurzaamheidscriteria voor overheidsopdrachten in het kader van het Vlaams Actieplan Overheidsopdrachten49. Zo werden er de voorbije jaren energie-efficiëntiecriteria geïntegreerd bij de producten en diensten voor groenbeheer (o.a. tuinapparatuur en tractoren), producten voor bouwen aanpassingswerken (o.a. verlichting, bekabeling, buitenschrijnwerk, dakbedekking), en studies (o.a. verplaatsingen opdrachtnemer). Ook bij toekomstige criteriaontwikkeling en -actualisatie zal met energie-efficiëntie rekening gehouden worden. Daarnaast zal ook voor een aantal andere bestaande duurzaamheidscriteria (o.a. deze van de Europese Commissie) nagegaan worden hoe de criteria geverifieerd kunnen worden voor producten op de Belgische markt, en waar een hoger ambitieniveau m.b.t. energieefficiëntie mogelijk is.

-

Duurzame mobiliteit in de Vlaamse overheid:  de evolutie van het wagenpark in functie van de Ecoscore en het brandstofverbruik van de wagens wordt verder opgevolgd;  er werd een voorstel uitgewerkt ter aanscherping van de drempelwaarden uit de omzendbrief rond verwerving van voertuigen;  Het Facilitair Bedrijf stelt raamcontracten ter beschikking voor 6 types elektrische voertuigen en 3 types hybride voertuigen. Tot augustus 2015 werden er door entiteiten van de Vlaamse overheid 8 elektrische voertuigen aangekocht op deze raamcontracten;  er zijn stopcontacten - geen snellaadpunten - voor het laden van elektrische voertuigen beschikbaar of gepland in de grote kantoorgebouwen van de Vlaamse overheid in Brussel. In de Vlaamse Administratieve Centra van Gent en Brugge is een overeenkomst met de NMBS-parking voor het laden op hun infrastructuur. Er werd een slow-fill installatie voor tanken van CNG-voertuigen geplaats in één van de grote kantoorgebouwen in Brussel. Een fast-fill installatie is omwille van veiligheidsreden niet mogelijk. Daarnaast is er ook een raamcontract afgesloten voor CNG-tanken;  het huidige aandeel elektrische voertuigen binnen de vloot van de Vlaamse overheid (8 voertuigen) ligt ruim onder de voorgestelde 5% uit de omzendbrief. In het kader van het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport (maatregel 1.2.4) worden extra stimulansen

49

Sinds eind 2015 heeft de Vlaamse overheid een geïntegreerd actieplan overheidsopdrachten, dat de actieplannen innovatieve overheidsopdrachten, duurzame overheidsopdrachten, e-procurement ... moet vervangen als één geheel. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 126 van 182


15.04.2016

voor de verduurzaming van de Vlaamse overheidsvloot onderzocht. Daarnaast wordt ook nagegaan welke overheidssites ter beschikking gesteld kunnen worden voor publieke laadpunten.

4.7.3 Klimaat en lokale overheden De onderhandelingen m.b.t. het afsluiten van een milieuconvenant met steden en gemeenten (met inbegrip van een pijler rond klimaat) leidden niet tot een beslissing van de Vlaamse Regering. Het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie voorziet haar initiatieven nu vooral in het kader van het Burgemeestersconvenant. Midden 2015 hadden 218 van de 308 Vlaamse steden en gemeenten het 2020 georiënteerde Burgemeestersconvenant ondertekend. Achtergrondinfo Burgemeestersconvenant en Mayors Adapt Het Burgemeestersconvenant werd in 2008 gelanceerd door de Europese Commissie. Het is een vrijwillige overeenkomst met de Europese Commissie waarbij een gemeente die het Burgemeestersconvenant ondertekent zich engageert om tussen het moment van ondertekenen en 2020 minstens 20% CO2 te besparen op het grondgebied van de gemeente (en dit voor de zaken waartoe ze zelf bevoegd is). Begin 2014 lanceerde de Europese Commissie Mayors Adapt. Via Mayors Adapt stimuleert de Europese Commissie steden en gemeenten om niet enkel op mitigatie in te zetten (focus Burgemeestersconvenant) maar ook het adaptatieluik van het klimaatbeleid mee te nemen. Het is een aanvulling op het Burgemeestersconvenant en volgt dezelfde principes als vrijwillige verbintenis, lange-termijn planning en geïntegreerd beleid dat wordt opgevolgd. Eind 2015 lanceerde de Europese Commissie een opvolger voor het Burgemeestersconvenant: The new integrated Convenant of Mayors on Climate and Energy. Het vernieuwde convenant integreert mitigatie en adaptatie in één instrument. De ondertekenende gemeenten engageren zich om de CO2-emmissies op hun grondgebied met minstens 40% te reduceren tegen 2030 (mitigatie), en hun weerbaarheid tegen de gevolgen van klimaatverandering te vergroten (adaptatie). Het geïntegreerde 2030-georiënteerde Burgemeestersconvenant staat open voor ondertekening. Bijgevolg is het sinds 1 november 2015 ook niet meer mogelijk om het 2020-georiënteerde Burgemeestersconvenant of Mayors Adapt te ondertekenen. De Vlaamse overheid ondersteunt en stimuleert het lokale klimaatbeleid op volgende manieren: -

Klimaatprijs De Vlaamse minister van Omgeving kondigde in het voorjaar van 2015 aan dat ze een Klimaatprijs voor lokale overheden zal uitreiken. Deze uitreiking wordt in 2015 voorbereid en zal in 2016 voor het eerst plaatsvinden. Dit initiatief zal meerdere jaren lopen.

-

Studie lerend netwerk financiering lokale klimaatplannen In opdracht van de steden Gent en Antwerpen werkte Technum/SuMa Consulting het financieel luik bij hun lokale klimaatplannen uit (2014). Deze ervaringen werden neergeschreven in een aanzet tot draaiboek. Naar aanleiding van dit draaiboek werd in opdracht van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie een lerend netwerk geïnitieerd. De werkgroepen van dit lerend netwerk werkten rond participatie in financiering, financiering van collectieve renovaties-korte termijn, groepsaankopen en andere methoden om kosten van klimaatmaatregelen te verminderen, en flankerende maatregelen voor financiering van lokale klimaatplannen. De resultaten van deze werkgroepen werden opgenomen in bijlage van het draaiboek (2015). Naar de toekomst toe wordt bekeken of en op welke manier het lerend netwerk verder vorm kan krijgen.

-

Tool voor opmaak nulmeting en voortgangsrapporten

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 127 van 182

In 2013 werd een tool ontwikkeld voor het opstellen van een CO2-inventaris in het kader van het Burgemeestersconvenant. De studie resulteerde enerzijds in een nulmeting voor elke gemeente waarbij alle centraal beschikbare gegevens al zijn ingevuld, en anderzijds in een simulatieluik waarin 10 verschillende maatregelen op gemeentelijk niveau gesimuleerd kunnen worden. De beschikbare gegevens per gemeente worden jaarlijks bijgewerkt zodat de tool ook gebruik kan worden voor de opvolging van het lokaal klimaatbeleid. -

Studie bepalen lokale hernieuwbare energiepotentieel 2020 In opdracht van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie wordt het hernieuwbare energiepotentieel van steden en gemeenten in kaart gebracht (start eind 2015). De resultaten van deze studie zullen via een (interactieve) kaart gevisualiseerd worden. De studie bouwt verder op de ervaring met de tool voor de CO2-inventaris.

4.7.4 Burgers en educatie De Vlaamse overheid zet verder in op burgers en educatie. De voorbije jaren werden o.a. volgende acties ondernomen: -

-

Er wordt een nieuw subsidiekader voorbereid voor de erkenning en subsidiëring van natuur- en milieuverenigingen. Het nieuwe kader ging op 1 januari 2016 van start. Zowel binnen het oude als het nieuwe subsidiekader zijn er verschillende (soorten) verenigingen die initiatieven en acties ontwikkelen m.b.t. klimaat. Het project Milieuzorg Op School voor basis- en secundair onderwijs werd verlengd voor de periode 2013-2019. Naar aanleiding van COP21 in Parijs werd een aantal concrete acties genomen: 

 

-

-

-

MOS ondersteunt Victoria Deluxe, een sociaal-artistieke organisatie uit Gent, die in november 2015 een fietstocht organiseerde naar Parijs met 12 Gentse jongeren uit 3 Gentse middelbare scholen. De fietstocht sloot aan bij de actie van Climate Express. MOS riep Vlaamse en Franse scholen langs het traject op om de 12 jongeren bij het passeren aan te moedigen en boodschappen mee te geven. Van de tocht en de voorbereiding werd een documentaire gemaakt die als vormingsmateriaal voor onder meer scholen kan dienen; MOS riep de Vlaamse scholen op om vanaf oktober 2015 voor zichzelf doelstellingen, engagementen en actieplannen te formuleren op korte en lange termijn die de CO 2uitstoot van de school als instelling zal verminderen. MOS zal via Eco-Schools50 het concept van de ‘Dikketruiendag’ internationaliseren door scholen in het buitenland te stimuleren om ook hetzelfde te doen en deze doelstellingen, engagementen en actieplannen te delen op een forum, zodat Vlaamse leerlingen andere leerlingen kunnen inspireren en omgekeerd.

er wordt jaarlijks een Dikke Truiendag georganiseerd (www.dikketruiendag.be); het project Ecocampus voor het hoger onderwijs werd in de zomer van 2015 een programma van onbepaalde duur. Gezien de actualiteit en de COP’s komt klimaat uitdrukkelijker aan bod in het educatieve aanbod; in de Vlaamse Kennis- en Vormingscentra voor Natuur & Milieu wordt verder gewerkt aan draagvlakverbreding voor milieu en duurzame ontwikkeling. Ook hier komt klimaat uitdrukkelijker aan bod; bij de goedkeuring van het Klimaatbeleidsplan werd de website www.klimaattips.be gelanceerd. Deze site geeft suggesties over wat elke Vlaming kan doen om mee te werken aan een gezonder klimaat;

50

Eco-schools is een programma van de Foundation for Environmental Education (FEE), een internationale organisatie die streeft naar een duurzamere toekomst via educatie, kennisuitwisseling en het stimuleren van duurzame initiatieven. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 128 van 182


15.04.2016

-

-

er werd een campagne opgezet rond het Europese bandenlabel (maatregel 1.2.3), die o.a. de parameter rolweerstand bevat (www.letophetlabel.be). De rolweerstand van een band beïnvloedt het brandstofverbruik van een wagen; in 2013 en 2015 werden campagnes opgezet rond het onderhoud van de centrale verwarming (maatregel 2.1.3) (www.veiligverwarmen.be); er worden regelmatig sensibiliseringscampagnes opgezet naar de burger over rationeel energiegebruik en milieuvriendelijke energieproductie (maatregel 2.2.1); de energieconsulentenprojecten worden verdergezet (maatregel 2.2.2); …

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 129 van 182

5 ANDER KLIMAATGERELATEERD BELEID 5.1 EUROPEES EMISSIEHANDELSSYSTEEM (EU ETS) In 2015 vierde het EU ETS zijn tienjarig bestaan. Over deze periode van tien jaar zijn in Vlaanderen de emissies van de installaties die onder het toepassingsgebied van dit systeem vallen significant gedaald 51. Uiteraard is het moeilijk om in te schatten in hoeverre deze daling de verdienste is van het EU ETS. De nood voor bedrijven om hun energiekosten te verlagen en het opzetten van ambitieus energiebeleid (inzake hernieuwbare energie, convenanten,…) hebben ongetwijfeld aanzienlijk bijgedragen tot deze evolutie. Het is echter de specifieke verdienste van het EU ETS dat een gelijk speelveld gecreëerd werd binnen Europa op het vlak van klimaatbeleid voor de energie intensieve bedrijven. Het EU ETS lag de afgelopen jaren ook vaak onder vuur. De belangrijkste kritiek was dat de koolstofprijs te volatiel en te laag was om een attractief investeringsklimaat te creëren voor koolstofarme technologieën. Deze volatiele en lage koolstofprijs was het gevolg van het onevenwicht tussen vraag en aanbod op de koolstofmarkt. Dit onevenwicht had immers geleid tot een significant overschot van emissierechten. Daarom werd eerder dit jaar op Europees niveau beslist om een vanaf 1 januari 2019 een Markt Stabiliteitsreserve (MSR) te introduceren. Die MSR moet de hoeveelheid te veilen emissierechten verminderen als er een groot overschot van emissierechten op de markt is (zoals nu), en kan deze rechten opnieuw vrijgeven als de koolstofmarkt opnieuw in evenwicht is. Dit moet leiden tot een stabielere en voldoende hoge koolstofprijs, zodat een attractiever investeringsklimaat voor koolstofarme technologieën ontstaat. Vlaanderen heeft bij de onderhandelingen mee gepleit om het MSR voldoende slagkracht te geven, wat geleid heeft tot een akkoord op Europees niveau dat ambitieuzer is dan wat de Europese Commissie aanvankelijk had voorgesteld. Op 15 juli 2015 presenteerde de Europese Commissie daarnaast een voorstel om het EU ETS nog verder bij te sturen. Eén van de belangrijkste elementen van dit voorstel is de uitwerking van de maatregelen die de Europese industriële bedrijven in de periode na 2021 moet beschermen tegen het risico op carbon leakage. Carbon leakage is het mogelijke fenomeen waarbij bedrijven, omwille van het Europese klimaatbeleid, niet langer in Europa investeren en produceren, maar verkiezen om de productie te verhuizen naar regio’s waar minder ambitieus industrieel klimaatbeleid gevoerd wordt. Het toekennen van gratis emissierechten aan de hand van Europese benchmarks is één van de maatregelen die momenteel (tot en met 2020) toegepast wordt om dit risico op carbon leakage te vermijden. Het nieuwe voorstel tot herziening van het EU ETS moet duidelijkheid verschaffen over de maatregelen tegen carbon leakage die vanaf 2021 in voege zullen zijn, en welke sectoren via deze maatregelen bescherming zullen krijgen. De Vlaamse overheid onderzoekt en evalueert dit voorstel in nauw overleg met de relevante stakeholders. De Europese onderhandelingen over het voorstel zullen normaliter meer dan een jaar duren.

5.2 VLAAMS ACTIEPLAN HERNIEUWBARE ENERGIE Eén van de drie doelstellingen van het Europees Klimaat- en Energiepakket is een stijging van het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in het bruto eindgebruik tot 20% in 2020. Daarbinnen werd voor de transportsector een specifieke doelstelling bepaald van 10% hernieuwbare energie in 2020. De Belgische doelstelling werd vastgelegd op 13%. Net zoals de Belgische emissiereductiedoelstelling voor broeikasgassen nog verder moet verdeeld worden tussen de federale regering en de gewesten, is dit ook het geval voor de hernieuwbare energiedoelstelling. De onderhandelingen over de intra-Belgische

51

Op basis van aangepaste cijfers voor de periode 2005-2012, om rekening te houden met de verschillende uitbreidingen van het toepassingsgebied, stellen we vast dat de emissies met 27% gedaald zijn. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 130 van 182


15.04.2016

inspanningsverdeling (§2.3) werden in december 2015 afgerond. Rekening houdend met de energieefficiëntiedoelstelling van 17,8%, die door België werd aangemeld bij de Europese Commissie in het kader van de omzetting van de energie-efficiëntierichtlijn, verbindt Vlaanderen zich ertoe om de productie van hernieuwbare energie tegen 2020 te laten stijgen tot 2,156 Mtoe52. Om die Vlaamse hernieuwbare energiedoelstelling te halen, moeten het aandeel groene stroom en het aandeel groene warmte nog sterk verhogen en moet ook de energie-efficiëntie nog sterk verbeteren. Hiervoor worden verschillende initiatieven uitgewerkt: -

Fast Lane voor windenergie Met de Fast Lane voor windenergie wordt het technisch, economisch en maatschappelijk aanvaardbaar potentieel nauwkeuriger in kaart gebracht. Voor diverse ambitieniveaus voor het inplanten van windturbines op land worden de consequenties op diverse vlakken onderzocht. Twee transversale werkgroepen binnen de Vlaamse overheid werken het concept van de Fast Lane verder uit: een planningswerkgroep en een juridische werkgroep. De planningswerkgroep onderzoekt voor diverse ambitieniveaus op welke locaties hiervoor bijkomende windturbines kunnen ingeplant worden en in welke mate de diverse randvoorwaarden dan nog gerespecteerd kunnen worden. De juridische werkgroep geeft meer duidelijkheid voor zowel de aanvragers, de vergunningsverleners en de burgers in welke omstandigheden windturbines geplaatst kunnen worden en hoe dit juridisch gefaciliteerd kan worden. Verder worden de opportuniteiten van en mogelijkheden tot tendering van windenergie voor bepaalde zones onderzocht.

-

Draaiboek draagvlak en participatie bij windenergieprojecten Een draaiboek voor het realiseren van draagvlak en participatie bij windenergieprojecten moet ervoor zorgen dat initiatiefnemers de lokale gemeenschap zo vroeg mogelijk en tijdens verschillende fasen bij het project betrekken, zodat een gedragen project tot stand komt. Voortbouwend daarop en parallel wordt een proces op gang gezet om te komen tot een vrijwillige engagementverklaring over draagvlak en participatie voor windenergie op land door de Vlaamse Wind Energie Associatie, mede ondertekend door de natuur- en milieuorganisaties.

-

Zonnekaart en charter groepsaankopen zonnepanelen Met de zonnekaart zullen Vlamingen online kunnen nagaan of hun dak geschikt is voor zonnepanelen, waar ze dan best worden geplaatst en hoeveel ze dan zouden opbrengen. Hiermee willen we de zonne-energiesector ondersteunen. Daarnaast komt er ook een charter voor groepsaankopen van zonnepanelen. Met dit charter wordt een verdere verlaging van de investeringskost beoogd, gekoppeld aan een goede service, en een ondersteuning van de lokale tewerkstelling.

-

Warmtekaart Vlaanderen Deze kaart toont via een GIS-toepassing de vraagpunten en het warmteaanbod. Het warmte-aanbod omvat bijvoorbeeld restwarmte die vrijkomt bij elektriciteitsproductie, afvalverbranding of andere industriële processen. Op basis van de kaart werd ook een globale kosten-baten-analyse uitgevoerd, zodat initiatiefnemers kunnen nagaan waar het interessant is om een warmtenet aan te leggen, of waar er nog WKK-projecten met warmtelevering aan naburige gebruikers of warmtenetten mogelijk zijn. VLAREM voorzag reeds dat bij de vergunningsaanvraag voor een nieuwe grote elektriciteitscentrale, WKK of warmteproductie, moest nagegaan worden welke energie-efficiënte opties haalbaar zijn. Indien de opbrengst groter is dan de kosten, moeten deze energie-efficiënte opties genomen worden (uitvoering als WKK, warmtelevering aan warmtenet, aansluiting op warmtenet). Halfweg 2015 werd

52

megaton olie-equivalent

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 131 van 182

via een Ministerieel Besluit meer gedetailleerd vastgelegd hoe deze individuele kosten-baten-analyse moet worden uitgevoerd. -

Beleidsactieplan biomassareststromen De Vlaamse Regering keurde op 10 juli 2015 het beleidsactieplan biomassareststromen goed. Het actieplan wil het voorkomen, de selectieve inzameling en de recyclage van biomassa(rest)stromen, en de realisatie van de hernieuwbare energiedoelstellingen in 2020 op elkaar afstemmen. Bij terugwinning van energie uit biomassa (hout, …) via verbranding wordt de nodige aandacht besteed aan de introductie van duurzaamheidscriteria. Vanuit het principe van efficiënt gebruik van biomassa zullen de mogelijkheden worden onderzocht om via ‘quick wins’ de afzet van groene warmte of restwarmte bij bestaande biomassacentrales te realiseren.

-

Ontwikkeling van een potentieel inschatting in het kader van het Burgemeestersconvenant om het hernieuwbare energiepotentieel voor elke gemeente in Vlaanderen te berekenen en te visualiseren op een interactieve kaart voor Vlaanderen.

5.3 LANDGEBRUIK, VERANDERING IN LANDGEBRUIK EN BOSBOUW (LULUCF) In tegenstelling tot de broeikasgasuitstoot van de ETS en niet-ETS sectoren, die voornamelijk betrekking heeft op de verbranding van fossiele brandstoffen, gaan broeikasgasemissies ten gevolge van landgebruik, veranderingen in landgebruik en bosbouw (LULUCF of Land Use, Land Use Change and Forestry) in essentie over de uitwisseling van broeikasgassen tussen de atmosfeer enerzijds en de bodem en de begroeiing ervan anderzijds. Het fundamentele verschilpunt met de klassieke sectoren ligt in het vermogen van bodems, bomen, planten en biomassa om CO2 via fotosynthese op te vangen en (tijdelijk) op te slaan. De grote jaarlijkse variabiliteit (o.a. ten gevolge van bosbranden) van de emissies en verwijderingen in deze sector maakt de opname in lineaire, jaarlijkse emissiedoelstellingen moeilijk. Daarnaast is het moeilijk om betrouwbare koolstofopslag- en koolstofafgiftegegevens te vergaren met betrekking tot bossen en bodems. Daarom vormde de sector tot nog toe een zekere leemte in het Europese klimaatbeleid. Hoewel deze informatie jaarlijks gedeeltelijk gerapporteerd (niet verrekend) wordt onder het Klimaatverdrag van de Verenigde Naties (UNFCCC), bestond er nog geen sluitend boekhoudsysteem voor LULUCF op Europees niveau. Momenteel is de LULUCF-sector dan ook niet opgenomen in het klimaat- en energiepakket van de EU, noch in de Beschikking inzake de verdeling van de inspanningen voor de niet-ETS sectoren (Effort Sharing Decision, ESD: EG/406/2009). De inspanningen van de LULUCFsector voor klimaatmitigatie werden dan ook slechts gedeeltelijk of niet erkend. Sinds de publicatie van het VMP heeft de Europese Unie in 2013 Beslissing Nr. 529/2013/EU goedgekeurd. Deze Beslissing bepaalt onder meer de rapporteringsverplichtingen en boekhoudregels met betrekking tot de emissies en verwijdering ten gevolge van bepaalde soorten landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw in de Europese Unie. Conform de bepalingen van dit besluit rapporteerde België in januari 2015 voor het eerst over haar LULUCF-acties aan de Europese Commissie53. Typische voorbeelden van Vlaamse LULUCF-acties zijn de agromilieu- en klimaatmaatregelen (AMKM) van het derde Vlaams Programma voor Plattelandsontwikkeling (PDPO III) zoals bv. beheerovereenkomsten voor het beheer van kleine landschapselementen en verminderde bemesting in en rond Natura 2000gebieden, teelt van vezelvlas en vezelhennep met verminderde bemesting, teelt van vlinderbloemigen. Daarnaast zorgen de randvoorwaarden van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) eveneens voor een aantal maatregelen die leiden tot een verhoogde koolstofopslag in de bodems. Een voorbeeld hiervan is de zgn. vergroeningspremie van de directe inkomenssteun. Deze houdt in dat 30% van de 53

http://cdr.eionet.europa.eu/be/eu/mmr/art04-13-14_lcds_pams_projections/envvk5kbg/LULUCF_Actions_in_Belgium_art_10_goedgek_NKC_7-Jan2015.pdf //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 132 van 182


15.04.2016

directe inkomenssteun verbonden wordt aan het naleven van drie praktijken (gewasdiversificatie, het behoud van blijvend grasland en het voorzien van ecologisch aandachtsgebied) die bijdragen aan een beter beheer van de natuurlijke hulpbronnen en aan de klimaatactie. Deze praktijken hebben alle drie potentieel een impact op koolstofopslag. Beslissing 529/2013/EU bevat geen becijferde doelstellingen, al legt het tegen 2020 wel een progressieve rapportage van de LULUCF-activiteiten op, die zal bijdragen tot zgn. capacity building (opbouw van capaciteiten met betrekking tot rapportering) voor de lidstaten. Na 2020 worden de rapportering en afrekening van grasland (grassland) en akkerland (cropland) namelijk verplicht. De manier waarop de sector opgenomen zal worden in de Europese energieen klimaatdoelstellingen voor de periode 20212030 werd echter nog niet vastgelegd. Van 26 maart tot 18 juni 2015 hield de Europese Commissie een publieksconsultatie om inzichten te verwerven over de manier waarop de LULUCF-sectoren opgenomen zouden kunnen worden in het klimaat- en energiebeleidskader voor de periode 2021-2030. In de loop van 2016 zou de Europese Commissie hier een voorstel rond formuleren.

5.4 AFVANG EN GEBRUIK VAN CO2 (CCU) Met het oog op de creatie van een kringloopeconomie is er de laatste jaren meer en meer aandacht voor het hergebruik van CO2. Via zogenaamde Carbon Capture & Use technieken (CCU) is CO2 geen afvalstroom meer, maar een grondstof voor tal van toepassingen. Door intensief onderzoek vanuit verschillende disciplines tekenen er zich meerdere beloftevolle gebruikspistes af. Enerzijds kan CO2 in zuivere vorm gebruikt worden, bijvoorbeeld in de voedingsindustrie of als koelmiddel. Anderzijds kan de CO2 ook gebruikt worden in productieprocessen, bijvoorbeeld als basisgrondstof in de chemische industrie, voor de aanmaak van biobrandstoffen of na carbonatatie in bouwmaterialen. Vlaanderen beschikt door de aanwezigheid van de energie-intensieve havenclusters over heel wat grote CO2-puntbronnen, die potentieel bruikbaar zijn voor CCU-projecten. Bovendien is er expertise voor gebruiksopties voor CO2 aanwezig bij de kennisinstellingen. Deze combinatie resulteerde in een aantal belangwekkende projecten bij industriële installaties: zo wordt sinds een aantal jaren jaarlijks meer dan 150.000 ton CO2 afgevangen bij een chemisch bedrijf. Deze CO2 wordt gebruikt in de voedingssector. Ook andere grote industriële spelers hebben plannen om CO2 af te vangen en nuttig aan te wenden. Hoewel er al heel wat initiatieven genomen worden rond het hergebruik van CO 2, blijven er belangrijke uitdagingen. Op de eerste plaats zitten de meeste mogelijke toepassingen nog in het onderzoekstadium, slechts een beperkt aantal technieken zijn al commercieel inzetbaar. Daarnaast moet er ook meer duidelijkheid komen over de impact van de verschillende CCU-technieken op de CO2-reductie. Hiervoor moeten zowel de directe als de indirecte CO2-reductieeffecten in kaart gebracht worden. Ten slotte blijkt dat de kosten voor de afvang van CO2 nog steeds relatief hoog liggen. Bij bepaalde industriële processen komt relatief zuivere CO2 vrij die voor verschillende toepassingsmogelijkheden gebruikt kan worden. Bij de meeste rookgassen is een zuivering van de CO2 echter nodig. De Vlaamse overheid ziet CCU als een veelbelovende optie om de nodige emissiereducties te realiseren in de energie-intensieve industrie, die nauw aansluit bij het Vlaamse industriële profiel en de aanwezige expertise. Naast maatregelen om de energie-efficiëntie te verbeteren en de overschakeling naar hernieuwbare energie, kan CCU met name voor procesemissies een belangrijke piste vormen. Vanuit de overheid wordt er dan ook op toegezien dat de belangrijkste Europese regelgevingen een voldoende stimulans vormen voor CCU. Daarnaast worden in opdracht van de Vlaamse overheid ook de meest efficiënte CCU-technieken in kaart gebracht, met onder andere de opmaak van een roadmap van powerto-gas technieken. De ontwikkeling van bijkomende ondersteuningsmechanismen wordt onderzocht.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 133 van 182

6 KLIMAATFONDS 6.1 OVERZICHT OP GROTE LIJNEN Op 27 april 2012 besliste de Vlaamse Regering het Vlaams Klimaatfonds (VKF) op te richten in de vorm van een organiek begrotingsfonds (decretale basis in artikel 14 van het decreet van 13 juli 2012 houdende bepalingen tot begeleiding van de tweede aanpassing van de begroting 2012). Hiermee creëerde Vlaanderen het nodige financiële kader voor het voeren van een ambitieus lange termijn klimaatbeleid. Op dit moment zijn de beschikbare middelen van het Vlaams Klimaatfonds afkomstig van eenmalige inkomsten. Dit is ten eerste de opbrengt van de verkoop in 2013 van het restant van de nieuwkomersreserve van de handelsperiode 2008-2012, deze leverde 36,4 miljoen euro op. Een tweede eenmalige ontvangst is een boete die opgelegd was aan een luchtvaartmaatschappij voor het niet naleven van de EU ETS verplichtingen voor de luchtvaart. Deze bedroeg 1,4 miljoen euro. De totale beschikbare middelen van het Vlaams Klimaatfonds bedragen dus 37.849.500 euro. Er worden in de komende jaren geen inkomsten uit boetes voor bedrijven of luchtvaartmaatschappijen in het kader van de EU ETS verwacht. Zoals aangegeven in §2.3 regelt het intra-Belgische klimaatakkoord van 4 december 2015 de verdeling van de Belgische inkomsten uit de veiling van EU ETS-emissierechten in de handelsperiode 2013-2020. Vlaanderen krijgt 173 miljoen euro (53%) van het bedrag dat momenteel reeds beschikbaar is. Het is nog niet duidelijk op welke begrotingsjaren deze inkomsten aangerekend zullen worden. Van de toekomstige veilinginkomsten zal Vlaanderen 52,76% ontvangen, wat bij een conservatieve aanname over de toekomstige CO2-prijsevolutie zou leiden tot ca. € 505 miljoen inkomsten in de periode 20162020. Ook van deze toekomstige inkomsten moet nog duidelijk worden in welke begrotingsjaren ze aanrekenbaar zijn.

Verkoop van restant nieuwkomersreserve ETS boetes

2013

2014

2015

36.415.800 0

0 1.433.700

0 0

Tabel 6-1. Ontvangsten Vlaams Klimaatfonds

Tijdens de opmaak van het VMP 2013-2020 deed de Vlaamse minister van Leefmilieu en Natuur een oproep aan de voltallige Vlaamse regering om extra klimaatmaatregelen voor te stellen in functie van de Vlaamse 2020 broeikasgasreductiedoelstelling. Cofinanciering door het Vlaams Klimaatfonds werd in het vooruitzicht gesteld voor de beste maatregelen en er werd een beoordelingskader aangekondigd. In totaal werden 34 maatregelen voorgesteld door de verschillende beleidsdomeinen. Deze werden geëvalueerd op de criteria kostenefficiëntie, additionaliteit, implementatietraject en duurzaamheid. Op basis van deze beoordeling werd in het goedgekeurde VMP beslist om 14 prioritaire interne maatregelen uit te voeren met cofinanciering door het Vlaams Klimaatfonds.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 134 van 182


15.04.2016

Tabel 6-2 geeft een beknopt overzicht van de stand van uitvoering van deze maatregelen.

1

Maatregel

Status

Uitvoering

Combipremie voor muurisolatie en glas

goedgekeurd op VR 29/11/2013

Gestart op 1/1/2014, op schema, heeft succes, al 3772 aanvragen.

2

Grondige renovatiepremie voor Sociale Huisvestingsmaatschappijen


Gestart op 10/1/2014, tot nu toe weinig respons (92 woningen gerenoveerd), maar trage opstart was voorzien. Voorwaarden versoepeld sinds 2/10/2015.

3

Telemetrie van het EGW-gebruik in schoolgebouwen van het GO!


Voorbereiding loopt, meters zullen najaar 2015 geplaatst worden.

4

Energieconsulenten voor onroerend erfgoed: erfgoedenergieloket


Gestart op 15/9/2014, project loopt goed, op schema.

5

Aanpassing van de REG-premies voor KMO’s

geannuleerd

Dit voorstel bleek niet meer opportuun.

6

Intensief sectoraal energie-advies en begeleiding KMO’s

geannuleerd

Dit voorstel bleek niet meer opportuun.

7

Energieconsulenten toerisme: KOALA


Energieconsulenten zijn gestart op 1/9/2015.

8

Uitbreiding Flanders Logistics


De extra logistieke consulent is gestart op 17/11/2014 en na positieve evaluatie is het contract met 1 jaar verlengd

9

Proefproject biogasrijden minibussen De Lijn

geannuleerd

Tijdens de voorbereiding bleek het voorstel in de huidige omstandigheden niet haalbaar.

10

Uitbouw extra walstroominfrastructuur voor de binnenvaart


De voorbereiding loopt, oplevering van de walstroomkasten voorzien in tweede helft 2016.

11

Laadpaalinfrastructuur op carpoolparkings


Uitvoering sterk vertraagd, nog geen laadpaal geplaatst. Aanpassing van subsidiebesluit wordt voorbereid.

12

Energie-advies voor landbouwers: Enerpedia


Project gestart op 1/6/2014, loopt goed, uitvoering op schema.

13

Investeringssteun pilootproject restwarmte voor glastuinbouwcluster


Voorbereiding loopt, bouw warmtenet start in 2016 en zal in 2018 in werking zijn.

14

Investeringssteun voor kleinschalige vergisting op landbouwbedrijven


Gestart op 1/1/2015, heeft succes, al 103 individuele subsidieaanvragen ontvangen.

Tabel 6-2. Stand van zaken interne klimaatfondsmaatregelen (augustus-september 2015) //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 135 van 182

Tabel 6-3 geeft het overzicht van de begrote uitgaven en betalingen door het Vlaams Klimaatfonds. Afhankelijk van de maatregel gebeurt de uitbetaling aan de eindgebruiker rechtstreeks door het VKF (zoals de investeringssteun voor het warmtenet-project) of via een tussenpersoon (zoals de combipremie die via de netbeheerder wordt betaald aan de gezinnen). Het overzicht bevat de vastleggingen en uitbetalingen door het VKF. Bij de bespreking van de afzonderlijke maatregelen worden ook de betalingen door de tussenpersoon (netbeheerders, VMSW, VLIF) toegelicht. Interne maatregelen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Combipremie voor muurisolatie en glas Grondige renovatiepremie voor SHM's Telemetrie in schoolgebouwen Energieconsulenten voor onroerend erfgoed Aanpassing van de REGpremies voor KMO’s Intensief energie-advies en begeleiding KMO’s Energieconsulenten toerisme: KOALA Uitbreiding Flanders Logistics Proefproject biogasrijden minibussen De Lijn Uitbouw extra walstroominfrastructuur Laadpaalinfrastructuur op carpoolparkings Energie-advies voor landbouwers: Enerpedia Investeringssteun restwarmte glastuinbouw Investeringssteun kleinschalige vergisting

Voorzien in VMP

Reeds vastgelegd door VKF

Reeds uitbetaald door VKF

3.744.000

3.744.000

3.744.000

7.900.000

7.900.000

7.900.000

25.000

25.000

363.750

363.750

145.500

450.000

450.000

450.000

750.000

398.170

161.182

117.000

46.800

Nog vast te leggen door VKF

Nog te betalen door VKF

25.000 218.250

568.000 421.250

351.830

588.818

629.000 117.000 500.000

70.200 500.000

390.000

390.000

1.892.000

1.892.000

2.250.000

2.250.000

195.000

500.000 195.000 1.892.000

2.250.000

Bijdrage aan internationale klimaatfinanciering

3.500.000

3.500.000

Aankoop internationale emissiekredieten

16.500.000

1.537.305

1.537.305

0

0

Totaal

36.500.000

19.067.225

16.429.787

4.351.830

6.989.268

Tabel 6-3. Overzicht bestedingen Vlaams Klimaatfonds (stand van zaken d.d. 31 oktober 2015)

Naast de financiering van interne maatregelen is ook de aankoop van internationale emissiekredieten gefinancierd door het Vlaams Klimaatfonds. Zoals toegelicht in het hoofdstuk “flexibele mechanismen” wordt er voorlopig geen bijkomende aankoop van internationale emissiekredieten voorzien. Tijdens de COP21 in Parijs werd bekendgemaakt dat er 3,5 miljoen euro vanuit het Vlaams Klimaatfonds wordt bijgedragen aan internationale klimaatfinanciering voor ontwikkelingslanden via het Green Climate Fund voor 2015. Rekening houdend met de nog vast te leggen en uit te betalen bedragen zijn op dit moment dus 23,4 miljoen euro van de initiële klimaatfondsmiddelen benut of bestemd. De resterende middelen kunnen //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 136 van 182


15.04.2016

ingezet worden voor de financiering van bijkomende Vlaamse bijdragen aan internationale klimaatfinanciering en/of voor de financiering van nieuwe interne mitigatiemaatregelen. In de volgende paragrafen wordt de stand van zaken meer in detail toegelicht en wordt bij elke maatregel een overzicht gegeven over de besteding van de middelen.

6.2 BESPREKING PER MAATREGEL 6.2.1 Combipremie voor muurisolatie en glas 6.2.1.1

Stand van zaken

Het Vlaams Energie Agentschap (VEA) staat in voor de uitvoering van deze maatregel. Deze maatregel is geïmplementeerd en de uitvoering loopt op schema. Het Vlaams Klimaatfonds heeft een eenmalige subsidie gegeven aan de elektriciteitsdistributienetbeheerders voor het verstrekken van een premie voor een gecombineerde en gelijktijdige investering in muurisolatie en beglazing. Dit kadert in hun openbaredienstverplichtingen ter bevordering van het rationeel energiegebruik (besluit Vlaamse regering van 29 november 2013). In 2014 werden 1.189 premies uitbetaald, voor een totaalbedrag van 2.273.566 euro; in 2015 werden tot en met het tweede trimester al 2.683 premies uitbetaald, voor een totaalbedrag van 5.239.414 euro. De combipremie werd ingevoerd voor werken uitgevoerd en gefactureerd vanaf 2014 en is sindsdien niet gewijzigd. Deze premie wordt via de gewone kanalen van de netbeheerders en het VEA bekendgemaakt (websites, premiebrochure, subsidiemodule, Eandismagazine, …). De beslissing over de voortzetting, stopzetting of wijziging van de combipremie zal volgen uit de algemene evaluatie van de energiepremies. Zonder wijziging aan het Energiebesluit blijft de premie verder lopen met financiering via de Vlaamse energiemiddelen of via de elektriciteitsdistributienettarieven. 6.2.1.2

Financieel

De voorziene bijdrage door het Vlaams Klimaatfonds van 3.744.000 euro werd in begroting 2013 vastgelegd en eind 2013 als voorschot uitbetaald aan de distributienetbeheerders. Intussen werd het volledige budget vanuit het Vlaams Klimaatfonds besteed. In 2014 was geen cofinanciering nodig en kon de volledige kostprijs van 2.273.566 euro gefinancierd worden via het Vlaams Klimaatfonds. In 2015 werden op de Energiebegroting geen middelen voorzien, waardoor na uitputting van de Klimaatfondsmiddelen de kosten worden doorgerekend in de elektriciteitsdistributienettarieven: in eerste helft 2015 werd 3,8 miljoen euro via dit kanaal bijgedragen. VEA verwacht dat er in 2015 in totaal 3.750 premies zullen uitgekeerd worden, dit zou de totale bijdrage via distributienettarieven in 2015 op 5,8 miljoen euro brengen. De combipremie heeft een aanzienlijk hefboomeffect. Voor het jaar 2014 zijn de factuurbedragen via de REG-rapportering reeds gekend, deze bedragen 25 miljoen euro. Dit wil zeggen dat de huiseigenaars in 2014 zelf voor 22,7 miljoen euro hebben geïnvesteerd, bovenop het premiebedrag van 2,3 miljoen euro. Het hefboomeffect wordt dus geschat op een factor 10. Op deze manier ramen we de door deze premie gestimuleerde private investeringen in 2015 (en de komende jaren bij ongewijzigd beleid) op 70 tot 80 miljoen euro per jaar. 6.2.1.3

Impact

De combipremie is van start gegaan op 1 januari 2014 en kende een looptijd van 18 maanden (gerekend tot 30 juni 2015). -

Aantal premie-aanvragen over de looptijd: 3.872 (voorlopig cijfer).

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 137 van 182

-

Gerealiseerde energiebesparing: we beschikken voorlopig enkel over deze gegevens voor 2014: met de 1.189 premies van 2014 werden volgende renovaties gesubsidieerd: • 75 m2 hoogrendementsglas ter vervanging van dubbel glas; • 2354,72 m2 hoogrendementsglas ter vervanging van enkel glas; • 32.767,57 m2 buitenzijde isolatie; • 103.795,79 m2 spouwmuurisolatie. Op basis van forfaitaire kengetallen kunnen we de hierdoor gerealiseerde energiebesparing ramen op ongeveer 13.000 MWh per jaar. De betrokken gezinnen zouden hierdoor samen ongeveer 730.000 euro per jaar aan energiekosten besparen.

-

Geschatte BKG-reductie: Deze energiebesparing van 13.000 MWh/jaar betekent een CO2-reductie van ongeveer 3.000 ton CO2/jaar. Bij een veronderstelde levensduur van 50 jaar van deze investeringen zou er met de premies uitgereikt in het jaar 2014 ruwweg 150.000 ton CO2 bespaard worden over deze levensduur. Bij de raming van de impact hebben we verondersteld dat al deze renovatie-investeringen volledig te wijten zijn aan de combipremie en dus niet uitgevoerd zouden zijn indien de combipremie niet ingevoerd was. In werkelijkheid zou een deel van deze renovaties waarschijnlijk ook gebeurd zijn zonder combipremie, dit deel kan echter niet ingeschat worden.

6.2.2 Grondige renovatiepremie voor sociale huisvestingsmaatschappijen 6.2.2.1

Stand van zaken

De Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW) is verantwoordelijk voor deze maatregel. Deze maatregel is geïmplementeerd, de uitvoering verloopt traag, maar gezien de aard en complexiteit van de projecten (grondige renovaties van collectieve woongebouwen) was dit wel voorzien. Het Vlaams Klimaatfonds heeft een eenmalige subsidie aan de VMSW toegekend voor het verstrekken van premies voor grondige energierenovaties aan de sociale huisvestingsmaatschappijen (SHM’s), via het Besluit van de Vlaamse Regering van 29 november 2013. De modaliteiten van de VKF-premie werden vastgelegd via een aanpassing aan het Besluit van de Vlaamse Regering van 2 december 2011 houdende de subsidiëring van sociale huisvestingsmaatschappijen voor uitgaven met betrekking tot rationeel energieverbruik en groene warmte (VR 10 januari 2014). De VMSW heeft deze nieuwe premie via haar gebruikelijke communicatiekanalen bekend gemaakt aan de SHM’s: - Telex VMSW nr. 2014/008 van 06/03/2014: bekendmaking bij SHMs van VKF-premies; - Telex VMSW nr. 2014/030 van 25/08/2014: oproep naar SHMs tot melding van projecten die mogelijk in aanmerking komen voor VKF-premies; - Telex VMSW nr. 2015/016 van 28/07/2015: oproep naar SHMs tot melding van lopende projecten die mogelijk in aanmerking komen voor VKF-premies; - Intranet VMSW-SHMs (Woonnet): directe toegang tot de premie-pagina’s met alle praktische informatie over de diverse premies (VKF, REG, netbeheerders,…) zoals aanvraagprocedures en formulieren, maandelijkse actualisatie van het resterend budget, FAQ,… Daarnaast heeft VMSW op 21 oktober 2014 een Energieplatform georganiseerd voor de SHM’s waar info werd gegeven over de diverse premies en hun toepassingsgebied. In januari 2015 heeft de VMSW de SHM’s bevraagd over de bekendheid van en tevredenheid over de VKF- en REG-premies voor energiebesparende maatregelen. Hieruit bleek dat 63% van de SHM’s de VKFpremie kent (100% kent de reeds langer bestaande REG-premie) en dat nog heel wat SHM’s overwegen om een VKF-premie aan te vragen. In de antwoorden op deze enquête werd wel regelmatig gewezen op de strenge voorwaarden, in het bijzonder de vereiste van collectieve verwarmingsinstallaties. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 138 van 182


15.04.2016

Eind september 2015 waren 2 premie-aanvragen uitbetaald. Het betreft de renovatie van in totaal 92 woningen in appartementsgebouwen. De VKF-premies zijn bedoeld voor grondige energetische renovaties van gebouwen met collectieve voorzieningen. De premies worden toegekend na uitvoering van de werken. De lage respons tot op heden is te verklaren door: - het relatief beperkt aantal lopende renovatieprojecten die aan alle voorwaarden voldoen. De beperking vloeit voornamelijk voort uit de eis van aanwezigheid van een collectief verwarmingssysteem en uitvoeren van de werken in één aanbesteding; - de lange voorbereidingsperiode en uitvoeringstermijn van dergelijke projecten gaande van 1,5 tot 4 jaar. De premies kunnen pas na uitvoering van de werken aangevraagd worden; - het beperkte budget voor reguliere financiering van de projecten (via het FS3-systeem met renteloze leningen): de SHM’s moeten beroep doen op een FS3-lening bij VMSW gezien de premies ten hoogste 5% van de totale kosten van de totale werken (naast de energierenovatie vinden meestal ook andere renovaties plaats) bedragen en de middelen hiervoor zijn beperkt. Na overleg tussen de kabinetten van de Vlaamse minister van Wonen, de Vlaamse minister van Energie en de Vlaamse minister van Omgeving is een ontwerp van aangepast REG-VKF-besluit uitgewerkt. De eis inzake collectieve verwarming werd geschrapt. De werken kunnen over meerdere aannemingen gespreid in de tijd verlopen, met een maximum van 1 jaar. Voorts kunnen de VKF-premies nu bij bestelling van de werken worden toegewezen (voorschot van 80%). Uiteindelijk wordt het bedrag van de premies opgenomen in de globale financiering. Op 2 oktober 2015 werden deze nieuwe modaliteiten definitief goedgekeurd door de Vlaamse Regering. De SHM’s kunnen nu zowel premies aanvragen volgens de oorspronkelijke modaliteiten (voor projecten die al in uitvoering zijn) als volgens de nieuwe modaliteiten. De vooruitzichten voor de komende jaren kunnen afgeleid worden uit de bevraging van de SHM’s in augustus 2015 over potentiële VKF-projecten. Hieruit blijkt dat circa 20 lopende projecten aanspraak willen maken op de VKF-premies volgens de oorspronkelijke bepalingen. Het totaal bedrag aan premieaanvragen voor deze projecten wordt geraamd op 5.500.000 euro. Met de versoepelde voorwaarden zou een 80-tal bijkomende projecten op VKF-subsidie aanspraak kunnen maken. 38 van deze projecten (1.556 woningen) zijn klaar om in de komende maanden aanbesteed of gegund te worden goed voor in totaal 7.700.000 euro aan premies. Het aangepaste subsidiebesluit voorziet ook dat als de VKF-middelen zijn uitgeput de VKF-premies verder kunnen uitbetaald worden via het REG-budget. 6.2.2.2 Financieel De bijdrage van het Vlaams Klimaatfonds voor deze maatregel is 7.800.000 euro, deze som werd eind 2013 vastgelegd en tegelijk als voorschot uitbetaald aan de VMSW. Eén premie aanvraag, voor 208.407 euro is uitbetaald begin 2015. Een tweede aanvraag voor 88.500 euro werd uitbetaald in september 2015. Gezien de einddatum van de projecten niet vast ligt (oude VKF-bepalingen), het niet bekend is wanneer nieuwe projecten effectief zullen starten (nieuwe VKF-bepalingen) en de premies soms pas na enkele maanden worden aangevraagd door de SHMs, is het moeilijk om een gedetailleerde prognose te maken van de evolutie van de premie-aanvragen. Globaal wordt, binnen de oude bepaling, tegen medio 2018 een totaal van 5.500.000 euro aan premie-aanvragen verwacht. Rekening houdend met het bijkomend potentieel aan projecten volgens de nieuwe bepalingen zal het VKF-budget voor eind 2018 overschreden worden. De premiebedragen vertegenwoordigen slechts een relatief klein deel (ten hoogste 5% bij oude bepalingen en 8% bij de nieuwe bepalingen) van de totaalkosten van de renovatiewerken die ook andere dan energetische aanpassingen omvatten. De SHM’s doen in eerste instantie beroep op leningen //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 139 van 182

volgens het financieringssysteem FS3. Doordat de premies slechts na uitvoering van de werken worden toegekend (oude bepalingen), dient aanvankelijk de volledige kost van de werken gefinancierd te worden. Bij de nieuwe bepalingen zou het voorschot van 80% in het bepalen van de lening worden opgenomen. 6.2.2.3 Impact De grondige renovatiepremie is van start gegaan op 10 januari 2014 en kende een looptijd van 21 maanden (gerekend tot 30 september 2015). -

Aantal aanvragen over de looptijd: 2 (1 project in Vlaams-Brabant heeft een VKF-premie ontvangen voor gevel- en vloerisolatie en 1 project in West-Vlaanderen voor ramen, dakisolatie, vloerisolatie, een collectieve zonneboiler en de optimalisatie van de collectieve stookplaats). Dit aantal aanvragen is niet representatief. Op korte termijn worden aanvragen voor vrij grote bedragen verwacht (zowel volgens de oude als de nieuwe modaliteiten). De impact van de VKFpremie op het initiëren van nieuwe grondige renovatieprojecten is moeilijk in te schatten. De VKF-premie betekent natuurlijk wel een substantiële verhoging van het bestaande premiebudget voor de gewone REG-subsidie voor SHM’s (budget van 28,5 miljoen euro beschikbaar tot eind 2018) en zal hopelijk een aantal SHM’s die hier nog niet mee bezig waren overtuigen om toch over te gaan tot grondige renovatie of om grondiger te renoveren dan oorspronkelijk voorzien werd.

-

Schatting van de gerealiseerde energiebesparing dankzij de VKF-premie: de gesubsidieerde ingrepen voor deze 2 projecten leveren een totaal energiebesparingspotentieel van ruwweg 1.223 MWh/jaar (dit betekent ongeveer 70.000 euro per jaar besparingen op de energiefacturen).

-

Geschatte levensduur-CO2-reductie van de uitgevoerde investeringen bereikt tijdens de looptijd van deze maatregel tot nu toe: als bovenstaand geraamd energiebesparingspotentieel gerealiseerd wordt dan betekent dit een CO2-reductie van ongeveer 280 ton/jaar of ruwweg 14.000 ton over de levensduur van de gerealiseerde investeringen.

6.2.3 Telemetrie van het EGW-gebruik in schoolgebouwen 6.2.3.1

Stand van zaken

Het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap (GO!) is verantwoordelijk voor deze maatregel. Het Vlaams Klimaatfonds geeft een eenmalige subsidie aan het GO! voor het invoeren van telemetrie als motor voor energiebesparing Deze maatregel is geïmplementeerd maar de uitvoering is licht vertraagd. Met het besluit van 16 mei 2014 keurde de Vlaamse Regering de eenmalige subsidie aan het GO! goed om hiermee de aankoop van telemeters voor de scholengroepen van het GO! te cofinancieren. Er werd een marktverkenning uitgevoerd door het GO!, met de bedoeling een meter te vinden die compatibel is met het facilitair management informatie (FMIS)-systeem van het GO!. Bij wijze van proef is een eerste meter van de geselecteerde leverancier opgesteld in de GLTT-school te Sint-Genesius-Rode. Na vier maand succesvol draaien en het uittesten van de invoering van de meetgegevens in het FMIS is een bestelling geplaatst. Een lijst van locaties waar de telemeters worden geplaatst, is opgesteld. In iedere scholengroep worden 2 telemeters geplaatst (één scholengroep doet niet mee omdat zij een ander project lopende heeft, 54 meters zijn dus besteld). Tegen 1 januari 2016 moesten alle 54 meters geïnstalleerd zijn. Vanaf dan begonnen de metingen: eerst een nulmeting, vervolgens een benchmarking en daarna de analyse. Op basis van die analyse zullen door de afdeling infrastructuur voorstellen geformuleerd worden voor investeringen in energiebesparende maatregelen. Uit nieuwe metingen daarop volgend zal blijken hoeveel energie bespaard is. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 140 van 182


15.04.2016

6.2.3.2 Financieel De bijdrage van het Vlaams Klimaatfonds is 25.000 euro, deze som werd in de begroting 2014 vastgelegd. Oorspronkelijk was voorzien om het GO! al in 2015 te betalen (na de installatie van de telemeters en de monitoring van de resultaten gedurende 1 stookseizoen, zoals voorzien in het subsidiebesluit). Maar door de vertraging in de uitvoering wordt de uitbetaling nu in begrotingsjaar 2016 voorzien. Het GO! centraal investeert eveneens 25.000 euro (het subsidiebesluit voorziet een bijdrage van 50% door het VKF). Het resterende bedrag wordt door de scholengroepen zelf bijgepast. De scholengroepen zijn er op gewezen dat zij de mogelijkheid hebben om zelf te investeren in bijkomende telemeters. Gelijktijdig met dit telemetrieproject onderzoekt het GO! de mogelijkheden om met ESCO’s te werken. 6.2.3.3 Impact Aantal bestelde telemeters: 54. Aantal scholen dat hier gebruik van zal maken: 2 meters per school in 27 van de 28 scholengroepen.

-

Aangezien de meters pas in het najaar van 2015 geplaatst werden, kan er bij het opstellen van dit rapport nog geen emissiereductie berekend worden.

6.2.4 Gespecialiseerde energieconsulenten onroerend erfgoed: erfgoedenergieloket 6.2.4.1 Stand van zaken en planning Het Agentschap Erfgoed Vlaanderen is verantwoordelijk voor deze maatregel. Het Vlaams Klimaatfonds geeft een eenmalige subsidie aan het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB) voor het opzetten van een structurele werking van gespecialiseerde energieconsulenten voor onroerend erfgoed (Besluit van de VR van 2 september 2014). Deze maatregel is geïmplementeerd en de uitvoering zit op schema. In deze eerste periode (01/10/2014 – 31/08/2015) van het subsidieproject werden alle werkpakketten van het project opgestart: WP 0 - Management WP0 blijft gedurende het hele project doorlopen en neemt een belangrijke plaats in omdat het project veel interactie vergt en dit zowel binnen de verschillende laboratoria van het WTCB als buiten het WTCB met alle betrokken partijen. In deze eerste periode heeft er veel intern overleg plaatsgegrepen om de samenwerkingen tussen de laboratoria Renovatie, Energie, de dienst Technisch Advies en de dienst Normalisatie van het WTCB te stroomlijnen. Daarnaast heeft er overleg plaatsgevonden met de Vlaamse overheid en wordt de eerste stuurgroep voorbereid. WP 1 - Erfgoedenergieloket In de betrokken periode is een belangrijk deel van de inspanning ook gegaan naar de opzet van de project website en het vragenportaal. Sinds augustus 2015 zijn beiden in werking: -

Projectwebsite: http://www.erfgoedenergieloket.be/ Vragenportaal: http://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=projects&proj=9&ProjectType=0

De databanken met voorbeeldcases, links naar interessante projecten en een overzicht van interessante documenten omtrent het spanningsveld energie, comfort en erfgoed wordt in de loop van het project stelselmatig aangevuld.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 141 van 182

WP 2 - Opleidingstraject Momenteel is voor dit werkpakket veel werk achter de schermen verzet. Een overzicht van de bestaande opleidingen (= welke, waar, manier van aanpak, vereisten) en hun inhoud (= zowel vakken als modulaire aanpak als gebruikte documenten) in de ons omringende landen omtrent het spanningsveld energie, comfort en erfgoed werd opgemaakt om inzicht te krijgen in de bestaande aanpak. Vanuit de vergelijking van wat bestaat zal nagegaan worden welke aanpak voor ons in België het meest interessant is. WP 3 - Erkenningssysteem Er werd een verkennende en vergelijkende studie omtrent erkennings-/certificatiesystemen in de buurlanden omtrent het spanningsveld energie, comfort en erfgoed opgestart. WP 4 - Monitoring en impactmeting In WP 4 worden enkele cases binnen het project gemonitord. Normaal zou dit WP pas aan het begin van jaar 3 van het project opgestart worden. Gezien enkele opportuniteiten werd er echter beslist om toch reeds een case te monitoren en worden een 10-tal andere interessante cases geëvalueerd. WP 5 - Structurele verankering Voor WP 5 zijn eerste verkennende gesprekken met onderwijsinstellingen opgestart. WP 6 - Disseminatie Aan WP 6 werd in de betrokken periode veel aandacht geschonken om het project opgestart te krijgen. Nu de website en het vragenportaal beschikbaar zijn zal in de komende periode ingezet worden op communicatie rond dit portaal en de ondersteuning die WTCB kan bieden bij projecten die zich op het spanningsveld energie, comfort en erfgoed bevinden. Het project zit op schema. Bijgevolg zal de planning zoals oorspronkelijk voorgesteld in de projectaanvraag behouden blijven. 6.2.4.2 Financieel De bijdrage Vlaams Klimaatfonds voor dit project bedraagt 363.750 euro, deze som werd in begroting 2014 vastgelegd. Een eerste schijf van 145.500 euro werd eind 2014 uitbetaald aan WTCB, de volgende betalingen zullen gebeuren na de in het subsidiebesluit vereiste rapporteringen en zijn voorzien in 2016, 2018 en 2020. 6.2.4.3

Impact

Dit project is van start gegaan op 15 september 2014 en heeft dus al een looptijd van 18 maanden. In september 2015 was de stand van zaken: -

Aantal infosessies: 10 Aantal publicaties: 2

6.2.5 Aanpassing van de REG-premies voor KMO’s Dit voorstel werd niet als klimaatfondsmaatregel geïmplementeerd. Het grootste deel van de aanpassingen aan de REG-premies die met deze klimaatfondsmaatregel uitgevoerd zouden worden, werden immers doorgevoerd in het wijzigingsbesluit REG van 29 november 2013 (maximumbedrag voor isolatie geschrapt, premiebedragen aangepast). Bovendien moeten premies voor bedrijven gefinancierd door overheidsmiddelen aangemeld worden als staatssteun. Daarom werden tot dusver alle nietresidentiële REG-maatregelen gefinancierd door de distributienettarieven. Bij nader inzien werd dit voorstel dus niet meer opportuun geacht door Agentschap Innoveren & Ondernemen en VEA.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 142 van 182


15.04.2016

6.2.6 Intensief sectoraal energie-advies en begeleiding KMO’s Deze maatregel werd niet geïmplementeerd. Agentschap Innoveren & Ondernemen had deze maatregel voorgesteld en heeft zelf in 2013 een coachingtraject opgezet in de KMO-portefeuille met als doel KMO’s ondersteuning te bieden indien zij investeringen wensen te doen rond persluchtproductie, koeling of aanmaak van sanitair warm water (geldt voor alle sectoren die voor de KMO-portefeuille in aanmerking komen). Hierbij wordt 75% van de kosten voor de begeleiding gesubsidieerd (niet voor de investering zelf). Deze actie is eind 2014 afgelopen, maar omdat ze weinig succesvol was heeft Agentschap Innoveren & Ondernemen geen plannen tot uitbreiding en is dus geen extra steun nodig vanuit het klimaatfonds voor het coachingtraject via de KMO-portefeuille. Er wordt door Agentschap Innoveren & Ondernemen wel ingezet op alternatieve manieren op de energie-efficiëntie van KMO’s te verbeteren in het kader van het KMO-energie-efficiëntieplan, daarnaast worden alternatieve pistes verkend zoals de haalbaarheid van mini-energiebeleidsovereenkomsten voor KMO’s.

6.2.7 Energieconsulenten toerisme: KOALA 6.2.7.1

Stand van zaken en planning

Agentschap Innoveren & Ondernemen staat in voor deze maatregel. Hij is geïmplementeerd en de uitvoering verloopt volgens planning. Met het besluit van 12 december 2014 keurde de Vlaamse Regering de modaliteiten goed voor de aanpak van deze klimaatfondsmaatregel. In april 2015 werd hiervoor een dotatie ten belope van 450.000 euro van het Vlaams Klimaatfonds naar Hermesfonds gestort. Een bestek met oproep voor kandidatuurstellingen tegen 8 mei 2015 werd gelanceerd. Vijf kandidaten hebben gereageerd, waarvan er vier geselecteerd werden. Op 11 augustus 2015 vond een startvergadering plaats waarop de geselecteerde adviesbureaus verder geïnformeerd werden over de aanpak. Elk adviesbureau zal een eerste pakket van tien scans verlenen, die al dan niet zullen leiden tot een implementatieadvies. Eens deze scans ingediend worden zal bepaald worden in welke mate er meer adviezen toegewezen worden aan elk van de bureaus. Toerisme Vlaanderen heeft lijsten ter beschikking gesteld van de bedrijven die in de doelgroep vallen van dit project. Via een regionale verdeling kreeg elk studiebureau op die manier een aantal regio’s en steden toegewezen waar ze hun werving op kunnen focussen. Agentschap Innoveren & Ondernemen heeft een communicatieplan opgesteld om ook ondersteunende promotie te voeren voor de energieadviezen, onder de projectnaam KOALA. KOALA staat voor Klimaatzorg en -advies in toeristische logies en attracties. Eind augustus werd de KOALA-webpagina www.vlaio.be/koala gelanceerd, waar de geïnteresseerde bedrijven alle nodige informatie kunnen vinden omtrent de gratis energieadviezen en ook de contactgegevens vinden voor een aanvraag. Voor de aankondiging van het project heeft Agentschap Innoveren & Ondernemen ook een aantal externe partners betrokken (o.a. Horeca Vlaanderen en de provinciale toeristische diensten) die het project mee zullen aankondigen via sectornieuwsbrieven en/of op hun websites. Er zal naar schatting budget zijn voor een 100-tal scans en 60 implementatieadviezen. Deze scans zullen ten laatste tegen 31 december 2016 opgeleverd moeten worden. De implementatieadviezen moeten ten laatste tegen juli 2017 afgerond zijn. De opdracht van de consulenten is het ondersteunen van een brede waaier aan toeristische bedrijven, gaande van de kleine tot de middelgrote ondernemingen. Het Agentschap Innoveren & Ondernemen wil de resultaten van de scans en de implementatieadviezen mee opvolgen om deze te kunnen verspreiden naar de bredere doelgroep van toeristische ondernemers. Ook zal er getracht worden om in de loop van het project via best practices, tips & tricks, inspirerende

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 143 van 182

cases, enz. energie-efficiëntie en klimaatzorg onder de aandacht te brengen van ondernemers. Agentschap Innoveren & Ondernemen voorziet hiervoor communicatiemiddelen. 6.2.7.2 Financieel De bijdrage van het Vlaams Klimaatfonds, 450.000 euro, werd vastgelegd in begroting 2015 en in 2015 via een dotatie overgedragen naar het Hermesfonds bij het Agentschap Ondernemen (vanaf 01 januari 2016 Agentschap Innoveren & Ondernemen) om de overheidsopdracht mee te financieren. Agentschap Innoveren & Ondernemen voorziet een communicatiebudget van 15.000 euro vanuit de eigen middelen. We verwachten dat er van deze maatregel een aanzienlijk hefboomeffect zal uitgaan doordat er energieinvesteringen in de doelgroep mee gestimuleerd zullen worden. Het is nog te vroeg om dit effect te kunnen inschatten. 6.2.7.3 Impact Na overleg en duiding van de opdracht met de opdrachtnemers is het project officieel van start gegaan op 1 september 2015. De energieconsulenten zijn inmiddels begonnen met het werven, doorlichten en adviseren van begunstigde bedrijven uit de toeristische sector maar het is nog te vroeg om een inschatting te maken van de juiste energiebesparing die met de adviezen gepaard zal gaan. Pas in de loop van 2016 zal een zinvolle inschatting gemaakt kunnen worden op basis het aantal en soort energiescans en -adviezen die verleend werden enerzijds en op basis van het specifieke profiel (o.a. besparingspotentieel) en de wens om over te gaan tot implementatie van de begunstigden anderzijds.

6.2.8 Uitbreiding Flanders Logistics 6.2.8.1

Stand van zaken en planning

Het Departement Mobiliteit en Openbare Werken is voor deze maatregel verantwoordelijk. Deze maatregel is geïmplementeerd en zit op schema. Door het Vlaams Klimaatfonds wordt een extra logistieke consulent voor de werking van Flanders Logistics gefinancierd door middel van een overheidsopdracht. De focus van deze consulent ligt op de multimodale/groene projecten. Met het besluit van 16 mei 2014 gaf de Vlaamse Regering haar goedkeuring aan het ontwerpbestek voor de huur van een extra Flanders Logistics consulent groene/duurzame logistiek en keurde ze goed om op het begrotingsjaar 2014 alvast 250.000 euro te voorzien voor het eerste werkingsjaar. Op 14 juli 2014 werden de ingediende offertes geopend en na een selectieprocedure werd een contract gesloten met het geselecteerde bureau voor een bedrag van 188.760 euro (excl. verplaatsingskosten). Op 17 november 2014 heeft deze extra consulent het bestaande team van Flanders Logistics (bestaande uit 2 senior consulenten en 2 back-office medewerkers) vervoegd. Op basis van de verleende adviezen worden ook een aantal knelpunten in kaart gebracht: “wat zijn de meest voorkomende struikelblokken waardoor een bedrijf de overstap naar binnenvaart of spoor niet maakt?”. Dit wordt als input gebruikt voor het Vlaams logistiek beleid. Het project loopt af op 15 april 2016. De werking van de logistieke consulenten heeft geleid tot 300 adviezen aan bedrijven met het oog op CO2- en kostenreductie. Een verbreding, een multimodaal adviesbureau, gericht naar alle bedrijven in Vlaanderen wordt uitgewerkt. 6.2.8.2 Financieel De voorziene bijdrage van het Vlaams Klimaatfonds bedraagt in totaal 750.000 euro, hiervan werd al 188.760 euro vastgelegd in 2014 (met een extra vastlegging van 10.450 euro voor de verplaatsingskosten) voor het eerste werkingsjaar. In het najaar van 2015 is de eerste verlenging van de opdracht gegund //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 144 van 182


15.04.2016

worden en is hiervoor opnieuw 200.000 euro vastgelegd (op begrotingsjaar 2015). In het bestek is voorzien dat de opdracht 3 maal verlengd kan worden (mits positieve evaluatie). De logistieke consulent wordt op kwartaalbasis betaald a rato van de geleverde prestaties en ingediende facturen. De logistieke adviezen leiden meestal niet tot investeringen door de betrokken bedrijven (dus geen hefboom-effect qua klimaatgerelateerde investeringen) maar eerder tot reorganisatie van de logistieke stromen. Deze leveren een aanzienlijke besparing op voor de betrokken bedrijven. Uit de ervaring van Flanders Logistics tot nu toe blijkt een gemiddeld besparingspotentieel per bedrijf van ruim 50.000 euro te bestaan. 6.2.8.3 Impact De logistieke consulent is van start gegaan op 17 november 2014 en kende een looptijd van 9,5 maanden (gerekend tot 31 augustus 2015). Sinds het in dienst treden van de bijkomende logistieke consulent (midden november 2014) werden er bovenop de bestaande consulentenwerking 55 verkennende gesprekken gevoerd. Uit meer dan de helft van de gesprekken (29) volgde een scan en advies. 17 van de 29 dossiers hadden betrekking op een multimodaal advies (een realistisch voorstel tot verschuiving van goederenstromen naar alternatieve transportmodi). De betrachting is om ongeveer 40 adviezen per jaar te formuleren. De opvolging van deze adviezen wordt geëvalueerd door na een periode van ongeveer 6 maanden contact op te nemen met de begunstigden. Dan wordt bepaald of de adviezen al dan niet geïmplementeerd werden of op middellange termijn geïmplementeerd zullen worden. Op basis van deze opvolging zal de energiebesparing en de gerealiseerde CO2-reductie geraamd kunnen worden.

6.2.9 Biogasbussen De Lijn Deze maatregel werd niet geïmplementeerd. Tijdens de verkennende vergaderingen met De Lijn en andere mogelijke stakeholders (o.a. biogasproducenten) zijn er sterke twijfels gerezen over de financiële leefbaarheid van het project in de huidige context. Dit neemt niet weg dat verdere inspanningen voor een vergroening van de vloot van De Lijn nodig zijn. In het kader van het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport wordt gewerkt aan acties voor het verduurzamen van de busvloot, meer toelichting ook in §4.1.2.2 van het VORA15.

6.2.10 Uitbouw extra walstroominfrastructuur voor de binnenvaart 6.2.10.1 Stand van zaken en planning Met het besluit van 12 december 2014 keurde de Vlaamse Regering de twee besluiten goed om de waterwegbeheerders Waterwegen en Zeekanaal NV en NV De Scheepvaart, een eenmalige investeringssubsidie toe te kennen om de aanleg van extra walstroominfrastructuur in respectievelijk Evergem en in Wijnegem te cofinancieren vanuit het Vlaams Klimaatfonds. Deze maatregel is geïmplementeerd en de uitvoering verloopt op schema. Gunning voor de aanleg van de extra walstroominfrastructuur in Evergem werd voorzien in 2015. Het bestek voor de aanleg van bijkomende walstroomvoorziening in Wijnegem werd aanbesteed in oktober 2015. De bijkomende walstroomvoorziening op de linkeroever van het Albertkanaal in Wijnegem en de walstroomvoorziening opwaarts de sluis te Evergem zouden beiden operationeel moeten zijn in de tweede helft van 2016. De uitbouw van walstroom wordt ook voorzien via het Masterplan voor de binnenvaart op de Vlaamse waterwegen-horizon 2020 en de 3E binnenvaartconvenant. De TEN-T studie Shore Power for Flanders zal resulteren in een strategie voor het uitbreiden van het walstroomnetwerk en mede aan de hand van dat resultaat zullen verdere beslissingen worden genomen naar locaties en vorm toe. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 145 van 182

6.2.10.2 Financieel De bijdrage van het Vlaams Klimaatfonds is 117.000 euro, dit bedrag werd vastgelegd in de begroting 2014. In 2014 werd een eerste schijf (40% van het voorzien subsidiebedrag) als voorschot uitbetaald aan beide waterwegbeheerders, in totaal 46.800 euro. In de begroting 2016 voorzien we de uitbetaling van de resterende som na oplevering van de werken. De subsidie van het Vlaams Klimaatfonds dekt slechts een deel van de totale kosten, op het investeringsprogramma 2015 van nv De Scheepvaart en van Waterwegen & Zeekanaal nv wordt respectievelijk 750.000 euro en 308.000 euro begroot voor deze 2 projecten. 6.2.10.3 Impact De oplevering van de werken wordt verwacht in oktober 2016. Vanaf dan kunnen schepen gebruik maken van de walstroom en hierdoor emissies vermijden. In het subsidiebesluit is voorzien dat de waterwegbeheerders gedurende 5 jaar na de uitbetaling van de tweede subsidieschijf het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie zullen informeren over minstens de volgende indicatoren: - jaarlijks elektriciteitsverbruik per walstroomkast; - het aantal aanmerende schepen die de walstroominfrastructuur gebruiken; - het aantal defecten en de tijdsspanne tijdens dewelke de dienstverlening onderbroken was. Op basis hiervan zal de CO2-reductie van de uitgevoerde investeringen berekend kunnen worden.

6.2.11 Laadpaalinfrastructuur op carpoolparkings 6.2.11.1 Stand van zaken en planning Agentschap Wegen en Verkeer (AWV) is verantwoordelijk voor deze maatregel. De maatregel is aangenomen, maar de uitvoering is sterk vertraagd. Met het besluit van 16 mei 2014 keurde de Vlaamse Regering de modaliteiten goed voor de toekenning van de subsidie aan de vergunninghouders. Deze vergunningen worden uitgereikt door AWV en het retributiebesluit is hierop van toepassing. Er werd voor gekozen om deze maatregel in twee fasen te implementeren via twee oproepen tot kandidaatstelling door AWV. Beide oproepen waren voorzien voor 2014 (een eerste oproep voor 15-20 locaties in het voorjaar en de tweede oproep voor de overige 80-85 locaties in het najaar). De eerste oproep voor 13 locaties (voor in totaal 24 laadpalen) werd op 14 juli 2014 gelanceerd. Twee bedrijven hebben zich kandidaat gesteld. Bij de goedkeuring op de Vlaamse Regering van het volgende pakket van klimaatfondsmaatregelen (op 12 december 2014) werd een technische aanpassing van het besluit van 16 mei 2014 doorgevoerd om de termijn voor de uitvoering met 1 jaar te verlengen waardoor de vergunninghouders van de eerste en de tweede fase tot 6 december 2015 de tijd hebben om hun subsidieaanvraag (met PV van uitvoering van de werken en factuur met betalingsbewijs) in te dienen. Hoewel de exploitanten aangesteld werden, werd tot op heden (27 oktober 2015) nog geen enkele laadpaal van fase 1 gerealiseerd. Het AWV organiseerde verschillende overlegmomenten tussen de distributienetbeheerder en de exploitanten om de knelpunten in kaart te brengen. In afwachting van oplossingen voor de knelpunten werd fase 2 nog niet uitgeschreven. Dit zou immers alleen de problematiek geïdentificeerd in fase 1 uitvergroten naar nog meer locaties. Tijdens de eerste fase kwamen verschillende knelpunten naar boven. Een aantal hiervan is al opgelost door AWV, maar een aantal hardnekkige knelpunten verhinderen een vlotte implementatie. Dit heeft vooral te maken met de onverwacht hoge studiekosten om per locatie te kunnen nagaan of het gevraagde vermogen kan geleverd worden en wat de aansluitkosten zijn. AWV bekijkt nu de mogelijkheden om hiervoor een oplossing te vinden via een aanpassing van het subsidiebesluit.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 146 van 182


15.04.2016

6.2.11.2 Financieel In begroting 2015 is de bijdrage Vlaams Klimaatfonds van 500.000 euro voorzien. Het subsidiebesluit voorziet dat de subsidie-aanvragen voor 6 december 2015 ingediend moeten worden bij het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie. Gezien de bovenstaande knelpunten zijn er in 2015 geen subsidies uitbetaald kunnen worden. Door een aangepast subsidiebesluit zouden niet alleen de overblijvende knelpunten opgelost kunnen worden, maar zou er tegelijkertijd meer tijd voor de uitvoering voorzien kunnen worden zodat het voorziene klimaatfondsbudget in de komende jaren kan uitbetaald worden. 6.2.11.3 Impact Gezien er nog geen laadpaal geplaatst is heeft deze maatregel nog geen impact kunnen realiseren.

6.2.12 Energie-advies voor landbouwers: Enerpedia 6.2.12.1 Stand van zaken en planning Deze maatregel wordt getrokken door het Departement Landbouw en Visserij. De maatregel is geïmplementeerd en de uitvoering verloopt volgens schema. Met het besluit van 16 mei 2014 keurde de Vlaamse Regering een eenmalige subsidie aan de projectcoördinator, het provinciaal verzelfstandigd agentschap INAGRO vzw, voor de uitvoering van het project Enerpedia 2.0 goed. Het doel van Enerpedia 2.0 is om energiebesparende, broeikasgasreducerende of hernieuwbare energietechnieken ingang te doen vinden in de sector landbouw. De projectpartners zijn het Instituut voor Landbouw- en Visserij Onderzoek (ILVO), Innovatiesteunpunt voor landen tuinbouw, de Katholieke Hogeschool Kempen, Nationale Proeftuin voor Witloof (NPW), Hooibeekhoeve, PIBO-campus, Proefbedrijf Pluimveehouderij, Proefcentrum Hoogstraten (PCH), Proefcentrum voor Sierteelt (PCS), Proefstation voor de Groenteteelt Sint-Katelijne-Waver (PSKW), Provinciaal proefcentrum voor de groenteteelt Oost-Vlaanderen (PCG), Vlaams Centrum voor Bewaring van Tuinbouwproducten (VCBT), Proefcentrum Aardappelen (PCA) en Proefcentrum Fruitteelt (PCFruit). Met dit project wordt een optimale samenwerking van al deze partners (via een overkoepelende stuurgroep) beoogd en zal er sensibilisering en vorming, kennisuitwisseling via platformwerking, het voeren van doormetingen van technieken, individuele en groepsbegeleiding van landen tuinbouwbedrijven aangeboden worden en zal een doorgedreven monitoring van deze boven vernoemde acties ondernomen worden. Het project werd opgestart op 1 juni 2014 en een projectrapport werd opgemaakt voor de periode van 1 juni tot 31 december 2014. Dit projectrapport werd voornamelijk ingevuld met voorbereidend werk m.b.t. coördinatie, organisatie en communicatie tussen de verschillende partners. Zo werd een digitaal platform en monitoringssjabloon gecreëerd, en werden afspraken gemaakt tussen de verschillende partners m.b.t. de doormetingen, workshops, eerstelijnsadviezen en individuele begeleidingen. De eerste lijnsadviezen en begeleidingen werden reeds uitgevoerd in deze eerste rapporteerperiode. Voor het werkjaar 2015 werd een jaarprogramma opgemaakt met focus op de opstart van de doormetingen van technologieën, de verdere update van online rekentools die ter beschikking komen op de website, eerste lijnsadviezen, begeleidingen, communicatie via de maandelijkse E-zines, workshops en de verdere ontwikkeling van de nieuwe website en de organisatie ‘Open Energiedag’ in voorjaar 2016 op diverse landbouwbedrijven verspreid over Vlaanderen. Dit project heeft een sterke link met nieuwe beleidsontwikkelingen zoals EPB-eisen en steun voor pocketvergisters via het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF), die meteen verspreid worden op de Enerpedia-website. Ook voorlichtingsactiviteiten georganiseerd door het Departement Landbouw en

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 147 van 182

Visserij kunnen beroep doen op de kennis en expertise van de Enerpedia projectgroep. Zo kunnen landen tuinbouwers maximaal bereikt worden om de energetische CO2-emissies te reduceren. 6.2.12.2 Financieel De bijdrage Vlaams Klimaatfonds bedraagt 390.000 euro, deze som werd in begroting 2014 vastgelegd. Deze subsidie wordt uitbetaald in 4 schijven, waarvan de eerste twee uitbetaald werden in 2014 en 2015 (2 maal 97.500 euro). Er is geen cofinanciering vanuit andere bronnen voorzien voor dit project. 6.2.12.3 Impact Enerpedia 2.0 is van start gegaan op 1/6/2014 en heeft dus een looptijd van 15 maanden (gerekend tot 31 augustus 2015). -

Aantal gegeven adviezen tijdens deze periode: Eerstelijnsadviezen (d.w.z. korte telefonische of per e-mail gegeven adviezen): 14, individuele begeleidingen (d.w.z. nazorg en begeleiding bij plaatsen van energiebesparings- of productiesystemen): 15, groepsbegeleidingen: 2 en reeds 1 doorgemeten techniek.

-

E-zine: 5.164 abonnees, 7.681 bezoekers van enerpedia.be

-

Schatting van de gerealiseerde energiebesparing: Hiervoor wordt enkel de energiebesparing van de eerstelijnsadviezen meegerekend, en van deze adviezen enkel deze waarvan de realisatie al gebeurd is of gepland was in het najaar 2015. Dit betreft in deze periode enkel de installatie van WKK’s in glastuinbouwbedrijven. Het geraamde energiebesparingspotentieel van deze investeringen bedraagt 643 MWhe en 75.899 MWhth.

-

Geschatte levensduur CO2-reductie: We nemen hier enkel de CO2-besparing door de energiebesparing in de vorm van warmte mee (dus 75.899 MWhth), deze wordt geraamd op 15 kton CO2-jaar of, met een veronderstelde levensduur van 15 jaar, een levensduur CO2-besparing van 229 kton CO2.

6.2.13 Investeringssteun pilootproject restwarmte in glastuinbouwcluster 6.2.13.1 Stand van zaken en planning Het Departement Landbouw en Visserij staat in voor deze maatregel. De maatregel is aangenomen maar de uitvoering is licht vertraagd ten opzichte van de oorspronkelijke planning. Met het besluit van 12 december 2014 keurde de Vlaamse Regering de eenmalige subsidie aan de intercommunale MIROM-R goed. De subsidie zal worden gebruikt voor de bouw van een energie-efficiënt warmtenet tussen de MIROM-R en de glastuinbouwcluster Roeselare West. Dit warmtenet omvat de ontwikkeling van een installatie voor recuperatie van laagwaardige restwarmte bij de verbrandingsoven van MIROM-R, een leidingnet naar de glastuinbouwcluster, een warmteafgiftesysteem in de glastuinbouwcluster en een warmtebuffer bij MIROM-R om het warmteaanbod te kunnen sturen in functie van de variabele warmtevraag van de serres. Het warmtenet is gekoppeld aan een nieuw te ontwikkelen glastuinbouwcluster van 20 ha waarvan de ontwikkeling in handen wordt genomen door de WVI (West Vlaamse Intercommunale). Een stuurgroep (Stad Roeselare, REO, MIROM, Boerenbond, Dept. LV, Provincie West-Vlaanderen, POM) begeleidt de ontwikkeling. Actuele stand van zaken augustus 2015: - technische energiestudie warmtenet is lopende (trekker MIROM);

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 148 van 182


15.04.2016

-

uitgiftecriteria en toewijzingsvoorwaarden worden gefinaliseerd tegen december 2015: tijdstip voor indienen aanvraagdossiers tuinders in 2 fasen; in het kader van het project Enerpedia werd een doorlichting uitgevoerd inzake de technische haalbaarheid om laagwaardige warmte in de serres te verspreiden, waarbij de resultaten positief zijn. Datzelfde Enerpedia zal zorgen voor de sensibilisering bij de tuinders.

Planning voor de komende jaren: - 2016: uitgifte + vergunningen + start bouw warmtenet en glastuinbouwcluster - 2017: afronding bouw - 2018: in werking 6.2.13.2 Financieel De bijdrage van het Vlaams Klimaatfonds is maximaal 1.892.000 euro, deze som werd in de begroting 2014 vastgelegd. Deze subsidie zal uitbetaald worden in 3 schijven. Oorspronkelijk was de eerste schijf voorzien in 2015 maar gezien nog niet aan al de voorwaarden voldaan zal zijn om deze te kunnen uitbetalen (de bouwen milieuvergunning moeten nog verkregen worden), voorzien we de uitbetalingen, volgens de voorwaarden opgenomen in het subsidiebesluit, in begrotingsjaar 2016, 2017 en 2018. De laatste schijf wordt vastgesteld in functie van het definitieve investeringsbedrag. Globaal kunnen we nu al ramen dat er +/- 23 miljoen euro geïnvesteerd zal worden in het ganse project, waarvan 4,8 miljoen euro voor het warmtenet. 6.2.13.3 Impact Er is nog geen impact omdat de investering nog niet gerealiseerd is. In het subsidiebesluit is wel voorzien dat MIROM 1 jaar na de in gebruik name van het warmtenet een definitieve energiebalans opmaakt die zal toelaten om de impact qua energiebesparing en CO 2-reductie te ramen. Bovendien zal MIROM na de realisatie van het warmtenet en de glastuinbouwcluster minimaal 5 demonstratiemomenten organiseren.

6.2.14 Investeringssteun voor kleinschalige vergisting op landbouwbedrijven 6.2.14.1 Stand van zaken en planning Het Departement Landbouw en Visserij staat in voor deze maatregel. Hij is geïmplementeerd en de uitvoering loopt op schema. Met het besluit van de Vlaamse Regering van 12 december 2014 werd de aanpak goedgekeurd, met name een subsidieverlening via het VLIF. Voor een maximale effectiviteit in het kader van klimaatmitigatie werd ervoor gekozen om niet de vergisters zelf te subsidiëren, maar wel de nodige randinfrastructuur die toelaat om tijdens de verzameling en opslag van mest zoveel mogelijk methaan (zonder verliezen) te recupereren om te verbranden in de motor. Voor de VLIF-programmaperiode 2014-2020 is een nieuwe limitatieve technologielijst opgesteld waarbij enkel investeringen betoelaagd worden die een wezenlijke bijdrage leveren aan de duurzaamheid. Hierbij worden scores toegekend in functie van de bijdrage aan duurzaamheid. Pocketvergisting krijgt volgens deze methode de hoogste score en kan aan 30% gesubsidieerd worden. Aanvraag was reeds mogelijk gedurende de twee eerste trimesters van 2015 (twee blokperiodes). Alle aanvragen werden geselecteerd. De aanvragers werden op 15 april 2015 voor de eerste en op 2 juli 2015 voor de tweede blok in kennis gesteld van selectie. Dit betekent dat vanaf die dag de contracten mogen ondertekend worden en de werken mogen starten. Uitbetaling gebeurt pas na ontvangst van facturen en na controle ter plaatse. Deze controle ter plaatse is pas voorzien voor 2016.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 149 van 182

Informatie over pocketvergisting is beschikbaar op de website Enerpedia http://www.enerpedia.be/ nl/pocketvergisting evenals een Nederlands- en Engelstalige brochure over een aantal cases in binnenen buitenland. Planning voor de komende jaren: aanvragen kunnen verder blijven binnenkomen. De aanvragen van de eerste jaarhelft 2015 zullen in 2016 in dossierbehandeling gaan. Indien het selectiebedrag voor de pocketvergisting opgebruikt is zal een evaluatiemoment volgen om te beslissen om de codes voor randapparatuur pocketvergisting al dan niet verder aan te bieden via VLIF. 6.2.14.2 Financieel Vanuit het Vlaams Klimaatfonds werd een bijdrage van 2.250.000 euro voorzien. Deze som werd in begroting 2014 vastgelegd en uitbetaald aan het VLIF via een Ministerieel Besluit van 22 december 2014. Deze maatregel geniet van EU-cofinanciering waarmee 50% van elke uitgekeerde subsidie betaald wordt. De uitbetalingen door het VLIF zullen pas gebeuren in 2016. Het selectiebedrag van de eerste jaarhelft bedraagt 601.864 euro (Vlaamse en Europese steun samen), dit zijn dus de bedragen die uitbetaald zullen worden als subsidie. De bijdrage van het Vlaams Klimaatfonds hierin bedraagt dus 300.932 euro. Het subsidiabel bedrag is de totale investeringskost van de landbouwer (het selectiebedrag bedraagt dus 30% van het subsidiabel bedrag). De totale investeringen door de landbouwers voor deze randinfrastructuur voor pocketvergisting bedragen dus 2 miljoen euro in de eerste jaarhelft van 2015. De aanvragers zijn allemaal bedrijven met melkvee, al dan niet gespecialiseerd (i.e. minstens 2/3 van het bedrijf = melkveetak). Randinfrastructuur

Aantal unieke aanvragen

Selectiebedrag

Subsidiabel bedrag

Pocketvergister-mestmixer

21

68.310

227.700

Pocketvergister-mestschuif

11

37.875

126.250

Pocketvergister-opslag digestaat

16

310.415

1.034.715

Pocketvergister-pompsysteem en piping

21

71.494

238.313

Pocketvergister-scheiding afvalstromen

8

15.092

50.305

Pocketvergister-tussenopslag mest

14

57.560

191.866

Pocketvergister-volle vloer

12

41.118

137.059

Totaal

103

601.864

2.006.208

Tabel 6-4. Aanvragen VLIF-subsidies randinfrastructuur pocketvergisting eerste jaarhelft 2015

6.2.14.3 Impact De subsidies voor de randinfrastructuur van pocketvergisters kunnen aangevraagd worden sinds 1 januari 2015 , deze maatregel kent een looptijd van 8 maanden (gerekend tot 31 augustus 2015). -

Aantal unieke subsidie-aanvragen: 103.

-

Geschatte levensduur CO2-reductie over de levensduur van de uitgevoerde investeringen bereikt tijdens de looptijd van deze maatregel tot nu toe: De VLIF impactindicatoren worden pas berekend met de gegevens op het niveau van de dossierbehandeling (niet bij de aanvraag). Het aantal melkkoeplaatsen kan in het effectief gerealiseerde dossier nog wijzigen. Er zijn 2.638 melkkoeplaatsen aangegeven bij de aanvragen voor randapparatuur pocketvergisting. In dossierbehandeling zal een nauwkeuriger beeld

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 150 van 182


15.04.2016

verkregen worden. Desalniettemin kan met de gegevens uit de aanvraag al een goede inschatting bekomen worden. Op basis van een studie van Alterra wordt verondersteld dat per jaar per melkkoeplaats 3,5 ton CO2-equivalent gerealiseerd wordt (door minder vervluchtiging van methaan uit mest, groene stroom en benutting van groene warmte). Er is een minimale levensduur van de WKK van 15 jaar verondersteld. Er zal dus 15*3,5*2638=138.495 ton CO2-eq of 138,5 kton CO2-eq minder uitgestoten worden in Vlaanderen over de levensduur van de installaties van de tot nu toe ingediende subsidiedossiers.

6.2.15 Conclusies uit bespreking klimaatfondsmaatregelen Van de grote meerderheid van de klimaatfondsmaatregelen verloopt de uitvoering naar wens. Drie voorstellen bleken bij de nadere uitwerking niet meer opportuun of onhaalbaar. Voor één maatregel, de subsidiëring van laadpaalinfrastructuur, moeten nog een aantal knelpunten opgelost worden voor deze van start kan gaan. Van de 4 maatregelen die al tot concrete investeringen op het terrein geleid hebben, met name de combipremie, de VKF-premie voor sociale huisvestingsmaatschappijen, de subsidie voor de randinfrastructuur van pocketvergisters en het enerpedia landbouwadvies, kunnen we op basis van de reeds beschikbare, voorlopige, data een ruwe inschatting maken van het CO2-reductiepotentieel. Samen leveren deze maatregelen een jaarlijkse CO2-reductie van 28 kton CO2 op. Gerekend over de verwachte levensduur van de betreffende investeringen zou dit een levensduur CO 2-reductiepotentieel van 530 kton betekenen. De andere maatregelen zullen ook een significante CO2-impact verwezenlijken, maar vragen meer tijd, hetzij voor de opstart van de maatregel (zoals het warmtenet, de laadpalen en de walstroominfrastructuur), hetzij voor de impact van al opgestarte maatregelen (zoals het energieerfgoedloket waarin eerst het opleidingspakket ontwikkeld en gegeven moet worden vooraleer de consulenten aan de slag kunnen of de logistieke consulent en toeristische consulenten die wel al aan de slag zijn maar waarvan de impact van de adviezen nog niet gemonitord is). Deze eerste ronde van interne klimaatfondsfinanciering toont dus aan dat kostenefficiënte maatregelen mogelijk en haalbaar zijn om het reductiepotentieel in zowel de gebouwen, mobiliteit als in de landbouw aan te spreken. Het is wel van belang om het beleid hiervoor snel op te starten: er is immers een groot tijdsinterval (1 tot 4 jaar) tussen het opstarten van een maatregel en het boeken van CO 2winst op het terrein. Daarnaast komen volgende beleidssuggesties naar voor uit deze eerste evaluatie: - het is zinvol om ook in de toekomst premies in te zetten om de renovatiekeuzes te sturen naar de meest efficiënte aanpak op langere termijn (gecombineerde, grondige renovaties i.p.v. ongecoördineerde deelrenovaties); - er kan nagegaan worden op welke manier de renovatiesnelheid van de sociale huisvestingsmaatschappijen opgedreven kan worden; - de oplossingen voor de praktische knelpunten bij het voorzien van laadpaalinfrastructuur op carpoolparkings zouden meegenomen kunnen worden in het verdere beleid voor de grootschalige uitrol van laadpaalinfrastructuur in Vlaanderen; - er is nog steeds nood aan energie-advies, zeker sector-specifiek en gespecialiseerd advies wordt op prijs gesteld en kan een grote impact hebben, getuige het succes van de logistieke consulenten en het enerpedia-project. Dit kan op termijn bevestigd worden door positieve resultaten van de erfgoedenergieloket en energieconsulenten voor de toeristische sector; - gezien de beperkte middelen wordt het Vlaams Klimaatfonds bij voorkeur ingezet voor de financiering van beleidsmaatregelen met een groot hefboomeffect of voor innovatieve pilootprojecten die opschaalbaar zijn in de toekomst.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 151 van 182

6.3 COMPENSATIE VOOR DE KOSTEN VAN INDIRECTE CARBON LEAKAGE Het Vlaams Gewest opteert ervoor om binnen de contouren van de Europese staatssteunregels maximale compensaties toe te kennen aan ondernemingen die ten gevolge van indirecte CO2-kosten in de elektriciteitsprijs concurrentiekracht verliezen. Een beperkt aantal andere lidstaten maakt van deze mogelijkheid gebruik. In de staatssteunregels zijn de sectoren geselecteerd die in aanmerking komen voor de steun. Daarnaast is ook vastgelegd dat de steun uitbetaald wordt op basis van benchmarks, reële koolstofprijs en een over de periode 2013-2020 afnemende steunintensiteit. In het VMP werd aangegeven dat deze maatregel gefinancierd zou worden door het Vlaams Klimaatfonds en opgevolgd zal worden via de jaarlijkse voortgangsrapporten. Voor het jaar 2013 werden in Vlaanderen aan 104 installaties compensaties toegekend, voor een totaalbedrag van 49.300.667 euro, waarvan 25.355.000 euro is vereffend in 2014 en 23.946.000 euro in 2015. De individuele steunbedragen zijn berekend op basis van geverifieerde productie- en elektriciteitsverbruikscijfers, benchmarks en de CO2-prijs. Deze prijs bedroeg voor het jaar 2013 7,93 euro per ton CO2. Voor de kosten gemaakt in 2014 wordt het totaalbedrag geraamd rond de 30.000.000 euro. Dit bedrag ligt gevoelig lager, doordat de relevante CO2–prijs voor het jaar 2014 4,68 euro per ton CO2 bedroeg. De uitgaven voor deze maatregelen zijn voor het jaar 2013 geprefinancierd uit het Hermesfonds op de begrotingspost “Compensatie Indirecte Emissiekosten”.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 152 van 182


15.04.2016

7 FLEXIBELE MECHANISMEN In het VMP 2013-2020 werden de verwervingsregels en het aankoopbeleid voor Kyoto-eenheden en emissieruimte voor het behalen van de Vlaamse niet-ETS doelstelling onder de Europese Effort Sharing Decision (ESD) vastgelegd. Eén van de uitgangspunten van het VMP 2013-2020 is dat de Vlaamse Regering alle interne maatregelen treft die technisch en economisch uitvoerbaar en maatschappelijk aanvaardbaar zijn. In het VMP 2013-2020 werd, op basis van het op dat moment beschikbare cijfermateriaal, uitgegaan van een resterende reductie-inspanning van circa 9 Mton CO2-eq over de periode 2013-2020 en een actieve Vlaamse aankoopstrategie om bijkomende uitstootrechten te verwerven. Het VMP 2013-2020 stelde tevens dat de kwantitatieve aankoopdoelstellingen jaarlijks geëvalueerd zouden worden in de voortgangsrapporten aan de hand van de meest recente emissieprognoses en emissie-inventarisatie. Zoals aangegeven in §3 zou Vlaanderen, op basis van de meest recente niet-ETS emissie- en prognosecijfers en een Vlaamse doelstelling van -15,7%, over de periode 2013-2020 een overschot boeken van 3 Mton CO2-eq. Bij toekomstige aanpassingen van het niet-ETS reductiepad (zoals toegelicht in §3.3) zou dit overschot kunnen afnemen tot een overschot van 0,3 Mton CO2-eq (bij een tussentijdse aanpassing in 2017) of kunnen overgaan in een tekort van 1,7 Mton CO2-eq (bij een herberekening in 2022). Vlaanderen zal in eerste instantie gebruik maken van het in de ESD voorziene mechanisme van sparen (banking) van emissieruimte naar een volgend jaar. Indien de niet-ETS broeikasgasuitstoot van een lidstaat in een bepaald jaar lager is dan zijn jaarlijkse emissieruimte voor dat jaar, mag hij het ongebruikte deel van zijn jaarlijkse emissieruimte immers overdragen naar de volgende jaren tot 2020. In tweede instantie kan een beroep gedaan worden op de opgebouwde bufferhoeveelheid aan Kyotoeenheden (zie hieronder) om een resterend tekort te overbruggen. Op basis van het momenteel beschikbare cijfermateriaal plant Vlaanderen voorlopig geen bijkomende aankopen van kredieten uit projectactiviteiten of van bijkomende emissieruimte. Na de eindafrekening door Vlaanderen van haar verplichtingen onder de eerste Kyotoperiode 2008-2012, wordt het restvolume van de reeds gerealiseerde Vlaamse aankopen, ter waarde van 1.949.493 CERs, overgedragen naar de verbintenisperiode 2013-2020. Deze eenheden worden op deze manier geldig voor gebruik in deze periode. Zoals voorzien in het VMP 2013-2020 zal Vlaanderen een buffer van Kyotoeenheden aanhouden als een vorm van verzekering tegen de grote onzekerheden, die verbonden zijn aan de prognoses, het effect van het bestaande en nieuw geplande beleid en de impact van externe parameters (weersomstandigheden, economische groei, energieprijzen, …). De overgedragen CERs zullen deze buffer vormen. Verder wordt er ook een beperkt volume rechten in opgenomen, die aan het Vlaamse Gewest werden geleverd door bedrijven die zijn toegetreden tot het Vlaamse Convenant Energiebenchmarking, in het kader van de finale afrekening onder dit convenant. De door convenantbedrijven aangeleverde rechten, voortvloeiend uit projectcategorieën die omwille van duurzaamheidsoverwegingen werden uitgesloten in het VMP, werden geannuleerd. Op deze manier bedraagt het totaalvolume van de buffer op dit moment 2.274.856 Kyoto-eenheden. Dit is voldoende om het momenteel ingeschatte tekort op te vangen. Omwille van de hoger geschetste redenen wordt er voor gekozen op dit moment geen verdere buffercapaciteit op te bouwen. De buffer bestaat uitsluitend uit eenheden die voldoen aan de duurzaamheidseisen die Vlaanderen in het VMP 2013-2020 geformuleerd heeft. In tegenstelling tot de verbintenisperiode 2008-2012, zal vanaf emissiejaar 2013 de emissieboekhouding jaarlijks worden afgerekend. De ESD voorziet dan ook in een uitbreiding van de jaarlijkse rapporteringsverplichting op basis waarvan de voortgang van de verschillende lidstaten zal beoordeeld worden. Deze rapporteringsverplichtingen werden uitgewerkt in de zgn. Monitoring Mechanism Regulation54. Door technische problemen op UNFCCC-niveau bij de aanpassing van de rapporteringstool 54

Verordening (EU) Nr. 525/2013 van het Europees Parlement en de Raad betreffende een mechanisme voor bewaking en rapportering van broeikasgasemissies en de rapportering van andere informatie inzake klimaatverandering op lidstaat- en gemeenschapsniveau //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 153 van 182

voor de broeikasgasinventarissen zal het strikte afrekeningsschema voor het inventarisjaar 2013, voorzien voor het najaar van 2015, echter niet gevolgd kunnen worden. De Europese Commissie heeft besloten om het afsluiten van de ESD afrekening voor het jaar 2013 voor alle lidstaten uit te stellen en samen te laten vallen met het afsluiten van de ESD afrekening voor het jaar 2014 in oktober 2016.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 154 van 182


15.04.2016

8 FINANCIERING VAN HET KLIMAATBELEID Tabel 8-1 geeft een overzicht van de totale budgetten voor het geplande en besliste interne klimaatbeleid over de volledige periode 2013-2020 zoals beschreven in de sectorale hoofdstukken. Het gaat om de budgetten die voorzien worden binnen de begroting van de beleidsdomeinen die verantwoordelijk zijn voor de betreffende maatregelen. De budgetten voor het voorgesteld extra beleid waarvoor (co)financiering uit het klimaatfonds wordt verleend, worden besproken onder §6. De budgetten in Tabel 8-1 omvatten de kosten voor de Vlaamse overheid met uitzondering van de personeelskosten. Het budget van de maatregelen die invloed hebben op de emissies van meerdere nietETS sectoren werd volledig toegewezen aan de sector waarop ze de grootste invloed hebben. Dit is de sector waar de maatregel beschreven werd. Onderstaande budgetten zijn een weergave van een inschatting naar best vermogen van de verschillende administraties in september 2015. Tijdens de looptijd van dit plan kunnen deze cijfers nog aanzienlijk wijzigen. In de jaarlijkse voortgangsrapporten zal hierover verslag uitgebracht worden.

Sector

Budget Vlaamse overheid volledige periode 2013-2020

Transport en mobiliteit

€ 327.804.166

Gebouwen

€ 406.617.178

Landbouw

€ 168.313.592

Niet-ETS industrie

€ 196.511.220

Niet-ETS energie

Inbegrepen onder sector industrie

Afval


Transversaal Totaal

€ 4.524.189 € 1.103.770.345

Tabel 8-1. Geschatte totale overheidsbudgetten d.d. 09/2015 (euro) voor het interne klimaatbeleid in de periode 2013-2020 voor maatregelen zonder cofinanciering uit het Vlaams Klimaatfonds

Het is belangrijk te beseffen dat de totale middeleninzet voor mitigatie in deze periode een veelvoud bedraagt van de ingezette overheidsmiddelen op Vlaams niveau. Gezinnen, bedrijven en lokale overheden doen ook aanzienlijke investeringen in energie-efficiënte, hernieuwbare energie, duurzame mobiliteit en duurzame landbouw.

De budgetinschattingen zijn in zekere mate gewijzigd t.o.v. de inschatting die opgenomen werd in het VMP omwille van voornamelijk een verdere verfijning van de inschattingen, toevoeging van ontbrekende informatie en gewijzigde budgetten omwille van besparingen en politieke keuzes. Tabel 8-2 geeft een overzicht van de verschillen tussen de inschattingen per sector.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 155 van 182

Sector

Budget Vlaamse overheid volledige periode 2013-2020 Inschatting in VMP (d.d. 12/2012)

Inschatting VORA15 (d.d. 09/2015)

Transport en mobiliteit

€ 307.804.166

€ 327.804.166

Gebouwen

€ 645.462.601

€ 406.617.178

Landbouw

€ 145.348.600

€ 168.313.592

€ 116.811.824

€ 196.511.220

Niet-ETS energie



Afval



Transversaal

€ 2.600.000

€ 4.524.189

Totaal

€ 1.218.027.191

€ 1.103.770.345

Niet-ETS industrie

Tabel 8-2. Vergelijking tussen de geschatte totale overheidsbudgetten (euro) voor intern klimaatbeleid (excl. maatregelen met cofinanciering Vlaams Klimaatfonds) bij goedkeuring van het VMP en het VORA15

Daarbij hadden volgende wijzigingen budgetmatig de grootste invloed: -

Sector transport en mobiliteit Het budget voor de premie voor nieuwe elektrische wagens vanaf 1 januari 2016 (maatregel 1.2.4) werd toegevoegd (5 miljoen euro per jaar tijdens periode 2016-2019). Voor de rest is de inschatting voor sector transport en mobiliteit ongewijzigd t.o.v. de inschatting in het VMP. Dit bedrag is niet exhaustief en bevat enkel de extrapolatie van concrete maatregelen met positieve invloed op het klimaat zoals kosten proefproject rekeningrijden, fietsvoorzieningen, telewerk, carpool, pendelfonds, consulent groene logistiek, 3E-convenant binnenvaart, ecoscore, communicatiecampagnes, rijstijlmeters De Lijn, DVM, studie milieuvriendelijke weginrichting, LNGprojecten binnenvaart en scheepvaart en walstroom. Uitgaven met betrekking tot openbaar vervoer zijn niet vervat in dit bedrag, ook al dragen ze wezenlijk bij aan de CO2-reductie.

-

Sector gebouwen 

Voor het Vlaams EnergieBedrijf (maatregel 2.4.1) werd het startkapitaal van 200 miljoen euro mee opgenomen in het overzicht in het VMP. In 2015 werd de werking en het takenpakket van het VEB bijgestuurd (§4.2.2). Hierbij werd een belangrijke kapitaalvermindering doorgevoerd van 200 miljoen euro naar 50 miljoen euro. Omwille van de ESRaanrekenbaarheidsregels55 kan dit geld momenteel echter niet benut worden. Het VEB werkt aan een kostendekkende vergoeding van zijn klanten. Daarom werd in het budgetoverzicht van het VORA15 0 euro in rekening gebracht voor het VEB.



Vanaf 2015 daalde het budget voor energie-efficiëntie op de algemene begroting van VEA van 50.624.000 euro naar 36.800.000 euro per jaar. Van dit budget wordt 30.000.000 euro per jaar ingezet voor de energielening (maatregel 2.3.8). Vanaf 2015 krijgen de netbeheerders een bijdrage uit de Vlaamse begroting voor hun actieverplichtingen (maatregel 2.5.1) inzake energiescans en sociale dakisolatieprojecten, maar niet meer voor premies aan huishoudelijke

55

Het Europees Stelsel van Rekeningen (ESR) definieert onder meer de modaliteiten voor het bepalen van het jaarlijks begrotingsresultaat en de totale overheidsschuld. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 156 van 182


15.04.2016

afnemers56 (daling van +/- 55 miljoen euro tot 1.590.000 euro). De rest van het budget voor energie-efficiëntie gaat naar het Renovatiepact en een reeks kleinere maatregelen.

-



Het budget voor de demonstratieprojecten in de scholenbouw (maatregel 2.2.5) werd toegevoegd (12 miljoen euro voor periode 2013-2020).



Het budget voor de renovatiepremie (maatregel 2.3.4) werd opnieuw ingeschat naar aanleiding van de tijdelijke stopzetting van de premie (oude regeling) vanaf december 2014 en de invoering van de nieuwe premieregeling sinds 1 december 2015.



Het budget voor versneld investeren in (nieuwe) schoolinfrastructuur via alternatieve financiering (maatregel 2.4.2) werd toegevoegd (4 miljoen euro voor periode 2013-2020).

Sector landbouw 

Vlaanderen geeft invulling aan de tweede pijler van het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid met het Vlaams Programma voor Plattelandsontwikkeling 2014-2020 (PDPO III) dat in 2014 werd goedgekeurd (maatregel 3.1.2). Vlaanderen krijgt hiervoor 287.758.881 euro vanuit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) en legt er zelf nog eens hetzelfde bedrag bij, zodat elke maatregel 50% Europees en 50% Vlaams wordt betaald. Naast het initieel toegekende ELFPO-budget zal Vlaanderen vanaf 2016 ook nog 96.007.000 euro overdragen van Pijler I (directe steun) naar Pijler II. Hierdoor beschikt Vlaanderen voor PDPO III over een totaalbudget van 671.524.762 euro. Daarnaast moet 30% van de ELFPO-bijdrage voorbehouden zijn aan klimaat- en milieu-gerelateerde maatregelen (artikel 59, lid 6, van verordening 1305/2013). Met 42,30% (oftewel 284.054.974,3 euro) van de PDPO III-maatregelen die klimaat- en/of milieu gerelateerd zijn, gaat Vlaanderen hier verder dan de Europese doelstelling. Dit bedrag werd niet volledig meegerekend in de inschatting in Tabel 8-1 aangezien hier ook budget voor milieu-, adaptatie- en LULUCFmaatregelen onder valt. Zoals ook het geval was bij de budgetinschattingen voor het VKP 2006-2012 en het VMP 2013-2020 werd in dit voortgangsrapport enkel het relevante budget voor energiegerelateerde VLIF-steun (zie verder) meegerekend, aangevuld (nieuw sinds dit voortgangsrapport) met het budget voor het adviessysteem KRATOS. Daarnaast wordt ook 30% van het beschikbare budget van de eerste pijler van het GLB voorbehouden voor de vergroeningspremie.



Bij de budget-raming van het VMP werden voor de VLIF-steun de budgetten uit het PDPO II doorgetrokken voor de volledige periode 2013-2020 aangezien de beschikbare Europese en Vlaamse budgetten voor PDPO III nog niet gekend waren. Gezien het PDPO III intussen van start is gegaan, werden de inschattingen bijgesteld. 

Het voorzien VLIF-budget voor primaire energiebesparing (maatregel 3.2.1) werd gevoelig verhoogd vanaf 2015 van 2.228.850 euro /jaar naar 15 miljoen euro per jaar. De nieuwe inschatting is gebaseerd op de 1ste twee kwartalen van 201557. Voor het 1ste kwartaal werd een bedrag van 6 miljoen euro geselecteerd voor investeringen in primaire energiebesparing.



Het voorzien VLIF-budget voor investeringen in duurzame en hernieuwbare energiebronnen (maatregel 3.2.2) werd naar beneden bijgesteld van zo’n 10 miljoen euro per jaar naar 2 miljoen euro per jaar vanaf 2015. Dit bedrag lag in de periode

56

De premies voor huishoudelijke afnemers worden nu volledig gefinancierd via de distributienettarieven en werden niet opgenomen in dit budgettair overzicht. 57 Voor het 1e kwartaal van 2015 was het geselecteerd bedrag voor investeringen in primaire energiebesparing met € 6 miljoen uitzonderlijk hoog omdat vele grote glastuinbouwbedrijven hun PDPO II maximumbedrag per bedrijf opgebruik hadden en bijgevolg hun investeringen uitstelden tot de start van PDPO III. Voor het 2e kwartaal werd een bedrag van € 3 miljoen geselecteerd, wat door het effect van het 1e kwartaal vermoedelijk lager is dan een ‘gemiddeld’ kwartaal. Een budget van € 15 miljoen wordt als een realistische inschatting voor een volledig jaar beschouwt. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 157 van 182

van PDPO II zo hoog wegens de subsidies voor zonnecellen (PV). In het PDPO III zijn PV-panelen echter niet meer subsidiabel58. Vanaf 2015 worden wel (nog) subsidies toegekend voor randinvesteringen in pocketvergisting, zonneboilers en windturbines. De inschatting vanaf 2015 is gebaseerd op de eerste twee kwartalen van 2015. 

Het voorzien budget voor investeringen onder maatregel 3.2.3 (“optimale benutting van fossiele brandstoffen”) werd naar beneden bijgesteld van zo’n 5 miljoen euro per jaar naar 225.000 euro per jaar vanaf 2015. Dit bedrag lag in de periode t.e.m. 2014 hoog wegens de subsidies voor (micro)WKK’s (op gas of biomassa)59. In het PDPO III zijn WKK’s echter niet meer subsidiabel aangezien deze installaties ook zonder steun rendabel zijn (onrendabele topberekening VEA) en de Europese Commissie WKK’s met elektriciteitsproductie boven het eigen gebruik van het landbouwbedrijf uitsluit voor subsidies. Vanaf 2015 worden enkel nog subsidies toegekend voor warmtepompen60. De inschatting vanaf 2015 is gebaseerd op de eerste twee kwartalen van 2015.

Tijdens PDPO II werd door de landbouwers veel gebruik gemaakt van de subsidies voor PVpanelen en WKK’s. Ondanks dat deze investeringstypes niet meer subsidiabel zijn tijdens PDPO III blijft het totale niveau aan subsidies van zo’n 17 miljoen euro per jaar toch behouden door de grote vraag naar subsidies voor energiebesparingsinvesteringen. Landbouwers kunnen wel nog gebruik maken van de WKK-maatregelen die inbegrepen werden onder de sector industrie (maatregelen 4.1.3, 4.1.4 en 4.1.5).  -

Het budget voor het Strategisch Plan Biologische Landbouw (maatregel 3.4.2) werd toegevoegd (3 miljoen euro per jaar).

Sector industrie 

Het VEA-budget voor milieuvriendelijke energieproductie voor de periode 2013-2020 daalde van zo’n 60 miljoen euro naar 50 miljoen euro.



Er werden budgetcijfers toegevoegd voor de jaren 2013 t.e.m. 2016 voor de ecologiesteun (maatregel 4.1.6) (2013 en 2014 zo’n 44 miljoen euro per jaar, vanaf 2015 daling tot 20 miljoen euro).



Het voorziene budget voor de Groene Waarborg (maatregel 4.1.7, 5 miljoen euro per jaar) werd volledig geschrapt aangezien:  er in 2013 en 2014 geen enkele waarborg werd aangevraagd en er bijgevolg ook geen verliesfinanciering werd betaald;  de Groene Waarborg in maart 2015 werd afgeschaft.

Daarnaast werd een aantal zaken niet meegerekend in het budgetoverzicht hoewel ze wel bijdragen aan het realiseren van de doelstelling: - de Vlaamse overheid biedt een bijkomende stimulans aan energiezuinige nieuwbouw door nieuwe gebouwen die beter presteren dan de energieprestatie-eis automatisch een vermindering van de onroerende voorheffing toe te kennen (maatregel 2.3.1). Het betreft hier een belastingvermindering waardoor er voor deze maatregel geen budget werd meegerekend in Tabel 8-1 en Tabel 8-2. Een belastingvermindering heeft natuurlijk wel een budgettaire weerslag voor de Vlaamse overheid. Voor de jaren 2013 t.e.m. 2015 ontvangt de overheid hierdoor 7.110.929 euro minder inkomsten; - goed openbaar vervoer draagt wezenlijk bij aan het reduceren van de transportemissies, verminderen van fileleed, reduceren van luchtverontreiniging, … Het meerekenen van uitgaven 58

De subsidies voor PV werden reeds tijdens de eindperiode van PDPO II afgeschaft wegens budgettaire ontsporing en de oversubsidiëring van PV gezien er ook groene stroomcertificaten werden toegewezen voor de geproduceerde elektriciteit. 59 WKK op gas = fossiele brandstof, WKK op biobrandstof = CO2-neutrale brandstof. 60 Een warmtepomp is een CO2-neutrale verwarmingsinstallatie die evenwel elektriciteit nodig heeft voor de werking en daarom door het Departement Landbouw en Visserij bij deze maatregel werd ingedeeld. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 158 van 182


15.04.2016

-

met betrekking tot het openbaar vervoer zou echter een vertekend beeld geven van het budget voor klimaatbeleid. Deze werden daarom niet meegerekend; voor de jaren 2013 t.e.m. 2015 werd in totaal 62,8 euro miljoen vrijgemaakt voor de subsidiëring van duurzame bedrijventerreinen (maatregel 4.1.9). CO2-neutraliteit is een voorwaarde om in aanmerking te komen voor de subsidie. Deze maatregel draagt dus bij tot CO2-reductie en werd bijgevolg opgenomen in het plan. De subsidie wordt echter beschikbaar gesteld vanuit economisch standpunt en gebruikt voor de inrichting van het bedrijventerrein (wegen,…). Het subsidiebedrag werd daarom niet meegerekend binnen de budgetinschatting van het klimaatbeleid.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 15.04.2016


pagina 159 van 182

BIJLAGEN BIJLAGE 1.

LEESWIJZER OVERZICHTSTABELLEN MAATREGELEN SECTOREN

Per sector wordt in volgende bijlagen een overzicht gegeven van de actuele stand van zaken (status + evolutie afgelopen jaren) van de maatregelen voor de betreffende sector. De gebruikte terminologie voor de vermelde statussen werd afgestemd op de Europese rapporteringsverplichtingen.

Status

Beschrijving

Vertraging t.o.v. voorziene schema?

Geïmplementeerd

De maatregel is geïmplementeerd. De verder uitvoering verloopt volgens planning

Ja/neen

Aangenomen

Maatregel waarvoor een officiële beslissing is genomen en kan gestart worden met de implementatie.

Ja/neen

Gepland

Maatregel waarover een principiële beslissing is genomen door de Vlaamse Regering of waarvoor op administratief niveau nog regelingen worden bestudeerd met betrekking tot hun toekomstige implementatie.

Ja/neen

Stopgezet

De implementatie van de maatregel is (zonder volledige realisatie) stopgezet.

Ja/neen

Tabel bijlagen - 1. Overzicht terminologie status maatregel voor het rapporteren over de voortgang van het klimaatbeleid

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 160 van 182


15.04.2016

BIJLAGE 2.

OVERZICHTSTABEL MAATREGELEN MOBILITEIT

Tabel bijlagen - 2 geeft een overzicht van de actuele stand van zaken (status + evolutie afgelopen jaren) van de maatregelen voor de sector mobiliteit: Nr.

Titel

Piloot

1.1

Beheersing van het aantal voertuigkilometers over de weg Naar een sturende prijszetting voor voertuigkilometers over de weg vrachtwagens

1.1.1

Aangenomen

1.1.3

Vertraging t.o.v. schema?

Aanvullende maatregelen voor de beheersing van het aantal autokilometers over de weg

Aanvullende maatregelen voor de beheersing van de groei van het aantal vrachtwagenkilometers over de weg

Gepland

MOW, AWV, VVM De Lijn

MOW

Geïmplementeerd

Gepland / Geïmplementeerd

Evolutie 2013-2014+ voorziene wijzigingen komende jaren

Neen

Op 1 April 2016 gaat de kilometerheffing voor vrachtwagens van meer dan 3.5 ton van kracht in Vlaanderen, Wallonië en Brussel. De kilometerheffing wordt gemoduleerd naar plaats en naar voertuigkarakteristieken, zoals het gewicht en de euronorm van de vrachtwagen.

Neen

Begin 2014 namen 1.200 proefpersonen deel aan een proefproject rond kilometerheffing voor personenwagens. De resultaten van dit proefproject worden besproken onder §4.1.2.1. Op basis van de resultaten van het uitgevoerde proefproject in de GEN-zone en de ervaringen op internationaal niveau, wordt verder onderzocht of en onder welke voorwaarden (mobiliteitsimpact, sociale impact, impact op leefbaarheid, haalbaarheid, voldoende alternatieven,…) op termijn een slimme kilometerheffing voor personenwagens budgetneutraal kan worden ingevoerd.

Neen

Ondersteuning gebruik Blue Bike in het kader van derde-betalerregeling, uitbouw fietsinfrastructuur met prioriteit voor aanleg fietssnelwegen in congestiegevoelige regio’s, De Lijn onderzoekt reorganisatie openbaar vervoersnetwerk conform principes “basisbereikbaarheid”, verminderd aanbod De Lijn op lijnen met minder vraag omwille van budgettaire context, De Lijn bouwt partnerschappen uit in functie van combimobiliteit, …

Neen

Vlaams beleidskader stedelijke distributie in ontwikkeling in overleg met de stakeholders (goedkeuring voorzien voor 2016), samenwerkingsakkoord (afgesloten in 2015) tussen WenZ en Stad Gent voor onderzoeken mogelijkheden stedelijke distributie via waterwegen, richtinggevend kader voor leveringen in de dagrand werd ontwikkeld (2015), cofinanciering voor Europees project Cycle Logistics Ahead in functie van bekendmaking en professionalisering fietskoeriers in Vlaanderen. Uitbouw multimodaal promotiebureau.

MOW Naar een sturende prijszetting voor voertuigkilometers over de weg personenwagens

1.1.2

Status 2015

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 161 van 182


15.04.2016

Titel

1.2

Verbetering van de milieukenmerken van de voertuigvloot en hun brandstoffen

1.2.1

Piloot


Nr.

Versterken van het Europese beleid: ambitieuze voertuignormen bepleiten op Europees niveau

1.2.2

Het inzetten van voldoende sturende fiscale instrumenten

1.2.3

Communicatie

1.2.4

Stimuleren van het gebruik van alternatieve voertuigtechnologieën

Status 2015

LNE

Gepland


Niet op Vlaams niveau

De Europese regelgeving voor personenwagens werpt zijn vruchten af. De Europese Commissie heeft nog geen voorstel uitgewerkt voor de periode na 2021. Richtlijn 2015-719 legt ontwerprichtlijnen vast voor vrachtwagens die zullen leiden tot verminderde energieconsumptie. Hoewel de energie-efficiëntie van vrachtwagens sinds de eeuwwisseling slechts zeer beperkt verbeterd is, bestaat er nog geen Europese regelgeving die de CO2uitstoot/voertuigkilometer van vrachtwagens beperkt (vergelijkbaar met personenwagens).

FB, LNE

Geïmplementeerd

Neen

Op 30 oktober 2015 werd een verdere hervorming van de groene belasting op inverkeerstelling (BIV) goedgekeurd met o.a. een bijstelling van de CO2referentie in waardoor de tarieven in functie van de CO2-uitstoot van de wagen licht stijgen. Op 30 oktober 2015 werd de invoering van een groene component voor de berekening van de jaarlijkse verkeersbelastingen (VKB) goedgekeurd waarbij bovenop de huidige sokkel van fiscale paardenkracht een ecoboni of ecomali in functie van milieuparameters toegepast wordt. Deze milieuparameters gelden niet voor reeds ingeschreven voertuigen. Er geld een speciaal voordelige regeling voor BIV en VKB voor (plug-in hybride) elektrische voertuigen en voertuigen op waterstof of aardgas.

LNE

Gepland

Neen

De communicatie langs de geijkte kanalen i.v.m. de ecoscore loopt verder. Daarnaast wordt er bijkomende communicatie gepland in kader van het Actieplan Clean Power for Europe (maatregel 1.2.4)

Neen

Op 18 september 2015 keurde de Vlaamse Regering een conceptnota goed waarmee een aanzet wordt gegeven voor de uitwerking van een actieplan betreffende de uitrol van infrastructuur voor alternatieve voertuigtechnologieën. Deze conceptnota kadert in de recente (eind 2014) Europese richtlijn Clean Power for Transport. Eind 2015 keurde de Vlaamse Regering twee uitvoeringsbesluiten goed: Zero emissie bonus voor iedere natuurlijke persoon die een nieuwe emissievrije wagen koopt. Uitbouw van laadinfrastructuur: de VR streeft naar 5.000 extra laadpunten

LNE

Gepland

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 162 van 182


15.04.2016

Nr.

Titel

Piloot

Status 2015


Evolutie 2013-2014+ voorziene wijzigingen komende jaren voor elektrische voertuigen tegen 2020 via een resultaatsverbintenis met de distributienetbeheerders.

1.2.5

Voorbeeldfunctie van de Vlaamse overheid

BZ, AFM, LNE

Gepland / geïmplementeerd

Neen/ja

Voorstel tot aanscherping drempelwaarden uit omzendbrief verwerving voertuigen uitgewerkt, oprichting werkgroep voor verduurzaming Vlaamse overheidsvloot in het kader van het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport,… Vertraging in aandeel elektrische wagens in Vlaamse overheidsvloot, de werkgroep in het kader van het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport bekijkt hoe het aandeel opgekrikt kan worden.

VVM De Lijn

Geïmplementeerd

Neen

Lastenboeken De Lijn eist motoren die voldoen aan de EEV norm die strenger is dan de wettelijke Euro V norm, en dit vanaf bestelling 214 levering 2007. Vanaf bestelling 220, levering vanaf 2014, zijn nieuwe bussen uitgerust met de wettelijk vereiste Euro VI motoren die tevens B30 bestendig zijn. Er zijn vandaag sinds 2009 reeds 79 diesel hybride bussen in dienst, en 138 bijkomende besteld (na levering is 10% busvloot De Lijn hybride) waarvan er reeds 63 in dienst zijn. De Lijn neemt samen met Van Hool, Bombardier en Emrol deel aan de proeftuin voor elektrische voertuigen (stelplaats Brugge). De Lijn neemt deel aan 3 Europese demonstratie projecten: 1) voor het eerste project (HIGH VLO CITY) zijn de bussen na een moeilijke start opnieuw in dienst vanaf september 2015; 2) voor het tweede demonstratie project (3E MOTION) is de cofinanciering nog lopende, de eventuele leveringen liggen nog niet vast; 3) het derde project NewBusFuel betreft een engineering studie voor een “large scale hydrogen refuelling station” en is nu in volle onderzoeksfase. In het nieuwe bestek voor uitbesteding van busdiensten zijn enkele criteria toegevoegd die de milieuvriendelijkheid van het buspark moeten garanderen en opkrikken. De komende jaren worden alle contracten die ten einde lopen geleidelijk aan volgens het nieuwe bestek heraanbesteed. De criteria worden ook systematisch verstrengd.

Groene taxi’s

MOW, LNE

Gepland

Neen

De conceptnota Clean Power for Transport voorziet de oprichting van een werkgroep voor het uitwerken van acties voor de verduurzaming van nichevloten zoals o.a. taxi’s.

Vergroenen van de logistieke sector

MOW

Geïmplementeerd

Neen

Zie ook 1.1.3 Het proefproject LZV wordt uitgevoerd in 2015. Er wordt begin 2015 een eerste vergunning afgeleverd voor het traject tussen Leuven en de haven

1.2.6

Groen openbaar vervoer

1.2.7

1.2.8

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 163 van 182


15.04.2016

Nr.

Titel

Piloot

Status 2015


Evolutie 2013-2014+ voorziene wijzigingen komende jaren van Antwerpen. Het project wordt geëvalueerd en uitgebreid.

1.2.9

Het gebruik van alternatieve brandstoffen stimuleren via de opmaak en uitvoering van een Vlaams Biobrandstoffenplan

1.3

Een energiezuinig rijgedrag stimuleren

1.3.1

Hervorming rijexamen en rijopleiding

1.3.2

Verscherping van het handhavingsbeleid voor snelheidsbeperkingen

1.3.3

Verbeterde doorstroming – dynamische snelheidsaanduiding en optimalisering verkeerslichtenregeling Verbeterde doorstroming – herziening ontwerpvademecums weginrichting voor lokale besturen

1.4

Efficiëntieverbeteringen in de scheepvaart

1.4.1

Uitwerken van een premiestelsel voor emissiereducerende technologieën

VEA

Gepland

-

Het beleid voor alternatieve brandstoffen zoals biomethaan wordt ontwikkeld via het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport (maatregel 1.2.4). Het debat i.v.m. biobrandstoffen wordt meegenomen in de lopende onderhandelingen in kader van LULUCF.

MOW, AFM, VVM De Lijn, LNE

Gepland / geïmplementeerd

Neen

Vereisten i.v.m. ecodriving werden verder verduidelijkt in het curriculum voor de rijopleiding. Ecodriving wordt meegenomen binnen geplande brede herziening rijopleiding. Ecodriving is onderdeel basisopleiding nieuwe chauffeurs De Lijn, vervolgopleiding met dashcams wordt voorbereid voor start 2016. Rijstijlmeters met directe feedback en opvolging nadien aanwezig in alle bussen De Lijn.

AWV, MOW

Geïmplementeerd

Neen

Voorziene acties worden uitgevoerd, o.a. 3 bijkomende trajecten op snelwegen + aantal trajecten op gewestwegen uitgerust met trajectcontrole, 2 bijkomende trajecten op snelwegen gepland. Dynamische snelheidsaanduiding bijgekomen op diverse locaties, bijkomende investeringen voorzien op wegvaksegmenten snelweg met structurele congestie.

Geïmplementeerd

MOW, AWV

MOW

Neen Aangenomen

Ontwerpvademecums worden herwerkt met o.a. opname aanbevelingen rond milieuvriendelijke weginrichting, verhogen gebruiksvriendelijkheid en transparantie ontwerprichtlijnen, …

Gepland

Er worden 2 steunmaatregelen uitgewerkt ter vergroening van de binnenvaart: hermotorisatie kleine schepen (positief effect op CO2-uitstoot), nabehandelingstechnieken middelgrote en grote schepen (positief effect voor luchtkwaliteit). Deze steunmaatregelen gaan normaal in 2016 in uitvoering.

Neen

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 164 van 182


15.04.2016

Nr.

1.4.2

Titel

Een reglementair en logistiek kader voor vloeibaar aardgas (LNG)

1.4.3

Walstroom optimaal benutten

1.4.4

De Environmental Ship Index (ESI) en gedifferentieerde havengelden stimuleren

Piloot

MOW

Status 2015


Geïmplementeerd /gepland


Neen

Er werd en wordt geïnvesteerd in de noodzakelijke voorzieningen en aanpassing van reglementen. Stijgende vraag naar LNG voor maritieme sector + Nederlandse binnenschepen die in Vlaanderen bunkeren. Nog geen Vlaamse binnenschepen die op LNG varen. LNG voor scheepvaart is mee opgenomen in het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport (maatregel 1.2.4).

MOW, W&Z, DS

Geïmplementeerd

Neen

Locatiestrategie walstroom in ontwikkeling, centraal beheersysteem walstroom ontwikkeld (juni 2015), uniform tarief walstroom, toegankelijke informatie i.v.m. walstroom via kaart aan sluizen, wachtplaatsen en online. Ecologiesteun voor elektrische aanpassingen oude schepen voor gebruik walstroom is eind 2014 stopgezet, nieuwe ondersteuningsmaatregelen zijn in ontwikkeling (maatregel 1.4.1). Walstroom is mee opgenomen in het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport (maatregel 1.2.4).

LNE

Geïmplementeerd

Neen

ESI wordt toegepast in de 3 grote zeehavens. Aanpassingen (verstrenging) zal de volgende jaren bekeken worden.

Neen

360°-studie "Roadmap verduurzaming Belgische binnenvaart" werd afgerond. Op basis van deze studie en de studie ‘Lokale maatregelen voor emissiereductie van binnenvaartemissies’ werden 2 steunmaatregelen ter vergroening van de binnenvaart ontwikkeld die in uitvoering gaan (maatregel 1.4.1). Walstroomnetwerk wordt verder uitgebouwd (maatregel 1.4.3). De waterwegbeheerders voeren de acties uit het “Masterplan voor de binnenvaart op de Vlaamse waterwegen – horizon 2020” uit. Ter bevordering van de binnenvaart wordt voorzien in de aanleg van watergebonden bedrijventerreinen, laad- en losinstallaties, uitbouw van walstroom en de kennisopbouw hieromtrent.

1.4.5

Het 3E Binnenvaartactieplan voor een duurzame binnenvaart

1.5

De groei van het wegverkeer op langere termijn beheersen (doorkijk 2050)

1.5.1

Responsabilisering

AWV, MOW

Gepland

Neen

Studie (LNE) naar mobiliteitsscore gepland voor 2016.

1.5.2

Een doordacht ruimtelijk beleid

RWO

Gepland

Neen

Er wordt verder gewerkt aan het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) op basis van de geactualiseerde procesaanpak uit de nota aan de Vlaamse Regering van 24 april 2015 (relance, gebiedswerking, betrekken lokaal

W&Z, DS

Geïmplementeerd

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 165 van 182


15.04.2016

Nr.

Titel

Piloot

Status 2015


Evolutie 2013-2014+ voorziene wijzigingen komende jaren maatschappelijk middenveld, …). Het witboek is in voorbereiding op basis van insteken, waarbij o.a. zaken zoals ruimtelijk rendement, bouwen in de buurt van openbaar vervoer, … aan bod komen. Voorziene timing: Witboek BRV in voorjaar 2016, ontwerp BRV eind 2016 en definitief BRV in 2017.

1.5.3

Ondersteuning doorbraak nieuwe technologieën

EWI

Gepland

Neen

Dit word meegenomen binnen het Vlaams Actieplan Clean Power for Transport (maatregel 1.2.4).

Tabel bijlagen - 2. Overzicht stand van zaken maatregelen sector mobiliteit

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 166 van 182


15.04.2016

BIJLAGE 3.

OVERZICHTSTABEL MAATREGELEN GEBOUWEN

Tabel bijlagen - 3 geeft een overzicht van de actuele stand van zaken (status + evolutie afgelopen jaren) van de maatregelen voor de sector gebouwen: Nr.

Titel

2.O

Overkoepelend

2.O.1

2.1

Renovatiepact

Piloot

VEA

Status 2015

Aangenomen


Neen

Opstart Renovatiepact in voorjaar 2015: gezamenlijk met stakeholders werd een coherent actieplan uitgewerkt dat leidt tot een sterke verhoging van de renovatiegraad van het Vlaams woningpatrimonium en de energieprestatie ervan optimaliseert. De Vlaamse Regering keurde de principes en aanbevolen acties in juli 2015 goed. Najaar 2015: opstart projecten die de implementatie van het actieplan in gang zetten.

Regelgeving

Energieprestatie- en binnenklimaateisen (EPB-eisen) 2.1.1

2.1.2

Evolutie 2013-2014 + voorziene wijzigingen komende jaren

VEA

Geïmplementeerd

Neen

Het stappenplan voor aanscherpen van de eisen tot 2021 werd vastgelegd voor residentiële projecten, kantoren en scholen. Op 1/01/2015 trad de erkenningsregeling voor verslaggevers in werking en werden specifieke eisen voor 'ingrijpende energetische renovaties' ingevoerd. Op 1/01/2016 wordt het EPB-eisenpakket verder aangescherpt. Vanaf 1/01/2017 is het invoeren van een E-peileis voor alle niet-residentiële bestemmingen voorzien. Enkele voorwaarden voor het minimum aandeel hernieuwbare energie worden bijgestuurd.

Energieprestatie- en binnenklimaateisen (EPB-eisen) – Luik verstrengingspad EPBeisen

Het stappenplan voor het aanscherpen van de EPB-eisen tot het bijnaenergieneutrale (BEN) niveau in 2021, ligt vast voor residentiële projecten, kantoren en scholen. Het stappenplan het verstrengen van het E-peil tot 2021 voor alle andere niet-residentiële bestemmingen zal in 2016 worden vastgelegd.

Energieprestatiecertificaat (EPC) en energieadviesprocedure

N.a.v. de evaluatie van de EPC-regelgeving (afgerond in 09/2014) zal de regelgeving worden gewijzigd: aanpassing van de administratieve geldboetes voor het niet naleven van de verplichtingen inzake het EPC en de invoering van permanente vorming van energiedeskundigen. In uitvoering van het Renovatiepact wordt in het najaar van 2015 gestart met het ontwikkelen van een concept van een renovatieadvies. Het EPC voor niet-residentiële gebouwen zal waarschijnlijk in de loop van 2016 ingevoerd worden.

VEA

Geïmplementeerd

Neen

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 167 van 182


15.04.2016

Nr.

Titel

Piloot

Status 2015

Geïmplementeerd

Verbeteren onderhoud verwarmingsketels en stimuleren vervanging oude ketels, in combinatie met verhoging bestaande premie voor ketelvervanging voor beschermde afnemers – luik controle


Neen

De toegestane uitstootwaarden voor gasketels worden verstrengd (geen onderscheid meer op basis van het bouwjaar) en er worden hogere eisen gesteld aan moderne stookolieketels met premix-branders. In het najaar 2013 werd de communicatiecampagne 'Stook zuinig!' gelanceerd waarbij de verwarmingsaudit en de erkenningen centraal stonden. Lokale besturen werden eveneens schriftelijk herinnerd aan hun bevoegdheden inzake centrale stooktoestellen. Uit opvolgend onderzoek blijkt dat de verwarmingsaudit nog steeds onvoldoende gekend is bij particulieren en dat de veiligheid van de installatie belangrijker wordt geacht dan het energieverbruik. In het najaar van 2015 wordt een nieuwe communicatiecampagne gelanceerd die rekening houdt met de resultaten van de studie. De campagnesite werd hiervoor vernieuwd (www.veiligverwarmen.be). De afdeling Milieuvergunningen voert naast reactieve jaarlijks honderden proactieve controles uit op het uitgevoerde werk van erkende technici gasvormige brandstof, vloeibare brandstof, verwarmingsaudit en stookolietechnici.

Neen

Er wordt een nieuwe webtoepassing ontwikkeld die erkende technici zal toelaten keuringen, onderhouden en verwarmingsaudits toelaten digitaal uit te voeren. De verwarmingsaudit wordt hierbij geïntegreerd in het onderhoud, waardoor dit vaker zal worden uitgevoerd en de klant regelmatiger wordt geadviseerd omtrent energiebesparende maatregelen. Afgeleverde attesten kunnen bevraagd worden door de technicus, klant en de overheid.

Neen

De premie van 800 euro voor beschermde afnemers voor het plaatsen van een condensatieketel ter vervanging bleef behouden. Een algemene premiehervorming wordt gepland. Of en wat er gewijzigd wordt aan de premie voor condensatieketels is nog niet gekend.

LNE

2.1.3

Gepland

Verbeteren onderhoud verwarmingsketels en stimuleren vervanging oude ketels, in combinatie met verhoging bestaande premie voor ketelvervanging voor beschermde afnemers – luik premie

VEA

Geïmplementeerd


//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 168 van 182


15.04.2016

Nr.

Titel

Piloot

Energieprestatie-eisen in de Vlaamse Wooncode – Basis

Status 2015

Energieprestatie-eisen in de Vlaamse Wooncode – Uitbreiding

Evolutie 2013-2014 + voorziene wijzigingen komende jaren Basismaatregel (dakisolatienorm) is in werking getreden op 1/01/2015. De strafpunten bij het niet behalen van de dakisolatienorm worden gefaseerd opgetrokken tot 15 vanaf 2020 (wat tot een ongeschiktverklaring kan leiden).

Geïmplementeerd WonenVlaanderen

2.1.4


Neen Gepland

Momenteel wordt een voorstel uitgewerkt waarbij enkele beglazing in de toekomst strafpunten oplevert bij een conformiteitsonderzoek. Het aantal strafpunten bij aanwezigheid van enkel glas zou volgens dat voorstel en naar analogie met de dakisolatienormering, gefaseerd verhogen tot 15 punten, wat op zich voldoende is voor een ongeschiktheidsverklaring.

2.1.5

Valoriseren van de energieprestatiecertificaten in de sociale woningbouw

VMSW

Aangenomen

Ja

De manier waarop beide databanken gekoppeld kunnen worden, wordt verder onderzocht.

2.1.6

Energiecorrectie in de sociale huurprijs

VMSW

Gepland

Ja

In de Beleidsnota Wonen 2014-2019 is onderzoek naar de praktische implementatie van deze maatregel voorzien.

2.1.7

Opleggen van specifieke EPB-eisen voor gunstige advisering door VMSW van nieuwe sociale woningbouw en bij grondige renovatie

VMSW

Geïmplementeerd

Neen

Het nieuw ‘Bouwtechnisch Bestek Woningbouw’ is in voege sedert 01/09/2014. Er wordt verder gewerkt aan nieuwe ontwerpvoorschriften, deze zijn voorzien in de loop van 2016.

2.1.8

Opleggen van specifieke duurzaamheidscriteria als voorwaarde voor projectfinanciering in het beleidsdomein welzijn, volksgezondheid en gezin

VIPA

Geïmplementeerd

Ja

De duurzaamheidsmeter voor de zorgsector zal in de loop van 2016 worden opgeleverd (oorspronkelijk voorzien voor 2015), waarna de huidige VIPAcriteria duurzaamheid kunnen worden geactualiseerd.

2.2

Informatie en verplichte informatie maatregelen

2.2.1

Informatieverstrekking en sensibilisering over rationeel energiegebruik en milieuvriendelijke energieproductie

Neen

De communicatie inzake REG legt de nadruk op de gebouwschildelen, grondige renovaties en de energielening (vanaf 2015). Voor nieuwbouw ligt de focus op het EPB-aanscherpingspad en bijna-energieneutraal bouwen. Vanaf 2016 ligt de communicatiefocus op de langetermijndoelstelling van het Renovatiepact, de woningpas en het renovatie-advies.

VEA

Geïmplementeerd

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 169 van 182


15.04.2016

Nr.

2.2.2

2.2.3

Titel

Piloot

Energieconsulentenprojecten

VEA

Actieplan micro-WKK

Status 2015


Neen

Eind 2013 werd een nieuwe call gelanceerd voor 2014-2016. Subsidies werden toegekend aan bouwprofessionals (NAV, Bouwunie, Vlaamse Confederatie Bouw), gezinnen (Komosie, Samenlevingsopbouw, Gezinsbond) en landbouwbedrijven (Boerenbond Consult). Voor de periode na 2016 moet beslist worden of er een nieuwe call wordt gelanceerd.

Geïmplementeerd

Neen

Sinds 2013 wordt er jaarlijks een projectoproep gelanceerd voor subsidieaanvragen voor demonstratieprojecten in de sociale woningbouw. Een haalbaarheidstool voor micro-WKK werd ter beschikking gesteld op www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/milieuvriendelijke/Haalbaarh eidstool_micro-WKK_versie1.4_dec2013.xls.

Geïmplementeerd

Neen

De projecten werden opgeleverd in 2012.

Gepland

Ja

Stopgezet

N.v.t.

Het Project wordt niet verder ondersteund door IWT.

Geïmplementeerd

Neen

Dit Europees ICT-PSP project is begin 2015 afgelopen. Het eindverslag is in voorbereiding.

Geïmplementeerd

Neen

Van de 19 lopende projecten zijn momenteel 10 projecten opgeleverd, waarvan reeds 8 projecten gecertificeerd zijn. De monitoring is opgestart en een eerste rapportage is uitgevoerd.

“on hold”

Ja

In 2013 is deze maatregel ‘on hold’ gezet wegens stopzetting van de ondersteuning door IWT.

Geïmplementeerd

VEA


Demonstratieprojecten in de sociale woningbouw: 1.

Project sociale passief woningen: bouw passiefwoningen

2.

Project sociale passief woningen: monitoring energieverbruik, binnenklimaat en bewonersbeleving

2.2.4

3.

4.

VMSW

Piloot- en demonstratieprojecten energiezuinige sociale woningen zonder meerkost demonstratieprojecten energieen waterbesparing door middel van ICTtechnologie

Demonstratieprojecten scholenbouw – Pilootproject passiefschoolgebouwen 2.2.5

Demonstratieprojecten scholenbouw – Innovatief project energiezuinig bouwen zonder meerkost (ESCO)

AGIOn

Omwille van de hoge kostprijs van de projecten waren geen middelen meer over voor monitoring. Tot op heden zijn geen bijkomende middelen gevonden.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 170 van 182


15.04.2016

Nr. 2.3

2.3.1

2.3.2

Titel

Piloot

2.3.4



Financiële instrumenten

Verlaging van onroerende voorheffing voor energiezuinige nieuwbouw

Ondersteuning grondige renovatie bestaande woningen

VLABEL

VEA

Aanzetten tot sloop voor woningen met ondermaatse energieprestaties - sloopfonds 2.3.3

Status 2015

Aanzetten tot sloop voor woningen met ondermaatse energieprestaties – verhoging premie nieuwbouw na sloop

Toekennen van een renovatiepremie voor energiegerelateerde investeringen

Neen

De voorwaarden voor de automatische korting op de onroerende voorheffing werden verstrengd rekening houdend met de verstrenging van de EPB-regelgeving zelf (maatregel 2.1.1). Voor stedenbouwkundige vergunningen die aangevraagd worden van 1 januari 2016 wordt gedurende 5 jaar een vermindering van de onroerende voorheffing toegekend van: 50% indien het gebouw op 1 januari van het aanslagjaar een E-peil heeft van ten hoogste E30. 100% indien het gebouw op 1 januari van het aanslagjaar een E-peil heeft van ten hoogste E20.

Gepland

Neen

Het uitwerken van een korting op onroerende voorheffing voor ingrijpende energetische renovaties stootte op budgettaire beperkingen en wordt niet verder onderzocht. In het kader van het Renovatiepact werden de mogelijkheden voor ondersteuning van diepgaandere renovaties verder onderzocht. Een algemene premiehervorming wordt gepland. Betere ondersteuning van grondige renovatie van woningen wordt hierin meegenomen maar de manier waarop ligt nog niet vast.

Stopgezet

n.v.t

De piste van het opzetten van een sloopfonds werd niet verder gezet. Deze beleidsdoelstelling wordt verder nagestreefd via het Renovatiepact.

Neen

Momenteel is er een verdubbeling van de E-peilpremie in geval van herbouw. Een algemene premiehervorming wordt gepland. Of de E-peilpremie wordt behouden staat nog niet vast, net zo min als het aanpassen van de verhoging indien de nieuwbouw wordt geplaatst na sloop.

Neen

De Vlaamse Regering heeft eind 2014 beslist om de renovatiepremie tijdelijk stop te zetten en heeft op 1 december 2015 een nieuw premiestelsel opgestart waarbij gewerkt wordt met twee afzonderlijke aanvragen voor verschillende categorieën van werken. De maximale premie van 10.000 euro wordt behouden maar wordt gespreid over twee aanvragen. Tijdelijk is er nog een overgangsmaatregel waarbij nog onder de oude voorwaarden een premie kan aangevraagd worden.

Geïmplementeerd

VEA Gepland

WonenVlaanderen

Geïmplementeerd

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 171 van 182


15.04.2016

Nr.

Titel

Piloot

Status 2015


Sinds 2014 worden bijkomende premies toegekend voor dak-, gevel-, spouwmuur-, en vloerisolatie. Het REG-budget is medio 2015 voor de helft aangewend. Door de provinciale verdeling van het budget kunnen geen premies meer uitbetaald worden in Limburg.

Energierenovatieprogramma 2020 in de sociale huisvesting – luik algemene REGpremies 2.3.5

2.3.6

VMSW

Geïmplementeerd

Neen

Energierenovatieprogramma 2020 in de sociale huisvesting – luik Vlaams Klimaatfonds

Sinds 01/09/2013 worden (t.o.v. REG) verhoogde premies toegekend voor grondige energetische renovaties (maatregel VKF). Dit budget werd tot op heden onvoldoende aangesproken. Een versoepeling van de VKF premievoorwaarden werd eind 2015 goedgekeurd voor een ruimere toegang tot de subsidie. Voor meer informatie zie §6.2.2.

Subsidies voor behalen EPB-eisen in nieuwe en grondig gerenoveerde schoolgebouwen

Neen

Deze maatregel loopt voorlopig verder. Aangezien de decretale maatregelen van 2007 ondertussen achterhaald zijn, werden nieuwe maatregelen uitgewerkt in het Masterplan Scholenbouw waarover de Vlaamse regering in juli 2015 een conceptnota goedkeurde. De actiepunten in dit Masterplan worden nog verder uitgewerkt. In februari 2012 werd deze specifieke procedure binnen AGIOn stop gezet. Het aantal aanvragen oversteeg jaar na jaar het beschikbare budget. Scholen kunnen vandaag nog steeds via de bestaande procedures en budgetten energiezuinige werken uitvoeren. Via het Masterplan Scholenbouw (zie maatregel 2.3.6) worden nieuwe actiepunten omtrent energiezuinig bouwen uitgewerkt.

AGIOn, GO!

Geïmplementeerd

Subsidies voor rationeel energiegebruik in bestaande schoolgebouwen – luik AGIOn

AGIOn

Stopgezet

Neen

Subsidies voor rationeel energiegebruik in bestaande schoolgebouwen – luik GO!

GO!

Onbekend

Onbekend

2.3.7

2.3.8


Goedkope energielening

VEA

Geïmplementeerd

Neen

Onbekend De energielening is de opvolger van de federale FRGE-lening ter ondersteuning van energetische renovatiewerken in woningen, die vanaf 2015 Vlaamse bevoegdheid is. Er werden diverse regelgevende en communicatie-initiatieven genomen om de werking van de energielening veilig te stellen.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 172 van 182


15.04.2016

Nr. 2.4

Titel

Piloot

Vlaams Energiebedrijf

2.4.2

Versneld investeren in (nieuwe) schoolinfrastructuur via alternatieve financiering

2.5.1



Energiediensten voor energiebesparing

2.4.1

2.5

Status 2015

VEB

AGIOn, GO!

Geïmplementeerd

Geïmplementeerd

Neen

Het VEB is gestart met de levering van groene elektriciteit en gas aan overheidsinstellingen, werkt aan de uitbouw van een Infrastructuurdatabank (project TERRA) met focus op energiedata, en begeleidt klanten bij energie-efficiëntie (o.a. eerste OEPC/ESCO in onderhandeling). Het VEB in 1 zin: "aankoop en ontzorging vormen de basis, databeheer wordt de sleutel, efficiëntie is het doel".

Neen

Het DBFM-programma Scholen van Morgen is volop in uitvoering. Het Masterplan Scholenbouw voorziet in het opzetten van projectspecifieke DBFM-operaties. Deze nieuwe, aangepaste DBFM-projecten worden nog verder uitgewerkt.

Neen

De laatste wijzigingen aan de REG-openbaredienstverplichtingen gingen in voor facturen vanaf 2014 (invoering combipremie, afschaffing isolatiemaxima, optrekken verhoogde premie voor beschermde afnemers, verstrengen voorwaarden E-peil premie, …). Er wordt een premiehervorming gepland.

Energiebesparingsmechanismen REG-openbaredienstverplichtingen opgelegd aan de elektriciteitsdistributienetbeheerders

VEA

Geïmplementeerd

Relevantie maatregelen uit sector industrie 4.1.3

Stimuleren van de productie van groene warmte en het gebruik van restwarmte

VEA

Geïmplementeerd

Neen

Calls worden georganiseerd voor de toekenning van steun voor groene warmteprojecten. De steun wordt uitgebreid naar steun voor groene warmte uit de diepe ondergrond en warmtenetten die minsten voor 50% gevoed worden met hernieuwbare energie of restwarmte.

4.1.10

Onderzoek naar de haalbaarheid van een mini-energiebeleidsovereenkomst voor KMO’s

VEA

Gepland

Neen

De haalbaarheid van een mini-EBO voor KMO's en de oprichting van een ESCO-fonds om de uitvoering van energiebesparende investeringen te faciliteren worden onderzocht.

4.1.11

Verplichte energie-audits voor grote ondernemingen

VEA

Gepland

Neen

Grote ondernemingen worden verplicht om tegen 01/12/2015 en nadien om de 4 jaar een energie-audit te laten opmaken.

Tabel bijlagen - 3. Overzicht stand van zaken maatregelen sector gebouwen

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 173 van 182


15.04.2016

BIJLAGE 4.

OVERZICHTSTABEL MAATREGELEN LANDBOUW

Tabel bijlagen - 4 geeft een overzicht van de actuele stand van zaken (status + evolutie afgelopen jaren) van de maatregelen voor de sector landbouw: Nr.

Titel

Piloot

3.1

Algemene landbouwmaatregelen

3.1.1

Versterkte inzet op sensibilisering

3.1.2

Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en het Vlaams Programmadocument voor Plattelandsontwikkeling

3.1.3

Onderzoek naar meetinstrumenten voor broeikasgassen, reductietechnieken voor broeikasgasemissies, rationeel energiegebruik en hernieuwbare energie in de Vlaamse landen tuinbouwsector

LV

Status 2015

Geïmplementeerd

LV

Geïmplementeerd

LV, ILVO

Geïmplementeerd



Neen

Via 2 brochures en een specifieke rubriek op de website van het Departement Landbouw en Visserij ging er extra aandacht naar de maatregelen in het VKP. Deze rubriek op de site wordt in de toekomst verder uitgewerkt. De verschillende voorlichtingsactiviteiten van het Departement Landbouw en Visserij hebben eveneens aandacht voor maatregelen met een positief effect op het klimaat (mitigatie, LULUCF en/of adaptatie).

Neen

Het nieuwe GLB (Pijler I + II) ging begin 2015 van start. Er is aandacht voor klimaat in Pijler I via o.a. de vergroening en in Pijler II via o.a. agromilieumaatregelen, VLIF-steun, bebossing en agroforestry, … Dit leidde op het terrein reeds tot concrete projecten.

Neen

Onderzoeksprogramma ILVO 'Landbouw in een wijzigend klimaat'. ILVO zet in eerste instantie in op de vermindering van de stikstofdepositie van de Vlaamse veehouderij. ILVO onderzoekt hierbij verschillende pistes, o.a. via voedingsstrategieën, managementmaatregelen (bv. ventilatiesystemen, uitmestsystemen, enz.) emissiearme staltechnieken met een brongerichte aanpak en end-of-pipe systemen. Op basis van dit onderzoek en de reeds beschikbare expertise zullen de ILVO-onderzoekers naar de reglementerende overheid toe een belangrijke beleidsadviserende rol blijven vervullen. ILVO neemt ook deel aan internationaal onderzoek.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 174 van 182


15.04.2016

Nr.

Titel

Piloot

3.2

Energetische emissies

3.2.1

Energiebesparing door rationeel energieverbruik (REG)

3.2.2

Productie en gebruik van duurzame en hernieuwbare energiebronnen

3.2.3

Optimale benutting van fossiele brandstoffen

3.3

Niet-energetische emissies

3.3.1

Reduceren methaanemissies vertering (runderen)

3.3.2

Reduceren lachgas- en methaanemissies mestopslag (runderen, pluimvee en varkens)

3.3.3

Reduceren lachgasemissies bodem

3.4

Consumentengedrag en verduurzamen van de volledige keten

LV

LV

Status 2015

Geïmplementeerd

Geïmplementeerd



Neen

Energieconsulentenprojecten werden verlengd voor 2014-2016, Enerpedia 2.0 ging van start op 01/07/2014, verscheidene sensibiliseringsinitiatieven, gratis bedrijfsadviessysteem KRATOS wordt uitgewerkt, VLIF-steun werd aangepast met ingang van 01/01/2015, goedkeuring investeringsondersteuning via VLIF voor randinfrastructuur kleinschalige vergisting op landbouwbedrijven, goedkeuring investeringsondersteuning voor pilootproject restwarmte in glastuinbouwcluster, EPB-eisen voor landbouwgebouwen met hoog energieverbruik sinds 01/1/2015.

Neen

Zoals voorzien in het VMP werd bijkomend onderzoek opgestart zoals opstart IWT-onderzoeksproject “Nutritioneel sturen naar een economisch en ecologisch duurzaam melkveebedrijf: focus op methaan en stikstof-efficiëntie” (1/12/2014 - 1/12/2018), opstart AMS-studie: Effect van landbouwmaatregelen op broeikasgasemissies (eind 2015), investeringssteun voor randinfrastructuur pocketvergisting sinds 1/01/2015, pilootproject pro rata systeem voor digestaat na pocketvergisting, opstart Enerpedia 2.0 op 01/07/2014, sensibilisering en voorlichting.

3.4.1

Strategisch Plan Korte Keten

LV

Geïmplementeerd

Neen

Beperking voedselkilometers, werkingssubsidies voor vzw Steunpunt Hoeveproducten, Quick-win-oproep 2013: subsidiëring van 10 projecten waarvan 3 met direct milieu-bevorderend effect, IPO-advies wijst op nut investering in lokale voedselstrategieën, workshop ‘Duurzaamheid in de korte keten’ op 05/11/2013.

3.4.2

Strategisch Plan Biologische Landbouw

LV

Geïmplementeerd

Neen

Regeling bedrijfsadvisering biologische landbouw gewijzigd vanaf 1/04/2014,

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 175 van 182


15.04.2016

Nr.

Titel

Piloot

Status 2015


Evolutie 2013-2014 + voorziene wijzigingen komende jaren onderzoeksprojecten, demoproject ‘Bioroots’ (2015-2017), opstart VLAM-EU promotiecampagne “Bio, je kan er niet omheen” (2015-2017), herziening Europese regelgeving inzake biologische landbouw voorzien.

3.4.3

Preventie van voedselverlies en maximale valorisatie van nevenstromen

LV

Geïmplementeerd

Neen

Interdepartementale Werkgroep Voedselverlies binnen Vlaamse overheid (VO) werkt verder zoals gepland, engagementsverklaring ‘Vlaanderen in Actie: Samen tegen voedselverlies” tussen VO en sector (31/03/2014), Ketenroadmap Voedselverlies 2020 ondertekend door VO en sector (03/04/2015), verder onderzoek rond voedselverlies, sensibilisering via brochures, websites, studiedagen en campagnes (o.a. 30 dagen voedselwinst – www.30dagen.be/voedselwinst)

Neen


Neen

De laatste wijzigingen aan de REG-openbaredienstverplichtingen gingen in voor facturen vanaf 2014 (invoering combipremie, afschaffing isolatiemaxima, optrekken verhoogde premie voor beschermde afnemers, …). Er wordt een premiehervorming gepland.

Neen

Calls worden georganiseerd voor de toekenning van steun voor groene warmteprojecten. De steun wordt uitgebreid naar steun voor groene warmte uit de diepe ondergrond, warmtenetten die minsten voor 50% gevoed worden met hernieuwbare energie of restwarmte en de injectie van bio-methaan in het aardgasnet.

Relevante maatregelen uit sector gebouwen:

2.2.2


2.5.1

REG-openbaredienstverplichtingen opgelegd aan de elektriciteitsdistributienetbeheerders

VEA

Geïmplementeerd

VEA

Geïmplementeerd

Relevante maatregelen uit sector niet-ETS industrie:

4.1.3

Stimuleren van de productie van groene warmte, het gebruik van restwarmte en injectie van biomethaan

VEA

Geïmplementeerd

Tabel bijlagen - 4. Overzicht stand van zaken maatregelen sector landbouw

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 176 van 182


15.04.2016

BIJLAGE 5.

OVERZICHTSTABEL MAATREGELEN (NIET-ETS)-INDUSTRIE

Tabel bijlagen - 5 geeft een overzicht van de actuele stand van zaken (status + evolutie afgelopen jaren) van de maatregelen voor de sector (niet-ETS)-industrie: Nr.

Titel

4.1

Energie-gerelateerde emissies

4.1.1

Besluit Energieplanning

4.1.2

Energiebeleidsovereenkomst

4.1.3

Stimuleren van de productie van groene warmte, het gebruik van restwarmte en injectie van biomethaan

4.1.4

4.1.5

Garanderen stabiel investeringsklimaat voor WKK

Bevorderen van WKK en warmtenetten

Piloot

Status 2015


VEA

Geïmplementeerd

Neen

Deze maatregel loopt volgens plan. Er zijn de afgelopen jaren geen grote wijzigingen doorgevoerd.

Ja

Het benchmarken auditconvenant werden verlengd tot eind 2014. Vanaf 1/1/2015 zijn de energiebeleidsovereenkomsten van de tweede generatie tot 2020 van start gegaan met een hoog toetredingspercentage. De uitwerking van de tegenprestatie van de federale overheid is nog steeds lopende.

Neen

Calls worden georganiseerd voor de toekenning van steun voor groene warmteprojecten. De steun wordt uitgebreid naar steun voor groene warmte uit de diepe ondergrond, warmtenetten die minsten voor 50% gevoed worden met hernieuwbare energie of restwarmte en de injectie van bio-methaan in het aardgasnet.

Neen

Verschillende acties werden ondernomen om de certificatensystemen bij te sturen en te vereenvoudigen met het oog op het wegwerken van het certificatenoverschotten. Berekeningen van de onrendabele toppen van installaties worden regelmatig uitgevoerd, gekoppeld aan de evaluatie van het quotumpad en de doelstellingen.

Neen

Een warmtekaart voor Vlaanderen werd opgemaakt en een globale kostenbatenanalyse werd uitgevoerd zodat initiatiefnemers kunnen nagaan waar het interessant is om een warmtenet aan te leggen en waar er nog WKKprojecten met warmtelevering mogelijk zijn. De regelgeving voor de individuele kosten-batenanalyses van energie-efficiënte opties bij nieuwe grootschalige energie-installaties staat op punt. Nieuwe regelgeving ter ondersteuning van de aanleg van warmtenetten en warmtelevering zal worden uitgewerkt.

VEA

VEA

VEA

VEA

Geïmplementeerd

Geïmplementeerd

Geïmplementeerd

Geïmplementeerd


//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 177 van 182


15.04.2016

Nr.

4.1.6

4.1.7

Titel

Piloot

Ecologiesteun

AO

Groene Waarborg

Status 2015

Geïmplementeerd

PMV

Stopgezet



Neen

Ecologiepremie Plus en Strategische ecologiesteun zijn operationeel. De aanvaardingscriteria worden onder druk van budgettaire beperkingen verstrengd zodat enkel de meest performante technologieën steun kunnen krijgen.

n.v.t.

Het instrument werd – ook na een evaluatie, bijkomende communicatie en uitbreiding van de limitatieve technologieënlijst – niet gebruikt. De maatregel werd dan ook opgehoffen door het besluit van de Vlaamse Regering van 6/03/2015.

4.1.8

KMO-energie-efficiëntieplan

AO

Geïmplementeerd

Neen

Informatiesessies en infobrochures voor horeca en schrijnwerkerijen. Er werden 470 energiescans uitgevoerd in KMO’s. Er werd een ESCO-programma opgezet waarbij 4 projecten die actief zijn in het onderzoeken van ESCOwerking naar KMO’s intensief opgevolgd worden. In de KMO-portefeuille werd werk gemaakt van de erkenning van energiedeskundigen.

4.1.9

Duurzame bedrijventerreinen

AO

Geïmplementeerd

Neen

Het BVR dat de subsidies regelt werd aangepast: meer subsidies voor brownfields en herinrichting, geen subsidies voor rendabele greenfields. CO2neutraliteit blijft behouden als voorwaarde voor subsidiëring.

4.1.10

Onderzoek naar de haalbaarheid van een mini-energiebeleidsovereenkomst voor KMO’s

VEA

Gepland

Neen

De haalbaarheid van een mini-EBO voor KMO's en de oprichting van een ESCO-fonds om de uitvoering van energiebesparende investeringen te faciliteren worden onderzocht.

4.1.11

Verplichte energie-audits voor grote ondernemingen

VEA

Gepland

Neen

Grote ondernemingen worden verplicht om tegen 01/12/2015 en nadien om de 4 jaar een energie-audit te laten opmaken.

4.2

Industriële procesemissies

Neen

Aangekondigde studie werd uitgevoerd (eindrapport juni 2014): er is groot reductiepotentieel maar tegen hoog oplopende kosten voor bedrijf + slechts 1 – dure – maatregel reduceert zowel lachgas- als NOx-uitstoot (belangrijk voor luchtkwaliteit) significant. Opt-in lachgasemissies in ETS geeft geen garantie dat maatregel die zowel lachgas als NOx significant reduceert wordt genomen. Conclusie: keuze voor opleggen emissiegrenswaarden voor lachgas en NOx bij hernieuwing milieuvergunning in 2016. Aanvraag hernieuwing milieuvergunning werd in zomer 2015 ontvangen, met bevestiging overeengekomen grenswaarden lachgas en NOx.

4.2.1

Lachgasemissies caprolactamindustrie

LNE

Gepland

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 178 van 182


15.04.2016

Nr.

Titel

4.3

F-gassen

4.3.1

Lekdichtheidsvereisten

Piloot

LNE

Status 2015

Geïmplementeerd



Neen

Aan de regelgeving rond de uitbating van koelinstallaties die F-gassen bevatten zijn wijzigingen aangebracht die moeten leiden tot meer duidelijkheid en die tegelijk meer garanties bieden om te komen tot lekdichtere koelinstallaties. De regelgeving wordt ook volledig in lijn gebracht met recente Europese regelgeving rond F-gassen.

4.3.2

Certificeringsverplichtingen

LNE

Geïmplementeerd

Neen

De certificeringsbesluiten zullen worden opgenomen in het Vlaams reglement inzake erkenningen met betrekking tot het leefmilieu (Vlarel). Van deze oefening wordt gebruikt om een aantal certificeringsverplichtingen te actualiseren.

4.3.3

Inspectiecampagne F-gassen

LNE

Geïmplementeerd

Neen

De hoge graad van aangetroffen koelinstallaties met een te hoog lekverlies van koelmiddelen en met niet-conformiteiten met de regelgeving, toont aan dat het verderzetten van de inspecties absoluut aangewezen is.

Neen

In 2015 wordt gewerkt aan een voorstel van actieplan rond de reductie van F-gassen. Het plan zal onder meer initiatieven bevatten rond sensibilisering van de betrokken doelgroepen rond lekdicht onderhoud van koelinstallaties en naleving van de regelgeving. Het plan zal ook initiatieven bevatten die de controle op de verkoop en het gebruik van F-gassen aanmoedigen en besteedt ook aandacht aan de training van technici in het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven.

4.3.4

4.3.5

Beperken van lekverliezen van F-gassen uit koelinstallaties

Stimuleren van het gebruik van klimaatvriendelijke koelmiddelen

LNE

LNE

Gepland

Gepland

Milieuvriendelijke koeltoepassingen werden behouden op de limitatieve technologieënlijst van de ecologiepremie plus, maar het steunpercentage werd gereduceerd omwille van budgettaire beperkingen. Het actieplan rond de reductie van F-gassen zal niet enkel de focus leggen op lekdichtheid, maar zal ook initiatieven bevatten ter promotie van het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 179 van 182


15.04.2016

Nr.

Titel

Piloot

Status 2015



Relevante maatregelen uit de sector gebouwen:

Energieprestatie- en binnenklimaateisen (EPB-eisen) 2.1.1

2.2.1

VEA

Geïmplementeerd

Neen

Het stappenplan voor aanscherpen van de eisen tot 2021 werd vastgelegd voor residentiële projecten, kantoren en scholen. Op 1/01/2015 trad de erkenningsregeling voor verslaggevers in werking en werden specifieke eisen voor 'ingrijpende energetische renovaties' ingevoerd. Op 1/01/2016 wordt het EPB-eisenpakket verder aangescherpt. Vanaf 1/01/2017 is het invoeren van een E-peileis voor alle niet-residentiële bestemmingen voorzien. Enkele voorwaarden voor het minimum aandeel hernieuwbare energie worden bijgestuurd.

Energieprestatie- en binnenklimaateisen (EPB-eisen) – Luik verstrengingspad EPBeisen

Het stappenplan voor het aanscherpen van de EPB-eisen tot het bijnaenergieneutrale (BEN) niveau in 2021, ligt vast voor residentiële projecten, kantoren en scholen. Het stappenplan het verstrengen van het E-peil tot 2021 voor alle andere niet-residentiële bestemmingen zal in 2016 worden vastgelegd.

Informatieverstrekking en sensibilisering over rationeel energiegebruik en milieuvriendelijke energieproductie

Neen

De communicatie inzake REG legt de nadruk op de gebouwschildelen, grondige renovaties en de energielening (vanaf 2015). Voor nieuwbouw ligt de focus op het EPB-aanscherpingspad en bijna-energieneutraal bouwen. Vanaf 2016 ligt de communicatiefocus op de langetermijndoelstelling van het Renovatiepact, de woningpas en het renovatie-advies.

Neen


Neen

De laatste wijzigingen aan de REG-openbaredienstverplichtingen gingen in voor facturen vanaf 2014 (invoering combipremie, afschaffing isolatiemaxima, optrekken verhoogde premie voor beschermde afnemers, verstrengen voorwaarden E-peil premie, …). Er wordt een premiehervorming gepland.

2.2.2


2.5.1

REG-openbaredienstverplichtingen opgelegd aan de elektriciteitsdistributienetbeheerders

VEA

VEA

VEA

Geïmplementeerd

Geïmplementeerd

Geïmplementeerd

Tabel bijlagen - 5. Overzicht stand van zaken maatregelen sector (niet-ETS)-industrie

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 180 van 182


15.04.2016

BIJLAGE 6.

OVERZICHT MAATREGELEN NIET-ETS ENERGIE

Gezien de evolutie van de emissies, werden de maatregelen i.v.m. WKK en groene warmte opgenomen onder de sector waarop zij het meeste invloed hebben: -

-

-

Sector gebouwen: 

Maatregel 2.2.1 Informatieverstrekking en sensibilisering over rationeel energiegebruik en milieuvriendelijke energieproductie



Maatregel 2.2.3 Actieplan micro-WKK

Sector industrie: 

Maatregel 4.1.1 Besluit Energieplanning



Maatregel 4.1.2 Energiebeleidsovereenkomst



Maatregel 4.1.3 Stimuleren van de productie van groene warmte en het gebruik van restwarmte



Maatregel 4.1.4 Garanderen stabiel investeringsklimaat voor WKK



Maatregel 4.1.5 Bevorderen van WKK en warmtenetten

Sector afval 

Maatregel 6.1.1 Verbeteren van de energierecuperatie in de afvalverwerkingsinstallaties

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 181 van 182


15.04.2016

BIJLAGE 7.

OVERZICHTSTABELLEN MAATREGELEN AFVAL

Tabel bijlagen - 6 geeft een overzicht van de actuele stand van zaken (status + evolutie afgelopen jaren) van de maatregelen voor de sector afval: Nr.

Titel

6.1

Afvalverbranding

Piloot

6.1.1

Verbeteren van de energierecuperatie in de afvalverwerkingsinstallaties

6.2

Compostering

6.2.1

Voorvergisting GFT-afval

OVAM

OVAM

Status 2015

Geïmplementeerd

Geïmplementeerd



Neen

Uitvoeringsplan Milieuverantwoord Beheer van Huishoudelijke Afvalstoffen (UMBHA) 2008-2015 wordt uitgevoerd zoals gepland, opvolger in ontwikkeling (geplande goedkeuring 2016). Naast energietoepassing worden ook pistes rond groene warmte en restwarmtevalorisatie onderzocht. Goedkeuring investeringsondersteuning voor pilootproject restwarmte in glastuinbouwcluster.

Neen

Actieplan Duurzaam Beheer van Biomassa(rest)stromen 2015-2020 goedgekeurd op 10/07/2015, voorvergisting werd opgenomen als maatregel. Subsidies voor voorvergisting bij composteringsinstallaties. IOK Afvalbeheer diende dossier in, dossier Ecowerf in ontwikkeling.

Tabel bijlagen - 6. Overzicht stand van zaken maatregelen sector afval

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 182 van 182


15.04.2016

VOORTGANGSRAPPORT 2015 VLAAMS KLIMAATBELEIDSPLAN LUIK MITIGATIE

Recommend Documents