uvv Kennis verrijkt! Over onderwijs, kansarmoede en sociale uitsluiting Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx

ISSN 0772-6627 • Afgiftekantoor Brussel X Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx Verschijnt tweemaandelijks 2010 - 27ste jaargang nr. 5

uvv

Kennis verrijkt!

Over onderwijs, kansarmoede en sociale uitsluiting

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN VZW HOOFDREDACTIE Federaal Secretariaat

Anne-France Ketelaer Marina Van Haeren

REDACTIEMEDEWERKERS Franky Bussche

Brand Whitlocklaan 87 Veerle Cannoot 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe T 02 | 735 81 92

Liza Janssens Klaas Nijs Sonny Van de Steene Jenoff Van Hulle Emily Verté

COÖRDINATOR F 02 | 735 81 66 [email protected]

www.unievrijzinnigeverenigingen.be

Sonny Van de Steene

LAY- OUT

CONFORM DE WET TOT BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER TEN OPZICHTE VAN DE VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS (8 DECEMBER 1992) DELEN WIJ U MEE DAT EEN AANTAL VAN UW PERSOONSGEGEVENS OPGENOMEN WORDEN IN ONS ADRESSENBESTAND. UVV ZAL, ALS HOUDER VAN DIT BESTAND, UW GEGEVENS VERWERKEN IN HET KADER VAN VOLGEND DOELEIND: VERSPREIDEN VAN PUBLICATIES EN INTERNE COMMUNICATIE. OP SCHRIFTELIJK VERZOEK, GERICHT AAN MEVROUW MARINA VAN HAEREN, SECRETARIS-GENERAAL, BRAND WHITLOCKLAAN 87 TE 1200 SINT-LAMBRECHTSWOLUWE, KAN U EEN OVERZICHT KRIJGEN VAN DE DOOR UVV OVER U OPGESLAGEN PERSOONSGEGEVENS. ONJUISTE GEGEVENS VERBETEREN WIJ OP UW VERZOEK. REACTIES OP DIT NUMMER KAN U STEEDS DOORMAILEN NAAR [email protected], DEZE WORDEN, NA OVERLEG EN GOEDKEURING DOOR DE KERNREDACTIE, GEPLAATST OP DE WEBSITE BIJ DE RUBRIEK REACTIES VAN DE DESBETREFFENDE UVV-INFO OF VERSCHIJNEN IN DE VOLGENDE UVV-INFO.

GrafiekGroep

UVV- info

WORDT GRATIS VERSPREID BINNEN DE VRIJZINNIGE GEMEENSCHAP. DE REDACTIE VAN UVV-INFO IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR DE INHOUD VAN DE DOOR DERDEN GELEVERDE ARTIKELS.

INhoud

PAGINA

Van de redactie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Dossier: Kennis verrijkt! Over onderwijs, kansarmoede en sociale uitsluiting ¬ ¬ ¬ ¬ ¬

Armoede en sociale uitsluiting. Jaarboek 2009. Enkele gegevens in verband met onderwijs - Franky Bussche. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 “Iedereen heeft het recht om te schitteren.” Interview met Pascal Smet - Sonny Van de Steene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Iedereen VIP. Interview met Raymonda Verdyck - Jenoff Van Hulle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Doelgroepenwerking, een moeilijk verhaal. Interview met Nils Strumane - Liza Janssens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Onderwijs en kansarmoede - Didier De Swert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

UVV belicht Prikbord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 ¬ Gezocht! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 ¬ Een nieuw parlement, een humanere samenleving? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 ¬ Films, films, films… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 ¬ Luisterende oren nodig! Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen zoekt vrijwilligers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 ¬ Ja, ik wil… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Varia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 ¬ Lezersbrief ‘Brief voor P-magazine’ - Sonja Eggerickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 ¬ Opiniestuk ‘Gelijkberechtiging: ‘our cup of tea’!’ - Luc Devuyst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 ¬ Opiniestuk ‘Meneer Danneels heeft ook recht op privacy’ - Luc Devuyst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 ¬ Feestelijke opening Centrum Morele Dienstverlening Lommel - CMD-team Lommel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 ¬ Vrijzinnigen vierden hun dag - Liza Janssens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 ¬ Maak het uit met de Kerk! De Kerkuittredingsactie van HVV - Björn Siffer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 ¬ Festival van de Vrijheid ‘10 - Jan Van den Brande . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 ¬ Lage drempels of over de drempel? - Sigrid Ponjaert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Een moreel consulent vertelt… ¬ Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, kansarmoede in ons land - Freia DeBuck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Diversen ¬ Een inspirerende visie. Boekbespreking Rob Tielman. Een begeesterd humanist - Franky Bussche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 ¬ Neoliberalisme: van utopie tot dystopie. Boekbespreking De utopie van de vrije markt - Photis Schurmans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Internationaal ¬ Wachtnacht - 10.000 wachters op 11 september - Guy Capals . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 ¬ In the picture Gay Pride New York . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Vrij-On-Zinnig - Veerle Cannoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Kruiswoordraadsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Jongeren en cultuur ¬ Vlieg - Emily Verté . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Info Vrije Universiteit Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Centra Morele Dienstverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

UVV-Info | 27ste jaargang nr. 5 September - Oktober 2010 Verschijnt tweemaandelijks Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx

Va n de Redactie IN

DEZE EDITIE VAN

INTERACTIE

NIEMAND

TUSSEN

UVV-INFO

BELICHT DE REDACTIE UITVOERIG DE

ONDERWIJS

EN

SOCIALE

ACHTERSTELLING .

ZAL IMMERS BETWISTEN DAT HET ONDERWIJS VAN BIJZON -

IETS WAT OOK MINISTER VAN ONDERWIJS, PASCAL SMET, TROUWENS NIET IS ONTGAAN, ZOALS U IN HET INTERVIEW -VAN DE HAND VAN

VAN

DE

STEENE-

KAN LEZEN.

DE

SONNY

MINISTER DUIDT OOK OP DE PROBLE-

DER BELANG IS VOOR KINDEREN BINNEN ( EN BUITEN ) SITUATIES VAN

MEN MET HET WATERVALSYSTEEM EN LEGT UIT WELKE MAATREGELEN HIJ

SOCIALE ACHTERSTELLING , MAAR WAAR LIGGEN HIER DE KANSEN EN

GRAAG ZOU IMPLEMENTEREN OM HET ONDERWIJS OP ALLE NIVEAU’S VOOR

DE UITDAGINGEN ? I S ONDERWIJS EEN AFDOEND MIDDEL OM TE ONT -

IEDEREEN TOEGANKELIJKER TE MAKEN.

SNAPPEN AAN DE VAL VAN GENERATIEARMOEDE ?

HEEFT

HET BELEID

EEN VOLDOENDE GOED INZICHT EN MIDDELEN OM PROCESSEN OP

JENOFF VAN HULLE

POTEN TE KUNNEN ZETTEN WAARBIJ VIA ONDERWIJSSTRUCTUREN KIN -

BESTUURDER VAN HET

DEREN GEÏNFORMEERD EN GEËMANCIPEERD WORDEN ?

WAAROP HET EMANCIPATORISCHE PROJECT VAN HET

SPRAK

RAYMONDA VERDYCK ,

GO! ONDERWIJSNET,

AFGEVAARDIGD

OVER DE MANIER

GEMEENSCHAPS-

ONDERWIJS DE BIJZONDERE PROBLEMEN VAN KINDEREN DIE KAMPEN

HET

IS IN DEZE CONTEXT ALVAST BIJZONDER FRAPPANT TE MOETEN

VASTSTELLEN DAT, HOEWEL ONS ONDERWIJS ALGEMEEN GESPROKEN

MET SOCIALE ACHTERSTELLINGSPROBLEMEN PROBEERT OP TE VANGEN EN IN DE JUIST BANEN TE KANALISEREN .

INTERNATIONAAL GEZIEN ZEER GOED SCOORT, DE KLOOF TUSSEN STERKE EN ZWAKKE LEERLINGEN BIJNA NERGENS GROTER IS DAN IN

LIZA JANSSENS

VLAANDEREN. FRANKY BUSSCHE

CENTRUM

SITUEERT DE CIJFERS, WAARBIJ

SPRAK MET

VOOR

NILS STRUMANE ,

DIRECTEUR VAN HET

LEERLINGENBEGELEIDING (CLB) GO! CENTRA

IN

GENT,

VOORAL DE ENORME ACHTERSTAND BIJ LEERLINGEN MET EEN VREEM -

OVER DE MANIER WAAROP OOK DE

SPECIFIEKE MAATREGE -

DE NATIONALITEIT IN HET OOG SPRINGT.

LEN ONTWIKKELEN OM MET DEZE PROBLEMATIEK ZO DOELTREFFEND MOGELIJK OM TE GAAN , IN HET BELANG VAN DE KINDEREN .

DIDIER DE SWERT,

MOREEL CONSULENT IN HET

CENTRUM MORELE DIENSTVERLENING BRUSSEL , OVER ZIJN ERVARINGEN ALS

GOK-LEERKRACHT

PROVINCIAAL

TEN SLOTTE SCHREEF

EN BIEDT ONS ZO EEN

GEPRIVILIGEERDE BLIK OP DE INTERACTIE TUSSEN LERAAR , SCHOOL , OUDERS EN LEERLING .

WE

WENSEN JULLIE ALVAST BIJZONDER VEEL LEESPLEZIER EN VOOR

ALLE OUDERS EN LEERLINGEN … EEN BIJZONDER AANGENAAM SCHOOLJAAR !

KLAAS NIJS

Dossier

Armoede en sociale uitsluiting

Jaarboek 2009

Enkele gegevens in verband met onderwijs Franky Bussche hoofd van dienst Studie en Onderzoek

P ROFESSOR J AN V RANKEN , G EERT CAMPAERT, DANIELLE D IERCKX ZORGDEN DE REDACTIE VAN HET J AARBOEK

EN

A N VAN H AARLEM

2009. A RMOEDE EN S OCIALE U ITSLUITING

A NTWERPSE C ENTRUM O NGELIJKHEID, A RMOEDE , S OCIALE U ITSLUITING

4

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

EN DE S TAD

VER -

VAN HET

(OAS E S).

eert Campaert analyseert vijf jaar Vlaams armoedebeleid. Niettegenstaande ons onderwijs in Vlaanderen internationaal gezien goed scoort, was de kloof tussen de sterke en zwakke leerlingen bijna nergens groter dan in Vlaanderen. In de beleidsnota werden vier aandachtspunten voor gelijke onderwijskansen uitgewerkt: a) een betere aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt; b) een nieuw financieringssysteem voor het onderwijs; c) het versterken van het beleidsvoerend vermogen van scholen; d) aandacht voor de loopbanen van leraren. Er kwam een herwaardering van het beroepssecundair onderwijs (bso) en technischsecundair onderwijs (tso). Men werkte ook aan een betere studieoriëntatie om het imagoprobleem van het tso en BSO aan te pakken en het watervalsysteem tegen te gaan. Een commissie kreeg als opdracht te bestuderen hoe het secundair onderwijs kan worden hervormd. Deze commissie Monard stelde voor om de verschillende onderwijsvormen (algemeen secundair onderwijs (aso), tso, bso) te vervangen door brede belangstellingsgebieden, zeker in de eerste graad. Op die manier wordt vermeden dat jongeren op te jonge leeftijd al keuzes moeten maken en hoopt men ook het watervalsysteem aan te pakken. Vanaf het schooljaar 2008-2009 werd een nieuw financieringssysteem ingevoerd voor het leerplichtonderwijs voor het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs. Hierbij spelen de kenmerken van de school en de leerlingen een belangrijke rol. Scholen met veel leerlingen met een zwak socioeconomisch profiel krijgen meer mid-

G

delen die gericht kunnen worden ingezet. Ook het financieringssysteem voor het hoger onderwijs werd hervormd om ook daar een democratisering te kunnen realiseren. Het invoeren van maximumfacturen en het decreet rond kosteloos basisonderwijs moeten bijdragen tot het wegwerken van de financiële drempels in ons onderwijs, wat een belangrijke doelstelling was van het gelijkekansenbeleid. Ook het stelsel van de school- en studietoelagen werd hervormd. De bedragen werden opgetrokken op de verschillende niveaus van het leerplichtonderwijs en meer leerlingen komen ervoor in aanmerking. De ‘proeftuinen’ van minister Vandenbroucke waren experimenten op kleine schaal om gelijke onderwijskansen te realiseren. Bij het experiment van de ‘brede school’ werden een aantal scholen gefinancierd om samenwerkingsverbanden op te zetten voor naschoolse activiteiten voor jongeren om hun ontwikkeling te bevorderen. Hiermee kan men achterstanden wegwerken, sociale ontplooiing bevorderen, evenals zorgverbreding, opvang of werken aan de wijk. Een aantal projecten werken rond de studieondersteuning aan huis voor kinderen uit maatschappelijk kwetsbare gezinnen door studenten uit lerarenopleidingen. Ook voor de komende jaren blijft in het onderwijsbeleid ‘gelijke kansen’ het centrale thema. De grote uitdaging in de toekomst wordt de hervorming van het secundair onderwijs, waarbij het rapport van de commissie Monard als discussietekst dient. Geert Campaert bestudeert de armoede in Vlaanderen anno 2009. Dit levert een aantal markante vaststellingen op.

Reeds bij de start en deelname aan de kleuterschool is er al ongelijkheid. Zo is de deelname duidelijk lager bij kleuters van laaggeschoolde moeders, van inactieve vaders, bij anderstalige kleuters en bij kleuters uit eenoudergezinnen. Op de leeftijd van vier jaar gaan bijna alle kleuters naar school (99%). Bij de tweeënhalf- en driejarigen zit in Vlaanderen ongeveer 16% (nog) niet in de kleuterklas. De ongelijkheid zet zich verder in het basisonderwijs: in het schooljaar 2008-2009 had 10,9% van alle kinderen uit het eerste leerjaar al minstens één jaar achterstand opgelopen. Bij de leerlingen in het zesde leerjaar was dit al 12,7%. Voor kinderen met een vreemde nationaliteit had in het eerste leerjaar reeds 30,4% een achterstand opgelopen en voor deze leerlingen liep dit in het zesde leerjaar op tot 41,3%. Ook in het secundair onderwijs stelt men een verdere achterstand vast. In het vijfde jaar heeft in het aso 17,3% van de leerlingen een achterstand opgelopen, in het tso (44,1%) en bso (62,2%) liggen de cijfers nog hoger. Bij leerlingen met een vreemde nationaliteit zijn de cijfers nog hoger: drie op vier (76,5%) van de leerlingen in het vijfde jaar kampen met een achterstand van minstens één jaar en vier op tien (38,9%) zelfs van minstens twee jaar. Uit onderzoek van Vandezande en collega’s over Turkse en Marokkaanse Belgen van de twede generatie blijkt dat bij de allochtone jongeren de schoolcontext een belangrijke rol speelt. In negatieve zin vermindert de etnische segregatie de kans op doorstromen naar het hoger onderwijs. In positieve zin is er de ondersteuning door leerkrachten of medeleerlingen.

Zo verdubbelt de kans om door te stromen naar het hoger onderwijs voor allochtonen die minstens één Belgische vriend hadden in het lager middelbaar onderwijs. Nog steeds bepaalt het profiel van de ouders in hoge mate de kans dat een jongere doorstroomt naar het hoger onderwijs. De laatste dertig jaar was er weinig vooruitgang. Jongeren uit lagere socioeconomische groepen namen wel meer deel aan het hoger onderwijs, maar omdat de deelname van kinderen van hooggeschoolde ouders ook steeg, verkleinde de kloof bijna niet. Deze ongelijke deelname is problematisch, aangezien de kans op het vinden van werk in grote mate samenhangt met het opleidingsniveau, wat blijkt uit de schoolverlatersenquête van de VDAB over afgestudeerden na het schooljaar 2006-2007. In Brussel ligt het aantal ongeschoolde jongeren die geen onderwijs of opleiding meer volgen proportioneel hoger dan in de rest van het land (onderzoek Rea en anderen 2009). Meer dan een vierde van de Brusselse jongeren blijkt vroegtijdig te stoppen met school (vooral de jongens). Een groot aantal van de werkloze 18- tot 24-jarigen (48,7%) heeft hoogstens een diploma van lager secundair onderwijs. Het gaat vooral om Belgen van buitenlandse afkomst.

Bron Armoede en Sociale Uitsluiting. Jaarboek 2009 Jan Vranken, Geert Campaert, Danielle Dierckx en An Van Haarlem (redactie) Leuven, Acco, 2009, 392 p. ISBN 9789033476044

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

5

Interview met Pascal Smet

Dossier

“Iedereen heeft het recht om te schitteren.” Sonny Van de Steene consulent-stafmedewerker

A LS

JE DENKT AAN WAT KANSARMOEDE EN SOCIALE UITSLUITING UIT DE WERELD KAN

HELPEN , DAN KOM JE BIJNA AUTOMATISCH BIJ ONDERWIJS UIT.

E EN

VOORWAARDE OM ASSERTIEVER IN HET LEVEN TE STAAN .

MEER KANS OP WERK .

W ERK

VOOR EEN TOEKOMST.

WE

O NDERWIJS

EN

K ENNIS

E EN

IS EEN WAPEN .

DIPLOMA GEEFT OOK

DAT ZORGT VOOR EEN INKOMEN , VOOR MEER ZEKERHEID, SPRAKEN MET

G ELIJKE KANSEN ,

PASCAL S MET, V LAAMS

“Onderwijs is een kennisorganisatie, maar gedraagt zich niet altijd als dusdanig.”

MINISTER VOOR

OVER WAT HIJ TIJDENS DEZE LEGISLATUUR VOORZIET IN

HET ONDERWIJS OPDAT KANSARMEN EEN ‘ RIJKERE ’ TOEKOMST TEGEMOET KUNNEN GAAN .

In uw beleidsnota 2009-2014 staat: “Onderwijs bestendigt de sociale kloof tussen arm en rijk: het onderwijsniveau van de ouders bepaalt sterk de onderwijskansen van hun kinderen.” Hoe komt dit volgens u? Onderwijs is één van de belangrijkste middelen om mensen uit de armoedeval te halen en te houden. Toch toont onderzoek aan dat de manier waarop onderwijs gegeven wordt de ongelijkheid tussen rijk en arm bestendigt. Zelf ben ik afkomstig uit een arbeidersmilieu. We waren niet arm, maar ook niet rijk. Ik was de eerste uit de familie die naar de universiteit ging. Het milieu, de subcultuur, waarin je opgroeit, levert je een kader en codes. Bijvoorbeeld met betrekking tot het omgaan met elkaar. Deze worden als evident beschouwd. De codes die in het onderwijs gehanteerd worden zijn die van de middenklasse en anders dan deze uit bijvoorbeeld een kansarm milieu. Het resultaat is dat kansarme kinderen meer kans op achterstand lopen. Kinderen die de Nederlandse taal beperkt machtig zijn, zoals bij veel mensen met een migrantenachtergrond, hebben ook een groter risico om niet mee te kunnen. Hoewel omgeving voor een groot stuk bepaalt wie je bent, betekent dit niet dat je voor de rest van je leven gedetermineerd bent tot het milieu waarin je geboren bent. Natuurlijk zijn er kinderen die uit de kansarmoede raken. Ze doen dit op eigen kracht of met behulp van iemand,

PASCAL SMET

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

7

Dossier

bijvoorbeeld een leerkracht, die in haar of hem gelooft. Ze ontmoeten de ‘juiste’ vrienden of hun ouders hebben toch de reflex om hen te stimuleren. Ik geloof in de maakbaarheid van de samenleving. Dit impliceert dat het op een andere manier kan, dus ook het onderwijs. We kunnen vanuit het beleid iets aan die ongelijkheid doen.

leven in kansarmoede. Het viel me op dat zij zich duidelijk bewust waren van de noodzaak om uit die armoede te raken en de rol van onderwijs hierbij. Ik voelde het aan als een noodkreet. Toch ben ik er niet van overtuigd dat dit actieve bewustzijn bij veel mensen die in armoede leven aanwezig is.

In uw beleidsnota staat dat u kansarmoede wil bestrijden via onderwijs. Welke initiatieven zijn er genomen of gaat u nemen in dit licht? We willen de dingen vooral duidelijker maken voor iedereen. Te beginnen met de oprichting van een kenniscentrum in het ministerie van Onderwijs. Op dit

“Vast staat dat we het onderscheid tussen aso, bso en tso weg willen. Het watervalsysteem moet weggewerkt worden.” moment zijn er geen betrouwbare cijfers beschikbaar over bijvoorbeeld kinderen van vreemde herkomst in het onderwijs. We weten niet exact hoe ze het doen in het onderwijs. De bedoeling is dat het kenniscentrum gegevens verzamelt. Zo kunnen we onder andere zien wat de impact is van de maatregelen die we nemen. Er zal tijdens deze legislatuur niet bespaard worden op gelijke onderwijskansen. 208 miljoen euro gaat ondertussen ieder jaar naar gelijke onderwijskansen en dit zal zo blijven. Welke maatregelen zijn er of voorziet u specifiek voor scholen en leerkrachten uit het lager en secundair onderwijs?

U heeft een luisterronde onder het motto ‘Zeg het hem zelf’ achter de rug. Deze startte aan het begin van uw legislatuur en eindigde in de lente van 2010. Tijdens deze ronde ging u in discussie met leerlingen, ouders, leerkrachten en directies uit Brussel en Vlaanderen. Wat viel u tijdens de luisterronde met betrekking tot kansarmoede en sociale uitsluiting op? Slechts op enkele plaatsen waren er tussenkomsten van mensen die

8

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

Nieuwe Belgen bijvoorbeeld ontbraken op die bijeenkomsten. Zij weten bijvoorbeeld niet altijd goed wat er van het onderwijs verwacht mag worden. Uit de luisterronde heb ik dan met betrekking tot kans armoede en sociale uitsluiting vooral meegenomen dat het systeem, de scholen, het ministerie van On der wijs en Vorming maar ook de samenleving, een hele groep mensen niet bereikt, hun taal niet spreekt.

Er is de maximumfactuur, die mijn voorganger invoerde. We gaan die evalueren, maar uiteraard zal het principe behouden blijven. Door de veelheid aan richtingen in het secundair onderwijs is het niet mogelijk om daar de maximumfactuur in te voeren. Er worden heel veel ervaring, goede praktijken en kennis, door leerkrachten en directies, vergaard op iedere school. Op dit moment worden die te weinig gebundeld en ter beschikking gesteld aan anderen. Vaak is men bezig het warm water terug uit te vinden. Ik wil een buis leggen zodat het water naar diegene kan stromen die het willen en nodig hebben. De voordelen zijn enorm en er is niet veel geld voor nodig.

Onderwijs is een kennisorganisatie, maar gedraagt zich niet altijd als dusdanig. We gaan die kennis en praktijken verzamelen en via een interactieve website ter beschikking stellen van leerkrachten en scholen. Dit met respect voor de vrijheid van onderwijs. De website zal ook info bevatten die scholen kunnen aanwenden om kosten te drukken. We zullen de scholen sensibiliseren, rekening houdend met de autonomie van de school.

geven. Nu wordt info over het kind ook doorgegeven, maar ad hoc, niet gecontroleerd. Er zijn een aantal scholen die werken met fiches. Dit moeten we dus absoluut veralgemenen. We moeten ook sterker inspelen op leerlingenbegeleiding. Tegen het einde van de legislatuur wil ik een decreet studiebegeleiding en studieoriëntatie uitgewerkt

Welke initiatieven zijn er of voorziet u voor leerlingen uit het lager en secundair onderwijs?

veel meer de ‘taal’ van de mensen spreken.”

Een deel van de mensen die een studiebeurs nodig heeft, vraagt ze niet aan. We willen ervoor zorgen dat deze automatisch toegekend wordt, zodat de mensen die er recht op hebben ze ook daadwerkelijk krijgen. Het oplopen van taalachterstand is één van de voornaamste oorzaken van de problemen die mensen hebben. Dit kan komen omdat men letterlijk een andere taal spreekt thuis, maar het kan evengoed zijn omdat het niveau van het Nederlands thuis te laag is. Hierdoor begrijpt men niet goed wat verteld wordt, kan men niet abstract denken… Een goede kennis van de Nederlandse taal zorgt ervoor dat kinderen meekunnen. Dit geldt zowel voor kansarmen als kansrijken, want ook hun Nederlands kan minder goed zijn. ‘Taal is een middel, maar ook een sleutel om vooruit te gaan.’ Niet alleen in het onderwijs, maar later ook om werk te vinden en om te functioneren in de samenleving in het algemeen. Vandaar dat we focussen op een goed taalbeleid. Op 6- en 12-jarige leeftijd zal een soort screeningtest plaatsvinden om te zien wat de kennis van het Nederlands is bij ieder kind. Het is de bedoeling om remediërend te kunnen optreden. Wanneer je een kind wil helpen is het ook belangrijk dat je diens verleden kent. Een persoonlijk onderwijsdossier kan daarbij helpen. De info die daarin staat, moet natuurlijk objectief zijn, moet rekening houden met de privacy en mag er zeker niet voor zorgen dat kinderen geen kansen meer krijgen. Integendeel, het moet kinderen kansen

hebben. De rol van de Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB’s) wil ik in dat licht, samen met hen, herbekijken. Er is een stijging van kinderen die ongekwalificeerd uit het secundair onderwijs stromen. Tegelijkertijd is er een toename van het aantal doorverwijzingen naar het buitengewoon onderwijs. Het gaat hierbij voornamelijk over kansarme en gekleurde kinderen. Dit komt niet omdat ze dom zouden zijn of geen talent zouden hebben, maar omdat ze zoals gezegd een taalachterstand of ander probleem hebben. We willen de diagnose van het doorverwijzen van kinderen van het gewoon onderwijs naar het buitengewoon onderwijs objectiveren. Dit willen we doen door protocollen en een beroepsinstantie op te stellen. Zo kunnen we verhinderen dat kinderen om verkeerde redenen in het buitengewoon onderwijs terecht komen. Op dit ogenblik zijn we aan de voorbereiding bezig om het secundair onderwijs te hervormen. Vast staat dat we het onderscheid tussen aso, bso en tso weg willen. Het watervalsysteem moet weggewerkt worden. Het leidt tot vooroordelen. We willen dat in het nieuwe systeem kinderen met diverse belangstellingsgebieden in contact komen, zodat ze ook op latere leeftijd een weloverwogen keuze kunnen maken. We willen het concept van gedifferentieerd onderwijs structureel inbouwen. Dit betekent dat kinderen die het moeilijk hebben een extra steun, in de vorm van een extra les of

“Het onderwijs moet

extra aandacht van de leerkracht, krijgen. Het is ook belangrijk dat de sterkere en zwakkere leerlingen voor een groot stuk samenzitten. Sterke kinderen moeten dan weer extra geprikkeld worden. Onderzoek toont aan dat kinderen uit kansarme milieus makkelijker leren wanneer ze in een klas zitten met kinderen uit andere milieus, die wat sterker zijn. De school moet de weerspiegeling van de samenleving zijn. U wil gaan naar klassen waarin leerlingen zitten met een divers palet aan capaciteiten en achtergronden. Dit zal een extra belasting zijn voor de leerkrachten van die klassen. Hoe worden zij hierin ondersteund? Doordat de samenleving in het verleden verkeerd, te vrijblijvend, met migratie is omgegaan, zitten we nu met de gevolgen. Dit zet de leerkrachten onder druk. Zeker in stedelijke omgevingen waar er grote concentraties van kinderen van allochtone afkomst zijn. Heel wat leerkrachten kunnen dit zonder problemen aan. Natuurlijk is het belangrijk dat er in de lerarenopleiding meer aandacht besteed wordt aan kansarmoede en, daarmee vaak samengaand, grootstedelijke problemen. De school kan ook ondersteuning bieden via nascholing. Vanaf het schooljaar 2010-2011 is er een engagementsverklaring. Wat houdt dit in en wat is het eventuele nut ervan met betrekking tot het dichten van de kloof tussen arm en rijk? Het is niet de school, maar wel de ouders die verantwoordelijk zijn voor de opvoeding van hun kind. De school speelt hierbij wel een belangrijke rol. Ouders moeten dan ook betrokken worden bij het schoolgebeuren van het kind en de engagementsverklaring is een manier om dit te bewerkstelligen. Het bevat wederzijdse afspraken tussen ouders en school. De school verbindt er zich toe de ouders te informeren en de ouders verbinden zich tot betrokkenheid bij het schoolse gebeuren. Er zijn geen sancties aan verbonden. Mijn voorganger heeft de engagementsverklaring geïntroduceerd en we zullen dit behouden. We moeten echter nog een stap

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

9

Dossier

verder zetten. Het onderwijs moet veel meer de ‘taal’ van de mensen spreken. Ze plaatst zich nog veel te weinig in de positie van, al dan niet gekleurde, kansarmen. We moeten hen in hun ‘taal’ uitleggen wat ouders van een school kunnen verwachten en wat niet, wat de verantwoordelijkheid is van de ouders en wat deze is van de school.

Wat zijn jullie, de minister van Welzijn Jo Vandeurzen en u, reeds overeengekomen over kansarmoede en sociale uitsluiting? We willen een concreet actieprogramma realiseren. Onze medewerkers zijn volop bezig met het voorbereidende werk.

Op welke manier wordt rekening gehouden met kansarmen en sociale uitsluiting in het hoger onderwijs? Jongeren die het moeilijker hebben, krijgen, onder andere via beurzen, het aanmoedigingsfonds en de studentengeoriënteerde financiering, extra ondersteuning wanneer ze naar de universiteit of hogeschool gaan. Dit blijft zo. Dit jaar is het Europees jaar van de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting. Wat heeft u specifiek gepland in dit kader? Ingrid Lieten, Vlaams minister voor onder andere Armoedebestrijding, heeft in het kader van het Europees jaar het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding 2010-2014 (VAPA) gelanceerd. Zij coördineert dit armoedebestrijdingsplan dat door middel van 194 actiepunten armoede en sociale uitsluiting in Vlaanderen en Brussel wil tegengaan. Waarom vindt u het persoonlijk belangrijk dat er structurele maatregelen genomen worden opdat kansarme kinderen steun en aanmoediging krijgen met betrekking tot onderwijs?

We stellen ook vast dat wanneer ouders tekort schieten in hun engagement voor het onderwijs van hun kind, zij ook problemen hebben op andere domeinen in de samenleving. De lokale overheid speelt hier een heel belangrijke rol. De school heeft niet de taak om alle problemen met betrekking tot integratie, opvoeding door de ouders en kansarmoede op te lossen. Hoewel de school een belangrijk element is in de bestrijding van ongelijkheid, is ze niet de enige actor hierin. Tijdens deze legislatuur willen we ook de samenwerking met Welzijn uitbouwen. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat welzijnswerkers meer in de schoolomgeving komen.

10

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

Via de examencommissie van de Vlaamse gemeenschappen en het Tweedekansonderwijs (TKO) kunnen volwassenen die geen secundair onderwijsdiploma hebben er toch nog één bemachtigen. In uw beleidsnota staat dat u dit wil hervormen. Hoe ziet u dat en op welke manier houdt u hierbij rekening met kansarmen en sociale uitsluiting? De drempel moet lager. De stap die ze moeten nemen om alsnog een diploma secundair onderwijs te halen, moet zo klein mogelijk zijn. Het is ook belangrijk om een goed aanbod te hebben dat regionaal verspreid is. We voorzien ook een modulair systeem, zodat mensen meer op hun ritme kunnen leren.

De samenleving heeft nood aan mensen die schitteren en iedereen heeft het recht om te schitteren. Sommige mensen verschijnen, door omstandigheden waar ze zelf niets aan kunnen doen, met pech aan de start. Deze mensen hebben ook het recht om de koers van de toekomst te rijden. De samenleving moet die mensen extra ondersteuning geven. Natuurlijk hebben zij zelf de verantwoordelijkheid om de kans die ze dan krijgen ook te nemen. Daarnaast heb ik ook een heel groot rechtvaardigheidsgevoel, al van toen ik een klein ‘manneke’ was. Ik vind het niet kunnen dat de plaats waar je geboren wordt, bepaalt of je later al dan niet een gelukkig mens wordt. Ik wil een samenleving waar mensen schitteren en gelukkig zijn. Hiervoor moet je hen een goede opleiding geven. Het is zo dat je de samenleving in haar geheel verrijkt.

VIP

Interview met Raymonda Verdyck

Dossier

Iedereen Jenoff Van Hulle consulent-stafmedewerker

“H ET

ONDERWIJS ZOU JONGEREN MOETEN KUNNEN EMANCIPEREN , KANSEN GEVEN EN

UIT DE ARMOEDE HALEN ”, VERTELT BESTUURDER VAN HET

GO!

R AYMONDA V ERDYCK . Z IJ

ONDERWIJS VAN DE

IS AFGEVAARDIGD

V LAAMSE G EMEENSCHAP

MALIG LEERKRACHT NIET- CONFESSIONELE ZEDENLEER . OVER ARMOEDE BINNEN EN BUITEN DE SCHOOLMUREN .

UVV- INFO

EN VOOR -

SPRAK MET HAAR

“We kunnen het ons als samenleving niet veroorloven om mensen in de kou te laten staan en uit te sluiten van hun toekomstdroom.” Heeft het Gemeenschapsonderwijs (GO!) een specifiek beleid rond armoede? Een specifiek beleid rond armoede hebben we niet, maar in het pedagogisch project van het GO! zitten verschillende aspecten om de dualisering van onze samenleving tegen te gaan. Het GO! is er voor iedereen. Dat betekent dat we vertrekken van de talenten van jonge mensen en deze proberen te versterken. Daarbij is het essentieel om tijdens de les en bij de organisatie van activiteiten aandacht te hebben voor wie die jongeren zijn en voor de sociaal-culturele en socio-economische situatie waarin deze jongeren leven. Het is niet altijd duidelijk of iemand in armoede leeft. Heeft het Gemeenschapsonderwijs mechanismen om dat toch tijdig te achterhalen? Mechanismen kan je het niet noemen. Maar we kennen de arme buurten en de school kan hiermee rekening houden. We hebben hierbij ook oog voor evolutie. Buurten veranderen en ook de economische situaties waarin mensen zich bevinden, kunnen wisselen. Belangrijk is dat de directies en de leerkrachten aandacht hebben voor signalen zoals een onbetaalde schoolrekening.

RAYMONDA VERDYCK

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

11

Dossier

Voor sommige gezinnen zijn er financiële drempels om hun kind te laten deelnemen aan bepaalde activiteiten. Hoe probeert het Gemeenschapsonderwijs deze weg te werken? We zorgen ervoor dat activiteiten toegankelijk en betaalbaar zijn. In het basisonderwijs wordt al gewerkt met

motiveren we schooldirecties om na te denken over kosten en uitgaven. Maar het is ook zo dat ouders die het moeilijk hebben op dezelfde manier willen worden behandeld als andere ouders. Ze verlangen dat hun kinderen kunnen deelnemen aan de activiteiten en willen hiervoor ook een bijdrage leveren binnen de mogelijkheden die er zijn.

onderwijs beter te doen aansluiten op de arbeidsmarkt. Hebben jullie daarrond specifieke plannen of projecten? Het GO! heeft rond dit item verschillende projecten lopen. Zo hebben we heel wat samenwerkingsovereenkomsten afgesloten met het bedrijfsleven om te zorgen dat jongeren in aanraking komen met de arbeidsmarkt. Kunt u een voorbeeld geven van zo’n samenwerkingsovereenkomst? Jazeker. Wij hebben een samenwerking met Vlajo (nvdr. Vlaamse Jonge Ondernemingen) waarbij jongeren leren hoe ze een bedrijf oprichten. Maar er is ook een project zoals Technoplus waarbij de school de bedrijfswereld binnenhaalt en jongeren hun project moeten realiseren in samenwerking met mensen uit het bedrijfsleven. En er is ook de mogelijkheid om stages te lopen. Dus het varieert van wedstrijdformules en projecten op school tot meewerken in een bedrijf. We doen dit echter niet puur vanuit een armoedeproblematiek maar vanuit het algemeen idee dat het onderwijs jonge mensen moet voorbereiden op de toekomst. Een ander probleem is dat veel jongeren ongekwalificeerd uitstromen. Hoe komt dat?

de maximumfactuur. Voor het secundair onderwijs ondertekenden we een charter rond kostenbeheersing. Zo

12

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

In haar laatste jaarboek adviseert het Centrum Ongelijkheid, Armoede, Sociale Uitsluiting en de Stad (OASeS) om het

Het is een probleem dat al op heel jonge leeftijd begint. Kinderen van laaggeschoolde, allochtone, niet werkende ouders hebben al een grote achterstand vooraleer ze naar het eerste leerjaar gaan. En die achterstand neemt alleen maar toe doorheen de jaren met alle gevolgen van dien: schoolmoeheid, spijbelen, onverschilligheid… Daarom is het belangrijk kinderen zo jong mogelijk in een leercontext te krijgen. En zo jong mogelijk betekent vanaf de kinderopvang. Zo kan je hen tijdig de vaardigheden bijbrengen die belangrijk zijn in hun verdere schoolcarrière. Hoe jonger de allerkleinsten in aanraking komen met sport, cultuur en vooral met andere kinderen, hoe beter. Hoe jonger kinderen het Nederlands in de praktijk leren,

hoe meer kansen ze voor zichzelf verwerven en hoe meer goesting ze ook blijven hebben om te leren en te ontdekken. Gelijke kansen creëren is een van de hoofdbekommernissen van het GO! We kunnen het ons immers als samenleving niet veroorloven om mensen in de kou te laten staan en uit te sluiten van hun toekomstdroom.

scholen zijn ingebed. Er worden veel inspannigen geleverd om ook autochtone gezinnen aan te trekken en zo toch een sociale mix te bereiken. En soms lukt dat. Zeker als er bijvoorbeeld ook vanuit de stad inspanningen worden geleverd rond stadsvernieuwing. Maar sowieso is het belangrijk om de lat steeds hoog te leggen. Als een

Wat verstaat u onder brede school en wat is het verband met armoede?

school bijvoorbeeld geconfronteerd wordt met een grote taalachterstand is het niet de bedoeling om het niveau naar beneden te halen. Denk maar aan Antwerpen waar veel allochtone kinderen naar school gaan. Daar worden fantastische resultaten geboekt.

sluiting zoekt bij de samenleving waarin de school zich bevindt. Dat je initiatieven opzet buiten de school waardoor je de leefwereld van jongeren opentrekt. Zo zijn er kinderen die zelden of nooit een boek lezen, nooit met muziek in aanraking komen, geen sport doen… Als je in dat geval activiteiten organiseert binnen de schoolmuren, de ouders erbij betrekt en hen stimuleert om daar ook buiten de school aandacht voor te hebben, dan heb je in veel opzichten gewonnen. Zo worden er soms taallessen voor ouders georganiseerd binnen de schoolmuren. In de kinderopvang loopt een project ‘Van boekbaby tot boekenbolleboos’ waarin we ouders leren omgaan met de boekjes die de kinderen meekrijgen. Zo’n initiatieven zijn ontzettend belangrijk. Je kan als school veel trachten te doen maar ook de samenleving en de ouders moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Want als er thuis en in de vrije tijd geen vervolg komt op wat jongeren op school leren dan gaat veel verloren.

We noemen het binnen het GO! ‘open school’ omdat dit mooi aansluit bij een van onze thema’s, namelijk “een open geest begint bij het GO!”. Maar de onderliggende gedachte is dezelfde. Een open school betekent dat je aan

“Als er thuis en in de vrije tijd geen vervolg komt op wat jongeren op school leren dan gaat veel verloren.” Het Gemeenschapsonderwijs ziet het onderwijs als de spiegel van de samenleving. Wat houdt dat in? Dat betekent dat we in onze scholen een sociaal-culturele en socio-economische mix willen creëren, precies om de reden die ik zonet aanhaalde: het onderwijs moet emancipatorisch zijn. Onderzoeken hebben aangetoond dat een heterogene groep werkt voor iedereen. Dus het is niet de bedoeling om enkel in te zetten op de sterke leerlingen maar iedereen alle kansen te geven. Op dit moment trek ik door Vlaanderen met het verhaal over het GO!. En het is altijd plezierig om mensen te horen zeggen: “Ik ben een kind van het GO! en was het GO! er niet geweest met zijn mix en gelijke kansen, dan had ik niet gestaan waar ik nu sta”. Voor ons is elk kind een VIP en dat is geen holle slogan. Wij houden rekening met elk kind ongeacht vanwaar het komt, precies omdat we willen dat iedereen zijn plek in de samenleving vindt. Wat met scholen in buurten waar hoofdzakelijk allochtonen wonen? Hoe slaag je erin om daar een spiegel van de samenleving te zijn? Dat is zeker niet evident. Er zijn inderdaad scholen met veel allochtone leerlingen als gevolg van de buurt waar die

U sprak zonet over stadsvernieuwing. Hoe kan dat een stimulans zijn voor een school? Stadsvernieuwing kan ervoor zorgen dat een buurt terug aantrekkelijk wordt voor iedereen. Ik ben onlangs in een van onze scholen in Mechelen geweest. Daar is de buurt grondig vernieuwd. Het heeft eventjes geduurd maar uitduidelijk heeft het zijn vruchten afgeworpen. We zien nu al een kentering in de basisschool. In de kleuterklassen is er opnieuw een mix van verschillende nationaliteiten. En die mix zal zich binnen een paar jaar doorzetten in het basisonderwijs en later ook in het secundair. Maar dat kan je natuurlijk nooit bereiken vanuit het onderwijs alleen.

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

13

Interview met Nils Strumane

Dossier

Doelgroepenwerking, een moeilijk verhaal Liza Janssens consulent-stafmedewerker

N AAR

SCHOOL GAAN KAN HEEL WAT PROBLEMEN MET ZICH MEEBRENGEN .

H ET

AAN -

LEREN VAN NIEUWE VAARDIGHEDEN EN KENNIS LOOPT NIET ALTIJD EVEN VLOT.

S OMS

HEB JE HET MOEILIJKER OM TE LEREN LEZEN OF REKENEN .

O OK

“Alle CLB’s van het GO! hebben een overkoepelend

DE VELE KEUZES DIE

zorgproject voor onder andere

ZICH AANDIENEN IN EEN SCHOOLLOOPBAAN KUNNEN EEN STRUIKELBLOK VORMEN .

kansenbevordering opgericht.”

‘W ELKE

RICHTING WIL IK UITGAAN EN WAT ZOU IK LATER WILLEN WORDEN ?’

H ET

ZIJN

Wat is een CLB? VRAGEN DIE KINDEREN EN JONGEREN BEZIGHOUDEN . MET HUN PROBLEMEN EN VRAGEN NIET ALLEEN .

N ILS S TRUMANE ,

DIRECTEUR VAN HET

Z IJ

CLB G ENT,

O UDERS

EN LEERLINGEN STAAN

KUNNEN TERECHT BIJ HET

LEGT UIT WAT EEN

VERTELT ONS OVER HUN SPECIFIEKE WERKING MET KANSENGROEPEN .

CLB

CLB.

DOET EN

CLB staat voor Centrum voor Leerlingbegeleiding en wij zijn er in de eerste plaats voor de leerlingen. Vanuit onze basisvisie streven wij het belang van de leerlingen na. Wij doen dit vanuit vier verschillende domeinen. Het gaat om leren en studeren, schoolloopbaanbegeleiding, preventieve gezondheidszorg en tot slot psychisch en sociaal functioneren. Recent is er de peiler schoolondersteuning bijgekomen. We hadden die ondersteuning altijd al in ons achterhoofd, want binnen die vier domeinen werk je ook op het vlak van de school. Zo heeft elke school een eigen team bestaande uit een arts, een verpleegkundige, een maatschappelijk werker en een psycholoog van het CLB. Ieder team heeft uiteraard verschillende scholen onder zich, want in Gent zijn wij er voor 40 scholen, dat zijn ongeveer 14.000 leerlingen die we begeleiden. Hoe gaat een CLB te werk? Wij hebben een verplicht, een verzekerd en een vraaggestuurd aanbod. Het verplichte aanbod omvat het medische luik en de spijbelproblematiek. Deze laatste houdt in dat wij vanaf 10 halve dagen afwezigheid verplicht de leerling opvolgen. Binnen het vraaggestuurde luik zijn wij vrij flexibel om allerhande vragen op te vangen. Deze vragen kun-

NILS STRUMANE

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

15

Dossier

nen komen van de leerling of van een ouder, maar uiteraard ook van de school zelf. Onder het verzekerde luik tenslotte valt het schoolondersteunende werk op vraag van de school, de vaccinaties en de GOK-ondersteuning. Wij werken steeds handelingsgericht. We adviseren de cliënt, maar de betrokkenen moeten mee zijn in het verhaal. Onze hulp is dus niet voorgekauwd, de betrokkenen bepalen zelf de weg die zij afleggen. Kunt u kort de vier domeinen toelichten? Het meest bekende is de preventieve gezondheidszorg onder de vorm van het medisch onderzoek. Dit wordt op vaste momenten georganiseerd, beginnend bij de kleutertjes tot en met het secundair, waarbij we alle leerlingen zien. We proberen dit steeds kwalitatief te doen. Het is een moment waarop de leerlingen bepaalde problematieken, los van het medische, kunnen bespreken. Daarom organiseren wij het medisch onderzoek steeds voor beperkte groepen van 15 leerlingen. Dit geeft de arts en verpleegkundige de kans ook een gesprek te voeren. Wanneer er bepaalde vragen of problemen naar boven komen, wordt het team daarover gebriefd voor verdere opvolging. Andere vaste momenten waarop we de leerlingen zien, zijn de overgansmomenten. Denk aan de overgang van kleuter naar eerste leerjaar, van het zesde leerjaar naar het secundaire, nadien de overgangen van de verschillende graden en tenslotte de overstap naar het hoger onderwijs. Deze schakelmomenten proberen wij steeds op te volgen onder het luik schoolloopbaanbegeleiding. De andere twee domeinen, het leren en studeren en het psychisch en sociaal functioneren, gebeuren in hoofdzaak op individuele basis.

16

school op de hoogte worden gesteld van probleemsituaties. Ook de ouders of de leerling zelf kunnen rechtstreeks bij ons terecht. Dit laatste gebeurt ook vrij frequent en sluit aan bij onze vraaggestuurde werking. Afhankelijk van de vraag kijken we wie in het team dan de begeleiding op zich kan nemen.

“Zo is de oprichting van dat zorgproject een beslissing van de CLB’s en niet van overheidswege en we krijgen daar dan ook geen extra middelen voor.”

Wat gebeurt er wanneer de begeleiding moeilijk of ontoereikend is? Het is onze taak, en een deel van de realiteit, om door te verwijzen. Wij mogen maximaal acht sessies organiseren. Echt zware problematieken kunnen wij niet aan, dus moeten we doorverwijzen. Wij worden echter geconfronteerd met veel diensten die wachtlijsten hebben. De jongere moet dan veel te lang wachten op opvang. Daarnaast gebeurt dit steeds op vrijwillige basis en daar kan ook een probleem ontstaan. Wij leveren inspanningen om het besef bij de cliënten te doen groeien dat ze meer baat hebben bij een begeleiding van een gespecialiseerde dienst, maar die stap is niet zo evident. Ze hebben ons hun vertrouwen gegeven en dan worden ze doorverwezen naar een andere dienst waar ze hun verhaal opnieuw moeten doen. Een vaste band met iemand, dat vertrouwen is enorm belangrijk.

Hoe wordt het CLB, buiten die vaste momenten, op de hoogte gesteld van problemen?

Is er binnen het CLB een specifieke werking rond kansarmoede?

In feite is het zo dat we in de eerste plaats via de klassenraden en de multidisciplinaire overlegmomenten op de

De prioritaire doelgroepenwerking is ook een belangrijk luik in onze werking. Het betreft doelgroepen waar

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

we extra aandacht aan moeten besteden. Hoofdzakelijk zijn dat de kansengroepen. Het GOK (gelijke onderwijskansen) sluit hier nauw bij aan. Het is wel een moeilijk verhaal want we krijgen een totaalpakket van omkaderingsgewicht en alles zit daarin verweven. Eigenlijk zouden we op een school met veel GOK-leerlingen intensiever moeten kunnen werken. Dit is echter niet evident op te nemen binnen het geheel van onze dienst. Alle CLB’s van het Gemeenschapsonderwijs (GO!) hebben een overkoepelend zorgproject voor onder andere kansenbevordering opgericht. Sinds vorig jaar heb ik hetzelfde gedaan binnen ons centrum. Een collega is één dag in de week vrijgesteld om rond dat thema te werken. Dat is binnen het geheel van de 40 scholen niet veel. Ik wil hiermee dan ook in eerste instantie het besef bij de collega’s opwekken om extra aandacht te besteden aan kansengroepen. Bovendien willen we de scholen hierin ook ondersteunen. Hen verder doen beseffen dat het een belangrijke doelgroep is waar ze extra aandacht voor moeten hebben. Wat is de taak van die vrijgestelde persoon? Het gaat om een maatschappelijk werker die naast haar andere taken voor 30% werkt binnen het zorgproject. Dit jaar heeft zij voornamenlijk contacten gelegd met de scholen en lokale organisaties die werken rond en met kansarmen. Enerzijds heeft zij de zorgcoördinatoren op de scholen samengebracht met de collega’s van het CLB. Dit heeft een betere samenwerking tot doel. Daarnaast zetelde zij in allerhande werkgroepen rond kansarmoedeproblematieken en had nauw contact met een aantal groeperingen en organisaties in het werkveld. Zij zit dan ook aan de bron om een goede analyse te maken van waar de knelpunten liggen. Ik zou graag hebben dat zij volgend schooljaar een stapje verder gaat. Ik wil dat er contact ontstaat met de doelgroep. We weten nu wel wat er wringt in onze werking en moeten daar nu ook iets aan doen.

Wat zijn die knelpunten in uw werking? Uit onze analyse blijkt dat er nog steeds een afstand is tussen het CLB en de kansengroepen. Die wil ik laten overbruggen. Dat zal niet evident zijn. Het zal van onszelf moeten komen, we moeten die mensen bezoeken en ze tot bij ons krijgen. Let wel, het is niet zo dat er helemaal geen contact is, maar het is zeer individueel. In de ene school gaat dat ook beter dan in de andere. Ik zou dat graag opentrekken naar de brede doelgroep en niet enkel op individueel niveau houden. Waarom is die afstand er? Ik vermoed dat dit vooral te maken heeft met ons imago. Het CLB is voor hen een instantie die aansluit bij de school, terwijl wij eigenlijk een onafhankelijke en neutrale rol vervullen. Dat is misschien voor buitenstaanders niet zo duidelijk omdat wij verbonden zijn aan die scholengroepen en ermee samenwerken. Dat boezemt een zekere angst in. Wij zijn voor hen wellicht dwingend, niet informatief, eerder een instantie die hen zal bekritiseren. Er is dus een drempel voor kansarmen, maar eens je die kan overschrijden, dan lukt het fantastisch. Dan komen zij zelfs veel langs. Is er binnen het CLB een aangepast begeleidingstraject voor de kansarme leerlingen? Eigenlijk niet. Dat is ook zeer moeilijk omdat het vaak heel individuele verhalen zijn. Het is dus steeds aan het team om het probleem grondig te bekijken en uit te werken. Het gebrek aan een specifieke begeleiding is natuurlijk jammer. Ik heb hiervoor wel een collega gedeeltelijk vrijgesteld, maar dat is een pleister op een veel grotere wonde. Het probleem is dat we met 30 medewerkers zijn voor 14.000 leerlingen waarvan 40% tot een specifieke doelgroep behoort. Dat is een serieus aantal. Wij zijn dus onderbemand om voor hen in een grondige begeleiding te voorzien. Als we al iets willen doen, moeten we het totaalidee aanpakken en verder kijken hoe we met andere

organisaties kunnen samenwerken. Indien we de mankracht hebben, zijn we wel de juiste instantie om die extra begeleiding op te nemen. Wat is er nodig om een successvolle schoolloopbaan van kansarme leerlingen te hebben? Voor ons is het al heel belangrijk dat ze naar school komen en dit al van in de kleutertijd. In het kader van kansenbevordering en kleuterparticipatie proberen wij dit te bevorderen. We trachten de ouders ervan te overtuigen dat het belangrijk is hun kleuter naar school te brengen. Zeker nu er die taalproef is. Kleuters die onvoldoende aanwezig geweest zijn in de kleuterklas moeten een taalproef afleggen. Deze peilt naar de taalvaardigheid Nederlands. Wanneer ze slagen, mogen ze naar het eerste leerjaar, anders moeten ze blijven zitten. Daarnaast gaat het voornamenlijk om het motiveren van de jongeren. Een aantal tips voor de scholen: samen met de leerlingen op weg gaan, extra aandacht besteden aan motivatie om te slagen, bijsturen waar nodig en niet zozeer hameren op wat de problematiek is, positief werken met de jongeren, zorgen dat ze zich thuis voelen in de school, in hun klas…. Ik ben natuurlijk geen leerkracht, maar kan me best voorstellen dat dit in sommige gevallen heel moeilijk is. Tot slot stellen wij vast dat kansarmen onvoldoende geïnformeerd zijn over onder andere de overstap naar het secundair. Dat is een belangrijke stap die deze mensen ook bezig houdt. Ze kunnen echter niet meebeslissen in dat proces omdat ze niet genoeg op de hoogte zijn. Binnen het CLB kunnen wij hen hierin helpen. Zijn er tekortkomingen vanuit het beleid? Men heeft extra omkadering vrijgemaakt om te werken rond kansengroepen, zij het dan wel minimaal. In het kader van de besparingen heeft de minister de GOK-pot voor de CLB’s behouden. Daardoor zitten we, zeker in grootsteden, met verminderde midde-

len voor een groter geworden problematiek. Er zijn overal in Vlaanderen meer GOK-leerlingen, maar de middelen zijn geslonken. Zo ben ik alleen al op basis van GOK-omkadering meer dan een halftime kwijt, hoewel we met een stijging van 7 à 8% GOK-leerlingen zitten. De balans is dus niet meer in evenwicht. Gelukkig is er in de scholen zelf wel rekening gehouden met die stijging. Daar heeft men extra mogelijkheden en extra GOK-uren gekregen, maar het CLB is blijven zitten met dezelfde middelen. Iets dat daarbij aansluit is de manier waarop onze middelen berekend worden. Wij werken met gewogen leerlingen: een leerling uit buso telt voor 7, terwijl één uit aso maar voor 1 telt. Dit is echter niet correct wat de kansarmoedeproblematiek betreft. Een leerling uit aso kan evengoed uit een kansarm gezin komen en extra begeleiding nodig hebben. Daarnaast worden deze berekeningen steeds toegekend om de drie jaar. Er is nu echter een enorme stijging aan leerlingen en onze middelen zijn niet meer toerijkend. In de gegeven situatie is het dan ook niet evident om extra omkadering te voorzien. Tot slot is de nauwere samenwerking met externe diensten een grote meerwaarde. Dit komt op het conto van een medewerker die dit als extra taak op zich neemt met bijhorende extra vergaderingen en opvolging rond de problematiek. De overheid zou hiermee rekening moeten houden. Wij proberen daar met alle CLB’s op in te spelen, maar zijn daarin afhankelijk van de middelen die we krijgen. Zo is de oprichting van dat zorgproject een beslissing van de CLB’s en niet van overheidswege en we krijgen daar dan ook geen extra middelen voor. Uit onze totale subsidie hebben we allen een percentage afgestaan om dat zorgproject op te richten. Dit geeft ons ook de mogelijkheid om in te spelen op maatschappelijke veranderingen, om expertise in huis te halen of binnenshuis op te leiden. Op het micro-niveau zijn de scholen bezig met kansenproblematiek. Zij moeten daar evengoed de mogelijkheden toe krijgen.

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

17

Dossier

Onderwijs en kansarmoede Didier De Swert moreel consulent PCMD Brussel voormalig GOK-leerkracht en klastitularis tweede graad lager onderwijs.

MEER DAN 700.000 BELGEN LEVEN IN ARMOEDE. ARMOEDE IS IN BELGIË EEN GROTENDEELS VERBORGEN PROBLEEM .

WIE

ZELF IN ARMOEDE LEEFT, KOMT ER NIET GRAAG MEE NAAR

BUITEN ; WIE NIET IN ARMOEDE LEEFT, IS ZICH NAUWELIJKS BEWUST VAN HET PROBLEEM OF KIJKT ER LIEVER OVERHEEN . TE SLUITEN .

O NDANKS

MAAR ARMOEDE VERDWIJNT NIET DOOR ER DE OGEN VOOR

AL ONZE WELVAART SLAGEN WE ER NIET IN IEDEREEN DE KANS

TE GEVEN OP EEN MENSWAARDIG BESTAAN .

EN

DAT IS EEN SCHRIJNENDE VASTSTELLING .

Onderwijs is niet de enige, maar wel één van de middelen om uit de vicieuze cirkel van armoede te raken. Een goede basiseducatie geeft meer kans op een beter leven. De vraag is of de samenleving genoeg kansen biedt om via educatie uit de armoedecirkel te raken.

Communicatie en participatie Een recent onderzoek van het Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving (HIVA) (Cijferboek sociale ongelijkheid in het Vlaams onderwijs, 2003) wijst op het verband tussen de sociale status en professionele status van de ouders en het schoolse presteren van hun kinderen. Reeds van in de kleuterschool hebben kinderen van laag opgeleide ouders veel meer te maken met schoolse achterstand. We zien ook dat één op vier kansarme kinderen wordt doorverwezen naar het buitengewoon onderwijs en dat 85% van de leerlingen in het beroepssecundair onderwijs (bso) uit een lager sociaaleconomisch milieu komt. Toch hadden velen in het algemeen secundair onderwijs (aso) of technisch secundair onderwijs (tso) kunnen zitten, maar ze krijgen vaak minder kansen omdat de school niet afgestemd is op de noden van de arme gezinnen. We kunnen deze cijfers ondersteunen door middel van de volgende factoren: De ondersteuning die de leerlingen uit kansarme gezinnen krijgen, is veel minder. Aan de basis ligt voornamelijk het kunnen hanteren van de Nederlandse taal en het begrijpen van de afspraken tussen de school en de ouders. Daarnaast hebben de ouders minder aan te bieden op het vlak van kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes omdat zij die zelf nooit, of in mindere mate, ontwikkeld hebben.

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

19

Dossier 20

Anderstalige ouders begrijpen de gegeven opdrachten en afspraken meestal niet en daardoor wordt de hulp in het verwerkings- en/of herhalingsproces van de leerstof uitgesloten. We kunnen niet verwachten van een achtjarige dat deze de methodiek voor zelfstudie al onder de knie heeft. Meestal wordt dit pas bereikt in de eerste jaren van de

moeten controleren of de opdracht juist begrepen is door de leerling, deze kan de opdracht of aantekening doorspelen aan zijn ouders. Anderzijds moeten de ouders de agenda dagelijks controleren, zo kunnen al heel wat praktische problemen vermeden worden, zoals de turnzak die vergeten is of de inschrijving voor een klasuitstap.

de negatieve aandacht werkt agressie en ontmoediging in de hand. Vaardigheden moeten al aangeleerd worden van bij de geboorte, binnen de existentiële band die er is tussen ouders en kinderen. Later kan de leerkracht binnen deze band werken aan positieve ontplooiing en verhoging van hun zelfbeeld.

middelbare school, na vele jaren opbouwende oefeningen en herhaling in het basisonderwijs. Niet alleen op educatief vlak missen ze de ondersteuning, maar ze missen ook ondersteuning in de sociale en praktische context. Met als gevolg dat ze het buitenbeentje worden binnen de schoolse en maatschappelijke context: ze komen vaak te laat, ze zijn niet gewassen, ze vergeten hun turnkledij... Vaak komt dit door de moeilijke communicatie tussen de school en de ouders, die in vele gevallen verloopt via het kind. Zo kunnen we vaak vaststellen dat de agenda van deze leerlingen niet eens bekeken wordt. Ligt het aan het niet kunnen lezen en begrijpen van de Nederlandse taal of ligt het aan het ongestructureerde leven in sommige gezinnen? Wanneer we gaan kijken naar oplossingen moeten we deze gaan halen bij beide partijen. De leerkrachten

Wanneer leerlingen niet in orde zijn, leidt dit tot aandacht, negatieve aandacht, terwijl de leerlingen net postieve aandacht nodig hebben om hun leven in handen te nemen en zichzelf gemakkelijker te integreren in deze maatschappij waar er duidelijke waarden en normen vooropgesteld zijn: men moet proper gewassen zijn, men moet op tijd komen, de kledij moet gewassen zijn… Hierdoor wordt het verschil tussen de leerlingen nog groter, terwijl ze zichzelf net altijd beschouwd hebben als een buitenbeentje in deze maatschappij. Ze merken dat het verschil tussen hen en andere kinderen vergroot door de aandacht die hen geschonken wordt wanneer ze ‘weer eens niet in orde zijn’. Ze scheiden zich af van andere kinderen en gaan alleen om met hun ‘lotgenoten’, kinderen die hetzelfde meemaken. Dit beperkt de sociale omgang en

Het 2pk’tje versus de jeep

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

“Ook de andere leerkrachten lagen me niet. Alleen de juf van de kleuterklas, die ook de schoonmoeder van meester John was, was altijd vriendelijk en lief. Zij aanvaardde mij zoals ik was.” (Ik ben iemand/niemand, Guy Didelez en Lieven de Pril) Er wordt vanuit gegaan dat elke leerkracht begint met een schone lei. Toch een kanttekening maken dat deze objectiviteit niet altijd gewaarborgd is. Dit is het gevolg van de vergadering die leerkrachten houden bij het overdragen van de klas. De leerlingen worden hier één voor één besproken met hun positieve en negatieve punten en/of kenmerken. Dit leidt ertoe dat de objectiviteit toch subjectief wordt doorgegeven. De ene leerkracht voelt de ene leerling beter aan dan de andere leerkracht.

Toch moeten we ervan uitgaan dat elk kind zijn sterktes en zijn zwaktes heeft, ongeacht uit welk milieu hij of zij ook komt. Alleen, begoede gezinnen hebben meer kans om aan de zwaktes van hun kind te werken, dan gezinnen die maandelijks moeten krabben om rond te komen en zodoende geen extra uitgaven kunnen permiteren. We kunnen er dus vanuit gaan dat we vertrekken met een ongelijke start, maar nog meer ongelijke mogelijkheden om de finish te kunnen bereiken. Vergelijk het met Parijs-Dakar met aan de ene kant een team dat rijdt in een grote superde-luxe jeep met een heel volgteam en aan de andere kant een 2pk zonder team. In 99% van de gevallen haalt de jeep het van het 2pk’tje. De leerkracht aan het begin van het schooljaar merkt snel op welke leerlingen in een 2pk rijden en welke leerlingen er in een Jeep rijden. De verwachtingen van de Jeep liggen een pak hoger dan deze van het 2pk’tje, het is ‘normaal’ dat het 2pk’tje achteraan bengelt. De leerkachten verwachten minder van deze leerlingen en dit leidt tot lagere prestaties in schoolse vakken en demotivatie. Daarnaast gaan leerkrachten ervan uit dat het beginniveau een pak lager ligt dan dat van andere leerlingen. Zij krijgen dus oefeningen die speciaal voor hen op een lager niveau gemaakt zijn, waarmee ze zelfstandig aan de slag kunnen zodat ze de rest van de klas niet ‘ophouden’, dit leidt tot minder contact tussen de leerling-leerkracht maar ook tot minder contact tussen de leerlingen onderling. Hierdoor wordt het verschil tussen hen en de rest van de klas nog eens duidelijk onderlijnd. Binnen het onderwijs is het een noodzaak om deze ‘zwakkere’ leerlingen extra te ondersteunen. Dit kan op allerlei manieren. We kunnen de leerlingen laten aansluiten bij leesgroepjes van een ander niveau of we kunnen de ‘zwakkere’ leerlingen laten samenwerken met een ‘meer begenadigde’ leerling, het zogenaamde buddyproject. Alhoewel we in het hedendaags onderwijs meer en meer belang hechten een een gemengde groep, wordt het voor de leerkracht moeilijker en moeilijker

om aan de noden van elk kind te voldoen. Dit probleem wordt zeker in de hand gewerkt door het toenemend aantal leerlingen per klas. Een mogelijke remedie om dit groter wordend probleem aan te pakken is het verkleinen van de klassen, alleen zo kan men voldoen aan de wensen en de noden van elk kind. Je gaat toch ook niet met dertig tegelijk naar de dokter? Het is niet zozeer de homogeniteit of de heterogeniteit van een groep die parten speelt, maar wel de grootte. Wanneer we dan zien dat de overheid besparingen doorvoert in onze toekomst van morgen kunnen we daar zeker niet blij om zijn. De zelfontplooiing en het zelfbeeld van elk kind komen hierdoor in gevaar. We zien meer en meer vroegtijdige schoolverlaters omdat zij het gevoel hebben dat er toch niet aan hun noden en behoeften kan voldaan worden. De leerlingen van tegenwoordig voelen zich een nummer in het onderwijs wat helemaal niet de bedoeling kan zijn. Besparingen leiden tot ergernis zowel van de leerkrachten, leerlingen als ouders. Zij krijgen hierdoor minder mogelijkheden om tot hun doelen te komen.

Onderwijs versus bankrekening “Onderwijs moet gratis zijn zolang het kind leerplichtig is”, dit is een veelgehoorde quote, maar toch zijn er altijd kosten verbonden aan het onderwijs: hun boekentas, hun kledij, schoolgerief, opvang, schoolreis. Vanaf 2008-2009 geldt per schooljaar een scherpe maximumfactuur van 20 euro per kleuter en 60 euro per leerling lager onderwijs voor bijkomende activiteiten (bijvoorbeeld toneelbezoek) en materialen (bijvoorbeeld verplicht abonnement op een tijdschrift). Voor meerdaagse uitstappen komt er een minder scherpe maximumfactuur van 360 euro per leerling voor de volledige duur van het lager onderwijs. Zo kunnen de kinderen deelnemen aan meerdaagse uitstappen. Toch nemen deze intiatieven niet weg dat er nog steeds kosten verbonden zijn aan het onderwijs. Uit onderzoek is

gebleken dat een jaar kleuteronderwijs gemiddeld 238 euro per jaar kost, lager onderwijs kost een gezin gemiddeld 422 euro per jaar en een jaar schoollopen in het secundair onderwijs kost gemiddeld 978 euro. Dit zijn grote bedragen voor gezinnen die leven in (kans)armoede. We kunnen ervan uitgaan dat het kind hier meestal de dupe van is. Het kind krijgt de aanmaningen mee naar huis en kan het gaan uitleggen aan zijn ouders. De ouders verwijten het kind dat het onderwijs veel geld kost en het gezin hieronder lijdt. Het zelfbeeld en het waardegevoel van het kind gaan hier tegenover zijn familie de dieperik in. Daarnaast houden vele gezinnen hun kinderen thuis van activiteiten omdat het net geld kost. Dit leidt tot een kloof tussen hen en kun klasgenoten, want zij hebben niet kunnen deelnemen aan die activiteit. Ze worden opgemerkt door andere leerlingen in negatieve zin en leiden dingen af die er niet noodzakelijk hoeven te zijn (werkloosheid van de vader, luie mama, arme familie...). Niets is zo erg voor een kind als niet kunnen deelnemen aan een activiteit en later met andere leerlingen niet kunnen meepraten over de dingen die ze beleefd hebben. Soms is afwezigheid de enige kans voor het gezin en de kinderen om zich niet te moeten schamen over de situatie waarin ze zich bevinden. We kunnen de armoedekloof enkel aanpakken door kansarme kinderen en hun ouders te stimuleren en kansen te bieden. Eerst en vooral via het onderwijs. Er moet zowel ondersteuning van praktische aard zijn alsook op communicatief en financieel vlak. De gezinnen moeten daarbij openstaan voor hulp. Het onderwijs moet een plaats bieden aan iedereen, van alle achtergronden, ongeacht het niveau, meer begenadigd of minder begenadigd, want zij zijn de toekomst van morgen.

Bronnen • • • • •

www.armoede.be www.hiva.be Ik ben iemand/niemand. Guy Didelez en Lieven De Pril www.amoede-bestrijding.be www.klasse.be

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

21

UVV belicht

jij open voor rmaken? Sta o o d n re e d n eek vrijie a eilijkheden d vier uur per w o m m u in im n in ve m le je aar il jij Kan jij je in nthaal stelt h nswijzen? W -O ve le le n Te e ! n u e jo g r in o tt iteit wil aal is iets vo andere opva in alle anonim ie JA? Tele-Onth d l n a e a m re e e d ri ie D maken? u open voor at. Door de 06) 24u op 24 (1 n e n lij n en aan via ch o kk fo re tele sp e g e m en gesprek dt ook anonie inding loopt e praten en bie rb ve t e rn te in n rela6 en de l over de R va o h telefoonlijn 10 o lc a n va van de A ertussen zit. over zorgen… n alles wat e , g in d o d lf geniet van ze opleiding en n tie tot de Z e e t lg vo , lt didaat ste ing. Wie zich kan uning en vorm te rs e d n o e d lijven ook nadien b werken? te al.be Zin om mee e@tele-ontha ti ra e d fe r a a il n Bel 106 of ma -onthaal.be op www.tele k o o fo in r e e M

Een nieuw parlement, een humanere samenleving? erale Naar aanleiding van de fed rde verkiezingen op 13 juni lancee gen de Unie Vrijzinnige Verenigin n nte (UVV) een advertentie in de kra 0) en Het Laatste Nieuws (5 juni 201 gan Metro (10 juni 2010). Met de slo een “Mensen in armoede verdienen op om de armoedetest op de web UVV stem. Geef hen de jouwe” riep het te vullen. De bedoeling was site www.outside-insight.be in er te aan te tonen en mensen hierov belang van het thema armoede nemen ze deze overweging mee zouden sensibiliseren, met de hoop dat naar het stemhokje.

Fi lm s, fil ms , De Unie Vrijzinnige Verenigingen en haar Franstalige zusterorganisatie Bruxelles Laïque organiseren van 21 oktober tot de 31 oktober 2010 de 9 editie van het jaarlijkse Festival van de Vrijheid in het Théatre National en de Koninklijke Vlaamse Schouwburg te Brussel. Als aanloop op dit festival tonen we aan de studenten en alle andere filmliefhebbers een aantal films die in de voorgaande edities bij het publiek bijzonder in de smaak gevallen zijn. Iedere film wordt ingeleid of gevolgd door een nabespreking.

werd Enkele dagen na de verkiezingen van de het Witboek, het memorandum en haar Unie Vrijzinnige Verenigingen Centre Franstalige zusterorganisatie pard’Action Laïque, naar de nieuwe Witboek lementsleden gestuurd. In het s naar worden kort en bondig verlangen at de het beleid geformuleerd opd . samenleving humaner zou worden

» 4 oktober: Heavy Metal In Baghdad » 11 oktober: XXY » 18 oktober: Technocalyps (DEEL 1) Organisatie: Centra Morele Dienstverlening Brussel-Jette In samenwerking met: Dienst Cultuur VUB, UPV, Studiekring Vrij onderzoek en UCOS

Meer informatie kan u terugvinden op www.unievrijzinnigeverenigingen.be

L u is t e r e n d e o r e n n o d ig !

Stichting voor Morele Bijstan

fil ms . . .

d aan Gevangenen zoekt vrij

willigers Wie wil een luisterend oor bie den aan gedetineerden in één De Stichting voor Morele Bijs van de Belgische gevangeni ssen? tand aan Gevangenen (SMBG ) is dringend op zoek naar ligers. Een warme oproep voo vrijwilr iedereen die onbevooroord eeld openstaat voor de mens ter de dader en zich op reg elmatige basis vrij kan maken ach(bijvoorbeeld 1/2 dag per we ek). Als vrijwillig moreel consul ent werk je vanuit het vrijzin nig-humanistisch gedachteg wordt opgevolgd door colleg oed. Je a’s en kan bij hen terecht voo r steun en met vragen. Er is lijkheid tot deelname aan de mogegeorganiseerde vormingsm omenten. De SMBG is dringend op zoek naar vrijwilligers voo r de gevangenissen te An Turnhout, Hoogstraten, Me twerpen, rksplas en Mechelen. Maar kandidaten voor andere gev sen zijn natuurlijk ook steeds angenisvan harte welkom. Geïnteresseerd? Stichting voor Morele Bijstan d aan Gevangenen (SMBG) Stalingradlaan 54 • 1000 Bru ssel Tel.: 02/537 59 28 • Fax: 02/ 537 10 93 E-mail: [email protected]

Ja, ik wil… nigingen (UVV) en haar Ook dit jaar zijn de Unie Vrijzinnige Vere weer te vinden op de Centrum Morele Dienstverlening (CMD) plan om te trouwen, op trouwbeurs van Antwerpen. Ben je van welkom op de stand van korte of lange termijn, dan ben je steeds 1 tot en met 3 oktober UVV en haar CM D in ‘Antwerp Expo’ van 2010. Je ontvangt er op verzoek een uitgebreide uitleg over vrijzinnig-humanistische huwelijken. Mocht je nóg meer willen weten of wil je zo snel mogelijk met de concrete voorbereiding van je huwelijk beginnen, spring dan even binnen bij het CM D in je buurt. gingen.be Meer info op www.unievrijzinnigevereni

UVV belicht

LEZERSBRIEF 16 juni 2010

Brief voor P-magazine Geachte, In uw laatste artikel over de ‘Diepe zakken van Vadertje Staat’, staat te lezen dat de vrijzinnigen 12% van het budget voor de erediensten en levensbeschouwelijke organisaties ontvangen, ‘stukken meer dan het aantal mensen dat zich volgens het rapport [van de Raad der Wijzen] vrijzinnige noemt’. Ten eerste geeft dit cijfer een zwaar vertekend beeld van de situatie. De budgetten op het niveau van Justitie vormen maar een deel van de totale begroting van de erkende erediensten en levensbeschouwelijke organisaties, die verder ook door gewesten, gemeenschappen, provincies en gemeenten worden betoelaagd. Een globale vergelijking is de enige die de toets van de waarachtigheid kan doorstaan. Bovendien dient bij deze cijfers rekening te worden gehouden met het feit dat de vrijzinnige gemeenschap aan een inhaalbeweging bezig is, door de jarenlange discriminatie op vlak van de financiering. Zij beschikt niet over een eigen historisch patrimonium, zoals sommige andere erediensten dat wel doen. Ten slotte wijzen we u op het feit dat, niettegenstaande er momenteel geen wetenschappelijke gegevens bestaan met betrekking tot de niet-confessionele levensbeschouwelijke aanwezigheid in België , (wat eveneens het geval is voor de erediensten), blijkt uit voldoende betrouwbare cijfers via onderzoek, gerealiseerd door KUL, Vrije Universiteit Brussel, de Koning Boudewijnstichting en andere instellingen, dat een vijfde tot een kwart van de bevolking zich herkent in de waarden die door de vrijzinnige levensbeschouwing uitgedragen worden. De Commissie waar u naar verwijst spreekt trouwens zelf van -een toegegeven ‘allergunstigste’- totaalcijfer van 19%. Een accurate en daardoor onbetwiste peiling naar de religieuze of levensbeschouwelijke aanhang is uitermate moeilijk. Manifest beweren dat de vrijzinnigheid stukken meer centen krijgt dan waar ze recht op zou hebben, is dus ongegrond en slechte retoriek. Wij denken niet ook gecontacteerd te zijn om deze cijfers toe te lichten of te verduidelijken. Dat is jammer, uw artikel had er baat bij kunnen hebben. Met de allermeeste hoogachting, Sonja Eggerickx voorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen inspecteur-adviseur niet-confessionele zedenleer

24

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

UVV belicht

OPINIESTUK 28 juni 2010

Gelijkberechtiging: ‘our cup of tea’!

DE

NIET- CONFESSIONELE VRIJZINNIG - HUMANISTISCHE GEMEENSCHAP HEEFT SINDS HAAR

STRUCTURERING HET PRINCIPE VAN GELIJKBERECHTIGING HOOG IN HET VAANDEL GEDRA GEN : GELIJKBERECHTIGING VOOR ALLEN , ONGEACHT GESLACHT, ETNISCHE AFSTAMMING , OVERTUIGING , LEEFTIJD, SEKSUELE GEAARDHEID ENZ .

E EN

BIJZONDER AANDACHTSPUNT

BLIJFT UITERAARD GELIJKBERECHTIGING VAN ALLE LEVENSBESCHOUWINGEN .

elijkberechtiging staat immers garant voor gelijke behandeling van alle burgers en is bijgevolg de uiting van een open en democratisch staatsbestel, dat op zijn beurt wordt geschraagd door de rechtstaat die garant staat dat alle burgers gelijk zijn voor de wet en op eenzelfde wijze worden behandeld zonder onderscheid of vooroordeel. Maar wie dacht dat in België de gelijkberechtiging van alle levensbeschouwingen gerealiseerd is, had het mis voor. Sommige levensbeschouwingen hadden, en hebben vandaag nog steeds een grotere gelijkheid dan andere. Deze ongelijkheid is voornamelijk te wijten aan de vroegere dominante plaats die zij in de maatschappij innamen. Het is immers altijd moeilijk de verworven voorrechten te moeten afbouwen, zelfs al zijn ze in tegenspraak met sommige van de fundamentele principes waarop men steunt. Het probleem is een mentale ingesteldheid. Het ancien régime is al enkele eeuwen beëindigd. Voorrechten werden afgeschaft en de principes van de verlichting werden met de Franse Revolutie ingesteld. Deze principes liggen trouwens aan de basis van onze grondwettelijke vrijheden die van bij hun instelling door de beleidsdragers en de vertegenwoordigers van de katholieke godsdienst werden aangevallen.

G

Het is niet omdat men lid is van een specifieke organisatie of structuur dat men zijn rechtspraak kan organiseren. Men kan wel binnen zijn organisatie een eigen deontologische code opstellen, maar deze code mag niet in strijd zijn met de wetten en kan niet in de plaats komen van de rechtszekerheid en zeker niet de indruk wekken dat men boven de wet staat en drager is van voorrechten. Deze kwestie staat centraal in het misverstand dat vandaag ontstaat binnen de katholieke structuren. Er is scheiding tussen kerk en staat, men zou beter spreken over scheiding tussen maatschappij en kerk. De scheiding heeft inderdaad geen betrekking op het recht dat van toepassing is op de bedienaar van de levensbeschouwing of de afgevaardigde ervan. Als persoon blijven zij zoals elke Belg onderhevig aan alle Belgische wetten wat men ook belooft en wat men ook uit de traditie meent te mogen interpreteren. Indien men maatregelen wil nemen dan moeten die in alle omstandigheden gelden voor iedereen. Het installeren van een of andere onafhankelijke commissie lost geen probleem op. Alleen wordt dan duidelijk bevestigd dat bepaalde structuren nog altijd boven de wet staan en voorrechten blijven genieten. Het Belgisch gerecht heeft de voorbije

week geschiedenis geschreven en een duidelijk signaal gegeven. Wij kunnen ons gemakkelijk inbeelden dat zowel de gezagdragers in het Vaticaan als de Belgische bisschoppen en andere prominente katholieken het moeilijk hebben met het afstaan van bepaalde voorrechten. Het zijn tenslotte ook maar mensen en niets wat menselijk is zal hen dan ook vreemd zijn. Ook niet het verspreiden van onwaarheden die vlug dienen rechtgezet. De stelling verspreidt een onwaarheid, er zal altijd iets van blijven hangen, is een bekende wijze om twijfel te zaaien. Trouwens een vraag blijft open: hoe kwam het dat de media zo talrijk aanwezig waren: zou het gerecht de media op de hoogte hebben gebracht dat zij een onderzoek planden in Mechelen of hebben andere belangengroepen dit feit aan het klokzeel gehangen? Democratie en pluralisme steunen onder meer op gelijkheid, verdraagzaamheid, de aanvaarding van de andere in zijn diversiteit, vrijheid en verantwoordelijkheid, zijn waarden doorgegeven door de verlichting, overgenomen door de niet-confessionele vrijzinnig-humanistische gemeenschap.

Luc Devuyst erevoorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

25

UVV belicht

OPINIESTUK 13 J U L I 2010

Meneer Danneels heeft ook recht op privacy

e verhouding tussen kerk en maatschappij schijnt totaal uit de hand te lopen. Wij moeten een onderscheid maken tussen een functie en een structuur enerzijds en

een privépersoon anderzijds waarop alle rechten die een burger bezit van toepassing zijn. Toegegeven, de katholieke kerk heeft dit onderscheid zelf niet altijd geëerbiedigd in de problematiek die zich op dit ogenblik ontwikkelt en heeft zich boven de rechtstaat gesteld. De scheiding De Standaard tussen kerk en maatschap13/07/2010 pij heeft inderdaad geen betrekking op de bedienaars van de levensbeschouwing of de afgevaardigden ervan. Als persoon blijven zij zoals elke Belg onderhevig aan alle Belgische wetten, wat men ook belooft en wat men ook uit de traditie meent te mogen interpreteren. Het is altijd moeilijk de verworven voorrechten en de tradities te moeten afbouwen. Het ancien régime is al enkele eeuwen beëindigd. Toen beschikte de katholieke kerk over privileges en voorrechten, maar deze werden afgeschaft en de rechtstaat werd ingevoerd. Prominente katholieken hebben het soms moeilijk met het afstaan van bepaalde voorrechten. Het zijn tenslotte ook maar mensen en niets wat menselijk is zal hen dan ook vreemd zijn. De katholieke kerk als structuur heeft wel het recht commissies op te richten binnen haar bevoegdheden, maar ook niet verder. Zulke commissies kunnen nooit de plaats innemen van het

D

26

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

gerecht, zij kunnen zeker nooit een plaats boven het gerecht claimen. Personen die toezeggingen in die zin hebben gedaan, hebben zich schromelijk vergist. Ze zijn hun verantwoordelijkheid te buiten gegaan en hebben fouten begaan. Zij hebben mensen mogelijkheden voorgespiegeld en waarborgen gegeven die ze helemaal niet konden geven of hard maken. De bedienaars der erediensten staan niet boven de wet, zij moeten de wetten eerbiedigen en dus genieten zij ook volledig van alle waarborgen en garanties die deze wetten elke Belgische burger bieden. Ook het recht op privacy. Het gerecht heeft binnen de grenzen van de wet zijn taak te vervullen, huiszoekingen te organiseren maar ook niet meer. Lekken organiseren en personen zo aan de schandpaal zetten, kan niet. Wat is trouwens de bedoeling van deze lekken, die door verschillende personen kunnen georganiseerd zijn met aan de basis diverse bijbedoelingen waarmee niemand gebaat is, tenzij de verspreiders van het gerucht. Maar wie zijn de grote onbekenden? De verantwoordelijkheid van de verspreiders is immens. Evenals de verantwoordelijkheid van diegenen die deze geruchten verspreiden zonder schroom en zonder controle. Een onderzoek dient in alle sereniteit gevoerd te worden en niemand staat boven de wet. Het is daarom dat wij de schending van de privacy van mijnheer Danneels ten zeerste veroordelen en dat alle middelen moeten worden ingezet om dit in de toekomst te vermijden voor elke persoon die zolang hij niet veroordeeld is onschuldig is. Luc Devuyst erevoorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

UVV belicht

Feestelijke opening Centrum Morele Dienstverlening Lommel

SONJA EGGERICKX

CMD-team Lommel PETER VANVELTHOVEN

p 18 juni werd de kroon gezet op de uitbouw van de Limburgse Centra Morele Dienstverlening (CMD). Het gloednieuwe CMD Lommel opende die vrijdagavond officieel haar deuren voor een 200-tal aanwezigen. En het moet gezegd, het is een fantastisch Centrum geworden. Het samenspel van ruimte, licht en design laat geen enkele bezoeker onberoerd. De centrale ligging, tegenover het Huis van de Stad, maakt bovendien dat het zeer toegankelijk is. Dit centrum heeft de wind in de zeilen. Het team, bestaande uit Nina Stappers, Riet Lavreysen, Davy Vanloffeld, Luc Teuwen -en binnenkort ook Carl Geubbelmans- heeft dus de boeiende opdracht dit schip goed op koers te houden. De openingsreceptie werd daartoe een eerste aanzet. De twee opendeurdagen die daar vooraf aan gekoppeld werden, gaven de opstartfase met een totaal van meer dan 200 bezoekers een extra boast.

O

Een mooie aankleding van de zaal, lekkere hapjes met buffet, een enthousiast team en goedgemutste aanwezigen deden de temperatuur die avond ook letterlijk de hoogte in gaan. Lommel, gekend om zijn zandwinning en glaskunst, is niet voor niets de warmste streek in Vlaanderen. Het vocht zou rijkelijk vloeien. Omstreeks 19u30 mocht onze voorzitter Sonja Eggerickx de spits afbijten met de eerste speech van de avond. Daarin onderstreepte ze nog eens het belang van onze Centra en de daaraan gekoppelde dienstverlening voor de vrijzinnige gemeenschap. Om haar te citeren: “Eigenlijk vormt het Centrum Morele Dienstverlening de draaischijf voor al wat met vrijzinnigheid te maken heeft: een open en gastvrij centrum, waar we ingaan op de noden, wensen en verwachtingen van de gemeenschap en waar iedereen welkom is”. Van de tal van aanwezige prominente personen was burgemeester Peter Vanvelthoven de geknipte persoon om

MICHEL BECKERS

GEORGE VANSWEEVELT

het historisch en maatschappelijk kader te schetsen van de regio Lommel. En dat hij de vrijzinnige gemeenschap een warm hart toedraagt, stak hij niet onder stoelen of banken. Michel Beckers, coördinator van onze Begeleidingsgroep, lichtte het belang van een goed samenspel toe tussen deze ondersteunende leden, het werkingsgebied en het team. Ten slotte overliep George Vansweevelt het hele ontstaansproces van CMD Lommel. Met enige fierheid wees hij op een geslaagde samenwerking tussen alle betrokken partijen. Aannemer en architecten werden bedankt voor het mooie en efficiënte resultaat. Moe maar voldaan van de vele maanden van voorbereiding kon het team die avond een eerste hoofdstuk van de pr afsluiten. CMD Lommel staat sindsdien op de kaart. Samen met de aan dit centrum gekoppelde Antenne Morele Dienstverlening te Leopoldsburg, zijn we klaar om de burger te geven wat hij vraagt: menswaardigheid.

CMD-TEAM LOMMEL V.L .N.R. DAVY VANLOFFELD, NINA STAPPERS, LUC TEUWEN EN RIET LAVREYSEN

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

27

UVV belicht

Vrijzinnigen vierden hun dag Liza Janssens consulent-stafmedewerker

W ERELD HUMANISMEDAG ,

©

ISABELLE PATEER-OTHERWEYES

DÉ FEESTDAG VAN HET VRIJZINNIG HUMANISME .

Een nog jonge feestdag Al van in de jaren 80 vierden verschillende humanistische organisaties in de Verenigde Staten en Europa hun dag. Dit was echter niet gecoördineerd, noch op dezelfde dag. Binnen de International Humanist and Ethical Union (IHEU) rijpte de idee voor een jaarlijkse internationale humanistische feestdag, een dag waarop alle vrijzinnig humanisten elkaar ontmoeten en hun positieve waarden uitdragen. Bovendien is zo’n feestdag de gelegenheid om het vrijzinnig-humanistische gedachtegoed onder de aandacht van het brede publiek te brengen. Begin jaren 90 werd men het eens over de datum: 21 juni, de dag van de zomerzonnewende.

Waarom op 21 juni? De keuze voor 21 juni gebeurde niet lukraak. Wereldhumanismedag staat symbool voor het levensoptimisme dat

28

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

het vrijzinnig humanisme kenmerkt. Wij gaan er immers van uit dat elke mens zelf zin en betekenis kan geven aan zijn leven. Daarbij vertrouwen we op de rede en hechten we aan vrijheid en verbondenheid. Bovendien zijn wij ervan overtuigd dat het mogelijk is een wereld te bouwen waarin iedereen een plaatsje onder de zon kent.

Feesten op je eigen manier Wereldwijd vieren humanisten op 21 juni hun dag. Elk doet dit op zijn eigen manier: men organiseert congressen, thema-avonden, festivalletjes, gezellige picknicks… Ook in Vlaanderen ging 21 juni niet onopgemerkt voorbij. De Unie Vrijzinnige Verenigingen (UVV) koos er dit jaar voor om deze dag te vieren samen met de brede Vlaamse bevolking. Verschillende teams moreel consulenten vatten die maandagochtend tussen

7u en 9u post in de buurt van het station van hun provinciehoofdstad. Daar deelden ze aan de gewillige pendelaar een zakdoek uit met de slogan ‘Stof tot nadenken’. Hiermee wilden zij de pendelaar even doen stilstaan bij het gebeuren van Wereldhumanismedag, alsook hem stimuleren tot het vrijlaten van zijn gedachten. Om dit laatste nog meer te bewerkstelligen droegen de uitdeelteams een opvallend T-shirt met als opschrift ‘Mijn gedachten zijn vrij’ vooraan ‘… en die van jou’ achteraan. Om de mensen warm te maken voor de actie liet UVV ook een advertentie plaatsen in de gratis krant Metro die door veel pendelaars gelezen wordt. Deze miste haar effect niet, de pendelaars die het lazen waren nieuwsgierig naar hun beloofde verrassing en sommigen keerden er speciaal voor terug. De actie viel in de smaak van de gehaaste reiziger die even de tijd nam om de zakdoek in ontvangst te nemen.

Meer weten? www.21juni.be

ISABELLE PATEER-OTHERWEYES

JUNI WAS

©

21

ISABELLE PATEER-OTHERWEYES

ZAL JOU ZEKER NIET ONTGAAN ZIJN ,

©

H ET

UVV belicht

Maak het uit met de Kerk! De Kerkuittredingsactie van HVV Björn Siffer woordvoerder Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV)

p 21 juni, de Internationale Dag van het Humanisme, riep HVV iedereen die zich van de Kerk wenste te distantiëren, op om deel te nemen aan de nationale ‘Schrijf-je-vrijdag’. Door officieel uit de Kerk te treden, kon men op een praktische manier zijn ongenoegen en moreel protest laten blijken en officieel afstand doen van lidmaatschap van de katholieke Kerk. Na de actie volgden nog een debat over Kerkfinanciering en de filmvoorstelling Religulous, een hilarische documentaire van regisseur Larry Charles met komiek Bill Maher in de hoofdrol. De titel is een portmanteau van religion (religie) en ridiculous (belachelijk) en gaat over de problematische aspecten van georganiseerde religie. Steeds vaker werden wij gecontacteerd door mensen die als baby katholiek gedoopt werden en dit nu ongedaan willen laten maken omdat zij dit niet langer in overeenstemming kunnen brengen met hun morele opvattingen. De actualiteit van kindermisbruik door geestelijken maakte de vraag naar Kerkuittreding nog groter. Niet uit leedvermaak met de problemen die de Kerk vandaag teisteren, maar wel omdat we wilden tegemoetkomen aan een emotionele behoefte die bij veel ex-gelovigen sterk aanwezig is. Gedoopt zijn is in de meeste gevallen immers niet het gevolg van een eigen vrije keuze.

De doopgelofte ongedaan maken kan niet, maar je kunt wel uit de Kerk treden. Je wordt niet geschrapt uit de dooplijst, maar er komt een bijkomende registratie met de vermelding dat je bent uitgetreden. Je bent dan niet meer bij de Kerk betrokken, en je kunt dan ook geen sacramenten meer ontvangen. Wie niet gedoopt is, kan nog wel trouwen in de kerk, maar dient hierover overleg te plegen met de lokale priester om in een vrijstellingsregeling te stappen. Een Kerkuittreding heeft geen invloed op de financiering van je ex-Kerkgemeenschap. De subsidies voor de katholieke Kerk zijn in België berekend op het aantal inwoners en niet op het aantal gelovigen. Vanaf een minimum van 3.000 inwoners is de oprichting mogelijk van een gesubsidieerde parochie, ongeacht de filosofische overtuiging van de inwoners. De HVV-afdeling van Kortrijk organiseerde deze actie al met veel succes op 6 juni in het Vrijzinnig Centrum Mozaïek. Samen met de landelijke actiedag in Antwerpen komen we aan een totaal van 150 mensen die uit de Kerk traden. Uiteindelijk was het onze bedoeling om de Kerkuittredingsactie te koppelen aan een breed maatschappelijk debat over de financiering van de levensbeschouwingen in België. Daarom organiseerden we na de actie ook een druk bijgewoond debat: ‘(On)gelovig België. Wie betaalt de rekening?’. Woordvoerder van HVV,

Björn Siffer, ging er in debat met prof. Paul De Hert (VUB) en prof. Patrick Loobuyck (UGent en UA). HVV betoogde dat de ontkerkelijking zich weliswaar afspeelt in de hoofden van de mensen, maar dat de machtsinstituten van de katholieke Kerk alsmaar sterker worden. Politici moeten dringend oplossingen vinden voor deze onhoudbare discrepantie. De verzuiling zet zich razendsnel door! Daarna werd het voorstel voor een eerlijker financiering van de levensbeschouwingen van HVV besproken. Het voorstel komt erop neer dat we zesjaarlijks, naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen, een plebisciet willen organiseren waarin de burger zich naast zijn politieke voorkeur ook kan uitspreken over zijn filosofische voorkeur. We laten de mogelijkheid om blanco te stemmen: het percentage blancostemmen wordt dan afgetrokken van de globale subsidiepot en door de overheid aangewend voor andere sociale doeleinden. Op die manier vinden we een compromis tussen zij die vinden dat levensbeschouwing een privézaak is -en dus niet willen meebetalenen zij die vinden dat de overheid levensbeschouwing best mag subsidiëren omdat levensbeschouwing, indien correct ingevuld, best een maatschappelijke meerwaarde kan bieden.

HVV-MEDEWERKERS HELPEN BIJ HET INVULLEN VAN UITTREDINGSPAPIEREN

KERKUITTREDINGSACTIE IN KORTRIJK

DEBAT NAAR AALEIDING VAN KERKUITTREDINGSACTIE V.L.N.R. BJÖRN SIFFER, FRANK STAPPAERTS, PAUL DE HERT EN PATRICK LOOBUYCK

O

Meer info over Kerkuittreding? Surf naar www.h-vv.be

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

29

UVV belicht

Festival van de vrijheid ‘10 CONCERTEN / THEATER / CINEMA / DEBATTEN Koninklijke Vlaamse Schouwburg/Theâtre National Jan Van den Brande moreel consulent PCMD Brussel

aast dit centraal thema zal het festival ook het Europees jaar van de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting niet ongemerkt laten voorbijgaan. Zo worden er verscheidene initiatieven en evenementen ontwikkeld waarbij kansarmen en minderheden actief worden betrokken. Ook dit volgt uit vrijzinnig-humanistische inspiratie en sluit aan bij het algemene thema. Door een stem te geven aan minderheden en kansarmen probeert het Festival niet alleen recht te doen aan de diversiteit van onze samenleving, maar ook emanciperend te werken.

N

D E U NIE V RIJZINNIGE V ERENIGINGEN B RUXELLES L AÏQUE

EN HAAR

ORGANISEREN VAN

DE NEGENDE EDITIE VAN HET JAARLIJKSE

ZOALS

21

F RANSTALIGE

ZUSTERORGANISATIE

OKTOBER TOT EN MET

F ESTIVAL

VAN DE

V RIJHEID

30

OKTOBER

TE

B RUSSEL .

IN DE VOORGAANDE EDITIES IS ER DIT JAAR EEN CENTRAAL THEMA , NAMELIJK

IN WELKE MATE ER ALS GEVOLG VAN DE GLOBALISERING BINNEN DE ECONOMISCHE , IDEOLOGISCHE EN CULTURELE CONTEXT SPRAKE IS VAN EEN TOENEMENDE UNIFORMITEIT, HOMOGENITEIT, STANDAARDISERING … EN IN HOEVER DEZE EEN INVLOED HEBBEN OP DE MENSELIJKE VRIJHEID EN DIVERSITEIT.

Hoewel film de hoofdbrok vormt, is het méér dan een filmfestival: het programma omvat een waaier van uiteenlopende culturele en informatieve evenementen, die allemaal met het centrale thema te maken hebben. Met het organiseren van het Festival van de Vrijheid wenst de Unie Vrijzinnige Verenigingen zich te profileren als een vereniging voor wie de vrijheid van de mens een kostbaar en tegelijkertijd kwetsbaar gegeven is: vrijheid is nooit definitief verworven, vereist zowel een permanente inzet, als actief verzet tegen al wat haar bedreigt.

Concerten • Baloji [CONGO|BELGIUM]

30

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

• Goran Bregovic

Theater

Debatten/congres

Ook de toneelliefhebber komt tijdens het Festival aan zijn trekken. Dankzij de intense samenwerking met de KVS en Theâtre National, werden een aantal grote internationale producties geprogrammeerd, zoals:

Ook dit jaar zullen er meerdere debatten, lezingen en infomomenten worden georganiseerd. Niet te missen is ongetwijfeld het groot vijfdaags internationaal congres over de straathoekwerking.

• Becoming a man in 127 easy steps Regisseur: Scott Turner Schofield [VERENIGDE STATEN]

Straatpraat: ‘Straathoekwerk, kinderrechten, armoede en sociale uitsluiting’ 2de Internationale Forum van Sociale Straathoekwerkers - Brussel 26 tot en met 30 oktober 2010

• Burning Spear

Voor meer info over Straatpraat: www.travail-de-rue.net

Organisatie • Ascanio Celestini Regisseur: Ascanio Celestini [ITALIË]

Film Ook in deze editie van het Festival wordt een internationale filmcompetitie georganiseerd. 30 documentaires uit alle hoeken van de wereld werden geselecteerd voor de competitie. In het kader van 50 jaar onafhankelijkheid van Congo tonen we op dinsdag 26 oktober buiten competitie de indringende documentaire Cemetery State van Filip De Boeck. Met het filmbeeld als getuige wil het Festival zijn maatschappelijke betrokkenheid vergroten en een bijdrage leveren aan de sociaal bewogen cinema.

Provinciaal Centrum Morele Dienstverlening Brussel-Jette in samenwerking met Bruxelles Laïque asbl

Informatie en tickets via • Schiklgruber alias Adolf Hitler Regisseur: Stuffed Puppet Theatre [NEDERLAND]

www.festivalvandevrijheid.be of www.festivaldeslibertes.be of Provinciaal Centrum Morele Dienstverlening Brussel Stalingradlaan18-20 1000 Brussel T 02 242 36 02 [email protected]

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

31

UVV belicht

Lage drempels of over de drempel? Sigrid Ponjaert moreel consulent PCMD Brussel

HET FESTIVAL

VAN DE

VRIJHEID

2 INTERNATIONALE FORUM DE

OPENT IN

2010

DE DEUREN VOOR

VAN SOCIALE STRAATHOEKWERKERS

BER). STRAATHOEKWERKERS UIT ALLE WINDSTREKEN KOMEN NAAR

(26

STRAATPRAAT,

OKTOBER TOT

30

HET

OKTO-

BRUSSEL OM TE MIDDEN VAN

HET FEESTGEDRUIS VAN HET FESTIVAL HUN ERVARINGEN UIT TE WISSELEN. HET PRACHTIGE THÉÂTRE

NATIONAL FORUM

VORMT EEN WAARDIG KADER VOOR DEZE BIJEENKOMST.

DOOR

HET INTERNATIONALE

VAN SOCIALE STRAATHOEKWERKERS ONDER HUN HOEDE TE NEMEN, TIMMEREN

PCMD

BRUSSEL EN BRUXELLES LAÏQUE VERDER AAN DE WEG WAARAAN ZE JAREN GELEDEN BEGONNEN ZIJN: DE BETRACHTING OM VIA EEN MULTIMEDIAAL FESTIVAL IEDERE VORM VAN SOCIALE UITSLUITING EN ONRECHTVAARDIGHEID OP EEN LUDIEKE WIJZE IN DE SCHIJNWERPER TE BRENGEN.

DE

AANWEZIGHEID VAN HET

INTERNATIONALE FORUM

VOOR

SOCIALE STRAATHOEK-

WERKERS OVERSTIJGT ECHTER EEN LOUTER SENSIBILISERENDE ROL .

HET

IS IMMERS EEN

IDEALE GELEGENHEID OM TE EXPLOREREN HOE MOREEL CONSULENTEN EN STRAATHOEKWERKERS DE HANDEN IN ELKAAR KUNNEN SLAAN TENEINDE DE SOCIALE COHESIE TE BEVORDEREN EN SOCIALE UITSLUITING TE BESTRIJDEN.

32

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

p welke manier kunnen moreel consulenten en straathoekwerkers elkaar helpen? Wat is het potentieel van morele bijstand voor het praktisch humanisme? Wat is de positie van praktisch humanisme in het landschap van de armoedebestrijding? Heeft morele bijstand een plaats binnen het lokale sociale beleid?

O

De uitgangspunten van morele bijstand en straathoekwerk zijn nauw verwant. Beide willen laagdrempelige professionele werkvormen zijn waarbij het respect voor de vragen, behoeften, waarden en de eigen verantwoordelijkheid de norm is. De doelstelling van morele bijstand bestaat erin iedereen te helpen bij het ontplooien van die vaardigheden die nodig zijn om een leven te leiden dat beantwoordt aan menselijke waardigheid. Dit emancipatorische streven loopt gelijk met het doel van het straathoekwerk. Straathoekwerk richt zich tot een brede groep van mensen die zich om diverse redenen in een onbestaande, beschadigde of bedreigde omgeving bevinden en waaraan onze sociale en maatschappelijke voorzieningen op de ene of andere wijze geen connectie hebben of kunnen maken. Straathoekwerk is per definitie outreachend. Mensen uit de doelgroep worden in hun eigen leefomgeving opgezocht. Geleidelijk aan tracht men een vertrouwensrelatie op te bouwen die kan zorgen voor een betere en positievere aansluiting met de leefwereld van de betrokkene. Door het opbouwen van communicatie tussen de cliënt en zijn omgeving wordt de zelfredzaamheid, draagkracht en solidariteit opnieuw of verder gestimuleerd.

Concreet gaat een straathoekwerker een relatie aan met ‘gasten’. ‘Gast’ is de term binnen het straathoekwerk voor cliënt. Als de cliënten aangeven klaar te zijn voor doorverwijzing, kijkt de straathoekwerker samen met hen uit naar de meest geschikte hulpverleningsdiensten. Een goede en vlotte wederzijdse samenwerking tussen de lokale dienstverlenende instanties biedt voordelen voor alle partijen. Door dagelijks in de omgeving van de cliënten te leven, ontdekt de straathoekwerker makkelijker waar het schoentje wringt. De straathoekwerker heeft, naast zijn rol als doorverwijzer, dan ook een belangrijke signaalfunctie. Het ruime aanbod van dienstverlening is vaak te weinig transparant, zeker voor de beoogde doelgroep. Het doolhof van het hulpverleningsaanbod doet menigeen verdwalen en ontmoedigd vaak zorgvragers. Temeer daar de communicatiewijze binnen de voorzieningen vaak helemaal een eigen vakjargon hanteren dat niet afgestemd is op deze mensen. Dit leidt onvermijdelijk tot een gigantisch mattheuseffect. Het hoeft geen betoog dat zo sociale uitsluiting in de hand wordt gewerkt. Vanuit de inclusieve opstelling, die inherent is aan het vrijzinnig humanisme, is het de taak van een moreel consulent om helpende, emancipatorische zorg te verlenen. Dit om bij te dragen tot de ontplooiing van medemensen tot een volwaardig bestaan in zelfbestemming en zelfbeschikking. Niet alleen door hulpvragers te helpen, die kampen met ethische of morele dilemma’s, maar tevens door de uitdaging op te nemen een actievere rol te spelen in bestrijding van armoede en sociale uitsluiting, die

vaak de basis vormen voor existentiële problemen. Het verlenen van morele bijstand is ambulante hulpverlening in een setting, maar het aannemen van een te afwachtende houding kan de dienstverlening belemmeren. Daarom dient een moreel consulent de ‘vaste zekerheid’ van het eigen kantoor geregeld te verlaten, de regio waar het Centrum Morele Dienstverlening is ingeplant te verkennen en de dialoog aan te gaan met andere actoren op het sociale veld. Op deze manier kan een cliënt van wie het welbevinden (en welzijn) door een waaier van levensvragen, al dan niet gelieerd aan administratieve, financiële en/of juridische problemen, in het gedrang komt, beter worden geholpen. In de praktijk betekent dit dat de moreel consulent ook op proactieve manier een solide netwerk uitbouwt met de lokale actoren in het hulp- en dienstverlenende veld. Dit bevordert de kwaliteit van de doorverwijzingen en opvolging (zowel door de moreel consulent als door andere organisaties naar een Centrum Morele Dienstverlening) en verhoogt de aanspreekbaarheid van de betreffende diensten. Een of verscheidene contactpersonen binnen een hulp- of dienstverlenende instantie kan mogelijkheden aanreiken bij het helpen van een cliënt. Dit draagt bij tot een gedegen kennis van de lokale sociale kaart. Het heeft tevens een gunstige invloed op de betekenis van de maatschappelijke rol van de Centra Morele Dienstverlening.

torisch. De laagdrempeligheid van de Centra Morele Dienstverlening is daarbij soms onvoldoende. Moreel consulenten zullen zelf over de drempel naar cliënten en diensverlenende instanties moeten toestappen. Iets wat ons nu ook al niet vreemd is: denken we maar aan cliënten in thuissituaties of huisbezoeken naar aanleiding van een plechtigheid,… Straathoekwerk en morele dienstverlening vullen elkaar aan en kunnen in de praktijk partners zijn. Samen kunnen we bouwen aan een efficiënter en coherenter lokaal sociaal beleid met bijzondere aandacht aan de toegankelijkheid en de bereikbaarheid van de sociale en individuele hulp- en dienstverlenende instanties, met als doel deze toegankelijk te maken voor éénieder, waardoor deze zelf meer vat op hun eigen leefsituatie kunnen krijgen. Ook andere partners als OCMW’s, gemeenten, CAW’s, justitiehuizen… zijn medespelers op het veld.

De gemene deler tussen straathoekwerk en morele dienstverlening zit in de betrachting humane en sociale grondrechten te concretiseren. Voor beiden is het uitgangspunt emancipa-

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

33

Een moreel consulent vertelt...

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, kansarmoede in ons land Freia DeBuck moreel consulent PCMD Gent

H OE

IS HET OM JE KINDEREN GROOT TE BRENGEN ALS JE EEN HARD LEVEN HEBT EN

VOORTDUREND MOET VECHTEN OM DE EINDJES AAN ELKAAR TE KNOPEN ? ARMOEDE LEEFT, BEN JE DAN EEN ARME OUDER ?

H OE

A LS

JE IN

KLEUREN ARMOEDE EN UITSLUI -

TING DE ERVARING VAN DE RELATIE TUSSEN OUDERS EN KINDEREN ? I N ANTWOORD OP DE VRAAG WAT ARMOEDE BETEKENT VOOR DE LEVENSLOOP VAN GENERATIEARME MEN SEN , STAAT ÉÉN EXISTENTIËLE ERVARING OP DE VOORGROND : NIET IEMAND MOGEN ZIJN , ER ALS INDIVIDU NIET TOE DOEN , NIETS BETEKENEN EN VAN JONGS AF AAN HIERIN STEEDS BEVESTIGD WORDEN . AAN FINANCIËLE MIDDELEN .

H ET

A RMOEDE

IS VEEL MEER DAN ALLEEN EEN TEKORT

ZORGT TEVENS VOOR MEER KANSEN OP RUZIES ,

ONBEGRIP, DEPRESSIES , SCHAAMTE EN VEREENZAMING .

chter mijn computerscherm had ik de keuze alles wat te verbloemen of ik kon mijn cliënte, Sabrina’s echte verhaal neerschrijven, haar leven zoals zij het zelf ervaart en vertelt. En vertellen kan ze, ze zegt de zaken zonder omwegen, ze wikt haar woorden tijdens gesprekken niet. Door haar verhaal aan mij te vertellen, wordt het voor haar niet gemakkelijker de eindjes aan elkaar te knopen. Maar hier kan ze tenminste zonder beoordeeld te worden haar verhaal kwijt en wordt er tijd en plaats gemaakt om samen na te denken over alle facetten van haar leven. Ik verkoos dan ook haar verhaal te vertellen zoals het is.

A

Het was een druilerige woensdagmorgen toen ze aanbelde. Ze was doorverwezen door een lokaal ziekenhuis. Daar bleef ze wekelijks op de palliatieve afdeling langsgaan, nadat haar mama al enkele maanden overleden was. Men stelde er haar voor om in het Centrum Morele Dienstverlening (CMD) op gesprek te komen, om hier over haar verdriet te komen praten. Toen ik haar tegemoetkwam in de hal, kwam ze heel bedeesd over en al even schuchter volgde ze me de trap op. Ze was net verrast geweest door het onthaal met koffie en bleek onmiddellijk enthousiast over de gemoedelijke sfeer die hier heerst. Zonder dat ik ook nog maar één woord hoefde te zeggen, begon ze haar verhaal. “Wij zijn mensen zoals iedereen, ook al hebben we meer meegemaakt dan anderen. En nu is me het ergste overkomen: mijn mama is overleden. Veel te vroeg, ze was pas 63.” Achter het verliesverhaal van deze liefhebbende dochter, bleek echter nog veel meer schuil te gaan. Sabrina maakte armoede mee van ouder op kind, geestelijk en lichamelijk, in haar gedachten en gevoelens. Ze moet

34

FREIA DEBUCK

©

SEPTEMBER

-

ISABELLE PATEER

-

OKTOBER 2010

OTHERWEYES

PCMD GENT

©

ISABELLE PATEER

-

OTHERWEYES

haar leven verwezenlijken ondanks de armoede, in een voortdurend gevecht ertegen zelfs. En langsheen dat gevecht kruipt de armoede soms tot het diepste van haar gemoed. ‘Stress’ noemt ze het zelf. Sabrina leefde al 37 jaar bij haar moeder. De voorbije zes jaar samen met haar drie kinderen. Met de drie vaders van haar zonen had ze geen contact meer. Haar eigen papa was negen jaar eerder overleden ten gevolge van leverkanker. “Het is van kwaad tot erger gegaan met mijn pa. Hij was niet altijd een alcoholist, wel dronk hij graag zijn pintjes, maar dit verergerde in de loop der jaren. En daarmee kwam ook het geweld.”

Na de geboorte van het zesde kind is het met het huwelijk van haar ouders bergaf gegaan. Haar ouders zijn gescheiden toen Sabrina 12 jaar was en haar moeder bleef achter met de kinderen. Sabrina is de jongste en bleek een zorgenkindje te zijn, dat heel veel ziek was en een hartkwaal had, waardoor ze een pacemaker moest laten steken. Haar mama was huisvrouw en kon door lichamelijke kwalen niet meer uit huis werken. Wel deed ze vrijwilligerswerk in een kringloopwinkel. Zolang Sabrina zich kan herinneren, leefden ze van een uitkering en kon haar vader ook geen alimentatie betalen. Hij was zelf ontslagen en leefde eveneens van een uitkering.

Ze kwamen allemaal al snel in een spiraal van armoede. Door het lage inkomen van haar moeder konden ze alleen maar woningen huren van slechte kwaliteit en bleef er weinig geld over voor gezonde en evenwichtige voeding. Daarnaast hadden drie van de kinderen zware astma en dit veroorzaakte een enorme financiële druk op het gezin. “Ik was het vlug gewend om de kleren van mijn oudere zussen te dragen en bewonderde ook hoe mijn moeder het deed. Ik gaf niet om kleding, als het maar makkelijk zat, ook nu nog trouwens. Ik merkte wel dat mama het erg vond dat ze ons niet kon geven wat we wilden.” Voor de kinderen was het ook

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

35

Een moreel consulent vertelt...

niet gemakkelijk om goed te studeren. Vier van de kinderen behaalden geen diploma en twee bleven laaggeschoold. Werkloosheid en slecht betaalde, zware jobs wachtten hen. Dat haar mama de touwtjes aan elkaar moest knopen en continu moest bezig zijn met geld, heeft een enorme invloed gehad op haar leven. “Geld maakt niet gelukkig zeggen ze, maar een hoop dingen zouden wel makkelijker zijn met een beetje meer geld. Nu moet ik soms rondkomen met 280 euro per maand, geld voor medicatie inbegrepen. Ik schaam me nu niet voor mezelf, maar wel voor de kinderen, omdat ik aan alles merkte hoe lastig het voor hen is. Zo kunnen ze niet naar verjaardagsfeestjes, want we kunnen geen cadeautjes kopen. Na een tijdje worden ze ook niet meer gevraagd. Op school werd ik zelf vaak uitgelachen en ook mijn zonen worden soms gepest. Ze vertellen het niet altijd, maar ik merk het wel, als ze weer eens teruggetrokken thuiskomen. Ze kunnen ook niet goed volgen in de klas en zelf kan ik ze niet helpen. Ik merk soms dat als ik dierenvoeding moet kopen voor onze zes katten en twee honden, of sigaretten of een gsm-kaart, en ik betaal met de laatste munten uit mijn portefeuille, de andere mensen in de winkel me raar bekijken. Maar ik kijk gewoon recht in hun gezicht terug.” Ze vertelde me ook dat ze vaak verkeerd bekeken wordt en dat er vooroordelen zijn. “De mensen zeggen wel eens: “Ze hebben geen geld om hun kinderen eten te geven, maar ze hebben wel dieren, een grote platte tv en een gsm”.” Als je haar leert kennen, dan smelten die vooroordelen ongetwijfeld als sneeuw voor de zon. De gsm is nodig omdat ze vaak interimwerk heeft en dus altijd bereikbaar moet zijn. De vaste telefoon heeft ze opgezegd en daardoor

36

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

bespaart ze op abonnementskosten. Als de gsm-kaart opgebruikt is, dan is ze toch bereikbaar. Door echt te luisteren, merk ik dat ze een stukje zelfwaarde (terug)krijgt. Over haar financieel getob kon en durfde ze voordien niet praten. Ze heeft één goede vriendin, bij wie ze op verhaal kan komen, maar haar geldproblemen daar zwijgt ze liever over. “We kletsen veel, ik heb veel steun aan haar, maar niet met alles. Ze zegt wel dat ik haar er niet mee lastig val, maar zo voelt het wel aan.” Sabrina durft sowieso heel weinig mensen aan te spreken over haar problemen, hulporganisaties noch familieleden weten hoe zwaar ze het soms heeft om tot de laatste week van de maand nog iets eetbaars te kunnen kopen voor haar gezin. Haar grootste angst is nu ook wel dat ze financieel dezelfde kant zal opgaan als haar eigen moeder. “Continu vechten over geld, altijd de centjes omdraaien. Het lukt me vaak wel, maar zoveel stress, zoveel energie…” Het is ondertussen 2010, vijf jaar na ons eerste gesprek en ze komt nog steeds maandelijks op gesprek. Ze heeft ondertussen heel wat nieuwe verliezen van familie en vrienden, verhuizingen -door-

dat de woningen waarin ze verbleef onbewoonbaar werden verklaarden teleurstellingen -omdat ze zich moeilijk kan en durft uiten- meegemaakt. Haar armoede ziet ze zelf in de eerste plaats als niet meetellen, niet gehoord worden, veroordeeld worden, uitgesloten worden. Armoede is ook meer dan geen keuzevrijheid hebben, maar kiezen tussen twee noodzakelijke dingen zoals eten of medicatie. Als ik haar vroeger tijdens onze sessies vroeg wat ze zelf over dingen dacht, wat ze zelf zou willen kiezen, dan vond ze dat een rare vraag die ze meestal weglachte. Zij had namelijk nooit echt keuzes gehad. Dat ze hier zelf dingen kon beslissen, zelf mocht nadenken over dingen, dromen mocht en kon hebben, vond en vindt ze geweldig. Vooral omdat we steeds haalbare zaken betrachten, kleine lichtpuntjes waardoor ze de chaos en de pijnlijke ervaringen hierbuiten weer een beetje aankan. Ze blijft ook steeds vol vuur en met een gezapig Gents accent praten over de dingen die haar overkomen en dingen waarvoor ze zich hierbuiten soms schaamt, maar die hier allemaal zonder meer aan bod kunnen komen. Over het feit dat ze slechts tot haar 14 jaar naar school is geweest en niet goed kan lezen en schrijven, waardoor ze heel moeilijk werk kon vinden. Ondertussen heeft ze -door net als haar mama enkele jaren als vrijwilliger te werken in de kringloopwinkel- er voor drie dagen per week een vaste job gevonden. Of over haar drie tienerzonen waar ze zo trots op is, omdat ze ondanks alles zo goed hun best doen op school. Ze hoopt dan ook dat zij hun middelbaar in het buitengewoon onderwijs wel zullen afmaken. Ik kan het alleen maar met haar mee hopen, net zoals ik wens dat ze haar enthousiasme en haar goed humeur kan behouden.

Diversen

Een inspirerende visie BOEKBESPREKING Rob Tielman. Een begeesterd humanist Franky Bussche hoofd van dienst Studie en Onderzoek

Humanisme is een bewust door mensen gemaakte dynamische levensbeschouwing die zich aanpast aan de specifieke omstandigheden van het moment en waarin zelfbeschikking centraal staat. Rob Tielman drukte -en drukt- als humanistisch bestuurder zijn stempel op het georganiseerde humanisme in Nederland. Hij had ook contacten met ons land en speelde een belangrijke rol in de internationale humanistische beweging binnen de International Humanistic and Ethical Union (IHEU). Door zijn werk oefende hij ook invloed uit buiten de humanistische beweging. Met zijn medewerking heeft het georganiseerd humanisme in Nederland een rol gespeeld bij het bevrijden van de verzuilde samenleving uit de paternalistische greep van het christendom en conservatisme. Dit boek brengt ons een bloemlezing van teksten met Tielmans visie op humanisme en richt zich tot een breed publiek. Deze publicatie dient niet alleen om terug te blikken, maar vormt een bron van inspiratie voor het humanisme nu en in de toekomst. Tielmans humanistische ideaal van individuele zelfbeschikking, en de strijd voor concrete vormen daarvan, zal altijd actueel blijven. Gedurende ruim tien jaar was Rob Tielman voorzitter van het Humanistisch Verbond (HV) in Nederland. Zijn proefschrift Homoseksualiteit in Nederland (1982) is een belangrijk werk op het gebied van de historiografie van de homobeweging in Nederland. Al meer dan veertig jaar zet hij zich in voor het georganiseerd humanisme, de homo-emancipatie en het openbaar onderwijs. Rob Tielman had -en heeft- ontelbare

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

37

Diversen

bestuurlijke functies binnen humanistische organisaties, vooral op het gebied van onderzoek en media. Rob Tielman zag voor het Humanistisch Verbond vier taken weggelegd. Een eerste taak betrof de belangenbehartiging van de buitenkerkelijken. De tweede taak was deze als bezinningscentrum, waarbij het HV geen pasklare antwoorden geeft op de vragen van de tijd, maar de mensen behulpzaam wil zijn door het aanreiken van levensbeschouwelijke uitgangspunten. Praktisch humanisme vormt de derde taak met onder andere geestelijke verzorging in gevangenissen, de strijdkrachten, in zieken- en bejaardentehuizen en in de plaatselijke gemeenschappen en humanistisch vormingsonderwijs op de scholen. Als laatste taak formuleerde hij maatschappelijke activiteiten, waardoor het humanisme een herkenbaar gezicht kan krijgen en voor iedereen onze levensovertuiging concreet kan worden. Hij wees onder andere op de legalisering van abortus en euthanasie, op de handhaving van een verdraagzame zedelijkheidswetgeving, op bescherming van de privacy, op de ontwikkelingssamenwerking... In het tweede deel van het boek krijgen we een bloemlezing uit de talrijke publicaties van Rob Tielman. Ze worden opgesplitst in drie thema’s: humanisme, onderwijs en emancipatie. Als humanist gaat hij niet uit van een dogmatisch rationalisme en een blind geloof in vooruitgang door wetenschap en techniek, zoals sommige tegenstanders beweren. Rob Tielman kiest niet voor verzuilde of neutrale instellingen maar voor levensbeschouwelijk pluriforme instellingen. Willen we de kritiek op

38

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

het humanisme van overmatig individualisme en gebrek aan solidariteit ernstig nemen, dan zal men internationaal moeten werken aan de opbouw van praktisch humanisme. Vrijheid is niet de afwezigheid van dwang, maar de aanwezigheid van het vermogen zelf zin en vorm te geven aan het eigen bestaan. Dergelijke vrijheid ontstaat niet automatisch, maar vereist een juiste begeleiding. Het zelfbeschikkingsrecht staat centraal in het humanisme. De IHEU heeft dan ook een internationaal mensenrechtenproject opgericht ter ondersteuning van de mensenrechten van humanisten en andere ongodsdienstigen, omdat daar de eerste prioriteit ligt ter verdediging van het menselijk zelfbeschikkingsrecht. Een andere prioriteit ligt in het ontwikkelen van nieuwe organisaties in ontwikkelingslanden en het bevorderen van de professionalisering via een beroepsvereniging. Levensbeschouwelijke pluriformiteit bevordert de keuzemogelijkheid en daarmee de zelfbeschikking. In het oude vooruitgangsgeloof werd aangenomen dat de vervanging van godsdienstonderwijs door kennisoverdracht automatisch tot betere mensen zou leiden. Dit leidt echter tot de vervanging van theocratie door technocratie. Technocratisch onderwijs blijkt echter een goede voedingsbodem te zijn voor irrationalisme en fundamentalisme. Secularisatie maakt vooruitgang mogelijk, maar het is niet vanzelfsprekend dat die gerealiseerd wordt. De mensen moeten in staat gesteld worden om zelf zin en vorm te geven aan hun bestaan. De staat heeft een voorwaardenscheppende rol maar uiteindelijk

zijn het de mensen zelf die individueel en gezamenlijk aan hun zingeving vorm zullen moeten geven. Organisaties die hebben gekozen voor een theoretische, atheïstische benadering zijn minder geslaagd dan die welke gekozen hebben voor een pluriform humanisme dat voorziet in concrete zingevingsbehoeften. Zaken zoals humanistisch vormingsonderwijs en humanistische geestelijke verzorging spreken dan ook veel meer mensen aan dan de godsdienstbestrijding. De humanisten hebben in de traditie van de verlichting gestreden voor een loskoppeling van het onderwijs van de kerken. Vanuit het menselijk zelfbeschikkingsrecht kozen de humanisten niet voor een humanistische school maar voor een levensbeschouwelijk pluriforme school. De verspreiding van kennis betreffende de verschillende geestelijke stromingen speelt een belangrijke rol, evenals het keuzeaanbod van godsdienstig en humanistisch vormingsonderwijs voor wie daar gebruik van wil maken. Dergelijke scholen zijn beter in staat om leerlingen voor te bereiden op een levensbeschouwelijk pluriforme samenleving gebaseerd op een gelijke behandeling voor iedereen. De bloemlezing wordt afgerond met verschillende bijdragen van Rob Tielman over emancipatie onder andere betreffende vrouwenemancipatie en homoseksualiteit.

Rob Tielman. Een begeesterd humanist Bert Gasenbeek en Floris van den Berg (redactie) Breda: Uitgeverij Papieren Tijger, 2010, 309 p. ISBN 978 90 6728 248 2

Diversen

Neoliberalisme: van utopie tot dystopie BOEKBESPREKING

De utopie van de vrije markt Photis Schurmans

Het meest recente boek van Hans Achterhuis, De utopie van de vrije markt is een toegankelijk overzicht van het marktdenken en haar utopie, het neoliberalisme, in hun historische en actuele aspecten, dat de eenzijdige kijk op onze economische actualiteit in perspectief stelt. Het is een van de weinige filosofische werken die trachten de verbinding te maken met de economische actualiteit. Achterhuis zet een zelf toegegeven lacune in zijn voorgaande boeken meer dan recht en belicht uitgebreid de invloed en ideologie van Atlas Shrugged (1957), de utopie van de begeerte, van Ayn Rand. Niet zonder de nodige zelfkritiek moet Hans Achterhuis toegeven dat hij zowat alle technische en sociale utopieën onder

de loep heeft genomen in zijn voorgaande werken De erfenis van de utopie (1998) en Utopie (2006) doch veel te weinig aandacht heeft besteed aan een toch wel zeer actuele utopie, die van het neoliberalisme.(1) Achterhuis verklaart zijn eigen en de Europese blindheid voor het utopisch karakter van het neoliberalisme doordat het zich, zoals elke ideologie, manifesteert als ‘een onontkoombare en natuurlijke visie op de werkelijkheid’. Van deze spannende kanjer van meer dan 1.200 bladzijden, de popularisering van de economische inzichten van de Oostenrijkse en Chicago school, gaan in de Verenigde Staten elk jaar meer exemplaren over de toonbank (500.000 in 2009). Deze utopische roman geldt voor de modale Amerikaan als het meest toonaangevende boek na de Bijbel en bepaalt in hoge mate zijn visie op de rol van de staat en op de maatschappelijke verhoudingen. Atlas Shrugged voldoet aan alle basiskenmerken die Achterhuis reeds in De erfenis van de utopie definieerde. Maakbaarheid, samenleving en totaliteit onderscheiden een utopie van abstracte wensdromen. De neoliberale utopie manifesteert zich in het vrij maken van de markt waarbinnen, via vraag en aanbod, prijzen de ideale verhoudingen tussen arbeid en kapitaal zullen uitdrukken. Geld en concurrentie, geregeerd door eigendomsrechten en wetgeving, bepa-

len de intermenselijke relaties. Enkel de totale afbraak van de bestaande samenleving kan leiden tot een nieuwe en gelukkige maatschappij, hervorming is geen optie, enkel een bestendiging van een slecht systeem. Net zoals elke utopie houdt zij mensen een gelukkige, harmonische en welvarende toekomst voor. Ayn Rand, in een vroeger leven Alissa Rosenbaum, is een in 1926 naar de Verenigde Staten uitgeweken Russische uit een Joods middenstandsgezin. Haar eerste boek, Fountainhead, verschenen in 1943, kent pas na WOII succes. In dit boek houdt Rand een pleidooi voor anarchistisch individualisme, voor de vrijheid van waarden en idealen van het creatieve individu, die voortdurend stoten op het conformisme van de maatschappij. Rond haar persoon ontstaat, na de publicatie van Atlas Shrugged uit een schare uitgekozen fans, de Objectivistische Kring. Deze baseert zich op Rands filosofie, dat de objectief kenbare werkelijkheid met de menselijke rede te vatten is, waarbij het volgen van eigen belangen geen subjectieve keuze is, maar objectief gezien de meest redelijke optie. Daar daagt het rationele-keuze model. Rand ontpopt zich als de absolute goeroe van een sekte die het eigenbelang voorstaat en waarvan de leden uiteindelijk de personages van Atlas Shrugged incarneren. Alan Greenspan, van 1987 tot 2006 voorzitter van de Amerikaanse centrale bank of Federal Reserve, was er van het begin van de jaren 1950 bij en bleef tot de dood van Rand in 1982 een loyaal lid. Greenspan en Rand blijken nauw samengewerkt te hebben aan Atlas Shrugged, dat Greenspan zelf ‘het morele fundament van het kapitalisme’ noemt. Groot

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

39

Diversen

was zijn inbreng in de 70 pagina’s lange redevoering van de held van de utopische revolte, de filosofische onderbouw van het objectivisme, en zijn kennis van de staalindustrie inspireerde Rand voor één van de belangrijkste protagonisten. De ideale kapitalistische maatschappij die in de roman wordt geschetst gaat ervan uit dat de onzichtbare hand van Adam Smith zich realiseert in de harmonie van alle privé-eigenbelangen. Begeerte, hebzucht en concurrentie beheersen de markteconomie in een samenleving waarin niets gratis is, één grote vrije markt door middel van de scheppende productie van onschendbare eigendom. Het neoliberale Atlantis staat in schril contrast met de buitenwereld, die vooral gekenmerkt wordt door het primeren van het belang van de maatschappij als geheel. Staatsinterventie leidt op alle vlakken, door het in de kiem smoren van elke vorm van initiatief, onvermijdelijk tot stagnatie en verval. Zo kan de grondlegger van de Oostenrijkse school, Ludwig von Mises, het boek ontvangen als een ‘overtuigende analyse van alle kwalen van de welvaartstaat’. Greenspan heeft in de loop van zijn bijna 20-jarige carrière aan het hoofd van de Federal Reserve steeds de principes van een zo vrij mogelijke markt en zo weinig mogelijk staatsinterventie gehuldigd, onder andere door uit hoofde van zijn functie zo min mogelijk te interveniëren wanneer het over het handhaven van regulering betrof. Zo moet Greenspan, na de financiële crisis opgeroepen om te getuigen voor een commissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, ootmoedig toegeven dat, in tegenstelling tot zijn 40 jaar lange overtuiging, de vrijemarktideologie niet werkt, dat er een fout in zit. Tot ver in de middeleeuwen onderschreef de westerse wereld Aristoteles’ veroordeling van handels- en geldpraktijken. Geld gold lang als middel tot een beter leven en werd pas in de loop van de laatste 500 jaar, stap voor stap, verheven tot doel op zich, tot dè ultieme ambitie. Een evolutiegeschiedenis van het denken over de productiefactoren: arbeid, geld en grond. Al bij Thomas

40

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

Moore zien we een verheffen van de arbeid, die bij de Grieken nog werd gezien als een noodzakelijke levensondersteunende activiteit enkel slaven waardig, tot een verplichting voor alle inwoners van Utopia en een middel tot het verwerven van land als bezit. Bij John Locke krijgt dit denkpatroon vaste vorm in zijn theorie van arbeid, eigendom en kolonisatie. Arbeid en grond groeien zo uit tot verhandelbare vrije eigendom van de mens. Een concurrentiestrijd die bij Smith op de vrije markt beteugeld wordt door het eigenbelang van alle deelnemers, maar waarbinnen burgers door het juridisch staatsapparaat moeten worden beschermd voor excessen van malafide zakenlui en sympathie nog een grote rol speelt. Op homo economicus, handelend volgens rationele keuzemodellen, moet worden gewacht tot Jeremy Benthams utilisme waarbinnen, mathematisch, elke handeling afgewogen wordt aan de mogelijke toe- of afname van geluk voor het betrokken individu. Uiteindelijk voelt, volgens Friedrich von Hayek, deze berekende mens zich enkel als een vis in het water van de vrije markt, de ultieme zich in de geschiedenis van de mens spontaan ontwikkelde institutie, aan wiens groei door gecalculeerde toekomstanticipatie slechts door dwaasheid beperkingen -in de vorm van overheidsplanning- worden opgelegd, die enkel kunnen leiden tot totalitarisme. Kritische visies vormen Karl Marx, voor wie geld in de vorm van kapitaal een zelfstandige macht is geworden die de deelnemers aan de markteconomie beheerst zonder dat zij beseffen dat zij het zelf hebben gecreëerd. Emile Durkheims anonieme maatschappelijke solidariteit tussen mensen als organische delen van de samenleving. John Maynard Keynes’ herziening van gangbare economische modellen, als zou de ‘natuurlijke’ werking van de markt de arbeids- en kapitaalmarkt regelen, vormt de onderbouw voor massale tussenkomst van de staat in de marktwerking die steeds wordt beheerst door onzekerheid en instabiliteit. Zoals Bentham er niet onderuit kan dat mensen opgevoed en gekneed moeten

worden om rationele geluksberekeningen te kunnen volgen, zo moet Milton Friedman, volgeling van von Hayek, zijn toevlucht nemen tot overtuiging om de democratische en economische voordelen op lange termijn van gedereguleerde en geprivatiseerde instituten duidelijk te maken aan de grote massa. Praktische voorbeelden van de implementering van het neoliberalisme zijn de schokdoctrine toegepast in het Chili van Pinochet, de toepassing van de Washington Consensus sinds de jaren 1980 in ontwikkelingslanden, de manier waarop de hulp na de tsunami vaak leidde tot deconstructie van de cultuur en de diefstal van land van lokale bevolkingsgroepen die zich tot dan tegen privatisering hadden verzet, de gevolgen van het overdragen van het waterbeheer in privéhanden in de derde wereld, de zorgsector en tenslotte de cultuurverandering teweeg gebracht door de invoering van prestatiebonussen waardoor enkel nog geld verdienen de boodschap was voor managers van bedrijven die überhaupt geen maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben. Uiteindelijk overwint Friedmans overtuiging dat “[staats]interventies… via de regering mensen willen dwingen om hun onmiddellijke belangen op te geven in ruil voor een verondersteld algemeen belang”. In het gezelschap van Karl Polyani gaan we op zoek naar de sociale maatschappelijke relaties die het eigenbelang, of hebzucht en afgunst en de overheersende simplistische idee van het vrije marktsysteem overstijgen om homo economicus op zijn plaats te zetten. Hoe kunnen we hier, in navolging van Durkheim, een moderne vorm van solidariteit tegenover stellen. Hiertoe gaat Achterhuis terug naar de subsistentie-economie of de zelfvoorzienigheid van de Griekse oikos, die binnen de westerse wereld wordt herleid tot het kerngezin, in elke wedersamengestelde vorm. Onmiddellijk wordt de link gemaakt met één van Achterhuis’ stokpaardjes, de ‘gemeenheid’, of het gebruiksrecht op de meent om in het fysieke voortbestaan van het gezin te voorzien, als een hedendaags alternatief waarbij gemeenschappen door samenwerking de verantwoordelijkheid voor

hun levensonderhoud, milieu en natuur dragen, zoals ook door Elinor Ostrom, Nobelprijswinnaar economie in 2009, onderkend. Wederkerigheid staat in voor het sociale voortbestaan van de groep door middel van de gift, die staat voor solidariteit en gulheid, en ook in anonieme relaties blijft voortbestaan. Herverdeling is één van de karakteristieken van de welvaartstaat, vooral via belastingen en sociale toelagen, doch is van alle tijden. Achterhuis beperkt zich verder tot de constatering dat een vacuüm is ontstaan ter linker zijde van het politieke spectrum en er nood is aan ‘aansprekende maatschappijbeelden en aan overtuigende morele en politieke idealen’. Volgens Achterhuis zal het noodzakelijke herstel van evenwicht tussen markt, staat en burgers Aristoteles’ kardinale deugden vergen: praktische wijsheid, moed, zelfbeheersing en maatgevoel, en tenslotte rechtvaardigheid. Het zou interessant geweest zijn een meer uitgewerkte analyse van de neoliberale keuze van welvaartsstaten te zien in haar consequenties op de huidige sociale condities en hun toekomstige evolutie. Want het neoliberalisme dat ongezien is binnengeslopen in alle welvaartsstaten door privatisering van overheidsbedrijven, het uitbesteden van zorg, belastingverminderingen… leidt ertoe, zoals beschreven door Michel Foucault, dat de inherente solidariteit wordt uitgehold en vervangingsinkomens niet langer een relatief minimum zijn in functie van de andere inkomens maar een absoluut minimum, waarmee nauwelijks nog kan worden overleefd. De geweldloosheid van het vrije arbeidscontract wordt dan dwang om tegen eender welke voorwaarden in alle omstandigheden te werken om aan armoede te ontsnappen. Hoe vrij kan een mens zijn loondienst aanbieden wanneer hij wordt onderworpen aan marktwerking, als arbeid, zoals reeds geconstateerd door Friedrich Engels, het enige verhandelbare bezit is van grote groepen eigendomlozen. De Verenigde Staten, wieg van het neoliberalisme, zijn sinds hun

ontstaan doordrongen van een optimistische kracht, het najagen van de ‘American Dream’. Op basis van persoonlijk kunnen, inzet en volharding kan iedereen de hoogste sporten van de sociale ladder bereiken. De sociale ontwikkelingen in de Verenigde Staten hebben er echter toe geleid dat een steeds groter deel van de bevolking niet meer de ontplooiingskansen krijgt die essentieel zijn om dergelijke ambities überhaupt waar te kunnen maken. Een onderwijssysteem, gefinancierd met lokale en staatsmiddelen waaraan de federale overheid geen deel heeft, waarbinnen men veelal verplicht wordt in zijn eigen buurt school te lopen, leidt, zeker in een land met een belangrijke ruimtelijke segregatie, tot concentratiescholen met weinig middelen. Als dan ook studietoelagen verminderen, wordt het ideaal van gelijke onderwijskansen dat de mogelijkheid tot sociale en economische promotie moest creëren ondergraven en mondt uit in stratificatie van de sociale klassen. Het onzekere substituut voor loonbehoud en sociale voorzieningen wordt ontwricht. Komt daarbij de ontmanteling van de sociale zorg en het onderwerpen van het hele bestel aan de marktmechanismen dan is bestaansonzekerheid de norm en economische onafhankelijk een verre droom. Na de kredietcrisis is wel duidelijk waar von Hayeks afkeer van elke interventie op de markt en zijn navolger Friedmans monetarisme, of het zich beperken van de staat tot het inperken van inflatie enkel door de rentevoeten te bepalen waardoor de geldmassa steeds toeneemt, zoals systematisch toegepast door Greenspan, toe heeft geleid. Een overvloed aan goedkope leningen met een gigantische financiële luchtbel die uiteindelijk de werkelijke economie ten val brengt bij gebrek aan regulering en controlemechanismen. Nochtans blijkt het neoliberaal activisme nog steeds springlevend. Ook al schreef Achterhuis voor het uitbreken van de eurocrisis, tussen Europese landen waren basisprincipes van herverdeling, wederkerigheid en gemeenheid al ver zoek. Het is vreemd dat Achterhuis zich beperkt

tot een analyse van de impact van de paarse politiek in Nederland. Door de overvloed aan overheidsbesparingen -de huldiging van de Washington consensus- en noodzakelijkerwijs het terugdringen van de sociale uitgaven, nog steeds de grootste uitgavenpost van veel leden van de Europese Unie, zullen de herverdelingsmechanismen onder druk komen te staan, niet alleen tussen rijk en arm maar ook tussen jong en oud. De Verenigde Staten zijn nooit een welvaartsstaat geweest in de Europese betekenis van het begrip. Veel voorzieningen die in Europa nodig worden geacht voor het welzijn van de burgers, zoals gezondheidszorg en nutsvoorzieningen zijn er nooit ontdaan van de pure marktwerking en de sociale voorzieningen zijn er, zeker sinds de hervormingen in de jaren tachtig, eerder geschoeid op een leest van liefdadigheid dan dat ze een herverdelend karakter hebben. Het paternalistische karakter van de armenzorg, waarbij arme mensen de facto niet langer worden beschouwd als volwassenen die gedegen beslissingen kunnen nemen over hun eigen leven, vertaalt zich in het feit dat sociale bijstand geen recht is maar een gunst waarvoor aan bepaalde criteria moet worden voldaan en resulteert in een groot aantal vrijwillige liefdadigheidsorganisaties die de rol van de staat invullen waar deze tekort schiet, voedselvoorzieningen, opvang voor daklozen, gezondheidszorg… waardoor mensen, door hun afhankelijkheid van de welwillendheid van anderen, hun waardigheid verliezen bij het invullen van minimale levenscondities. Is dit de toekomst van Europa? Is dit de toekomst van de wereld?

Noot 1. Achterhuis definieert in navolging van Foucault het neoliberalisme in zijn meest ruime zin met inbegrip van het anarcho-liberalisme, het anarcho-kapitalisme en in zijn perceptie ook het neoconservatisme in zoverre zowel neoliberalisme als neoconservatisme de vrijemarktwerking en de verbreiding van de democratische principes huldigen.

De utopie van de vrije markt Hans Achterhuis Rotterdam Lemniscaat, 2010 ISBN 9789047702573.

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

41

ISABELLE PATEER OTHERWEYES

© FOTO’S

Ook vrijzinnigen wachten mee... 42

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

Internationaal

Wachtnacht 10.000 wachters op 11 september Guy Capals stafmedewerker UCOS

UCOS,

DE

(HUJO) 2010

U NIE V RIJZINNIGE V ERENIGINGEN (UVV),

EN HET

G EUZENHUIS

DE

H UMANISTISCHE J ONGEREN

NODIGEN JE UIT OM OP ZATERDAG

SAMEN MET DUIZENDEN ANDEREN OP HET

S INT-P IETERSPLEIN

11 TE

SEPTEMBER

G ENT

KOMEN WACHTEN . I NDERDAAD, JE LEEST HET GOED : TE KOMEN WACHTEN . DAN ?

8

W EL ,

HEEL SIMPEL : OP DE REALISATIE VAN DE

AFSPRAKEN VOOR EEN BETERE WERELD ’.

MEE TE

WAAROP

‘M ILLENNIUMDOELSTELLINGEN :

1. Armoede halveren Het aantal mensen dat honger lijdt en minder dan een euro per dag kan uitgeven, is gehalveerd.

2. Iedereen naar school Alle kinderen in de wereld krijgen basisonderwijs.

3. Gelijke kansen Meisjes mogen net zo vaak naar school als jongens. De kloof in het onderwijs is verdwenen.

4. Minder kindersterfte In 1990 stierven 13 miljoen kinderen in de armste landen, vaak door makkelijk te genezen ziektes. In 2015 zijn dat er hooguit 4 miljoen.

5. Minder moedersterfte Zwanger zijn is gevaarlijk: maar liefst een half miljoen vrouwen per jaar stierven eraan! Dat aantal ligt in 2015 driekwart lager.

6. Aids stoppen De verspreiding van hiv/aids en andere ziekten zoals malaria en tbc, stopt. Het aantal nieuwe besmettingen blijft stabiel.

7. Duurzaam milieu Het aantal mensen dat geen schoon drinkwater heeft, is gehalveerd. Met een duurzaam milieubeleid gaan we onder andere ontbossing, klimaatverandering en het verdwijnen van soorten tegen.

8. Samenwerken Niet alleen het Zuiden werkt aan de Millenniumdoelen, ook de rijke landen zetten hun beste beentje voor. Dat doen we niet alleen door geld te geven. We voeren ook eerlijke handel, we zorgen voor betaalbare medicijnen en we schelden oude schulden kwijt.

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

43

Internationaal

% In the picture New York City Parade (27 juni 2010)

Ambitieus? Dat valt wel mee. Eigenlijk moeten we de armoede niet halveren, maar helemaal uitroeien. De Millenniumdoelen zijn zo ontworpen dat ze zeker gehaald kunnen worden. Tenminste, als iedereen zich aan zijn beloften houdt. Op 5 jaar voor het verlopen van de zelf gestelde deadline zien we echter dat dat nog te weinig gebeurt. Vind jij ook dat we genoeg gewacht hebben? Tijd voor actie? Dan moet je op de Wachtnacht zijn. Met meer dan 10.000 wachtenden sturen we een niet te missen signaal de wereld in. Met een videoboodschap vanop het SintPietersplein te Gent laten we weten dat de tijd van wachten voorbij is. Zodat de wereldleiders het tot in New York horen.

En er staat een pak meer op het

programma: 15u00 Debat over de Millenniumdoelstellingen in Kunstencentrum Vooruit. Of liever een filmvoorstelling? Dat kan. De film 8 wordt vertoond in het nabij gelegen universiteitsgebouw. 16u00 Allen naar het Sint-Pietersplein! Eric Melaerts & Friends begeleiden verschillende artiesten zoals Sioen, Luc De Vos en vele anderen. 18u30 ‘Le moment suprême’, de opname van de videoboodschap. We hebben je nodig! Speel de hoofdrol in deze film en zorg dat je erbij bent.

44

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

Wachtnacht We geven het neusje van de zalm nog niet prijs, maar één ding is zeker: we swingen de nacht in met een concert van een internationale topper. En ben je het wachten nog niet moe, dan kan je de nacht rond maken in het café van Kunstencentrum Vooruit. Studio Brussel zorgt 6 uur lang voor een live uitzending tot de vroege ochtend.

Praktisch Wanneer? 11 september vanaf 15 u. tot de kleine uurtjes van 12 september 2010. Waar? Sint-Pietersplein en Kunstencentrum Vooruit te Gent. Kinderen? Ook de kleintjes zijn welkom. Kinderen en ouders kunnen in de namiddag samen spelen in verschillende leeftijdszones in het kinderdorp.

Kostprijs? Gratis!

Meer info of wil je graag meewerken aan dit evenenement? Contacteer UCOS via [email protected] of T 02 649 69 63

Vrij-oO nN -zinnig

Veerle Cannoot

Dat mensen zichzelf tot de meest gruwelijke dingen dwingen of zich de meest aangename geneugten des levens ontzeggen om de goden gunstig te stemmen, dat weten we ondertussen wel. Maar echt wennen doet het nooit. Helemaal tragisch wordt het pas als er kinderen bij betrokken worden. Getuige het verhaal van een man in Maleisië die zich niet lekker voelde en zijn heil zocht bij een waarzegster. Zijn zoontje van amper een jaar oud was volgens haar de bron van alle kwaad. Het kind bracht ongeluk aan zijn vader. De man liet er geen gras over groeien en loste het probleem op bijzonder praktische wijze op: hij doodde zijn kind en dumpte het nadien in de riool.

Bron: Het Laatste Nieuws – 23 juni 2010

Hoe maakt u kans? Vul snel het kruiswoordraadsel in en stuur het sleutelwoord vóór 28 september 2010 naar de Unie Vrijzinnige Verenigingen, Brand Whitlocklaan 87 te 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe of fax het door op nummer 02 735 81 66. U kan het ook via e-mail aan ons bezorgen: [email protected]. Met evenwel vermelding van ‘oplossing kruiswoordraadsel’ en persoonlijke gegevens. De oplossing verschijnt samen met de namen van de vijf winnaars in het volgende nummer.

Oplossing vorig nummer Het sleutelwoord dat we zochten was KLEURRIJK. Winnaars vorig nummer: De Coninck Marcella uit Halle Van den Bossche Paul/Vinck Magda uit Wachtebeke-Overslag Byl Frankie uit Oostduinkerke

V OORNAAM N AAM

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

G EBOORTEDATUM A DRES

M

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

o

V

o

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Donkers Danny uit Vosselaar

Kruiswoordraadsel 5

Vijf winnaars krijgen elk het boek Ik ben iemand/niemand van Guy Didelez & Lieven De Pril.

Hendrickx Bart uit Leuven Zij kregen elk het boek Lijn3. Beelden & verhalen uit de stadsrand van Gent een verhaal van Jan Beke met beelden van Filip Claus, Bob Van Mol, Tom Dirven, Yann Bertrand, Jimmy Kets & Jonas Lampens.

ANTWOORD: 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

© Puzzelland.com

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

45

Jongeren & Cultuur

Vlieg Emily Verté consulent-stafmedewerker

OF

HET NU GAAT OVER EEN SCHATTENZOEKTOCHT IN EEN MUSEUM OF EEN HEUS CIRCUS -

FESTIVAL , JE KAN HET ALLEMAAL VINDEN AAN DE HAND VAN HET E -ZINE EN DE MEDIA PARTNERS VAN

VLIEG. DE

FRISSE EN BLITSE WEBSITE VAN

‘UIT

MET

VLIEG’

IS NAAST EEN

STRELING VOOR HET OOG EVENEENS EEN HANDIGE TOOL OM KINDEREN ÉN HUN OUDERS IN CONTACT TE BRENGEN MET HET BESTAANDE CULTURELE AANBOD VOOR KINDEREN .

etenschappelijk onderzoek toont aan dat interesse in cultuur bij kinderen aanwezig is, maar de weg er naartoe niet altijd gevonden wordt. Het ouderlijk milieu blijkt daar een grote rol in te spelen. Vlieg, een campagne van CultuurNet Vlaanderen, tracht daar een antwoord op te bieden. Zij plaatst het bestaande cultuuraanbod voor de -12-jarigen in de schijnwerpers en wijst hen de weg naar cultuur. Zo maken ruim 140 cultuurhuizen en gemeenten gebruik van Vlieg in hun communicatie en trekken op

W

die manier duizenden kinderen over de cultuurdrempel. In eerste instantie wil Vlieg informeren en prikkelen. Hiermee willen ze één van de grootste drempels van cultuurparticipatie, namelijk gebrek aan informatie, wegnemen. Daarnaast geven ze kinderen, ouders en hun begeleiders een duwtje in de rug om cultuur op te snuiven. Om deze campagne meer slagkracht te geven, wordt samengewerkt met verschillende bekende ‘merken’. Ketnet en Yeti om een paar voorbeelden te noemen.

Zo is in Yeti, het magazine van Klasse voor 10- tot 12-jarigen, een ‘Vlieg je mee’-rubriek opgenomen met doetips voor tieners. En ook Ketnet brengt regelmatig dergelijke tips. Vlieg doet kinderen voelen dat cultuur ook iets voor hen is.

Meer informatie? Surf vliegensvlug naar www.uitmetvlieg.be

TEKENINGEN © WWW.UITMETVLIEG.BE

46

SEPTEMBER

-

OKTOBER 2010

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN v. z .w. FEDERAAL SECRETARIAAT Brand Whitlocklaan 87 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe T 02 |735 81 92 - F 02 |735 81 66 [email protected] www.unievrijzinnigeverenigingen.be

Provinciale Centra Morele Dienstverlening BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST PCMD Brussel Stalingradlaan 18-20 - 1000 Brussel T 02 242 36 02 - F 02 242 56 17 [email protected]

PROVINCIE ANTWERPEN PCMD Antwerpen Jan Van Rijswijcklaan 96 - 2018 Antwerpen T 03 259 10 80 - F 03 259 10 89 [email protected]

PROVINCIE LIMBURG PCMD Hasselt A. Rodenbachstraat 18 - 3500 Hasselt T 011 21 06 54 - F 011 23 55 16 [email protected]

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN PCMD Gent Sint-Antoniuskaai 2 - 9000 Gent T 09 233 52 26 - F 09 233 74 65 [email protected]

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT PCMD Leuven Tiensevest 40 - 3000 Leuven T 016 23 56 35 - F 016 20 75 47 [email protected]

PROVINCIE WEST-VLAANDEREN PCMD Brugge Jeruzalemstraat 51 - 8000 Brugge T 050 33 59 75 - F 050 34 51 69 [email protected]

Centra Morele Dienstverlening BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST CMD Jette Jetse laan 362 - 1090 Jette T 02 513 16 33 - F 02 420 42 98 [email protected]

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN CMD Aalst Koolstraat 80-82 - 9300 Aalst T 053 77 54 44 - F 053 77 97 70 [email protected] CMD Eeklo Boelare 131 - 9900 Eeklo T 09 218 73 50 - F 09 218 73 59 [email protected] CMD Ronse Zuidstraat 13 - 9600 Ronse T 055 21 49 69 - F 055 21 66 68 [email protected] CMD Sint-Niklaas Ankerstraat 96 - 9100 Sint-Niklaas T 03 777 20 87 - F 03 777 31 64 [email protected] CMD Zottegem Kastanjelaan 73 - 9620 Zottegem T 09 326 85 70 - F 09 326 85 73 [email protected]

PROVINCIE ANTWERPEN CMD Antwerpen Breughelstraat 60 - 2018 Antwerpen T 03 227 47 70 [email protected]

PROVINCIE LIMBURG CMD Genk Bochtlaan 16 bus 6 - 3600 Genk T 089 51 80 40 - F 089 51 80 49 [email protected]

CMD Herentals Lantaarnpad 20 - 2200 Herentals T 014 85 92 90 - F 014 85 44 39 [email protected]

CMD Lommel Hertog Jan Plein 24 - 3920 Lommel T 011 34 05 40 - F 011 34 05 49 [email protected]

CMD Mechelen O.-L.-Vrouwestraat 29 - 2800 Mechelen T 015 45 02 25 - F 015 43 55 19 [email protected]

CMD Maasland Pauwengraaf 63 - 3630 Maasmechelen T 089 77 74 21 - F 089 77 74 22 [email protected]

CMD Turnhout Begijnenstraat 53 - 2300 Turnhout T 014 42 75 31 - F 014 42 54 40 [email protected]

CMD Tongeren Vlasmarkt 11 - 3700 Tongeren T 012 45 91 30 - F 012 45 91 39 [email protected]

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT CMD Halle Molenborre 28/02 - 1500 Halle T 02 383 10 50 - F 02 383 10 51 [email protected]

PROVINCIE WEST-VLAANDEREN CMD Diksmuide Esenweg 30 - 8600 Diksmuide T 051 55 01 60 - F 051 55 01 69 [email protected]

CMD Tienen Beauduinstraat 42 3300 Tienen T 016 81 86 70 - F 016 82 40 31 [email protected]

CMD Ieper Korte Torhoutstraat 4 - 8900 Ieper T 057 23 06 30 - F 057 23 06 39 [email protected]

CMD Vilvoorde Frans Geldersstraat 25 - 1800 Vilvoorde T 02 253 78 54 - F 02 253 57 87 [email protected]

CMD Kortrijk Overleiestraat 15A - 8500 Kortrijk T 056 25 27 51 - F 056 25 27 53 [email protected] CMD Roeselare Godshuislaan 94 - 8800 Roeselare T 051 26 28 20 - F 051 26 28 26 [email protected]

Antennes Morele Dienstverlening PROVINCIE ANTWERPEN AMD Lier Begijnhofstraat 4 2500 Lier T 03 488 03 33 - F 03 488 03 33 [email protected]

PROVINCIE LIMBURG AMD Bilzen Klokkestraat 4 bus 1 3740 Bilzen T 089 30 95 60 - F 089 56 57 94 [email protected]

AMD Mol Laar 2 bus 3a 2400 Mol T 014 31 34 24 - F 014 31 34 24 [email protected]

AMD Leopoldsburg Koningstraat 49/gelijkvloers 3970 Leopoldsburg T 011 51 62 00 - F 011 51 62 09 [email protected]

AMD Sint-Truiden Kazernestraat 10/001 3800 Sint-Truiden T 011 88 41 17 - F 011 31 26 45 [email protected]