uvv Zin in armoede? Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx ISSN Afgiftekantoor Brussel X Verschijnt tweemaandelijks

ISSN 0772-6627 • Afgiftekantoor Brussel X Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx Verschijnt tweemaandelijks 2010 - 27ste jaargang nr. 6

uvv

Zin in armoede?

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN VZW HOOFDREDACTIE Federaal Secretariaat

Anne-France Ketelaer Marina Van Haeren

REDACTIEMEDEWERKERS Franky Bussche

COVER : JAN VAN OOST TOKYOGHOST

-

TEXTIEL , HAAR, BONTJAS, ZIJDE

-

LEVENSGROOT

PRIVATE VERZAMELING BELGIE

Brand Whitlocklaan 87 Veerle Cannoot 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe T 02 | 735 81 92

Liza Janssens Klaas Nijs Sonny Van de Steene Jenoff Van Hulle Emily Verté

COÖRDINATOR F 02 | 735 81 66 [email protected]

www.unievrijzinnigeverenigingen.be

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

-

1993

Sonny Van de Steene

LAY- OUT

CONFORM DE WET TOT BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER TEN OPZICHTE VAN DE VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS (8 DECEMBER 1992) DELEN WIJ U MEE DAT EEN AANTAL VAN UW PERSOONSGEGEVENS OPGENOMEN WORDEN IN ONS ADRESSENBESTAND. UVV ZAL, ALS HOUDER VAN DIT BESTAND, UW GEGEVENS VERWERKEN IN HET KADER VAN VOLGEND DOELEIND: VERSPREIDEN VAN PUBLICATIES EN INTERNE COMMUNICATIE. SCHRIFTELIJK VERZOEK, GERICHT AAN MEVROUW MARINA VAN HAEREN, SECRETARIS-GENERAAL, BRAND WHITLOCKLAAN 87 TE 1200 SINT-LAMBRECHTSWOLUWE, KAN U EEN OVERZICHT KRIJGEN VAN DE DOOR UVV OVER U OPGESLAGEN PERSOONSGEGEVENS. ONJUISTE GEGEVENS VERBETEREN WIJ OP UW VERZOEK.

OP

REACTIES OP DIT NUMMER KAN U STEEDS DOORMAILEN NAAR [email protected], DEZE WORDEN, NA OVERLEG EN GOEDKEURING DOOR DE KERNREDACTIE, GEPLAATST OP DE WEBSITE BIJ DE RUBRIEK REACTIES VAN DE DESBETREFFENDE UVV-INFO OF VERSCHIJNEN IN DE VOLGENDE UVV-INFO.

GrafiekGroep

UVV- info

WORDT GRATIS VERSPREID BINNEN DE VRIJZINNIGE GEMEENSCHAP. DE REDACTIE VAN UVV-INFO IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR DE INHOUD VAN DE DOOR DERDEN GELEVERDE ARTIKELS.

INhoud

PAGINA

Van de redactie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Dossier: Zin in armoede? ¬ Sisyphus als symbool van zingevende armoede - Willem Elias. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ¬ De mens leeft niet van brood alleen. Interview met Christof Grootaers - Liza Janssens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 ¬ Armoede en sociale uitsluiting: niet alleen de staat speelt mee. Rol van op geloof gebaseerde organisaties neemt toe - Veerle Cannoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 ¬ “De armen hebben mij geleerd wat het leven is.” Interview met André Alaers - Ellen Denolf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 ¬ Een armoedeproject in Hasselt - Viona Westra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 ¬ Levensbeschouwing en de kijk op armoede - Klaas Nijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 ¬ Clochardisme als verwoestijning van de persoon. Het boek Les Naufragés van dichtbij bekeken - Ellen Denolf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

UVV belicht Prikbord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 ¬ Première film Communicatie rond het Levenseinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 ¬ Op zoek naar een zinvol engagement? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 ¬ Jij zoekt vrijwilligerswerk? De stuurgroep Morele Bijstand zoekt jou!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 ¬ Luisterende oren nodig! Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen zoekt vrijwilligers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 ¬ 39ste Vrouwendag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Varia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 ¬ Opiniestuk ‘De rechtsstaat en perceptie’ - Luc Devuyst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 ¬ Opiniestuk ‘Een vuil spelletje cattanagio’ - Sonja Eggerickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 ¬ Lezersbrief ‘Wat komen de vrijzinnigen hier doen?’- Sonja Eggerickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 ¬ Willy Calewaert Leerstoel 2010-2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 ¬ Internationale conferentie over verlichting en vrijmetselarij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Een moreel consulent vertelt… ¬ Zingevende lichtpuntjes in de armoede - Ulrike Dausel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Diversen ¬ De Universitaire Associatie Brussel kijkt over de grenzen heen - Sonny Van de Steene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 ¬ Wim Distelmans eerste laureaat van de Dwaallicht Prijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 ¬ Vakantiekolonie-experimenten. Boekbespreking We zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies aan de Belgische kust [1887-1980] – Franky Bussche . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Internationaal ¬ ¬ ¬ ¬ ¬

Samenwerken aan een meer human(istisch)e wereld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 De link tussen atheïsme en nazisme volgens de paus. Richard Dawkins reageert… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 15.000 wachtenden op het Sint-Pietersplein in Gent - Raffi Aghekian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 11.11.11-campagne Centraal-Afrika - Raffi Aghekian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Werking rond armoede binnen Humanistischer Verband Deutschland, afdeling Berlijn. Interview met Andrea Käthner - Ulrike Dausel . . . 49

Vrij-On-Zinnig - Sonny Van de Steene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Kruiswoordraadsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Jongeren en cultuur ¬ Magritte: een fantastische wereld! - Sonny Van de Steene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Zenithbeurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Info Vrije Universiteit Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Centra Morele Dienstverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

UVV-Info | 27ste jaargang nr. 6 November - December 2010 Verschijnt tweemaandelijks Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx

Va n de Redactie WAT

BETEKENT ZINGEVING VOOR MENSEN IN ARMOEDE ? I S ER IN

EUROPEES

STUDIE ONDER LEIDING VAN

OASES

BLIJKT DAT DIE ROL

HET LEVEN VAN MENSEN IN ARMOEDE WEL PLAATS VOOR ZINGE -

EN WERKING VAN LEVENSBESCHOUWELIJKE ORGANISATIES ALLEEN

VING .

MAAR TOENEEMT.

EN

OP WELKE MANIER GAAN VERSCHILLENDE LEVENSBE -

SCHOUWINGEN OM MET DE ARMOEDEPROBLEMATIEK ?

UVV- INFO

GING OP ZOEK NAAR EEN ANTWOORD OP DEZE EN EEN AANTAL GERELATEERDE VRAGEN .

IN

REEKS WERKEN VAN KUNSTENAAR

GRIEKSE

OF DE LAST ?

EN

WILLEM ELIAS

JEAN BILQUIN

EEN

MET ALS TITEL

LEGT HIJ EEN VERBAND TUSSEN DE

MYTHE ENERZIJDS EN ARMOEDE EN ZINGEVING ANDERZIJDS.

BOVENDIEN

BENADRUKT

WILLEM ELIAS

HET VERLENGDE VAN HET NUMMER

MET DIT ARTIKEL - EN DIT IN

DENKBEELDEN-

NOG MAAR EENS

HET BELANG VAN BEELDCULTUUR BINNEN HET VRIJZINNIGE DENKEN .

HET

LEES JE IN

ARMOEDE

EN SOCIALE

UITSLUITING : NIET ALLEEN DE STAAT SPEELT MEE .

VERVOLGENS

GAAT

UVV-INFO

DIEPER IN OP TWEE CONCRETE

LEVENSBESCHOUWELIJKE VISIES OP ARMOEDE : DEZE VAN

EEN EERSTE ARTIKEL BESPREEKT PROF. DR .

SISIPHUS

WAAROM? DAT

GESCHREVEN WOORD NEEMT TE VAAK DE OVERHAND.

EN

DIT

ALAERS,

VOOR DE ARMEN .

EN DEZE VAN HET VERMEYLENFONDS HASSELT DIE ,

IN HET KADER VAN HET

EUROPEES

JAAR VAN DE BESTRIJDING VAN

ARMOEDE EN SOCIALE UITSLUITING , EEN ARMOEDEPROJECT IN

HASSELT

OP POTEN ZETTE .

DAARNAAST

BESCHOUWELIJKE ORGANISATIE VIEW LEGT UIT WAT

CHRISTOF GROOTAERTS,

AXCENT

KOMT OOK DE INTERLEVENS -

AXCENT

AAN BOD. I N EEN INTER -

COÖRDINATOR VAN

AXCENT,

IS EN HOE HUN WERKING ROND ARMOEDE EN

TERWIJL LEVENSBESCHOUWINGEN , WAARONDER DUS OOK DE VRIJZIN -

SOCIALE UITSLUITING ERUIT ZIET.

NIGHEID, AL EEUWEN BEROEP DOEN OP BEELDTAAL OM VISIE OP HET

IN

LEVEN , DE MENS, DE MAATSCHAPPIJ UIT TE LEGGEN EN KRACHT BIJ

WOORD.

TE ZETTEN .

BESPREEKT HET BOEK

AL

PATRICK DECLERCK ,

JAREN ZIJN VERSCHILLENDE LEVENSBESCHOUWINGEN ACTIEF OP

ANDRÉ

EEN BROEDER- REDEMPTORIST, DIE ZICH DAGDAGELIJKS INZET

DE LAATSTE TWEE ARTIKELEN KOMT DE ARME ZELF AAN HET

CLOCHARDISME

ALS VERWOESTIJNING VAN DE PERSOON

LES NAUFRAGÉS

VAN

PATRICK DECLERCK .

FILOSOOF, ANTROPOLOOG EN PSYCHOANALYST,

HET VLAK VAN ARMOEDE : ARMOEDEBESTRIJDING , SENSIBILISATIE ,

LEEFDE VERSCHEIDENE JAREN TUSSEN DE DAKLOZEN IN

VOORLICHTING , HULPVERLENING , BELEIDSONDERSTEUNING …

BOEK SCHETST HIJ EEN INDRINGEND BEELD VAN WAT HET BETEKENT OM

UIT

EEN

PARIJS. IN

AAN DE RAND VAN ONZE SAMENLEVING TE MOETEN LEVEN.

TOT

ZIJN

SLOT

GAAN WE DIEPER IN OP DE INVLOED VAN EEN LEVENSBESCHOUWELIJKE OVERTUIGING OP DE KIJK VAN IEMAND DIE IN ARMOEDE LEEFT. IS LEVENSBESCHOUWING DETERMINEREND VOOR DE BLIK WAARMEE MEN DE SOCIALE ACHTERSTELLING EEN PLAATS GEEFT OF EEN OORZAAK TOEKENT?

VEEL

UIT

EEN

AMERIKAANS

ONDERZOEK BLIJKT VAN WEL .

LEESPLEZIER

JENOFF VAN HULLE JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2003, TEKENING, 82

X

126 CM

Dossier

Sisyphus als symbool van zingevende armoede prof. dr. Willem Elias decaan Faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen VUB voorzitter van het Hoger Instituut voor Schone Kunsten (HISK) WILLEM ELIAS

D

it nummer bevat een achttal foto's van werken die de kunstenaar, Jean Bilquin, gemaakt heeft rond het thema: Sisyphus of de last. Misschien heeft deze oude Griekse mythe op het eerste zicht niets te maken met 'armoede en zingeving'; maar het lijkt me van wel. Nadat hij een liederlijk leven geleden heeft, komt hij tot de ware zin van het leven: weg van alle hebben, en ook gelijk van alle hebzucht, vindt hij in de arbeid zelf de zin van het bestaan. Meer dan die arbeid heeft hij niet nodig. Bezit schept meer behoeften dan dat het plezier verschaft. De luxe maakt niet gelukkig, maar afhankelijk. Sisyphus wordt gestraft door de goeden; maar die straf geeft aan zijn bestaan een zin: de dynamiek om iets steeds herhaald te realiseren. Het legt de nadruk op een aspect dat vaak door de sociale bezorgdheid niet onder ogen komt: de keuze die de arme doet om vrij te blijven en niet in een systeem mee te draaien. Wie is het gelukkigst? De clochard of de loonslaaf? De clochard, moet uiteraard geen steen op een berg duwen. Maar in feite is de last van zijn dagelijks bestaan even herhalend. De clochard heeft geen 'toekomst', maar de vrijheid geeft hem een concreet heden. Die clochard - ik gebruik hier met opzet die wat romantische Parijse term voor een dakloze- is een Sisyphus-figuur. Sisyphus of de last?, titel van een reeks werken, is inderdaad een thema waar een vraagteken achter hoort. Mogen we de naam Sisyphus zomaar gebruiken in de betekenis die hieraan doorgaans wordt gegeven: symbool van de absurditeit van een zinloos werk, het eigenhandig op een berg naar boven

4

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

duwen van een steen die bij aankomst terug naar beneden rolt? Het staat bij Jean Bilquin voor de last die het dagelijkse leven, maar vooral ook de bezigheid van de creatieve mens met zich meebrengt. Hij relativeert die last. Als die last niet als straf bekeken wordt, is hij een symbool voor de arbeid. Daarenboven is elke kunstenaar wat dakloos.

nen met een andere steen naar boven te rollen om er een sculptuur uit te kappen? Of als alternatief voor het rollen, gewoon kappen aan de ruwe steen? De mythe van Sisyphus is een ode aan het leven. De arbeid is absurd, maar maakt deel uit van het menselijk zijn dat zoekt naar zin. Religie -het vluchten van die realiteit- is geen alternatief.

Maar de letterlijke betekenis van de mythe is te triviaal voor de levensestheet die Bilquin is. Hij ziet het als de taak van de kunst om de banaliteit te transcenderen. Het existentialisme heeft de mythe van Sisyphus op een interessante wijze geïnterpreteerd. Het is de titel van een belangrijk boek waarin Albert Camus de beklijvende opdracht voor de filosofie in de eerste zin formuleert: "De zelfmoord is het enige echte ernstige filosofische probleem. Oordelen of het leven al dan niet de moeite waard is om te beleven, is een antwoord geven op de fundamentele vraag van de filosofie."(1) En de laatste zin luidt: "Men kan zich indenken dat Sisyphus gelukkig is."(2) Inderdaad kan men de mythe lezen als het model van het leven zelf. Het proces, het rollen van de steen, is dan belangrijker dan het doel, dat hij boven zou blijven liggen. Het leven is in grote mate herhaling. Elk nieuw leven moet vanaf nul beginnen en eindigt zonder meer, zonder verder. Alles, zegt Camus hangt af van het bewustzijn dat Sisyphus had over zijn handeling. Misschien was hij overtuigd dat hij er toch ooit zou in slagen. Maar stel dat dat zou gebeuren, zou hij zich dan niet vervelen? En wat te doen met die steen die bovenop de berg zou blijven liggen? Er een kunstwerk van maken? Of een sokkel en terug begin-

Sisyphus, mythische stichter en koning van Korinthe, was niet de eerste de beste. Hij was erin geslaagd om Thanatos, de Dood, om de tuin te leiden en vast te binden. Eens bevrijd door Ares, kwam hij Sisyphus toch halen. Sisyphus verbood zijn vrouw hem te begraven en een obool mee te geven om de veerman Charon te betalen. Omdat hij dus arm was, mocht hij terug naar de levende wereld om de zaken te regelen. Hij wou echter niet terug en profiteerde liever nog wat van het leven. Aan de dood had hij een gloeiende hekel. Niet voor niets is Albert Camus ook de auteur van L'homme révolté. Sisyphus wordt bekeken als de opstandige mens die de goden niet vreest en zich niet wil onderwerpen aan hogere krachten. In zijn absurde arbeid vindt hij een genoegen, aangenamer dan de onderwerping aan de goden. Via Albert Camus krijgt deze heidense mythe een humanistische dimensie. De absurditeit van het leven is fundamenteel, maar ze belet een zelf gekozen zingeving niet omdat het proces, het verloop, belangrijker is dan het doel. De arme is in feite vrij van de surrogaat-goden die het kapitalisme in het leven geroepen heeft. Noten (1) A Camus, Le mythe de Sisyphe, Gallimard, Paris, 1969, (oorspr. 1942) p. 15 (2) Ibidem, p. 166, eigen vertaling.

Beelden in dit dossier door... Prof. dr. Johan Swinnen Fotografie is zijn onderzoeksgebied, de wereld is zijn werkterrein. Prof. Johan Swinnen (Vrije Universiteit Brussel) heeft een nieuwe dimensie gegeven aan het fotografie-onderzoek. Hij ontwikkelde een methode om ontwikkelingslanden te helpen een fotografisch collectief geheugen op te bouwen. Swinnen was de voorbije jaren actief in Palestina, Suriname, Nepal en Bangladesh. “Wie onderzoek doet naar fotografie, moet een nomade zijn”, zegt hij. “Tenminste toch als je mee wil schrijven aan een nieuwe geschiedenis van de wereldfotografie gericht op de Noord-Zuidverhoudingen.” Auteur: Peter Van Rompaey (VUB) in UVV-Info Denk-Beelden 2009-26e jaargang nr. 5

Jan Van Oost Al tijdens zijn opleiding schilderkunst (KASK, Gent) wordt duidelijk dat Jan Van Oost een voorliefde heeft voor beeldhouwkunst. De ruimtewerking en de beweeglijkheid; de dialoog die ontstaat tussen het kunstwerk en de ruimte waarin het getoond wordt, fascineren hem. De kunstwerken van Jan Van Oost zijn samengesteld uit zaken die men onder licht gewijzigde vorm in het dagelijkse leven aantreft. Achter de façade van weelde en uiterlijke schijn gaat evenwel de dood schuil. De dood is een weerkerend thema in zijn werk, niet zelden vergezeld door de notie van pijn als ultiem bewijs van ons bestaan. Na verloop van tijd evolueert het werk van Van Oost naar een minder exuberante, meer sculpturale kunst. Toch blijft het thema vergankelijkheid ook hier sterk aanwezig. In zijn gesculpteerde torso's bijvoorbeeld worden erotiek en dood aan elkaar gekoppeld. Positieve en negatieve elementen gaan hand in hand. De stap om dit toe te passen op de spannning armoede/zingeving, en de dialectiek als dynamiek tussen beide is klein. Het beeld roteert tussen de armoede van de rijkdom en de rijkdom van de armoede.

JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2003, GIPS, 155

X

63 X 19 CM

Jo Voets

Auteur: prof. dr. Willem Elias VUB

Fotograaf Jo Voets woont en werkt in Brussel. Naast diverse opdrachten voor reclamebureaus en filmproducties werkt hij aan een eigen oeuvre binnen de documentaire fotografie. Zijn artistieke intenties zijn gericht op een sociaal engagement dat de dagdagelijkse realiteit in al haar aspecten in beeld brengt. In opdracht van de non-profit sector maakte hij onder meer portretten voor Mensenrechten België en reportages voor het International Children’s Palliative Care Network en Samu Social Roemenië.

Meer info [email protected] www.galeriepieceunique.com

Jo Voets stelde tentoon op de biënnale van Berlijn in 2005 en het fotofestival van Mannheim in 2007. In 2010 werd hij laureaat van de

16e Prix National Photografie Ouverte, georganiseerd door het fotomuseum van Charleroi. Voor de Cape Town Month of Photography, die eind 2011 van start gaat, werkt hij momenteel aan een foto-essay over spiritualiteit en religie in Zuid-Afrika. Gie Goris schreef in MO*Magazine: ‘Jo Voets maakte hele mooie beelden van ongelooflijk mooie mensen. Wie naar hen kijkt, ziet geen grenzen’. Auteur: Sven Vanderstichelen CONTEMPORARY ART EXHIBITIONS CURATOR & ADVICE Meer info www.jovoets.eu

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

5

©

JOHANNES VOETS

-

UIT DE SERIE: HOUSING CRISIS, BRUSSEL , 2008-2009.

leeft niet van brood alleen

Interview met Christof Grootaers

Dossier

De mens

Liza Janssens consulent-stafmedewerker

A LS

WE DE BEHOEFTENPIRAMIDE VAN

M ASLOW

MOETEN GELOVEN , ZOUDEN WE EERSTE

ONZE FYSIOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN DIENEN TE BEVREDIGEN ALVORENS WE TOT ZELF ACTUALISATIE KUNNEN OVERGAAN .

M AAR IS DIT WEL ZO ? ZO JA , HOUDT DIT DAN IN DAT

ER BIJ MENSEN IN ARMOEDE GEEN PLAATS IS VOOR ZELFACTUALISATIE EN BIJ UITBREIDING ZINGEVING ?

WAT

van sociaaleconomische aard en niet spiritueel, noch religieus, noch intellectueel, noch ideologisch.”

KAN DAN DE ROL VAN LEVENSBESCHOUWINGEN VOOR MENSEN IN

ARMOEDE ZIJN ?

DE

“De basis van armoede is

INTERLEVENSBESCHOUWELIJKE ORGANISATIE

AXCENT

HET VRAAGSTUK ARMOEDE EN LEVENSBESCHOUWINGEN .

C HRISTOF G ROOTAERS,

COÖRDINATOR VAN

AXCENT.

VZW BOOG ZICH DIT JAAR OVER

WE

HADDEN EEN INTERVIEW MET

Wat is AXCENT vzw? AXCENT is een pluralistische, interreligieuze en interlevensbeschouwelijke organisatie die wordt erkend en gesteund door de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Wij gebruiken zowel ‘interreligieus’ als ‘interlevensbeschouwelijk’ want niet iedereen die religieus is, herkent zich in het woord levensbeschouwing en uiteraard herkennen vrijzinnigen zich niet in het woord interreligieus. Wat doet AXCENT? In eerste instantie creëren wij een dialoog en samenwerking tussen individuen en gemeenschappen met verschillende levensbeschouwelijke achtergronden. Daarnaast proberen wij ook een dialoog tussen de overheid en de gemeenschappen op gang te trekken. Met de secularisering is er een wat ongemakkelijke positiename van deze twee spelers, maar wij zijn ervan overtuigd dat dialoog tussen die twee sferen noodzakelijk is. Zo dient de overheid soms rekening te houden met de ontvoogdende en integrerende krachten in de gemeenschappen. En moeten levensbeschouwelijke gemeenschappen leren wat het betekent om in een seculiere omgeving te leven. Namelijk het geloven in absolute waarden en tegelijk beseffen dat die absolute waarden naast andere absolute waarden staan en elkaar soms tegenspre-

CHRISTOF GROOTAERS

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

7

Dossier

ken. Tot slot hameren we ook op de dialoog tussen ngo’s en verenigingen in de socio-culturele sector enerzijds en de gemeenschappen anderzijds. Ngo’s en verenigingen dienen rekening te houden met het feit dat religie en levensovertuiging een belangrijke rol spelen in het leven van heel wat mensen, waarmee ze best leren omgaan.

©

JOHANNES VOETS

-

NOVEMBER

-

Hoe ziet AXCENT de relatie tussen armoede en levensbeschouwing? Het is een complexe relatie. De basis van armoede is van sociaaleconomische aard en niet spiritueel, noch religieus, noch intellectueel, noch ideologisch. De enige ernstige aanpak van armoede is dan ook een sociaaleconomische die berust op maatschappelijke

matischer. Let wel, AXCENT is geen sociaal project. Wij leggen ons toe op collectief en individueel beleefde zingeving. Wij hebben niet de knowhow in huis van armoedeverenigingen en gaan hen dan ook niet voor de voeten lopen met initiatieven die tot hun corebusiness behoren. Onze insteek is de levensbeschouwing, religie, levensovertuiging. Onder andere in interviews en tijdens workshops op plaatsen waar armen het woord nemen is er een hele nieuwe dimensie voor ons opengegaan. Op onze website verschijnen met mondjesmaat interviews met religieuze of levensbeschouwelijke organisaties, met mensen uit de hulpverlening en met mensen die in armoede leven. De aanzet hiervoor was het Europese jaar, maar in 2011 willen we daar graag mee doorgaan.

keuzen. Deze keuzen kunnen misschien gedeeltelijk religieus of levensbeschouwelijk geïnspireerd zijn, maar armoede is een maatschappelijk en sociaaleconomisch probleem en dus een politiek vraagstuk. Iedere vorm van spiritualisering of particularisering van de oplossing van armoede staat het grondige antwoord op de problematiek in de weg. Maar de mens leeft niet van brood alleen. Zelfs in de grootste armoede laat hij zich niet herleiden tot een actor te midden van andere actoren in het sociaaleconomische krachtenveld. AXCENT gelooft rotsvast in een gedeeltelijke autonomie van de spiritualiteit en levensovertuigingen die de mens eigen zijn. Afgezien van zijn al dan niet gevulde maag, is de mens een zinge-

UIT DE SERIE: HOUSING CRISIS, BRUSSEL , 2008-2009.

Hoe proberen jullie dit alles te realiseren? We zijn begonnen met het organiseren van conferenties, debatten, workshops, bezoeken aan gemeenschappen, evenementen (zoals interlevensbeschouwelijke openluchtmaaltijden of concerten), tentoonstellingen en het maken van documentairefilms (Boedhisme in de Belgische steden). Sinds dit jaar nemen we ook interviews af van zowel organisaties als van individuen. Wij proberen steeds die dialoog te organiseren, maar doen dit nooit frontaal. We hebben het nooit rechtstreeks over de geloofsinhouden. Onze werkwijze is lateraal. We trekken de interreligieuze of interlevensbeschouwelijke dialoog op gang aan de hand van maatschappelijk thema’s die iedereen kunnen raken.

8

Op welke manier werkt AXCENT rond kansarmoede en sociale uitsluiting? Af en toe werkten we al rond dit onderwerp. Zo organiseerden we een paar jaar geleden samen met UCOS een debat over ontwikkelingssamenwerking. Sinds dit jaar, in het kader van het Europees jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting, gebeurt het syste-

DECEMBER 2010

vend dier en zijn zingeving onttrekt zich voor een deel aan de sociaaleconomische omstandigheden waarin hij leeft. De mens geeft betekenis aan de dingen, aan zijn leven en aan ‘het’ leven. Ook de mens in armoede. Die betekenis is nooit alleen het resultaat van de eigen individuele keuze, noch het zuivere product van de sociaaleconomische onderbouw. De betekenis die men aan de dingen geeft, wordt steeds mee bepaald door een impliciete of expliciete horizon die men met ander deelt. Die horizon is de religieuze of levensbeschouwelijke overtuiging. Aan sommigen geeft die kracht en inspiratie om te overleven, ondanks de verschrikkelijke leefomstandigheden. Aan anderen geeft hij kracht en inspiratie om zich tegen armoede te verzetten. Wat is de plaats van een levensbeschouwing in het leven van armen? Wat AXCENT betreft moet de plaats van levensbeschouwingen in het leven van armen heel serieus worden genomen. Niettemin rust er op het geloof of de levensovertuiging bij mensen in armoede een dubbel taboe. Enerzijds een taboe dat uitgaat van de hulpverleners en anderzijds een taboe dat uitgaat van de religieuze en levensbeschouwelijke gemeenschappen. Beide taboes maken dat de plaats van geloof en levensovertuiging in het leven van armen onderschat of zelfs weggedrongen wordt. Wat is het taboe in de hulpverlening? Hier is de historische context doorslaggevend. Veel van de verenigingen uit de zachte sector zijn ontstaan in een religieuze omgeving, maar hebben intussen het onvermijdelijke secularisatie- en professionaliseringsproces doorgemaakt. Zij zijn nu ook in hun statuten nadrukkelijk pluralistisch of ‘neutraal’ om in aanmerking te komen voor subsidiëring door een overheid die als de dood is ‘zieltjeswinnerij’ te steunen. Maar deze secularisatie heeft haar keerzijde. Hulpverleners zijn minder ontvankelijk voor het vraagstuk van levensovertuiging en religie. Pluralisme is mettertijd ‘vrij van religie of levensbeschouwing’ geworden, wat het

natuurlijk niét is. Pluralisme is net open staan voor alle levensovertuigingen. Bovendien leeft er in de hulpverlening de overtuiging dat armen zich niet bezig houden met geloof en levensovertuiging. In gesprekken met hulpverleners komt dikwijls volgende bedenking bovendrijven: geloof en levensovertuiging zijn een luxeprobleem voor mensen

“Als je in armoede leeft, vind je minder gemakkelijk de weg naar plaatsen waar de modale gelovigen samenkomen.” in armoede. Zij hebben heus wel andere dingen aan hun hoofd, dus alsjeblieft, ontsla ons van de plicht om daar ook nog mee bezig te zijn. Dat komt die hulpverleners in zekere zin goed uit, want zelf hebben zij dat alfabet van de spiritualiteit verleerd. Zij weten vaak niet meer hoe mensen bij hun doen en laten levensbeschouwelijk of religieus worden bewogen. Ik verwijt hen niets hoor. Ze hebben het nooit geleerd en worden door de overheid geacht om professionele hulpverlening te bieden en niet bezig te zijn met levensovertuigingen. Hun taboe wordt bovendien versterkt door dat van hun doelgroep zelf. Ook tussen armen onderling is het not done om over geloof en levensovertuiging te spreken. Zoals een exdakloze man ons vertelde: “Op straat durven wij niet openlijk te spreken over geloof, want dan maken ze je voor een ‘zacht ei’ uit.” Als je dat allemaal bij elkaar optelt -de druk van de subsidiërende overheid, het gebrek aan levensbeschouwelijke achtergrond bij de hulpverlening en de armen die er zelf niet over beginnen- begrijp je waarom het taboe zo groot is. Hoe zit het met het taboe vanuit de levensbeschouwelijke gemeenschappen? Op basis van eerste, zeer voorlopige, appreciaties stellen we vast dat armen zich vaak bewegen aan de rand van de officiële leer en officiële praktijk van de georganiseerde levensovertuigingen.

De levensbeschouwelijke ontmoetingsplaatsen zijn voor hen minder toegankelijk en misschien zit daar ook een stuk zelfcensuur bij. Als je in armoede leeft, vind je minder gemakkelijk de weg naar plaatsen waar de modale gelovigen samenkomen. Zo ontwikkel je een leer en een praktijk die niet steeds stroken met de erkende leer en praktijk. Hierdoor kunnen de gemeenschappen gemakkelijker denken dat armen het niet zo nauw nemen met hun geloof of levensovertuiging. Hoe vullen mensen in armoede hun levensbeschouwing dan wel in? Het zijn vaak zeer sterke en ontroerende vormen van zingeving, zo blijkt alvast uit onze interviews. Hun geloof is zeer individueel en sterk verbonden aan hun persoonlijk parcours. Het is voor hen geen vanzelfsprekende zaak om daar openlijk over te praten en hun ervaringen te delen met een gemeenschap, zeker niet als ze al enige kwetsuren hebben opgelopen in de maatschappij. Ik vergeet nooit hoe we in ATD Vierde Wereld, een organisatie waar armen het woord nemen, ons project voorstelden. Achteraan in de zaal riep er iemand: “Dans les rues de Bruxelles il n’y a plus de foi, il ya a que de l’espoir!” Een formidabele beginselverklaring, want hoop is natuurlijk ook een vorm van levensovertuiging. Dit is een duidelijk voorbeeld van een levensovertuiging die niet het klassieke pad volgt, maar wel vol leven en overtuiging zit. Hoe helpen de levensbeschouwelijke gemeenschappen mensen in armoede? Zij treden enerzijds hulpverlenend op. Anderzijds binden zij ook vaak de maatschappelijk-structurele strijd aan. Beide zijn noodzakelijk. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de moskeeën in grootsteden zoals Brussel. Zij bieden nieuwkomers of sans-papiers morele, spirituele, administratieve en materiële steun. Dus ‘legale’ of ‘illegale’ mensen die anders aan hun lot worden overgelaten en door de mazen van het sociale vangnet glippen, worden in de moskee opgevangen. Tijdens de vastenmaand worden iedere avond in de

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

9

Dossier

moskeeën over heel Brussel duizenden maaltijden opgediend, zowel aan gelovigen als aan niet-moslims. Kunnen de religieuze en levensbeschouwelijke gemeenschappen hulp bieden die de overheid niet kan organiseren? Hier is grote waakzaamheid geboden. Wereldwijd ziet men steeds meer cari-

JEAN BILQUIN SISYPHUS, 1990, BRONS, 28

X

57 X 66 CM

tatieve reflexen opduiken. De levensbeschouwelijke gemeenschappen moeten waakzaam zijn dat zij niet verplicht worden de rol van een zich terugtrekkende overheid over te nemen. Dergelijke tendenzen zie je bijvoorbeeld in de Verenigde Staten. In plaats van het belastingsgeld direct te investeren in de maatschappij, gebeurt de herverdeling vaak via religieuze doorgeefluiken. Dat is uit den boze, de overheid moet er zijn voor iedereen en haar rol moet een pluralistisch draagvlak hebben. Maar opnieuw: de mens leeft niet van brood alleen. De individuele opvang van mensen in armoede kan, naast de materiële en structurele opvang door de overheid, complementair door de gemeenschappen gebeuren. Zij geven het individu een bedding waar de overheid niet kan voor instaan. Ik geef een

10

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

voorbeeld. De Laotiaanse pagode in Brussel biedt plaats aan arme en rijke boeddhisten uit Laos en Vietnam tijdens de ceremoniële hoogdagen, maar ook in de week. Vaak is het de enige plaats waar ze hun ervaringen in het leven en de maatschappij met elkaar kunnen delen en waar er geen of weinig sociale scheiding is. Ze hebben geen

andere ontmoetingsplaats buiten de pagode, die een onvervangbare rol speelt. Deze maatschappelijke rol die je ook bij andere levensbeschouwelijke gemeenschappen terugvindt, moet op zijn minst door de overheid erkend worden. Welke rol kan een levensbeschouwing spelen in de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting? Ik maak hier graag een onderscheid tussen het individuele aspect en de georganiseerde religies en levensbeschouwingen. Op individueel vlak kan een levensbeschouwing zeer sterk meespelen in de bestrijding van armoede. Er zijn enorm veel redenen of combinaties van redenen waarom iemand besluit ‘neen’ te zeggen tegen het onaanvaardbare, en er misschien zelfs een ‘ja’ aan toevoegt en de strijd

tegen armoede ook daadwerkelijk aanvat. Die redenen kunnen religieus, levensbeschouwelijk of ideologisch van aard zijn. Ze zijn alles behalve neutraal, want de krachten die armoede veroorzaken en bestendigen zijn dat heus ook niet. Hoe zit het dan met de bestrijding vanuit de georganiseerde levensbeschouwingen? Nogmaals is hier grote waakzaamheid geboden. Ik verwijs graag terug naar ons uitgaanspunt over de oorzaak van de armoedeproblematiek. De oplossing van armoede ligt bij een economische politiek en niet bij de georganiseerde religies of levensovertuigingen. Wanneer je als religieuze of levensbeschouwelijke gemeenschap toch een gezamenlijk standpunt tegen armoede inneemt, moet iedereen er zich in kunnen herkennen. Het moet dus een pluralistisch standpunt zijn en de gemeenschap voor ogen hebben. Er is echter wereldwijd een tendens tot individualisering van armoede en dit binnen alle levensbeschouwelijke en religieuze tradities. Het is een gevaarlijke trend om armen te culpabiliseren en over armoede te moraliseren. Men gaat voorbij aan de structurele en sociaaleconomische factoren die bij armoede spelen, zoals werkloosheid, slechte huisvesting, gebrekkige gezondheid, laag onderwijsniveau, culturele uitsluiting… Ik pleit er dan ook voor dat religieuze en levensbeschouwelijke gemeenschappen zich bewust worden van het onderscheid tussen de verantwoordelijkheid van een politieke overheid met een democratisch draagvlak en de mogelijke inbreng van geloofs- en levensovertuigingen.

Info AXCENT vzw Grensstraat 21 | Rue de la Limite 21 B-1210 Brussels 0472 552 511 [email protected] www.axcent.org

Dossier

Armoede en sociale uitsluiting: niet alleen de staat speelt mee Rol van op geloof gebaseerde organisaties neemt toe Veerle Cannoot consulent-stafmedewerker

MIDDEN 2009

VERSCHEEN EEN EUROPEES RAPPORT DAT DE ROL VAN ‘OP GELOOF GEBA-

SEERDE ORGANISATIES’

(GGO’S) IN DE AANPAK VAN VERSCHILLENDE VORMEN VAN ARMOEDE

EN SOCIALE UITSLUITING IN STEDELIJKE CONTEXT WEERGEEFT. ONDERZOEKSTEAMS EEN EERSTE OVERZICHT VAN DE WERKEN IN HUN LAND.

IN

TOTAAL GEVEN ZEVEN

GGO’S EN DE CONTEXT WAARBINNEN ZIJ

DE LANDEN DIE AAN BOD KOMEN ZIJN BELGIË, DUITSLAND, SPANJE ,

ZWEDEN, NEDERLAND, TURKIJE EN HET VERENIGD KONINKRIJK . IN DIT ARTIKEL RICHTEN WE ONS VOORAL OP DE OPZET VAN HET ONDERZOEK EN DE PLAATS VAN DE

GGO’S

IN

BELGIË.

Organisaties moeten aan twee voorwaarden voldoen om in aanmerking te komen als ‘op geloof gebaseerde organisatie’ (GGO) en dus om opgenomen te worden in het onderzoek: • Het moet een organisatie zijn met een directe of indirecte verwijzing naar religie of naar religieuze waarden. • De organisatie moet actief zijn in de bestrijding van sociale uitsluiting, meer bepaald op lokaal niveau. Met dit onderzoek willen de auteurs een overzicht geven van de betrokkenheid van GGO’s op nationaal niveau in de aanpak van armoede en sociale uitsluiting. In dit eerste rapport gaan zij daarvoor op zoek naar het antwoord op twee expliciete vragen: • Welke gewijzigde positie nemen deze organisaties in binnen het welvaartsdomein? • Welke onderlinge verbanden zijn er tussen deze organisaties en de lokale en nationale politiek?

Hypothese: de rol van de GGO’s neemt toe De onderzoekers gaan er vanuit dat de rol van GGO’s in de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting toeneemt. Zij wijten het stijgend belang van de GGO’s aan de leemte die ontstaan is doordat de staat zich meer en meer teruggetrekt uit de sociale welvaart en de sociale bescherming. Er is als het ware een ‘gat’ ontstaan waar de GGO’s kunnen induiken. De vraag die zich dan opdringt, is waarom de rol van de staat in de sociale welvaart en bescherming steeds verder teruggeschroefd wordt. Voor die evolutie schuiven de auteurs twee belangrijke verklaringen naar voor: • De welvaartsstaat ging uit van vrijwel volledige tewerkstelling binnen JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2003, 120

X

100 CM

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

11

Dossier

de actieve bevolking. Als die quasi volledige tewerkstelling niet gerealiseerd wordt, treedt werkloosheid op. Hoe meer werkloosheid, hoe zwaarder die weegt op het systeem. • De tweede- en derdegeneratiegastarbeiders kennen een lagere graad van tewerkstelling dan de eerste generatie gastarbeiders. Als gevolg daarvan komt een deel van die tweede- en derdegeneratie in de armoede terecht, wat hen meer afhankelijk maakt van uitkeringen. Dit systeem van uitkeringen weegt opnieuw door op het systeem. De conclusie van de onderzoekers luidt dat deze evoluties lijden tot een stijgende vraag naar hulp en ondersteuning, maar dat het aanbod vanuit de bevoegde overheden niet evenredig mee stijgt. Er ontstaat dus een kloof tussen vraag en aanbod van hulp en steun. Het is precies daar dat zich de mogelijkheid voordoet voor GGO’s om een rol te spelen. Bovendien werd met de opkomst van het neoliberalisme veel meer nadruk gelegd op de individuele verantwoordelijkheid en gaat in de seculiere maatschappij meer en meer aandacht naar (quasi-) religieuze waarden. Als gevolg daarvan zien we dat veel mensen als vrijwilliger aan de slag gaan vanuit een bepaalde individuele morele en idealistische overtuiging, zonder zich daarom tot een bepaald geloof te bekennen. Op basis van deze stellingen zou je kunnen vermoeden dat we terugkeren naar de liefdadigheid van vroeger. De onderzoekers wijzen er echter op dat deze evoluties ook de voorbode zouden kunnen zijn van een nieuw soort welvaartsregime met meer nadruk op het lokale. In elk geval stellen zij vast dat ondanks alle projecten, programma’s en strategieën die de voorbije jaren uitgewerkt werden, de verschillende overheden er niet in geslaagd zijn om de armoede en de sociale uitsluiting significant te doen dalen. Integendeel. Met de recente financiële crisis kwamen nog meer mensen in de werkloosheid terecht en als deze crisis structureel zou blijken, achten zij de kans reëel dat een groot deel van de bevolking een beroep zal

12

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

moeten doen op een of andere vorm van uitkering.

De welvaartsstaat De ontwikkeling van de welvaartsstaat verliep niet in alle landen op dezelfde wijze. In landen als België en Duitsland werd de welvaartsstaat sterk georganiseerd vanuit sociale organisaties. In andere landen nam de overheid veel meer zelf de touwtjes in handen. Zweden is daar een typevoorbeeld van. Esping-Andersen verdeelde de landen oorspronkelijk in drie types. • Het noordelijk sociaaldemocratische regime: Dit systeem heeft als doel om een hoog niveau van sociale bescherming te bieden aan iedereen, ongeacht afkomst of beroep en inkomens worden sterk herverdeeld. De toegang tot deze sociale bescherming wordt vooral verleend op basis van het feit dat men inwoner is, dan op basis van het beroepsverleden. Mannen zowel als vrouwen worden wel sterk aangemoedigd om te werken en de pensioenleeftijd ligt hoog. Bijvoorbeeld: Scandinavische landen zoals Zweden. • Het continentaal conservatief regime (= christendemocratisch): Het belangrijkste kenmerk van dit systeem is dat er een duidelijke link bestaat tussen de mate van sociale bescherming die iemand geniet en zijn beroepsverleden. Of iemand recht heeft op bepaalde uitkeringen of tegemoetkomingen is dus vaak rechtstreeks gekoppeld aan het aantal jaren dat hij of zij reeds actief was op de arbeidsmarkt en is ook afhankelijk van het statuut van de betrokkene. Er zijn grote verschillen tussen de rechten van diverse groepen, waardoor ook grote inkomensverschillen behouden blijven. Deze regimes leggen een sterke nadruk op de bescherming van gezinnen met kinderen. Vrouwen zijn minder actief in het arbeidscircuit omdat er meer belang gehecht wordt aan traditionele gezinsstructuren waarbij de vrouw fulltime de zorg voor het gezin op zich neemt. De pensioenleeftijd ligt

laag en bijgevolg zijn weinig ouderen nog actief op de arbeidsmarkt. Bijvoorbeeld: België, Duitsland, Frankrijk, Italië • Het liberaal regime: In dit systeem is de toegang tot sociale bescherming strikt bepaald. Enkel wie het echt nodig heeft, ‘the deserving poor’, kan aanspraak maken op tegemoetkomingen. De rest van de bevolking wordt er toe aangezet om zich privé te verzekeren en op die manier een eigen sociale bescherming op te bouwen. Deze aanpak leidt tot een duale samenleving. Minimumlonen liggen laag en de pensioenleeftijd ligt hoog. Vrouwen worden sterk aangemoedigd om hun plaats op de arbeidsmarkt in te nemen. Bijvoorbeeld: Verenigd Koninkrijk De onderverdeling van EspingAndersen werd later nog verder uitgebreid en werd onder andere verfijnd door Manow door religie in te brengen. Hij verwees naar het katholicisme, het lutherianisme en het reformisme als aanvullende factoren.

De situatie in België Religieus pluralisme Volgens officiële cijfers staat de katholieke godsdienst nog steeds met stip op nummer één in België. Ongeveer 88% van de Belgische bevolking zou tot een christelijke kerk behoren. De voorbije decennia zorgde migratie van Turkse en Noord-Afrikaanse arbeiders voor een toename van de islam en ook verschillende strekkingen van het boeddhisme en andere religieuze bewegingen slaagden er in redelijk wat aanhangers over de streep te trekken. Maar de cijfers over de geloofsovertuiging van de Belgen verschillen nogal naargelang de geraadpleegde bron. Volgens de European Values Study geeft slechts 63% van de Belgische bevolking aan tot een of andere geloofsovertuiging te behoren (INCRID 2008). Wat meteen betekent dat 37% zich uit als niet gelovig. Dobbelaere en Voyé (2001) kwamen eerder tot volgende gelijkaardige vaststellingen:

GEVEN ZELF AAN LID TE ZIJN VAN:

VLAANDEREN

WALLONIË

BRUSSEL

BELGIË

59,5 0,1 0,5

GEEN RELIGIE

1,1 1,8 36,9

56,6 0,7 0,9 0,7 0,2 1,2 2,0 37,8

46,0 3,2 5,7 0,6 0,4 8,1 3,2 32,8

57,3 0,6 1,1 0,3 0,1 1,8 2,1 36,8

TOTAAL (N)

99,9 (815)

100,1 (588)

100 (493)

100,1 (1896)

KATHOLIEKE KERK PROTESTANTSE KERK EVANGELISCHE CHRISTENEN

_ _

ORTHODOXE KERK JODEN MOSLIMS ANDERE

Bron: Dobbelaere & Voyé 2001 (based on the European Values Survey of 1999)

Het wekt weinig verbazing dat ook op het vlak van GGO’s de katholiek geïnspireerde organisaties de boventoon voeren. Twee derde van de organisaties die de onderzoekers selecteerden zijn christelijk geïnspireerd (14 op 21 organisaties). Deze worden aangevuld met één joodse organisatie, twee protestantse en vier islamitische. België toont zich in het algemeen bijzonder verdraagzaam op het vlak van religieuze vrijheid. Die instelling bestaat al sinds het ontstaan van ons land in 1830. Toen reeds werd het idee van religieus pluralisme opgenomen in de grondwet. De basisgedachte was dat de staat en de kerk gescheiden moesten blijven. Drie artikels definiëren de relatie tussen kerk en staat in België. Artikel 19 bepaalt dat er vrijheid van godsdienst is.

JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2002, TEKENING, 57

X

Artikel 20 stelt dat niemand kan gedwongen worden regels te volgen die opgelegd worden door een religie. Artikel 21 schrijft de scheiding tussen kerk en staat voor waarbij gestipuleerd wordt dat de staat zich niet in religieuze aangelegenheden mag mengen en vice versa. Bijgevolg staat het elke Belg vrij te geloven of niet te geloven in wie of wat hij wil. Religie behoort tot de privésfeer. Evolutie van de GGO’s In de jaren zestig en zeventig nam de secularisatie toe waardoor de invloed van katholieke kerk op het dagelijks leven van de mensen sterk afnam. De toenemende secularisatie kwam vooral tot uiting in het onderwijs (onderwijsoorlogen), de vakbonden, de mutualiteiten, de gezondheidszorg, de huisvesting…

Afbrokkeling van die zuilen is onder andere te wijten aan de toenemende welvaart, het hoger onderwijsniveau van de bevolking, de secularisatie, een toenemende sociale mobiliteit, de individualisering… Toch zijn veel Belgen ook nu nog lid van verenigingen en organisaties (1 op 2 in Vlaanderen) en wordt er nog vrij veel vrijwilligerswerk verricht. De onderzoekers zien wel een verschuiving van de traditionele verzuilde organisaties naar nieuwe sociale bewegingen en andere soorten verenigingen (bijvoorbeeld sportclubs). Relatie tussen de staat en de GGO’s Binnen de onderverdeling van EspingAndersen valt België onder de noemer ‘continentaal-corporatistisch’. In ons land valt de nadruk op de bescherming van de werkende mens. Er is een zeer sterke link tussen ‘werk’ en het recht op sociale bescherming. Opvallend voor België is de hoogte van de werkloosheidsuitkeringen en het feit dat ze niet beperkt zijn in de tijd. Wie in België buiten het systeem valt, heeft sinds 1974 recht op een bestaansminimum. Dat bedraagt ongeveer 66% van de Europese armoedegrens. In België is de aanwezigheid van GGO’s grotendeels te verklaren door de verzuiling van de maatschappij zoals die vooral na de Tweede Wereldoorlog plaatsvond. Die verzuiling leidde tot de oprichting van naast elkaar bestaande voorzieningen op het vlak van welzijn en sociale bescherming. De christelijke en de socialistische zuil vormen in België de twee grootste pilaren. Tot op de dag van vandaag spelen dergelijke private initiatieven een belangrijke rol op het vlak van onderwijs, gezondheidszorg en sociale sector. De zuilen bestaan nog steeds, maar hebben grotendeels hun religieuze of ideologische mantel afgeworpen. Het merendeel van de GGO’s kan nu een beroep doen op subsidies van de overheid. In de praktijk is er dus sprake van een gemengd systeem waarbij het initiatief in handen van bepaalde organisaties is, maar de financiering grotendeels door de staat gebeurt.

79 CM

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

13

Dossier

Overzicht van de wisselwerking tussen verschillende actoren in het Belgisch armoedebeleid: Tot de jaren ‘80

Tweede helft jaren ‘80

Begin jaren ‘90

Late jaren ‘90

Open, autoritair beleid. Armen als doelgroep van onderzoek.

Enig advies uit middenveld, maar beperkt tot consultatie.

Armen en hun organisaties worden betrokken (Algemeen Verslag Armoede).

Overleg met armen en hun organisaties wordt aangemoedigd, maar ze kunnen slechts sporadisch aanbevelingen doen.

Geen. Armoede was een inkomenskwestie.

Interdepartementale samenwerking binnen het centraal beleid.

Versterking van de interdepartementale samenwerking.

Integraal beleid als doel, maar zelden toegepast in de praktijk.

Geen. Enkel centraal beleid

Belangrijke rol voor het centraal beleid in combinatie met meer bevoegdheden voor de regionale overheden.

Mobilisatie van lokale overheden door middel van financiële aanmoedigingen gekoppeld aan inhoudelijke richtlijnen en verplichting tot samenwerking met private actoren.

Centrale en regionale overheden in actieve samenwerking. Sensibilisering van lokale overheden, maar inperking van de richtlijnen.

Samenwerkingsverbanden tussen beleid en private actoren

Geen.

Private experts worden soms onder de arm genomen als tijdelijk adviseur.

Sterke mobilisatie van private actoren, inclusief de media.

Minimaal. Private actoren zijn gevoelig voor armoede, maar spelen enkel een actieve rol in het tewerkstellingsbeleid.

Overheid - overheidsbeleid

Overheid

Eerste stappen richting overheidsbeleid

Overheidsbeleid. Interactief beleid op alle niveaus

Overheidsbeleid. Volgehouden sensibilisering van de verschillenden actoren, maar minder interactie.

Maatschappelijke dialoog over armoedebeleid

Horizontale samenwerking op beleidsniveau Verticale samenwerking tussen verschillende beleidsniveaus

Bron: Dierckx 2003

Rol van de GGO’s op het terrein Het merendeel van de Belgische GGO’s richt zich in de eerste plaats tot mensen met specifieke noden en probeert hen te helpen. Vaak gaat het om hulp op het vlak van gezondheid, onderwijs, cultuur, arbeid of vrije tijd. Enkele organisaties zijn ook actief bezig met coördinatie, voorlichting, noodhulp, lobbywerk, nastreven van een rechtvaardige samenleving… In België is er een duidelijke wisselwerking tussen de staat en het middenveld. Organisaties uit dat middenveld adviseren de beleidsmakers en het beleid maakt gebruik van de organisaties om haar beleidsprogramma’s op het terrein uit te voeren. Sinds de jaren tachtig en negentig gebeurt dat bijvoorbeeld in hoge mate wanneer het gaat om armoede en sociale uitsluiting. Van dan af werd meer en meer rekening gehouden met de mensen die in armoede leven en met de organisaties waarin zij verenigd zijn. Zij werden door beleidsmakers geraadpleegd en mee betrokken in het opstellen van beleidsmaatregelen. Van 1970 tot 2000 vonden drie belangrijke bijdragen van de GGO’s plaats in de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting:

14

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

• De GGO’s speelden een niet te onderschatten rol in het voortdurende sensibilisatieproces. Vooral katholieke GGO’s werkten op het terrein met mensen die aan de rand van de samenleving leefden. Tot op vandaag beschouwen de meeste GGO’s het als één van hun taken om de brede samenleving bewust te maken van het bestaan van armoede en sociale uitsluiting. • In 1983 gaf de Koning Boudewijn Stichting een eerste aanzet om mensen in armoede zelf te betrekken bij het opstellen van aanbevelingen om armoede en sociale uitsluiting tegen te gaan. De ontwikkeling van de dialoogmethode zorgde ervoor dat mensen in armoede zelf een stem kregen en gehoord werden door de beleidsmakers. Op die manier kregen zij inspraak in het beleid rond armoede en sociale uitsluiting. • Katholiek geïnspireerde GGO’s leverden een belangrijke bijdrage aan de totstandkoming van een systeem voor mensen die buiten de traditionele sociale zekerheid vallen. Dit leidde in 1974 tot het minimuminkomen waar iedereen recht op heeft. GGO’s in de 21ste eeuw Geografisch bevinden de meeste GGO’s

zich ook daar waar het meest mensen in nood voorkomen. Zo hebben vrijwel alle GGO’s een zetel in Brussel, de regio die het hardst getroffen wordt door armoede en sociale uitsluiting. Nu zien we GGO’s het meest daar waar mensen met een verscheidenheid aan problemen tegelijkertijd geconfronteerd worden. Het beleid richt zich in eerste instantie op afgebakende gebieden van ons bestaan: werk, onderwijs, huisvesting… GGO’s focussen zich veeleer op de complexiteit van de levensomstandigheden van bepaalde groepen, zoals vluchtelingen of mensen in extreme armoede. De hulp die zij verlenen is tweeledig. Het kan gaan om materiële noodhulp of om morele en immateriële hulp. Een aantal GGO’s stelt zich ook nu nog expliciet tot doel om aan beleidsbeïnvloeding en sensibilisatie te blijven doen. Bronnen • Dierckx, D., Vranken, J. en Kerstens, W. (eds.), 2009, Faith-based Organisations and Social Exclusion in European Cities. National Context Reports. Acco. • Dobbelaere, K. En Voyé, L., 2001, Religie en kerkbetrokkenheid: ambivalentie en vervreemding. In: K. Dobbelaere, M. Elchardus, J. Kerkhofs, L. Voyé en B. Bawin-Legros (eds.), Verloren zekerheid: de Belgen en hun waarden, overtuigingen en houdingen. Lannoo. • DIerckx, D., 2003, Interactive Policymaking. An Analysis of Forty Years of Poverty Policy in Belgium. ECPR-Conference, Marburg.

Interview met André Alaers

Dossier

“De armen hebben mij geleerd wat het leven is.” Ellen Denolf moreel consulent in de gevangenis van Oudenaarde en verbonden aan de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen

H ET

BOEDDHISME KENT DE ‘ BIKKHU ’ OF ‘ BEDELMONNIK ’.

H ET

COMMUNISME BOOG

ZICH OVER HET VRAAGSTUK VAN DE BEVRIJDING VAN HET PROLETARIAAT.

‘ ZAKAT ’

‘ ARMENBELASTING ’. ZOWAT

“Armoede is een ISLAM

zeer ruim begrip en ik zie

ELKE LEVENSBESCHOUWING HEEFT

een viertal verschillende

UITGESPROKEN IDEEËN OVER DE BELEVING , NASTREVENSWAARDIGHEID OF BESTRIJ -

soorten armoede, waarbij

KENT DE

OF

DE

het me opvalt dat

DENSWAARDIGHEID VAN ARMOEDE .

W IJ

GINGEN SPREKEN MET

A NDRÉ A LAERS ,

TOT OP HEDEN INZET VOOR DE ARMEN . LEGDE GELOFTES ?

H OE

H OE

EEN BROEDER - REDEMPTORIST, DIE ZICH

de armen telkens gebukt gaan onder eenzaamheid.”

ERVAARDE HIJ ZIJN LEVEN NAAR DE AFGE -

VERLOOPT DE CHRISTELIJKE ZORGVERLENING TEN BEHOEVE VAN

ARMEN IN EEN TOENEMEND SECULIERE MAATSCHAPPIJ EN WELKE DEFINITIE VAN ‘ PLU RALISME ’ ZIJN WIJ , ONGELOVIGEN , BEREID TE HANTEREN ?

Hoe is uw professioneel leven verlopen? Aan het Don Bosco Instituut te Hoboken volgde ik opleiding houtbewerking. Later heb ik leren lassen. Als vrij student verdiepte ik me in de studies psychologie en filosofie. Na een aantal jaar ben ik gestart met de studie pastoraal aan het seminarie in Gent. Na een zoektocht bij diverse kloostergemeenschappen om te kunnen intreden, werd ik bij de redemptoristen opgenomen als broeder. Achtereenvolgens leefde ik in de kloostergemeenschappen van Essen, Gent en Antwerpen. In die periode gaf ik veel retraites en begeleidde ik verlofkampen. Ik begeleidde ook leerlingen die zich niet goed in hun vel voelden of zich in de marge bevonden. In 1994 liep ik stage bij Bond Zonder Naam (Hotel MIN, Café Zonder Bier, Damiaanhuis, De Stobbe...) en even later ging ik voor Bond Zonder Naam werken. Overeenkomstig de regels van de redemptoristen wijdde ik mijn leven aan de meest verstotenen van de maatschappij. Rond die periode stelt de kloostergemeenschap van Antwerpen voor dat ik als broeder alleen zou gaan wonen omdat armen, ‘rare mensen’ werd gezegd, die na 21u op mij beroep wensten te doen de kloosterorde stoor-

ANDRÉ ALAERS

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

15

Dossier

R

edemptoristen

De stichter, Alfonso Maria di Liguori, wordt in 1696 te Napels geboren als oudste zoon van een adellijke familie. Op 16-jarige leeftijd is hij doctor in kerkelijk en burgelijk recht. Hij verliest als advocaat een miljoenenproces. Bij het naar buiten lopen uit het gerechtsgebouw zegt hij: “Wereld, nu ken ik je. Gerechthoven, jullie zien mij nooit meer terug.” In de kerk ‘Maria van de vrijkoping der gevangenen’ legt hij op het altaar zijn degen, het symbool van de adel, af. Op 2 november 1732 verlaat Alfonsus heimelijk Napels en trekt naar de wereld van de armen om hun het evangelie te verkondigen. Enige dagen later wordt te Scala de Congregatie der Redemptoristen opgericht. Ze willen missionarissen zijn van de ‘Verlosser’ (‘Redemptor’) om aan de armen het Blijde Nieuws te brengen. In de laatste jaren van zijn leven wordt de congregatie gesplitst. Rome erkent enkel de redemptoristen in de Pauselijke Staten, die een door Rome goedgekeurde regel hadden, en niet de redemptoristen van de streek rond Napels. In 1787 sterft Alphonsus di Liguori.

den. Ik leefde vanaf dan alleen in een huis en kreeg mijn inkomen van Bond Zonder Naam waarvoor ik werkte. In 2005 heb ik het werk wegens ziekte moeten stopzetten. Heden draag ik zorg voor de confraters-redemptoristen te Izegem en zet ik mij in als vrijwilliger bij de Bremstruik te Roeselare. U werkt reeds lang met en voor mensen in armoede. Wanneer bent u voor het eerst met armoede geconfronteerd geworden? Materiële armoede heb ik bij mij thuis wel gezien, maar niet ervaren. Mijn moeder was naaister, mijn vader arbeider. Regelmatig was mijn vader ziek en bijgevolg had hij ook een verminderd inkomen. Tegelijk moesten de dokterskosten betaald worden. Toch hebben mijn ouders met weinig middelen mijn broer en mij alles gegeven wat ze konden. Zo timmerde mijn vader voor Sinterklaas een poppenkast en mijn moeder naaide zelf de poppen. Bij ons thuis konden altijd mensen terecht die in moeilijkheden verkeerden. Er werd bij wijze van crisisopvang een kussen en een deken in de zetel gelegd en de persoon kon een boterham mee-eten. Ik kreeg op die manier een voorbeeld van zorgzaamheid en een luisterend oor. Op welk ogenblik hebt u besloten u te zullen inzetten voor mensen die zich in de marge van de maatschappij bevinden? Als jongere had ik het gevoel niet aanvaard te zijn in de groep. Ik stelde mezelf vragen en ervaarde doorheen de verwerping die ik meemaakte een

16

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

diepgaande confrontatie met de wereld. Ik wou meer doen voor anderen. Enerzijds uit herkenning van wat ik zelf doormaakte. Wie slagen gehad heeft zal zich open stellen voor mensen die slaag krijgen. Anderzijds werd ik gemotiveerd door wat ik heb meegekregen van thuis, namelijk ‘met weinig gelukkig zijn’. Op zeker ogenblik had ik graag een nieuwe fiets gehad. Er waren bij ons thuis geen mogelijkheden daartoe. Mijn ouders vonden dat ik ervoor moest werken. Eerst was ik boos, want van werken word je moe, maar dan heb ik toch vakantiewerk gedaan en zo mijn fiets bijeen gespaard. Ik ben met die fiets blijven rijden tot ik erdoor zakte. Zo leerde ik waarde ontdekken. Dit wil ik delen met anderen. U legde de geloften ‘Armoede, kuisheid en gehoorzaamheid’ af. Hoe ervaart u het leven naar deze geloften? Ik legde de eeuwige geloften af op 22 jaar. Eeuwig wil zeggen ‘levenslange geloften’. Toen voelde ik mij niet jong, maar ik heb het wel als een gemis ervaren dat ik niet actief was geweest in de arbeiderswereld. Van thuis, een beschermd nest, trad ik binnen in de beschermde wereld van het klooster. Vroeger gold strikte gehoorzaamheid. Gelukkig legde ik mijn geloftes af in een tijd dat het mogelijk was met de verantwoordelijke van de opleiding te praten. Als ik een nieuw project wou starten, zoals werken met jongeren in het college of bezinningen geven, dan werden kritische vragen gesteld. Indien het antwoord daarop van mijn kant zuiver was,

kon ik mijn projecten uitvoeren. Ik heb veel kunnen en mogen verwezenlijken. Het leven in gemeenschap is echter niet eenvoudig. Het is vallen, opstaan, opnieuw vallen, hopen dat vragen beantwoord zullen worden. Ik heb me moeten aanpassen, terwijl ik erover waakte mijn eigenheid niet te verliezen. De gelofte van armoede houdt in dat nutteloze zaken achterwege worden gelaten. Dit wil niet zeggen dat ik me niet hoef te verzorgen. Armoedebeleving omvat ook het geestelijke: niet ijdel zijn, wordt nagestreefd. Ik mag dus niet steeds denken dat ik het beter weet dan een ander. Toen ik in het klooster in Gent verbleef liep het even buitensporig wat de gelofte aan armoede betrof. Via de Bond Zonder Naam kwam ik in contact met kansarmen. Door hen ben ik met mijn neus op mijn geloftes gedrukt en is het evangelie, wat ik tracht na te leven, levend geworden. Op die manier heb ik de gelofte aan armoede terug onder controle gekregen. En kuisheid? Wat is kuisheid? (lacht) Dat je proper bent zeker? Voor mijn intrede in het klooster heb ik de relatie met mijn toenmalige vriendin in vriendschap beëindigd. Met ons beiden gaat het goed. Toen ik eens ’s nachts langs de kant van de weg stond in het gezelschap van een jongedame maakte de kloosteroverste daar wel een opmerking over. Dit alles is een groeiproces. Ik bekijk de zaken van dag tot dag. Wat gisteren is geweest, is voorbij, wat morgen is, moet nog komen. Een vreugdemoment per dag is belangrijk. Wat is de meerwaarde om zelf te kiezen voor armoede wanneer je de positie van armen wenst te verbeteren? In onze maatschappij heb je zowel geestelijke armen als materiële armen, waarvan de eerste groep de grootste vormt. De armen hebben mij geleerd wat het leven is, en wat zij mij verteld hebben, kan ik allemaal terugvinden in het evangelie, de Blijde Boodschap. Door hen heb ik geleerd wat aandacht is voor elkaar, delen van het weinige wat ik heb, luisteren naar elkaar en bezorgdheid.

Wat treft u het meest in de gesprekken met mensen die lijden onder armoede? Armoede is een zeer ruim begrip en ik zie een viertal verschillende soorten armoede waarbij het me opvalt dat de armen telkens gebukt gaan onder eenzaamheid. Armoede van mensen zonder of met weinig middelen kan in onze maatschappij flink gelenigd worden. Er zijn

buren of familie. Jammer genoeg hebben we dit verleerd. Kennen wij onze buren nog? Kennen wij hun naam? Veel van de mensen die zich beroepen op hulporganisaties verkeren in nood. Hoe gaat u om met mensen in ernstige problemen die zich graag materieel zouden verbeteren? Wat me altijd al gestoord heeft, is de

Naam (BZN) noemt zich pluralistisch. Wat is de oorzaak geweest van deze evolutie? Het klinkt misschien eigenaardig, maar Bond Zonder Naam is altijd pluralistisch geweest. Wel had BZN als basis het evangelie. Het evangelie is voor iedere mens open. Daardoor is BZN pluralistisch. BZN heeft zich altijd gericht tot de mensen die aan de rand van de maat-

“Ik heb het gevoel dat er steeds meer armen zijn. Er zijn steeds meer ouderen en jongeren die beroep moeten doen op het OCMW.” heel veel organisaties en verenigingen die materiaal kunnen leveren aan mensen die het materieel minder hebben. Zomaar geven, maakt de arme armer, maar een kleine bijdrage kan veel betekenen. Bepaalde consumptiegoederen lijken voor het grijpen, en de arme –vooral jongeren zijn hier heel gevoelig aan- ziet geen manier om deze goederen aan te schaffen. Het is nodig dat in het werk met armen aan onderliggende waarden gesleuteld wordt. Dit kan generaties lang werk vergen. Een tweede groep zijn de mensen die er niet zelfstandig in slagen alle papieren van ziekenkas, belastingen, rekeningen... in te vullen. In het werken met hen is het belangrijk dat je met de arme mee op tocht gaat of dat je naar instanties zoekt die deze mensen kunnen begeleiden in hun ‘papperasserij’. Mensen die in eenzaamheid vertoeven vormen een derde groep armen. Zij zijn hun geliefde kwijt en daardoor zijn ze alleen. Onder hen bevinden zich ook de mensen die materieel alles hebben: een villa, zwembad, een auto, ze kunnen op reis naar Amerika of weet ik waar naartoe, maar ze hebben gemis aan menselijke warmte en ze worden zelf geconsumeerd en gebruikt. Dan is er nog een groep schijnbaar gewone mensen, waar alles vlot gaat maar die nu en dan eens een duw nodig hebben in de rug, een opkikker. Die opkikker kunnen ze krijgen van

©

JOHANNES VOETS

-

UIT DE SERIE: HOUSING CRISIS, BRUSSEL , 2008-2009.

manier waarop reclame en de postorderbedrijven mensen onder druk zetten om te kopen op afbetaling, met alle gevolgen vandien. Niet dat ik de mensen het niet gun dat ze bijvoorbeeld een mooie, grote tv hebben, maar ik probeer hen op het ogenblik dat dit mij gepast lijkt te overtuigen van het belang van sparen voor wat ze willen hebben. Zo kunnen ze echt vreugde beleven aan wat ze bezitten. Er zijn echter ook mensen die niet willen geholpen worden. Vroeger maakte mij dit opstandig, nu niet meer: kiezen om niet geholpen te worden is een vrije keuze. Ik kan alleen de hand uitreiken naar mensen en het aanvaarden als ze deze weigeren. In 1980 maakte Vredeseilanden zich los van het katholieke Iles de Paix en werd een pluralistische organisatie. Verschillende organisaties volgden dit pad. In 1988 richt Bond Zonder Naam het ‘Damiaanhuis’ op –een niet mis te verstane link naar Pater Damiaan. Bond Zonder

schappij staan. Het is onmogelijk op dat moment onderscheid te maken tussen de mensen die naar de kerk gaan en zij die niet gaan. Toen het Damiaanhuis opgericht is, werd bewust gekozen voor de naam van een voortrekker, Pater Damiaan, die zijn leven wijdde aan de minsten, de lepraleiders. Het Damiaanhuis werd opgericht voor de mensen die bij ons in het werkhuis van BZN werkten, alleen kwamen te staan en zich niet zelf konden beredderen. Sommigen van hen gingen naar de kerk, anderen niet. Dit maakte geen verschil in de benadering van de mensen die hulp zochten. Hoe wordt er omgegaan met mensen die concrete vragen hebben zoals het al dan niet kiezen voor abortus of euthanasie? Als ik mijn visie zou opdringen aan iemand anders, ben ik verkeerd bezig. Ik kan wel zeggen wat mijn idee en persoonlijk gevoel is rond abortus of euthanasie, dat mag ik en kan ik. Ik heb echter niet het recht om iemand te beoordelen of te veroordelen.

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

17

Dossier

BZN werkt ondertussen samen met CAW, Teleonthaal en andere partners in het veld. Aangezien ik nu niet langer voor BZN werk, heb ik geen zo’n goed zicht op deze samenwerkingen. Wat ik echter heel spijtig vind, en wat ik bij nogal wat organisaties gezien heb, is dat er na verloop van tijd een overkoepelend orgaan komt dat verschillende

Psychiatrisch Zorgcentrum (OPZC) Rekem. Rekem heeft het hele bestaande huis, dat nog niet zo oud was, afgebroken en een volledig nieuwbouwproject gezet. Daarjuist verwees u naar het Damiaanhuis van de BZN, ook dat is nu bij Rekem. Deze projecten kunnen rekenen op enorme werkingsmiddelen.

sers met zeer verschillende achtergrond, zou deze opvang niet verwezenlijkt kunnen worden. Zie je verschil tussen armoede in de jaren ‘70 en armoede nu? Ik heb het gevoel dat er steeds meer armen zijn. Er zijn steeds meer ouderen en jongeren die beroep moeten doen

“Ik probeer de mensen die ik ontmoet te verlossen uit hun eenzaamheid.”

©

JOHAN SWINNEN

-

UIT FOTO-ESSAY: ‘WHAT’S THE TIME IN DHAKA?’, BANGLADESH, 2009-2010.

verenigingen aanstuurt. Deze verenigingen verliezen hun eigenheid, hun oorsprong en bron. Persoonlijk vind ik het van belang dat organisaties niet opgaan in een geheel, maar dat ze elk vanuit hun eigenheid elkaar blijven ondersteunen en elkaar adem geven. Organisaties dienen te blijven werken vanuit hun ideaal en de spirit levend te houden in plaats van papierwerk centraal te stellen. Dit geldt mijns inziens ook voor organisaties die aangestuurd worden vanuit verschillende religieuze of atheïstische achtergrond. In de periode 2004-2008 heeft de Vlaamse Overheid 1.860.000 euro geïnvesteerd in de renovatie van het PVT forensisch MIN te Antwerpen. Het huis kan 24 gedetineerden onder voorlopige vrijlating herbergen. Wanneer ervaar jij de strijd om werkingsmiddelen als het bitterst? Hotel MIN dat tot BZN behoorde en waarbij ik stage liep, is tegenwoordig PVT forensisch MIN Antwerpen geworden en is onderdeel van het Openbaar

18

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

Kleinere organisaties kunnen dit niet. De Bremstruik, waarvoor ik me nu als vrijwilliger inzet, werkt met een 90-tal vrijwilligers. Het is een relatief kleine, niet door de overheid gesubsidieerde, organisatie. Er is een door het bisdom bezoldigde kracht en een halftijdse kracht die door de redemptoristen wordt betaald. Al de rest van de werking verloopt via giften: de verbouwingen, de aankopen, projectwerking... We moeten bijgevolg zeer voorzichtig zijn met de uitgaven die we doen. Het budget is erg laag voor een organisatie die zich zowel op caritatief als pastoraal vlak inzet. De professionelen maken bijgevolg overuren en de persoonlijke inzet is zeer groot. Samen met de andere vrijwilligers zet ik me in voor ‘gespreksoase’, waarbij permanentie voorzien wordt in de kerk. Behalve twee uur over de middag is er steeds iemand die een luisterend oor biedt. Verder is er ook een noodopvangwoning. Daar kunnen mensen terecht die plots op straat komen te staan. Zonder de inzet van vrijwilligers, vaak 40-plus-

op het OCMW. Rusthuizen zijn ontzettend duur, jongeren worden op 16-17 jaar op straat gezet. Daarbij worden mensen verplicht steeds meer te werken om almaar meer te verdienen omdat ze almaar meer moet hebben. Een huisgezin kan niet meer zonder computer als het de tred van de huidige maatschappij wil bijhouden. Voor wie leeft van een minimuminkomen of voor wie moeite heeft met formulieren, is de aanschaf en het gebruik van een computer een hele zorg. In de jaren ’60, ten tijde van de flowerpower, was er nog veel oog voor het sociale. Er werd tijd besteed aan elkaar. Jonge mensen leefden in communes, hadden idealen. In de decennia die volgden, is er een omwenteling gebeurd. Tegen midden jaren ’90 wist zowat iedereen wat computer en internet waren. In stroomversnelling is het gebruik van de gsm er gekomen. Waar is echter de mens gebleven? Er wordt niet meer gepraat, de tijd van elkaar zien, is voorbij. “Copiosa apud Eum redemptio” (“Bij Hem is overvloedige verlossing”, Psalm 130). Waarvan zou je de mensheid willen verlossen? ‘Copiosa apud Eum redemptio’ is de wapenspreuk van ons, redemptoristen. Mensheid is een groot woord. Ik probeer de mensen die ik ontmoet te verlossen uit hun eenzaamheid. Dat is mijn boodschap waarvan en waarvoor ik leef en zoals in het evangelie geschreven staat.

Dossier

Een armoedeproject in Hasselt Viona Westra projectmedewerker Vermeylenfonds

Hoe groot is onze vierde wereld? Het Vermeylenfonds Hasselt wil, in het raam van het Europees jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting, niet achterblijven. Binnen de vrijzinnige koepel leeft het thema. Het Vermeylenfonds stimuleert de plaatselijke afdelingen om de armoede concreet te bekijken op het lokale front. Maar we willen er geen charitatieve actie van maken. We houden niemand tegen, maar voor ons is een structurele verandering in de maatschappij, een omgooien van oude normen en waarden nodig om de kloof tussen arm en rijk te verkleinen. We geloven niet in de zelfhelende kracht van een liberale economie, die dankzij een stimulans van de werkgelegenheid na de crisis in staat zou zijn om iedereen aan het werk te krijgen. Met andere woorden: waar werk is, zijn inkomsten. Die inkomsten gaan rijkelijk naar de top en worden kleiner naarmate je het basiswerk nadert van de dagelijkse routine. Niet iedereen heeft die top in zich. Maar niet iedereen weet zich bereid en in staat om daar beneden de dagelijkse sleur tot ideaal te verheffen. Een economie die het werk en de verdiensten rechtvaardiger verdeelt, lijkt ons dus meer in staat om de armoede aan te pakken, dan het neoliberale model. Laat ons dat kapitalisme noemen. En daar zetten wij socialisme tegenover. In onze aanpak van een armoedeproject zetten we ook alle religieuze overwegingen opzij. We durven méér zeggen: godsdienst heeft altijd de neiging om knechten en meesters te benoemen. Men komt er altijd wijzen tegen tegenover volgelingen en de rechtvaardigheid schijnt afhankelijk te zijn van een hoger wezen. JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2001, BRONS, 27

X

14 X 13 CM

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

19

Dossier

Laten we wel wezen: de enige religieuze meesters die ooit oog hadden voor armoede waren ofwel ‘aangetast’ door een socialisme, dat men amper duldde, ofwel met druppels water bezig op een hete plaat. Zelf daar kan je internationale roem mee behalen. Een vrijzinnige, wetenschappelijke aanpak dus. Geloof behoort tot het privégebeuren en wie ’s avonds nog een dankgebedje wil prevelen of een smeekbede wil uiten, arm of rijk, dat heeft met de essentie niets te maken. Dat betekent dat we in onze aanpak van de armoede a) niet te ver weg willen van die groep waar het eigenlijk over gaat, b) een kritische visie willen ontwikkelen en c) een appel doen richting solidariteit en pluralisme. Wie a) zegt moet er rekening mee houden dat niet wij de waarheid in pacht hebben, maar dat we vooral een luisterend oor moeten hebben voor reële noden. Wie b) zegt slikt niet zomaar alles wat over armoede wordt beweerd. We weren elk cliché. Wie c) zegt weet ook dat armoede nooit kan beperkt worden tot een engagement van één jaar. Het is meteen een pak filosofie, die je erg moeilijk kwijt kunt in een paar documenten waarin je maar ruimte hebt voor enkele zinnetjes. Het was voor Hasselt dan ook een engagement om zich niet te beperken tot één avond, maar het probleem uit te diepen vanuit verschillende invalshoeken.

Armoede ligt nog steeds ver van ons bed De armen zelf zijn nog steeds op zoek naar een bed Geef toe: we hebben er zelf niet zoveel last van (gehad). De meesten onder ons hebben gestudeerd, zijn aan de slag gegaan op een werkterrein waar we een zekere tevredenheid hebben ontwikkeld, vooral omdat we het gevoel hadden dat we elke dag nog een stukje wijzer werden. We spaarden, investeerden, budgetteerden en zelfs onze oude dag ziet er niet echt zielig uit.

20

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

Dat is ook zo bij vele hulpverleners die zich beroepsmatig met de problematiek kunnen bezighouden. Ze kennen het probleem, gaan op prettige wijze met de armen, die onder hun hoede vallen, om. En ’s avonds kom je thuis in een huis dat je prettig hebt ingericht, waar de temperatuur perfect is en gezelligheid troef. We hebben overdag ons best gedaan om dossiers te schrijven, panelgesprekken voor te bereiden, studiedagen te organiseren en acties op poten te zetten… en we kunnen met een zekere tevredenheid aan tafel schuiven, een flesje openen en onder de wol kruipen. Wij en zij hebben hun nut. Het probleem van de armoede wordt vakkundig doorgestuurd naar de media. Zij schrijven stukjes en maken praatprogramma’s (die door de armen zelf niet worden bekeken of gelezen), maar de bezorgdheid leeft. Wat wil je? Moet ik mezelf arm maken om het probleem beter te kunnen aanpakken? Neen. Ik bedoel: we moeten niet te hoog van de toren blazen: armoede ligt nog steeds naast ons bed. De armen zelf vinden nauwelijks een goed bed. In Brussel kregen we steun voor onze plannen bij de Federale Overheidsdienst Armoede en Uitsluiting. We krijgen enige medewerking en gratis materiaal: badges en leuke actieboeken die moeten helpen om onze armoedeprojecten te doen slagen.

Wacht even… wat weten wij over armoede? Wij behoren tot die 85% in België die het goed heeft. Een tijdje geleden had nog 90% het goed… Die 5% extra, die nu ook in de armoede is verzeild, heeft dat nooit gedacht. Er is niet zoveel nodig blijkbaar om die overgang tussen tekort en genoeg te maken! We haalden er in juni professor Jan Vranken bij. Hij gaf een inzichtrijke voordracht. De man is op emeritaat. Het siert hem dat hij met de problemen van armoede bezig blijft. Het laat hem niet meer los. Hij is de uitgever van het Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting en is nog steeds actief in OASeS, een interfacultair centrum dat zich buigt over ongelijkheid, sociale uitbuiting, armoede en migratie.

Het is zomer en de examenperiode is begonnen. De opkomst zal matig zijn, voorspellen we. Maar diegenen die er wel zijn, leren de ‘nieuwe armen’ kennen. Alle interne en externe oorzaken van armoede worden naast elkaar gezet… alle individuele en maatschappelijke facetten. Als je die 4 lijnen kruist, kan je negatieve wisselwerking krijgen, wat tot conjuncturele armoede leidt (tijdelijk) of structurele (een straatje zonder einde). Oh neen, ze sterven niet meteen, die armen. We geven ze net genoeg om niet dood te gaan: net geen €900 per maand en als je 2 kinderen hebt, mag het dubbel zoveel zijn. Je hoort sommigen denken: toch niet slecht: daar doe ik het wel mee. Tot we beginnen te rekenen: je hebt een onderdak nodig. De winters zijn koud. Je hebt water nodig voor de was en de kook. Je loopt niet naakt rond in dit aardsparadijs en je kinderen moeten naar school. Dat is niet om de hoek. Een fiets? De bus? Een eigen autootje? Je geraakt niet aan werk… en je mag niet even een paar uurtjes helpen bij de buren in ruil voor een fooi… Je moet eten. Je hebt geen tuin met sla en boontjes en uien en radijsjes en geen kalf waar je nu en dan een sneetje kan afsnijden. Er is een poes en die trekt haar plan… en je koopt wat het minst kost. Dat is meestal het tegendeel van wat het gezondst is. Of je loopt naar de frituur, want de gasmeter staat op 0. Armoede. De armen willen er niet mee te koop lopen. Het is erg, maar het betekent bovendien: sociale uitsluiting. Er is geen geld voor kinderoppas. Er is geen geld voor een avondje uit. De hele wereld speelt zich af binnen je televisietoestel. In elke vereniging ga je over de tong als je niet mee kunt met de heersende normen. Het gevolg is dat de kloof tussen arm en rijk nog groter wordt: ze is niet enkel daar op financieel vlak… maar ook sociaal en cultureel. Als toehoorder word je daar stil van. Vaak even maar… We moeten dus voort.

We zetten de deuren open voor ervaringsdeskundigen Eind september, toen de zomer overging in de herfst, zette het VOC in Hasselt de deuren opnieuw open. Geen professoren (die we overigens dankbaar zijn voor hun onderzoek), maar de betrokkenen zelf kwamen aan het woord. We wilden geen geënsceneerde taferelen in de zin van ‘Het leven zoals het is…. Armoede’. We luisterden. Naar een paar mensen die het niet goed hebben, maar toch overleven en ons wouden vertellen hoe moeilijk dat is. We luisterden naar hen die hulpverlening als beroep hebben gekozen en deze mensen begeleiden in hun dagelijkse overlevingstocht. Hoe regelen we de schulden die openstaan? Waar kan ik als arme terecht als alles teveel wordt? Hoe los ik ‘honger’ op? Niet door ‘dorst’ op te lossen, maar op de eerste plaats aan de kinderen te denken… Hoe gooi ik mijn minderwaardigheidscomplex weg? Hoe geraak ik mijn schuldgevoelens kwijt? Hoe leer ik me te organiseren? Waar vind ik een luisterend oor, dat niet behoort tot iemand die wil betuttelen? Hoe vind ik mijn fierheid terug? Hoe stap ik over drempels? En waar vind ik mensen die me even op weg helpen in die warwinkel van een administratie? Die me introduceren in de school waar mijn kinderen groot worden… op de speelpleinen, waar ik mijn kinderen graag alle plezier wil gunnen, zoals de anderen… We werden niet alleen stil die avond, we konden achteraf ook moeilijk de slaap vatten.

Van leefloon tot gewaarborgd basisinkomen We gooiden de stok in het hoenderhok in oktober. Wie zegt dat arbeid adelt? Wie beweert dat rust roest? Sommigen zeggen dat het eenvoudiger kan… zonder voorwaarden. Geef iedereen een gewaarborgd basisinkomen, los van arbeid…

FOTO © NADA

Professor Walter Van Trier maakt zich sterk dat dit idee a) een heleboel problemen oplost, b) de ergste armoede een hak zet en c) een opluchting is voor de hele administratieve rompslomp die zich nu moet bezighouden met tientallen soorten vervangingsinkomens… en vergeldingen en straffen bij overtreding. Het principe is heel gewoon: iedereen heeft een recht op inkomen, welke kleur of geloofsovertuiging hij ook heeft, zonder onderscheid van geslacht, nationaliteit, opleiding, leeftijd, sociaal statuut of arbeidsbereidheid. Oeps. Dat is straffe kost. Is dat geen recht op luiheid? Zet dat niet de deuren open voor de grootste onrechtvaardigheid en voor nieuwe kloven: tussen harde zwoegers en diegenen die het wat rustiger willen aanpakken? Elke burger heeft op die wijze ‘van rechtswege een aandeel in de nv België’. Uiteraard maakte Walter Van Trier duidelijk dat tussen droom en daad een boel wetten en praktische bezwaren in de weg staan. Om het nog niet te hebben over de invulling van het verhaal in concrete cijfertjes: over welk bedrag gaat het? En wie zal dat betalen? En geldt dat voor iedereen? En wat dan met de sociale zekerheid, en de BTW en de belastingen op inkomens? Wie zegt dat we niet een paar bestaande wetten moeten en kunnen veranderen? Wat een luxe als we de kinderbijslag, de ziektewet, de liefdadigheid, de bijstand, de zoveelste peiler van de sociale zekerheid kunnen vergeten! Diegenen die het nu goed hebben steigeren. Voor diegenen die al die mooie bovenstaande begrippen nauwelijks kennen, is het een oplossing uit de armoede.

In november ronden we deze eerste armoedereeks af met de betrokkenen in het beleid. Op elk politiek niveau hebben we diensten en functies die met welzijn en armoedebestrijding bezig zijn. Wie kent de weg in die straatjes? Wat heeft een gemeente te bieden en hoe belangrijk vindt men het armoedeprobleem in uw gemeente? Wat gebeurt er precies op het provinciale niveau? En welke bevoegdheden heeft de Vlaamse Gemeenschap? En daarboven heb je de federale overheid die in Brussel heel wat heeft opgebouwd op het welzijnsvlak. Je mond valt open als je het internet doorkruist… Hoe ver ligt dat van ons af? Hoeveel kilometer? Hoeveel hiërarchische niveaus? Hoeveel documenten en aanvraagformulieren heb je nodig om er met iemand te kunnen praten? Benieuwd of we in december al iets meer weten over de verdeling van bevoegdheden op het hoogste niveau. Spannend… we weten nu nog niet wie we een uitnodiging mogen sturen en hoe zijn of haar kabinet er zal uit zien… De kerstvakantie maakt tijd voor een grondige evaluatie. 2011 is plots niet meer het jaar van de armoede. Voor ons wel. Noteer alvast 22 november 2010 in je agenda. Om 20u gaat onze laatste ontmoetingsdag over armoede door in het VOC in Hasselt (Rodenbachlaan). Meer informatie [email protected] [email protected] [email protected]

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

21

JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2003, 60

X

45 CM

Dossier

Levensbeschouwing en de kijk op armoede Klaas Nijs consulent-stafmedewerker

IN WELKE MATE BEINVLOEDT DE LEVENSBESCHOUWING VAN EEN INDIVIDU ZIJN OF HAAR KIJK OP DE PROBLEMATIEK ROND ARMOEDE? IS LEVENSBESCHOUWING DETERMINEREND VOOR DE BLIK WAARMEE MEN DE SOCIALE ACHTERSTELLING EEN PLAATS GEEFT OF EEN OORZAAK TOEKENT? IN EEN ONDERZOEK UIT DE

VERENIGDE STATEN

BLIJKT DIT INDERDAAD HET GEVAL TE ZIJN. IN DIT

ARTIKEL BESCHRIJVEN WE KORT ENKELE VAN DE MARKANTE CONCLUSIES DIE SCHETST IN ZIJN STUDIE

MATTHEW HUNT

‘RELIGION, RACE/ETHNICITY, AND BELIEFS ABOUT POVERTY’ (2002).

Niveau/aard van oorzaak

Intern

Extern

Bij het individu

Persoonlijke tekorten/fouten (individueel schuldmodel)

Persoonlijke ‘ongevallen’ of tegenslagen (individueel ongevalmodel)

Bij de maatschappij

Maatschappelijke ordening (maatschappelijk schuldmodel)

Maatschappelijke/economische veranderingen en conjuncturen (maatschappelijk ongevalmodel)

n de meeste literatuur rond sociale achterstelling wordt een vrij theoretisch verklaringsschema gehanteerd (van prof. Vrancken), waarin vier armoede modellen onderscheiden worden. Het gaat hierbij over vier verschillende manieren om naar armoede te kijken en oorzaken voor deze problematiek aan te duiden.

I

De oorzaak van armoede wordt in dit model ofwel bij het individu ofwel de maatschappij gelegd, en de drijvende kracht erachter wordt gezocht in schuld (in de zin van toewijsbare daden) of in ongeval (in de zin van externe omstandigheden). Zo komt men bij kruising van deze niveau’s en omstandigheden terecht bij het individuele schuldmodel, het individuele ongevalmodel, het maatschappelijk ongevalmodel of het maatschappelijk schuldmodel (ook wel gekend als de structurele benadering). In het onderzoek dat Matthew Hunt voerde, onderscheidde hij in plaats van deze vier traditionele modellen drie grote oorzaken: het individuele model, het structurele model en het fatalistische model. Het individuele model dat Hunt schetst, komt grotendeels overeen met het individueel schuldmodel van Vrancken, waarbij persoonlijke fouten en tekorten (gebrek aan moeite, spilzucht, gebrek aan kunnen…) de basis vormen van de armoede van betrokken persoon. Het structurele model vertrekt vanuit de sociaaleconomische realiteit als oorzaak van sociale achterstelling (bijvoorbeeld een gebrek aan jobs, discriminatie, ongelijkheid…). In het fatalistisch model groepeert Hunt beide ongevallenmo-

© JOHAN SWINNEN - UIT FOTO-ESSAY: ‘WHAT’S THE TIME IN DHAKA?’, BANGLADESH, 2009-2010.

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

23

Dossier

dellen. Hier wordt de oorzaak van armoede gezocht in omstandigheden die niet controleerbaar zijn (‘nonvolitional forces’) zoals geluk, kans, ziekte of handicaps. Algemeen gesteld domineerde in de Verenigde Staten historisch de opvatting dat armoede te wijten is aan

©

JOHANNES VOETS

-

Wanneer gekeken wordt naar ander onderzoek in het verleden, dan blijkt dat dit individualistische schuldmodel

NOVEMBER

-

individualistische modellen en de historisch marginalere levensbeschouwingen zich eerder zullen vinden in systeem-uitdagende (‘system-challenging’) structuralistische theorieën.

blanke protestanten en katholieken. Bijna nergens worden fans van de fatalistische theorie teruggevonden. Een belangrijke oorzaak voor deze verdeling wordt traditioneel gezocht in de ‘underdog thesis’, waarbij relatief achtergestelde groepen, vergeleken met hun meer fortuinlijke tegenhangers, minder geneigd zullen zijn dominante ideologieën te onderschrijven en uitdagingen aan de status-quo sneller zullen steunen. Binnen het levensbeschouwelijke landschap vertaalt dit zich naar een ‘religious underdog’-thesis, waarbij leden van dominante levensbeschouwingen (in de V.S. het protestantisme en het rooms-katholicisme) zich sneller zullen vinden in de dominante

rooms-katholieken, joden, mensen die een andere levenbeschouwing erop nahielden en niet-gelovigen (voor een totaal van 2.854 personen in het Zuiden van Californië). Het is wellicht niet verbazend dat zijn theorie in grote lijnen overeen komt met eerder onderzoek.

In het onderzoek dat Hunt zelf uitvoerde werden vijf groepen van dichterbij onder de loep bekeken: protestanten,

UIT DE SERIE: HOUSING CRISIS, BRUSSEL , 2008-2009.

individuele oorzaken. Onderzoek in deze richting wees eerder al verschillende keren uit dat de visie op oorzaken van armoede zich algemeen richten op een foute werkethiek, een gebrek aan vaardigheden en andere veronderstelde persoonlijke gebreken van de persoon in kwestie zelf. In tijden van sociale of economische moeilijkheden verschuift deze algemene perceptie wel in de richting van eerder structureel/maatschappelijke oorzaken. Relatief weinig mensen hechten geloof aan de fatalistische oorzaken.

24

vooral aanhang vindt bij (blanke) protestanten en katholieken (de twee dominante levensbeschouwingen in de V.S.), met minder aanhangers van dit model bij joden, aanhangers van andere levensbeschouwingen en niet-gelovigen. Structurele oorzaken zijn het populairst bij zwarte protestanten en joden, maar vinden minder aanhang bij

DECEMBER 2010

Zo blijkt dat in dalende volgorde rooms-katholieken, protestanten, nietgelovigen, personen met een andere levensbeschouwing en joden het individualistische schuldmodel volgen. Het verschil is statistisch relevant bij elk van hen (vooral tussen de meerderheidsreligies (rooms-katholieken en protestanten) en de andere groepen,

waarbij rooms-katholieken ook nog eens veel meer dan protestanten). Voor wat betreft structuralistische oorzaken blijkt de dalende volgorde als volgt te zijn opgesteld: personen met een andere levensbeschouwing, roomskatholieken, joden, protestanten en ten slotte, niet-gelovigen. Ook hier is het onderscheid steeds statistisch significant.

sche of fatalistische schaal registreren. Hunt zoekt de oorzaak hiervoor in hun meer gefragmenteerde gemeenschap, waarbij ze niet verbonden zijn aan een religieus geïnspireerde traditie die hun perspectief op deze materie zou kunnen beïnvloeden. Met andere woorden van een kuddegeest is er hier geen sprake.

duele schuldmodel zal verdedigen? En waar zouden vrijzinnigen, met als centrale waarden onder meer de persoonlijke autonomie, maar ook de verbondenheid in de gemeenschap, zich laten registreren? Hoe zouden -in een Europese context- moslims of boeddhisten zich positioneren? Vragen die, los van persoonlijke reflectie, wel eens

Rooms-katholieken hechten ook het meest geloof aan fatalistische theorieën, gevolgd door joden, niet-gelovigen, protestanten en personen met een ander geloof, weeral allemaal op statistisch relevante wijze. Er bestaat dus een groot verschil tussen de wijze waarop de personen van een bepaalde levensbeschouwing naar armoede kijken. Protestanten lijken veel meer dan minderheidsgroepen het individualistische schuldmodel (‘de arme is zelf de oorzaak’) te volgen. Rooms-katholieke personen scoren vrij hoog op het geloof bij alle drie de modellen. Bij verrekening van modellen waarbij andere factoren die deze keuzes kunnen verklaren (socioeconomische status, ras…) voorkomen, blijven de meeste van deze verschillen overeind. Er kan dus gesteld worden dat er wel degelijk een ‘levensbeschouwelijke factor’ aan het werk is bij de beoordeling van oorzaken van armoede. In algemene termen blijkt er zo bijvoorbeeld een sterkere aanhang te zijn bij niet-katholieke personen voor structuralistische verklaringsmodellen (maatschappelijke oorzaken) voor armoede. Deze bevinding steunt ook de ‘religious underdog’-theorie, waarbij minderheidsgroepen veel vaker de oorzaken van sociale achterstelling bij de maatschappij zelf plaatsen. Meerderheidsgroepen (in levensbeschouwelijke zin) zijn veel meer geneigd kritiek op de status-quo te verwerpen en de oorzaak te voor armoede te zoeken bij de individuen zelf. ©

Heel interessant is de vaststelling dat niet-gelovigen, hoewel ze in grote getale het individualistische schuldmodel verwerpen, niet op een speciaal spectrum van de structuralisti-

JOHAN SWINNEN

-

UIT FOTO-ESSAY: ‘WHAT’S THE TIME IN DHAKA?’, BANGLADESH, 2009-2010.

Het zou bijzonder interessant zijn dezelfde studie ook eens in België te zien voeren. Kunnen we veronderstellen dat de dominante levensbeschouwing ook hier eerder het indivi-

heel interessante antwoorden zouden kunnen opleveren! Bron • HUNT MATTHEW O., Religion, Race/Ethnicity, and Beliefs about Poverty, Social Science Quarterly, Volume 83, Number 3, September 2002.

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

25

JEAN BILQUIN, SISYPHUS MET DOORBOORDE CIRKEL , 2004, TEKENING, 190

X

84 CM

Dossier

Clochardisme als verwoestijning van de persoon Het boek Les Naufragés van dichtbij bekeken Ellen Denolf moreel consulent in de gevangenis van Oudenaarde en verbonden aan de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen

“C LOCHARD

C ARLA B RUNI . C ARLA B RUNI

WEIGERT TE SLAPEN MET

MET EEN ZWERVER .

DE

FIRST LADY VAN

F RANKRIJK

RECENTELIJK EEN SLAAPPLEK AANGEBODEN . GEDAG TE ZEGGEN ’, VERTELT

‘Z EER

B RUNI

‘I K

PAPT AAN

HEEFT HEM [ DE ZWERVER ]

BLIJF SOMS STAAN OM

AAN DE DAKLOZENKRANT

D ENIS

M ACADAM .

VLUG PRATEN WE DAN OVER LITERATUUR EN MUZIEK . I N DE LOOP DER

TIJD ZIJN WE VRIENDEN GEWORDEN .’ HET LOGEERAANBOD VAN

B RUNI . ‘I K

VERZORGEN EN REDDEN .

M EN

D ENIS

GING VREEMD GENOEG NIET IN OP

KAN DE DAKLOZEN NIET TEGEN HUN WIL

MOET HUN KEUZE AANVAARDEN .’”

(1)

at bezielt Denis om zo’n pracht occasie af te slaan? Kiezen daklozen, en armen meer in het algemeen, voor hun armoede dan? Om dit beter te begrijpen is het werk Les naufragés van Patrick Declerck uitermate verhelderend(2). Het boek dat gepubliceerd werd in 2000 behoort niet tot de meest recente, maar de inhoud is zeker niet voorbijgestreefd, integendeel. Patrick Declerck, filosoof van opleiding en doctor in de antropologie volgde als psychoanalyst verscheidene jaren de daklozen van Parijs. Hij zocht hen op in stations, op straat en in opvangtehuizen. In de jaren ’80 dook hij zelfs even onder in hun wereld om hun leven beter te begrijpen. Zijn visie op hulpverlening aan daklozen is op z’n zachtst gezegd confronterend, want in al z’n facetten haaks staand op het huidige beleid en de huidige praktijk. Dat hij de daklozen als psychoanalyst gevolgd heeft, maakt dat hij ‘dakloosheid’ vanuit een verrassende invalshoek benadert en een deur opent om hulpverlening in onze samenleving op een andere manier te onderbouwen. Hier volgt zijn redenering.

W

De seizoensgebondenheid van de aandacht voor daklozen, un air de saison noemt Patrick Declerck het, doet al vermoeden dat er iets fout zit in onze perceptie van het fenomeen ‘dakloosheid’, of wat ik in zijn chronische vorm ‘clochardisme’(3) zal noemen. Dakloosheid komt niet voort uit sociale of economische uitsluiting. Cijfermateriaal bevestigt dit. In Frankrijk leven 6 miljoen Fransen van een sociaal minimum, waarvan 600.000 mensen lijden aan schizofrenie en 2 miljoen verslaafd zijn aan alcoholisme. IN HET CENTRAAL STATION BRUSSEL

©

ELLEN DENOLF

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

27

Dossier

Frankrijk telt echter ‘maar’ 100.000 daklozen.(4) Ook in België zijn de cijfers duidelijk. In 2009 ontvingen 90.000 Belgen een leefloon. In 2003(5) waren er 17.000 mensen dakloos.(6) Zelfs rekening houdend met een onderschatting van het werkelijke aantal daklozen zijn lang niet alle armen thuisloos. Toch reduceren we

stopzetten (als een lopende kraan), terwijl we dat op andere ogenblikken tijdens het jaar als iets minder prangend ervaren en als een probleem dat tegelijk zowel onoplosbaar als zichzelf oplossend (want vergeten) is. Het lijkt erop dat we met een door schuldonschuld doorspekt discours zitten. Wat is hier gaande?

bevinden: uitgesloten zijn is namelijk onplezierig. ‘Uitgeslotenen’ is een verzamelbegrip voor een allegaartje van mensen gaande van toxicomanen, homoseksuelen, gehandicapten, armen en migranten tot clochards. Het woord geeft eensluidend de oorzaak aan van de omstandigheden waarin deze personen dienen te leven, de causa sui. Het vermijdt te allen tijde dat een persoon ‘schuld’ treft aan zijn situatie. Tegelijk treft iedereen schuld: een diffuus, omnipresent en onaanwijsbare vorm van schuld die zowel u als mij betreft, wij, hardwerkende consumenten die beschikken over huis en haard. Hoewel de clochards vanuit deze optiek ‘onschuldig’ zijn, lonken de begrippen waardigheid en onwaardigheid al om de hoek. Er ontstaat een casuïstiek doordrenkt van de woorden ‘respect’, ‘autonomie’(9), ‘vrijheid van de subjecten en hun keuze’... Dit verzandt uiteindelijk in een polemiek van tanende middelen en afhankelijkheid, waardoor situaties waarvan op tijden de aanblik van ellende ons teveel is, bestreden dienen te worden. Van volwaardige burgers (want de uitgeslotene is autonoom en gerespecteerd in zijn vrije keuze) wordt verwacht dat zij hulp aannemen zonder morren. Ze zijn toch medeburgers? Zij hebben toch het recht en dus (!) de wil zich te verbeteren? En alras worden de krijtlijnen uitgetekend van een therapeutisch ideaal dat zowel illusoir als catastrofaal is... ‘Dat ze deze hulp dan aannemen, verrekte clochards!’ ‘Waardig’ dat wil zeggen stilzwijgend en zoals wij: “une dignité normopathique.”

Verwoestijning ALAIN

©

ELLEN DENOLF

dit dakloos zijn al te vaak en enkel tot de gevolgen van sociale en economische uitsluiting. In de winter, in de buurt van stations, “tout le monde vocifère de compassion.”(7) De bedeling van soep en dekens ten voordele van de meest uitgeslotenen is het signaal bij uitstek dat we in tijden van Vreed’ op aard’ de uitsluiting moeten

28

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

“Ils sont pour ainsi dire tous méchants et tous innocents.”(8) Patrick Declerck ontrafelt de notie ‘uitgeslotenen’. Het is een term die de passiviteit van de persoon centraal stelt. Bovendien drukt deze het onvrijwillig karakter uit van de toestand waarin de personen zich

De auteur neemt in zijn boek observaties op, biografische fragmenten, herinneringen uit zijn kindertijd en levensgeschiedenissen van de daklozen waarmee hij sprak. “Ik herinner mij het voorbeeld van een patiënt die bij mij in psychoanalyse kwam en die helemaal niets had van een clochard. Intelligent, gecultiveerd, met universitair diploma werd hij

werkloos na een reorganisatie binnen zijn bedrijf. Dit was voor hem zo’n grote vernedering dat hij de betekenis ervan niet echt kon integreren. Zijn statuut als werkzoekende was vanuit narcistisch oogpunt ondraaglijk en surreëel. Hij gedroeg zich ten opzichte van de administratieve rompslomp gepaard gaand met het werkloos zijn zo ondoeltreffend (afspraken vergeten, verschillende zaken verliezen, gemiste of niet gelezen briefwisselingen) dat hij zijn uitkering dreigde te verliezen. Psychisch en socio-economisch ver verwijderd van het profiel van personen die op straat leven, kon hij deze episode gemakkelijk doorkomen. Niettemin is toen gebleken dat door een narcistische krenking zijn masochisme snel uitbreidde en dit leidde (gelukkig slechts tijdelijk) tot het mislopen van de sociale hulp waarop hij beroep kon doen. Ik had de kans om in een analyse achteraf (wat typisch is) vast te stellen dat zijn onbewuste fantasie erin bestond dat hij niet kon ‘herboren’ worden (dit wil zeggen, in zijn eigen ogen -narcistisch- opnieuw existeren) eenmaal volledig naakt.”(10) Dit is een voorbeeld van de manifestatie van een onbewuste logica die tot desocialisatie leidt en die herkenbaar is bij tal van groepen in de marge. Het begrip ‘desocialisatie’ wordt heden ten dage steeds vaker aangewend om verlies van sociale vaardigheden ten gevolge van toegenomen mediatisering aan te geven. Ik zal hier echter de definitie van de auteur volgen. Desocialisatie is een verzameling gedragingen en psychische mechanismen waarbij het subject zich van de realiteit afwendt en verlichting zoekt in het slechtste, dat wat wij sociaal gezien niet kiezen. Deze desociale gedragingen zijn erop gericht elk verlangen, elk libido te vernietigen. Het is de orkestratie van de eigen ‘verwoestijning’. Dit zien ook hulpverleners die daklozen herbergen en verzorgen. De daklozen nemen moeilijk medische zorg en duurzaam onderdak aan. Voeten door gangreen aangetast, willen ze niet laten behandelen, therapeutische ses-

sies met als bekroning werk en herintegratie lopen steevast met een sisser af (doordat ze telkens weer hun papieren verliezen, afspraken missen, ongevallen tegenkomen...), ze willen geen tbc-behandeling... alsof ze met dit alles willen zeggen: “Niets is mogelijk voor mij.” Deze personen zijn klinisch echter niet psychotisch of schizofreen. De volgende drie constanten zijn telkens in hun biografie aanwezig. Er is sprake van vroegtijdig disfunctioneren in de kindertijd door een ernstig verstoorde moederband (de moeder is kil, afwezig, afwijzend, licht van zeden of verslaafd). De kindertijd kenmerkt zich door een opeenstapeling van fysieke en psychische trauma’s (ziektes, ongelukken, geweld, incest, overlijden). Ze gebruiken alcohol en tabak, vaak al van in de kindertijd.

Hij kan dit ongenoegen niet in woorden uiten, maar zijn handelen spreekt boekdelen.

Une souffrance-fond

De therapie, gegoten in contractvorm alsof het hier zou gaan om een overeenkomst tussen twee rechtspersonen die gelijke vrijheden genieten- ziet er als volgt uit. Eerst buigt de instelling zich over het uitschrijven van het therapeutisch project. Dit kenmerkt zich door de spreekwoordelijke wittebroodsweken van hulpverlener en hulpzoekende. Bij beiden is er een narcistische voldoening. Ze leven toe naar eenzelfde ideaal, ze hebben dezelfde opvattingen over werk zoeken, een goede gezondheid onderhouden en de hulpzoekende zal zich aldus ver houden van autodestructieve acties. De clochard voelt zich niet gek of onvermogend tegenover zijn probleem dat hoewel heel complex, zeer concreet omschreven is in termen van ‘alcoholisme’, ‘geen huisvesting’, ‘werkloos’. De hulpverlener voelt zich competent en bruist van ondernemingszin. Het ongeluk dat de clochard treft, had hem trouwens ook kunnen overkomen.

Patrick Declerck gaat op zoek naar het waarom van het niet aannemen en dus falen van therapeutische behandelingen of van pogingen tot herintegratie van clochards. De psyche van een zwerver kenmerkt zich door aanhoudend lijden. Dit lijden lijkt er altijd al te zijn geweest – vanaf de geboorte, de voortalige periode. Het onverschillig zijn voor de eigen pijn komt voort uit het niet langer waarnemen van nieuwe pijn tegen deze achtergrond van continu lijden. De pijn van een etterende zweer wekt bijvoorbeeld geen ogenblik argwaan op; het is namelijk de normale toestand van deze wereld: afschuwelijk en ondraaglijk in z’n wezen zelf. De scheiding tussen inwendige wereld (psyche) en uitwendige wereld (realiteit) gaat vervagen. Er is eenvoudigweg geen sprake van ‘se sortir de la merde’ (Patrick Declerc linkt als psychoanalyst deze problematiek aan het anale) omdat alles ongedifferentieerd is. De clochard is zich niet bewust van deze ‘souffrance-fond’. Het symptoom van zijn mentale ziekte is juist zijn clochardzijn. Hij vindt verlichting in dit symptoom. Het ervaren van de ondraaglijkheid van de werkelijkheid bevindt zich echter buiten de spraak.

Milde normaliteit Het clochard-zijn is een mentale ziekte gekenmerkt door ernstige zelfverlating met chronisch karakter. Elk therapeutisch handelen dat er vanuit gaat dat het clochardisme enkel voortkomt uit sociale uitsluiting is gedoemd te mislukken. Het adagio van de therapie zoals we dit zowel in Frankrijk als in België kennen, is gericht op ‘reïntegratie’. Dit wil zeggen ‘herintegratie in de wereld van de consumerende middenklasse, waarbij de een van de ander niet te scheiden is’. Het is een uiting van schijn-humanisme. Wie zegt dat armoede niets met levensbeschouwing te maken kan hebben?

Er ontstaat echter een breuk in deze symbiose. In de psyche van de dakloze bestaat een aanhoudende dissonantie tussen gezegde verlangens (het discursieve) en zijn onvermogen deze gezegde verlangenis in werkelijkheid na te streven. Aangezien zijn verlangens niet tot het discursieve behoren, ontstaan

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

29

Dossier

EEN ‘BED’

-

CENTRAAL STATION BRUSSEL

©

ELLEN DENOLF

tal van misverstanden. De therapeut geeft na hard zwoegen het signaal: “Zo, al je papieren zijn in orde, nu is het aan jou om te tonen dat je vooruit wil, dat je het kunt.” De angst slaat toe bij de dakloze. Hij wordt geconfronteerd met zijn onvermogen. Zijn mentale ziekte verhindert hem de rangen van de maatschappij te vervoegen. Op de dag van de koninginnerit, de dag van een sollicitatie of de dag dat hij zijn intrek mag nemen in een sociale woning laat hij het afweten. De hulpvrager is terug gek en verontrustend anders. De verzorger wordt geconfronteerd met zijn eigen onvermogen en machteloosheid. Zijn therapie heeft namelijk gefaald. De herintegratie moest de kroon op het werk van de therapeutische overdrachtsrelatie zijn. Beiden, hulpverlener en uitgeslotene, zouden verenigd zijn geweest in hetzelfde sociale geluk, een eensluidende existentie gereguleerd door tijden van werk en rust en gecompenseerd door dezelfde geneugten: geld, verlof, een gezin, een huis. Samen in een milde normaliteit: het mocht niet zijn. Het onvermogen de ander te volgen in zijn denken, volgens zíjn logica van verlangens en noden, heeft door foutieve identificatie van de hulpverlener met de hulpbehoevende het einde van de therapie betekend.

30

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

De gevolgen zijn catastrofaal: de hulpverlener investeert niet langer in de hulpvrager (depressie) of de hulpvrager wordt verwijderd (sadisme), wat op subtiele wijze kan in de wereld van opvangtehuizen, instellingen en gevangenissen: eindeloze doorverwijzing van het ene centrum naar het andere, het letterlijk op straat zetten van de hulpbehoevende, het laten interneren... “Et la rue enfin, où il finit apaisé en somme, après tout ce tumulte, comme un navire qui rentre au port après la tempête.”(11) De latente vraag werd niet gehoord. De latente vraag is het verlangen naar moederlijke bescherming tegen een verpletterende en niet te integreren realiteit. Het is de droom een regressieve vlucht te nemen, in de slaap, een trouwe vriend in dagen van nood.

Continuïteit van de zorg Het zorgaanbod is geenszins afgestemd op de chronische problematiek van daklozen, integendeel. Opnamecentra hanteren een bewuste opnameduur voor x aantal dagen, weken of maanden. Er is de weigering om een permanent depot open te houden waar de dakloze bepaalde spullen blijvend kan

onderbrengen. In opvangcentra worden kamers zonder inspraak heringedeeld: de ene avond slaapt men in dit bed, de andere avond in een ander. Er is geen opname mogelijk als de dakloze zich niet via een bepaald onthaal of bepaalde telefoonlijn aangemeld heeft. Dit alles is de uiting van de wens niet-paternalistisch te handelen als hulpverleners, maar is niet afgestemd op de werkelijke noden en behoeften van daklozen. Elke vorm van continuïteit van de zorg is latent afwezig in de werking van opvangtehuizen. Roulatie is nodig, de daklozen zouden wel eens kunnen blijven. Ze zouden zich nog gaan nestelen in nietsdoen. Daar kunnen we toch niet voor opdraaien! Het te gemakkelijk hulp aanvaarden, wordt in wezen ook bestraft.

“Sachons veiller sur ces splendeurs détruites que nous avons l’honneur de soigner.”(12) Patrick Declerck stelt op basis van al deze overwegingen alternatieven voor. Op politiek vlak dient men bereid te zijn hulp te verlenen zonder wedercompensatie te verwachten en met als enig doel de bestaanscondities van de groep daklozen te verbeteren. Binnen therapieën is het nodig zich los te maken van het idee ‘genezen’ en

men dient de zinloze drang tot handelen te vervangen door rustige contemplatie van de patiënten. Dit betekent afstand doen van het narcisme van techniek en sociaal prestige.(13) De zorg op zich dient centraal te staan zonder veel pretenties.

“Si nous pouvons l’accoucher à la vie, au moins mettons-le à l’abri. Offrons-lui asile.”(14) Er is nood aan een passageplaats. De hulpverlener kan symbolisch deze passageplaats zijn: een plaats waar de dakloze een thuis vindt, doordat het hem vrij staat te komen en te gaan, en waar een terugval niet bestraft wordt, maar waar hij gevolgd en begeleid wordt. De therapeut is daarom niet passief. Hij is ook niet symbolisch afwezig. Warmte en eigenheid zijn belangrijk om de weg naar oude trauma’s, gelinkt aan gemiste moederliefde, open te leggen. Binnen de therapie laten de mogelijkheden of onmogelijkheden zich na verloop van tijd beetje bij beetje zien. Dit alles is conform de noden van de clochards, die steeds noden zijn in het hier en nu, want ze bevinden zich in een ‘dreamtime’, een droomtijd, zonder verleden en zonder toekomst. Fysiek onderdak kan eveneens perfect afgestemd worden op de chroniciteit van de problematiek, op het komen en gaan van de clochard, of op zijn wens wat langer te blijven. “Think, in this batter’d Caravanserai, Whose portals are alternate Night and Day, How Sultan after Sultan with his Pomp, Abode his Hour or two, and went his way.”(15) ...En dan zijn er nog die andere rondtrekkende groepen individuen in onze samenleving. Zullen Roma’s op perverte wijze uit het land gezet worden omdat ze onze notie van normaliteit doorklieven en ze nu toch wel heel zichtbaar worden? Of gaan we kijken naar hun eigenlijke nood overeenkomstig de hartslag die ze diep van-

binnen voelen? Dit zou zich kunnen vertalen in terreinen, caravanserai(16), aangepast aan hun zwervend bestaan. Zullen we drugsverslaafden blijven straffen voor hun onvermogen en zo hun toestand bestendigen? De gevangenis voorziet immers minimaal in behandelingen en de verveling van vrijheidsberoving zet aan tot het doden van de tijd -en waarom dan niet de tijd doden via ‘de slaap’, hash? Zullen we elektriciteit en water van armen afsluiten als ze niet kunnen betalen? Of gaan we erkennen dat armen ook geen supermensen zijn die perfect blijven presteren in de meest moeilijke omstandigheden? Het is misschien interessant om erop te wijzen dat in militaire opleidingen soldaten ‘getraind’ worden om in dergelijke omstandigheden te overleven. Laten we ons ver houden van het sadisme waarmee regelgevingen doordrongen zijn(17), en waardoor ze in de verste verte niet in de buurt komen van hun ideaal.(18) Emmanuel Kant zou dit ideaal ‘De Morele Wet’ genoemd hebben. Dit ideaal is noch arbitrair noch onderhandelbaar. Het gaat uit van reële noden en onderscheidt zich hierdoor van ‘het reglement’.

(5)

(6)

(7) (8)

(9) (10) (11) (12) (13) (14) (15) (16)

(17)

Diversiteit is ‘anders zijn’, zo anders dat het niet onze logica volgt. Betekenisverlening en levensbeschouwing zijn sleutelwoorden om te ontdekken wat de werkelijke kijk van een ander op de werkelijkheid is. Zo kunnen we zijn latente nood leren kennen, kunnen we levensbeschouwing en hulpverlening op elkaar afstemmen, en maken we reglementeringen en samenleving humaner. 18) Noten (1) Dinsdag 10 september 2010, www.spitsnieuws.nl (2) DECLERCK, P., Les Naufragés, Avec les clochards de Paris, Terre Humaine, Plon, Paris, 2001. (3) Het Frans en het Engels gebruiken al langere tijd de termen clochardisme en clochardisation. Het Nederlands heeft niet zo meteen een gepaste term. (4) Zelfs als er sprake zou zijn van foute cijfers door een moeilijk te bereiken en te tellen bevolking, is een vermeerdering van dit aantal met factor twee

nog altijd een fractie van alle mensen die in armoede leven. Bemerk dat de laatste schatting op jaarbasis dateert van 2003. Af en toe wordt er een nacht geteld, zoals men vlindertelling houdt: “Op die plaats en die datum drie exemplaren gezien op hetzelfde moment.” Deze cijfers komen van het Steunpunt ter Bestrijding van Armoede en van de European Community Household Panel (Europees Panel van Huishoudens, EU-SILC). Vrije vertaling: “Iedereen schreeuwt het uit van medelijden.” Vrije vertaling: “Ze zijn zogezegd allemaal verdorven en allemaal onschuldig”, uit: WITTGENSTEIN, L., Culture and Value, in: DECLERCK, P., o.c., p. 375. ODDIE, D., (december 2008-maart 2009). ‘Activation, autonomie: a` tout prix?’, Ensemble, nr 64, p. 34. DECLERCK, P., o.c., p. 295. DECLERCK P., o.c. DECLERCK, P., Les Naufragés, Avec les clochards de Paris, Terre Humaine, Plon, Paris, 2001, p. 374. HEIDEGGER, M., De techniek en de ommekeer Vert. en inl. H. Berghs, Lannoo, Tielt/Utrecht, 1973. DECLERCK, P., Les Naufragés, Avec les clochards de Paris, Terre Humaine, Plon, Paris, 2001. OMAR, K., Rubaiyat of Omar Khayyam, vert. FITZGERALD, E., XVI. ‘Caravanserai’ is afkomstig van het Perzisch ‘Karvan’ wat betekent karavaan en ‘Sara’ wat wil zeggen ‘Paleis of binnenplein’. Het is een overnachtingsplek voor karavanen voornamelijk gelegen langs de zijderoute. De eerste Caravanserais ontstonden in de 10de eeuw. Voorbeelden zijn legio. Lezen we er bijvoord het laatste verslag van het Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) op na. Het CPT is een controleorgaan van de Raad van Europa dat op geregelde tijdstippen gevangenissen en gesloten centra voor illegalen bezoekt in de landen van de Raad. Wat we lezen is dat bepaalde instellingen er een wel enthousiaste bijkomende regelgeving inzake ‘veiligheidsbeleid’ op na houden door bijvoorbeeld personen geblinddoekt en met loeiharde muziek in de oren over te brengen terwijl er best wel al optimale politiebegeleiding voorzien is. We kunnen bijvoorbeeld ook lezen wat Dirk Tuypens reactie is op het feit dat Ingrid Pira, burgemeester van Mortsel, geen uitwijzingsbevelen meer wil tekenen. Het levert een interessante visietekst op, ongeacht iemands politieke voorkeur: http://www.ingridpira.be/index.php?option=com_content&task=view&id=120&Itemid=3 Dit ideaal kunnen we vergelijken met Emmanuel Kants categorische imperatief. Kant start het eerste hoofdstuk van Grundlegung zur Metaphysik der Sitten met de zin: "Het is geheel en al onmogelijk om in de wereld en zelfs ook daarbuiten iets te bedenken dat zonder restrictie voor goed gehouden kan worden, behalve dan een goede wil.” “Es ist überall nichts in der Welt, ja überhaupt auch außer derselben zu denken möglich, was ohne Einschränkung für gut könnte gehalten werden, als allein ein guter Wille.” KANT, E., Werke in zwölf Bänden. Band 7, Frankfurt am Main, 1977 (1785), p. 18.

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

31

UVV belicht

Première film nd het Levenseinde Communicatie ro

die op patiëntende wet op euthanasie en n va ng uri ke ed go de d. Het aanBelgië behoort sinds vende landen ter werel tre its oru vo t es me de n va t weg dat omgaan met rechten in 2002 tot één ieder jaar. Dat neemt nie jgt sti sie na tha eu or vo al artistieke film tal aanvragen genheid blijft. De socia ele ng aa ijke eil mo n ee erlener tot het levenseinde wil iedereen, van hulpv de ein ns ve Le t he d Communicatie ron ren. Uniek aan deze n erover te communice patiënt, een aanzet geve le zorgverleners-samen met professione urs cte S-a KV t da is film het resultaat. . Een boeiende prent is de casussen uitbeelden 10. teld op 10 december 20 De film wordt voorges Iedereen is welkom. deskundigen een nabespreking met Na de voorstelling volgt in debat zal m Distelmans), waar er (waaronder prof. dr. Wi n. n aantal heikele punte gegaan worden over ee

Organisatie: Plaats: Datum: Prijs: Informatie:

m Topaz - KVS- Leif CMD Jette - dagcentru houwburg - KVS - Bol Koninklijke Vlaamse Sc 10 - om 19u00 Vrijdag 10 december 20 Gratis inkom e | Tel: 02 513 16 33 E-mail: [email protected]

» Op zoek na ar een zinv ol engagem ent? De Centra

Morele Dien stverlening schrijvers en zoeken vrijw sprekers voo illige luistera r vrijzinnig-h ars, umanistisch e plechtighe den. Is dit iets v oor jou? Neem conta ct op met h et CMD in je We kunnen buurt (zie a jouw stem g chterflap)! oed gebruik en!

«

Jij zo De Stuurgroep More ekt vrijwilligerswerk? le Bijstand zoekt jo u! Een opnam

e in het ziekenhuis of een rusthuis kan zijn. Men stelt zich soms ingrijpend vragen die gehoor d w ill en niet altijd mogelijk worden, maar het is of evident om hier over te praten met je omgeving. Op zo ie m and in ’n moment kan ee n moreel consulent maken. Patiënten he t ve rschil kunnen een beroep doen op een moree voor een gesprek of l consulent luisterend oor.

Ben je vrijzinnig? Be n jij iemand die met aandacht kan luist Wil jij een luisteren eren zonder te oord d oor bieden aan pa elen? tiënten in een ziek enhuis of de bewon er s van een rusthuis? Dan ben jij misschie n de geschikte kand idaat! Neem gerust contac t op met een Cent rum Morele Diens of surf naar: www tverlening in jouw .stuurgroepmorel buurt (zie achterfla ebijstand.be p)

Lui ste ren de or en nod ig! Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen zoekt vrijwilligers Wie wil een luisterend oor bieden aan gedetineerden in één van de Belgische gevangenissen? De Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen (SMBG) is dringend op zoek naar vrijwilligers. Een warme oproep voor iedereen die onbevooroordeeld openstaat voor de mens achter de dader en zich op regelmatige basis vrij kan maken (bijvoorbeeld 1/2 dag per week). Als vrijwillig moreel consulent werk je vanuit het vrijzinnig-humanistisch gedachtegoed. Je wordt opgevolgd door collega’s en kan bij hen terecht voor steun en met vragen. Er is mogelijkheid tot deelname aan de georganiseerde vormingsmomenten. De SMBG is dringend op zoek naar vrijwilligers voor de gevangenissen te Antwerpen, Turnhout, Hoogstraten, Merksplas en Mechelen. Maar kandidaten voor andere gevangenissen zijn natuurlijk ook steeds van harte welkom. Geïnteresseerd? Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen (SMBG) Stalingradlaan 54 • 1000 Brussel Tel.: 02/537 59 28 • Fax: 02/537 10 93 E-mail: [email protected]

het e vandaag? Wat kan Wat betekent feminism len, daarna? Ideeën uitwisse En ? en en tek be en rg mo er ssiëren en nadenken ov ervaringen delen, discu e sm ini beweging en het fem de rol van de vrouwen n va menleving is het opzet in onze toekomstige sa ste de 39 Vrouwendag. wendag.be Meer info via www.vrou k via elij zak od no Inschrijven is e.be zon ma @a aat ari voksecret

UVV belicht

OPINIESTUK 13 augustus 2010

De rechtsstaat en perceptie H ET

VERTREKPUNT VAN ONS RECHTSSYSTEEM IS DE GELIJKHEID VAN ALLE

B ELGEN . D IT

BEGINSEL IS VERANKERD IN ONZE GRONDWET.

H ET

ZIJN DE

DIVERSE MACHTEN : DE WETGEVENDE MACHT, DE UITVOERENDE MACHT EN DE RECHTERLIJKE MACHT, DIE EROVER WAKEN EN GARANT STAAN DAT DE FUNDA MENTELE RECHTEN NIET GESCHONDEN WORDEN .

Diplomatieke onschendbaarheid Diplomatieke voorrechten en immuniteiten worden geregeld door het Verdrag van Wenen inzake het diplomatiek verkeer van 1961. Het gaat in essentie om een bescherming voor buitenlandse diplomatieke vertegenwoordigers zodat zij ongehinderd en zonder gevaar op vervolging hun werk kunnen verrichten. In ons land wordt het Vaticaan vertegenwoordigd door de nuntius, die dus van de diplomatieke onschendbaarheid geniet. Hij is in loondienst van het Vaticaan, zoals alle buitenlandse diplomaten in loondienst zijn van het land dat zij vertegenwoordigen. Belgische bisschoppen zijn geen diplomatieke vertegenwoordigers van een staat en kunnen zich dan ook niet beroepen op diplomatieke onschendbaarheid. De Belgische bisschoppen worden door de Belgische staat betaald zoals alle bedienaren der erediensten, dat is grondwettelijk geregeld. Een probleem rijst: ofwel wensen de Belgische bisschoppen te genieten van diplomatieke onschendbaarheid. Ze erkennen daarmee dat ze een buitenlandse mogendheid vertegenwoordigen. In dat geval ontvangen ze ten onrechte gelden van de Belgische staat. Ofwel wensen de bisschoppen

34

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

hun huidig systeem van betoelaging door de Belgische staat te behouden. Maar dan kan men zich niet beroepen op diplomatieke voorrechten en immuniteiten. Een keuze is noodzakelijk, evenals het aanvaarden van de gevolgen van de keuze. Bij de huiszoeking heeft de Belgische onderzoeksrechter misschien ook enkele dossiers in beslag genomen waarin zich diplomatieke correspondentie tussen de nuntius en de Belgische bisschoppen bevindt. De rechter heeft dossiers in beslag genomen. Dit lijkt volkomen terecht. Het is immers niet omdat er misschien ergens een diplomatieke nota in een of ander dossier zit dat het hele dossier onaantastbaar wordt. De omgekeerde redenering zou betekenen dat iedere burger het gerecht buiten de deur kan houden door aan te geven dat hier of daar een diplomatieke nota zou kunnen worden aangetroffen bij een huiszoeking. Bijkomende vraag: hoe kan men de (in)correctheid van de vooropgezette stelling bewijzen?

Neutraliteit van informatie Ik weet wel, het onderzoek is geheim! Toch maken de media gretig gebruik van ‘onzekere’, mogen wij schrijven, ‘onwettig verkregen’ informatie en

worden wij, onnozele lezers of luisteraars, geïnformeerd of beter gemanipuleerd. Fundamentele vragen zijn: wie ligt aan de oorsprong van het lek en welke kunnen de bedoelingen van de verspreider zijn? Op deze vragen kunnen vele antwoorden geformuleerd worden: • men wil de concurrent de loef afsteken zonder zich te bekommeren om de gegrondheid der feiten noch om de schade die zij eventueel kunnen aanrichten; • men wil beletten dat een onderzoek tot een goed einde komt en zo mensen of instellingen beschermen. De bedoeling van diegene die aan de basis ligt van het lek en van deze die verspreidt, kan trouwens totaal tegenstrijdig zijn. • men wil de aandacht afleiden van de hoofdvragen door de aandacht toe te spitsen op bijkomstigheden of manke vergelijkingen te suggereren. Logische redeneringen uitgaande van feiten kunnen onduidelijkheden verklaren, opeenvolgende onomstreden feiten kunnen de transparantie vergroten. Waar wij vandaag mee geconfronteerd worden in de berichtgeving met betrekking tot de Operatie Kelk lijkt mij vrij vlug te evolueren tot een schoolvoorbeeld van manipulatie van de ‘brave burger’.

Complot van de loge? Waarom wordt een onderzoek naar onderzoeksrechter De Troy opgestart? Hij geniet in het juridisch wereldje een uitstekende reputatie. Allerlei redenen worden vooropgesteld: het gaat om een soort wraak van de vrijzinnigen of van de vrijmet-

selarij, er werden teveel onderzoekers ingezet die zich niet hoffelijk zouden gedragen hebben ten opzichte van de bisschoppen. Zij werden 8 à 9 uren vastgehouden zonder eten, beschuldiging die later werd weggelachen en totaal verdween als het middagmaal werd bekend gemaakt. Onhoffelijk gedrag ten opzichte van het instituut omdat men de dossiers oneerbiedig behandelde en men in onwelvoeglijke kledij (short) zijn job uitoefende en men ongepast materiaal gebruikte (drilboor). Kan men dat dan wel op sommige plaatsen en op andere plaatsen niet? Het neusje van de zalm is echter dat men wenst te onderzoeken of er geen fouten zijn gemaakt tijdens het onderzoek en beletten dat het onderzoek nutteloos zou zijn. Maar is dat niet het geval voor elk onderzoek, heeft elke burger niet het recht op een behoedzame behandeling? Ooit verklaarde een procureur: ik zal de zaak oplossen, “Si on me laisse faire.” Algemeen aanvaard feit is dat een pro-

cureur-generaal heel vlug een onderzoek gelast heeft naar de werkwijze van een onderzoeksrechter. Dit behoort tot zijn wettelijke bevoegdheden en op het eerste zicht is er geen vuiltje aan de lucht. Graven wij dieper dan komen wij tot onthutsende vaststellingen. Kardinaal Danneels werd in het verleden reeds in een zaak in eerste aanleg veroordeeld voor schuldig verzuim, maar werd in hoger beroep vrijgesproken. De rechter die de vrijspraak in beroep uitsprak is ondertussen procureur-generaal geworden en correct, het is nu net diezelfde persoon die problemen schijnt te hebben met de wijze waarop het onderzoek tegen dezelfde kardinaal wordt gevoerd. Was er geen sprake van een complot van de vrijmetselarij tegen de katholieke kerk? Dat de minister van Justitie een katholiek is, is zijn goed recht. Dat hij twee katholieke magistraten voordraagt in een poging om de neutraliteit en de wettelijkheid van de privécommissie Adriaenssens te garanderen, is mis-

schien een toeval. Dat hij op deze wijze privérechtspraak plaatst boven de rechtsstaat is een stap te ver. Ook een minister is maar een mens. Dat de heer Adriaenssens aan de basis ligt van de tekstwijziging van de mededeling van ontslagnemend bisschop Vangheluwe om het instituut te sparen, zal natuurlijk ook allemaal tot het fameuze complot van de loge tegen de kerk behoren.

Het gerecht neutraal? Ik weet het: recht wordt gesproken door rechters en rechters zijn mensen. Niets wat menselijk is, is hen dan ook vreemd. Mijn grootvader had de gewoonte te zeggen: “Het gerecht dat doof en stom is, maakt recht wat scheef en krom is.” Hij zou dit met de huidige perceptie vandaag nog altijd moeten beweren.

Luc Devuyst erevoorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

35

UVV belicht

OPINIESTUK

LEZERSBRIEF

10 september 2010

16 september 2010

Een vuil spelletje Wat komen de cattanagio vrijzinnigen hier doen?

e laatste weken werd door de pers meermaals de focus verschoven van de falende regeringsvorming naar de schandalen binnen de kerk en de miserabiliteit van een ondertussen palliatieve Operatie Kelk. Politiek, gerecht, kerk en media spelen een beschamende cattanagio die in dit stadium bijna absurdistisch aanvoelt. En als er intussen wel één zaak duidelijk is geworden, is het dat er in de polemiek van de voorbije weken geen enkele winnaar terug te vinden is, niet één. Het gerecht presenteert zich als een inhumaan (denk maar aan de bijzonder ongelukkige uitspraken van het Brussels parket over de privacy van de slachtoffers) en gespleten monster, de politiek kijkt onmachtig toe en de daders zijn publiekelijk -maar helaas (nog) niet gerechtelijk- gekappitteld, de kerk lijdt aan imagoschade die nog lang zal doorwegen, de maatschappij is het vertrouwen in publieke figuren van autoriteit nog meer kwijt. En de slachtoffers? Die zijn nogmaals gekwetst, door de verantwoordelijken, door de mediaheisa, door de incompetentie waarmee de zaak gerechtelijk is behandeld. Nergens is er voor hen gerechtigheid geschiedt. Voor een objectieve toeschouwer lijken ze er zelfs amper aan te pas te komen. Waar de aandacht vooral naar deze laatsten had moeten gaan, heeft men het blijkbaar vooral te druk gehad met het afschermen van de eigen organisaties, de beschuldigingen aan anderen, de haast om de eigen handen wit te wassen. De rationaliteit is in heel deze vaak ver te zoeken, wat betreurenswaardig is. Een sereen onderzoek, binnen én buiten de kerk, met de focus op de positie van de slachtoffers, had tot een heel ander resultaat kunnen -en móeten- leiden.

D

36

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

Daartoe hadden magistraten, clerici en politici zich beter binnen hun eigen instellingen van hun eigen taken gekweten. Niet voor niets staat de scheiding der machten in het staatsbestel centraal, niet voor niets is de scheiding van kerk en staat een fundamenteel concept van de democratische rechtsorde. Men kan zich terechte vragen stellen bij afspraken tussen ministers en interne onderzoekscommissies, bij de overijverige wijze waarop parket, hierbij geassisteerd door gretige media, met boormachines ten strijde trok, en bij de manier waarop de ene de andere zijn interne werking becommentarieert, tegenwerkt, publiekelijk aan de schandpaal nagelt. Laat de kerk in alle onafhankelijkheid over de carrière van haar personeelsbestand beslissen, maar ook niet méér dan dat. De kerk is en mag geen rechtsprekende instantie zijn en al helemaal niet in laatste instantie. Laat de politiek de grote spelregels vastleggen, daartoe worden de mandatarissen door de bevolking verkozen. Of dat nu betekent dat de verjaringstermijnen dienen te worden aangepast, laten we even in het midden. Maar laat bovenal, in het belang van alle slachtoffers nu en later, het gerecht en de politie de wetten doen naleven en de daders van misdrijven bestraffen. Zonder tegenwerking, zonder spelletjes, zonder bemoeienissen. Zo dient het te zijn en zo staat het trouwens ook in de grondwet geschreven. Sonja Eggerickx voorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

et verbazing lazen we de laatste zin van het opiniestuk van Mark Van De Voorde naar aanleiding van het rapport Adriaenssens in De Morgen van 13 september 2010. Hij sluit af met: “Ideologische discussies en revanches zijn niet op hun plaats (vergeten we niet dat het vooral vrijzinnige kringen waren die eertijds pleitten voor begrip voor pedofilie).” Wat komen de vrijzinnigen hier plots doen? Hij gaat kort door de bocht en getuigt niet van intellectuele eerlijkheid. Zijn laatste zin is sloganesk, verwijst niet naar bronnen en geeft geen argumenten. De Unie Vrijzinnige Verenigingen veroordeelt als koepelorganisatie op grond van haar waarden eveneens pedofielen en andere daders van seksuele delicten. Misdrijven waar dan ook in de samenleving begaan door seksuele delinquenten, mogen niet met de mantel der liefde bedekt worden.

M

Sonja Eggerickx voorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

De Morgen

16/09/2010

Willy Calewaert Leerstoel 2010-2011

Inspiration from Brussels: EU involvement in sport matters as an opportunity for renewal. K. J. Kornbeck

De Leerstoel Calewaert wordt jaarlijks ingericht door de Unie Vrijzinnige Verenigingen ter ere van Willy Calewaert, voormalig minister van onderwijs, en staat in het teken van het verspreiden van het vrijzinnig gedachtegoed. Op voordracht van de vakgroep Sportbeleid en Management (SBMA) van de Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie van de VUB wordt de Leerstoel 2010-1011 bekleed door dhr. Klaus Jacob Kornbeck, policy officer bij de Sport Unit van de Europese Commissie. Hij staat in die functie in voor de relaties met internationale organisaties en de academische wereld, is mede-auteur van het Europees Witboek voor de sport en auteur van diverse academische publicaties.

K . J. KORNBECK

Tijdens de leerstoel, die als titel kreeg ‘Inspiration from Brussels’, zal de rol van Europa in het domein sport op een kritische en vernieuwende manier aan een breed publiek worden voorgesteld. De Europese spelregels rond dopingpreventie en sanctionering, de verkoop van mediarechten, transfers en licentiesystemen, de visie op een eenvormig systeem rond opleidingen voor vrijwilligers en coaches in de sport komen alle aan bod. Ook het ondersteunings- en innovatiebeleid van de EU op het vlak van beweging en gezondheidspromotie en rond sociale inclusie in en door sport, krijgen een plaats in deze Leerstoel. De laatste sessie wordt afgesloten met een aantal nieuwe perspectieven en richtingen voor een toekomstig Europees sportbeleid. Programma 18 november (18u-19u15)

Inaugurale lezing: EU involvement in sport matters: an opportunity for renewal?

Welkom door S. Eggerickx UVV-voorzitter en P. De Knop VUB-rector, lezing: J. Kornbeck

2 december (18u-19u30)

The ongoing fight against doping in sport

J. Kornbeck

27 januari (18u-19u30)

Sport and the media: which role does the EU play?

G. Monte

10 februari (18u-19u30)

EU perspective on Education and Training Qualifications in Sport

J. Kornbeck en B. Ooijen

17 februari (18u-19u30)

Transfers, licensing systems and players’ agents: the EU as a gatekeeper of the integrity of sport competitions?

J. Kornbeck en G. Monte

3 maart (18u-19u30)

Play, not therapy: the EU’s role in promoting health-enhancing physical activity (HEPA)

J. Kornbeck

31 maart (18u-19u30)

Looking into the future: the implementation of the Lisbon Treaty in the field of sport

J. Kornbeck

Praktisch De lezingen starten telkens om 18u stipt. Koffie en water zijn voorzien bij de aanmelding vanaf 17u30. De lezingen gaan door in auditorium L 210 in gebouw L, campus Etterbeek, Pleinlaan, 2, 1050 Brussel. Deelname aan de lezingen is gratis. U dient zich echter wel vooraf voor elke sessie in te schrijven via [email protected]. Voor meer info over de lezingenreeks en een detailbeschrijving van elk van de lezingen zie www.vub.ac.be/LK.

Internationale conferentie over

verlichting en vrijmetselarij et een twaalftal sprekers uit verschillende landen, waaronder de internationaal vermaarde Amerikaanse historicus van de verlichting, Jonathan Israel, organiseert de Vrije Universiteit Brussel in het kader van de Pierre-Théodore Verhaegen Leerstoel een tweedaagse internationale conferentie, waarop verschillende aspecten van de verlichting en de rol van vrijmetselaars en andere prominente vrijdenkers daarin zullen worden belicht. De lezingen zullen deels in het Engels en deels in het Frans worden gehouden.

M

Over de betekenis van de vrijmetselarij voor de verlichting wordt zeer verschillend gedacht. Terwijl sommigen de vrijmetselarij een te verwaarlozen of zelf contraproductieve rol in het verlichtingsproces toedichten, verdedigen anderen een tegenovergesteld of meer genuanceerd standpunt. De conferentie biedt

dan ook een unieke gelegenheid om van de diverse standpunten over dit vaak onderbelichte aspect van de verlichting kennis te nemen. De conferentie vindt plaats op donderdag 9 en vrijdag 10 december 2010 in het auditorium 'Brouwer' op de VUB campus in Jette, Laarbeeklaan 103, 1090 Jette. De campus is gelegen direct achter het Universitair Ziekenhuis Brussel. De kosten voor deelname, inclusief lunch en koffie/thee, bedragen €30 (studenten €15). Inschrijving vóór 1 december 2010 per e-mail aan: [email protected] met vermelding van naam en aantal personen. De capaciteit van de conferentiezaal is uiteraard beperkt. Dus wacht niet tot het laatste moment met inschrijven! Alle informatie over de conferentie op www.vub.ac.be/freemasons-and-enlightenment

SPREKERS - donderdag 9 december 2010

SPREKERS - vrijdag 10 december 2010

Prof. dr. Max de Haan LEIDEN, NEDERLAND

Introductie

Prof. dr. Jonathan Israel

Prof. dr. Margaret Jacob UNIVERSITY OF CALIFORNIA , VERENIGDE STATEN

The Enlightenment and Freemasonry: A Critical Enquiry

Prof. dr. Charles Porset

L’illusion radicale – La ‘camera obscura’ des Lumières

CENTRE NATIONAL DE LA RECHERCHE SCIENTIFIQUE PARIJS, FRANKRIJK

Prof. dr. Roger Dachez UNIVERSITÉ PARIS III - DENIS DIDEROT, FRANKRIJK

Radicalisme d’origine ou malentendu fondateur? La franc-maçonnerie dans les premiers pamphlets anti-maçonniques (1738-1742)

Dr. Ton de Kok

Russian freemasonry. A peculiar mixture of Aufklärung and Erleuchtung

Prof. dr. Abdelaziz Labib UNIVERSITÉ DE TUNIS EL-MANAR, TUNESIË

Libre pensée et idée de Lumières dans la Nahdha arabe: Le cas d’Adib Ishaq (1856-1884)

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM, NEDERLAND

INSTITUTE FOR ADVANCED STUDY PRINCETON, VERENIGDE STATEN

The Radical Enlightenment’s Critique of Freemasonry: from Lessing to Mirabeau

Prof. dr. Cécile Revauger

English freemasonry during the Enlightenment: how radical, how conservative?

Prof. dr. Jean Mondot

Les Illuminés de Bavière, une franc-maçonnerie “radicale”?

Dr. Tristan Coignard

Cosmopolitanism versus conflicting local and national identities in the Habsburg territories. Masonic networks and their political involvement under Joseph II

Drs. Gerard Bonneke NIJMEGEN, NEDERLAND

Enlightenment, either way

Prof. dr. Ludo Abicht

Radicalism and Extremism are mutually exclusive

Prof. dr. Jef Van Bellingen VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL , BELGIË

Conclusie

UNIVERSITÉ MICHEL DE MONTAIGNEBORDEAUX 3, FRANKRIJK

UNIVERSITÉ MICHEL DE MONTAIGNEBORDEAUX 3, FRANKRIJK

UNIVERSITÉ MICHEL DE MONTAIGNEBORDEAUX 3, FRANKRIJK

UNIVERSITEIT VAN ANTWERPEN, BELGIË

Een moreel consulent vertelt...

Zingevende lichtpuntjes in de armoede Ulrike Dausel moreel consulent PCMD Antwerpen

T OEN D IRK

BIJ MIJ OP GESPREK KWAM , HAD HIJ NOG MAAR NET ZIJN

VERHUIS ACHTER DE RUG .

Z IJN

“Als moreel consulent kom ik regelmatig

VORIG APPARTEMENTJE , WAAR HIJ AL

mensen tegen die het MEER DAN TIEN JAAR WOONDE , WERD TE DUUR VOOR HEM , VERMITS

D IRK

met beperkte financiële middelen moeten redden.”

VAN EEN VERVANGINGSINKOMEN ZOU GAAN LEVEN .

T OEN

HIJ EEN AANTAL

WEKEN GELEDEN HET AANBOD KREEG OM NAAR EEN SOCIALE WONING TE VERHUIZEN , HEEFT HIJ DIE KANS NA RIJP BERAAD MET ZICHZELF EN EEN AANTAL VRIENDEN GEGREPEN .

u is het even wennen voor hem. Zijn nieuwe woonst is immers een stuk kleiner en hij moet afscheid nemen van een aantal meubels waaraan hij door de jaren gehecht is geraakt. Ook het afscheid van zijn oude buurt valt hem nog zwaar, en hij heeft het gevoel dat hij nog heel wat tijd nodig zal hebben om aan de nieuwe situatie te wennen en zich echt ‘thuis’ te voelen in zijn nieuwe stek. Vroeger heeft Dirk lange jaren voltijds gewerkt, in een beroep dat aansloot bij zijn academische opleiding. Maar op den duur werd de werkdruk alsmaar groter en werd het voor Dirk alsmaar moeilijker om die toenemende druk het hoofd te bieden. Zijn veerkracht was op en zijn innerlijk evenwicht zoek. Uiteindelijk heeft hij zich laten opnemen in een psychiatrische instelling. Dit is nu alweer meer dan twee jaar geleden. Inmiddels heeft Dirk een goed deel van zijn oude krachten teruggevonden en staat hij opnieuw evenwichtig in het leven. Een aantal dagen per week wijdt hij zich toe aan vrijwilligerswerk en op termijn zou hij graag terug naar betaald werk op zoek gaan. Dit vooruitzicht geeft hem hoop. Ook de mensen in zijn omgeving (vrienden, zijn behandelende arts en ik als moreel consulent) steunen hem in zijn plannen. Of het echter gemakkelijk zal worden om op zijn leeftijd en gezien zijn beperk-

N

CLIËNT OP GESPREK BIJ MOREEL CONSULENT ULRIKE DAUSEL

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

39

Een moreel consulent vertelt... 40

te lichamelijke belastbaarheid nog werk te vinden, zal nog moeten blijken. Dirk is immers 52 jaar, en zo’n anderhalf jaar geleden werd hij met ernstige long- en hartklachten geconfronteerd. Deze zijn tot zijn opluchting ondertussen weer verminderd, dankzij goede medische begeleiding. Alsnog moet hij het sindsdien rustiger aandoen. Gelukkig is Dirk een man met een behoorlijk relativeringsvermogen, die ook niet meteen ‘wonderen’ verwacht, onder meer op gebied van werk. Toch zou het voor Dirk veel betekenen om aan het werk te zijn. Ook voor hem betekent werk immers een bron van zingeving -net als voor zoveel andere mensen. Dirk is ook een man die in staat is om ‘de kleine dingen des levens’ als zinvol te ervaren -zoals een weekend bij vrienden, een uitnodiging om te komen eten, een wandeling door de stad, het beluisteren van muziek… Dirk kan best wel genieten van deze dingen, voor hem hoeft het allemaal niet ‘sensationeel’ en ‘opzienbarend’ te zijn. Hij is vooral oprecht blij dat het beter gaat met hem dan een aantal jaren geleden, zowel emotioneel alsook lichamelijk. En toch mist hij wel eens iets. Hij is immers altijd een open en nieuwsgierige mens geweest, die zijn horizon graag verruimde door op reis te gaan. Meestal binnen Europa en nooit luxueus. Dirk is immers een bescheiden man. Maar nu is reizen haast onmogelijk. Met zijn beperkt inkomen moet Dirk immers zijn uiterste best doen om elke maand de touwtjes opnieuw aan mekaar te knopen. Vorige zomer nodigden vrienden hem uit om hen te komen bezoeken in hun buitenverblijf aan de Franse kust. Hoe Dirk reeds op voorhand opfleurde van voorvreugde, ook voor mij was het een genot, om dit te mogen zien. Samen met de ander, die bij mij op gesprek komt, op zoek gaan naar wat voor die ander het meest belangrijk is en wat minder belangrijk… Samen onderzoeken, waar het ‘wringt’, waar er mogelijks conflicten zijn binnenin de ander of tussen de ander en zijn omgeving… Nagaan waarnaar de ander het

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

meest verlangt in het leven, en in hoeverre en op welke manier de ander mogelijks dichter bij zijn verlangen zou kunnen komen, zonder daarbij de vrijheid van anderen in het gedrang te brengen. Hier rond draait mijn werk als moreel consulent. En of de ander, die samen met mij op weg wil gaan, ‘arm’ of ‘rijk’ is in de materiële zin van het woord, doet er voor mij in eerste instantie niet toe. Ook ‘rijke’ mensen kunnen immers momenten van zinloosheid, moedeloosheid, eenzaamheid, verdriet en pijn ervaren. Bij momenten ‘het bos door de bomen niet meer zien’ of ‘van geen hout nog pijlen weten te maken’ kan in principe iedere mens overkomen, ongeacht zijn of haar financiële toestand. En toch… ook al gaat de zegswijze ‘geld maakt niet gelukkig’ niet zomaar op. Een tekort aan financiële middelen wordt doorgaans door de meeste mensen als extra belastend ervaren. Wanneer je je elke maand opnieuw zorgen moet maken over hoe je nu weer moet rondkomen en hoe je eventuele extra kosten zou moeten betalen, legt dit behoorlijke druk op iemands emotionele en geestelijke welzijn. Arm zijn kost energie… en dreigt op de duur ook je bronnen van zingeving te verarmen. Zoals bij Els. Zij heeft zich jarenlang thuis ten volle voor haar twee kinderen ingezet in plaats van buitenshuis te gaan werken. Door een echtscheiding kwam zij financieel zwaar in de kou te staan, tot zij halftijds werk vond en een nieuwe relatie aanging. Toen jaren later echter op een paar maanden tijd eerst haar schoonzoon en dan haar zoon op dramatische wijze overleden, stortte de wereld van Els in die mate in dat zij op zoek ging naar steun. Op die manier kwam Els in het CMD Antwerpen terecht. En nu, zoveel jaren later, is er na het immense verdriet, de onmacht en woede opnieuw, beetje bij beetje, ruimte ontstaan voor momenten van levensvreugde en zinervaring. Haar dochter is inmiddels moeder geworden, en Els geniet volop van haar grootmoederschap en van de ‘kleine dingen des levens’.

Dit evenwel in zeer beperkte mate, vermits ook haar inkomen uiterst beperkt is. In de eerste tijd van haar rouwproces had zij de kracht niet om nog te gaan werken. Inmiddels is zij 62 en is het allesbehalve evident om nog aan werk te geraken, dat zij gezien haar zware gewrichtsproblemen lichamelijk zou aankunnen. Eergisteren vroeg een vriendin haar of zij graag mee zou willen komen naar een toneelvoorstelling. Els was meteen enthousiast, vermits zij enorm van toneel, kleinkunst en literatuur houdt. Toen echter bleek dat dit minstens 12 euro zou kosten, moest Els afzeggen, voor de zoveelste keer. Anders zou al rap haar budget voor eten en dagdagelijkse benodigdheden in het gedrang komen. Gelukkig is er nog die verminderingskaart, die haar toegang biedt tot het programma in Culturele Centra en een (beperkt) aantal andere plaatsen. Els geniet hier zo vaak zij kan ook van. Niet iedereen fleurt van het opsnuiven van een vleugje cultuur op zoals Els. Wat de één als zinvol ervaart, is voor de ander minder belangrijk. Als moreel consulent kom ik regelmatig mensen tegen die het met beperkte financiële middelen moeten redden. Sommigen slagen erin alsnog momenten van vreugde te beleven en zin en voldoening te halen uit de kleine en kleinste dingen des levens: een goed gesprek, een vriendelijk gebaar, een mooi liedje op de radio, een bezoekje van een vriend… Anderen hebben het moeilijker om nog lichtpuntjes te ontwaren – ofwel omdat hun materiële leefomstandigheden al te benepen zijn, ofwel omdat zij hoe dan ook met een eerder ‘donkergrijze’ bril naar het leven kijken. Ik zal dan enerzijds nagaan in hoeverre zijn of haar leefsituatie voor verandering vatbaar is en eventueel aanraden om contact op te nemen met juridische of sociale diensten, naast (en soms ook in de plaats van) het hebben van gesprekken met mij. En indien de ander dit wenst, zal ik samen met hem of haar op zoek gaan naar waar er eventueel toch nog ‘lichtpuntjes’ schuilen, ondanks de materiële beperkingen…

Diversen

De Universitaire Associatie Brussel kijkt over de grenzen heen Sonny Van de Steene consulent-stafmedewerker

OP DINSDAG 28 SEPTEMBER WERD HET STARTSCHOT GEGEVEN VOOR HET NIEUWE ACADEMIEJAAR 2011-2012 VAN DE UNIVERSITAIRE ASSOCIATIE BRUSSEL (UAB), DIE GEVORMD WORDT DOOR DE VUB EN DE ERASMUS HOGESCHOOL . DIT JAAR GEEN TRADITIONELE OPENINGSREDES VAN DE RECTOR VAN DE VUB, PAUL DE KNOP, NOCH VAN DE ALGEMEEN DIRECTEUR VAN DE ERASMUS HOGESCHOOL , LUC VAN DE VELDE . WEL , NA INLEIDENDE WOORDEN VAN BART DE SCHUTTER (VOORZITTER VAN DE UAB), EEN PANELGESPREK MET, NAAST EERSTGENOEMDEN, DE RECTOR VAN DE UNIVERSITÉ LIBRE DE BRUXELLES (ULB), PHILIPPE VINCKE , DE RECTOR VAN DE UNIVERSITEIT GENT, PAUL VAN CAUWENBERGHE , EN KRIS DEJONCKHEERE VAN UNICA (INSTITUTIONAL NETWORK OF THE UNIVERSITIES FROM THE CAPITALS OF EUROPE). NA HET VERFRISSENDE GESPREK VOLGDE EEN GASTREDE VAN KAREL DE GUCHT, EUROPEES COMMISSARIS VOOR HANDEL . TUSSENDOOR WAREN ER DYNAMISCHE FILMPJES TE ZIEN MET IN DE HOOFDROL STUDENTEN ÉN PROFESSOREN. DE ACADEMISCHE OPENING STOND VOLLEDIG IN HET TEKEN VAN ‘INTERNATIONALISERING’. PAUL DE KNOP

et pleidooi van VUB-rector De Knop was duidelijk en vatte de algehele opening samen. De weg die de VUB (en ruimer de Universitaire Associatie Brussel) moet bewandelen, is volgens de rector deze van de internationalisering. De Knop vindt het de taak van de universiteit en bij uitbreiding van de Universitaire Associatie om studenten voor te bereiden op de toenemende globalisering van de wereld. Hij deelt mee dat er op dit moment 10 procent van de VUB-professoren en 15 procent van de VUB-studenten uit het buitenland komen en dat er in België een toenemend tekort aan (kandidaat-) ingenieurs en ICT-ers is. Volgens de rector kan dit opgevangen worden door meer buitenlandse studenten aan te trekken. Hij geeft aan dat de Université Libre de Bruxelles dubbel zoveel buitenlandse studenten heeft en legt de oorzaak hiervan bij de ‘onderwijstaal’. Deze wordt volgens hem te veel aan banden gelegd door politici en wetgeving. Hij houdt een pleidooi voor het Engels als onderwijstaal. Het Engels dat meer dan ooit dé wereldtaal wordt, nu ook Chinesen massaal aangezet wor-

H

den de taal te leren. Philippe Vincke, rector van de ULB, ondersteunt dit voorstel volledig. Hij geeft zijn antwoorden tijdens het panelgesprek zelfs volledig in het Engels en niet in het Frans. Beide rectoren kondigden dan ook trots The Free University of Brussels Alliance aan, een samenwerking tussen VUB en ULB. Om te genieten van de internationale uitstraling van Brussel (waardoor er onder andere meer buitenlandse studenten naar Brussel zullen komen) vinden beide rectoren het opportuun samen studierichtingen te organiseren. In het Engels worden de universiteiten sowieso al op dezelfde manier vertaald. Bruface (Brussels Faculty of Engineering) is de eerste vrucht van de Alliance. Studenten kunnen door deze samenwerking een (ingenieurs)opleiding volledig in het Engels volgen. Bedrijfsleiders ondersteunen volgens de VUB-rector deze visie volledig. De samenwerking tussen ULB en VUB zal zich trouwens ook uiten in de samenvoeging van de bibliotheken van beide universiteiten. De VUB wil zich ook blijven inzetten voor uitwisselingsprojecten. De univer-

©

BERNADETTE MERGAERTS

siteit zou 20 procent van haar studenten een Erasmusjaar in het buitenland willen zien doen. Daarnaast is Brussel, de multiculturele hoofdstad van Europa, volgens De Knop de ideale plaats om de 80 procent thuisblijvende studenten voor te bereiden op de meer en meer globaliserende wereld. De ambities van de VUB op het vlak van internationalisering uiten zich ook in de aanstelling van professor De Greef als vicerector Internationalisering, in de plannen voor een internationaal hotel waar buitenlandse studenten en docenten kunnen verblijven en in het onderbrengen van alle diensten met betrekking tot internationalisering (van de VUB en de ULB) in het pasverworden Karel Van Miert-gebouw. Aan de politiek vraagt de rector om geen moeilijkheden op de weg naar het verwezenlijken van de VUB-ambities te leggen. De VUB, en bij uitbreiding de Universitaire Associatie Brussel, kijkt over de grenzen heen. Ze is ambitieuzer dan ooit en wil haar internationale uitstraling met betrekking tot onderzoek en onderwijs versterken én verzilveren.

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

41

Diversen

Wim Distelmans eerste laureaat van de Dwaallicht Prijs

H ET V RIJZINNIG P LATFORM H OGER O NDERWIJS A NTWERPEN HET EERST DE

D WAALLICHT P RIJS

UIT.

H ET

HET TEKEN STAAT VAN HET VRIJE DENKEN .

REIKT DIT JAAR VOOR

BETREFT EEN TWEEJAARLIJKSE PRIJS DIE IN

D E P RIJS

GAAT DIT JAAR NAAR PROF. DR .

W IM D ISTELMANS . Vrijzinnig Platform Hoger Onderwijs Antwerpen Het Vrijzinnig Platvorm Platform Hoger Onderwijs Antwerpen wordt gevormd door een aantal personeelsleden die, o.a. met de steun van de Vrijzinnige Dienst van de Universiteit Antwerpen, impuls willen geven aan het vrijzinnig gedachtegoed in het algemeen en het vrije denken in het bijzonder.

De Dwaallicht Prijs Als eerste initiatief reikt het Platform dus tweejaarlijks een prijs uit, genaamd ‘Dwaallicht Prijs’, met een knipoog naar de gelijknamige roman van de Antwerpse schrijver Willem Elsschot, alumnus van het Antwerps Hoger Onderwijs. In deze roman vinden verschillende culturen mekaar in een gezamenlijk humanisme.

‘Geen profeet kan er bezwaar tegen hebben dat de mens alvast op aarde gelukkig wordt…’ De Dwaallicht Prijs wordt toegekend aan een persoon, een groep personen of een vereniging die zich in het kader van het hoger onderwijs bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de uitstraling van het vrijzinnig gedachtegoed in het algemeen en het vrije denken in het bijzonder. De Dwaallicht Prijs is een symbolische prijs onder de vorm van een bronzen beeld van de hand van Winke Besard (1979), afgestudeerde van het departement Beeldende Kunst van de Artesis Hogeschool.

Ondersteuning van de Prijs Teneinde dit initiatief voor de toekomst te vrijwaren wordt een Bescherm-

comité, samengesteld uit autoriteiten uit de economische, academische en politieke wereld, die achter de doelstelling van de Dwaallicht Prijs staan, kritisch toekijken op het niveau van de werking ervan en alzo de uitstraling van deze onderscheiding verhogen. Daarnaast wordt -tweejaarlijks- een steuncomité Dwaallicht Prijs 2010 opgericht. De toetreding, gekoppeld aan een bescheiden financiële bijdrage, kan eveneens ertoe bijdragen dat de Dwaallicht Prijs een begrip wordt in de vrijzinnige wereld en daarbuiten. De ontvangen steungelden zullen overgemaakt worden aan een project naar keuze van de laureaat, dit jaar is dat het LEIF-project (LevensEinde InformatieForum - www.leif.be), dat door de laureaat werd opgericht. Informatie over Bescherm- en Steuncomité Dwaallicht Prijs kan opgevraagd worden via [email protected].

De Laureaat en de uitreiking Voor het jaar 2010 wordt de Dwaallicht Prijs toegekend aan prof. dr. Wim Distelmans, voor zijn ethische waakzaamheid en humane betrokkenheid als pionier voor de erkenning van palliatieve zorg en zijn strijd voor het recht op euthanasie. De laudatio voor prof. dr. Wim Distelmans wordt uitgesproken door prof. dr. Christine Van Broeckhoven. Uitreiking eerste Dwaallicht Prijs – Prijs van het Vrije Denken vrijdag 17 december 2010 - 20:00 u. Auditorium Willem Elsschot Artesis Hogeschool Schildersstraat 41 • 2000 Antwerpen

U kan ook aanwezig zijn. Dit doet u door een mailtje te sturen naar: [email protected] WIM DISTELMANS

42

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

Diversen

Vakantiekolonie-experimenten BOEKBESPREKING We zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies aan de Belgische kust [1887 – 1980] Franky Bussche hoofd van dienst Studie en Onderzoek

M ARTINE V ERMANDERE

SCHETST IN HAAR BOEK DE GESCHIEDENIS VAN HET FENOMEEN

VAKANTIEKOLONIES , VAN DE OPVANG VAN ARBEIDERSKINDEREN DOOR LIEFDADIG HEIDSINSTELLINGEN OP HET EINDE VAN DE

19

DE

EEUW TOT DE PROFESSIONALISERING

VAN DE KOLONIES DOOR DE ZIEKENFONDSEN NA DE

UNIEK

T WEEDE W ERELDOORLOG .

FOTOMATERIAAL EN GETUIGENISSEN VAN MOOIE EN MINDER MOOIE HERINNERINGEN

VOEREN JE MEE DOOR DE GESCHIEDENIS VAN DE VAKANTIEKOLONIES IN AL HAAR ASPECTEN .

roegere deelnemers herinneren het zich nog wel: de rumoerige eetzalen, de heimwee bij het slapengaan, het zand in de boterhammen, de gemeenschappelijke douches, de kaartjes naar huis met daarop ‘We zijn goed aangekomen’. De titel heeft een dubbele betekenis en verwijst ook naar de aangekomen kilo’s van de kinderen… Het boek is nummer 25 in de reeks Bijdragen Museum van de Vlaamse Sociale Strijd van het provinciebestuur van Oost-Vlaanderen. Het verschijnt naar aanleiding van het project van het Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis in Gent over de vakantiekolonies aan de Belgische kust. De vakantiekolonies waren bedoeld om kinderen in een gezonde buitenlucht te laten aansterken. Aan het einde van de 19de eeuw onderkenden vooruitstrevende artsen de relatie tussen gezondheid en leefomgeving en wezen ze de onwetendheid op gebied van hygiëne, vooral in de arbeiderswijken in de grote steden, als vijand nummer één voor de volksgezondheid aan. De experimenten van vakantiekolonies bleken zo succesvol dat dit initiatief snel door tal van verenigingen met een verschillende politieke achtergrond werd nagevolgd.

V

Een eerste hoofdstuk handelt over de periode van 1886 tot 1914 en beschrijft hoe de burgerij zich ontfermt over het arbeiderskind. De vakantiekolonies waren voor de Ligue de l’Enseignement een uitgelezen middel om het openbaar onderwijs te promoten. Naast het gezondheidsonderricht op de lagere school moesten de vakantiekolonies de kinderen ook de principes van persoonlijke hygiëne bijbrengen, opdat zij op hun beurt hun ouders tot een netter en ©

AMSAB-INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

43

Een tweede hoofdstuk belicht de overheidsinterventie en de mobilisering door de zuilen van 1914 tot 1939. Na de Eerste Wereldoorlog werd het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn (NWK, de voorloper van Kind en Gezin) opgericht, dat bevoegd werd voor de subsidiëring en erkenning van de kolonies. Het NWK richtte modelkolonies op. Tijdens het interbellum ontstond de democratisering en verzuiling van de gezondheidszorg. De mutualiteiten nemen de rol van de liefdadigheidsorganisaties over. De Landsbond der Christelijke Mutualiteiten (LCM) zag de preventieve gezondheidszorg voor zwakkeren en tbc-patiënten als een plicht en als een rechtvaardiging voor het eigen bestaan. Naast gezondheid was het behoud van de christelijke invloed op de bevolking een prioriteit. Omwille van de steeds grotere concurrentie van socialistische organisaties en de verhoogde tussenkomst van de overheid, stichtte kardinaal Van Roey, de beschermheer van het Nationaal Werk der Katholieke Schoolkoloniën (NWKS), in 1932 de koepel Katholieke Dienst voor Hygiëne en Hulpbetoon. Deze organisatie werd enkele jaren later Caritas Catholica genoemd. Het Nationaal Verbond der Federaties van Socialistische Mutualiteiten (NVSM) richtte op 12 april 1922 met de Vooruitziende Vrouw de grootste organisatie voor zomerkuren voor kinderen op. Bij de socialistische

44

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

©

AMSAB-INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS

Diversen

beschaafder gedrag zouden aanzetten. Dit alles paste in het kader van de hygiënistische beweging die rond het einde van de 19de eeuw ontstond. De progressief-liberalen zagen onderwijs als een oplossing voor de sociale kwestie. Volgens hen diende de economische ongelijkheid via de school gemilderd te worden. Terwijl de moderne filantropie, gebaseerd op de verlichtingsfilosofie, tot doel had het lot van de armen via onderwijs te verbeteren, was het doel van de caritas het bekeren tot god. Zowel de katholieke als de vrijzinnige filantropische organisaties ondersteunden de maatschappelijke orde. Naast de vrijzinnige filantropen raakten ook steeds meer confessionele liefdadigheidsinstellingen overtuigd van de voordelen van de vakantiekolonies.

kindervakanties werden jongens en meisjes in principe niet gescheiden. Deze co-educatie vormde een fundamenteel onderscheid tussen de socialistische en katholieke kinderkolonies. De socialisten stonden net als de andere organisatoren van vakantiekolonies achter het hygiënistische opvoedingsmodel waarin de lichamelijke en morele gezondheid van het kind centraal stond. In de katholieke kolonies werden de kinderen als het ware bovendien in een bad van godsdienstigheid gedompeld. Een derde hoofdstuk omvat de periode van 1940 tot 1980. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden kolonies georganiseerd voor de zwakke kinderen en adolescenten. Een aantal kolonies fungeerden als onderduikadres voor joodse kinderen. Na de oorlog kwam er meer aandacht voor de pedagogiek. Er kwam een uitbreiding en professionalisering van de kolonies van de mutualiteiten. Met de Zonnige Uren poogde men te komen tot de gelijkvormigheid van de socialistische vakantiekolonies. Door de toenemende ontkerkelijking na de Tweede Wereldoorlog hadden de katholieke Preventieve Luchtkuren ook de impliciete doelstelling om jongeren in contact te brengen met de christelijke waarden. De strijd om de eigen levensvisie uit te dragen, speelde zich binnen de vakantiekolonies hoofdzakelijk af tussen katholieken en socialisten. Ook de liberale, neutrale en onafhankelijke mutualiteiten richtten initiatieven op.

De vakantiekolonies waren bij hun oprichting een middel in de strijd tegen tuberculose en kaderden zo in de processen van medicalisering van de samenleving, de hygiënisering en bijbehorende moralisering van de verpauperde arbeidersklasse en de pedagogisering van het volkskind. Veel grootschalige vakantiekolonies zijn ondertussen verdwenen of staan leeg. Anderen werden vakantiecentra, organiseren zeeklassen of hebben nog steeds een vakantiewerking. Een aantal gebouwen werden beschermd als monument. De mutualiteiten verzorgen nog altijd kindervakanties. Men schakelde over naar een kleinschaliger aanbod in binnen- en buitenland. Taal- , sport- en themakampen vinden meestal plaats in kleinere centra en richten zich op beperkte en specifieke doelgroepen, waarbij men speciale aandacht heeft voor kansengroepen. Een aantal getuigenissen sluiten deze publicatie af. Voor nog meer informatie over vakantiekolonies aan de Belgische kust kan men terecht op www.vakantiekolonies.be Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis vzw Bagattenstraat 174 - 9000 Gent T 09 224 00 79 - [email protected] www.amsab.be We zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies aan de Belgische kust [1887 – 1980] Martine Vermandere Brussel: Uitgeverij ASP, 2010, 192 p. ISBN 978 90 5487 694 6

Internationaal

Samenwerken aan een meer human(istisch)e wereld Algemene vergadering International Humanist and Ethical Union in Brussel

B EGIN

VOND

DE

I NTERNATIONAL H UMANIST

AND

VAN DE

AUGUSTUS

JAARLIJKSE

E THICAL U NION (IHEU)

IHEU- LIDVERENIGINGEN ,

KWAMEN SAMEN IN

ALGEMENE

WAARONDER DE

VERGADERING PLAATS .

UVV,

DE

A FGEVAARDIGDEN

U NIE V RIJZINNIGE V ERENIGINGEN ,

B RUSSEL . D E C ENTRE D ’A CTION L AÏQUE ,

TERORGANISATIE VAN

VAN

DE

F RANSTALIGE

ZUS -

R. ROBSON, M. LIPMAN, S. EGGERICKX, J. JEFFERY © JACQUELINE HERREMANS

WAS DE GASTHEER .

onderdag 5 augustus werd de werking van enkele IHEU-lidverenigingen onder de loep genomen. Zo stelde Babu Gogineni een project in India voor, waarbij de focus lag op het promoten van wetenschap en het verdrijven van bijgeloof. Specifiek ging hij in op het werk dat geleverd was om het meisje Sambabvite te redden van een leven als hinduprinses en om haar terug naar school te krijgen. Sonja Eggerickx, UVV-voorzitter én

D

IHEU-voorzitter gaf een presentatie over het werk van de belangrijkste vrijzinnig-humanistische verenigingen in België. Vrijdag 6 augustus vond de eigenlijke algemene vergadering plaats. Vier nieuwe organisaties werden verwelkomd en opgenomen als lid van de IHEU-familie: de Humanist Academy of Scotland, de Pink Triangle Trust, de Uganda Humanist Schools Trust en de Freethought Society (of Greater Philadelphia). Een Award for

Distinguished Service to Humanism werd uitgereikt aan Jean en Barrie Berkley. Dit voor hun jarenlange inzet in de American Ethical Union, British Humanist Association en de IHEU. Ze hebben hun schouders onder andere gezet onder de uitbouw van humanistische scholen in Oeganda. Verder kwamen tijdens de algemene vergadering standaard zaken zoals het activiteitenrapport van 2009, de rekeningen van 2009 en het strategisch plan 2010-2014 aan bod. Zaterdag 7 augustus namen de afgevaardigden deel aan een workshop. Hieruit kwamen twee werkpunten voor de IHEU naar voor. Enerzijds dat de communicatie nog beter kan en anderzijds dat de IHEU een goed middel kan zijn om de internationale invloed van de individuele lidverenigingen te vergroten. Met deze zaken in gedachten keerden de vertegenwoordigers van de IHEU-lidverenigingen huiswaarts.

Meer info over de IHEU www.iheu.org J. EN B. BERKLEY, S. EGGERICKX , J. JEFFERY © JACQUELINE HERREMANS

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

45

Internationaal

De link tussen atheïsme en nazisme volgens de paus Richard Dawkins reageert… RICHARD DAWKINS

GEMENGDE GELUIDEN KWAMEN VAN DE OVERKANT VAN HET KANAAL TOEN PAUS BENEDICTUS XVI OP 16 SEPTEMBER VOET OP BRITSE BODEM ZETTE . VIER DAGEN VERTOEFDE DE PAUS IN GROOT-BRITTANIË VOOR EEN STAATSBEZOEK. OP 18 SEPTEMBER KWAMEN ONGEVEER 15.000 MENSEN SAMEN IN LONDEN OM TE PROTESTEREN TEGEN HET BEZOEK VAN DE HEILIGE VADER. EÉN VAN DE DISSONANTE GELUIDEN KWAM DIE DAG VAN WETENSCHAPPER RICHARD DAWKINS. HIJ REAGEERDE IN ZIJN SPEECH ONDERMEER OP DE ASSOCIATIE TUSSEN NAZISME EN ATHEÏSME DIE DE PAUS EERDER TIJDENS ZIJN BEZOEK GEMAAKT HAD. AANGEZIEN DE ORIGINELE (ENGELSTALIGE) TEKST HET BEST DE MENING -EN DE SUBTILITEITEN DAARIN- VAN DAWKINS WEERGEEFT, VOND UVV-INFOREDACTIE DAT WE U DEZE NIET MOCHTEN ONTHOUDEN.

Ratzinger is an enemy of humanity By Richard Dawkins This is the full text of the speech that I planned to give at the London rally against the Pope, 18th Sept 2010. The speech as actually delivered in Whitehall was much shorter, mostly because the rally was so huge (an estimated 15.000) that the speeches started late and had to be curtailed. Should Joseph Ratzinger have been welcomed with all the pomp and ceremony due to a Head of State? No. As Geoffrey Robertson has shown in The Case of the Pope, the Holy See's claim to statehood is founded on a Faustian deal in which Mussolini handed over 1.2 square miles of central Rome in exchange for Church support of his fascist regime. Our government chose the occasion of the pope’s visit to announce their intention to “do God”. As a friend has remarked to me, presumably we should expect the imminent hand-over of Hyde Park to the Vatican, to clinch the deal? Should Ratzinger, then, be welcomed as the head of a church? By all means, if individual Catholics wish to overlook his many transgressions and lay out the red carpet for his designer red shoes, let them do so. But don't ask the rest of us to pay. Don't ask the British taxpayer to subsidize the propaganda mission of an institution whose wealth is measured in the tens of billions: wealth for which the phrase 'ill-gotten' might have been specifically coined. And spare us the nauseating spectacle of the Queen, the Duke of Edinburgh and assorted Lord Lieutenants and other dignitaries cringing and fawning sycophantically all over him as though he were somebody we should respect. Benedict’s predecessor, John Paul II, was respected by some as a saintly man. But nobody could call Benedict XVI saintly and keep a straight face. Whatever this leering old fixer may be, he is not saintly. Is he intellectual? Scholarly? That is often claimed, although it is far from clear what there is in theology to be scholarly about. Surely nothing to respect. The unfortunate little fact that Joseph Ratzinger joined the Hitler Youth has been the subject of a widely observed moratorium. I’ve respected it myself, hitherto. But after the Pope’s outrageous speech in Edinburgh, blaming atheism for Hitler, one can’t help feeling that the gloves are off. Did you hear what he said? “Even in our own lifetime, we can recall how Britain and her leaders stood against a Nazi tyranny that wished to eradicate God from society and denied our common humanity to many, especially the Jews... As we reflect on the sobering lessons of the atheist extremism of the twentieth century...” You have to wonder about the PR skills of the advisors who let that paragraph through. Oh but of course, I was forgetting, his senior advisor is that Cardinal who takes one look at the immigration officials at Heathrow and concludes that he must have landed in the Third World. The poor man was no doubt prescribed a bushel of Hail Marys, on top of his swift attack of diplomatic gout -and one can’t help wondering whether the afflicted foot was the one he puts in his mouth. At first I was annoyed by the Pope’s disgraceful attack on atheists and secularists, but then I saw it as reassuring. It suggests that we have rattled them so much that they have to resort to insulting us, in a desperate attempt to divert attention from the child rape scandal. It probably is too harsh to expect the 15-year-old Ratzinger to have seen through the Nazis. As a devout Catholic, he would have had dinned into him, along with the Catechism, the obnoxious idea that all Jews are to be held responsible for killing Jesus -the ‘Christ-killer’ libel- not repudiated until the Second Vatican Council (1962-1965). The German Roman Catholic psyche of the time was still shot through with the antiSemitism of centuries. Adolf Hitler was a Roman Catholic. Or at least he was as much a Roman Catholic as the 5 million so-called Roman Catholics in this country today. For Hitler never renounced his baptismal Catholicism, which was doubtless the criterion for counting the 5 million alleged British

46

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

Catholics today. You cannot have it both ways. Either you have 5 million British Catholics, in which case you have to have Hitler too. Or Hitler was not a Catholic, in which case you have to give us an honest figure for the number of genuine Catholics in Britain today -the number who really believe Jesus turns himself into a wafer, as the former Professor Ratzinger presumably does. In any case, Hitler certainly was not an atheist. In 1933 he claimed to have “stamped atheism out”, having banned most of Germany’s atheist organizations, including the German Freethinkers League whose building was then turned into an information bureau for church affairs. At very least, Hitler believed in a personified ‘Providence’, presumably akin to the Divine Providence invoked by the Cardinal Archbishop of Munich in 1939, when Hitler escaped assassination and the Cardinal ordered a special Te Deum in Munich Cathedral, “To thank Divine Providence in the name of the Archdiocese for the Führer’s fortunate escape.” We may never know whether Hitler identified his ‘Providence’ with the Cardinal’s God. But he certainly knew his overwhelmingly Christian constituency, the millions of good Christian Germans with Gott mit uns on their belt buckles, who actually did his dirty work for him. He knew his support base. Hitler most certainly did “do God”. Here’s part of a speech he made in Munich, the heart of Catholic Bavaria, in 1922: “My feeling as a Christian points me to my Lord and Saviour as a fighter. It points me to the man who once in loneliness, surrounded by a few followers, recognized these Jews for what they were and summoned men to fight against them and who -God's truth!- was greatest not as a sufferer but as a fighter. In boundless love as a Christian and as a man I read through the passage which tells us how the Lord at last rose in His might and seized the scourge to drive out of the Temple the brood of vipers and adders. How terrific was his fight against the Jewish poison. Today, after two thousand years, with deepest emotion I recognize more profoundly than ever before the fact that it was for this that He had to shed his blood upon the Cross.” That is just one of numerous speeches, and passages in Mein Kampf, where Hitler invoked his Christianity. No wonder he received such warm support from within the Catholic hierarchy of Germany. And Benedict’s predecessor, Pius XII, is not guiltless, as the Catholic writer John Cornwell devastatingly showed, in his book Hitler’s Pope. It would be unkind to prolong this point, but Ratzinger’s speech in Edinburgh on Thursday was so disgraceful, so hypocritical, so redolent of the sound of stones hurled from within a glass house, I felt that I had to reply. Even if Hitler had been an atheist -as Stalin more surely was- how dare Ratzinger suggest that atheism has any connection whatsoever with their horrific deeds? Any more than Hitler and Stalin’s non-belief in leprechauns or unicorns. Any more than their sporting of a moustache -along with Franco and Saddam Hussein. There is no logical pathway from atheism to wickedness. Unless, that is, you are steeped in the vile obscenity at the heart of Catholic theology. I refer (and I am indebted to Paula Kirby for the point) to the doctrine of Original Sin. These people believe -and they teach this to tiny children, at the same time as they teach them the terrifying falsehood of hell- that every baby is “born in sin”. That would be Adam’s sin, by the way: Adam who, as they themselves now admit, never existed. Original sin means that, from the moment we are born, we are wicked, corrupt, damned. Unless we believe in their God. Or unless we fall for the carrot of heaven and the stick of hell. That, ladies and gentleman, is the disgusting theory that leads them to presume that it was godlessness that made Hitler and Stalin the monsters that they were. We are all monsters unless redeemed by Jesus. What a vile, depraved, inhuman theory to base your life on. Joseph Ratzinger is an enemy of humanity. He is an enemy of children, whose bodies he has allowed to be raped and whose minds he has encouraged to be infected with guilt. It is embarrassingly clear that the church is less concerned with saving child bodies from rapists than with saving priestly souls from hell: and most concerned with saving the long-term reputation of the church itself. He is an enemy of gay people, bestowing on them the sort of bigotry that his church used to reserve for Jews. He is an enemy of women -barring them from the priesthood as though a penis were an essential tool for pastoral duties. What other employer is allowed to discriminate on grounds of sex, when filling a job that manifestly doesn’t require physical strength or some other quality that only males might be thought to have? He is an enemy of truth, promoting barefaced lies about condoms not protecting against AIDS, especially in Africa. He is an enemy of the poorest people on the planet, condemning them to inflated families that they cannot feed, and so keeping them in the bondage of perpetual poverty. A poverty that sits ill with the obscene riches of the Vatican. He is an enemy of science, obstructing vital stem-cell research, on grounds not of morality but of pre-scientific superstition. Less seriously from my point of view, Ratzinger is even an enemy of the Queen’s own church, arrogantly endorsing a predecessor's dissing of Anglican Orders as “absolutely null and utterly void”, while shamelessly trying to poach Anglican vicars to shore up his own pitifully declining priesthood. Finally, perhaps of most personal concern to me, he is an enemy of education. Quite apart from the lifelong psychological damage caused by the guilt and fear that have made catholic education infamous throughout the world, he and his church foster the educationally pernicious doctrine that evidence is a less reliable basis for belief than faith, tradition, revelation and authority -his authority. Bron: http://richarddawkins.net/articles/521113-ratzinger-is-an-enemy-of-humanity Smaak dit naar meer van Dawkins: http://richarddawkins.net

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

47

Internationaal

15.000 wachtenden op het Sint-Pietersplein

en videoboodschap aan de wereldleiders die op 20 september samenkwamen in New York. Dat was het doel van de Wachtnacht, een initiatief van de stad Gent, de coalitie 2015 De Tijd Loopt en de Noord-Zuidbeweging. Ook UCOS (als lid van de coalitie), Unie Vrijzinnige Verenigingen, Hujo en het Geuzenhuis waren van de partij. Onder een stralende zon wachtten meer dan 15.000 mensen op de realisatie van de Millenniumdoelstellingen. De boodschap is hiermee duidelijk! Het programma voor de dag was goed gevuld. Zij die graag wat meer inhoud wilden, konden het debat volgen met onder meer Martin Khor, Elizabeth Bukusi en Jan Vandemoortele. De zaal van de Vooruit zat hiervoor zo goed als volledig vol. Intussen konden anderen in de film 8 de Millenniumdoelstellingen zien door de ogen van 8 verschillende regisseurs. Nog anderen konden terecht in het Geuzenhuis voor de vernissage van de tentoonstelling The planet, my home, waarin fotograaf Cas Janssens met een reeks aangrijpende portretten een beeld schetst van kinderarmoede in Cambodja en Guatemala. Op het Sint-Pietersplein was het De Propere Fanfare die het feest in gang zette. Ook werden de winnaars van de jongerenwedstrijd Wake Up bekend gemaakt. De kinderen konden terecht in het kinderdorp. Daar konden ze nagels met koppen slaan, het Millenniumparcours spelen, een kussengevecht houden en nog veel meer. Doorheen verschillende infostands werd het grote publiek gesensibiliseerd rond uiteenlopende projecten van verschillende organisaties die de armoede uit de wereld willen helpen. Ook de stand van UCOS, Unie Vrijzinnige Verenigingen, Hujo en het Geuzenhuis kende veel belangstelling. Als vertegenwoordigers van de

E

in Gent

Centraal-Afrika

Raffi Aghekian stafmedewerker UCOS

Raffi Aghekian stafmedewerker UCOS

vrijzinnige beweging stelden wij samen onze projecten rond armoede voor. Vanaf 18u00 werd het met optredens van onder meer Sioen, Luc De Vos, Candip Radio, Johan Verminnen en Coco Junior aftellen naar de opname van de videoboodschap. Geena Lisa en Nic Balthazar waren hiervan de regisseurs. Een afgeladen Sint-Pietersplein gaf met deze boodschap een duidelijk signaal: allemaal wachten zij op de realisatie van de Millenniumdoelstellingen. Want als we de doelstellingen nog willen halen tegen 2015, zullen we nu in actie moeten schieten. Daarover waren alle 15.000 aanwezigen het eens. Over het plein hing toch vooral een erg enthousiaste en positieve sfeer van mensen die geloven dat het nog mogelijk is. Tot slot was er het spetterende optreden van de Senegalese wereldster Youssou N'Dour. Die kreeg het hele plein aan het dansen. Dat de Coalitie 2015 De Tijd Loopt zo'n massale steun heeft gekregen, is een hele opsteker. Onze politici namen deze boodschap dan ook op 20 september mee naar de VN-top in New York waar de Millenniumdoelstellingen werden geëvalueerd. Wij hopen dat de wereldleiders oor hebben naar dit signaal van 15.000 Vlamingen en dat zij eindelijk echt werk zullen maken van de Millenniumdoelstellingen. Dan zijn we helemaal geslaagd!

ot 11 september werd alles ingezet op de mobilisatie voor De Wachtnacht en een sterk politiek signaal om werk te maken van de Millenniumdoelstellingen. De 11.11.11-campagne van dit najaar bouwt daarop verder, maar dan met de focus op Centraal-Afrika. Het realiseren van de Millenniumdoelstellingen in Centraal-Afrika loopt zeer moeizaam. Wat kunnen we daaraan doen? Die vraag lag in 2007 op tafel tijdens een overleg tussen 11.11.11 en de partners uit Burundi, Rwanda en Democratische Republiek Congo. We kozen ervoor om samen meer politieke druk te zetten én in 2010 samen campagne te voeren. De partners in hun eigen land en 11.11.11 in België en bij de Europese Unie. De partners in Burundi, Rwanda en DR Congo deden een grondig onderzoek naar de situatie in hun land om tot een degelijk en gefundeerd dossier te komen. Doorheen de verschillende deelrapporten loopt één rode draad: investeren in landbouw en plattelandsontwikkeling is dé hefboom om in Burundi, Rwanda en DR Congo de Millenniumdoelstellingen te realiseren. De overgrote meerderheid van de mensen (70 tot 90%) leeft op het platteland en moet via landbouw aan een inkomen geraken. Maar armoede en honger zijn het grootst bij de boeren, bij de mensen die voedsel produceren. Het percentage van het overheidsbudget voor de landbouw schommelt voor de drie landen tussen 0,7 en 6%. Ook van het ontwikkelingsgeld dat deze landen ontvangen, gaat veel te weinig naar het platteland en de landbouw. Dus ook de donoren hebben hier een verantwoordelijkheid. De politieke eisen die we samen met de partners opstelden, willen we ook samen hard maken. In eerste instantie zal iedereen bij de eigen overheid aankloppen. Voor 11.11.11 gaat het dan over de Belgische en de Europese beleidsverantwoordelijken. In de samenwerking met Burundi, Rwanda en DR Congo moeten onze politici resoluut de kaart van de landbouw trekken.

WACHTENDEN OP HET SINT-PIETERSPLEIN

48

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

11.11.11campagne

T

Interview met Andrea Käthner

Internationaal

Werking rond armoede binnen Humanistischer Verband Deutschland, afdeling Berlijn Ingeleid en vertaald door Ulrike Dausel moreel consulent PCMD Antwerpen

ANDREA KÄTHNER

BRANDENBURGER TOR BERLIJN

erlijn, hoofdstad van Duitsland -bruisende metropole aan de Spree, trekpleister voor toeristen en magneet voor kunstenaars uit alle hoeken van de wereld. Stad met een bewogen geschiedenis en ontelbare historische en architecturale schatten en anderzijds, net als zoveel andere Europese steden, een plaats waarin meer mensen in armoede leven. Een stad, waarin Humanistischer Verband Deutschland (HVD) reeds meer dan 20 jaar actief is en een veelzijdige werking heeft kunnen uitbouwen. Onder meer op het gebied van het onderwijs, in vorm van Lebenskunde (dit is een equivalent voor niet-confessionele zedenleer) en in de vorm van talrijke humanistische kinderdagverblijven. Maar ook culturele activiteiten worden door HVD ingericht en er wordt ook hulp en ondersteuning geboden bij humanistische vieringen op belangrijke levensmomenten. Daarnaast heeft HVD ook tal van ‘sociale projecten’ in het leven geroepen,

B

zoals onder meer een adviescentrum met betrekking tot ongeplande zwangerschappen, woonprojecten voor bejaarden, een centrum voor dagactiviteiten voor voormalige psychiatrische patiënten, een mobiliteitsdienst voor minder mobiele mensen, werking rond een waardig levenseinde… (voor meer informatie zie www.hvd-berlin.de). En in hoever speelt het thema ‘armoede’ een rol binnen de werking van HVD? Een gesprek met Andrea Käthner, sociologe en afdelingshoofd Gezondheid en Sociale Projecten HVD Berlijn. Wat doet HVD Berlin tegen de groeiende armoede in Berlijn? Ook in Berlijn wordt -net als in gans Duitsland de kloof tussen rijk en arm alsmaar groter. Een schrijnende situatie, onder meer voor de kinderen in arme gezinnen. Ondertussen moet één kind op drie als arm worden aanzien. En wat doet HVD Berlin ten aanzien van deze situatie?

Enerzijds wordt er concreet gehandeld naar de betrokkenen zelf. Zo kunnen mensen met een lager inkomen, die beroep doen op de dienstverlening van HVD, van verminderde tarieven genieten. Bij activiteiten voor kinderen en jongeren wordt er reeds bij de bekendmaking en met betrekking tot de deelnamekosten op gelet dat ook kinderen en jongeren uit minder gegoede gezinnen hieraan kunnen deelnemen. Daarnaast hebben leden van Humanistischer Verband Berlin ook de mogelijkheid, via een soort van peterschap, de ledenbijdragen van minder gegoede mensen voor hun rekening te nemen. Maar het engagement van HVD gaat verder dan deze ‘gestes van liefdadigheid’. Zo is armoede sinds een aantal jaren ook een thema in de opleiding en permanente bijscholing van de opvoeders die in één van de talrijke humanistische kinderdagverblijven aan de slag gaan, en van onze leerkrachten Lebenskunde. Ook in de lessenpakketten voor Lebenskunde is het thema ‘armoede’ een vast onderdeel, zodat ook kinderen en jongeren reeds hiervoor gesensibiliseerd worden en het thema in de klas bespreekbaar wordt, om het zo uit de taboezone te halen en een eventuele stigmatisering van ‘arme’ klasgenootjes te voorkomen.

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

49

Internationaal

Ook in al onze sociale projecten werken onze collega’s altijd al met mensen die door armoede getroffen zijn, bieden zij een luisterend oor aan hun problemen en beslommeringen, en ondersteunen hen onder meer in het waarnemen van hun rechten, het aanvragen van tegemoetkomingen waar zij recht op hebben en het wegwijsmaken in de ‘administratieve jungle’ van de hedendaagse maatschappij.

belangenvertegenwoordiging’ van arme mensen. Maar alsnog wil men waar mogelijk bepaalde wantoestanden aankaarten en suggesties aanreiken tot structurele veranderingen. Daarnaast wil HVD ook in de toekomst op zijn verschillende werkterreinen actief blijven met verschillende doelgerichte initiatieven en de concrete werking rond

Neemt HVD Berlin een eigen politiek standpunt in tegenover het thema ‘armoede’?

“Ook in de lessenpakketten

Zowel binnen de Raad van Bestuur alsook in al onze concrete activiteiten wordt er bijzondere aandacht gevestigd op dit onderwerp. Zo is HVD lid van de permanente conferentie rond armoede van de deelstaat Berlijn en heeft HVD in 2008 en 2009 ook de conferentie rond armoede, opgezet vanuit de stad Berlijn, van begin af aan mee georganiseerd. Leden en medewerkers van HVD hebben tijdens een actieweek rond het thema armoede in 2008 niet alleen gediscussieerd, maar ook verschillende publieke activiteiten georganiseerd en zich vooral toegewijd aan een van de centrale thema’s van HVD: de participatie van mensen in armoede aan cultuur en vorming. Het handelen van HVD met betrekking tot het bestrijden van armoede wordt vooral bepaald door de volgende drie hoofdtaken: 1. het voorkomen van armoede (door stucturele maatregelen); 2. aanbod aan educatieve en ontspannende activiteiten; 3. ondersteuning van door armoede betroffen gezinnen door concrete acties en gestes van liefdadigheid. HVD ziet zichzelf in zijn beginselverklaring als “een organisatie, die eraan wil meemerken de leefsituatie van mensen in die zin vorm te geven, dat op alle gebieden van het leven zelfbepaling mogelijk wordt.” HVD wil zich weliswaar niet opwerpen tot een soort ‘geïnstitutionaliseerde

50

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

voor Lebenskunde is het thema ‘armoede’ een vast onderdeel, zodat ook kinderen en jongeren reeds hiervoor gesensibiliseerd worden.”

armoede binnen het kader van de sociale projecten, zoals hierboven reeds vernoemd. Uit de themaweek rond armoede in 2008 is bovendien een bijkomend project ontstaan in het kader van de jongerenwerking van HVD. Drie à vier keer per jaar wordt er door de leiding van de jongerenwerking een weekendkamp voor kinderen uit minder gegoede gezinnen georganiseerd. Dit kamp is gratis en de leiding ziet af van eender

welke vergoeding. De kinderen wordt, naast logies en eten, een omvangrijk aanbod aan activiteiten geboden op gebied van sport en spel, cultuur en leerrijke activiteiten – grotendeels in de vrije natuur. Voor de meerderheid van de deelnemende kinderen is dit trouwens hun enige vorm van echte vakantie. Wat het kamp extra waarde- en zinvol maakt. Daarnaast heeft HVD in een tweetal kinderdagverblijven ook een centrum voor families ingericht, waar vooral kansarme ouders en ouders met een lage scholingsgraad ondersteuning en emotionele versterking kunnen krijgen. Een aantal doelstellingen werden trouwens ook niet alleen door HVD bereikt, maar ook door het grote engagement van de mensen die in Berlijn wonen zelf, onder meer in het kader van burgerverenigingen en volksinitiatieven. Zo is de deelname aan de kleuterschool vanaf drie jaar gratis (wat voordien niet het geval was), en kan er in kleuterscholen en kinderdagverblijven bijkomend personeel in dienst genomen worden. Voor kinderen met taalachterstand of geringe kennis van de Duitse taal is er ook systematische ondersteuning voorzien en in scholen met een voltijds uurrooster (in Duitsland tot hiertoe de uitzondering – scholen met halftijds lessenrooster tijdens de voormiddagen zijn er de regel) wordt er ‘s middags een gratis maaltijd aangeboden.

Vrij-oO nN -zinnig

Sonny Van de Steene

Het zal je maar overkomen. Je hebt weinig middelen om rond te komen. De honger roept. Je zet je trots opzij en gaat naar een voedselbank. Keuzes moet je daar niet maken. Je krijgt wat ze je geven. Zo kreeg Frank Viscido uit het stadje Clearwater in de Amerikaanse staat Florida een blik met op het etiket ‘Totaal voeding voor seniors’. Een senior was hij in elk geval. Toen hij wilde weten of het voedsel in het blik gezond was, beloofde de verpakking naast een beter zicht ook een glanzende huid… “De hondenbrokken moeten toevallig in ons assortiment terecht gekomen zijn”, aldus de voedselbank. “Normaal zamelen we dit niet in.” Arm of rijk: wees gewaarschuwd! Bij ongelofelijke honger -of het nu uit de voedselbank of supermarkt komt-: kijk goed voordat je eet! Bron: De Morgen – 20 juli 2010

Oplossing vorig nummer Het sleutelwoord dat we zochten was DENKVERMOGEN.

Hoe maakt u kans? Vul snel het kruiswoordraadsel in en stuur het sleutelwoord vóór 25 november 2010 naar de Unie Vrijzinnige Verenigingen, Brand Whitlocklaan 87 te 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe of fax het door op nummer 02 735 81 66. U kan het ook via e-mail aan ons bezorgen: [email protected]. Met evenwel vermelding van ‘oplossing kruiswoordraadsel’ en persoonlijke gegevens. De oplossing verschijnt samen met de namen van de vijf winnaars in het volgende nummer.

Winnaars vorig nummer:

V OORNAAM

De Smet Paula uit Koksijde

N AAM

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

G EBOORTEDATUM A DRES

M

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

o

V

o

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Debulpaep Corneel uit Tervuren Janssens Adeline uit Overijse

Kruiswoordraadsel 6

Vijf winnaars krijgen elk het boek We zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies aan de Belgische kust (1887-1980) van Martine Vermandere.

Cloet Ivan uit Antwerpen Stallaert Lou uit Meise Zij kregen elk het boek Ik ben iemand/niemand van Guy Didelez & Lieven De Pril.

ANTWOORD: 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

© Puzzelland.com

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

51

Jongeren & Cultuur

Magritte Sonny Van de Steene consulent-stafmedewerker

IN HET CENTRUM VAN BRUSSEL , VLAKBIJ BRUSSEL-CENTRAAL EN HET KONINKLIJK PALEIS BEVINDT ZICH HET MAGRITTE MUSEUM . EEN MUSEUM DUS VOLLEDIG IN HET TEKEN VAN DÉ GERENOMMEERDE SURREALISTISCHE KUNSTENAAR VAN EIGEN (BELGISCHE) BODEM . ER WORDEN MEER DAN 200 WERKEN VAN RENÉ MAGRITTE TENTOONGESTELD. GAANDE VAN OLIEVERFSCHILDERIJEN (WAAR HIJ HET MEEST BEKEND OM IS) TOT BEELDHOUWWERKEN. MAAR OOK RECLAMEAFFICHES, PARTITUREN, FOTO’S EN ZELFS FILMPJES OP 8MM CAMERA ZIJN ER TE ZIEN. IETS VOOR KINDEREN OF JONGEREN? JA HOOR. MAGRITTE ZET KINDEREN AAN TOT DENKEN EN FANTASEREN OVER DE WERKELIJKHEID… MET EEN GIDS ZIJN BOEIENDE RONDLEIDINGEN MOGELIJK. KINDEREN KUNNEN IN GROEP ZELFS AANSLUITEND (MITS RESERVERING) AAN EEN ATELIER DEELNEMEN. MARLEEN PIRYNS, GIDS IN HET MAGRITTE MUSEUM , LEIDDE ONS ROND IN DE FANTASTISCHE WERELD VAN MAGRITTE . Rondleidingen in het Magritte Museum Iedere dag, behalve op maandag, kan je als individu het museum bezoeken. Je kan zoals in vele musea een audiofoon huren voor extra info over Margritte en zijn werk. Wil je met het ganse gezin gaan of als ouder met een groepje kinderen, dan is het reserveren van een gids voor een rondleiding een interessante optie. “De gids zal zich dan voornamelijk op de kinderen richten. Dit betekent dat er meer op het visuele toegespitst wordt. We willen in de eerste plaats kinderen leren kijken naar de werken. Volwassenen kunnen bijkomende vragen stellen en achtergrondinfo bij de gids bekomen. Volwassenen zijn vaak blij wanneer ze merken dat hun kinderen er iets aan hebben”, vertelt Marleen Piryns. Een rondleiding start reeds in de lift. Op weg naar de bovenste verdieping, naar het begin van de expositie, flitsen er in de liftwand beelden uit Magritte’s oeuvre voorbij. Beelden die de aandacht van de kinderen, met het bijkomende gegiechel, zeker zullen trekken. En dan begint het eigenlijke bezoek. Op 3 verdiepingen doorloop je het leven en het oeuvre van de kunstenaar. De gids geeft uitleg bij een groot aantal werken en bezienswaardigheden. “Wanneer we stilstaan bij een schilderij, bijvoorbeeld Man van de wijde zee,

vraag ik eerst aan de kinderen wat ze zien. Een raam, een schouw, een strand…, zeggen ze dan. Allemaal zaken die op het eerste zicht niet bij elkaar lijken te horen. Wanneer je vraagt wat dat kan betekenen, merk je een vloed aan fantasie. Kinderen tonen een enorme bereidheid om mee te gaan in zijn werk.” Marleen Piryns gaat verder: “Ik laat hen ook vaak de titel van een werk raden. Wanneer Magritte een titel nodig had, wendde hij zich vaak tot zijn vrienden, die heel belangrijk voor hem waren. Vaak lijkt de titel niet te horen bij het werk. Zoals bij het schilderij De kus dat van alles toont behalve een letterlijke kus. Magritte wou aanzetten tot nadenken over de werkelijkheid. Hij hield enorm van het mysterie. Gaf zelf geen uitleg bij zijn werken. Hij vond dat elke verklaring een denkbare verklaring was. Ik zet kinderen aan tot nadenken en zij gaan gretig op zoek naar mogelijke associatie tussen titel en wat ze zien. Wat uit hun verbeelding komt, is gewoonweg inspirerend om te horen. Kinderen vormen een dankbaar publiek voor zijn werk!”

Wanneer gevraagd wordt naar het doel van een rondleiding voor kinderen in het Magritte Museum, antwoordt de gids: “We zorgen ervoor dat zij zich kunnen inleven in de wereld van een kunstenaar. We zetten hen aan tot nadenken over wat ze zien. We willen dat ze beseffen dat de kunstenaar iets anders probeert te doen dan het gangbare. Zo zien ze ook in dat ook zij iets kunnen ontwikkelen dat anders is dan tot nu toe gemaakt is.”

Ateliers in het Magritte Museum Wil je als ouder, leerkracht of leider van een jeugdvereniging met een groepje kinderen naar het Magritte Museum, dan kan je naast een rondleiding ook een atelier reserveren. Samen duren ze 2 uur. De ateliers worden georganiseerd

MAGRITTE - ‘DE KUS’ © CHARLY HERSCOVICI, MET ZIJN VRIENDELIJKE TOESTEMMING C/O SABAM BELGIUM 2010

52

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

–

Bezoek het Magritte Museum Openingsuren • Van dinsdag tot zondag: van 10u00 tot 17u00 • Nocturne: op woensdag tot 20u00 • Gesloten: op maandag, 1 januari, 2de donderdag van januari, 1 mei, 1 en 11 november, 25 december

MAGRITTE

- ‘DE

MAN AAN DE WIJDE ZEE’

©

CHARLY HERSCOVICI, MET ZIJN VRIENDELIJKE TOESTEMMING

in samenwerking met ABC. In de twee atelierlokalen is alles voorhanden om de kinderen onder te dompelen in de wereld van Magritte. Er zijn magazines waaruit ze kunnen knippen, verf en schortjes om de spatten op te vangen, een poppenkast voor de allerkleinsten… Tijdens de poppenkastvoorstelling wordt een meeslepend verhaaltje verteld. “Het begint bij Magritte die zijn inspiratie kwijt is. Zijn hondje Loulou komt aandraven met allerlei items, zoals een pijp en een appel. Uiteindelijk komt ie zelfs af met Georgette, de vrouw van Magritte. Kinderen vinden dit meestal heel plezant…” Tijdens de ateliers maken de kinderen kunstwerkjes waarbij het werk, de werkwijze en de zienswijze van Magritte centraal staan. “Ze maken bijvoorbeeld een cadavre exquis. De naam klinkt vreemd. Een cadavre exquis is een tekening die je met drie of vier personen maakt. Je spreekt bijvoorbeeld af om een mannetje te tekenen. De eerste persoon tekent een hoofd, vouwt het blad om en tekent op

– C/O

SABAM BELGIUM 2010

het volgende stuk van het vel papier bovenaan 2 referentielijntjes. De tweede persoon tekent dan vanaf die lijntjes de romp en vouwt dan opnieuw het blad om… Kinderen vinden dit doorgaans leuk om te doen. Magritte maakte ook cadavres exquis met zijn vrienden. Het gaat daarbij om het toeval, om het leren loslaten van je werk en het doorgeven aan iemand anders, om het samenbrengen van zaken die weinig met elkaar te maken hebben…”, vertelt Marleen Piryns met een aanstekelijk enthousiasme. Er kunnen maximaal 12 kinderen per atelier deelnemen en er kunnen tezelfdertijd 2 ateliers plaatsvinden. Marleen Piryns legt uit: “De plaatsen zijn beperkt om meer te kunnen inspelen op de kinderen. Het moet interactief zijn. We willen een gesprek tussen gids en kind mogelijk maken.” Er zijn ook ateliers tijdens de schoolvakanties voor individuen. Je hoeft je dus niet als groep in te schrijven. Hou de website zeker in de gaten!

Tarieven Per individu • Normaal tarief: €8 • Verlaagd tarief (senioren, groepen volwassenen minstens 15 personen): €5 • Sterk verlaagd tarief (studenten 18-25 jaar, schoolgroepen): €2 • Gratis: o.a. werklozen, gehandicapten + 1 begeleider, kinderen -18 jaar (vergezeld van een volwassene) Met audiogids • Ticketprijs + €4 per audiofoon Groepen met gids • Ticketprijs + €40 per gids voor jongeren/ €65 voor volwassenen • Ticketprijs + €50 per gids (voor een rondleiding met atelier) voor jongeren/ €90 voor volwassenen Voor een rondleiding met gids kan je best ruim op voorhand reserveren. Reservatie: T 02 508 33 33 Ingang Magritte Museum • Voor bezoekers met ticket (vrij bezoek): Koningsplein 1 - 1000 Brussel • Voor bezoekers/groepen zonder ticket (vrij bezoek): Regentschapsstraat 3 - 1000 Brussel • Voor groepen met gids: Koningsplein 3 – 1000 Brussel Meer info • T 02 508 32 11 • www.musee-magritte-museum.be • www.extra-edu.be • http://groups.fine-arts-museum.be

NOVEMBER

-

DECEMBER 2010

53

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN v. z .w. FEDERAAL SECRETARIAAT Brand Whitlocklaan 87 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe T 02 |735 81 92 - F 02 |735 81 66 [email protected] www.unievrijzinnigeverenigingen.be

Provinciale Centra Morele Dienstverlening BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST PCMD Brussel Stalingradlaan 18-20 - 1000 Brussel T 02 242 36 02 - F 02 242 56 17 [email protected]

PROVINCIE ANTWERPEN PCMD Antwerpen Jan Van Rijswijcklaan 96 - 2018 Antwerpen T 03 259 10 80 - F 03 259 10 89 [email protected]

PROVINCIE LIMBURG PCMD Hasselt A. Rodenbachstraat 18 - 3500 Hasselt T 011 21 06 54 - F 011 23 55 16 [email protected]

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN PCMD Gent Sint-Antoniuskaai 2 - 9000 Gent T 09 233 52 26 - F 09 233 74 65 [email protected]

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT PCMD Leuven Tiensevest 40 - 3000 Leuven T 016 23 56 35 - F 016 20 75 47 [email protected]

PROVINCIE WEST-VLAANDEREN PCMD Brugge Jeruzalemstraat 51 - 8000 Brugge T 050 33 59 75 - F 050 34 51 69 [email protected]

Centra Morele Dienstverlening BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST CMD Jette Jetse laan 362 - 1090 Jette T 02 513 16 33 - F 02 420 42 98 [email protected]

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN CMD Aalst Koolstraat 80-82 - 9300 Aalst T 053 77 54 44 - F 053 77 97 70 [email protected] CMD Eeklo Boelare 131 - 9900 Eeklo T 09 218 73 50 - F 09 218 73 59 [email protected] CMD Ronse Zuidstraat 13 - 9600 Ronse T 055 21 49 69 - F 055 21 66 68 [email protected] CMD Sint-Niklaas Ankerstraat 96 - 9100 Sint-Niklaas T 03 777 20 87 - F 03 777 31 64 [email protected] CMD Zottegem Kastanjelaan 73 - 9620 Zottegem T 09 326 85 70 - F 09 326 85 73 [email protected]

PROVINCIE ANTWERPEN CMD Antwerpen Breughelstraat 60 - 2018 Antwerpen T 03 227 47 70 [email protected]

PROVINCIE LIMBURG CMD Genk Bochtlaan 16 bus 6 - 3600 Genk T 089 51 80 40 - F 089 51 80 49 [email protected]

CMD Herentals Lantaarnpad 20 - 2200 Herentals T 014 85 92 90 - F 014 85 44 39 [email protected]

CMD Lommel Hertog Jan Plein 24 - 3920 Lommel T 011 34 05 40 - F 011 34 05 49 [email protected]

CMD Mechelen O.-L.-Vrouwestraat 29 - 2800 Mechelen T 015 45 02 25 - F 015 43 55 19 [email protected]

CMD Maasland Pauwengraaf 63 - 3630 Maasmechelen T 089 77 74 21 - F 089 77 74 22 [email protected]

CMD Turnhout Begijnenstraat 53 - 2300 Turnhout T 014 42 75 31 - F 014 42 54 40 [email protected]

CMD Tongeren Vlasmarkt 11 - 3700 Tongeren T 012 45 91 30 - F 012 45 91 39 [email protected]

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT CMD Halle Molenborre 28/02 - 1500 Halle T 02 383 10 50 - F 02 383 10 51 [email protected]

PROVINCIE WEST-VLAANDEREN CMD Diksmuide Esenweg 30 - 8600 Diksmuide T 051 55 01 60 - F 051 55 01 69 [email protected]

CMD Tienen Beauduinstraat 42 3300 Tienen T 016 81 86 70 - F 016 82 40 31 [email protected]

CMD Ieper Korte Torhoutstraat 4 - 8900 Ieper T 057 23 06 30 - F 057 23 06 39 [email protected]

CMD Vilvoorde Frans Geldersstraat 25 - 1800 Vilvoorde T 02 253 78 54 - F 02 253 57 87 [email protected]

CMD Kortrijk Overleiestraat 15A - 8500 Kortrijk T 056 25 27 51 - F 056 25 27 53 [email protected] CMD Roeselare Godshuislaan 94 - 8800 Roeselare T 051 26 28 20 - F 051 26 28 26 [email protected]

Antennes Morele Dienstverlening PROVINCIE ANTWERPEN AMD Lier Begijnhofstraat 4 2500 Lier T 03 488 03 33 - F 03 488 03 33 [email protected]

PROVINCIE LIMBURG AMD Bilzen Klokkestraat 4 bus 1 3740 Bilzen T 089 30 95 60 - F 089 56 57 94 [email protected]

AMD Mol Laar 2 bus 3a 2400 Mol T 014 31 34 24 - F 014 31 34 24 [email protected]

AMD Leopoldsburg Koningstraat 49/gelijkvloers 3970 Leopoldsburg T 011 51 62 00 - F 011 51 62 09 [email protected]

AMD Sint-Truiden Kazernestraat 10/001 3800 Sint-Truiden T 011 88 41 17 - F 011 31 26 45 [email protected]