uvv Stemmen in tijden van crisis Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx ISSN Afgiftekantoor Brussel X Verschijnt tweemaandelijks

ISSN 0772-6627 • Afgiftekantoor Brussel X Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx Verschijnt tweemaandelijks 2009 - 26ste jaargang nr. 3

info uvv

Gewestelijke en Europese verkiezingen • 7 juni 2009

Stemmen in tijden van crisis

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN VZW HOOFDREDACTIE Anne-France Ketelaer

Federaal Secretariaat Marina Van Haeren Brand Whitlocklaan 87 REDACTIEMEDEWERKERS 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe T 02 | 735 81 92 F 02 | 735 81 66

Franky Bussche Liza Janssens Klaas Nijs Sonny Van de Steene Jenoff Van Hulle Emily Verté

LAY- OUT [email protected] GrafiekGroep

CONFORM DE WET TOT BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER TEN OPZICHTE VAN DE VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS (8 DECEMBER 1992) DELEN WIJ U MEE DAT EEN AANTAL VAN UW PERSOONSGEGEVENS OPGENOMEN WORDEN IN ONS ADRESSENBESTAND. UVV ZAL, ALS HOUDER VAN DIT BESTAND, UW GEGEVENS VERWERKEN IN HET KADER VAN VOLGEND DOELEIND: VERSPREIDEN VAN PUBLICATIES EN INTERNE COMMUNICATIE. SCHRIFTELIJK VERZOEK, GERICHT AAN MEVROUW MARINA VAN HAEREN, SECRETARIS-GENERAAL, BRAND WHITLOCKLAAN 87 TE 1200 SINT-LAMBRECHTSWOLUWE, KAN U EEN OVERZICHT KRIJGEN VAN DE DOOR UVV OVER U OPGESLAGEN PERSOONSGEGEVENS. ONJUISTE GEGEVENS VERBETEREN WIJ OP UW VERZOEK.

OP

OP DIT NUMMER KAN U STEEDS DOORMAILEN NAAR [email protected], DEZE WORDEN, NA OVERLEG EN GOEDKEURING DOOR DE KERNREDACTIE, GEPLAATST OP DE WEBSITE BIJ DE RUBRIEK REACTIES VAN DE DESBETREFFENDE UVV-INFO OF VERSCHIJNEN IN DE VOLGENDE UVV-INFO.

REACTIES

UVV- info

www.uvv.be

WORDT GRATIS VERSPREID BINNEN DE VRIJZINNIGE GEMEENSCHAP. DE REDACTIE VAN UVV-INFO IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR DE INHOUD VAN DE DOOR DERDEN GELEVERDE ARTIKELS.

INhoud

PAGINA

Van de redactie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Dossier: Stemmen in tijden van crisis ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬

De vrije marktkeuze. Interview met Carl Devos - Sonny Van de Steene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ‘Profit, Planet en People’, het ethische bankmodel van Triodos. Interview met Olivier Marquet - Klaas Nijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 “Het economisch groeimodel moet worden herzien.” Interview met Jo Vervecken - Jenoff Van Hulle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Werkgelegenheid, een verhaal van onderwijs? Interview met Raoul Van Esbroeck - Emily Verté. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Wat wilt u doen met Vlaanderen en Europa? - Liza Janssens. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Mobiliteit in de Europese steden, een blijvende uitdaging - Franky Bussche. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Actualiteit ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬

In memoriam Jaap Kruithof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Sonja Eggerickx herkozen tot voorzitter van de Unie Vrijzinnige Verenigingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Samenstelling Raad van Bestuur UVV verkozen door de Statutaire Algemene Vergadering van 28 maart 2009 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Opiniestuk ‘Euthanasiepraktijk’ - Sonja Eggerickx. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Perbericht “Wanneer krijgen we eindelijk een humaan migratiebeleid, zoals beloofd?” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Opiniestuk ‘Klopjacht op seksuele delinquenten’ - Sonja Eggerickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Lezersbrief ‘Ondraaglijk lijden’ - Sonja Eggerickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Perbericht ‘Het condoomgebruik van Paus Benedictus XVI’ - Sonja Eggerickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Opiniestuk ‘Politiek moet euthanasiedebat nieuw leven inblazen’ - Sonja Eggerickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Opening Antenne Morele Dienstverlening Lier - Ines Jottier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Karel Poma krijgt Prijs Vrijzinnig Humanisme 2009 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Een knuffel genaamd Charles Darwin - Sonny Van de Steene. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Boekbespreking De kunst buiten het zelf te treden. Naar een spiritueel atheïsme. - Franky Bussche. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Seminarie filosofie in het hartje van de Provence . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Hujo organiseert logo-wedstrijd Waardige Samenleving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 YFU Vlaanderen - internationale uitwisselingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Brieven aan Darwin ¬ Winnie Belpaemes brief aan Darwin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 ¬ Koen Raes’ brief aan Darwin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Een moreel consulent vertelt… ¬ Met een ritueel de scherven lijmen… (ter nagedachtenis van Elodie) - Denise Odekerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Internationaal ¬ Véronique De Keyser organiseert echte interculturele dialoog in Europees parlement - Jenoff Van Hulle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 ¬ Vrij-on-zinnig – Jenoff Van Hulle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Kruiswoordraadsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Jongeren en cultuur ¬ Ponyo on the cliff by the sea, een must see! - Klaas Nijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Vrijzinnigen en holebi-ouders samen op de BLGP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Info Vrije Universiteit Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Centra Morele Dienstverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

UVV-Info | 26ste jaargang nr. 3 Mei - Juni 2009 Verschijnt tweemaandelijks Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx

Va n de Redactie • • • •

UNISYS KONDIGT 1.300 ONTSLAGEN EN LOONSTOP AAN BHP BILLITON PLANT 6.000 AFVLOEIINGEN 11.600 BANEN OP DE HELLING BIJ UNITED TECHNOLOGIES 100.000 NIEUWE WERKLOZEN TEGEN EINDE VAN HET JAAR

DERGELIJKE KRANTENKOPPEN ZIJN ONDERTUSSEN DAGELIJKSE KOST GEWORDEN. BEDRIJVEN HEBBEN HET MOEILIJK , DE WERKGELEGENHEID KOMT IN HET GEDRANG, DE RENTEN DALEN... WE KUNNEN ER NIET MEER OM HEEN, DE WERELD IS IN DE BAN VAN EEN FINANCIËLE EN ECONOMISCHE CRISIS. HOE KON HET ZO VER KOMEN? WELKE OPLOSSINGEN BIEDEN ZICH AAN? WAAR MOET AAN GEWERKT WORDEN? ZIJN ER ALTERNATIEVE SYSTEMEN? DEZE EN VELE ANDERE VRAGEN INSPIREERDEN DE REDACTIE VOOR HET HUIDIGE NUMMER VAN UVV-INFO.

SAMEN MET CARL DEVOS ANALYSEREN WE HET HUIDIGE ECONOMISCHE WE GAAN NA WAT ER FOUT LIEP, OF ER ANDERE MOGELIJKHEDEN ZIJN EN WELKE ROL DE OVERHEID HIERIN KAN SPELEN. DE CRISIS IN DE BANKWERELD WORDT VOOR ONS ONTLEED DOOR OLIVIER MARQUET VAN TRIODOS. HIJ LEGT UIT WAT ETHISCH BANKIEREN IS EN GEEFT ZIJN VISIE OP DE CRISIS EN HET BELEID VAN DE OVERHEID. WE PRATEN OOK MET EEN VAKBOND, HET ABVV. JO VERVECKEN VERTELT ONS OVER HUN PROJECT VOOR EEN SOCIAAL EUROPA EN DE MOGELIJKE OPLOSSINGEN VOOR DE WERKGELEGENHEID. VERVOLGENS GAAN WE SAMEN MET RAOUL VAN ESBROECK NA OF SYSTEEM.

OPLEIDING EN BIJSCHOLING EEN ANTWOORD KUNNEN BIEDEN OP DE PROBLEMEN VAN DE ARBEIDSMARKT.

HIJ

DUIDT ONS HUN TROEVEN

VOOR DE KANSENGROEPEN EN HOE ZE OPTIMAAL GEÏMPLEMENTEERD DIENEN TE WORDEN IN DE BEDRIJFSWERELD.

TOT

SLOT WORDT OOK DE MOBILITEIT IN DE

EUROPESE

STEDEN

BELICHT. IMMERS VLOT VERKEER IS BELANGRIJK VOOR DE ECONOMIE EN DE WERKGELEGENHEID.

U

KRIJGT EEN OVERZICHT VAN DE

EURO-

PESE INITIATIEVEN TOT HET VERBETEREN ERVAN.

MAAR NIET ENKEL DE ECONOMISCHE EN FINANCIËLE CRISIS IS NU MEER DAN ACTUEEL . 2009 BETEKENT VOOR BELGIË OOK VERKIEZINGEN. OP 7 JUNI 2009 MOGEN WE EEN NIEUWE VLAAMSE REGERING EN EEN NIEUW EUROPEES PARLEMENT KIEZEN. DAAROM LATEN WE OOK DE DEMOCRATISCHE POLITIEKE PARTIJEN AAN HET WOORD OVER HUN OPLOSSINGEN VOOR DE CRISIS.

OVER VERKIEZINGEN GESPROKEN, 2009 BETEKENDE EVENEENS VOOR DE UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN ELECTIES. OP ZATERDAG 28 MAART 2009 WERD MEVR . SONJA EGGERICKX HERVERKOZEN TOT VOORZITTER VAN UVV. DE REDACTIE WENST HAAR HIERVOOR TE FELICITEREN. ZELF VINDT ZIJ DAT DE VRIJZINNIGHEID EN HET KRITISCH DENKEN EEN STEUN MOETEN ZIJN IN DEZE DONKERE TIJDEN. “SOLIDARITEIT, VRIJHEID EN GELIJKHEID ZIJN OOK VANDAAG DE BASIS OM PROBLEMEN OP TE LOSSEN, OF JE NU VRIJZINNIG BENT OF GELOVIG.”

LIZA JANSSENS

Dossier

De vrije marktkeuze Interview met Carl Devos Sonny Van de Steene consulent-stafmedewerker

H EB

JE HET NIEUWS DE VOORBIJE MAANDEN GEVOLGD ?

BERICHTEN ROLLEND VAN EEN STIJLE HEUVEL . DAAR .

KOMT

E EN

SNEEUWBAL VAN IJZINGWEKKENDE

H ERSTRUCTURERINGEN

ER NU EEN RECESSIE OF WORDT HET EEN DEPRESSIE ?

V OOR

HIER , AFDANKINGEN DE MENSEN DIE HUN

JOB VERLIEZEN IN ALLE GEVALLEN EEN RAMP. T ERWIJL HET ENE BEDRIJF ONTSLAAT, OPENT EEN ANDER NIEUWE VESTIGINGEN .

H ET

DE MOMENT WEER TOE TE NEMEN . GEEN ONTSNAPPEN AAN .

S OMS

E EN

ENE MOMENT NEEMT DE KOOPKRACHT AF OM HET VOLGEN -

O NZEKERE

TIJDEN WORDT ZOIETS GENOEMD .

EN

ER LIJKT

MAATSCHAPPIJ IN CRISIS ?

VERGETEN WE DAT HET POLITIEK- ECONOMISCHE SYSTEEM WAARIN WE LEVEN , ONTSTAAN

IS UIT EEN SAMENSPEL VAN KEUZES , ONTWIKKELINGEN EN TOEVALLIGHEDEN . HIEROVER MET PROF DR .

W ETENSCHAPPEN

VAN DE

C ARL D EVOS ,

U NIVERSITEIT G ENT.

VERBONDEN AAN DE

WE

SPRAKEN

VAKGROEP P OLITIEKE

Hoe zou u het politiek-economische systeem waarin we in België leven omschrijven? We leven in een gecorrigeerde vrije markt. In een vrije markt wordt de beslissing over wat geproduceerd wordt, aan welke voorwaarden dit gebeurd, tegen welke prijs, met welke kwaliteit… bepaald door het spel van vraag en aanbod. Waar vraag en aanbod elkaar ontmoeten is er een transactie. In de vrije markt gaan producenten kijken naar wat consumenten wensen en welke prijs ze daarvoor willen betalen. Wanneer een producent geen consument vindt voor zijn product, dan zal hij zijn strategie moeten bijsturen of failliet gaan. Het is een in theorie zeer democratisch en gedecentraliseerd systeem, omdat beslissingen worden genomen door de individuele consument en de individuele producent. De vrije markt wordt in België gecorrigeerd door politieke tussenkomst en door een zeer sterke inbreng van werknemers- en werkgeversorganisaties, de zogenaamde sociale partners. Ze hebben het statuut van partners omdat ze mee met de overheid vorm geven aan het sociaal-economische beleid, dus beslissingen nemen en uitvoeren via het sociaal overlegsysteem, maar ook via het beheer van de sociale zekerheid, waar zij bij zowel de financiering als de organisatie een grote rol spelen. De laatste jaren staat het sociale systeem die de naakte werking van de vrije markt moet aftoppen, met de toenemende liberalisering en mondialisering, echter onder druk. Hoe is het vrije marktsysteem met correcties ontstaan en geëvolueerd? De geschiedenis van de vrije markt is bijzonder oud. Het laisser-faire, laisserpasserprincipe is jonger dan de ruileco-

CARL DEVOS

4

MEI - JUNI 2009

nomie maar ouder dan het kapitalisme. Ook het idee dat er correcties nodig zijn op de vrije markt is niet recent. Die tussenkomst was aanvankelijk caritatief. Men bouwde armenhuizen, gaf aalmoezen aan de armen… Dit kwam omdat men in die tijd vooral via een sociaaldarwinistische bril, namelijk het recht van de sterkste, naar de verpauperden keek. Vanaf de 19de eeuw werden mede door de industrialisering en de arbeidersstrijd gestructureerde sociale correctiemechanismen ingevoerd, die in de 20ste eeuw na WOII wettelijk werden verankerd, zoals de 8-uren dag, de minimumlonen, de werkloosheidsvergoeding, de vergoeding in geval van ziekte, vakantiegeld… Twee belangrijke motivaties zorgden voor de totstandkoming van deze sociale correcties. Vooreerst zouden correcties ervoor zorgen dat de samenleving niet in revolutionair klimaat zou verzeilen. Een tweede drijfveer lag in het feit dat als mensen over een blijvend inkomen zouden beschikken, zelfs als ze ziek of werkloos zouden zijn, ze hierdoor konden blijven consumeren waardoor de economie kon blijven draaien. Mensen die weten dat ze later een pensioen zullen hebben, zullen nu meer uitgeven en minder oppotten. Dit systeem van sociale bescherming zorgde voor rust in de samenleving, garandeerde een markt voor de producenten en zorgde ervoor dat de harde uitwassen van het kapitalistische systeem werden afgetopt. Wat ook in het voordeel van dat kapitalistisch systeem zelf is. Nog niet zo lang geleden kwamen er ook correcties in het kader van een duurzaam beleid en milieu bij. De markt wordt gecorrigeerd op de externe effecten van de economie. Een bedrijf produceert en stoot tijdens dat proces vuiligheid in de lucht. Zonder

“Er is geen werkbaar alternatief voor het sociaal gecorrigeerde vrije marktsysteem.” maatregelen zal dat bedrijf produceren, winst maken en de omgeving vervuilen waardoor mensen ziek worden. De productieactiviteit kent aldus een extern effect. Indien de overheid geen regels met betrekking tot milieu oplegd, dan kan de eigenaar de winst cashen en met de noorderzon verdwijnen, terwijl de omgeving, de samenleving, met de vervuiling achter blijft. De overheid zorgt dat er via wetten bijvoorbeeld regels komen met betrekking tot emissie van schadelijke stoffen. De overheid moet ter behartiging van het algemeen belang de vrije markt controleren en corrigeren. Maar ook bedrijven zijn er bijvoorbeeld bij gebaat dat iedereen het spel eerlijk speelt. Wie vals speelt, bijvoorbeeld via fiscale fraude, heeft een concurrentievoordeel en duwt de eerlijke producent uit de markt. Kan de vrije markt zonder overheid? Neen, of toch niet lang. De markt heeft regulering en dus een overheid nodig om te werken. Het eigendomsrecht doen respecteren, om maar iets te zeggen. Het vrije marktsprincipe is in theorie een heel mooi systeem van besluitvorming met betrekking tot productie en het verdelen van welvaart. De praktijk heeft uitgewezen dat marktspelers efficiënter, kwaliteitsvoller en beter naar de wens van de klant produceren dan de overheid. De huidige financiële en economische crisis vormen helaas een

enorm pedagogische moment waarop we zien hoe belangrijk een sterke, doelgerichte overheidstussenkomst is om die markt voor een deel mee te sturen. Zonder overheid waren de banken, en daarmee het financieel systeem, nog in grotere miserie geraakt. Mede door de mondialisering kende de financiële markt bijzonder weinig overheidssturing. Deregulering en liberalisering waren de motto’s. Door speculatie en egoïsme holde deze markt zichzelf helemaal uit. Banken die jarenlang gigantische winsten hebben gemaakt, waarvan hun aandeelhouders hebben geprofiteerd, vragen nu aan de overheid, de belastingbetaler, om de huidige financiële crisis op te lossen. Mensen die in het verleden pleitten voor een zwakke of minimale overheid en die vonden dat ze boven haar stand leefde, vragen er nu geld aan. Wanneer de overheid geen geld heeft, dan moet ze, volgens hen, dat maar lenen. België pompte al vele miljarden in verschillende (deels) Belgische banken, zodat ze over genoeg liquiditeiten zouden beschikken, waardoor hun klanten en de markten gerustgesteld zouden worden. Indien ze dit niet zou gedaan hebben, zouden de aandelen van deze banken kapot gespeculeerd worden en zouden hun klanten naar andere banken trekken. Dit zou desastreus zijn voor de gehele samenleving en haar burgers. De overheid moest dus wel optreden. Andere voorbeelden wijzen op dezelfde nood aan een sterke overheid in een vrije markt. Neem de broodprijs. Vroeger bepaalde de overheid de maximumprijs voor een brood. Op een bepaald ogenblik werd beslist dat de broodprijzen aan de vrije markt moesten worden overgelaten. Door de concurrentie zouden de prijzen dalen en de kwaliteit stijgen. TestAankoop meldt nu dat er in bepaalde

MEI - JUNI 2009

5

Dossier

streken, ofwel door toeval ofwel door prijsafspraken, het brood duurder en de kwaliteit bovendien slechter is geworden. Een ander voorbeeld is de automobielsector. Het gaat slecht in deze sector omdat ze niet vooruitziend geweest is. Ondanks alle signalen in de voorbije decennia dat de uitputting van fossiele brandstoffen nabij is, ondanks de kennis die we hebben van de schadelijke effecten dat het gebruik van deze brandstoffen veroorzaakt, is er onvoldoende geïnvesteerd in alternatieve producten en productiemethoden. Iedereen is het er over eens dat er een sprong voorwaarts moet komen naar een zuivere en propere technologie. In Vlaanderen, een centrum van knowhow en opleiding, zijn de autobedrijven assemblagefabrieken, waar auto’s aan elkaar gelast en geplakt worden. Een fabriek die op dit ogenblik al veel onderzoek gedaan zou hebben naar moderne technologie en deze al zou kunnen toepassen in de bouw van wagens, zou vandaag niet of veel minder met sluiting zijn bedreigd. Ondanks het feit dat men dit al decennia geleden wist, heeft men in de vrije markteconomie beslist om producten te blijven produceren die eigenlijk reeds achterhaald waren op het moment dat ze getekend werden op de architectentafel. De oorzaak hiervan ligt in de vrije markt die gericht is op kortetermijnwinsten. De markt vroeg geen milieuvriendelijke auto’s, maar wel snelle en hightech voertuigen. En wat de markt vraagt, brengt de producenten veel geld op. Om deze inherente problemen van het vrije marktsysteem op te vangen, is er de tussenkomst van een niet vrije marktactor nodig, de overheid. Een goede vrije markt heeft een overheid nodig, die niet noodzakelijk groot is, maar wel sterk. De overheid moet met belastingsgeld de producenten stimuleren om anders te produceren, door bijvoorbeeld zelf opleidings- en researchcentra op te richten, door fiscale maatregelen te nemen… De overheid treedt niet op in plaats van de markt. Haar rol is complementair en ondersteunend. Zij komt tussen en stuurt in het belang (van de toekomst) van de algehele samenleving.

6

MEI - JUNI 2009

Zo voerde de overheid in Duitsland bijvoorbeeld de schrootpremie in. Het gevolg is dat bepaalde fabrieken die bepaalde types van wagens produceren meer arbeiders nodig hadden om aan de vraag te kunnen voldoen. Niet alleen had dit repercussies op de werkgelegenheid en koopkracht, het had ook een ecologische beweegreden.

U gaf aan dat het sociale systeem meer en meer onder druk komt staat. Hoe ziet u dat?

Oude vervuilende wagens werden omgeruild voor ecologisch vriendelijke nieuwe auto’s. De vrije markt zou dit nooit kunnen oplossen. Dit komt omdat het goedkoper is om te blijven rijden met een oude vervuilende auto dat het kopen van een nieuwe auto. Daarbij komt dat mensen die hun auto niet om de drie jaar vervangen veelal niet rijk zijn, waardoor deze ingreep ook een sociale maatregel is.

kent onze samenleving een enorme medicalisering. Steeds meer jongeren slikken medicijnen, bijvoorbeeld omdat ze ADHD hebben. Dat lijkt echt een beschavingsziekte. Maar dan wel een waar we blijkbaar pilletjes voor nodig hebben. Aan de universiteit zijn er heel wat studenten met verschillende soorten ‘afwijkingen’ en speciale statuten. In elk van die individuele gevallen is het allicht een goede zaak dat die minpunten, via

De uitdaging waar onze samenleving op sociaal vlak voor staat met de aankomende vergrijzing, waardoor bijvoorbeeld pensioenen in aantal zullen toenemen, is niet mis. Gelijklopend

statuten en maatregelen, worden opgevangen. Ik ben ook helemaal geen aanhanger van the survival of the fittest. De vraag die we ons wel moeten stellen is of die dingen die op dit moment door de sociale zekerheid betaald worden, en ongetwijfeld hun nut hebben, in de toekomst ook allemaal moeten worden terugbetaald. Moeten we binnen het

“De centraal gestuurde overheidseconomie zal, in tegenstelling tot het vrije marktsysteem, onvermijdelijk samengaan met dictatuur.” budget van de sociale zekerheid, zonder dat dat afneemt, integendeel, geen prioriteiten stellen? Indien ja, dan zou dat betekenen dat we voor een stuk rechten die er nu zijn, gaan terug nemen. En indien nee, dan zijn diegene die minder middelen hebben de pineut. Want degenen die het zich kunnen veroorloven, zullen zich voor alles en nog wat privaat kunnen verzekeren. De hospitalisatieverzekeringen tonen aan dat het systeem wankelt. Deze verzekeringen zijn het gevolg van overmedicalisering en de structurele onderfinanciering van ziekenhuizen. Ze hebben niet genoeg middelen, waardoor ze verplicht zijn om via alternatieve financiering, zoals bijkomende erelonen, hun werking te bekostigen. Een tweepersoonskamer is door de extra erelonen duurder dan een zespersoonskamer. Wie oud of ziek is geweest, betaalt meer voor een verzekering. Er zijn onder andere daardoor mensen die geen hospitalisatieverzekering hebben, waardoor ze zich geen tweepersoonskamer kunnen veroorloven. Terwijl een zespersoonskamer afhankelijk van de kwaal een gruwel kan zijn voor wie ziek is. Wanneer je geen verzekering hebt en vaak ziek bent, kan je er ook financieel onderdoorgaan en in de armoede terecht komen. Voor mij is dat fundamenteel onrechtvaardig. Politici dragen daar een enorme verantwoordelijkheid. Als zij vinden dat er te veel ziekenhui-

zen zijn, dan moeten er verdwijnen. Als je een lokaal vertegenwoordiger bent, is een ziekenhuis sluiten echter niet evident. Hoe langer die keuzes echter worden uitgesteld hoe meer alles, sluipend, geprivatiseerd zal worden en hoe meer mensen uit de boot kunnen vallen. Zoals u zelf aangaf, staan we niet los van de rest van de wereld. U pleit voor een overheid die reguleert en tussenkomt, maar in de mondiale wereld is er geen overkoepelend overheidsorgaan… Door enkele technologische evoluties en politieke beslissingen werd de wereld kleiner. Wat aan de andere kant van de wereld gebeurt, heeft door deze globalisering, mondialisering, ook effect op ons. In de geglobaliseerde wereld is er vrij verkeer van goederen, diensten en van mensen. De mobiliteit van kapitaal en van informatie leidt tot een deregulering: allerlei barrières moeten voor dat vrij verkeer verdwijnen. In onze oceanen drijft een soort van plastiekklonter. Hij is op dit ogenblik enkele landen groot en groeiend. Hij is ontstaan uit brol die mensen over de gehele wereld in zee achterlaten. Door de stroming komt al dat materiaal samen en vormt zo een onderwatereiland. Hij ligt in internationale wateren. Er zijn afdwingbare internationale afspraken nodig om dat allemaal op te lossen. De andersglobalisten bijvoorbeeld wijten het uitblijven van een oplossing aan de vrije markt die daar niet tussenkomt en het ontbreken van een overkoepelend politiek bestuur, op dat mondiale niveau, die dat regelt. Dit betekent niet dat er geen mondiale beheersorganen bestaan. Zo zijn er politieke, bijvoorbeeld de NAVO en de VN, en economische, zoals de G8 en de Oeso. Zij hebben bijvoorbeeld afspraken gemaakt met betrekking tot handel en het verbieden van kinderarbeid. Het effect van deze afspraken is echter gering, doordat zij eerder gemaakt zijn voor liberalisering dan voor regulering. In een paradijs is er natuurlijk een grote wereldregering die tussenkomt, maar ik denk dat dat een illusie is. Er is geen overkoepelende overheid en er zal er nooit een zijn. Landen kunnen

wel samen afspraken maken bijvoorbeeld in de vorm van regulatoren en bemiddelaars die tussenkomen. Welke alternatieven zijn er voor het sociaal gecorrigeerde vrije marktsysteem? Er is geen werkbaar alternatief voor het sociaal gecorrigeerde vrije marktsysteem. Er zijn natuurlijk wel theoretische alternatieven, zoals iedereen die zelf in alle eigen behoeften voorziet of het communisme. De geschiedenis heeft aangetoond dat deze niet functioneren. In een communistisch land beslist de overheid wat geproduceerd moet worden. De grenzen moeten dan eerst en vooral afgeschermd worden, want alternatieve producten mogen niet meer binnen. De overheid moet kiezen welke producten ze zal produceren en aan welke condities deze moeten worden verkocht. De overheid is echter niet in staat om alle prikkels, die nodig zijn in een goed functionerende markt, zelf te genereren. Dit systeem kan dus nooit werken. Inherent aan het communisme, en dat heeft de USSR bewezen, is de nomenclatura, de machtsconcentratie. Een overheidsgestuurde economie gaat blijkbaar steeds gepaard met een dictatuur. Stel dat op een bepaald moment een partij aan de macht komt die de vrije markt wil afschaffen. Dan volgt snel een nationalisatie van sleutelbedrijven, waarbij de staat dus zal bepalen wat en onder welke condities geproduceerd wordt. Wanneer je de andere partijen niet buitenspel zet, komt er binnen de kortste keren een volksprotest. Wanneer mensen ontevreden worden, zal kritiek geuit worden en de oppositie groeien. Omdat zij alles willen terugschroeven, zullen deze opposanten in de gevangenis belanden. Vrije markt en democratie gaan hand in hand. In een democratie is er geen machtsconcentratie in een eenpartijensysteem, er is een vrij spel tussen verschillende partijen, tussen kiezers en partijen, tussen vraag en aanbod. Alleen al omdat een centraal gestuurde overheidseconomie onvermijdelijk samengaat met dictatuur is een vrije marktsysteem wenselijk, ondanks de vele problemen en minpunten die ermee gepaard gaan.

MEI - JUNI 2009

7

Dossier

‘Profit, Planet en People’,

het ethische bankmodel van Triodos Interview met Olivier Marquet Klaas Nijs consulent-stafmedewerker

ALS

GEVOLG VAN DE HUIDIGE BANKCRISIS FLAKKERT DE DISCUSSIE OVER DUURZAAM BANKIEREN EN

BELEGGEN WEER EEN BEETJE OP. KELIJK EEN PIONIERSROL .

DE

OP

DAT VLAK SPEELDE TRIODOS

EERSTE DUURZAME BANK VAN

BANK

BELGIË

IN ONS LAND ONTEGENSPRE-

IS EEN ECHT SUCCESVERHAAL EN

KENT SINDS HAAR OPRICHTING EEN VOLGEHOUDEN EN DUURZAME GROEI, ZOWEL IN HET AANTREKKEN VAN DE SPAARGELDEN VAN HARDWERKENDE TE , DUURZAME PROJECTEN.

WIJ

BELGEN ALS IN HET VERLENEN VAN KREDIETEN AAN SELEC-

SPRAKEN MET

OLIVIER MARQUET,

DIRECTEUR VAN

TRIODOS BANK

BELGIË OVER HET DOOR ZIJN INSTELLING GEHANTEERDE UNIEKE BANKMODEL , DE WEERSLAG VAN DE HUIDIGE ECONOMISCHE CRISIS EN WELKE LESSEN WE HIERUIT MOETEN TREKKEN VOOR DE TOEKOMST.

Ondanks de crisis die de banksector treft, kent Triodos Bank in België een mooie groei. In feite gaat de crisis aan ons zelfs totaal voorbij. Onze groei is in 2008 verdubbeld ten aanzien van de jaren ervoor. Op de spaardeposito’s kenden we een groei van 37% en op de toegekende kredieten een groei van 40%. De crisis in de traditionele banksector is hier zeker niet vreemd aan. Mensen beginnen zich immers meer vragen te stellen bij hun beleggingen. Ze stellen zich nu ook vragen bij de finaliteit van het bankbedrijf. Waar men zich vroeger als klant beperkte tot de wens om hoge rentevoeten te verkrijgen en een positieve relatie met de lokale bankier te onderhouden, zijn er naar aanleiding van die crisis bij een hoop mensen toch vragen beginnen rijzen over wat de banken nu juist met al dat geld doen. Beleggers hebben twijfels bij de ontspoorde groeiambities van sommige banken, de impact hiervan op hun spaarcenten en de principes waarmee banken gemanaged worden. Niet alleen de vraag naar veiligheid, maar ook de algemene gezondheid van het gehanteerde bankmodel is nu een bekommernis van klanten. Het bankmodel van Triodos berust op transparantie. Het is niet omwille van de crisis dat we daar nu ineens mee naar buiten komen. Die transparantie uit zich onder andere in het feit dat we driemaal per jaar de lijst van nieuw toegekende kredieten publiceren en dat onze klanten de altijd de integrale lijst van kredietklanten ter inzage aan de receptie kunnen opvragen. Ieder jaar organiseren we ook een klantendag, een beetje te vergelijken met een algemene vergadering. Daarbij nodigen we onze klanten uit

OLIVIER MARQUET (FOTOGRAAF BRECHT GORIS)

8

MEI - JUNI 2009

om ons verleden, maar vooral onze toekomst en strategie te bespreken. Daar vallen soms kritische woorden en worden wel eens moeilijke vragen gesteld, hetgeen volgens ons gezond is. Het vermijdt dat je als bankier je beleid voert vanuit een ivoren toren. Een tweede basiskenmerk van ons bankmodel is dat we enkel investeren in de reële economie. Dat heeft ons zeker geen windeieren gelegd en legt uit waarom we de crisis vandaag beter doorstaan dan sommige andere banken. Bovendien investeren we enkel in projecten met een culturele of sociale meerwaarde en definiëren we de criteria voor financiering in samenspraak met experten uit de verschillende sectoren. Triodos handelt niet vanuit een positie van alwetendheid. En dat geld ook voor de selecties van beursgenoteerde bedrijven voor de Triodos beleggngsfondsen. Hiervoor doen wij beroep op een internationale adviesraad die de criteria op regelmatige tijdstippen herbekijkt. In tegenstelling tot de meeste grootbanken doen wij nooit een beroep op de interbancaire markt voor onze eigen financiering. Die bestaat enkel uit deposito’s van klanten. Op dit moment hebben we veel meer spaartegoeden dan dat we kredieten toekennen. Die situatie is voor een deel eigen aan België, want in de andere landen waar we actief zijn is het aanbod aan ondernemers die bij Triodos Bank een kredietaanvraag indienen veel groter. In België blijft het te beperkt aantal maatschappelijk gedreven ondernemers een pijnpunt. Een derde principe waarmee we ons onderscheiden van andere banken, is

ons streven naar winstoptimalisatie, niet naar winstmaximalisatie. Winstcijfers zijn de indicator van de gezondheid van een bedrijf en noodzakelijk voor de groei van een onderneming. Winst is dus noodzakelijk. Maar we streven niet naar winstmaximalistie. Daarom hebben we een salarisbeleid dat geen individuele bonussen gelinkt aan resultaten, uitbetaalt. Onze salarisstructuur is vastgelegd op een maximale salarisspanning van factor 10, het hoogste loon in ons bedrijf mag nooit meer dan 10 maal het laagste loon zijn. Vandaag geldt er een factor van ongeveer 7, tussen het laagste salaris van Triodos over alle landen en het hoogste salaris in Nederland (nvdr.: waar de bankgroep zijn hoofdzetel heeft en het grootste aantal klanten kent). Bovendien streven we niet naar returns van 12% of meer na belasting, want dan moet je extreme risico’s nemen. Wij staan voor een gezond model. Het is ook belangrijk hierbij te vermelden dat we ons duidelijk situeren in een drieledig model, dat je kan samenvatten met de drie P’s: Profit, Planet en People, die voor ons alle drie even belangrijk zijn. ‘Profit’ omdat het onze groei mogelijk maakt en omdat het indicator is van de gezondheid van ons bedrijf. ‘Planet’ omdat we enkel kredieten toestaan voor duurzame investeringen die een positieve impact hebben op het in stand houden van de natuurlijke rijkdom en de biodiversiteit van onze planeet. En ‘People’omdat de mens centraal staat in ons denken en we willen bijdragen aan een economie die ten dienste staat van de mens, niet een economie die de mens overheerst. Iedereen bij ons – van junior tot senior medewerker – is hiervan doordrongen, daar staan we voor. Daar zijn we voor opgericht, dat staat ook in onze sta-

tuten. Het is niet eenvoudigweg een marketingstrategie die we er de laatste twee jaar bij hebben geplaatst omdat maatschappelijk verantwoord ondernemen plots een hype werd. Een knelpunt in België is en blijft het gebrek aan ondernemerschap. Er zijn te weinig ondernemers, zowel in Vlaanderen, Wallonië als Brussel. Onze kredietproductie blijft op dat vlak ver onder ons mogelijk maximum. Dan heb ik het nog maar over ondernemerschap in het algemeen. Dat geldt a fortiori voor duurzaam ondernemerschap. Wij moedigen onze kinderen aan om heil en toekomst te zien in een goedbetaald werknemersverband, het liefst dan nog bij de overheid, eerder dan in de risico’s van zelf een onderneming te starten. Onze relatieve rijkdom is hier deels verantwoordelijk voor, want daardoor bestaan er meer incentives om je patrimonium in stand te houden dan wel om er risico’s mee te gaan nemen. Er is onvoldoende aansporing voor duurzaam ondernemerschap vanuit de overheid. Dat is zeker waar op vlak van hernieuwbare energieën, waar ons land één van de slechtere presteerders is op Europees niveau. We hebben hierin de boot gemist, want België was op een bepaald moment een pionier op vlak van de bouw van windturbines, maar bij gebrek aan visie en ondersteuning van de overheid is dat nooit uitgegroeid tot een echte industrie, zoals dat bijvoorbeeld in Denemarken met Vestas wél het geval is. Er moet nog veel werk verricht worden op het niveau van het onderwijs, en dat in alle studierichtingen, om nieuwe technologieën en de toepassing van duurzaamheidsprincipes op alle actieterreinen te onderwijzen. Eigenlijk zijn

MEI - JUNI 2009

9

Dossier

het de hogescholen en de universiteiten die daarin een voortrekkersrol zouden moeten spelen. Nochtans zie je dat veel mensen die expertise pas nadien opbouwen, op zichzelf en buiten de schoolmuren. Die ervaring moeten ze nog altijd zelf opbouwen. De staat zou ook duurzame projecten moeten onderscheiden van nietduurzame projecten. Duurzame projecten zouden beloond moeten worden voor hun inspanningen. We leven in een gesloten wereld en we moeten alle dimensies van ons grondstoffenverbruik verrekenen in onze economie. Dat is een fundamentele wijziging in de 21e eeuw. Onze reserves zijn begrensd en onze productie heeft een weerslag op de hoeveelheid afval die wordt gegenereerd. We kunnen de impact van onze handelingen niet blijven verschuiven naar toekomstige generaties. Ik denk dat het de missie is van de overheid om een echt duurzame politiek te gaan voeren. Mede daarom stoort het me bij heel de aanpak van de crisis dat er weinig respect en aandacht is vanwege de overheid voor wat we doen. Zo is er in ons land een commissie gecreëerd om de bankcrisis te analyseren. Maar men contacteert enkel diegenen die verantwoordelijk zijn voor die crisis. Niet diegenen zoals wij die een model kunnen aanbieden om een crisis in de toekomst te vermijden. In Nederland is een identieke commissie veel vroeger al samengeroepen en daar is Triodos Bank wél gehoord. Bij ons wordt de crisis niet aangegrepen om ons bankmodel in vraag te stellen en de wenselijkheid van andere oplossingen te onderzoeken. Terwijl het mijn overtuiging is dat een radicale tussenkomst van de overheid vereist is om de rol van bank als essentiële slagader in de economie te vrijwaren. En dit om crisissen zoals deze in de toekomst te vermijden. De reactie van de overheid blijft veel te licht. Hier en daar pleisters aanbrengen, enkele problemen aanduiden en voor de rest vooral uitkijken

10

MEI - JUNI 2009

naar wat er zal gebeuren op Europees en internationaal niveau. Terwijl er eigenlijk al heel veel mogelijk is op Belgisch niveau. En dat is niet alleen mijn stelling, maar ook die van prof. Paul De Grauwe (nvdr.: prof. De Grauwe wordt beschouwd als één van de meest vooraanstaande economen van ons land), van Ivan Van De Cloot (nvdr.: hoofd-econoom verbonden aan het Itinera Institute), van meerdere analisten die de problematiek niet vanuit een duurzame invalshoek bekijken, maar vanuit de invalshoek van de basisfunctie van een bank, met name het herinvesteren van spaaroverschotten in de reële economie. Een hoop banken zijn daarvan afgeweken omdat het onmiddellijk winstbejag prioritair gesteld is en structureel aangemoedigd werd met onder meer vergoedingsmethodes als bonussen en golden parachutes, geënt op het onmiddellijk realiseren van het grootst resultaat. Allen staan wij daarom achter een strikte opdeling -en daar is wel een wetgevend optreden voor nodig- tussen de klassieke bankiersfunctie en andere meer risicovolle en speculatief gerichte investeringsbankactiviteiten.

niet gezond. Die maatregelen moeten niet allemaal van vandaag op morgen ingevoerd worden, maar men kan werken met doelstellingen en termijnen. En de banken die vandaag kapitaalinjecties of staatswaarborgen of dergelijke krijgen, moeten er zo snel mogelijk werk van maken. Of op zijn minst aantonen dat ze de juiste richting uitgaan. Ipso facto kom je zo tot kleinere banken. Het is al lang bewezen dat de fusies en acquisities die zogezegd zouden leiden tot een betere werking en meer winst, statistisch gezien geen meerwaarde tot gevolg hadden. Bijna alle analyses en studies die daarover gerealiseerd zijn, tonen aan dat in het merendeel van de gevallen dit eerder leidt tot destructie van waarde en niet tot toegevoegde waarde.

Daarom zouden de staatswaarborgen op de deposito’s van de spaarders beperkt moeten worden tot die banken die zich houden aan een strikt kader van herinvesteringen in de reële economie en nergens anders. Het is de overheid die dat zou moeten waarmaken. Wij kunnen ze dat niet gaan verplichten. Vroeger bestond zo een systeem trouwens al in de vorm van de Glass-Steagall Act, die na de crisis van de jaren ‘30 in Amerika tot een strikte opsplitsing van de twee soorten banken heeft geleid. In de jaren ‘90 werd ze dan wel weer afgeschaft onder druk van de banklobby in de VS. Op dat vlak is er nu politieke moed nodig en niets verhindert de Belgische overheid om hierin innoverend te werk te gaan en niet af te wachten tot Europa met een plan komt.

Die kleinere banken zouden onherroepelijk, meer controleerbare en transparante banken zijn. Met een andere aandeelhouderschapstructuur dan de klassieke structuur die we nu kennen. De commerciële banken zouden juist omwille van hun essentiële rol in de economie eigenlijk niet het voorwerp mogen zijn van speculatieve beurstransacties waarbij de beurswaarde maar vooral ook de reputatie van de bank getroffen wordt. Het vertrouwen in de bank is essentieel voor haar goed functioneren. Triodos Bank is niet beursgenoteerd en onze aandelen waarderen we op basis van de intrinsieke waarde van het bedrijf. Dat leidt tot het aantrekken van een aandeelhouderschap dat voor een lange termijn zich met ons wil verbinden en dat in onze waarden en strategieën gelooft. Opmerkelijk genoeg zijn dat zowel institutionele als particuliere aandeelhouders. Er zijn dus investeerders te vinden die geloven in een model van laag risico van waardeverbonden ondernemen met een redelijke return. Ons bankmodel werkt en zowel onze groeicijfers als onze andere resultaten bewijzen dit volgens ons elke dag opnieuw.

Momenteel worden er blanco cheques uitgeschreven voor de banken zonder dat er maatschappelijke garanties tegenover staan en dat is gewoonweg

Voor meer informatie over Triodos Bank kan u terecht op: www.triodos.be, via [email protected] of op het nummer 02/548.28. 28.

Dossier

“Het economisch groeimodel moet worden herzien.” Interview met Jo Vervecken Jenoff Van Hulle consulent-stafmedewerker

IN

HET HARTJE VAN DE

BRUSSELSE MAROLLEN

TWEEDE VERDIEPING TREFFEN WE JO

HAAR

BEVINDT ZICH HET KANTOOR VAN HET

VERVECKEN

AAN.

ZIJ

ABVV. OP

DE

WERKT OP DE FEDERALE STUDIEDIENST.

OORDEEL OVER DE AANPAK VAN DE FINANCIËLE CRISIS DOOR DE

BELGISCHE

REGERING IS EER-

DER KRITISCH:

“DE

REGERING HEEFT DE CRISIS AD HOC AANGEPAKT, ZONDER EEN GLOBALE VISIE .”

WERKNEMERS

ZIJN STEEDS MEER DE DUPE VAN DE HUIDIGE FINANCIËLE CRISIS. FABRIEKEN SLANKEN

AF OF SLUITEN HUN DEUREN.

VOOR JO VERVECKEN

IS HET DUIDELIJK : NIET DE WERKNEMERS ZIJN DE

“Wij vinden dat de crisis te veel ad hoc is aangepakt, zeker wat betreft de reddingsoperaties voor de banken.”

SCHULDIGE VAN DEZE CRISIS MAAR WEL ZIJ DIE WILD SPECULEREN OP DE FINANCIËLE MARKTEN IN DE HOOP HUN EIGEN PORTEFEUILLE AAN TE DIKKEN.

HET ABVV

ZAL HET DAN OOK NIET NALATEN DE BETROKKENEN OP HUN VERANTWOORDELIJKHEID TE

WIJZEN. VOOR DE VERKIEZINGEN VAN

EÉN

7 JUNI BEREIDEN ZIJ IN IEDER GEVAL EEN MEMORANDUM VOOR.

EIS ZAL DAARBIJ IN IEDER GEVAL DUIDELIJK NAAR VOOR KOMEN: HET IS TIJD VOOR CHANGE.

Wat is voor jullie nog essentieel in het licht van de komende verkiezingen? Wat betreft de regionale verkiezingen schuiven wij zes prioriteiten naar voor: het recht op waardig werk, waardig inkomen, welzijn, opleiding, begeleiding en inspraak. En dit geruggensteund door sterke overheden en een sterk sociaal-economisch project als antwoord op de crisis. Voor de Europese verkiezingen zullen wij inzetten op een sociaal Europa met meer zekerheid en minder kwetsbare jobs. Is het Europa van vandaag niet sociaal genoeg? Het kan beter. We hebben gezien dat er weinig bereidheid is in de Europese lidstaten om samen te werken. Er is wel een Europees relanceplan gekomen, maar dat kwam te laat en was niet krachtig genoeg. Bovendien moesten de lidstaten het grootste deel van het relanceplan zelf invullen. Het probleem is dat de Europese Unie niet beschikt over voldoende eigen middelen. Er is wel een Europees monetair beleid, maar geen Europees fiscaal beleid. En lidstaten zijn niet geneigd om die fiscale bevoegdheden over te hevelen naar een hoger niveau. Wat ervoor zorgt dat nationale belangen primeren wanneer er fiscale maatregelen moeten genomen worden.

JO VERVECKEN

MEI - JUNI 2009

11

Dossier

Europa is op dit moment in de eerste plaats nog altijd een Europa van lidstaten.

wat betreft tewerkstelling en transparant en duurzaam beleid.

Toch is niet iedereen te vinden voor dergelijke maatregelen.

Inderdaad. Dat hebben we onlangs nog maar eens gezien met Duitsland. Duitsland was in de discussie over het relanceplan voornamelijk bezorgd om haar eigen competitiviteit. Terwijl dat helemaal niet het probleem was. Er is

Sommige bedrijven zouden deze crisis gebruiken om mensen af te danken.

Dit klopt. Werkgevers zijn er tegen omwille van onder meer organisatorische redenen. Zij beweren dat het onmogelijk is om de productie in stand te houden zoals het moet.

Absoluut. Eigenlijk heb je drie soorten bedrijven. Ten eerste zijn er bedrijven die gezond waren, die nu getroffen

“Een verhoging van de koopkracht is volgens ons essentieel.” een globale daling in de vraag. Wat natuurlijk maakt dat zij een direct negatief effect zien op hun export. Gelukkig heeft Duitsland uiteindelijk toch ingezien dat een krachtig Duits relanceplan noodzakelijk was. Een ander voorbeeld was de top over solidariteit tussen oude en nieuwe lidstaten. Daar was eigenlijk totaal geen sprake van solidariteit. Duits land, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Italië geven meer middelen aan het IMF die op haar beurt geld leent aan landen zoals Hongarije. Maar door de voorwaarden die het IMF oplegt, worden de effecten voor een land zoals Hongarije nog erger. Waarom de middelen niet rechtstreeks beschikbaar stellen binnen Europa zonder voorwaarden? Ik begrijp daar de logica niet van. Van Europa naar België. Hoe beoordelen jullie de reactie van de Belgische regering op deze crisis? Wij vinden dat de crisis te veel ad hoc is aangepakt, zeker wat betreft de reddingsoperaties voor de banken. Waarom is het in het ene geval zo en in het andere geval anders? Er is duidelijk een gebrek aan globale visie. Uiteindelijk is er ook in ons land een beperkt relanceplan gekomen dat we voor een deel mee hebben onderhandeld. Wat niet betekent dat wij akkoord gaan met alle maatregelen die erin zitten. Zo vinden wij dat je voorwaarden moet verbinden aan reddingsoperaties, voorwaarden

12

MEI - JUNI 2009

worden door de crisis, maar er alles aan doen om hun werknemers te behouden. Ten tweede heb je bedrijven die al aan het herstructureren waren voor de crisis maar nu versnellen met de herstructurering. En dan zijn er bedrijven die al plannen op tafel hadden liggen die niet sociaal aanvaardbaar waren, maar die nu door de crisis door het strot van de werknemer geduwd worden. Ik denk dat je vooral de laatste bedoelt. Inderdaad. Ja, dit zien we steeds meer en overal in de wereld. Een scenario dat nu vaak aangehaald wordt, is collectief minder gaan werken. Wij zijn daar uiteraard voorstander van. Zo promoten wij ook de vierdagenwerkweek. Omdat dit maatregelen zijn die je kan doorvoeren met behoud van loon en bijdrageverminderingen voor de werkgevers.

Rudy De Leeuw beschouwt de lage koopkracht als de basis van de crisis. Hoe moeten we dit zien? Als je kijkt hoe de crisis in Amerika is ontstaan dan begrijp je waarover hij het heeft. In Amerika is er een grote ongelijke inkomensverdeling. Er zijn mensen die veel werken maar weinig verdienen en dus geen gewone hypotheeklening konden aangaan om een huis te kopen. Op een bepaald moment konden zij toch een lening aangaan. Dat waren risicovolle hypotheekleningen waarbij men de eerste jaren een lage, of geen, interest diende te betalen. Men ging ervan uit dat de prijzen van de huizen toch zouden blijven stijgen. En als blijkt dat de mensen hun huis niet meer kunnen afbetalen, dan zou men hun huis gewoon verkopen. Totdat de rente serieus is gaan stijgen en heel wat mensen hun lening niet meer konden aflossen. Op dat moment is de bal aan het rollen gegaan. Daarom zeggen wij: “Geef de mensen geen goedkope kredieten, maar wel een

beter loon. Op deze manier wakker je de consumptie weer aan en steun je een duurzaam economisch groeimodel.”

Een ander argument is dat er op dit moment gewoon geen geld is om de koopkracht te verhogen.

Nochtans beweren sommigen dat de koopkracht doorheen de jaren niet is gedaald.

Het feit is dat er maatregelen moeten genomen worden en dat we daarvoor in het rood moeten gaan. We moeten de economie aanzwengelen. Enkel zo kan de economie zich herstellen en zal

Dat is natuurlijk macro-economisch bekeken. Ik denk niet dat je dit nu

Hoe ziet u dit concreet? In de eerste plaats is het volgens ons noodzakelijk dat banken hun basisfunctie opnieuw opnemen. Dit kan door de spaarbank en de investeringsbank te splitsen. Bovendien moet de speculatie afgeremd worden door het invoeren van een Tobintaks. Daar zijn we immers al lang vragende partij voor. Ook moet er een verbod komen op een aantal speculatieve acties zoals shortselling. Dit zijn drie voorbeelden. Maar daarnaast hebben we nog een gans pakket aan maatregelen. Is het liberalisme op zijn grenzen gestoten? Absoluut. Sommigen wijten de crisis aan de uitwassen van het systeem. Maar dit vinden wij te beperkt. Wij zijn ervan overtuigd dat deze crisis het gevolg is van het systeem zelf. Een systeem dat gebaseerd is op deregulering, winsthonger, kortetermijndenken, een absoluut geloof in de vrije markt en het terugdringen van de rol van de overheid. Daarom vragen wij dat er een echte breuk met het verleden komt. Dat er wordt nagedacht over een ander economisch model dat voldoet aan een aantal sociale en milieucriteria. Het economisch groeimodel moet worden herzien. Kan deze crisis iets positief opleveren?

moet gaan vertellen aan mensen die hun job verloren zijn of maanden aan een stuk tijdelijk werkloos zijn. Er is onlangs nog een studie verschenen van Philippe Defeyt waarin gesteld wordt dat de koopkracht van de precaire huishoudens tussen 2002 en 2008 met 10% is gedaald. Je zou natuurlijk kunnen zeggen dat dit enkel gaat over de precaire huishoudens, maar het probleem is dat er steeds meer huishoudens precair worden omdat steeds meer jobs worden bedreigd als gevolg van tijdelijke contracten, uitzendarbeid, outsourcing en werk via onderaannemingen.

de overheid terug inkomsten krijgen. Een verhoging van de koopkracht is daarom volgens ons essentieel. Een belangrijke oorzaak van de crisis is het gokken op de financiële markt. Hoe kunnen we dit aan banden leggen? Natuurlijk is de financiële sector zodanig geglobaliseerd dat het geen zin heeft dat één overheid regels gaat inbouwen om zo’n crisis tegen te gaan. Ik denk dat je dit maar kunt beheersen als er stappen worden genomen op nationaal, Europees en internationaal niveau. Maar ze moeten wel alle drie gebeuren.

Ik denk van wel. Tenminste als we gaan voor een visie op lange termijn en maatregelen die duurzaam zijn voor het milieu. Maar daarvoor moet je wel het inzicht hebben dat het zo niet langer kan en dat er een radicale verandering nodig is. In die zin gaan wij alvast voluit voor een sustainable new deal. En niet alleen op Belgisch niveau, maar ook op Europees en zelfs internationaal niveau. De inzet daarbij is dat het niet opnieuw de werknemers mogen zijn die moeten inleveren op hun lonen, voorwaarden en zekerheid, maar wel zij die verantwoordelijk zijn voor deze situatie.

MEI - JUNI 2009

13

Dossier

Werkgelegenheid, een verhaal van onderwijs? Interview met Raoul Van Esbroeck Emily Verté consulent-stafmedewerker

HOEWEL

ER ZOMERSE DAGEN AANKOMEN EN DE VOGELS VROLIJK RONDDARTELEN , ZIJN DE TIJDEN

MINDER ROOSKLEURIG DAN DE NATUUR ONS DOET VERMOEDEN . TOCH WANNEER WE DE ECONOMI SCHE CRISIS IN GEDACHTEN HOUDEN . E VOLUTIES ZIJN ER WEL , MAAR POSITIEF KUNNEN WE ZE NIET ECHT NOEMEN .

OF

ZO LIJKT HET ALTHANS . E EN BAAN WAS VOOR VELEN VANZELFSPREKEND, NU IS

DAT BEDUIDEND MINDER HET GEVAL .

DE BAROMETER VAN DE VLAAMSE ARBEIDSMARKT WIJST RICH-

TING SLECHT WEER . ZELFS DIEGENEN DIE VOORDIEN HET MEEST ZEKER WAREN VAN EEN JOB DELEN NU OOK IN DE KLAPPEN .

HET NATIONAAL INSTITUUT

VOOR DE

STATISTIEK (NIS)

EEN STERKE STIJGING VAN HET AANTAL HOOGGESCHOOLDE WERKLOZEN .

WAT VOORNAMELIJK TE VER-

KLAREN IS DOOR SCHOOLVERLATERS DIE NIET ONMIDDELLIJK WERK VINDEN . OPLEIDING EN VORMING DE SLEUTELS ZIJN VOOR MEER WERK .

SPREEKT OVER

EN

DIT TERWIJL NET

Niet enkel jongeren en personen met een diploma hoger onderwijs zijn het slachtoffer van de financiële crisis. Er is eveneens een stijging op te merken bij (één van) de meest kwetsbare bevolkingsgroep(en) op de arbeidsmarkt: laaggeschoolden. Hoewel het aantal laaggeschoolde werklozen lang niet zo drastisch stijgt als de hooggeschoolden is er volgens de VDAB toch een groei van 27,6%. De kloof in arbeidsdeelname tussen laag- en hooggeschoolden blijft dus bestaan. De ongelijkheid ook. Bijscholing, opleiding en begeleiding voor mensen die hun baan verliezen of voor mensen die net op de arbeidsmarkt terecht komen, lijken hier opportuun. Maatregelen om de overgang naar ander werk vlotter te maken, dringen zich op. Maar hoe past onderwijs en vorming in het huidige plaatje? En wat met ongelijkheid op de arbeidsmarkt? Is dit een verhaal van onderwijs? We legden het voor aan professor Raoul Van Esbroeck van de Vrije Universiteit Brussel, expert inzake onderwijsaangelegenheden. Opleiding en vorming worden gezien als sleutels voor meer werk. Klopt deze stelling volgens u? Naar mijn gevoel en op basis van de onderzoeken, die we ondermeer voerden naar allochtonen in het onderwijs, meen ik dat er achter opleiding nog iets veel belangrijker schuilgaat. Er moet een maatschappelijke ontwikkeling en samenwerking bestaan naar kwestbare groepen toe. De benadeling van bepaalde groepen (allochtonen, personen met een lage socio-economische status…) start reeds heel vroeg in de schoolloopbaan. Dit is gekoppeld aan het feit dat deze groepen er een ander denkpa-

RAOUL VAN ESBROECK

14

MEI - JUNI 2009

troon, waardesysteem, attitude, interessesfeer… op nahouden dan de meerderheidsgroep, waaruit de maatschappij voornamelijk bestaat. Zij kijken vanuit hun cultuur en achtergrond anders tegen onderwijs aan. Zij komen terecht in een onderwijssysteem waar ze geconfronteerd worden met een totaal andere benadering van ‘zijn’. Dat maakt het moeilijk en dat leidt tot problemen. Deze problematiek kan je trouwens ook doortrekken naar de arbeidsmarkt en naar tewerkstelling. Hoe zou de remediëring eruit moeten zien volgens u? Er zijn twee mogelijke antwoorden op dit vraagstuk. Enerzijds kan het waardesysteem aangepast worden maar dat betekent heel de maatschappij veranderen-, anderzijds kunnen die welbepaalde groepen geïnformeerd en gesensibiliseerd worden. De eerste mogelijkheid vergt een totale maatschappelijke reorganisatie -wat ik niet onmiddellijk zie gebeuren. Bij de tweede mogelijkheid werkt de ganse gemeenschap naar deze groepen toe. Ze geeft hen mee dat hun eigen waarden respectabel zijn, maar dat in bepaalde omstandigheden en omgevingen er andere waarden en normen heersen. Mensen hebben er best kennis van, wil men succesvol zijn in het onderwijs en in het beroepsleven. Begrip opbrengen en openstaan voor andere waardesystemen kunnen dan ook gezien worden als de kern van dit verhaal. Bewustmaking is de sleutel. Hoe vertaalt zich dat concreet? Er dienen zeer gedifferentieerde toetsen ontwikkeld te worden, zoals men in Nederland heeft gedaan. Op basis daarvan kunnen de jongeren geïnformeerd worden. Gewoonweg de hele ontwikkeling laten zien -hoe ze groeien, hoe ze verbeteren. Als dat gebeurt zullen ze dat aanvaarden en zullen er minder problemen zijn. Dit is één van de vele punten die tot de oplossing kunnen bijdragen.

Al vanaf de kleuterklas lopen allochtonen en kinderen uit een laag sociaal-economisch milieu een achterstand op. Het probleem van taal stelt zich dan al. Taal is dus een belangrijke factor in het gelijkheidsdiscours? Inderdaad. Zo is het Nederlands uit de academische wereld veel complexer dan de taal gebruikt door achtergestelde groepen. Hun woordenschat, be grippen, structuur… zijn eenvoudiger. Ze voelen zich dan ook niet thuis in universitaire kringen. De kwestie van autochtone lage socioeconomische milieus is net zoals bij allochtonen een taalprobleem, hoewel in mindere mate want het betreft dezelfde taal. Dit terwijl zich bij de allochtone gemeenschap een dubbel probleem stelt: er is én een andere taal én een lage socio-economische status. Het voorgaande kunnen we net zo goed doortrekken naar de arbeidsmarkt. Klopt. Dat is hetzelfde verhaal. Multiculturele bedrijven trainen hun teams om met de diverse culturele situaties om te gaan. Ze doen hun medewerkers inzien wat de verschillende waarden zijn, dat ze ze allemaal moeten respecteren, maar dat het in die organisatie welbepaalde waarden betreft. Dit betekent dan ook dat alle actoren hun steentje moeten bijdragen. In functie van gelijkheid van kansen kan het onderwijs wel haar steentje bijdragen, maar niet alleen. De hele maatschappij dient dit te doen. Wat u zegt, veronderstelt dat een bedrijf of organisatie multicultureel is. Dit is echter geen evidentie. Zo is het. Net door deze problematiek, de moeilijkheid om met diversiteit om te gaan, gaat men die kansengroepen vermijden. Als bedrijven of organisaties dan al de stap zetten, nemen ze uitgerekend die personen aan die de heersende waarden al respecteren en daarin meestappen. In een dergelijke situatie is er dan ook geen probleem.

Ongelijkheid start vroeg in de schoolloopbaan. Maar daar stopt het niet. Hoe hoger opgeleid, hoe hoger de deelname aan het levenslang leren. De ongelijkheid duurt voort. Jazeker, de ongelijkheid blijft. Enkele jaren geleden onderzocht men onder welke voorwaarden vrouwelijke ongeschoolde arbeiders bijscholing en opleiding zouden willen volgen. Het resultaat was dat geen enkel systeem hen zou aanzetten tot het volgen van bijscholing. De waarden van hun sociale groep en vooral van hun mannen waren tegengesteld aan de idee dat bijscholen ook iets voor hen zou kunnen zijn. En dat is nu net die invloed van cultuur, in dit geval een cultuur of gemeenschap die bestaat uit autochtone mannen en vrouwen met een lage socio-economische status. Naast allochtonen en personen met een lage socio-economische status verkeren ook 55-plussers en andersvaliden in een moeilijke positie. Zo is hun beperkte arbeidsdeelname -volgens minister Vandenbrouckede grootste zwakte van de Vlaamse arbeidsmarkt. In de eerste plaats moeten we niet naar die personen toewerken, maar naar de organisaties. En organisaties ervan overtuigen dat de mythe van 55plussers die niet zo rendabel zijn als jongere arbeidskrachten onjuist is. Er zijn voldoende wetenschappelijke studies die aantonen dat 55-plussers een even goede output hebben, maar ze doen het wel op een totaal andere manier. Het is niet te ontkennen dat hun geheugencapaciteit en ook hun fysische mogelijkheden wat minder aan het worden zijn. Bepaalde opdrachten zijn dus niet meer voor hen weggelegd. Een deel van die nadelen kunnen ze echter compenseren door de ‘knowhow’ en vaardigheden die ze opgedaan hebben doorheen hun loopbaan. Hun rendement is dus even groot. Dit neemt niet weg dat men dit niet ziet. De organisatie of het bedrijf beoordeelt hen op basis van een bepaald systeem, waar ze niet van afwijken. Ze hebben geen oog voor het

MEI - JUNI 2009

15

Dossier

feit dat ze ook productief zijn, maar zaken op een andere wijze aanpakken. Het probleem is ook dat de maatschappij nog vaak wordt gezien als een piramidaal systeem, waarbij men steeds hoger op de ladder moet klimmen. Tegenwoordig is dit niet meer zo. Mensen moeten beseffen dat er niet altijd omhoog wordt geklommen, maar dat er ook eens naar beneden wordt gegaan. Promotie en demotie staan tegenover elkaar.

mijn kwaliteiten… Anderzijds moet aan de mensen duidelijk gemaakt worden dat er verschillende manieren zijn om hun doel te bereiken. Er is dikwijls te weinig flexibiliteit. Men moet niet levenslang vasthouden aan één job. Zo gaat iemand die opgeleid is als automechanicien aan auto’s sleutelen, terwijl hij net zo goed bij een bedrijf kan werken die ventilatiesystemen fabriceert. Een ander voorbeeld is een leerkracht die als bediende aan de slag gaat.

Het idee van ‘demotion’ dient aanvaard te worden.

Daarbij speelt bijscholing of omscholing een cruciale rol.

Zo is dat. Je zou de vraag kunnen stellen: is het op een bepaalde leeftijd nog nodig om te promoveren of om tal van verschillende functies uit te oefenen? Is het niet beter dat je zaken doet waar je je goed bij voelt? In het licht daarvan passen bedrijven de opdracht inhoudelijk aan, maar zodanig dat de werknemer er nog voldoening en zelfwaardering uithaalt. Ook personen die hun professionele plafond bereiken, worden anders ingeschakeld. Een voorbeeld is het opnemen van de rol van mentor of coach waarbij een oudere werknemer een jongere onder zijn vleugels neemt. Een ander voorbeeld is een jongere werknemer die zijn of haar oudere collega wegwijs maakt in de digitale wereld.

Zeer zeker. Opleiding is van groot belang. Het gaat hier dan wel over omscholingen van korte duur. Toch is het belangrijk eerst een mentaliteit te creëren waarin werklozen vertrouwen hebben in hun eigen kunnen. Een ander probleem is dat men het veranderen van baan als een degradatie beschouwt. Van dit negativistisch denken zou men afmoeten. Daarbij komt nog dat dit denken vastzit in structuren en statuten. Indien je verandert van baan en van statuut, ben je gezien. Want wat je in die vorige job hebt opgebouwd (anciënniteit, pensioen...), telt niet meer mee.

toonde aan dat bedrijfsverantwoordelijken en vakbonden wel te vinden zijn voor her- en bijscholing die heel praktijkgericht is en die onmiddellijk kan toegepast worden in het bedrijf, maar niet voor vorming en bijscholing waarbij mensen op een hoger ontwikkelingsniveau kunnen komen. En dat is het grote probleem. De stakeholders moeten net de mensen er toe aanzetten, maar doen het niet. Heel de maatschappij doet het niet. Het is geen verhaal van ‘of’, maar één van ‘en’. En staan onze bedrijven erachter?

Werklozen waren tot voor kort laaggeschoold, we zien echter meer en meer hooggeschoolde werklozen voorkomen. Hooggeschoolden zullen de laaggeschoolden wegdringen. Zij zullen nu banen aannemen die voorheen voornamelijk ingevuld werden door lager geschoolde werkkrachten. De hoger geschoolden zullen dus nog steeds sneller een job vinden. Het gegeven dat er een groep is die naast de boot valt, zal altijd blijven bestaan.

16

Het systeem van Elders Verworven Competenties (EVC) sluit er evenzeer bij aan. Het komt een flexibele loopbaan ten goede. Akkoord. Maar als je ziet dat de Open Universiteit Nederland iemand een diploma op basis van Elders Verworven Competenties geeft onder grote persbelangstelling is het duidelijk dat het nog in een experimentele fase zit. Het Vlaamse hoger onderwijs is er wel mee bezig, maar is er nog niet klaar voor.

De beleidsnota 2004-2009 stelt dat werklozen op een actieve manier moeten toegeleid worden naar werk. Hoe?

De laatste jaren is er een stijging van het levenslang leren op te merken. Dit doet echter geen afbreuk aan het feit dat de Europese richtlijn om tegen 2010 12,5% van de burgers te doen deelnemen aan permanente vorming veraf blijkt. Is die doelstelling van Europa haalbaar?

Vanuit het idee van loopbaanbegeleiding. Hoe zoek ik een baan, wat zijn

Het probleem is dat de stakeholders in ons land er niet achterstaan. Onderzoek

MEI - JUNI 2009

De bedrijven kijken niet naar de voordelen die het zou opleveren wanneer een lager opgeleid iemand hoger opgeleid wordt. Zo stellen wij vast dat werkstudenten die hun academisch diploma halen, in een andere organisatie dienen te gaan werken om hun diploma te laten renderen. Dit vind ik zeer eigenaardig. Vaak hebben ze er eigen middelen ingestoken en dan nog laten ze het niet renderen in hun eigen organisatie. Ook collega’s zijn belemmerende factoren in het participeren aan permanente vorming. Ondermeer omwille van het feit dat ze in dat geval de taken van de werkstudent moeten overnemen. Is de Europese doelstelling enkel in België niet haalbaar of is het ook onrealistisch in andere Europese landen? Er zijn slechts enkele landen die het op dat vlak goed doen, maar dit neemt niet weg dat we in België met een té conservatieve reflex zitten die te veel op de moderne industriële maatschappij gericht is. Wij denken nog niet aan die postmoderne benadering en dát is het probleem. De ontwikkelingen in de maatschappij worden niet gevolgd door de samenleving. De overheid en het beleid dienen daar dan ook aan te werken. De economische crisis zal hier alleszins geen stimulerende rol in spelen, integendeel.

Dossier

Wat wilt u doen met Vlaanderen en Europa? Liza Janssens consulent-stafmedewerker

Z EVEN

JUNI

2009:

VERKIEZINGEN .

WE

GAAN ALLEN NAAR HET STEMHOKJE OM EEN

BOLLETJE ROOD TE KLEUREN VOOR DE VLAAMSE REGERING EN VOOR HET EUROPESE PARLEMENT.

oor de opkomende politieke partijen aan het woord te laten, wil UVV-info deze nakende verkiezingen belichten. Het zijn immers hun visie, hun programma, hun antwoorden… die ons over de streep halen om voor hen te stemmen. Een belangrijke keuze, want daarmee geven we hen de kans op een bondige manier hun voorziene beleid voor de toekomende jaren uiteen te zet-

D

ten. In de huidige economische crisistijd rust een grote last op de schouders van onze beleidsmakers. Van hen wordt immers verwacht dat zij oplossingen bedenken voor de economische en financiële malaise. De redactie heeft er voor gekozen om alle democratische partijen (CD&V, Groen!, LDD, N-VA, OpenVLD, SLP en sp.a) de kans te geven hun antwoor-

den te verwoorden op de prangende vragen die de crisis bij ons oproept. Aldus kunnen zij elk hun eigen standpunt aan ons verduidelijken en hun oplossingen aan ons voorleggen. Zo ook kunnen wij hun zienswijzen naast elkaar leggen en voor onszelf diegene selecteren die het meest beantwoord aan onze wensen. Concreet werden er een viertal vragen geformuleerd die nauw in verband staan met enerzijds de heersende crisis, de arbeidsmarkt en de werkgelegenheid. Anderzijds hebben we getracht de vragen ook terug te brengen naar de verkiezing zelf, namelijk naar Vlaanderen en Europa. Volgende vragen werden aan hen voorgelegd: 1) Ons land heeft zwaar te lijden onder de economische en financiële crisis. Wat stelt uw partij voor om deze problemen op te lossen en in de toekomst te vermijden? 2) De laatste maanden worden er heel wat mensen ontslaan, dit brengt veel leed en onzekerheid met zich mee. - Welke maatregelen stelt uw partij voor om de werkgelegenheid te garanderen? - Hoe wenst uw partij de koopkracht te garanderen voor de groeiende werklozengroep? 3) Welke rol kan/moet Vlaanderen volgens uw partij spelen? 4) Welke rol kan/moet Europa spelen? In wat volgt, leest u wat de democratische politieke partijen ons hebben geantwoord.

MEI - JUNI 2009

17

Dossier

ChristenDemocratisch & Vlaams

1) Ons land heeft zwaar te lijden onder de economische en financiële crisis. Wat stelt uw partij voor om deze problemen op te lossen en in de toekomst te vermijden? Essentieel is het herstel van het vertrouwen in en de stabiliteit van de financiële sector. De kapitaalparticipaties en waarborgen die door de regeringen zijn verstrekt, hebben voor ademruimte gezorgd op korte termijn. Faillissementen zijn vermeden. De volgende stap is een financiële sector die weer zelfstandig kan functioneren, zonder nood aan overheidstussenkomsten. Daarom hopen wij dat er snel een einde kan komen aan alle juridische betwistingen en de onzekerheid die ze met zich meebrengen. Pas dan kunnen de betrokken bedrijven weer volop in de toekomst investeren. Op korte termijn moet ook werk gemaakt worden van een beter toezicht op de financiële markten. De huidige crisis heeft aangetoond dat nationale toezichthouders onvoldoende controle kunnen uitoefenen over internationale financiële instellingen. Daarom houden we een pleidooi voor de oprichting van een Europese toezichthouder. Maar Europees toezicht is voor ons ook verbonden aan Europese solidariteit. Als er een probleem optreedt, moet dit aangepakt worden met Europese middelen. Ook dat hebben we intussen geleerd: nationale begrotingen zijn vaak te klein om de grote interventies te dragen. Om de neerslag van de financiële crisis op de reële economie in te perken, is het belangrijk dat gezinnen en bedrijven krediet kunnen blijven krijgen om hun projecten uit te voeren. Op dat vlak zijn al heel wat maatregelen genomen door de regeringen. Zo gebeurt er een systematische monitoring van de kredietverlening en zijn er kredietwaarborgen voor bedrijven. De herstelplannen van onze regeringen omvatten heel wat stimulerende maatregelen: versnellen van reeds geplande investeringen, een snellere betaling van facturen door de overheid, betalingsfaciliteiten voor bedrijven in moeilijkheden. Daarnaast zijn er ook structurele lastenverlagingen die de concurrentiekracht van onze industrie verhogen. Zo wapenen we ons ook voor de toekomst. We geven de voorkeur aan maatregelen die alle bedrijven ten goede komen. Zo vermijden we dat we gezonde bedrijven een concurrentienadeel berokkenen. Individuele steunmaatregelen sluiten we echter niet uit. Daarbij is het criterium wel: verhelpen aan tijdelijke problemen die zijn ontstaan door de crisis. Zo helpen we hen een moeilijke periode te overbruggen. De kredietwaarborgen zijn daar een goed voorbeeld van.

18

MEI - JUNI 2009

“Het gaat om een wereldwijde crisis, die vergt dan ook een wereldwijde aanpak.”

Kan de overheid nog verder gaan? Het gaat om een wereldwijde crisis, die vergt dan ook een wereldwijde aanpak. Daarom onderschrijven wij het Europese initiatief om tot een gecoördineerde stimulans te komen. Uit de feiten blijkt echter dat de coördinatie te wensen over laat. Lidstaten nemen maatregelen los van elkaar. Dit leidt niet alleen tot een lagere effectiviteit, soms zijn maatregelen van een lidstaat ook schadelijk voor een andere. We moeten in ieder geval een nieuwe golf van protectionisme vermijden. Europa kan hier een belangrijke rol in spelen.

2) De laatste maanden worden er heel wat mensen ontslaan, dit brengt veel leed en onzekerheid met zich mee. ¬ Welke maatregelen stelt uw partij voor om de werkgelegenheid te garanderen? De politiek kan geen werkgelegenheid garanderen. We kunnen enkel maatregelen voorstellen die bedrijven in staat stellen om te blijven functioneren om deze moeilijk periode te overbruggen en om klaar te staan om snel de vruchten van de economische herneming te plukken. Hierboven staan reeds heel wat voorbeelden van dat beleid.

¬ Hoe wenst uw partij de koopkracht te garanderen voor de groeiende werklozengroep? De begroting 2008 en de begroting 2009 bevatten voor 1,7 miljard euro aan maatregelen om de koopkracht te ondersteunen. Het gaat onder andere om een substantiële verhoging van de laagste en oudste pensioenen. De cijfers bevestigen dit: het INR (nvdr. Instituut voor de Nationale Rekeningen) stelt dat de koopkracht van de gezinnen, ondanks de crisis, met 2,9% zal stijgen in 2009. Ten tweede is door de federale regering beslist om gedurende 2 jaar de vergoeding voor tijdelijke werklozen te verhogen. Bovendien werd de discriminatie van gehuwde werklozen weggewerkt. Ten derde is de beste bescherming van de koopkracht van werklozen ervoor zorgen dat ze snel weer aan de slag kunnen. Daarom zijn we tevreden met de uitbreiding van de tewerkstellingscellen naar alle collectieve ontslagen, en naar interimkrachten en tijdelijke werknemers. We moeten ten alle koste vermijden dat mensen lang in de werkloosheid blijven zitten en zo hun vaardigheden verliezen. We willen ook een stap vooruit zetten in de activeringspolitiek van de gewesten door ze alle nodige instrumenten in handen te geven. Dat is voor ons een belangrijk punt in de gemeenschapsdialoog.

3) Welke rol kan/moet Vlaanderen volgens uw partij spelen? Onder leiding van CD&V ontwikkelde de Vlaamse regering rond 3 assen een antirecessiebeleid: - Ondernemingen ondersteunen en versterken. De Vlaamse regering heeft haar waarborgregeling voor kmo's versterkt en uitgebreid naar grotere bedrijven: bedrijven met overbruggingsproblemen of met investeringsprojecten kunnen dankzij deze waarborg verder een beroep doen op krediet. In het kader van onze participaties in banken verzekeren wij ook dat deze banken -uiteraard als het economisch verantwoord is- levenskrachtige bedrijven krediet blijven verstrekken. Via de Participatiemaatschappij Vlaanderen en samen met de GIMV (nvdr. Gewestelijke Investeringsmaatschappij voor Vlaanderen) heeft de Vlaamse regering ook instrumenten gecreëerd die kunnen participeren in het kapitaal van toekomstgerichte ondernemingen (achtergestelde leningen). De Vlaamse regering neemt ook maatregelen om de fiscale last op productiebedrijven te verminderen. - Betere begeleiding van werklozen naar vacante jobs. Via vorming en begeleiding zorgen we er voor dat de vacatures snel kunnen ingevuld worden met geschikt personeel, zodat het aantal openstaande vacatures zo klein mogelijk blijft. De Vlaamse regering versterkt ook de koopkracht van de mensen (belastingsverlaging) en stimuleert nuttige bestedingen (energie- en renovatiepremies) - Investeringen versnellen. We zullen maar uit de crisis geraken in de mate dat de consumptie opnieuw aantrekt. Daarom versnelt de Vlaamse regering haar investeringen in infrastructuur, wetenschappelijk onderzoek, schoolgebouwen, brownfield-ontwikkeling. De Vlaamse regering neemt ook maatregelen om private investeringen te versnellen door de procedures inzake ruimtelijke ordening zo kort mogelijk te houden. Tot slot draagt de Vlaamse regering er ook zorg voor dat al haar leveranciers zo snel mogelijk betaald worden.

4) Welke rol kan/moet Europa spelen? De crisis op de financiële markten heeft ons de afgelopen maanden de nood aangetoond van een goed gecoördineerd Europees en globaal optreden. Zonder de euro en het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank waren onze economieën ongetwijfeld veel zwaarder gehavend dan thans. Europa kan en moet niet enkel noodmaatregelen treffen op korte termijn om de crisis te beheren en de spaartegoeden

van burgers te verzekeren, maar ook structurele maatregelen voor de middellange en lange termijn. Er is nood aan een supranationaal toezicht op de internationale geldstromen en financiële instellingen. Zoals Europa destijds de veiligheid van producten heeft geregeld, zou het de veiligheid van financiële producten moeten reguleren. Nationale toezichthouders hebben hiervoor niet het noodzakelijke gewicht. Europa kan dit wel. Er moet een Europees toezicht op financiële instellingen komen die grensoverschrijdend actief zijn, net zoals we al vele jaren een Europees mededingingsbeleid hebben tegen concurrentievervalsingen die de Europese markt raken. Als Europa verantwoordelijkheid draagt voor het toezicht op de financiële instellingen, dan is het ook nodig dat er een Europees Fonds voor de stabiliteit van de banken komt. Dit Fonds moet tussenkomen als banken die grensoverschrijdend werken moeten geherkapitaliseerd worden of overheidswaarborgen nodig hebben. Crisissen zijn uitdagingen. Vooral in tijden van crisis is het nog te veel ieder voor zich. Nog altijd zijn we geneigd te snel en eenzijdig maatregelen te nemen. In het beste geval worden de maatregelen dan naderhand uitgelegd en verdedigd op Europees niveau. De financieel-economische crisis biedt Europa echter ook de kans om meer werk te maken van het economische luik van de Europese monetaire unie en van een economische regering. Tegenover het monetair beleid vanuit de Europese Centrale Bank, gericht op inflatie, moet een economisch beleid staan. Naast economisch herstel en economische groei zijn sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid even belangrijk. De crisis die we beleven betekent voor ons, christendemocraten, het failliet van het neoliberale kapitalisme en is een belangrijk signaal dat we in Europees verband des te meer moeten ijveren voor de vrijwaring en de versterking van de sociale markteconomie volgens ons eigen Rijnlandmodel. De sociale markteconomie plaatst zowel de markt als de overheid in dienst van de samenleving, dit wil zeggen in dienst van de economische groei, van de sociale rechtvaardigheid, van de armoedebestrijding en van het duurzame beheer van de aarde. Voor ons, christendemocraten, is de sociale markteconomie een exportproduct waarin moet worden geïnvesteerd op Europese en zelfs op mondiale schaal. Van het Rijnlandvierspan -de christendemocratische regeringsleiders van de Benelux-landen en Duitsland- verwachten wij dat zij voluit gaan voor de schaalvergroting van de sociale markteconomie. Meer info: www.cdenv.be

MEI - JUNI 2009

19

Dossier

Groen! “Groen! wil jobs creëren die blijven, ter vervanging van het huidig werk in onduurzame sectoren en bedrijven.”

1) Ons land heeft zwaar te lijden onder de economische en financiële crisis. Wat stelt uw partij voor om deze problemen op te lossen en in de toekomst te vermijden? Groen! wil werk maken van de aanpak van de drievoudige crisis. De klimaatcrisis, de sociale crisis en de financieeleconomische malaise vragen een drievoudig structureel antwoord. De dringende maatregelen voor een economische relance moeten tegelijkertijd de CO2-uitstoot aanpakken én de sociale kloof dichtrijden. De drie crisissen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, dus de antwoorden moeten dat ook zijn. Daarom pleiten we voor een Groene New Deal voor Vlaanderen: een gelijktijdige aanpak van de klimaat-, sociale en financieel-economische crisis, via massale investeringen in een ecologische economie. Er moet een economie komen die werk maakt van een beter leefmilieu. Er moeten banen geschapen worden die blijven. De investeringen worden gefinancierd door een verschuiving van bestaande, onduurzame overheidsbudgetten. De Groene New Deal voor Vlaanderen zorgt voor nieuw werk in hernieuwbare energie en energiebesparingssectoren, maakt werk van een grootscheeps isolatieprogramma voor alle Vlaamse woningen, zet in op ecologische mobiliteit en een groene industrie, en verzoent landbouw met natuurontwikkeling. De huidige financiële crisis bewijst pijnlijk het falen van het neoliberale model. Blinde winstmaximalisatie en deregulering hebben onze financiële markten tot op de rand van de afgrond geduwd. Deze crisis is een kans op een meer rechtvaardige, duurzame samenleving, en dient zo benut te worden. Groen! wil maatschappelijk verantwoord ondernemen tot norm verheffen in de financiële wereld. Groen! is het ook fundamenteel oneens met de rol van overheid als pompier om branden te blussen. Dat de overheid nu tussenkomt om erger te voorkomen, is op zich geoorloofd, maar het mag daar niet bij blijven. De overheid moet sterker ingrijpen en het stuur in handen nemen. Een marktsysteem waarin winsten geprivatiseerd worden voor een kleine elite en de verliezen gesocialiseerd voor alle belastingbetalers is onaanvaardbaar. Daarom dient de overheid de bestaande regelgeving aan te scherpen en nieuwe wetten uit te schrijven (bijvoorbeeld over de lonen van topmanagers). Groen! lanceerde reeds in oktober een 21 puntenplan, met concrete voorstellen voor de structurele hervorming van de financiële wereld.

20

MEI - JUNI 2009

2) De laatste maanden worden er heel wat mensen ontslaan, dit brengt veel leed en onzekerheid met zich mee. ¬ Welke maatregelen stelt uw partij voor om de werkgelegenheid te garanderen? Groen! wil vooral investeren in duurzame jobs, die ons land ook in de toekomst concurrentieel maken. De Groene New Deal voor Vlaanderen is goed voor een potentieel van 100.000 groene jobs tegen 2020. We willen dit bereiken door de komende tien jaar jaarlijks één miljard te investeren in de ecologische heroriëntatie van onze economie. Daardoor bereiken we ook belangrijke terugverdieneffecten: minder werkloosheidsuitgaven, meer belastingsinkomsten, opbouw van groene knowhow, extra kansen voor export, minder milieukosten en het aantrekken van de hele economie. Groen! wil jobs creëren die blijven, ter vervanging van het huidig werk in onduurzame sectoren en bedrijven. Het zal ook nodig zijn om fors te investeren in bijscholing en begeleiding, om voor de mensen die hun job verliezen ten gevolge van de crisis de overgang naar nieuw werk te vergemakkelijken.

¬ Hoe wenst uw partij de koopkracht te garanderen voor de groeiende werklozengroep? De crisis laat zich steeds harder voelen. We zien een stijging van de werkloosheid, maar ook van mensen met betalingsproblemen en van mensen die moeten aankloppen bij het OCMW. De beste garantie blijft natuurlijk werk. Daarom is de Groene New Deal zo belangrijk: investeren in maatregelen voor meer groene stroom en voor energiebesparing drukt de energiefactuur van gezinnen en zorgt voor jobs. We pleiten daarom voor het bouwen van eco-sociale wijken, waar goedkoop en ecologisch wonen mogelijk wordt. Wie moet leven van een uitkering (pensioen, werkloosheid, ziekte, leefloon…) moet een degelijk vervangingsinkomen krijgen. Daarom is Groen! voorstander van welvaartsvaste uitkeringen. De laagste uitkeringen moeten eindelijk tot boven de Europese armoedegrens worden opgetrokken. Om het geheel betaalbaar te houden, richten we onze pijlen enkel op de ondergrens: de mensen met de laagste uitkeringen die flirten met de armoedegrens. Hun situatie moet verbeteren.

“Groen! wil maatschappelijk verantwoord ondernemen tot norm verheffen in de financiële wereld.” 3) Welke rol kan/moet Vlaanderen volgens uw partij spelen? Vlaanderen moet eindelijk het voortouw nemen voor een economisch en ecologisch reconversieprogramma. Nu blijft de Vlaamse regering geld investeren in uitzichtloze beleidspistes zoals Vlaanderen distributieland, denken we maar aan de plannen voor een verdubbeling van de Brusselse Ring, de verbreding van het Schipdonkkanaal, de Lange Wapper, een nieuw containerdok boven Doel… Dat zorgt voor meer files, meer luchtvervuiling en fijn stof, maar levert geen duurzame, toekomstgerichte jobs op. In onze buurlanden groeit de sector van de groene energie exponentieel. Vlaanderen mag die boot niet langer missen en moet het voortouw nemen. Enkel op die manier kunnen we Vlaanderen weer een karakter geven, een missie, en bouwen we een first mover advantage op. De toekomst is sowieso groen.

4) Welke rol kan/moet Europa spelen? Europa moet sterker, socialer en groener worden. Europa zou voor meer coördinatie moeten zorgen, zodat de lidstaten het schaarse belastinggeld niet verspillen aan een concurrentieel opbod tussen verouderde productietechnieken, maar resoluut kiezen voor een duurzame economie, gebaseerd op groene stroom en cradle-to-cradle-ontwerp van producten. Dat vraagt een sterker en groener Europees parlement en betere besluitvormingsregels in de Raad. De EU moet een voortrekker worden voor een Groene New Deal, die de economie voluit ombouwt in toekomstgerichte zin. Dat houdt ook in dat er ondubbelzinnig gekozen wordt voor een ambitieus klimaatbeleid, dat niet langer wordt afgezwakt door nationale kortetermijnbelangen, waardoor een ecologisch-economische winwinsituatie kan ontstaan. Er zou ook, via een verbetering van de verdragsregels of via versterkte samenwerking uitzicht moeten komen op een betere sociale en fiscale coördinatie en opwaartse integratie binnen de EU. Meer info: www.groen.be

MEI - JUNI 2009

21

Dossier

Lijst Dedecker “Willen we vooruit dan moeten we eerst en vooral beseffen dat welvaartsdeling na welvaartscreatie komt.”

1) Ons land heeft zwaar te lijden onder de economische en financiële crisis. Wat stelt uw partij voor om deze problemen op te lossen en in de toekomst te vermijden? Het huidige relanceplan is allesbehalve het zo noodzakelijke herstelplan waar alle Belgen en de Belgische economie in deze crisistijd op wachten. In plaats van een economische kanker te bestrijden met aspirientjes is er dringend nood aan echte maatregelen zoals de afschaffing van de onroerende voorheffing op de eerste woning, netto-indexering van de lonen, vermindering van de patronale lasten en tijdelijke werkloosheid voor bedienden om een sociaal bloedbad te vermijden.

22

MEI - JUNI 2009

Vandaag tekenen structurele massawerkloosheid en ondertewerkstelling de Belgische arbeidsmarkt. Sociale zekerheid evolueerde van vangnet tot hangmat: ons welvaartsmodel genereerde een dynamiek van steeds meer uitkeringsgerechtigden tegenover steeds minder uitkeringsproducenten. Dit is economisch, budgettair en sociaal onhoudbaar. Willen we internationaal competitief blijven, de vergrijzing betalen en sociale insluiting realiseren, dan rest ons enkel het alternatief van een sociale werkvaartsstaat waarin de overgrote meerderheid van de actieve bevolking participeert in welvaartscreatie en leven van uitkeringen een zeldzame uitzondering is.

“In plaats van een economische kanker te bestrijden met aspirientjes is er dringend nood aan echte maatregelen.”

2) De laatste maanden worden er heel wat mensen ontslaan, dit brengt veel leed en onzekerheid met zich mee. ¬ Welke maatregelen stelt uw partij voor om de werkgelegenheid te garanderen? Om de aansluiting van België met de belangrijke industrielanden te vrijwaren, is een radicale hervorming van onze verstarde arbeidsmarktwerking noodzakelijk. De overheid moet maatregelen treffen om de arbeid adelt-gedachte nieuw leven in te blazen. De echte veertigjarige loopbaan zou al een verademing zijn, nu is het amper 38 jaar en in theorie 45. Arbeid moet fiscaal minder belast worden. Opeenvolgende regeringen lieten hun huiswerk letterlijk links liggen. Vandaag zit de economische conjunctuur wereldwijd tegen, wat de ombouw van het uitkeringsapparaat tot een activeringsapparaat nog acuter maakt.

¬ Hoe wenst uw partij de koopkracht te garanderen voor de groeiende werklozengroep?

3) Welke rol kan/moet Vlaanderen volgens uw partij spelen? Om het Vlaamse activeringsbeleid van werkzoekenden te verbeteren, is het nodig de controle op beschikbaarheid (voor de arbeidsmarkt) en de sanctionering van werkonwilligheid efficiënter en doelmatiger te organiseren. Gezien de communautaire scheeftrekking dient de integratie van de VDAB en RVA in één Vlaams Werkbureau dingend te worden bewerkstelligd. De bedoeling moet zijn dat dit Vlaams Werkbureau op termijn de werkloosheidsuitkeringen uitbetaalt, misbruiken bestrijdt, een evenwichtig opleidingspakket uitwerkt en efficiënt is op het vlak van de arbeidsbemiddeling.

4) Welke rol kan/moet Europa spelen? De Europese Unie zag de economische crisis niet aankomen. Het gevolg was dat elk land voor zichzelf begon. Europa moet in te toekomst beter toezicht houden op kapitaalmarkten, effectiever optreden en economisch nationalisme tegengaan. Versterking van onze concurrentiepositie is een eerste vereiste om op de herstelgolf mee te kunnen. De EU is vandaag te veel bezig met regelneverij en betutteling; in plaats daarvan dient ze zich te concentreren op kerntaken, zoals de interne markt, de euro, transport, energie en innovatie. Midden in een economische crisis is het niet aangewezen een ambitieus klimaatbeleid te lanceren. In plaats van de klimaathype moet een gezond ondernemersklimaat bovenaan op de agenda. Meer info: www.lijstdedecker.com

Voor diegenen die sowieso uit de boot zullen blijven vallen zal een sociaal vangnet altijd nodig zijn. Maar de desastreuze gevolgen van het Belgische pampermodel zijn genoegzaam bekend. Voor Lijst Dedecker is en blijft werk de beste sociale zekerheid. Willen we vooruit dan moeten we eerst en vooral beseffen dat welvaartsdeling na welvaartscreatie komt. Werkloosheidsuitkeringen moeten daarom in de tijd beperkt worden tot maximaal 24 maanden, waarbij de precieze duur afhankelijk moet zijn van de al gepresteerde prestaties op de arbeidsmarkt. De uitkering mag bij aanvang van de werkloosheid gerust hoger zijn dan vandaag, maar dient geleidelijk af te nemen tot een minimum. Wie zijn uitkering verliest valt terug op het leefloon zodat hij/zij alle belang heeft bij een snelle herinschakeling in de arbeidsmarkt. Zo kan de sociale zekerheid een trampoline worden die opvangt en terug aan de slag zet.

MEI - JUNI 2009

23

Dossier

Nieuw-Vlaamse Alliantie “Vlaanderen moet de financiële vrijheid krijgen om voluit te investeren.”

N-VA

HEEFT ERVOOR GEKOZEN OM HET STRAMIEN VAN VRAAG

EN ANTWOORD TE VERLATEN OM EEN DOORLOPENDE TEKST TE SCHRIJVEN.

WE WENSEN DIE DAN OOK ZO AAN U VOOR TE LEGGEN.

Het N-VA-relanceplan De economische crisis slaat ongemeen hard toe. Niemand -ook Vlaanderen niet- kan de dans ontsnappen van wat in Verenigde Staten begon als een financiële crisis van de leeneconomie waarop de welvaart werd gebouwd. Vandaag stellen we vast dat België zeer slecht is voorbereid op een crisis van deze omvang. Door een gebrek aan budgettaire orthodoxie ontbreekt het België aan de middelen om een krachtig herstelbeleid te voeren. Vlaanderen zou dit financieel wel kunnen, maar mag niet want het beschikt niet over een aantal essentiële bevoegdheden zoals het arbeidsmarktbeleid. Waar Wallonië en Brussel vooral een probleem hebben met jongeren aan het werk te krijgen, moet Vlaanderen een loopbaanbeleid voeren dat 50-plussers aan het werk houdt. De gesprekken over verdere stappen in de staatshervorming zijn echter op niets uitgedraaid. Meer zelfs, de federale maatregel voor lastenverlaging voor 50-plussers (doelgroepenbeleid) werd doodeenvoudig geschrapt. De N-VA wil niet stilstaan bij die vaststelling en meent dat een relanceplan maximaal moet inzetten op het wegwerken van de loonkostenhandicap die België nog altijd heeft ten aanzien van andere landen. Die handicap kan niet langer worden weggewerkt door onze hoge arbeidsproductiviteit. Vandaag zet dit bijvoorbeeld duizenden jobs op de helling in de auto-industrie. Door te focussen op deze ene maatregel kunnen we wellicht meer resultaat bereiken dan vele kleine maatregelen die onvoldoende zichtbaar zijn voor de ondernemingen. Zo is er geen enkel Europees land buiten België dat de kinderbijslag financiert vanuit lasten op arbeid. Nu gaat 7% of 6,7 miljard euro van de werkgeversbijdrage op arbeid daar naartoe. Dit moet geleidelijk vervangen worden door een financiering met algemene middelen. Vlaanderen moet de financiële vrijheid krijgen om voluit te investeren. Nu moet Vlaanderen alles cash betalen of via publiek-private samenwerking (PPS) tegen een hogere kost. Met de bankencrisis op de achtergrond komt dit instrument overigens sterk onder druk te staan.

24

MEI - JUNI 2009

“Een relanceplan kan geen synoniem zijn voor een economisch beleid. Dat moet breder ingevuld worden, waarbij de N-VA prioritair ruimte wil geven aan ondernemerschap.” De N-VA pleit voor investeringen in de modernisering van ziekenhuizen en scholen en wegen- en spoorinfrastructuur. We grijpen ook terug naar het voorbeeld van Telenet Vlaanderen in de jaren ’90 en bouwen in samenwerking met de Vlaamse kenniscentra een groot energieconcern uit dat inzet op de ontwikkeling van hernieuwbare energie. Dit past binnen onze visie om meer te investeren in onderzoek en ontwikkeling (O&O). Om de koopkracht van een gemiddeld gezin te behouden ook in tijden van crisis- volstaat het voor de federale regering om haar eigen beslissingen uit te voeren en de impact van de belastingverlaging van 2001 via de bedrijfsvoorheffing te verrekenen. Recent nog berekende De Standaard dat elk Vlaams gezin hierdoor gemiddeld 85 euro per maand renteloze lening geeft aan de federale staat. Een correcte en volledige doorrekening zou meer betekenen voor de koopkracht dan éénmalige maatregelen zoals de Vlaamse jobkorting die wellicht onmiddellijk op het spaarboekje worden ‘geparkeerd’.

Het economisch plan van de N-VA Een relanceplan kan geen synoniem zijn voor een economisch beleid. Dat moet breder ingevuld worden waarbij de N-VA prioritair ruimte wil geven aan ondernemerschap. Dit betekent ook dat de overheid efficiënter moet optreden en minder administratieve lasten moet creëren. Zo denken we bijvoorbeeld dat het economisch instrumentarium sterk vereenvoudigd kan worden tot één innovatiepremie. De N-VA blijft ook voorstander van een eigen Vlaamse vennootschapsbelasting. Dit is technisch perfect uit te werken en is veel doelmatiger dan een subsidiebeleid dat veel meer administratie met zich meebrengt en minder zichtbaar is voor potentiële investeerders uit het buitenland. Ruimte voor ondernemen moet ook letterlijk worden opgevat. In een dichtbevolkte regio als Vlaanderen moeten we proactief plannen om de nieuwe bedrijfsruimte die nodig is te kunnen invullen. Uiteraard willen we dat dit op een duur-

zame manier gebeurd door het hergebruik van verouderde sites, minder grote en meer ondergrondse parkings, meer bouwlagen en meervoudig ruimtegebruik. In elk geval wil de N-VA dat een volgende Vlaamse regering meer werk maakt van een ruimtelijk economisch beleid. Inzake arbeidsmarktbeleid moet Vlaanderen sterk investeren in een gezinsvriendelijk loopbaantraject dat het mogelijk maakt om de loopbaan te onderbreken om taken met maatschappelijk nut op te nemen via het systeem van tijdkrediet. De N-VA pleit ook voor het Zweeds model van ouderschapsverloven dat gefinancierd wordt via een ouderschapsverzekering die het behoud van werk, inkomen en sociale bescherming garandeert voor perioden waarin werknemers voor hun kind moeten zorgen. Dit zal ook toelaten om het huidige ouderschapsverlof uit te breiden en de vader te betrekken in deze verdeling. Aan de andere zijde van de loopbaan moet het mogelijk zijn om op een rustige manier af te bouwen zodat 50-plussers niet plots en onherroepelijk verloren zijn voor de arbeidsmarkt. Dat activeringsbeleid is absoluut noodzakelijk willen we de kosten van de vergrijzing kunnen financieren. Oudere werknemers mogen ook niet uit de markt worden geprijsd. Daarom moet de leeftijdsgebonden verloning meer plaats maken voor een prestatiegebonden verloning. Verder denken we dat een systeem van uitgroeibanen waarbij oudere werknemers worden ingezet voor de begeleiding en opleiding van nieuwe, jonge werkkrachten. Een belangrijk pijnpunt is de ondermaatse score inzake vorming en permanente opleiding waar België een ernstige inhaalbeweging zal moeten leveren. De ondernemingen zullen hier in de eerste plaats de handen uit de mouwen moeten steken en een personeelsbeleid moeten uitbouwen dat ruimte laat voor vorming en bijscholing. Voor Vlaanderen is de Europese Unie in de loop der jaren steeds belangrijker geworden. Ongeveer 70% van onze wetgeving wordt immers bepaald door Europese besluitvorming. De Vlaamse economie is ook zeer nauw verweven met de andere Europese economieën. Europa moet borg staan voor gelijke economische spelregels en goede handelsafspraken met andere economische blokken. De economische crisis heeft immers bewezen dat de globalisering een realiteit is waar niemand aan kan ontkomen. Meer info: www.n-va.be

MEI - JUNI 2009

25

Dossier

Open Vlaamse Liberalen en Democraten

1) Ons land heeft zwaar te lijden onder de economische en financiële crisis. Wat stelt uw partij voor om deze problemen op te lossen en in de toekomst te vermijden? De economische crisis heeft snel en hard toegeslagen. Nu al vertaalt de recessie zich in ontslagen en bedrijven die in moeilijkheden komen. Op heel korte termijn moet ons land dus vooral deze kernpijlers van onze economie ondersteunen. Het relanceplan van de federale overheid omvat dan ook onder impuls van OpenVLD een pak maatregelen die zorgen voor financiële ademruimte voor de ondernemingen opdat zij niet geconfronteerd worden met een dubbele druk, namelijk een vertraging van de activiteiten en een plotse kortsluiting van liquiditeiten. Meer dan 90% van de uitgetrokken middelen zijn bestemd voor gerichte lastenverlagingen en ondersteuning van bedrijven. Een beknopte toelichting van de ingrepen: - Een belangrijke ingreep, goedgekeurd op voorstel van minister van Buitenlandse Zaken Karel De Gucht, betreft de mogelijkheid voor ondernemingen en zelfstandigen met werknemers om de betaling van de bedrijfsvoorheffing twee kwartalen voor zich uit te schuiven, een mogelijkheid die telkens drie maanden kan worden gebruikt. Dit komt neer op een totaal van 11 miljard euro waarover onze ondernemingen kunnen beschikken en dat dus pas in 2010 naar de overheid moet terugvloeien. - Ook al om een financiële drooglegging te vermijden, zal de federale overheid op vraag van minister van Ondernemen, Vincent Van Quickenborne, zelf werk maken van stipte betalingen van facturen. Het kan niet de bedoeling zijn dat kmo’s ongewild krediet verstrekken aan de staat. - De bouwsector is altijd een barometer inzake economische bedrijvigheid. Door een tijdelijke verlaging van de BTW van 21% naar 6% op een schijf van €50.000 voor vernieuwbouw willen we vermijden dat gezinnen het optrekken van een woning uitstellen tot volgend jaar. Zij krijgen op die manier een korting van €7.500 toegestopt. Voor de sector zelf betekent dit uiteraard ook beter gevulde orderboekjes. Een crisis is nooit aangenaam, maar biedt ook de kans om noodzakelijke hervormingen door te voeren om de toekomst voor te bereiden. Daarom heeft OpenVLD voorstellen geformuleerd om financiële markten beter te gaan reguleren,

26

MEI - JUNI 2009

“Ethiek en verantwoordelijkheid kunnen dan opnieuw hun plaats innemen op de kapitaalmarkten in plaats van ongebreidelde speculatie.”

zodat banken zich opnieuw van hun kerntaken gaan kwijten. Ethiek en verantwoordelijkheid kunnen dan opnieuw hun plaats innemen op de kapitaalmarkten in plaats van ongebreidelde speculatie. De financiële markten zijn maar één aspect. Afgezien van de crisis stormen immens veel uitdagingen op ons af. De globalisering, de klimaat- en energieproblematiek, de wijze waarop we onze loopbaan en ons gezin in evenwicht zullen houden, en pensioenen en vergrijzing: alvast vier belangrijke ontwikkelingen waarop we dringend antwoorden moeten formuleren. De crisis mag onder geen beding een excuus zijn om te talmen met die antwoorden. Integendeel, wanneer de economie terug aantrekt moeten we in elk van deze domeinen de noodzakelijke hervormingen op de sporen hebben gezet.

2) De laatste maanden worden er heel wat mensen ontslaan, dit brengt veel leed en onzekerheid met zich mee. ¬ Welke maatregelen stelt uw partij voor om de werkgelegenheid te garanderen? Ook hier moeten we een wederzijds versterken van korteen langetermijnmaatregelen nastreven. Daarom ondersteunt OpenVLD de regeling van tijdelijke werkloosheid voor arbeiders én bedienden. Tijdelijke werkloosheid biedt bedrijven de kans om flexibel in te spelen op een dalende vraag. Het voorkomt dat zij meteen moeten overgaan tot definitief ontslag. Hierdoor kan een deel van de banen die op de tocht staan worden gerecupereerd. Gekoppeld aan de financiële overbruggingsmogelijkheden voor ondernemingen kan hierdoor veel leed worden bespaard. Overigens zal ook wie tijdelijk werkloos is, kunnen genieten van de jobkorting die de Vlaamse regering onder impuls van minister Dirk Van Mechelen in maart uitkeert. Die korting kan oplopen tot €600 voor een gezin tweeverdieners met een laag inkomen en is meer dan welkom in tijden van recessie. Op lange termijn echter mogen we niet warm en koud tegelijk blazen. Deze crisis zal jobs doen verdwijnen, maar creëert tegelijkertijd het momentum om nieuwe en vooral andere jobs binnen bereik te brengen. Dat kan als we fundamentele keuzes voor de toekomst maken. OpenVLD denkt dan voornamelijk aan het potentieel dat op België en Vlaanderen ligt te wachten als we maar durven werk maken van het verzoenen van economie en ecologie. Hernieuwbare energie, slimme afvalverwerking en -herbesteding en clean technology zijn

“OpenVLD denkt dan voornamelijk aan het potentieel dat op België en Vlaanderen ligt te wachten als we maar durven werk maken van het verzoenen van economie en ecologie.” domeinen waar we het voortouw kunnen en moeten in nemen. Overheidsinvesteringen moeten zich dus hier op toespitsen. De huidige recessie stelt bovendien nog duidelijker de organisatie van onze arbeidsmarkt aan de kaak. Het ontbreekt ons aan flexibiliteit en mobiliteit. Meerbepaald vraagt OpenVLD dat de mensen die nu werkloos zijn geworden efficiënt worden begeleid naar de nog steeds 50.000 openstaande vacatures en dat er een uitbreiding komt van de tewerkstellingscellen (outplacement) naar alle bedrijven én naar werknemers jonger dan 45 jaar. Het reeds bestaande activeringsbeleid voor werklozen moet worden versterkt. Op middellange termijn moet de modernisering van onze arbeidsmarkt op nieuwe fundamenten rusten, zoals een eenheidsstatuut (geen verschil meer tussen arbeiders en bedienden), een loopbaanrekening waarin mensen rechten opbouwen die ze kunnen meenemen en een ernstige opwaardering van zowel interimarbeid (bijvoorbeeld bij de overheid) als de tewerkstelling via dienstencheques die nog meer de uitwerkende gezinnen moeten gaan ondersteunen.

3) Welke rol kan/moet Vlaanderen volgens uw partij spelen? Onze Vlaamse ministers hebben al bewezen dat zij goede maatregelen kunnen nemen om de crisis te bezweren. Minister van onder andere Economie en Wetenschap, Patricia Ceysens, heeft enorme inspanningen geleverd om de kredietlijnen voor bedrijven te verzekeren, opdat geplande en broodnodige private investeringen ook in 2009 kunnen doorgaan. Zo werd via de Participatie Maatschappij Vlaanderen (PMV) een aanzienlijke som vrijgemaakt om kredieten aan ondernemingen van een overheidswaarborg te voorzien. Voor het onontbeerlijke vertrouwen waarop economische transacties steunen, is deze maatregel van onschatbare waarde. De kapitaalinjectie in KBC, nodig om de grondstruc-

tuur van de Vlaamse economie te vrijwaren, wordt alom geprezen als de beste aanpak wanneer banken in gevaar komen: er worden voorwaarden gesteld aan de hulp én er is een reële kans dat de overheid, en dus de belastingbetaler, later een meerwaarde realiseert. Het ware natuurlijk beter geweest indien Vlaanderen de instrumenten in handen had om zelf gerichte lastenverlagingen door te voeren. Daarom is de jobkorting zeker het beste alternatief voor zo’n verlaging. Maar Vlaanderen kan, net als de federale overheid, haar eigen publieke investeringen opdrijven, en wel op een slimme manier, namelijk door de middelen vooral te laten vloeien naar beloftevolle sectoren, naar de economische activiteit van de toekomst. Met die belangrijke voorwaarden wordt ook rekening gehouden wanneer Vlaanderen haar steun aan ondernemingen verleent.

4) Welke rol kan/moet Europa spelen? De huidige crisis is ontstaan in de Verenigde Staten maar houdt inmiddels de ganse wereld in de knel. Dat toont aan dat er helemaal geen sprake is van een keuze voor of tegen de globalisering. Elke regio ter wereld staat in verbinding met de rest van de planeet en die uitdaging moeten we resoluut aangrijpen om er de vruchten van te plukken. Europa is daarvoor het meest geschikte platform. De Europese Unie zal eendrachtig en duidelijk moeten optreden in tal van maatschappelijke domeinen, zoals het verzekeren van onze energiebevoorrading, waarbij tegelijkertijd onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen wordt afgebouwd. Europa zal ook mee aan de tekentafel moeten plaats nemen wanneer een nieuwe wereldwijde financiële markt wordt geconstrueerd. Europa zal zich krachtig moeten afzetten tegen de lokroep naar meer protectionisme die wereldwijd ontstaat. Minstens even belangrijk is dat onze Europese instellingen, die het best geplaatst zijn om het overzicht te bewaren, de inspanningen van de lidstaten om de recessie om te buigen, coördineren. Vijftig jaar lang is gewerkt aan een vrije interne markt en die mag zeker niet het slachtoffer worden van eventueel mekaar tegenwerkende maatregelen van de lidstaten. Europa moet de richting aangeven, de krijtlijnen trekken waarbinnen de komende maanden bijgestuurd kan en mag worden op nationaal niveau. Meer info: www.openvld.be

MEI - JUNI 2009

27

Dossier

Sociaal-Liberale Partij “Vlaanderen moet de ambitie hebben om tegen 2020 tot de Europese topregio’s te behoren.”

1) Ons land heeft zwaar te lijden onder de economische en financiële crisis. Wat stelt uw partij voor om deze problemen op te lossen en in de toekomst te vermijden? Economische crisis Oplossingen moeten voldoen aan de behoeften van de huidige generaties, zonder de toekomst van de volgende generaties te hypothekeren: dat is de rode draad doorheen de voorstellen van SLP. Op de korte termijn moeten we de crisis overbruggen en de werkgelegenheid garanderen in sectoren die vandaag het meest zijn getroffen. Een beperkt overheidstekort is voor SLP bespreekbaar, maar alleen als het om investeringen gaat die op de lange termijn worden terugverdiend. De maatregelen van vandaag mogen niet op het conto geschreven worden van onze kinderen en kleinkinderen. SLP wil de overheid omvormen tot een efficiënt en modern overheidsapparaat. SLP pleit ook voor een eerlijk belastingstelsel met een beperkte heffing van belasting op kapitaal. Innovatie is de sleutel tot economische welvaart en stimuleert de groei van bedrijven. Economische groei ligt meer en meer vervat in kennis, opleiding, informatie en vooral creativiteit. Creativiteit is voor onze samenleving wat vruchtbaar land was voor de agrarische samenleving en ruwe grondstoffen voor de industriële samenleving. In de geavanceerde economieën als de Vlaamse is kennis één van de motoren van de productiviteitsgroei. Een veel geciteerde studie stelt dat slechts 20% van de groei kan toegeschreven worden aan de bevolkingsgroei, 30% aan een betere opleiding en 50% aan de toename van wereldwijde onderzoeksintensiteit. Vlaanderen hinkt achterop met investeringen in Onderzoek & Ontwikkeling (O&O). Wat zijn de klassieke recepten van de overheid? Subsidies, fiscale maatregelen, voordelige leningen en garanties. SLP vraagt in navolging van het VRWB (nvdr. Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid) dat de overheid jaarlijks 230 miljoen euro extra per jaar investeert in O&O. Alleen zo komen we in de buurt van de Europese 3%-norm. SLP is tevens voorstander van het introduceren van kennisvouchers voor kmo’s. Een kennisvoucher is een waardebon die een kmo recht geeft op een aantal gratis advies- en onderzoeksdagen bij een grote kennisintensieve organisatie. Bedoeling is om het kennisniveau van de kmo’s te verhogen en het innovatieve vermogen op te krikken om zo een betere concurrentiepositie tot stand te brengen.

28

MEI - JUNI 2009

Financiële crisis We moeten ten alle kosten vermijden dat de noodzakelijke inkrimping van de financiële sector ook onze economie doet kapseizen. Het banksysteem moet gezinnen en bedrijven krediet blijven geven. Daar moeten we vandaag de nodige maatregelen voor nemen. De overheid heeft de taak om het onderling vertrouwen tussen de banken te herstellen. Alleen zo gaan we de financiële crisis kunnen bezweren. SLP wil vermijden dat een omvangrijke financiële crisis zich in de toekomst herhaalt door het inbouwen van een buffer bij de banken, het zogenaamd dynamisch provisioneren. Dit houdt in dat banken tijdens economisch gunstige jaren meer reserves moeten aanleggen zodat de buffer in recessiejaren heel wat steviger is. Perverse prikkels moeten uit het systeem. Bonussen voor de topbankiers zetten vooral aan tot almaar meer risico om zo op korte termijn enorme winsten te maken. De bonussen van het topmanagement moeten echter in functie staan van de provisies van de onderneming. Dit is het heldere voorstel van de Franse Nobelprijswinnaar Jean Tirole: als een bankinstelling in slechte papieren zit, moet de provisies met de bonussen van het management de eerste buffer zijn die wordt aangesproken. Zo worden prikkels ingebouwd om een langetermijnbeleid te voeren en geen overdreven risico’s te nemen. Vervang de kortetermijnbonussen door pensioenrechten. Zo hebben topmanagers een persoonlijk belang bij de duurzame ontwikkeling van een bedrijf.

2) De laatste maanden worden er heel wat mensen ontslaan, dit brengt veel leed en onzekerheid met zich mee. ¬ Welke maatregelen stelt uw partij voor om de werkgelegenheid te garanderen? Op de korte termijn moeten we de werkgelegenheid garanderen in de sectoren die vandaag het meest te lijden hebben onder de economische crisis. Vlaanderen moet echter alles op alles zetten om zich structureel voor te bereiden op de toekomst. Zoals reeds aangehaald zijn investeringen in onderzoek en ontwikkeling, en in onderwijs de sleutelsectoren om Vlaanderen te laten uitgroeien tot een Europese topregio. De overheid kan zelf innovatie stimuleren en jobs creëren in verschillende sectoren: vervoer, energie, milieu, gezondheid, onderwijs, informatie en communicatie. Zo’n over-

“Oplossingen moeten voldoen aan de behoeften van de huidige generaties, zonder de toekomst van de volgende generaties te hypothekeren.” heidsaanbestedingen moeten wel uitgaan van de behoeften in de maatschappij. Voorbeelden: het wegwerken van de wachtlijsten in de zorgsector of een auto die aan de strengste ecologische en economische vereisten voldoet.

¬ Hoe wenst uw partij de koopkracht te garanderen voor de groeiende werklozengroep? Economische werkloosheid voor bedienden moet kunnen. Economische werkloosheid biedt een uitweg om het personeel niet onmiddellijk de laan uit te sturen. SLP steunt de maatregel om de werkloosheidsuitkering op te trekken tot 70% van het loon. Om de economie terug aan te zwengelen is het van fundamenteel belang dat zo veel mogelijk mensen aan het werk blijven. Voor werklozen moet een doorgedreven persoonlijke begeleiding hun kansen op de arbeidsmarkt vergroten. Wij zien heel wat aantrekkelijke punten in het Zweeds werkloosheidsmodel. Het ontvangen van een werkloosheidsuitkering moet een uitzondering zijn en mag de ambitie om op zoek te gaan naar werk niet temperen. SLP pleit voor hogere maar belastbare uitkeringen, zodat de financiële schok tussen werken, je werk verliezen en een uitkering ontvangen niet te groot is. Deze uitkeringen zijn beperkt in tijd.

4) Welke rol kan/moet Europa spelen? De Europese Unie is nog lang niet de meest dynamische en concurrerende kenniseconomie ter wereld die het tegen 2010 moet zijn volgens de zogenaamde Lissabon-strategie. Niet alleen in Vlaanderen en België moet er fors meer geïnvesteerd worden in O&O, maar het Europese niveau moet hierin de leiding nemen. Europa moet ook zorgen voor een betere crisispreventie. SLP pleit, naast de nationale controleorganen, voor één Europese toezichthouder voor de Europees en mondiaal opererende instellingen. Momenteel verloopt dat te versnipperd. In Europa bevindt het toezicht zich nog steeds niet op supranationaal niveau. Na jaren van ongebreidelde deregulering is het toezicht uit het oog verloren. Centrale controle-instrumenten van de Europese Centrale Bank (ECB) zijn nodig om monetaire crisissituaties te voorkomen. Europa moet voorkomen dat lidstaten een bitse concurrentiestrijd voeren in onderhandelingen met multinationale ondernemingen. Europa moet haar coördinerende en controlerende rol spelen. Alleen zo overleeft Europa deze harde crisis. Meer info: www.s-lp.be

3) Welke rol kan/moet Vlaanderen volgens uw partij spelen? Vlaanderen moet de ambitie hebben om tegen 2020 tot de Europese topregio’s te behoren. We zullen daarin slechts slagen als we in Vlaanderen kunnen blijven rekenen op bedrijven die visie en ambitie hebben, en strategische keuzes durven en kunnen maken. Vlaanderen moet zelf kunnen beslissen over bijvoorbeeld de ontsluiting van de zeehavens en de spoorwegen. De solidariteit met Wallonië komt hier niet in het gedrang, er mag geen valse concurrentie komen tussen Vlaanderen en Wallonië. Een goede Vlaamse en Waalse economie is in het voordeel van iedereen.

MEI - JUNI 2009

29

Dossier

Socialisten en Progressieven Anders

1) Ons land heeft zwaar te lijden onder de economische en financiële crisis. Wat stelt uw partij voor om deze problemen op te lossen en in de toekomst te vermijden? Onze voorstellen om de economische crisis aan te pakken vloeien voort uit de analyse van deze crisissen. Volgens ons -en vele economisten met ons- zijn deze crisissen geen accident de parcours, maar het resultaat van een gebrek aan regels in de financiële markt. Hierdoor verstrekten banken leningen aan mensen die het niet konden betalen. Die leningen werden vervolgens herverpakt en doorverkocht tussen banken, zodat geen enkele bank er nog verantwoordelijk voor was. Mensen kregen dus financiële producten aangepraat zonder transparantie over de risico’s. Om een eerlijke toekomst zeker te stellen, is fundamenteel ingrijpen meer dan ooit nodig. Onze aanpak om het vertrouwen in de economie te herstellen, is gebaseerd op het bieden van werk- en inkomenszekerheid, het aanzwengelen van de vraag via investeringen die de eerlijke samenleving dichterbij brengen, het strenger reguleren van de financiële sector en het verduurzamen van onze economische structuur. Het is nodig dat banken opnieuw banken worden: hun opdrachten zijn zekerheid bieden voor eerlijk verdiend spaar-

30

MEI - JUNI 2009

“Vlaanderen is de centrale regering voor het economisch beleid: de Vlaamse overheid moet zelf investeren in infrastructuur en diensten.”

geld en langetermijnkredieten geven met korte termijn deposito’s. De overheid kan de nodige ondersteuning bieden om de zekerheid van het spaargeld en het hernemen van de kredietverlening te garanderen. In de vorm van ondersteuning van de liquiditeit, door participatie in het kapitaal, of door garanties van het interbankenverkeer. Maar dan heeft de overheid ook het recht om iets terug te vragen: de bankfinanciering die terug op gang komt, renteverlagingen van de centrale bank waar ook individuen en bedrijven beter van worden, en een herziening van de internationale financiële regulering. Voor zekerheid op de lange termijn zijn de wettelijke pensioenen cruciaal. Het vertrouwen in de toekomst kan overeind blijven via een stevige waarborg onder het wettelijke pensioenstelsel. Deze waarborg staat of valt met de financieringscapaciteit van de federale overheid. Daarom zijn er dringend federale begrotingsoverschotten nodig. Enkel op die manier kan de overheid op een geloofwaardige manier aan de bevolking zeggen dat ze een fonds aanlegt voor de stijgende pensioenlast. Anderzijds wil sp.a ook dat de overheid bij een dreigende recessie ook het vertrouwen van bedrijven en consumenten op korte termijn ondersteunt. De gewestregeringen kunnen private investeringen ondersteunen met diverse instrumenten en zijn ook belangrijke publieke investeerders.

“Om een eerlijke toekomst zeker te stellen, is fundamenteel ingrijpen meer dan ooit nodig.” 2) De laatste maanden worden er heel wat mensen ontslaan, dit brengt veel leed en onzekerheid met zich mee. ¬ Welke maatregelen stelt uw partij voor om de werkgelegenheid te garanderen? Nu de normale marktwerking spontaan is stilgevallen, is het noodzakelijk om de vraag naar producten en diensten aan te zwengelen. Waar mogelijk via consumenten en bedrijven, waar nodig rechtstreeks door de overheid. De overheid kan op een directe manier de investeringen in een duurzame economie versnellen: investeringen in wegenonderhoud, nieuwe tramlijnen, nieuwe bussen en treinen, een slim energienetwerk, schone energieproductie, energiezuinigheid, sociale woningbouw, nieuwe scholen, meer plaatsen voor kinderopvang. De nieuwe Vlaamse regering moet een investeringsagenda opstellen die de werken concentreert in de eerste helft van de legislatuur. De normale bedrijvigheid kan ook terug op gang komen op een indirecte manier. We kunnen de koopkracht ondersteunen door gerichte inkomensondersteuning, bijvoorbeeld voor tijdelijk werklozen. En door een gerichte verlaging van lasten en kosten, bijvoorbeeld voor de vervanging van een oude wagen.

¬ Hoe wenst uw partij de koopkracht te garanderen voor de groeiende werklozengroep? De energieprijzen lagen aan de basis van de enorme aantasting van de koopkracht in de eerste helft van 2008. Ze dalen slechts langzaam sinds de crisis. Wij willen de energieprijzen veel sterker onder controle brengen zodat de prijzen in België niet langer sterker stijgen en trager dalen dan onze buurlanden. Via een aantal maatregelen wil sp.a inkomenszekerheid bieden. Zoals met de verzekering gewaarborgd wonen. Dankzij die verzekering kunnen mensen de afbetalingen van hun huis voortzetten tijdens een korte periode van werkloosheid. Ook de verhoging van de vergoeding voor tijdelijke werklozen en de betere omkadering van de rechten

van interimwerkers staan op onze agenda. De investeringen in bouwen en de vervanging van oude wagens willen we tijdelijk stimuleren door een btw-verlaging.

3) Welke rol kan/moet Vlaanderen volgens uw partij spelen? Vlaanderen is de centrale regering voor het economisch beleid: de Vlaamse overheid moet zelf investeren in infrastructuur en diensten. Maar ze moet ook stimuleren en coördineren. Deze crisis is tevens een gelegenheid om onze economische structuur te verdedigen en te verbeteren. Dat vraagt speciale aandacht voor de competitiviteit van onze vele KMO’s. Maar ook voor de innovatieve industrieën die de voorbije jaren zijn gelanceerd. Een voluntaristisch investeringsbeleid kan bijdragen tot een transitie van onze oude olie- en grondstofintensieve ontginningseconomie naar een duurzame en permanent innoverende kringloopeconomie. We kunnen beter investeren in onderzoek naar energiebesparing, offshorewindparken, fotovoltaïsche cellen, batterijen voor plug in cars…, door bedrijven in eigen land, dan in de ontwikkeling van nieuwe kernreactoren door de Franse industrie. We willen ook in een Europees kader een sectorstrategie voor onze klassieke industrie, zoals de autoassemblage, ontwikkelen. De kredieten en waarborgen die de overheid verschaft, gaan dan samen met een pact dat garanties voorziet voor tewerkstelling en investeringen.

4) Welke rol kan/moet Europa spelen? De Europese Centrale Bank moet snel genoeg de rente verlagen. De Europese Commissie en de Europese Raad hebben de taak het beleid van de landen op elkaar af te stemmen, zodat er een veel krachtiger effect van uitgaat. Bijvoorbeeld op vlak van de schrootpremies. Dezelfde schrootpremie in elk land zou de auto-industrie in heel Europa helpen. Het Europees herstelplan, dat onder andere veel milieu- en energie-investeringen voorziet, willen we versterken door een engagement van alle lidstaten om het uit te voeren. De nieuwe financiële regulering moeten we op Europees niveau invoeren, zodat de regels voor alle Europese banken dezelfde zijn. Zo krijgt elke spaarder dezelfde rechten of hij nu in een groot of in een klein land woont en of hij zijn spaargeld bij een grote of een kleine bank heeft gezet. Meer info: www.sp.be

MEI - JUNI 2009

31

Dossier

Mobiliteit in de Europese steden, een blijvende uitdaging Franky Bussche hoofd van dienst Studie en Onderzoek

DE

MOBILITEIT IN DE STEDEN VAN

BLEMEN .

DE

E UROPA

STELT VOOR DE BURGERS HEEL WAT PRO -

MEDIA MAKEN MELDING VAN LANGE FILES , ONVEILIGHEID, LUCHTVER -

ONTREINIGING ...

OM

BESLISSINGEN NODIG .

DEZE PROBLEMEN OP TE LOSSEN ZIJN NIET ALLEEN NATIONALE

O OK

HET

E UROPESE

NIVEAU HEEFT EEN BELANGRIJKE ROL TE

SPELEN OM EEN LEEFBAAR KLIMAAT IN ONZE STEDEN TE REALISEREN .

Groenboek: Een nieuwe stedelijke mobiliteitscultuur(1) De Europese Commissie keurde het Groenboek: Een nieuwe stedelijke mobiliteitscultuur goed op 25 september 2007. Het Groenboek kwam tot stand na een uitgebreide consultatie van de betrokken partijen via twee conferenties, vier technische workshops en een bevraging via het internet. Het blijkt dat de lokale besturen de problemen niet alleen kunnen aanpakken, maar dat er samenwerking en coördinatie op het Europees echelon vereist is. Met het Groenboek formuleert men een aantal beleidsopties en vragen. Na een bevraging aan de hand van het Groenboek wil de Europese Commissie een actieplan voorstellen. Met concrete maatregelen en initiatieven wil men tot een betere en duurzame mobiliteit in de stad komen. De Europese Unie moet een veranderingsproces in gang zetten zonder van bovenaf oplossingen op te leggen die niet afgestemd zijn op de lokale situaties. De Unie kan op verschillende manieren een toegevoegde waarde bieden: de uitwisseling van goede praktijken op alle niveaus (lokaal, regionaal of nationaal) stimuleren; de ontwikkeling van gemeenschappelijke normen en indien nodig de harmonisering van normen ondersteunen; financiële steun geven aan de meest behoeftigen; onderzoek stimuleren naar toepassingen die de mobiliteit, de veiligheid en het milieu ten goede komen, en wetgeving vereenvoudigen en soms bestaande wetgeving intrekken of nieuwe regelgeving ontwikkelen. Een Europese strategie zal maar succes kennen als daarna actie wordt ondernomen op lokaal niveau. De uit-

32

MEI - JUNI 2009

daging bestaat er in de economische ontwikkeling en de bereikbaarheid van de steden te verzoenen met een betere levenskwaliteit en bescherming van het milieu. De Europese steden moeten een antwoord vinden op de volgende vijf uitdagingen: 1. Vlotter verkeer in de stad 2. Groenere agglomeraties en steden 3. Intelligenter stedelijk vervoer 4. Toegankelijker stedelijk vervoer 5. Veiligheid in het openbaar vervoer Vlotter verkeer in de stad Voor de verkeersopstoppingen in agglomeraties en steden bestaan er geen eenduidige oplossingen. Men kan het lopen en fietsen stimuleren, en het autogebruik en het goederenvervoer optimaliseren. Bij het stimuleren van lopen en fietsen moet het beleid zorgen voor de aanleg van een degelijke infrastructuur. Voor het optimaliseren van het autogebruik kan men carpooling stimuleren, een doelmatig parkeerbeleid voeren om het rijden in het stadscentrum te ontmoedigen, zorgen voor aantrekkelijke P&R-faciliteiten (Park & Ride) waarbij men vlot van de wagen op het openbaar vervoer kan stappen. Soms is nieuwe infrastructuur nodig. Stedelijke tolsystemen zoals in Londen hebben bijgedragen tot een vlotter verkeer. Intelligente vervoerssystemen zorgen voor een optimale routeplanning. Wat het goederenvervoer betreft kan men voor de lokale distributie kleinere, efficiënte en schone voertuigen gebruiken. Groenere agglomeraties en steden CO2, luchtverontreiniging en lawaai vormen problemen. Beleidsopties zijn het invoeren van nieuwe technolo-

gieën, ondersteund door een gezamenlijk groen aankoopbeleid van voertuigen en een nieuwe manier van rijden. Katalysatoren en deeltjesfilters zullen de uitstoot van verontreinigende stoffen verminderen. De Europese Unie financierde onderzoeksactiviteiten en technologische ontwikkelingen, zoals schone en zuinige voertuigtechnologieën en alternatieve brandstoffen, zoals biobrandstof, waterstof en brandstofcellen. EU-initiatieven zoals het CIVITAS-project (www.civitas-initiative.eu) zorgen voor de uitwisseling van de beste praktijken op het gebied van schoon stedelijk vervoer. Sommige steden hebben lokale verkeersbeperkende maatregelen en tolheffingen ingevoerd. Verschillende betrokkenen vragen de ontwikkeling van geharmoniseerde regels voor groene zones in de stad op EU-niveau (voetgangersgebieden, verkeersarme zones, snelheidsbeperkingen, tolheffing…). Intelligenter stedelijk vervoer Intelligente vervoerssystemen (ITS) kunnen de bestaande infrastructuur optimaler doen benutten. De automatische verwerking van verkeers- en trajectgegevens kan informatie en ondersteuning bieden aan reizigers, bestuurders en wagenparkbeheerders. Het Galileo-satellietsysteem maakt een exactere plaatsbepaling mogelijk en draagt bij tot een verdere optimalisering. Men kan intelligente heffingssystemen invoeren en met betere informatie een betere mobiliteit realiseren. Intelligente vervoerssystemen zorgen voor een beter beheer van de exploitatie van het collectief vervoer. Reizigers moeten zich degelijk kunnen informeren over vervoerswijzen en reistijden. ITS laten toe de bestaande infrastructuur dyna-

misch te gebruiken. Zo kan men door een efficiënter gebruik van de wegoppervlakte de capaciteit met 20 tot 30% verhogen. ITS laten ook toe de efficiëntie van de goederendistributie in de stad te verhogen, namelijk door een betere planning van de trajecten, een betere benutting van het laadvermogen en een efficiënter gebruik van de voertuigen. De Europese Commissie kan ondersteuning bieden voor de ruime verspreiding van goede praktijken van ITS. In de Europese agglomeraties en steden bestaat er behoefte aan een kader voor de invoering van ITS om te zorgen voor interoperabiliteit en uitwisseling van gegevens en informatie. Toegankelijker stedelijk vervoer De stedelijke vervoersinfrastructuur moet vlot toegankelijk zijn voor personen met beperkte mobiliteit, gehandicapten, bejaarden, gezinnen met jonge kinderen of jonge kinderen zelf. Deze toegankelijkheid heeft ook te maken met de kwaliteit van de toegang voor personen en ondernemingen, zowel op het gebied van infrastructuur als dienstverlening. Het is dan ook een beleidsoptie te zorgen voor een collectief vervoer dat beantwoordt aan de behoeften van de reiziger, voortbouwend op een aangepast Europees regelgevingskader. Men moet hierbij kiezen voor innoverende oplossingen en aangepaste vaardigheden. Men moet zorgen voor een evenwichtige ontsluiting van de agglomeratie en moet de stedelijke mobiliteit op een geïntegreerde wijze benaderen. Veiligheid in het openbaar vervoer Op Europees vlak voorziet het verkeersveiligheidsbeleid maatregelen in verband met gedrag, voertuigen en infra-

MEI - JUNI 2009

33

Dossier

structuur. Zo kan men aanmoedigen om in heel Europa een fietshelm te gebruiken. Men kan zorgen voor goede voet- en fietspaden. Nachtzichtapparatuur, remassistentie, systemen om botsingen te vermijden en te voorkomen dat de bestuurder in slaap valt, dragen bij tot de verbetering van de veiligheid van alle weggebruikers.

besloot het Europees parlement in de Commissie vervoer en toerisme zelf een aantal voorstellen te formuleren in een ontwerpresolutie over een Europees actieplan inzake stedelijke mobiliteit. Zonder afzonderlijke initiatieven van de hand te wijzen dringt het parlement aan op een samenhangende aanpak.

comfort van het stedelijk vervoer, innovaties op het vlak van toegankelijkheid voor minder mobiele personen en programma’s voor integrale informatie op het stedelijk vervoersnetwerk voor de gebruikers. Bovendien stelt men voor het onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma ITS (intelligente vervoerssystemen) te versterken.

Een nieuwe mobiliteitscultuur tot stand brengen vraagt meer kennis en de verzameling van gegevens. De Europese Commissie zou haar werkzaamheden in het kader van mobiliteit in de stad actief kunnen bekendmaken en zou een waarnemingscentrum kunnen oprichten om gegevens te verzamelen. Bij de Europese Unie zijn verschillende financieringsbronnen aanwezig zoals de Structuurfondsen, het Cohesiefonds of leningen van de Europese Investeringsbank. Zo kan de Europese Unie medefinanciering uit de cohesieinstrumenten verlenen voor investeringen in infrastructuur (bijvoorbeeld spoorwegen) en rollend materieel zoals schone bussen, trams en metro’s.

Het parlement wil meer vaart zetten achter Europees onderzoek en Europese innovatie op het gebied van stedelijke mobiliteit. Men stelt voor om bij Eurostat een begin te maken met een programma ter verbetering van de statistieken en databases over stedelijke mobiliteit. Men wil geïntegreerde gegevens bekomen over verkeersstromen, statistieken over luchtvervuiling, lawaai, verkeersongevallen, filevorming en congestie. Het is eveneens de bedoeling te beschikken over kwantitatieve en kwalitatieve statistieken, en indicatoren betreffende het aanbod van de vervoersdiensten. Men wil een Europese portal en Europees webforum openen over stedelijke mobiliteit om de uitwisseling en verspreiding van informatie en goede praktijken van innovatie te vergemakkelijken. Men stelt voor een derde generatie van CIVITAS (onderzoek en innovaties op gebied van stedelijk vervoer) te ontwikkelen met programma’s ter verbetering van het

Het Europees parlement streeft naar een optimaal gebruik van de verschillende vervoerwijzen door de verbetering van de stedelijke programmering. Men moedigt de invoering en het algemeen gebruik aan van plannen voor duurzaam geïntegreerd stedelijk vervoer in agglomeraties met meer dan 100.000 inwoners. Men pleit voor het oprichten van een permanent Europees forum voor representatieve overheidsinstanties die het vervoer inrichten. Hierin kunnen ook gebruikersverenigingen en burgers hun stem laten horen in verband met het beheer van het stedelijk vervoer om alzo goede praktijken uit te wisselen en te verspreiden. Men stelt voor om de Europese medefinanciering van stedelijk vervoer te koppelen aan het bestaan van een stadsvervoersplan. Men streeft ook naar een samenwerking van vervoerinrichtende overheidsinstanties in Europese steden met meer dan 250.000 inwoners.

Het Europees Parlement(2) Omdat de publicatie van het door de Europese Commissie beloofde actieplan inzake stedelijke mobiliteit uitbleef

34

MEI - JUNI 2009

De Unie vormt een stimulans voor duurzame mobiliteit in de stedelijke ruimte. Het parlement is voorstander van het opzetten van een waarnemingspost voor stedelijke mobiliteit bij de Commissie. Men vraagt de mogelijkheden na te gaan van een Europees financieel instrument voor de medefinanciering van studies betreffende stadsvervoerplannen die ervoor moeten zorgen dat deze plannen algemeen ingang vinden en voor de medefinanciering van een deel van de investeringen in vervoerwijzen die aansluiten bij de milieuen sociaaleconomische doelstellingen van de Unie. Men verlangt een verslag van de Commissie over stedelijke tolheffing en de wenselijkheid ervan. Er wordt ook gepleit voor de invoering van een netwerk voor informatie en verkoop van vervoerbewijzen voor stadsvervoer in de belangrijke steden in de Unie op stations en luchthavens in de plaats van vertrek. Men pleit eveneens voor het opstellen van een ‘gebruikershandvest’ voor het stedelijk vervoer waarbij ook aandacht besteed wordt aan voetgangers en fietsers. Het parlement moedigt de Commissie en de plaatselijke overheden aan om initiatieven zoals autoloze dagen uit te breiden. Stedelijk vervoer is ook gekoppeld aan een industriesector met Europese technologie. Belangrijk is ook het herstelplan voor de Europese economie. Het parlement stelt de invoering voor van een Europees beleid voor standaardisering en certificering van materieel op het vlak van veiligheid, comfort, toegankelijkheid voor personen met verminderde mobiliteit, zachte vervoerbewijzen, schone motoren… Men adviseert om richtlijnen op te stellen met aanbevelingen voor het minimumniveau van de dienstverlening, de evaluatie en inspraak van de burgers. Het Europees Parlement vraagt de Europese Commissie nota te nemen van hun voorstellen en van hun wens dat de Commissie zo snel mogelijk met een actieplan komt. Het ontwerp van voorstel van de Commissie Vervoer en Toerisme van het Europees Parlement kwam volgens rapporteur Gilles Savary

tot stand in nauwe samenwerking met de verschillende politieke groepen.

en wandelen in de stad, en het vrachtvervoer in de stad.

De Europese Commissie

Courrier Challenge(4)

In afwachting van het Actieplan Stedelijke Mobiliteit van de Europese Commissie begint men reeds met een paar initiatieven.

Het Belgische Europees parlementslid Saïd El Khadroui zette een interactief project op rond stedelijke mobiliteit met de naam Courier Challenge. 5 jonge duo’s bezoeken 5 steden en gebruiken er alle vervoersmiddelen. De opdracht bestond erin dat de vijf koppels de stedelijke mobiliteit in Europa onderzoeken door één week lang als koerier zoveel mogelijk pakjes te leveren. Hun eerste opdracht bestond erin zo snel mogelijk in het centrum van hun stad te geraken. Via de website htpp://www.courierchallenge.eu kon men de duo’s een opdracht geven en kreeg men verslag van hun opdrachten. Op 2 februari 2009 startte het project. De Vlaamse duo’s vertrokken richting Barcelona, Stockholm, Tallinn en Londen. Brussel kreeg het bezoek van twee Esten. Men kon de activiteiten dagelijks volgen en ook de eigen mening formuleren over stedelijke mobiliteit. Per stad kan men de eindconclusies van de duo’s lezen, wat een boeiende vergelijking oplevert. Uit de conclusies blijkt dat de stedelijke mobiliteit in Brussel nog voor verbetering vatbaar is. De twee Esten vinden bijvoorbeeld het bussysteem niet overzichtelijk. De toegankelijkheid van bijvoorbeeld treinen voor rolstoelgebruikers kan beter. In Brussel vinden ze de tram het gebruiksvriendelijkst. Ze wijzen er op dat mensen zich ’s nachts onveilig voelen bij het gebruik van het openbaar vervoer.

Op 11 februari 2009(3) kondigde de Europese Commissie op een Conferentie over stedelijke mobiliteit te Brussel een aantal acties aan om de duurzaamheid van het vervoer in de Europese steden te verbeteren alsook te zorgen voor niet vervuilend vervoer. De acties komen na consultatie van alle relevante Europese betrokkenen. Zo zal de Europese Commissie een studie opzetten over ‘groene zones’, die de steden zal helpen de geschikte oplossingen te vinden. Een groeiend aantal Europese steden hebben ‘groene zones’ ingericht om de vervuiling en het lawaai te verminderen. De Europese Commissie zal een uitgebreide studie opzetten om te onderzoeken hoe de integratie tussen verschillende vormen van vervoer kan verbeterd worden in de steden. Betere coördinatie, gemakkelijker verbindingen en het gebruik van één vervoerbewijs kunnen het openbaar vervoer aantrekkelijker maken en de burgers meer keuze bieden voor hun reizen in stedelijke gebieden. De Europese Commissie zal een website openen om de publieke overheden te helpen bij hun zoektocht naar niet vervuilende en energiezuinige voertuigen zoals schone bussen. Een toekomstig CIVITAS-programma zal voorbereid worden. Sinds 2002 heeft de Europese Unie 180 miljoen euro beschikbaar gesteld via het CIVITAS-programma om heel wat vernieuwende maatregelen voor duurzaam stedelijk transport toe te passen en te evalueren. De commissie zal een strategie bepalen om dit programma voor research rond stedelijke mobiliteit verder te zetten. In maart 2009 voorziet de Europese Commissie 5 miljoen euro voor nieuwe projecten rond onder andere de fiets

Voetnoten 1) Groenboek: Een nieuwe stedelijke mobiliteitscultuur. Brussel, Commissie van de Europese Gemeenschappen, 25 september 2007, COM (2007) 551; http://ec.europa.eu/transport/urban/index_en.htm Green Paper on urban mobility. Towards a new culture for urban transport. 2) Europees Parlement 2004-2009, Commissie vervoer en toerisme. Ontwerpverslag over een actieplan inzake stedelijke mobiliteit (2008/2217 (INI)). Rapporteur: Gilles Savary 19.1.2009, www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/organes/ tran/tran_20090210_1500.htm PE 416379/PR/SAVARY/Urban mobility 3) 11/02/2009-New urban mobility actions announced by the Commission at the Urban Mobility Conference today in the frame of the European Sustainable Energy Week, http://ec.europa.eu/transport/urban/index_en.htm 4) Courier Challenge - Stedelijke mobiliteit in Europa, www.courierchallenge.eu

MEI - JUNI 2009

35

Actualiteit

❧

In memoriam Jaap Kruithof

Als Unie Vrijzinnige Verenigingen betreuren wij het heengaan van Jaap Kruithof. Jaap Kruithof was van onschatbare waarde voor de georganiseerde vrijzinnigheid in Vlaanderen. Zo stond hij samen met Leo Apostel aan de wieg van de opleiding Moraalwetenschap aan de Rijksuniversiteit van Gent (RUG) (nu Universiteit Gent). Daarnaast was hij actief betrokken bij de opstart van het toenmalig Humanistisch Verbond (nu HumanistischVrijzinnige Vereniging). Voor zijn levenslange actieve inzet voor het vrijzinnig-humanisme ontving hij dan ook in 2007 de Prijs Vrijzinnig Humanisme. Bovenal stond Jaap Kruithof bekend om zijn vlijmscherpe analyses en stellingen. Taboes waren hem vreemd. En religie moest het vaak ontgelden. Niet God, maar wel de mens was zijn vertrekpunt. Of zoals Jaap Kruithof het ooit zelf verwoordde: “Slechts de mens heeft een intrinsieke waarde.” Zijn gedachten stonden nooit stil. Zo schreef hij in 2000 een analyse van het ‘dehumaniserende’ liberalisme en in 2001 formuleerde hij aanzetten tot vernieuwing in het ‘humanisme’. Het weze duidelijk: Jaap Kruithof was een vrijzinnige pur sang. En zo zullen wij hem ook blijven herinneren.

JAAP KRUITHOF

36

MEI - JUNI 2009

Sonja Eggerickx herkozen tot voorzitter van de Unie Vrijzinnige Verenigingen S ONJA E GGERICKX

WERD OP ZATERDAG

28

MAART HERKOZEN , VOOR EEN TWEEDE MAN DAAT, TOT VOORZITTER VAN DE ZINNIGE

UVV

V ERENIGINGEN

VZW

U NIE V RIJ -

(UVV).

IS DE KOEPELVERENIGING EN DE OFFI -

CIËLE VERTEGENWOORDIGER VAN DE GEORGA NISEERDE VRIJZINNIGHEID IN EN

B RUSSEL . S AMEN

MET HAAR

TALIGE ZUSTERORGANISATIE

L AÏQUE (CAL) ZINNIGE

V LAANDEREN F RANS -

C ENTRE D ’ACTION

VORMT ZE DE

C ENTRALE V RIJ -

R AAD (CVR). SONJA EGGERICKX (COPYRIGHT ISABELLE PATEER OTHERWEYES)

In deze moeilijke tijden, waar angst heerst, ziet Sonja Eggerickx de vrijzinnigheid en kritisch denken als een baken. “Velen bekritiseren de vrijzinnigheid. […] Maar ze vertellen er zelden bij dat vrijzinnigen altijd voorvechters zijn geweest van ontvoogding en emancipatie. Dat we ons hebben ingezet om van elk mens een vrije mens te maken. Dat we altijd voor de volle 100% zijn gegaan voor gelijkheid en solidariteit. Dat we de scheiding tussen kerk en staat, geloof en overheid, nastreven omdat dat de enige manier is om tot een echt menswaardige samenleving te komen. […] Solidariteit, vrijheid en gelijkheid zijn ook vandaag de basis om problemen op te lossen, of je nu vrijzinnig bent of gelovig.” Ze verwees naar de komende StatenGeneraal van de Unie Vrijzinnige Verenigingen, die op zaterdag 26 sep-

tember 2009 zal doorgaan, als een “uitgelezen kans om de vrijzinnigheid van de 21ste eeuw vorm te geven. […] een vrijzinnigheid die ideologieën en achterhoedegevechten overstijgt, een vrijzinnigheid die zaken in zijn context plaatst en een vrijzinnigheid die niet terugplooit op zichzelf en inhoud geeft aan hedendaagse debatten en discussies.” Ze stelde jongeren daarbij centraal en wees op de nood aan een hedendaags imago. Sonja Eggerickx is sedert maart 2006 voorzitter van de Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw en covoorzitter van de Centrale Vrijzinnige Raad vzw. Naast inspecteur-adviseur voor het vak nietconfessionele zedenleer in het secundair onderwijs in Oost- en WestVlaanderen is ze ook voorzitter van de International Humanist and Ethical Union (IHEU).

Actualiteit

Samenstelling Raad van Bestuur UVV verkozen door de Statutaire Algemene Vergadering van 28 maart 2009

VOORZITTER ONDERVOORZITTERS

SECRETARIS PENNINGMEESTER LEDEN

TOEGEVOEGDE EREVOORZITTER WAARNEMERS

EGGERICKX Sonja .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen

TILLEZ Tony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uitstraling Permanente Vorming VERTÉ Dominique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vermeylenfonds PEETERS Sylvain PEETERS Stijn .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Willemsfonds

Oudstudentenbond-VUB

ASSELBERGH Jef . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Magnette-Engel-Hiernaux Stichting BAEKELMANS Remi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opvang BINGEN Franz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wetenschappelijk Steunfonds-VUB BOULEZ Mario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werkgemeenschap Leraren Ethiek BUYL Harry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stuurgroep voor Morele Bijstand COMHAIRE Bert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fonds L. De Coninck DEVUYST Luc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderling Steunfonds Georges Beernaerts ELIAS Katty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vlaams Onderwijs Overleg Platform HANSON-SOUDANT Françoise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. Vuylstekefonds JONCRET Robert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antwerps Liberaal Verbond MOMMAERTS Suzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Humanitas PINXTEN Rik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging PITTOORS Greet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vereniging E. De Craene RAMMELOO Rik . . . . . . . . . . . . . Universitair Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking SLABBAERT Paul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grijze Geuzen STAPPAERTS Frank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Humanistisch-Vrijzinnige Radio STEVENS Marlene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenspel NCZ VAN DER BORGHT Wilfried . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . SOS Nuchterheid VAN DINGENEN Ignace . . . . . . . . . . . . . . . Koepel Vrijzinnige Thuisbegeleidingsdiensten VAN DYCK Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prik VERCARRE Etienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Federatie Vrijzinnige Centra WASTIJN Sara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Humanistische Jongeren MAGITS Michel DHEUR Yvan [WAARNEMER] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Studiekring Vrij Onderzoek GOVERS Willy [WAARNEMER] . . Vrijzinnig Studie-, Archief- en Documentatiecentrum K. Cuypers LARIDON Roland [WAARNEMER] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het Vrije Woord

VOLGENDE VERENIGINGEN HEBBEN GEEN AFGEVAARDIGDE IN DE RAAD VAN BESTUUR

Brussels Studentengenootschap - Comité Feest Vrijzinnige Jeugd - De Maakbare Mens Fonds Tony Bergmann - Volksuniversiteit M. Sabbe - Vrijzinnig Jeugdcentrum Bond Oud Leden ’t Zal Wel Gaan

MEI - JUNI 2009

37

Actualiteit

OPINIESTUK

PERSBERICHT

Euthanasiepraktijk

“Wanneer krijgen we eindelijk een humaan migratiebeleid, zoals beloofd?”

et levenseinde is voor iedereen belangrijk. Het is dan ook nodig erover te blijven nadenken. De grote meerderheid van de ziekenhuizen stelt voor de toepassing van euthanasie vaak, naast de wettelijke voorwaarden, nog bijkomende voorwaarden zoals de palliatieve filter. De bijkomende voorwaarden van de christelijke instellingen zijn restrictiever. Men weigert zelfs euthanasie bij niet-terminale patiënten omwille van de religieuze identiteit van de instelling. De wet betreffende de euthanasie legt nochtans heel wat zorgvuldigheidscriteria vast. Het is schrijnend dat een lijdende mens geconfronteerd wordt met bijkomende voorwaarden en soms zelfs een weigering. Uiteraard heeft een arts gewetensvrijheid en kan hij niet verplicht worden euthanasie toe te passen. In dit geval dient hij door te verwijzen naar een andere arts. Uit de drie rapporten van de Federale Controle- en Evaluatiecommissie Euthanasie blijkt dat de artsen nauwgezet de wettelijke voorwaarden naleven. Artsen gaan niet lichtzinnig om met een vraag naar euthanasie. Het wordt nooit een routine-ingreep. De confrontatie met bijkomende voorwaarden en weigering betekent een aantasting van onze keuzevrijheid en zelfbeschikking. Respect voor de zelfbeschikking van het individu en een optimale levenseindezorg vormen dan ook de basisvoorwaarden voor de humanisering van het levenseinde.

oor het eerst hebben de vertegenwoordigers van de georganiseerde vrijzinnigheid en de erkende erediensten een gemeenschappelijk standpunt aangenomen en interpelleren ze hierbij eenstemmig de overheid over het door haar gevoerde asielbeleid en, meer in het bijzonder, de mensen zonder papieren (de zogenaamse sans-papiers).

Sonja Eggerickx voorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

Omwille van de humanitaire hoogdringendheid van de situatie is ieder nieuw uitstel van een mogelijke oplossing van deze kwestie moreel onverantwoord.

H

V

Als vertegenwoordigers van de erkende erediensten en filosofische overtuigingen in België, willen we onze federale overheid eens te meer interpelleren. Wij vragen haar werk te maken van een globale regeling voor mensen zonder wettig verblijf, die ontredderd zijn door de juridische onzekerheid waarin ze verkeren. Wij vragen haar uitdrukkelijk een realistische, rechtvaardige en edelmoedige regularisatiepolitiek te voeren. Uiteraard hebben we daarbij begrip voor het feit dat ons land niet íedereen kan opvangen, maar dan moet daar wel tegenover staan dat we samen en onverwijld ons uiterste best doen om de levensomstandigheden ook elders te verbeteren. Uiteindelijk vragen we hiermee niet meer dan een getrouwe uitvoering van de beloofde maatregelen in het regeerakkoord.

Deze verklaring is ondertekend door vertegenwoordigers van alle erkende erediensten en filosofische overtuigingen in België. Dat zijn de Unie Vrijzinnige Verenigingen, de anglicaanse Kerk in België, de Boeddhistische Unie van België, het Centraal Israëlitisch Consistorie van België, de katholieke Kerk in België, de Executieve van de Moslims van België, de orthodoxe Kerk in België en de Administratieve Raad voor Protestants-Evangelische Eredienst.

38

MEI - JUNI 2009

LEZERSBRIEF

Klopjacht op seksuele delinquenten

Ondraaglijk lijden

enst u te weten of er een pedofiel in uw buurt woont? Of wilt u er één melden? Dat kan vanaf deze week (2 maart 2009) allemaal dankzij de website stopkinderporno.be. Slechts één muisklik zijn we verwijderd van informatie over de verblijfplaats van veroordeelde pedofielen. En met wat puzzelwerk weten we ook de identiteit van de slachtoffers. Volgens de oprichter van de website, Chris Hölsken, is het aan ons, aan de samenleving, om die seksuele delinquenten in de gaten te houden. “Niet akkoord”, zeggen de minister van Justitie en Child Focus. En ze zijn niet de enige die deze mening zijn toegedaan. Ook de Unie Vrijzinnige Verenigingen (UVV) is sterk gekant tegen dit initiatief. Het is niet de taak van een enkeling om recht te spreken, dit blijft een voorbehouden prerogatief van bevoegde overheidsinstanties.

W

Het ligt allerminst in de bedoeling van UVV de misdrijven begaan door seksuele delinquenten te bedekken met de mantel der liefde. Het hoeft geen betoog dat we personen die zich bezondigen aan seksuele delicten moreel veroordelen. De rechterlijke macht doet dit trouwens op strafrechtelijke basis. Dit mag ons echter niet blind maken voor de onaantastbare burgerrechten waar ook seksuele delinquenten over beschikken. Het recht op privacy bijvoorbeeld. Met het eventuele bekendmaken van de daders is de kans groot dat ook de slachtoffers in éénzelfde beweging gekend zijn. De slachtoffers worden dan eensklaps een tweede keer slachtoffer. Het initiatief is niet alleen nefast voor daders en slachtoffers, de gemeenschap deelt hier evenzeer in de klappen. Met het openbaar maken van dit soort informatie creëer je massahyste-

rie en onveiligheidsgevoelens, wat dan weer leidt tot een klopjacht. Taferelen uit lang vervlogen tijden zou je denken, maar niets is minder waar. Bij identificatie en stigmatisatie is de kans reëel dat de veroordeelde geïsoleerd raakt, onderduikt, hervalt en onvindbaar blijkt. Hulpverlening en preventie is in dit geval dan uitgesloten. Ook een expert als Siegfried Koeck, als psycholoog verbonden aan het Universitair Forensisch Centrum te Antwerpen, is niet gewonnen voor de website. “Los van het feit dat het niet wettig is, heeft niemand baat bij de bekendmaking van die namen. Zo kan het een succesvolle therapie dwarsbomen.” Stigmatiseren is geen oplossing, integendeel zelfs. Behandeling kan dit (deels) wel zijn. “Internationale studies tonen aan wanneer men zich beroept op gedragstherapeutische technieken, al dan niet in combinatie met medische begeleiding, recidive significant wordt teruggedrongen. Dit heeft zijn nut bewezen, wat niet kan gezegd worden van initiatieven zoals stopkinderporno.be”, aldus Siegfried Koeck. “Daarenboven kan een bepaalde interventie bij de ene effect hebben en bij de andere niet. Dit initiatief houdt dan ook geen rekening met de diversiteit van heel de populatie.” Overheid, experts en een groot deel van het middenveld zijn het dus eens, met de website maak je meer kapot dan wat je preventief zou kunnen hopen te verhelpen. En wanneer de balans zo ver in het negatieve doorslaat, moet er tegen een dergelijk initiatief dan ook gereageerd worden. Bij deze. Sonja Eggerickx voorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

Actualiteit

OPINIESTUK

ijdens de uitzending van Terzake op 23 maart 2009 werd ik getroffen door de schrijnende beelden van de 93-jarige dame Amelie Van Esbeen in haar rusthuiskamer. Ten gevolge van verschillende ouderdomskwalen is voor haar het leven ondraaglijk geworden. Ze stelde herhaaldelijk de vraag naar euthanasie maar wordt niet geholpen omdat ze niet binnen de voorwaarden van de wet zou vallen. Vanuit het zelfbeschikkingsrecht van het individu heb ik alle respect voor de gemaakte keuze van de dame. Het is belangrijk dat de ouderen- en levenseindezorg voldoende middelen krijgen om een optimale ondersteuning te bieden aan de mensen in hun laatste levensfase. Ondanks een goede zorg blijft bij een aantal mensen toch een stervenswens bestaan omdat voor hen het lijden ondraaglijk geworden is. Deze situatie toont nogmaals aan dat een maatschappelijk debat en verdere verfijning van de euthanasiewet wenselijk is. De talloze reacties die begrip opbrengen voor de wens van deze vrouw bewijzen dat de bevolking hiervoor open staat. Een democratische samenleving mag niet onverschillig blijven voor het lijden van haar burgers.

T

Sonja Eggerickx voorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

Het Laatste Nieuws 25/03/2009

MEI - JUNI 2009

39

Actualiteit

PERSBERICHT

OPINIESTUK

Het condoomgebruik van paus Benedictus XVI

Politiek moet

e Unie Vrijzinnige Verenigingen en haar 37 Vlaamse en Brusselse lidverenigingen steunen nadrukkelijk de vraag van verschillende politieke partijen om de pauselijke nuntius ter verantwoording te roepen met betrekking tot de recente uitspraken van paus Benedictus XVI tegen het condoomgebruik. We vragen aan minister van Buitenlandse Zaken Karel De Gucht om de nuntius hierover aan te spreken. De Unie Vrijzinnige Verenigingen en haar lidverenigingen beklemtonen dat de uitspraken van de paus, als geestelijke leider van een grote kerk en als staatshoofd, manifest in strijd zijn met de mensenrechten en daarom elk beschaafd land moeten doen besluiten om te reageren. Dat België zich in dit rijtje zou plaatsen is niet meer dan evident, zelfs over alle politieke gezindten heen.

D

Namens de Unie Vrijzinnige Verenigingen en haar lidverenigingen, Sonja Eggerickx voorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

40

MEI - JUNI 2009

euthanasiedebat nieuw leven inblazen et euthanasiedebat moet opnieuw worden geopend. De huidige euthanasiewet blijkt ontoereikend om een gepast antwoord te bieden op verschillende vragen die de laatste tijd worden gesteld. De reportage in Terzake gisterenavond op Canvas bewijst dit nog maar eens. In de reportage verwoordt Diane, een vrouw van 42 jaar die door een hersenbloeding verlamd is geraakt, haar wens om tot euthanasie over te gaan en tegelijkertijd haar organen te schenken aan vijf kinderen. Vast staat dat de wil van Diane om haar organen te doneren een edelmoedig gebaar is dat alle respect verdient. Maar tegelijkertijd is het zo dat haar vraag om euthanasie, gekoppeld aan orgaandonatie, heel wat nieuwe vragen oproept. In hoeverre mag/kan een arts beslissen over leven en dood als er voordeel mee gepaard gaat, namelijk het gebruik van organen? In welke mate kan je vanuit medisch oogpunt organen gebruiken voor transplantatie als deze afkomstig zijn van iemand die gestorven is door euthanasie? In hoeverre zijn patiënten, bij wie euthanasie plaatsvindt, geschikt als donor? Kan een arts tegelijkertijd aan beide vragen tegemoet komen? Waar begint en stopt de vraag tot euthanasie en waar deze tot orgaandonatie? En binnen welk juridisch en ethisch kader moet een arts zich in dit geval bewegen? Voor wat betreft het geval van Diane geven de artsen aan dat ze haar vragen inwilligden in overeenstemming met hun geweten en dat ze zelf een duidelijk kader schiepen waarbinnen ze wensten te handelen. Zo werden twee artsen aangesteld: één die zich ontfermde over de vraag tot euthanasie en één die zich bezighield met de orgaandonatie. En dit om de euthanasievraag

H

en de orgaandonatie strikt gescheiden te houden en elke belangenvermenging te vermijden. Bovendien besloten ze om de organen niet te gebruiken binnen het eigen ziekenhuis om ook elk vermoeden van persoonlijk voordeel weg te nemen. Tot slot oordeelden ze dat het hart moest stilstaan vooraleer tot transplantatie kon worden overgegaan. Wat betekent dat het hart niet kon worden getransplanteerd. Het weze duidelijk: de artsen zijn alles behalve lichtzinnig omgesprongen met de wens van Diane. Maar tegelijkertijd begeven ze zich op een delicaat terrein. Want waar eindigt de dood van de ene en waar begint het leven van de andere? België beschikt op dit moment zowel over een euthanasiewet als een wet op orgaandonatie, maar we hebben geen wet die beide zaken verenigt. De wens van Diane legt nog maar eens de kern van de huidige euthanasieproblematiek bloot. Regelmatig stellen mensen nieuwe vragen waarin ze te kennen geven op welke manier ze afscheid wensen te nemen van het leven. Maar vaak blijken het vragen te zijn waarop ons huidig wetgevend kader geen gepast antwoord kan bieden. Diane is immers niet de enige. “Er moet een maatschappelijk debat worden gevoerd rond deze zeer uitzonderlijke vraag”, stelde Patrick Cras, één van de behandelende artsen van Diane, in Terzake. Absoluut juist. Maar op dit moment is het belangrijk verder te gaan en gans het euthanasiedebat opnieuw te openen en dit in alle sereniteit en openheid. Want het zelfbeschikkingsrecht van mensen is een recht dat we niet zomaar naast ons neer kunnen leggen. Sonja Eggerickx voorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

Actualiteit

Opening Karel Poma krijgt Antenne Morele Dienstverlening Lier Prijs Vrijzinnig Humanisme 2009

Ines Jottier moreel consulent AMD Lier

p 6 maart werd de Antenne Morele Dienstverlening (AMD) te Lier officieel geopend. Dit gebeurde tijdens de gebruikelijke openingsreceptie. Het werd een sfeervolle avond met drie interessante sprekers, een zeer gesmaakt aanbod van hapjes en drankjes, en goede muziek gespeeld door leerlingen van de stedelijke muziekacademie. Mevr. Marleen Vanderpoorten kreeg, als burgemeester van Lier, als eerste het woord om de AMD in haar stad te kunnen verwelkomen. Zij maakte voor de 108 aanwezigen een uitgebreide schets over het reilen en zeilen in Lier, en over de rol die de AMD zal kunnen opnemen in het sociaal netwerk van de stad. Daarna sprak mevr. Sonja Eggerickx de groep aanwezigen toe als voorzitter van de Unie Vrijzinnige Verenigingen. Zij had het voornamelijk over de vrijzinnige waarden die telkens aan de basis liggen in de morele dienstverlening. Dhr. Luc Meys, voorzitter van de Instelling voor Morele Dienstverlening

O

MARLEEN VANDERPOORTEN

INES JOTTIER

SONJA EGGERICKX

Antwerpen mocht het rijtje afronden met een eveneens interessante en ludieke noot als afsluiter. De dag na de receptie werd er, vanuit de AMD, een stand bemand op de zaterdagse markt in het centrum van Lier. Bedoeling was om met flyers en ballonnen een ruime bekendmaking te doen rond de opendeurdag van woensdag 11 maart. De opendeurdag werd ook een succes. Misschien niet zozeer in opkomst, maar wel in de gerichte interesse waarmee toch een heel aantal mensen de AMD bezochten en meer konden leren over de dienstverlening die er wordt aangeboden. Enkele leerkrachten zedenleer uit de streek staken een handje toe met hapjes en een drankje. De AMD is gelegen in de Antwerpsestraat 148 te Lier (vlakbij de Vest). Iedere woensdag en vrijdag zal Ines Jottier, verbonden aan het CMD Herentals, er permanentie houden om ook aan de Lierse bevolking de morele dienstverlening te kunnen aanbieden.

p 21 juni, de Internationale Dag van het Humanisme, reikt de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV) haar Prijs Vrijzinnig Humanisme 2009 uit aan Karel Poma. Dit omwille van zijn zeer gedreven persoon die in moeilijke omstandigheden zijn stempel gedrukt heeft op de vrijzinnigheid in Vlaanderen. Als onder meer verzetsman tijdens WOII, voorzitter van de Oudervereniging voor de Moraal (OVM) (1968 tot 1974), stichtend voorzitter van de RIBZ (Raad voor Inspectie en Begeleiding niet-confessionele Zedenleer), staatssecretaris voor Leefmilieu (1974 tot 1977) en minister in de Vlaamse Executieve (1981 tot 1985) zette Karel Poma zich in vanuit een vrijzinnig-humanistische drijfveer voor een meer humane samenleving. De uitreiking vindt plaats op zondag 21 juni op den Beerschot, de favoriete club van Karel Poma. Vanaf 15 uur is iedereen daar welkom.

O

Voor meer info: Björn Siffer, woordvoerder HVV T 03 233 70 32 of gsm 0478 47 57 31 [email protected]

LUC MEYS

KAREL POMA

MEI - JUNI 2009

41

Actualiteit

Een knuffel genaamd Charles Darwin Sonny Van de Steene consulent-stafmedewerker

ok dit jaar sloegen de Unie Vrijzinnige Verenigingen en de Vrije Universiteit Brussel de handen in elkaar om de feestelingen van de Lentefeesten en Feesten Vrijzinnige Jeugd een mooi geschenk te geven. De feesten symboliseren belangrijke overgangsmomenten in de evolutie van jongeren naar volwassenheid. En aangezien de vader van de evolutietheorie dit jaar volop gevierd wordt ter gelegenheid van zijn geboorte 200 jaar geleden en de publicatie van zijn beruchte werk On the Origin of Species 150 jaar geleden, diende hij als inspiratiebron voor de cadeaus.

O

De feestelingen van de Lentefeesten krijgen een popje met de looks van een lieve oude opa. Iemand die over hen waakt, met hen speelt en plezier maakt. Een knuffel genaamd Charles Darwin. De jongeren die hun Feest Vrijzinnige Jeugd vieren, krijgen allen het fascinerend boekje Door sterren omgeven: een lichtje op evolutie, waarin het ontstaan en de evolutie van het heelal en het leven via een leerrijk verhaaltje en speelse tekeningen verteld wordt. We wensen hen allen een heel fijn feest en hopen dat ze veel plezier beleven aan hun geschenk.

42

MEI - JUNI 2009

MEI - JUNI 2009

43

Actualiteit

BOEKBESPREKING

De kunst buiten het zelf te treden. Naar een spiritueel atheïsme. Franky Bussche hoofd van dienst Studie en Onderzoek

eze publicatie verschijnt naar aanleiding van een studiedag over spiritualiteit voor de moreel consulenten in Vlaanderen, die plaatsvond in september 2007 aan de Vrije Universiteit Brussel. De studiedag werd gehouden in het kader van de Leerstoel Humanistiek en werd georganiseerd door de Unie Vrijzinnige Verenigingen.

D

Nog te vaak wordt het begrip spiritualiteit in beperkte zin geïnterpreteerd als het geloof in een ‘God’ of een bovennatuurlijke werkelijkheid. Omdat het regelmatig in verband wordt gebracht met esoterie, spiritisme of new age, lijkt het niet thuis te horen in een levensbeschouwing die atheïstisch en wetenschappelijk georiënteerd is. De diverse bijdragen onderzoeken hoe spiritualiteit, begrepen in brede antropologische en filosofische zin, zich vandaag verhoudt tot een vrijzinnig-humanistische levensbeschouwing. Volgende vragen staan centraal: hoe kan men spiritualiteit begrijpen en beleven in relatie tot een rationeel en wetenschappelijk wereldbeeld? Hoe onderscheidt een ‘spiritueel atheïsme’ zich van de talrijke esoterische en commerciële vormen van spiritualiteit in onze samenleving? Hoe kan dit uitdrukking vinden in humanistisch geïnspireerde zorgpraktijken? In haar bijdrage wijst Gily Coene er op dat vanuit hun betrokkenheid in zorgpraktijken moreel consulenten regelmatig geconfronteerd worden met levensvragen en spirituele vragen. Er bestaat nog heel wat verwarring en weerstand met betrekking tot spiritualiteit. Men brengt spiritualiteit nog vaak in verband met geloof in een god, een bovenna-

44

MEI - JUNI 2009

tuurlijke werkelijkheid of met esoterie. Gily Coene staat uitgebreid stil bij de hedendaagse zingevers en zinzoekers. Religie, spiritualiteit en atheïsme, en spiritualiteit versus wetenschap en rationaliteit worden besproken. Het begrip atheïstische religiositeit en spiritualiteit bij Leo Apostel zal in verschillende bijdragen aan bod komen. Gily Coene wijst op het belang van spiritualiteit in de zorg voor de ander. Zelfbepaling en emancipatie zijn voor haar geen louter persoonlijke aangelegenheden, maar staan in een dialectische verhouding tot een sociale, gegeven omgeving. Vanuit dit perspectief dienen humanisten dan ook kritisch te staan tegenover spirituele tendensen die het loutere terugplooien op zichzelf voorstaan. Dominique Verté en Wiske Verhaest bestuderen het hedendaags zingeven in Vlaanderen. In het Levensvragenonderzoek bekijken ze levensbeschouwing als zingevingskader en gaan ze na of er in Vlaanderen een mogelijke indeling in levensbeschouwelijke groepen bestaat, die de traditionele levensbeschouwelijke tussenschotten overstijgt. Jean Paul Van Bendegem bespreekt uitvoerig de atheïstische religiositeit van Leo Apostel. Van Bendegem pleit voor een ervaringsatheïsme of een belevingsatheïsme, een atheïsme dat niet louter een verstandelijke, intellectuele levensvisie is, maar dat ook een doorleefde, doorvoelde en empathische kijk is op mens, maatschappij en wereld. Hij verheldert het concept ‘atheïstische religiositeit’ zodanig dat een vrijzinnig humanist kan inzien dat niet wordt gevraagd dat de vrijzinnige zijn agnosticisme of atheïsme ‘opgeeft’ en ruimte zou creëren voor een deze wereld overstijgende, religieuze ervaring. Men blijft binnen deze wereld. De uitdaging is om

die gegeven wereld zo intiem en intens mogelijk te leren kennen en ervaren. Het betreft een doordenken van wat een positief atheïsme kan inhouden. Ton Jorna onderzoekt in zijn bijdrage waarom spiritualiteit zoveel weerstand oproept. Hij kijkt hoe spiritualiteit zich verhoudt tot levensbeschouwing: met name godsdienst, atheïsme en humanisme. Hij legt de nadruk op het onderweg zijn als spirituele ervaring. Voor hem is spiritualiteit een levenshouding, waarin men niet alleen de harmonie maar ook de confrontatie vindt en zoekt. Hij sluit af met een beschrijving van wat spiritualiteit voor een humanistische begeleider in een verzorgingstehuis zou kunnen betekenen. Een klassiek humanisme dat de mens centraal stelt en vindt dat hij aan zichzelf genoeg heeft, houdt geen stand in de realiteit. Voor Eddy Borms is spiritualiteit het talent om open te staan voor het andere en zich te binden. Het is voor hem de kunst om bijzondere relaties te hebben met dingen, plaatsen, mensen en ten slotte met zichzelf. Voor deze spiritualiteit zal hij rationele argumenten geven en ze humanistisch en atheïstisch noemen. Atheïstische spiritualiteit is geen zuivere theoretische aangelegenheid. Spiritualiteit is een activiteit die kan worden geoefend. We kunnen leren omgaan met de autonomie van dingen en van anderen. We kunnen gevoelig worden voor de manier waarop we geraakt worden door iets. Wim Van Moer analyseert de atheïstische religieuze ervaring. Hij verwijst onder andere naar Erich Fromm die stelt dat ‘God’ geen noodzakelijk intrinsiek element is van de religieuze ervaring. Hij schetst ook de mogelijke relevantie voor de humanistische praktijk van de moreel consulenten op het vlak

van zingeving en plechtigheden. Hilde Debacker ziet Marcus Aurelius als inspiratiebron voor een hedendaagse spirituele levenskunst. Ze bekijkt een aantal stoïsche houdingen en oefeningen. Marc Van den Bossche gaat eerst na wat met spiritualiteit vanuit traditioneel perspectief bedoeld wordt. Vervolgens toont hij aan de hand van de ideeën van Merleau-Ponty en Dewey dat een louter geestelijke interpretatie van spiritualiteit niet langer houdbaar is. Bevindingen uit de neuropsychologie ondersteunen dat argument. Marc Van den Bossche tracht een beeld van transcendentie en spiritualiteit te schetsen dat een lichamelijke en horizontale invulling krijgt. Zowel onze verbondenheid met het grotere evolutionaire geheel van de natuur als de erotische relatie die we met de ander kunnen hebben, zijn daar volgens hem voorbeelden van. Daniel Acke heeft het over de kunst buiten zichzelf te treden en over de voorwaarden van een humanistische spiritualiteit. Hij beschouwt spiritualiteit als een antropologische ervaring, die studieobject is van de menswetenschappen, en die zowel religieuze als agnostische vormen kan aannemen. Nicole Note en Pieter Meurs willen in hun bijdrage aangeven wat de kern is van zin en wat er gemeenschappelijk is in al deze verschillende concepten van zinervaring. Ze willen een antwoord formuleren op de vraag hoe het leven zinvol geleefd kan worden. Ze bieden geen inhoudelijke pasklare formules maar algemene principes die kunnen dienen als leidraad. Hoe gaat een mens om met het verliezen van de menselijke identiteit door trauma, geweld, ziekte of andere tegenslag? Kathleen Coessens wil deze vragen benaderen vanuit een spirituele

levenshouding. Het begrip ‘spiritualiteit’ kan worden beschouwd als een innerlijke kracht die vorm geeft aan de menselijke identiteit. Ze houdt een pleidooi voor een geïntegreerde humanistische spiritualiteit waarin de dynamiek van de persoon vanuit de brug lichaam-geest, en de cultuurgebonden en persoonlijke ervaringen in het helingsproces een belangrijke rol spelen. Jolanda Bource is in Nederland werkzaam als humanistisch geestelijk verzorger bij justitie in een Huis van Bewaring. Ze formuleert een invulling van het begrip humanistische spiritualiteit en onderzoekt hoe ze hiermee in haar werkpraktijk in het gevangeniswezen te maken heeft. Na een analyse van de onterechte verbondenheid van of binding tussen religie en spiritualiteit stelt Rik Pinxten voor om het domein van spiritualiteit verder af te bakenen en dit in de lijnen

uitgezet door vrijzinnig-humanistische voorgangers zoals Apostel en Kruithof. Hij trekt de decentrering die de persoon als psychisch en als biologisch wezen meemaakt door naar een cultureel-religieuze decentrering, waarin de diversiteit van de mens en de mensheid ervaren kan worden. Met deze publicatie krijgen we zeer gevarieerde bijdragen over spiritueel atheïsme, dat duidelijk meer inhoudt dan een ‘a-theïsme’, dat de loutere ontkenning van een godsbestaan impliceert. Spiritueel staat ook voor scherpzinnig en verwijst naar een rationaliteit die nog al te vaak in een enge betekenis begrepen wordt. De kunst buiten het zelf te treden. Naar een spiritueel atheïsme. Gily Coene (red.) Brussel, VUBPRESS, 2008, 247 p. ISBN 978 90 5487 502 4

MEI - JUNI 2009

45

Actualiteit

Centre Erasme

Seminarie filosofie in het hartje van de Provence In navolging van vele filosofen en humanisten werd het Centre Erasme opgericht. Het wordt beschouwd als een Centre de philosophie, d’art et de métier. De naam Erasme wordt gebruikt als eerbetoon aan een van de grote humanisten uit de Europese cultuur, Erasmus! Het centrum is gevestigd in een oude (grotendeels gerestaureerde) karakteristieke boerderij. Wat: Seminarie filosofie Thema: Vrijheid en verantwoordelijkheid: lotgevallen en metamorfosen van het subject bij Sartre en Levinas Begeleiding: Prof. dr. Hubert Dethier (tot aan zijn emeritaat hoogleraar Filosofie aan de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit van Amsterdam) en Jan Van den Brande (licentiaat Filosofie en moreel consulent). Wanneer: 16 augustus - 22 augustus 2009 Waar: Het Centre Erasme is gelegen in St. Etienne des Sorts. Een rustig dorpje aan de oevers van de Rhône vlakbij Pont St Esprit, Avignon en Orange. Kostprijs: 550 euro (INCLUSIEF

VERBLIJF, CURSUS, ONTBIJT EN UITGEBREIDE LUNCH).

Meer informatie hierover kan je vinden op de website www.centre-erasme.nl

Hujo organiseert logo-wedstrijd Waardige Samenleving Ontwerp vóór 17 mei het logo voor een waardige samenleving en ga in juli met Hujo naar Roemenië! De Humanistische Jongeren (Hujo) organiseren een wedstrijd om het logo voor een waardige samenleving te ontwerpen. Een waardige samenleving is een samenleving die de grote verscheidenheid respecteert tussen individuen en groepen met oog voor de individuele ontplooiing en ontwikkeling van alle burgers. Hierbij wordt niemand uitgesloten en voelt iedereen zich verantwoordelijk voor de onderlinge samenhang en verbondenheid. Een echt ‘waardige’ samenleving heeft oog voor de problemen en uitdagingen rond waarden en normen, plichten en regels, niet in het minst waar deze mogelijk in conflict treden met het gehanteerde wereld- en mensbeeld van haar leden. Samen met de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV), het Vermeylenfonds, het Willemsfonds, de Maakbare Mens, Uitstraling Permanente Vorming en de Unie van Vrijzinnige Verenigingen (UVV) organiseren de Humanistische Jongeren het project “waardige samenleving” rond vrij onderzoek, gelijke kansen, vrijheid, solidariteit en andere levensbeschouwingen. Momenteel zijn er een 30-tal regionale discussiegroepen opgestart in Vlaanderen en Brussel en wordt de discussie virtueel gevoerd op het forum waardige samenleving . De resultaten van de eerste discussies worden gepresenteerd op woensdag 18 november 2009 in de Vooruit in Gent. Op die dag zal ook de laureaat van deze wedstrijd voorgesteld worden. Het ontwerp van logo moet door uitstraling en vorm bijdragen tot de herkenbaarheid van het project Waardige Samenleving en moet per mail verstuurd worden naar [email protected] ten laatste op 17 mei 2009.

Het reglement van de wedstrijd, de vereisten voor het ontwerp en het deelnameformulier zijn te vinden op www.hujo.be Voor meer info: Pascal Nicolas 0497/58 54 97 of [email protected]

46

MEI - JUNI 2009

Brieven aan Darwin

Winnie Belpaemes brief aan Darwin IN 1859 PUBLICEERDE CHARLES DARWIN ZIJN OPHEFMAKENDE BOEK ON THE ORIGIN OF SPECIES. 150 JAAR LATER WIL DE UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN, GEÏNSPIREERD DOOR HAAR VRIJZINNIG-HUMANISTISCH GEDACHTEGOED, DIT IN DE SCHIJNWERPERS PLAATSEN. HET GEHELE JAAR 2009 DOOR KAN JE IN IEDERE UVV-INFO DE CORRESPONDENTIE LEZEN TUSSEN DARWIN, AAN DE HAND VAN EEN AANTAL BRIEVEN GESELECTEERD UIT ZIJN ENORME BRIEFWISSELINGSOEUVRE , EN HEDENDAAGSE SCHRIJVERS, WETENSCHAPPERS…

Letter 2814 Darwin, C. R. to Gray, Asa, 22 May [1860] Down Bromley Kent, May 22 My dear Gray. Again I have to thank you for one of your very pleasant letters (of May 7th), enclosing a very pleasant remittance of 22£.- I am in simple truth astonished at all the kind trouble you have taken for me. I return Appleton's account.- For the chance of your wishing for a formal acknowledgment, I send one.- If you have any further communication to the Appletons pray express my acknowledgment for his generosity; for it is generosity in my opinion. I am not at all surprised at sale diminishing: my extreme surprise is at greatness of sale. No doubt the public has been shamefully imposed on! for they bought the book, thinking that it would be nice easy reading. I expect the sale to stop soon in England: yet Lyell wrote to me the other day that calling at Murrays he heard that 50 copies had gone in previous 48 hours.- I am extremely glad that you will notice in Silliman additions in the Origin. Judging from letters (& I have just seen one from Thwaites to Hooker) & from remarks, the most serious omission in my book was not explaining how it is, as I believe, that all forms do not necessarily advance,-how there can now be simple organisms still existing.- The article in Med. & Chirurg. Review is by Carpenter.- I would send Pictet's, if you cannot see it, but I should. require it back.- Sedgwick has been firing broadsides into me, but exclusively on geological grounds.- Prof. Clarke of Cambridge says publickly that the chief characteristic of such books as mine is their ''consummate impudence''.I hear there is very severe review on me in North British by a Revd. Mr Dunns, a free-Kirk minister & dabbler in Nat. Histy. I should. be very glad to see any good American Reviews,-as they are all more or less useful.You say that you shall touch on other Reviews.- Huxley told me some time ago that after a time he would write review on all Reviews, whether he will I know not.- If you allude to Edinburgh, pray notice some of the points 48

MEI - JUNI 2009

which I will point out on separate slip. In ''Saturday Review'' (one of our cleverest periodicals) of May 5th. p. 573 there is a nice article on Owen's Review, defending Huxley, but not Hooker; & the latter I think Owen treats most ungenerously.- But surely you will get sick unto death of me & my Reviewers.With respect to the theological view of the question; this is always painful to me.- I am bewildered.- I had no intention to write atheistically. But I own that I cannot see, as plainly as others do, & as I should wish to do, evidence of design & beneficence on all sides of us. There seems to me too much misery in the world. I cannot persuade myself that a beneficent & omnipotent God would have designedly created the Ichneumonidæ with the express intention of their feeding within the living bodies of caterpillars, or that a cat should play with mice. Not believing this, I see no necessity in the belief that the eye was expressly designed. On the other hand I cannot anyhow be contented to view this wonderful universe & especially the nature of man, & to conclude that everything is the result of brute force. I am inclined to look at everything as resulting from designed laws, with the details, whether good or bad, left to the working out of what we may call chance. Not that this notion at all satisfies me. I feel most deeply that the whole subject is too profound for the human intellect. A dog might as well speculate on the mind of Newton.- Let each man hope & believe what he can.Certainly I agree with you that my views are not at all necessarily atheistical. The lightning kills a man, whether a good one or bad one, owing to the excessively complex action of natural laws,-a child (who may turn out an idiot) is born by action of even more complex laws,-and I can see no reason, why a man, or other animal, may not have been aboriginally produced by other laws; & that all these laws may have been expressly designed by an omniscient Creator, who foresaw every future event & consequence. But the more I think the more bewildered I become; as indeed I have probably shown by this letter. Most deeply do I feel your generous kindness & interest.Yours sincerely & cordially | Charles Darwin

Down House te Bromley, Kent, 22 mei 1860 Mijn beste Gray, Eens te meer moet ik U bedanken voor een van Uw bijzonder aangename brieven (die van 7 mei), met daarbij een al even aangename overschrijving van 22 pond. -Het is gewoon verbazingwekkend hoeveel moeite U zich voor mij getroost. Ik stuur U hierbij de factuur van Appleton terug.Voor het geval U graag een formeel ontvangstbewijs had gehad, stuur ik er U een.- Mocht U verder nog met de Appletons corresponderen, betuigt U dan alstublieft mijn dank voor hun vrijgevigheid; want in mijn ogen is het vrijgevigheid. Het verbaast mij zeker niet dat de verkoop daalt: wat mij buitengewoon verbaast, is dat de verkoop zo groot is. Het lijdt geen twijfel dat het publiek schaamteloos is opgelicht! Zij hebben het boek immers gekocht in de veronderstelling dat het leuke, licht verteerbare lectuur was. Ik verwacht dat de verkoop in Engeland spoedig zal stilvallen; en toch schreef Lyell mij nog maar pas dat hij bij Murrays had gehoord dat ze net 50 exemplaren hadden verkocht in de voorbije 48 uur. - Ik ben erg tevreden dat U in het American Journal of Science and Arts de toevoegingen aan Het ontstaan van soorten zult bespreken -afgaande op brieven (ik heb er net één gezien van Thwaites aan Hooker) en opmerkingen was de belangrijkste omissie in mijn boek dat ik niet verklaarde waarom volgens mij niet noodzakelijk alle levensvormen zich verder ontwikkelen- over hoe het mogelijk is dat er nu nog steeds eenvoudige organismen kunnen bestaan. -Het artikel in Medical Chirurgical Review is van de hand van Carpenter.- Ik zou U Pictets recensie kunnen bezorgen als U die niet kunt vinden, maar dan zou ik die wel graag terug krijgen.- Sedgwick probeert mij te rammen, zij het louter op geologische argumenten.- Prof. Clarke van Cambridge heeft openlijk verklaard dat het belangrijkste kenmerk van boeken zoals het mijne hun “volstrekte schaamteloosheid” is.Ik heb opgevangen dat er in North British een zeer negatieve recensie is verschenen van de hand van een zekere weleerwaarde Heer Dunns, een presbyteriaanse predikant en amateurbioloog. Ik zal al blij zijn als er ook maar één positieve Amerikaanse recensie komt -aangezien die mij toch allemaal in min of meerdere mate kunnen helpen.- U zei dat U het kort over enkele andere recensies zou hebben. Even geleden vertelde Huxley mij dat hij na een tijd een recensie zou schrijven over alle recensies, maar of hij dat werkelijk zal doen, weet ik niet.- Als U de Edinburgh Review aanhaalt, houdt U dan alstublieft rekening met sommige van de punten die ik op een apart blad zal vermelden.- In de Saturday Review (een van onze hoogststaande weekbladen) van 5 mei staat er op p. 573 een goed artikel over

Owens recensie, dat Huxley verdedigt maar Hooker niet; en ik vind dat Owen die laatste bijzonder veel onrecht aandoet.- Maar U zult mij en mijn resencenten intussen wel grondig beu zijn.Met respect voor de theologische invalshoek; dit is altijd pijnlijk voor mij.- Ik ben verbijsterd.- Ik had niet de minste intentie om atheïstisch te schrijven. Maar ik beken dat ik geen bewijs kan zien van ontwerp en goedheid rondom ons, zo duidelijk als anderen dat wel kunnen en zoals ik ook graag zou kunnen. Het lijkt mij dat er te veel lijden bestaat in de wereld. Ik kan mezelf er niet van overtuigen dat een algoede en almachtige God in Zijn Creatie de sluipwespen zou hebben ontworpen met de uitdrukkelijke bedoeling dat ze levende rupsen van binnenuit zouden opeten, of dat een kat met muizen zou spelen. Als ik dit niet geloof, heb ik ook niet de behoefte te geloven dat het oog doelbewust is ontworpen. Aan de andere kant neem ik er geen genoegen mee om te kijken naar dit wonderlijk universum en dan in het bijzonder de menselijke natuur en dan te besluiten dat alles het resultaat is van een brute kracht. Ik ben geneigd om alles te zien als het resultaat van ontworpen wetten, waarbij de verdere details, zowel ten goede als ten kwade, overgelaten worden aan wat wij toeval zouden kunnen noemen. Niet dat deze visie mij hoegenaamd enige voldoening schenkt. Het is mijn diepe overtuiging dat de hele kwestie het menselijke redeneervermogen overstijgt. Het is alsof een hond zou speculeren over het brein van Newton.- Laat ieder hopen en geloven wat hij kan. Uiteraard ben ik het met U eens dat mijn theorieën zeker niet noodzakelijk atheïstisch zijn. Als een man -een goede of een slechte- wordt doodgebliksemd, is dat te wijten aan een onwaarschijnlijk complexe interactie van natuurwetten, een kind (dat later een idioot kan blijken) wordt geboren door de interactie van nog complexere wetten,- en ik zie geen reden waarom de mens, of een ander dier, in oorsprong niet door nog andere wetten kan zijn ontstaan, en dat al die wetten niet met een duidelijke doelmatigheid kunnen zijn ontworpen door een alwetende Schepper, die iedere toekomstige gebeurtenis en gevolg kon voorzien. Maar hoe meer ik hierover nadenk, hoe meer ik erdoor in de war raak; wat U ongetwijfeld al duidelijk was geworden bij het lezen van deze brief. Uw goedheid en interesse worden door mij zeer gewaardeerd.Met vriendelijke en hartelijke groeten, Charles Darwin ✱

Vertaald door Nils Van den Bergh, moreel consulent CMD Turnhout

MEI - JUNI 2009

49

Brieven aan Darwin

Geachte Heer Darwin, Dear Charles, Het is dit jaar tweehonderd jaar geleden dat u geboren werd. Nog steeds wordt u herdacht. Miljoenen mensen kennen uw naam. De grondbeginselen van uw evolutietheorie zijn gemeengoed geworden. Dat een mens, en zijn gedachtegoed, zó lang verder leeft in de geesten en harten van degenen die na haar of hem komen, is slechts weinigen gegeven. Nu ja, u heeft ons dan ook iets heel bijzonders nagelaten: een origineel ideeëngoed, een inzicht dat een kaderende verklaring biedt, een handleiding met ‘wetten van het Leven’. Leven, dat helaas onlosmakelijk verbonden is met lijden. En voor dit lijden vond ook u, zo lees ik in uw brief, geen afdoende verklaring. Verdomd spijtig, want in de context van mijn werk is het vooral dàt waarmee ik dagelijks te maken heb. Dus vergeef me mijn directe vraagstelling, Waarde Heer, maar kon u uw lijden betekenis geven toen uw geliefde tienjarige dochter Annie bezweek aan haar ziekte? Ik vermoed van niet... Eén verlies brengt meestal andere verliezen met zich mee, zo heb ik geleerd uit mijn eigen leven en in de morele bijstandsgesprekken die ik doorheen de voorbije 15 jaar heb gevoerd. Bij u betekende het verlies van uw dochter, eveneens het verlies van uw christelijk geloof. Het grootste deel van uw leven was u bovendien een ziek en getormenteerd man. U ging fysiek ten onder aan de stress, veroorzaakt door uw innerlijke strijd tussen het willen wereldkundig maken van uw theorie enerzijds en anderzijds uw angst om, door de maatschappij waarin u leefde, afgewezen in plaats van gerespecteerd te worden. Een angst voor sociale afwijzing, voor uitsluiting die ook velen van mijn cliënten kennen. Lijden. U kende het, voélde het. Ik zou lijden omschrijven als het voélen van de machteloosheid en de zinloosheid die het ondergaan van lichamelijke (ziekte, letsel), emotionele (angst, verdriet, rouw), sociale (uitsluiting, conflict) of universele (natuurramp, oorlog) pijn met zich meebrengt. Het is de pijn die bij het leven zelf hoort. Niemand ontkomt eraan. Alhoewel ook hier het toeval regeert en de ene mens veel meer rampspoed te verduren krijgt, dan de andere. De mens heeft -doorheen de evolutie- de geestelijke mogelijkheid ontwikkeld zich de vraag naar het waarom van dit lijden te stellen; en ziet zich dan geconfronteerd met de afwezigheid van een antwoord op die vraag. Zin-loos lijden. Tenzij we in uw theorie tóch een antwoord kunnen vinden? U, een Man en ooit een anglicaans priester-in-wording, leefde 200 jaar geleden. U observeerde en concludeerde. Ik, een Vrouw(1), leef nù en werk als vrijzinnig-humanistisch moreel consulent. Ik beluister en deel de levens- en lijdensverhalen van medemensen. Zónder een antwoord op de Waaromvraag, die vaak als wanhoopskreet wordt geuit. Zónder een perspectief op verder leven na de dood. Zónder geloof in een God die zijn wetten oplegt aan het universum en de natuur. Mét soms zéér opstandige, soms gelaten acceptatie van de regerende willekeur inzake geluk, onheil en rampspoed. Dr. Viktor Frankl (1905~1997), de Oostenrijkse psychiater-neuroloog die de Holocaust overleefde, stelde dat zolang een mens een ‘Waarom’ heeft om te leven, hij elk ‘Hoe’ overleeft. Elk lijden, hoe ondraaglijk ook, zou

50

MEI - JUNI 2009

draaglijk worden wanneer er een zin, een betekenis voor is. Die betekenisgeving blijkt nu net voor vele mensen zó’n onmogelijke opdracht. Ware het niet mooi geweest, mocht uw theorie een reden geven waardoor zinloos lijden zinvol wordt, wegens het belang ervan voor de evolutie van onze menselijke diersoort? Bijvoorbeeld dat lijden op zich mensen sterker maakt, hen tot inzichten brengt die hun overlevingskansen vergroot of nodig is om hen als individuen samen te lijmen tot een groep, die zorg hoog in het vaandel voert? Ik sta mezelf toe in deze brief verder te mijmeren over een evolutionaire betekenis van lijden.(2) U schrijft het zelf: “Het lijkt mij dat er teveel lijden bestaat in de wereld.” Geloof me, Beste Man, heden ten dage is dat nog steeds zó. Misschien is er zelfs nog méér, of andersoortig, leed in onze 21e eeuw? Al was het maar omdat we door de media weet hebben van alle wereldse leed. Als moreel consulent ontmoet ik wekelijks mensen die het lijden dat het leven hen brengt, proberen te dragen. En daarmee worstelen... Zoals de weduwnaar die na jarenlange rouw om zijn geliefde, een nieuwe Grote Liefde ontmoet. En hem na amper 4 jaar – na een soortgelijke lijdensweg – aan dezelfde kanker verliest. Of het jonge koppel wiens zó gewenste eerstgeborene na luttele levensdagen sterft. Of de fiere dame die een continue strijd levert tegen de chronische ziekte die haar levenskracht constant ondermijnt. Of de man die ondanks jarenlange, noeste arbeid geen maatschappelijke erkenning krijgt, wegkwijnend ten gevolge van sociale uitsluiting. Hedendaagse biologen opperen dat pijn wel degelijk een biologische adaptatie is; een evolutionair nut heeft. Het is een signaal voor een disfunctioneren in het lichaam. Wil deze alarmfunctie werken dan is het noodzakelijk dat pijn een onaangenaam gevoel geeft. De pijn bij bijvoorbeeld het levenseinde heeft echter in dat opzicht totaal geen zin meer. De betrokkene is sowieso ‘afgeschreven voor de natuurlijke selectie’; het lijdende lichaam is aan de blinde willekeur van zijn lot overgeleverd. Cru, maar plausibel. Maar wat met lijden? Sommigen accepteren het lijden als de keerzijde van de verbondenheid (of noem het liefde) die mensen samensmeedt. Anderen ondergaan het gelaten als deel van het geheel dat Leven is. Enkelen pogen net uit het lijden de kracht te puren om hun leven tijdens de zonnige dagen ten volle te genieten. Voor een aantal anderen weegt de zinloosheid van het lijden zó zwaar door dat ze bedanken voor het leven zelf. De minst aangepasten, Meneer Darwin? Veerkracht, het telkens weer kunnen vinden van een zin in het bestaan als selectiefactor, als trofee in de afvallingskoers van de Survival of the fittest??? Worden de sterkste zingevers, of degenen die het best kunnen omgaan met de zinloosheid, de overlevenden? Uzelf gaf betekenis aan uw slechte gezondheid door het te zien als datgene dat u gespaard heeft voor de afleidingen van sociale contacten en uitgaan. Een knap staaltje van zingeving, waarvoor u van Mr. Frankl zéker een compliment had gekregen. Net zoals andere dieren (olifanten, eksters…) rouwt de mens om geliefde overledenen. Enkel onze soort stelt zich verder vragen rond het waarom van een overlijden, worstelt met gevoelens van verdriet, onrechtvaardigheid, kwaadheid, opluchting, jaloezie...; raakt soms zélf de richting en de zin van zijn leven kwijt. Is het dan zo dat het het universeel, menselijk lijden is dat ons als diersoort op de waarde van het leven zélf wijst? Is het de Pijn van het Zijn die ons tegelijk vertelt over de waarde van het leven dat we dààrom – als soort – blijven koesteren en willen overleven? I wonder... Vriendelijke groet aan uw echtgenote en kinderen, Take care, Winnie Belpaeme moreel consulent Voetnoten 1) U wou, zo las ik, niet dat uw dochters gingen studeren omdat vrouwen minder hersencellen hebben dan mannen. Maar ach… we zijn allen kinderen van onze Tijd. Ik vertrouw erop dat uw denken de laatste eeuwen geëvolueerd is en dat u de ongelijkheid tussen man en vrouw ondertussen niet meer gelijkschakelt met ongelijkwaardigheid. 2) Humor is nog zo’n menselijk gegeven waarvan ik me de evolutionaire betekenis afvraag. Tegelijk ben ik ook daarvoor zo dankbaar; omdat het me bewijst dat ik voél, dus besta!

MEI - JUNI 2009

51

Brieven aan Darwin

Koen Raes’ brief aan Darwin Letter 2647 Darwin, C. R. to to Lyell, Charles, 10 Jan [1860] Down Bromley Kent, Jan. 10th

My dear Lyell I will run through your letter.- Parthenogenesis (p. 96) is nothing & I know not why I inserted it in list. It is perfectly true that I owe nearly all the corrections to you & several verbal ones to you & others: I am heartily glad you approve of them. As yet only two things have annoyed me; those confounded millions of years (not that I think it is probably wrong) & my not having by inadvertence mentioned Wallace towards close of Book in summary,not that anyone has noticed this to me.- I have now put in Wallace's name at 484 in conspicuous place.I cannot refer you to tables of mortality of children &c &c. I have notes somewhere, but I have not the least idea where to hunt, & my notes would now be old. I shall be truly glad to read carefully any M.S. on man & give my opinion. You used to caution me to be cautious about man, I suspect I shall have to return the caution a hundredfold! Yours will no doubt be a grand discussion; but it will horrify the world at first more than my whole volume; although by the sentence (p. 489 new Edit) I show that I believe man is in same predicament with other animals.It is in fact impossible to doubt it.- I have thought only vaguely on man. With respect to the Races, one of my best chances of truth has broken down from impossibility of getting facts.- I have one good speculative line, but a man must have entire credence in N. Selection before he will even listen to it.- Psychologically I have done scarcely anything. Unless indeed expression of countenance can be included, & on that subject I have collected a good many facts & speculated: but I do not suppose I shall ever publish; but it is an uncommonly curious subject.- By the way I sent off a lot of questions the day before yesterday to Tierra del Fuego on expression! I suspect (for I have never read it) that ''Spencer's Psychology'' has a bearing 52

MEI - JUNI 2009

on Psychology, as we should look at it.- By all means read Preface in about 20 pages, of Hensleigh Wedgwoods new Dictionary on first origin of Language: Erasmus could lend it. I agree about Carpenter,-a very good article, but with not much original. I am very sorry that Lindley did not write in Gardeners' Chronicle.Andrew Murray (the Entomologist & dabbler in Botany) has criticised in Address to Botanical Soc. of Edinburgh the notice in Linn. Journal, & ''has disposed of'' the whole theory by an ingenious difficulty, which I was very stupid not to have thought of; for I express surprise at more & analogous cases not being known. The difficulty is that amongst the blind insects of the caves in distant parts of world, there are some of the same genus, & yet the genus is not found out of caves, or living in the free world. I have little doubt that like the fish Amblyopsis & like Proteus in Europe, these insects are ''wrecks of ancient life'' or ''living fossils'', saved from competition & extermination. But that formerly seeing insects of the same genus roamed over the whole area in which the caves are included. Farewell | Yours affecty C. Darwin Our ancestor was an animal which breathed water, had a swim-bladder, a great swimming tail, an imperfect skull & undoubtedly was an hermaphrodite! Here is a pleasant genealogy for mankind.-

Down House te Bromley, Kent 10 januari 1860 Mijn beste Lyell, Ik zal Uw brief snel doorlopen.- Parthenogenese (p. 96) is van geen belang en ik weet werkelijk niet waarom ik het in de lijst heb opgenomen. Het is heel juist dat ik bijna alle schriftelijke verbeteringen aan U te danken heb en er zijn er nog een aantal die mij mondeling zijn gesuggereerd door U en door anderen: het doet mij oprecht veel plezier dat U ze op prijs stelt. Tot nu toe zijn er slechts twee zaken waar ik verveeld mee zit: die verbijsterende miljoenen jaren (niet dat ik denk dat die opmerking waarschijnlijk verkeerd is) en het feit dat ik door onoplettendheid Wallace niet had vermeld naar het einde van mijn boek toe, waar ik samenvat -hoewel daar nog niemand een opmerking over had gemaakt.- Ik heb Wallaces naam nu op p. 484 op een opvallende plaats gezet.Ik kan U niet naar statistische gegevens verwijzen over het sterftecijfer bij kinderen enz. enz. Ik heb ergens notities, maar ik heb niet het minste idee waar ik die zou moeten opgraven, en ze zullen intussen bovendien verouderd zijn. Ik vind het zeker geen probleem om voor U eventuele menselijke overlijdensstatistieken grondig door te nemen en mijn mening te geven. Ik herinner mij hoe U mij steeds waarschuwde om voorzichtig te zijn als ik het over de mens had; ik vermoed dat ik U diezelfde waarschuwing in honderdvoud zal moeten overmaken! Uw uiteenzetting zal ongetwijfeld indrukwekkend zijn, maar ze zal de wereld aanvankelijk erger schokken dan mijn volledige boek; hoewel ik in die ene zin (p. 489 nieuwe editie) heb aangegeven dat de mens volgens mij in hetzelfde schuitje zit als de andere dieren.- Het is gewoon onmogelijk hier aan te twijfelen.- Ik heb niet echt diep nagedacht over de mens. Met respect voor de rassen, maar een van mijn beste kansen om tot de waarheid te komen is tenietgedaan door de onmogelijkheid om aan gegevens te raken.- Ik heb daar een goede speculatieve gedachtegang over, maar voor iemand er ook maar naar wil luisteren, zal hij eerst een volledig vertrouwen moeten hebben in het principe van de natuurlijke selectie.Op psychologisch vlak heb ik nauwelijks iets gedaan. Tenzij gelaatsuitdrukkingen daar onder vallen; over dat onderwerp heb ik heel wat gegevens verzameld en gespeculeerd: maar ik denk niet dat ik er ooit over zal publiceren; het is een ongewoon bizar onderwerp.- Ik heb trouwens

eergisteren een resem vragen over expressie naar Vuurland gestuurd!- Ik vermoed (want ik heb het zelf niet gelezen) dat Spencer’s Psychology handelt over de psychologie zoals wij ernaar zouden moeten kijken.- Lees in ieder geval het voorwoord van een twintigtal pagina’s van Hensleigh Wedgwoods nieuw woordenboek over de eerste oorsprong van taal. Erasmus (nvdr. Erasmus Darwin, broer van Charles Darwin) kan het U lenen.Ik geef U gelijk over Carpenter, -een heel goed artikel, maar niet erg origineel. Het is erg jammer dat Lindley niet in Gardeners’ Chronicle heeft geschreven.Andrew Murray (de entomoloog en amateurbotanist) heeft in zijn openingsrede voor de botanistenvereniging van Edinburgh de recensie in Linnean Journal bekritiseerd en de hele theorie ‘weggeveegd’ met behulp van een ingenieuze moeilijkheid, die ik domweg over het hoofd had gezien; het verbaast me dat er niet al meer analoge gevallen gekend zijn. De moeilijkheid zit in het feit dat er tussen de blinde insecten in grotten, verspreid over de hele wereld, een deel tot hetzelfde geslacht behoren en dat dit geslacht nergens wordt aangetroffen buiten deze grotten. Ik ben er vrij zeker van dat deze insecten, net als de grotvissen van het geslacht amblyopsis en zoals de grotsalamander proteus in Europa, ‘wrakstukken van oud leven’ of ‘levende fossielen’ zijn, die zijn kunnen ontkomen aan concurrentie en uitsterven. Maar dat voorheen ziende insecten van hetzelfde geslacht over het hele gebied voorkwamen waar de grotten te vinden zijn. Tot ziens, Hartelijke groeten, C. Darwin Onze voorouders waren dieren die water inademden, een zwemblaas hadden, een grote zwemstaart, een onvolmaakte schedel en zonder twijfel hermafrodiet waren! Dat is pas een leuke stamboom voor de mens.✱

Vertaald door Nils Van den Bergh, moreel consulent CMD Turnhout MEI - JUNI 2009

53

Brieven aan Darwin

Geachte Heer Darwin, Staat U me toe vooreerst mijn grote bewondering uit te drukken voor Uw meticuleus onderzoek, Uw analytische en synthetische geest,en Uw durf om wetenschappelijke denkbeelden te ontwikkelen die in Uw tijd tot een radicale omwenteling in het denken over de oorsprong van de soorten en de afkomst van de mens hebben geleid, die U bij gevestigde instituten -zoals de Royal Society en, uiteraard de kerk- beslist niet in dank zijn afgenomen. Staat U me ook toe U te melden dat U -vooral in Uw brieven, maar ook in The Descent of Men- al eens een scheve schaats bewandelde, waar het de mens betrof, met Uw ideeën over superieure en inferieure rassen, de ‘verbetering’ van de menselijke soort, de ‘struggle for life’, ‘the survival of the fittest’, die U ook op mensengemeenschappen toepaste. Maar ‘fitness’ krijgt in gecultiveerde mensenmaatschappijen een volstrekt andere betekenis. Net zoals er in het denken van Uw tijdgenoot Karl Marx onmiskennelijk autoritaire trekken aanwezig waren, vertoont Uw werk al eens een racistische én seksistische ondertoon, waar later heel wat misbruik is van gemaakt ‘met de wetenschap als excuus’, vooral in het vulgaat van het ‘sociaaldarwinisme’. Ik erken ruiterlijk dat in Uw tijd iedereen dacht in termen van ‘rassen’, maar van een wetenschapper kon men toch enige terughoudendheid hebben verwacht, al is het maar omdat U de menselijke soort nooit zo grondig hebt bestudeerd als amfibieën, insecten, roofvogels of kleine zoogdieren. U heeft weliswaar nooit eugenetische programma’s goedgekeurd, maar U heeft wel de wortel van dergelijk denken geplant. Het heeft het hele darwinistische denken alvast gedurende decennia weinig goeds opgeleverd, geassocieerd als het werd met eugenetische programma’s, en de idee van hogere en lagere ‘mensen’ en ‘rassen’.(1) Briljant vind ik Uw radicaal causale denken zonder enige teleologie: ‘genetic fit’ in een bepaalde ecologische context, daar gaat ‘natuurlijke selectie’ om, want dat leidt tot (meer) nakomelingen die beter zijn uitgerust om in een bepaalde ecosfeer te overleven. Het heeft onze visie op de natuur drastisch en blijvend veranderd. De menselijke soort is er één als alle anderen, ‘succesvol gebleken’, dat wel, maar dan toch om oorzaken die volstrekt niks met goddelijke voortbestemdheid of intelligent design te maken hebben. De mensheid is wat ze is, omdat ze grotere overlevingskansen bleek te hebben. Evolutionair denken is moeilijk denken, omdat het aantal genetische variabelen (mutaties inbegrepen) en contextuele variabelen (klimaat- en voedselomstandigheden inbegrepen) -zo groot zijn. Een fractie van een ‘onaangepaste’ mutatie, en we hadden prijs. U suggereert in Uw brief dat ook de moraal een evolutionaire grondslag heeft, dat de oorsprong van de moraal evolutionaire wortels heeft. Daar kan vandaag moeilijk nog twijfel over bestaan.(2) Alleen moet duidelijk zijn wat we hier precies onder ‘moraal’ verstaan. Het betreft hier het empirische verschijnsel ‘moraal’, dat zowel de vorm kan aannemen van een geweldmoraal, een hechtingsmoraal, een competitiemoraal, een altruistische moraal enz.(3) Zij hebben duidelijk bijgedragen tot het behoud en de verbreiding van de

54

MEI - JUNI 2009

menselijke soort, gegeven een bepaalde context. Maar moraal is toch altijd ook een cultureel verschijnsel, een menselijke constructie. Evolutie is een bijzonder morsig, ja wreedaardig gebeuren, dat niet wordt geleid door de strijd tussen ‘goed’ en ‘kwaad’, maar tussen ‘aangepaste soorten’ en ‘onaangepaste soorten’, en het valt te betwijfelen of we daarin van enige vooruitgang kunnen spreken. Dat is wel het geval met moraal als menselijk construct, zoals met name de idee van de rechten van de mens, de gelijkberechtiging van vrouwen en mannen, en de bescherming van de zwakkeren. Die kan je niet darwinistisch ‘funderen’. Natuurlijke selectie en rechtvaardigheid hebben niets met elkaar te maken. Meer: moraal drukt vaak het verzet uit tegen de krachten die de natuurlijke selectie kenmerken: niks, geen eliminatie van de sociale ‘unfit’, maar sociale zekerheid, welzijnswerk en gezondheidszorg. Niks, geen voortplantingsobsessie, maar voorbehoedmiddelen en gezinsplanning. Er zijn behoorlijk wat ‘nietdarwinistische redenen’ om de onverbiddelijke ‘survival of the fittest’ aan banden te leggen die, dat wil ik aanvaarden, ook wel soortspecifieke voordelen kan hebben. De evolutietheorie is nuttig omdat ze op de grenzen kan wijzen van wat mensen vermogen: ‘ought’ implies ‘can’ en ‘onhaalbare’ morele voorschriften worden best geliquideerd. Indien moraalfilosofen categorische imperatieven formuleren waarmee niet te leven valt, dan hebben zij geen enkele zin, hoe ‘rationeel’ ze ook mogen zijn gefundeerd. Maar uit een ‘zijn’ kan men niet zomaar een ‘behoren’ afleiden. Verbetering en verandering van morele normen, daar is argumentatie voor nodig, rationeel denken en de wil om ernaar te handelen. Toegegeven, en daar hebt U ook op gewezen, moraaltheoretici hebben in hun werk al eens het belang van emoties en sentimenten (en hun expressievormen) in het morele verschijnsel onderschat, net zoals het gegeven dat er ook onder dieren morele codes gelden.(4) De zoektocht naar evolutionaire grondslagen van het morele verschijnsel doe ik dus geenszins van de hand, net zo min als eender welke andere wetenschappelijke zoektocht. Maar zelfs indien een bepaalde ‘moraal’ in een specifieke context evolutionaire voordelen kan hebben gehad, kan hij worden getoetst aan de vraag of dit in de huidige maatschappelijke en wetenschappelijke context wel nog relevant is. ‘Survival’ en ‘fitness’ zijn heus geen allesoverheersende waarden. Bovendien dreigt een louter functionalistische interpretatie ons in een cirkelredenering te doen belanden: indien een bepaalde morele norm ‘geldt’, dan is het omdat hij voordelig was/is voor ‘de soort’ of ‘het gen’. Q.E.D. Nee, geachte heer Darwin. De evolutietheorie levert ons heel belangrijke informatie op over het ontstaan van het morele verschijnsel en over de grenzen van wat moraal vermag. De kloof tussen ‘nature’ en ‘nurture’ is kleiner dan lang werd gedacht. Maar of men uit de evolutietheorie zomaar een aanvaarbare moraal zou kunnen afleiden, dat wil ik ten zeerste betwijfelen. Sinds de mens zijn eigen zingever is geworden, kan hij daadwerkelijke vooruitgang boeken en actief ingrijpen als cultureel wezen, eventueel tegen alle regels van de natuurlijke selectie in. Met oprechte achting, Koen Raes gewoon hoogleraar Ethiek en Rechtsfilosofie Voetnoten (1) Zie hierover uitgebreid G. Van Den Berghe, De mens voorbij, Meulenhof/Manteau, Amsterdam/Antwerpen, 2008 (2) D.C. Dennett, Darwins gevaarlijke idee, Contact, Antwerpen/Amsterdam, 1995 (3) J. Verplaetse, Het morele instinct. Over de natuurlijke oorsprong van onze moraal, Nieuwezijds, Amsterdam, 2008; M.Ridley, De oorsprong van de moraal, Contact, Antwerpen, 1997; R. Wright, The moral animal. Why we are the way we are, Pantheon, 1994 (4) B. Parkinson, A.H. Fisher & A.S.R. Manstead, Emotion in social relations, Psychology Press, New York, 2005

MEI - JUNI 2009

55

Een moreel consulent vertelt...

Met een ritueel de scherven lijmen… (ter nagedachtenis van Elodie) Denise Odekerken moreel consulent CMD Antwerpen

A

ls moreel consulent word je vaak meegenomen op de kronkelige paden van mensenlevens. Telkens opnieuw ervaar je hoe mensen terug proberen te verbinden wat gebroken is. Hoe ze het verleden willen helen in het heden, om met een vernieuwde blik naar de toekomst te kijken. Soms is dat moeilijk. Soms haast onmogelijk. En soms lukt het om samen de scherven op te pikken en te kijken hoe we ze terug aan elkaar kunnen lijmen tot iets waar je mee verder kan. Een ritueel neemt in dit proces niet zelden een belangrijke plaats in. Zoals in het verhaal van Lieve en Bart, een jong koppel dat twee jaar geleden een te vroeg geboren tweeling op de wereld zette. Twee prachtige meisjes. Eva en Elodie. Enkele weken na de geboorte krijgt Elodie het moeilijk. Ze wordt heel ziek en sterft na een moeilijke en pijnlijke strijd. Ze heeft amper 21 dagen geleefd. Lieve en Bart blijven achter met een nog vechtende Eva, en een immens verdriet om het afscheid van Elodie. Bart heeft bovendien nog twee zoontjes uit een vorige relatie, Simon en Robbe, die evenzeer aandacht en zorg vragen in hun gezin. Op een zekere dag kom ik met Lieve en Bart in contact. Op dat moment is Eva een maand of zeven. Ze hebben er lang over nagedacht en ze weten het zeker. Ze willen graag een speciaal moment voor hun tweeling en dit op hun eerste verjaardag. Ze beschrijven het zelf als volgt: “Er is ons de laatste tijd zoveel ‘overkomen’: de onverwachte tweelingzwangerschap, de plotse ‘te vroege’ bevalling, de ziekte en uiteindelijk ook de dood van Elodie, en amper een week later haar afscheidsplechtigheid. Het is allemaal zo ongelooflijk snel op elkaar gevolgd, dat we geen tijd hadden om echt stil te staan bij de gevoelens die het 56

MEI - JUNI 2009

allemaal bij ons opriep. We hebben wekenlang in een roes geleefd. En er was altijd die dubbelheid van blijdschap aan de ene kant en snijdend verdriet aan de andere kant. Hoe ga je daarmee om? En niet alleen voor ons, maar ook voor onze omgeving was het geen makkelijke taak om verder te gaan met het leven. We merken nu nog zo vaak dat Elodie wordt verzwegen. Alsof ze nooit bestaan heeft. Maar tranen doen geen pijn. Doen alsof er niets gebeurd is, dat snijdt. En dan is er ook nog Eva. Door alle turbulenties van het afgelopen jaar heeft ze nooit een echt moment gehad waarop haar aanwezigheid werd gevierd. En toch verdient ze dat. Ze mag echt eens in de bloemetjes gezet worden, want ze heeft ons zoveel levenskracht gegeven. Elke dag verrijkt ze ons leven. We willen dus een speciaal moment voor een speciale tweeling, een beetje een dubbel moment, waarin beide zusjes elk een bijzonder stukje aandacht krijgen. Een herdenkingsmoment en een welkomstmoment in één, zeg maar.” Tijdens een ceremonie of een plechtigheid blikken we vanuit het heden terug naar het verleden, en drukken we uit hoe we de toekomst tegemoet willen gaan. Want, in wat er gebeurd is, ontdekken we wat ons heeft gemaakt tot wie we zijn, waar we verder kracht uit kunnen putten. We benoemen gevoelens en beleven ze samen. Lieve en Bart werden heen en weer geslingerd tussen hun gevoelens, tussen verdriet en vreugde, opstandigheid en berusting, onbegrip en dankbaarheid, ontreddering en hoop, onzekerheid en vertrouwen… We hebben veel gepraat, Lieve, Bart en ik. Ik maakte ook kennis met Simon en Robbe. Ik heb geluisterd naar de verhalen, geraakt door zoveel oneerlijkheid, verwonderd door de innerlijke kracht die deze mensen door dit proces heeft

heengetrokken. Lieve vertrouwde me de brieven toe die ze aan Elodie schreef: zielenroerselen die door merg en been gingen en mij tot tranen toe bewogen. Ik haalde samen met hen herinneringen op, we bekeken foto’s en kleine spulletjes die aan Elodie deden denken. Ze vertelden me hoe ze elkaar als koppel telkens opnieuw terugvonden, zowel in de pijn van hun rouwproces, als in de zorg voor Simon en Robbe, én in de vreugde die ze nog steeds ervaren telkens Eva weer een klein sprongetje voorwaarts maakt. En niet onbelangrijk, steeds opnieuw benadrukten ze dat de steun die ze van hun naasten en de mensen van het ziekenhuis kregen zoveel voor hen betekend had. Oprechte en onvoorwaardelijke steun. En stilletjes aan begon er een idee te rijpen… Het idee om het ritueel op te splitsen in twee luiken. Een luik van loslaten voor Elodie en een luik van verdergaan voor Eva. Ook een dankwoord leek op zijn plaats. En we zochten naar manieren om de twee delen met elkaar te verbinden, naar symbolische handelingen die de aanwezigen zouden laten voelen dat ze deel zijn van het ritueel. Net zoals ze deel zijn van het leven van Lieve en Bart. En dan is het zover. Een zonnige dag in augustus. Ik arriveer in hun mooie tuin. De meeste genodigden zijn er al. De sfeer is zacht en zomers. Lieve en Bart hebben een boompje in hun tuin uitgekozen als plekje voor Elodie. Vlakbij, onder een grote eik, staan een twintigtal stoelen opgesteld. Ik begin met een dankwoordje namens Lieve en Bart aan alle mensen die het gezin echt gesteund hebben het afgelopen jaar. Daarna vertel ik een verhaaltje, vanuit het standpunt van de prille tweeling, nog zwemmend in de buik

van mama. Langzaam vloeit mijn verhaal over in het verhaal van Elodie. Geïnspireerd door de brieven van Lieve, vertel ik over Elodies geboorte, haar ziekteproces en haar sterven. Over wat het betekent om een wezenlijk stuk van jezelf los te laten. Over waar Lieve en Bart elke dag kracht uit putten om verder te gaan. We ronden Elodies stuk af met een klein maar veelzeggend ritueel. Iedereen hangt een genaamtekend figuurtje in de boom van Elodie en er worden kleine zakjes met zaadjes van vergeet-mij-nietjes uitgedeeld. Om thuis te zaaien en Elodie te laten verder leven. Simon en Robbe laten twee ballonnen in de lucht vliegen. Dat de ballonnen blijven hangen in de grote eik waaronder de viering plaatsvond, was mooi en veelzeggend. Alsof Elodie echt nog even wil blijven om ook getuige te zijn van het tweede deel van de plechtigheid. Het deel waarin haar zusje centraal staat. De toon en de sfeer is opgewekter. Ik kruip in de huid van Eva en beschrijf in kindertaal haar wereld zoals hij nu is, na één jaar, en na alles wat er gebeurd is. Opgroeien van dat veel te kleine pasgeboren baby’tje tot een guitige ukkepuk van één jaar. Ik beschrijf de kleine, grappige momenten die ze al samen deelden. Haar kracht en vechtlust. De keerpuntjes in haar ontwikkeling. Er wordt gelachen en het is goed. Eva steelt intussen vertederend de show en kruipt onder de stoelen. Om af te ronden kruip ik nog even in de huid van Lieve en Bart, en benadruk welke ouders zij willen zijn voor Eva. Hoe ze samen de toekomst willen ingaan. Eva krijgt een mooi geschenkje voor onderweg: een handgemaakte dromenvanger. Om goede dromen door te laten en slechte dromen tegen te houden. De plechtigheid eindigt met een lied voor Eva, live gezongen door haar meter. “You’ve got a friend.” MEI - JUNI 2009

57

Internationaal

Véronique De Keyser organiseert

echte interculturele dialoog in Europees parlement Jenoff Van Hulle consulent-stafmedewerker

DINSDAG 3 MAART VOND IN HET EUROPEES PARLEMENT EEN COLLOQUIUM PLAATS MET ALS TITEL LA LAÏCITÉ DE L ’ UNION EUROPÉENNE . EUROPEAN UNION SECULARISM . INITIATIEFNEMER VAN DEZE DAG WAS BELGISCH SOCIALISTISCH EUROPARLEMENTSLID VÉRONIQUE DE KEYSER . “Dit jaar is het jaar van de Interculturele Dialoog. Dit is goed op zich maar het probleem is dat het tot nog toe niet ging om een dialoog maar om een monoloog. Vrijzinnigen worden niet gehoord. Het is een gemiste kans om een echte dialoog te voeren tussen de verschillende religies en levensbeschouwingen.” Met deze beschouwing opende Véronique De Keyser het colloquium en maakte ze meteen haar motivatie duidelijk: alle religies en levensbeschouwingen verdienen een gelijke behandeling. De conferentiezaal was goed gevuld en het lijstje met sprekers indrukwekkend: Philippe Busquin (Europarlementslid en voormalig Europees commissaris voor Wetenschap en Onderzoek), Jorge César das Neves (lid van het Bureau of European Policy Advisers verantwoordelijk voor de dialoog met religies en levensbeschouwingen), Jean-Arnold de Clermont (voorzitter van de Conference of European Churches), François Becker (coördinator van de interlevensbeschouwelijke groep van de Raad van Europa), Eric de Beukelaer (woordvoerder van de Belgische bisschoppen), Pierre Galand (voorzitter Centre d’Action Laïque), Pierre Lambicchi (grootmeester van het Grootoosten van Frankrijk), Bertrand Fondu (grootmeester van het Grootoosten van België), Ignace Berten (vertegenwoordiger van de Orde van de Dominicanen), Albert Guigui (opperrabbijn van België), Abdelaziz Al-Yahya (directeur van het Islamitisch en Cultureel Centrum van België), Baudouin Decharneux (professor Université Libre de Bruxelles) en Caroline Fourest (schrijfster en lid van de Vrouwengrootloge van België en Frankrijk).

58

MEI - JUNI 2009

De voormiddag was heel geanimeerd. Het was Georges Liénard, voormalig secretaris-generaal van de Europese Humanistische Federatie, die de lont in het kruidvat stak: “De katholieke kerk is niet representatief. De paus wordt niet aangeduid via verkiezingen. Heel wat katholieken gaan niet akkoord met hetgeen de paus zegt.” Een uitspraak die niet mis te verstaan was en duidelijk gericht was aan het adres van Jorge César das Neves. Want reeds jaren uit de Europese Humanistische Federatie felle kritiek op de Europese Unie, die aan de ene kant het principe van scheiding tussen kerk en staat huldigt maar aan de andere kant de katholieke kerk een bevoorrechte positie verleent. “Wij hebben geen enkele bevoegdheid om tussen te komen in de interne organisatie van een godsdienst”, beet Jorge César das Neves van zich af. “Wij zeggen ook niet wat een godsdienstige of vrijzinnige organisatie moet zijn of is. En evenmin kiezen we de organisaties waarmee we wel en niet spreken. Wat we wel doen, is

een dialoog voeren met verschillende religies en levensbeschouwingen.” “Ik zie niet waarom de Europese Commissie een dialoog moet voeren met de kerken”, repliceerde David Pollock, voorzitter van de Europese Humanistische Federatie. “Het is niet hun taak om zich te mengen in politiek.” Een opmerking die duidelijk niet naar de zin was van Jorge César das Neves: “Was het dan geen juiste beslissing van de Europese Commissie om een gesprek te organiseren met de Europese Humanistische Federatie?” De toon was duidelijk gezet, zeker toen Jorge César das Neves, duidelijk gepiqueerd, alle deelnemers aanmaande om respect te betuigen voor de Europese Commissie en de manier waarop ze de dialoog met religies en levensbeschouwingen organiseert. Gemor steeg op uit de zaal. De namiddag verliep een stuk rustiger. Dan kwamen de verschillende religies aan het woord. Elkeen gaf zijn visie op het principe van scheiding tussen kerk en staat en de dialoog tussen politiek en religies en levensbeschouwingen. Als we één conclusie mogen trekken uit dit colloquium dan is het wel dat het laatste woord over de dialoog tussen de Europese Unie en religies en levensbeschouwingen zeker nog niet gezegd is.

Vrij-oO nN -zinnig

Jenoff Van Hulle

‘Vrouw van 130? Onzin’ kopte Het Nieuwsblad op 26 maart 2009. Sakhan Dosova uit Kazachstan zou met haar 130 jaar de oudste vrouw ter wereld zijn, aldus de Kazachse overheid. “Onzin”, reageert Vlaams geriater Lucien De Cock, die zich specialiseerde in honderdjarigen. “Er is 0,01 procent kans dat ze werkelijk zo oud is. Maar ik kan me vergissen. “Er circuleren altijd wel ergens meldingen van mensen die onbetamelijk oud zijn. Ze zijn altijd 130 jaar. Nooit 123 of 127, maar altijd dat mooie ronde getal. En altijd bereiken ze die leeftijd zonder dat er ooit van tevoren sprake van is geweest. Heel vreemd allemaal.” Volgens De Cock gebeurt het wel vaker dat mensen met dergelijke leeftijd zomaar uit een hoed worden getoverd. “Het vroegere Sovjetregime grossierde in honderdjarigen. Het was het bewijs dat het Sovjetmaatschappijmodel het beste was.” Bron: Het Nieuwsblad

Oplossing vorig nummer

Hoe maakt u kans?

Het sleutelwoord dat we zochten was IMMIGRATIE.

Vul snel het kruiswoordraadsel in en stuur het sleutelwoord vóór 27 mei 2009 naar de Unie Vrijzinnige Verenigingen, Brand Whitlocklaan 87 te 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe of fax het door op nummer 02/735 81 66. U kan het ook via e-mail aan ons bezorgen: [email protected]. Met evenwel vermelding van ‘oplossing kruiswoordraadsel’ en persoonlijke gegevens.

Winnaars vorig nummer: Goens Rob uit Overpelt

De oplossing verschijnt samen met de namen van de vijf winnaars in het volgende nummer.

Everaerts Nicole uit Geel

V OORNAAM

Macours Leentje uit Meerhout

N AAM

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

G EBOORTEDATUM A DRES

M

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

❏

V

❏

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Declercq Ivan uit Ingelmunster

Kruiswoordraadsel 3

Vijf winnaars krijgen elk een verrassingspakket.

Fierens Marie Jeanne uit Antwerpen Zij kregen elk het boek Het succes van slechte seks: hoe de evolutietheorie van toepassing is op elk van ons (ja, ook op u) van Dirk Draulans.

ANTWOORD: 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

© Puzzelland.com

MEI - JUNI 2009

59

Jongeren & Cultuur

Ponyo on the cliff by the sea, een must see! Klaas Nijs consulent-stafmedewerker

T

oen we onlangs vernamen dat de animegrootmeester Hayao Miyazaki een nieuwe film afgewerkt had, konden we ons enthousiasme amper bedwingen. Het gaat hier immers over een nieuw werk van mogelijk één van de meest bepalende animatoren van de afgelopen 25 jaar. Een man, die reeds lang voor het thema populair werd, met ecologie en duurzaamheid bezig was en dit ook altijd in zijn films weerspiegelde. De oprichter ook van de legendarische Ghibli-studios, waarvan u misschien al enkele keren een affiche in ons land hebt zien hangen (denk maar aan enkele meesterwerken als Prinses Mononoke, Spirited Away of Howl's Moving Castle). Om echt goed in te schatten waarom we nu juist zo enthousiast waren over een ‘tekenfilm’, dienen we u te vertellen dat Miyazaki er tot nog toe steeds wonderwel is in geslaagd films af te leveren die jongeren aanspreken, maar daarnaast evengoed ook volwassenen kunnen bekoren. Is het zijn heerlijk bevliegend enthousiasme, dat via zijn films bijna tastbaar wordt, of eerder de manier waarop hij het kind in ieder van ons weer voor even wakker weet te schudden, laat ik liever in het midden, maar één ding is zeker: het werkt. De gelaagdheid ís er en de films zijn dan meestal ook aan te raden voor de leeftijden van 9-99 jaar. Nog even meegeven, de man is er ondertussen zelf al 68! Maar goed, terug naar Ponyo. Al bij de openingssequentie van de film merk je dat Miyazaki ons wil meenemen naar het predigitale tijdperk. Het is even wennen om alles terug in 2D en met de hand getekend te zien,

60

MEI - JUNI 2009

DE

VERSIE DIE WIJ TE ZIEN KREGEN OP

ONDERTITELD .

M EESTAL

A NIMA

WORDEN DE FILMS VAN

UITGEBRACHT IN DE ZALEN .

A AN

2009 WAS J APANS GESPROKEN EN TWEETALIG

G HIBLI

ECHTER OOK IN EEN GEDUBDE VERSIE

U DE KEUZE WELKE VERSIE U WIL GAAN ZIEN , MAAR DE ORI -

GINELE HEEFT ALVAST MOEILIJK TE TOPPEN STEM - ACTEERWERK ALS LOKMIDDEL IN DE AANBIEDING .

maar eenmaal voorbij de initiële verbazing geniet je dubbel zoveel van de aandacht voor decors en de vloeiende animatie waar Ghibli ondertussen zo bekend voor is. Hier geen driedimensionale houterig computer geanimeerde robotten met schermvullend explosieve raketten, maar eerder een verfijnde ode aan het kind-zijn in Japan, met als centrale thema’s de oceaan, de verwondering en verbeelding van kinderen, en niet te vergeten het avontuur, dat steeds als belofte om de hoek loert. Het verhaal begint als een jonge vis, met de weinig flatterende naam Brunhilde ontsnapt aan het waakzame oog van haar vader, een bittere ex-tovenaar die zijn leven onder water slijt en er vreemde experimenten op nahoudt. Ze duikt (letterlijk) onder tussen de (fantastisch mooi geanimeerde) kwallen en drijft met hen mee naar de kust, waar een jongetje met de naam Sosuke haar bevrijdt uit een eerder penibele situatie. Hij neemt haar mee naar zijn huis, hoog op de heuvel, en herdoopt haar prompt ‘Ponyo’.

Tussen beide personages groeit er al snel een diepe vriendschap/kinderlijke liefde. Wanneer Ponyo’s vader er in slaagt haar terug te schaken en op te sluiten in zijn onderzeese bunker, besluit de weerbarstige Ponyo er alles aan te doen om terug bij Sosuke te geraken. Hiervoor ondergaat ze eerst een kleine transformatie… De scene die hierop volgt, overigens begeleid door fantastische muziek van huiscomponist Joe Hisaishi en hiermee een kleine hommage brengend aan Wagners ‘Die Walküre’, moet één van de meest prachtig geanimeerde momenten zijn die ooit op het witte doek de revue passeerde. Dit was ook het moment waarop ik mezelf betrapte op iets wat enkel Miyazaki zo goed weet te evoceren: die brede, kinderachtige grijns van volstrekt op te gaan in een avontuur

van kinderlijke verwondering. En van wat ik kon zien, grijnsde heel de zaal met me mee. Kort samengevat: Ponyo on the cliff by the sea is een fantastische film en een absolute aanrader voor iedereen in de familie, van de kleinste koter tot en met oma en opa. Fans van Miyazaki zullen zich verbazen over de manier waarop hij terugkeert naar de stijl van eerder werk als My Neigbour Totoro, en aan mensen die hem nog niet kennen beloven we een gegarandeerde cinematografische ontdekking. Hou alvast wel de uren na je cinemabezoek dan ook vrij, want die grijns terug van je gezicht krijgen is makkelijker gezegd dan gedaan.

Originele titel: Gake no ue no Ponyo (Ponyo on the cliff), Hayao Miyazaki, Studio Ghibli, 100 min, in de cinema vanaf 8 April 2009. Gouden Leeuwnominatie op Filmfestival Venetië. Met dank aan Anima, Brussels Animation Film Festival editie 2009.

MEI - JUNI 2009

61

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN v. z .w. FEDERAAL SECRETARIAAT Brand Whitlocklaan 87 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe T 02 |735 81 92 - F 02 |735 81 66 [email protected] www.uvv.be

Provinciale Centra Morele Dienstverlening BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST PCMD Brussel Stalingradlaan 18-20 - 1000 Brussel T 02 242 36 02 - F 02 242 56 17 [email protected]

PROVINCIE LIMBURG PCMD Hasselt A. Rodenbachstraat 18 - 3500 Hasselt T 011 21 06 54 - F 011 23 55 16 [email protected]

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT PCMD Leuven Brusselsestraat 78 - 3000 Leuven T 016 23 56 35 - F 016 20 75 47 [email protected]

PROVINCIE ANTWERPEN PCMD Antwerpen Jan Van Rijswijcklaan 96 - 2018 Antwerpen T 03 259 10 80 - F 03 259 10 89 [email protected]

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN PCMD Gent Sint-Antoniuskaai 2 - 9000 Gent T 09 233 52 26 - F 09 233 74 65 [email protected]

PROVINCIE WEST-VLAANDEREN PCMD Brugge Jeruzalemstraat 51 - 8000 Brugge T 050 33 59 75 - F 050 34 51 69 [email protected]

Centra Morele Dienstverlening BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST CMD Jette Jetse laan 362 - 1090 Jette T 02 513 16 33 [email protected] PROVINCIE ANTWERPEN CMD Antwerpen Breughelstraat 60 - 2018 Antwerpen T 03 227 47 70 [email protected] CMD Herentals Lantaarnpad 20 - 2200 Herentals T 014 85 92 90 - F 014 85 44 39 [email protected]

PROVINCIE LIMBURG CMD Genk Bochtlaan 16 bus 6 - 3600 Genk T 089 51 80 40 - F 089 51 80 49 [email protected]

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT CMD Halle Molenborre 28/02 - 1500 Halle T 02 383 10 50 - F 02 383 10 51 [email protected]

CMD Maasland Pauwengraaf 63 - 3630 Maasmechelen T 089 77 74 21 - F 089 77 74 22 [email protected]

CMD Tienen Beauduinstraat 42 3300 Tienen T 016 81 86 70 - F 016 82 40 31 [email protected]

CMD Tongeren Vlasmarkt 11 - 3700 Tongeren T 012 45 91 30 - F 012 45 91 39 [email protected]

CMD Mechelen O.-L.-Vrouwestraat 29 - 2800 Mechelen T 015 45 02 25 - F 015 43 55 19 [email protected]

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN CMD Aalst Koolstraat 80-82 - 9300 Aalst T 053 77 54 44 - F 053 77 97 70 [email protected]

CMD Turnhout Begijnenstraat 53 - 2300 Turnhout T 014 42 75 31 - F 014 42 54 40 [email protected]

CMD Ronse Zuidstraat 13 - 9600 Ronse T 055 21 49 69 - F 055 21 66 68 [email protected] CMD Sint-Niklaas Ankerstraat 96 - 9100 Sint-Niklaas T 03 777 20 87 - F 03 777 31 64 [email protected] CMD Zottegem Kastanjelaan 73 - 9620 Zottegem T 09 326 85 70 - F 09 326 85 73 [email protected]

Antennes Morele Dienstverlening PROVINCIE ANTWERPEN AMD Lier Antwerpsestraat 148 (1ste verdieping) 2500 Lier T 03 488 03 33 - F 03 488 03 33 [email protected]

PROVINCIE LIMBURG AMD Bilzen Klokkestraat 4 bus 1 3740 Bilzen T 089 30 95 60 - F 089 56 57 94 [email protected]

AMD Mol Laar 2 bus 3a 2400 Mol T 014 31 34 24 - F 014 31 34 24 [email protected]

AMD Leopoldsburg Koningstraat 49/gelijkvloers 3970 Leopoldsburg T 011 51 62 00 - F 011 51 62 09 [email protected] AMD Sint-Truiden Kazernestraat 10/001 3800 Sint-Truiden T 011 88 41 17 - F 011 31 26 45 [email protected]

CMD Vilvoorde Vlaanderenstraat 69 - 1800 Vilvoorde T 02 253 78 54 - F 02 253 57 87 [email protected] PROVINCIE WEST-VLAANDEREN CMD Ieper Korte Torhoutstraat 4 - 8900 Ieper T 057 23 06 30 - F 057 23 06 39 [email protected] CMD Kortrijk Overleiestraat 15A - 8500 Kortrijk T 056 25 27 51 - F 056 25 27 53 [email protected] CMD Roeselare Godshuislaan 94 - 8800 Roeselare T 051 26 28 20 - F 051 26 28 26 [email protected]