uvv Fair Tourism stap in en spoor naar een betere wereld Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx ISSN Afgiftekantoor Brussel X

ISSN 0772-6627 • Afgiftekantoor Brussel X Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx Verschijnt tweemaandelijks 2011 - 28ste jaargang nr. 4

uvv

stap in en spoor naar een betere wereld

Fair Tourism

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

HOOFDREDACTIE Anne-France Ketelaer Marina Van Haeren

CONFORM DE WET TOT BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER TEN OPZICHTE VAN DE VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS (8 DECEMBER 1992) DELEN WIJ U MEE DAT EEN AANTAL VAN UW PERSOONSGEGEVENS OPGENOMEN WORDEN IN ONS ADRESSENBESTAND. DEMENS.NU ZAL, ALS HOUDER VAN DIT BESTAND, UW GEGEVENS VERWERKEN IN HET KADER VAN VOLGEND DOELEIND: VERSPREIDEN VAN PUBLICATIES EN INTERNE COMMUNICATIE.

REDACTIEMEDEWERKERS Franky Bussche Veerle Cannoot

Federaal Secretariaat Liza Janssens

Sonny Van de Steene

SCHRIFTELIJK VERZOEK, GERICHT AAN MEVROUW MARINA VAN HAEREN, SECRETARIS-GENERAAL, BRAND WHITLOCKLAAN 87 TE 1200 SINT-LAMBRECHTSWOLUWE, KAN U EEN OVERZICHT KRIJGEN VAN DE DOOR DEMENS.NU OVER U OPGESLAGEN PERSOONSGEGEVENS. ONJUISTE GEGEVENS VERBETEREN WIJ OP UW VERZOEK.

OP

Brand Whitlocklaan 87 Julie Van Garsse

1200 Sint-Lambrechts-Woluwe COÖRDINATOREN T 02 | 735 81 92

Sonny Van de Steene Liza Janssens

LAY- OUT F 02 | 735 81 66 GrafiekGroep UVV- info [email protected] WORDT GRATIS VERSPREID BINNEN DE VRIJZINNIGE GEMEENSCHAP.

www.deMens.nu

OP DIT NUMMER KAN U STEEDS DOORMAILEN NAAR [email protected], DEZE WORDEN, NA OVERLEG EN GOEDKEURING DOOR DE KERNREDACTIE, GEPLAATST OP DE WEBSITE BIJ DE RUBRIEK REACTIES VAN DE DESBETREFFENDE UVV-INFO OF VERSCHIJNEN IN DE VOLGENDE UVV-INFO.

REACTIES

DE REDACTIE VAN UVV-INFO IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR DE INHOUD VAN DE DOOR DERDEN GELEVERDE ARTIKELS. ONDER AUSPICIËN VAN DE UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN

VZW

INhoud

PAGINA

Van de redactie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Dossier: Fair Tourism - stap in en spoor naar een betere wereld ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬ ¬

Toerisme met oog voor de toekomst - Interview met Griet Geudens - Liza Janssens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 De transitie naar duurzaam toerisme - Peter Tom Jones en Vicky De Meyere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Joker verlegt grenzen - Interview met Greet Huybrechts - Liza Janssens. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Sekstoerisme - Tom Claes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Reizen die je rugzak vullen - Julie Van Garsse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Pro-poor toerisme, hoe duurzaam? - Dominique Vanneste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 “Welcome!” “Welcome!” “Thank you for coming to my country!” - Interview met Trui Hanoulle - Veerle Cannoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Toerisme in rampgebieden: vloek of zegen? - Interview met Baptiste Van Outryve - Julie van Garsse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Verhoogde waakzaamheid is geboden. Volg strikt de aanwijzingen van de autoriteiten op. - Interview met Brecht De Smet - Veerle Cannoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 ¬ Boekbespreking: The ethical travel guide. Your passport to exciting alternative holidays. - Franky Bussche. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

UVV belicht Prikbord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 ¬ Rimpelrock 2011, ‘Zet ze niet op sterkwater!!!’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 ¬ Eredoctoraten Vrije Universiteit Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Varia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 ¬ In memoriam Koen Raes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 ¬ Opiniestuk ‘Ware Finnen, ware waanzin?’ - Sonja Eggerickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 ¬ Opiniestuk ‘Regeren doen we niet vanuit Rome’ - Sonja Eggerickx. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 ¬ De Dood in Kinderschoenen - Anne-Flor Vanmeenen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 ¬ 45.000 mensen maakten kennis met deMens.nu - Sonny Van de Steene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 ¬ Vernissage Kunst Kaapt Mens - Sofie De Maertelaere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 ¬ Lentefeesten en Feesten Vrijzinnige Jeugd 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Vrijwilligers van bij ons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Een consulent vertelt… ¬ Vrij-zinnig engagement - Yves Maes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Internationaal ¬ Praktisch humanisme in de lift? - Freddy Boeykens. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 ¬ Nieuwe opleiding seculiere studies aan Pitzer College - Franky Bussche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Vrij-On-Zinnig - Veerle Cannoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Kruiswoordraadsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Jongeren en cultuur ¬ Grenzeloos reizen - Karen Verbruggen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Info Vrije Universiteit Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 huisvandeMens in je buurt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

UVV-Info | 28ste jaargang nr. 4 Juli - Augustus 2011 Verschijnt tweemaandelijks Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx

Va n de Redactie “WHEN

YOU TRAVEL , REMEMBER THAT A FOREIGN COUNTRY

IS NOT DESIGNED TO MAKE YOU COMFORTABLE .

IT

IS

TEN EN TOCH NOG DICHT GERAKEN .

AL

LUKTE DAT LAATSTE

VAAK PAS MET BEHULP VAN ENIG ‘ SPRINGWERK ’.

DESIGNED TO MAKE ITS OWN PEOPLE COMFORTABLE .”

DIE

KAMPEN WAREN HET BEGIN VAN ‘ GOESTING ’ NAAR DE

CLIFTON FADIMAN.

REST VAN DE WERELD.

GOESTING

OM

’S

AVONDS MIJN

HOOFD NEER TE LEGGEN ONDER DEZELFDE STERRENHEMEL

DE

HET GOEDE DOEL ALS THUIS, MAAR OP EEN HEEL ANDERE PLEK OP AARDE . IN BEGIN JAREN TACHTIG LUIDKEELS DE WERELD IN STUURDE , IS WERKELIJKHEID LAG MIJN HOOFD IN EEN STAPELBED ERGENS IN DE MEESTE GEZINNEN INMIDDELS BEANTWOORD. VOOR IN DE A RDENNEN , MAAR MIJN BESEF VAN AFSTAND WAS DEZE ZOMER DAN TOCH . E R WORDEN ZELFS AL WEER LIJST - TOEN DERMATE WEINIG ONTWIKKELD DAT HET NET ZO GOED JES GEMAAKT. N EGEN ONDERBROEKEN , EVENVEEL PAAR HET TROPISCH REGENWOUD HAD KUNNEN ZIJN . CONTACT KOUSEN , ZEVEN T- SHIRTS, EEN ZWEMBROEK , EEN RESERVE - MET DE LOKALE BEVOLKING HADDEN WE OOK NIET ECHT. ZWEMBROEK , EEN FLEECE ( DIE MUISGRIJZE ), DE MP 3- SPE - BOS, DAT WEL , VEEL BOS EN IN ONZE FANTASIE DE NODIGE LER MÈT OPLADER ÈN DOCKINGSTATION . E N ZONNECRÈME , WILDE BEESTEN . VOORAL VEEL ZONNECRÈME … DE ARDENNEN STAAN NIET MEER OP MIJN VERLANGLIJSTJE DE MEEST METHODISCHE ONDER ONS GAAN NOG EEN STAP SINDS HET BESEF GROEIDE DAT ZE : ÉÉN, NIET IN HET BUITENVERDER . D IE PLAKKEN HET LIJSTJE NETJES VAST AAN DE BIN - LAND LIGGEN, EN TWEE , ZICH OP DAGTRIP-AFSTAND VAN HUIS NENKANT VAN DE VALIES. ZOALS VROEGER , TOEN WE OP BEVINDEN. DE LOKROEP VAN VERDERE OORDEN KLINKT LUIKAMP VERTROKKEN EN DE VERZAMELDE MOEDERS HUN HART DER . VERRE LANDEN, VREEMDE CULTUREN, ANDERE GEWOONVASTHIELDEN BIJ DE VRAAG HOEVEEL KLEDINGSTUKKEN DE TES EN TRADITIES, HET ONBEKENDE , DAT VLEUGJE ONZEKERWEG TERUG NAAR HUIS NIET ZOUDEN VINDEN . M EESTAL HEID EN ONWENNIGHEID DAT DAARMEE GEPAARD GAAT… WERD DAT VERLIES GECOMPENSEERD MET EEN AANTAL NIEU - DAAROM TREK IK VOORAL NAAR NIET-E UROPESE BESTEM WE , TWEEDEHANDS KLEDINGSTUKKEN DIE DAN WEER ERGENS MINGEN . E N DAN MOET IK EERLIJK TOEGEVEN DAT IK MIJ IN EEN ANDERE VALIES ONTBRAKEN . ZO GOED HADDEN WE ZELDEN DE VRAAG STEL OF IK AAN ‘ ETHISCH REIZEN ’ DOE . ONZE LES WEL GELEERD. D IE VALIES MOEST GOED VOL ZIT - D E POLITIEKE SITUATIE IN HET UITVERKOREN LAND ZAL MIJ NIET VREEMD ZIJN , MAAR DE HELE GESCHIEDENIS VAN DE REGIO BESTUDEREN ? H MM … IK ZOEK GEEN RAMPGEBIEDEN OP, EET WAAR DE LOKALE BEVOLKING EET, SLAAP IN KLEINE PENSIONS OF HOTELS, VRAAG

“WAAR

KAN IK HEEN ?” DIE

MAAK GEBRUIK VAN HET OPENBAAR VERVOER EN SCHARREL GEEN PLAATSELIJKE SCHOONHEDEN OP VOOR EEN NIET BETAALDE - ONE - NIGHT- STAND.

VALT

-AL

DAN

EIGENLIJK NOG

WEL MEE , VERMOED IK .

IK

DENK DAT HET TIJD WORDT OM MIJN RUGZAK TE VULLEN .

VEERLE CANNOOT

Dossier

Toerisme met oog voor de toekomst

Interview met Griet Geudens

Liza Janssens stafmedewerker

I EDEREEN

HEEFT DE MOND VOL VAN DUURZAAMHEID .

WE

MOETEN DUURZAAM

WONEN , ONS DUURZAAM VERPLAATSEN , DUURZAAM CONSUMEREN … EN DUURZAAM REIZEN .

WE

M AAR

WAT IS DAT NU PRECIES ?

VROEGEN HET AAN

V LAANDEREN .

G RIET G EUDENS ,

H OE

DOEN WE DAT ?

DUURZAAMHEIDSCOÖRDINATOR BIJ T OERISME

Duurzame ontwikkeling van toerisme Bij Toerisme Vlaanderen spreekt men over de duurzame ontwikkeling van toerisme. Griet Geudens: “Het is een proces met als doel een evenwicht te bereiken tussen het economische, het ecologische en het sociaal-culturele aspect van toerisme. Hiervan maken alle betrokkenen, ook de toeristen en bewoners van de bestemmingen, deel uit en dragen er ook de verantwoordelijkheid voor. Tot slot moet het resultaat van dat gezamenlijk proces voor alle partijen positief zijn. Dat is heel wat! Je bestrijkt bijna alle thema’s: klimaat, politiek, economie… Bovendien betrek je er de hele samenleving bij.”

Een wereldeconomie De duurzame ontwikkeling van toerisme gebeurt op verschillende vlakken. Vooreerst is er het economische aspect van duurzaam toerisme. Een niet onbelangrijke relatie want hier is geld mee gemoeid. Griet Geudens: “Toerisme is een economische sector. Het is handel drijven met diensten die men ter plaatse consumeert. Toerisme is een gigantisch grote economie op wereldvlak, waarvan de omzet alleen maar stijgt. Vakantie wordt steeds belangrijker en men geeft er ook meer geld aan. In bepaalde landen is het toerisme de belangrijkste bron van inkomsten. Dit houdt echter ook een gevaar in omdat toerisme heel fragiel is. Een natuurramp, politieke onrust… en het toerisme kan tijdelijk stilvallen met alle gevolgen vandien. Een ander negatief gevolg kan zijn dat het land zelf niet veel van dat geld ziet. Als bijvoorbeeld de infrastructuur en het aanbod in handen zijn van buitenlanders, die de opbrengsten laten terugvloeien naar hun land. Zo verkrijg je op termijn ook

4

JULI

-

AUGUSTUS 2011

‘‘

Het komt er vooral op neer om als toerist heel goed geïnformeerd te zijn

over de lokale gewoonten en gebruiken.

’’

een negatief sociaal effect. Men noemt dit fenomeen het teruglekeffect, omdat het geld eigenlijk terugvloeid naar de landen waar de toeristen vandaan komen.” Economie heeft niet enkel te maken met het vloeien van geld. Waar een economie goed draait, is er veel tewerkstelling en dus welvaart. Griet Geudens: “Toerisme betekent tewerkstelling. Er werken een massa mensen in de toeristische sector. Het gaat niet enkel om de rechtstreeks betrokkenen zoals de mensen van het reisbureau of deze van het hotel, maar ook alle leveranciers aan de hotels, leveranciers van reisbenodigdheden… De sector stelt zowel mannen, vrouwen, laag- en hooggeschoolden tewerk. Toerisme is echter een sector waar de arbeidsvoorwaarden beter kunnen. Het is bovendien een moeilijke sector om in te werken: het is 24u op 24u, 7 op 7, als het mooi weer is, tijdens vakanties... Is het echter slecht weer, dan is er misschien geen werk. Tot slot zijn de winstmarges van de toeristische sector zo laag dat de lonen gemiddeld lager liggen dan in andere sectoren. Er zijn zeker nog verbeteringen mogelijk!”

Informeren en sensibiliseren Hoewel op reis gaan een individuele keuze is, is toerisme een sterk sociaal gebeuren. Griet Geudens: “Toerisme heeft steevast gevolgen voor de lokale bevolking. Het kan immers familiestructuren veranderen of de sociale lagen verstoren. Door bijvoorbeeld de confrontatie met toeristen met een hogere levensstandaard. Het is soms zo dat mensen die in de toeristische sector werken meer verdienen dan de rest van de bevolking. De komst van een hotel of vakantiedorp in de buurt kan heel wat overlast veroorzaken. Het is

belangrijk dat men de lokale bevolking bij het project betrekt. Zonder de participatie van de bewoners krijg je een spanningsveld. Bovendien moet de lokale bevolking leren wat toerisme is, want dat is een typisch westers fenomeen. Waar komen die mensen ineens vandaan, wat komen ze hier doen, wat willen zij…? Je moet hen goed informeren over hoe toerisme in elkaar zit en wat de verwachtingen zijn zodanig dat er geen teleurstellingen ontstaan. Een ander scociaal probleem is het kindersekstoerisme. Er zijn bepaalde bestemmingen waar toeristen bewust naartoe gaan om er seks te hebben met kinderen. Internationale organisaties zijn al jaren actief om samen met de overheden van die bestemmingen het probleem aan te pakken. Enerzijds moet men sterk sensibiliseren en anderzijds streng optreden. Tot slot is er de kant van de toerist zelf. Vroeger dacht men dat wanneer je meerdere vreemde culturen leerde kennen, men naar elkaar toe groeit en verdraagzamer wordt. Toerisme maakt duidelijk dat dit niet altijd het geval is, het kan zelfs het omgekeerde effect hebben. Het komt er vooral op neer om als toerist heel goed geïnformeerd te zijn over de lokale gewoonten en gebruiken. Zo stoort men zich minder, raakt men niet snel gefrustreerd en gaat men ook respect hebben.”

Cultureel erfgoed Het voorgaande gaat om sociale relaties, maar er zijn ook gevolgen op cultureel vlak. Griet Geudens: “Het gaat hier vooral om het culturele erfgoed dat dankzij het toerisme behouden wordt. Cultureel erfgoed, eventueel opgenomen in de Unesco-lijst, vraagt wel een goed beheer. Het wordt immers platgelopen door duizenden

toeristen die alles betasten en vertrappelen. Je hebt altijd die dualiteit: iets openstellen voor toerisme heeft economische voordelen, maar kent ook een aantal neveneffecten. Goed management en een trage groei zijn het antwoord voor een duurzame toeristische ontwikkeling.”

Ecologische gevolgen De opwarming van de aarde, het beschermen van de fauna en flora, een stijgend tekort aan grondstoffen… We zijn er ons allen in meerdere of minder mate van bewust. Thuis proberen we daar iets aan te doen. We letten op het verbruik van energie, draaien de kraan dicht wanneer we geen water nodig hebben, leggen zonnepannelen, gebruiken de fiets of de trein en laten de auto op de oprit staan… Maar wanneer het op onze vrije tijd aankomt, zijn we minder bewust van de ecologische gevolgen. Griet Geudens: “Wereldwijd kennen we een toenemend gebrek aan drinkbaar water. Toerisme draagt hier voor een stuk aan bij. Toeristen hebben meer water nodig dan lokale bewoners. Ze verbruiken ook meer water op reis dan thuis. Opnieuw speelt het informeren van toeristen een grote rol. Alleen zo zullen ze hun watergebruik aanpassen aan de lokale voorzieningen. Daarnaast hebben de toeristische accommodaties en attracties zelf vaak veel water nodig, denk maar aan het frisse gras van golfterreinen. De toeristische industrie moet goed nadenken over de watervoorzieningen en –noodzaak alvorens iets op te starten.” Ecologie heeft ook veel te maken met energie en dus de CO2-uitstoot en het vervoer. Griet Geudens: “De auto is momenteel nog steeds het populairste vervoersmiddel bij toeristen. De trein nemen met een gezin komt vaak duur-

JULI

-

AUGUSTUS 2011

5

Dossier

der uit. Een andere oorzaak zijn de vele bedrijfswagens waarmee men op vakantie gaat. Een nog grotere boosdoener wat betreft de CO2-uitstoot is het vliegtuig. We kunnen enkel zeggen dat dit ecologisch één van de meest negatieve transportmiddelen is. Er zijn echter niet altijd alternatieven. Wanneer er toch een alternatief bestaat voor het vliegtuig, krijgt dat de voorkeur, maar dan moet de prijs daarvan ook aangepast worden om het aantrekkelijker te maken. We zouden ook moeten terugkeren naar een trend van minder vakanties naar verre bestemmingen. Spijtig genoeg is er nu een tendens om meer en verder op reis te gaan voor kortere periodes, zoals de citytrips naar New York, Marrakech, Hong Kong… Dit is ecologisch compleet onverantwoord. De hele transportdiscussie binnen de toeristische sector zal een omwenteling moeten teweegbrengen. Waarschijnlijk zal die er pas komen wanneer de energieprijzen zo hoog oplopen dat vliegen té duur zal zijn.”

De rol van de overheid Het is duidelijk dat er heel wat knelpunten zijn om echt van duurzaam toerisme te kunnen spreken. De vraag is of een overheid hierin kan helpen. Griet Geudens: “Het feit dat men vanaf 2004 bij Toerisme Vlaanderen een fulltime werkkracht heeft aangenomen om te werken rond duurzaam toerisme, is een positief signaal. Het wordt sindsdien ook als beleidsthema opgenomen. Men neemt hierin voornamenlijk een informerende, sensibiliserende en faciliterende rol op. Men kiest bewust niet voor de regelgevende rol. Het is ook moeilijk om regels vast te leggen voor toerisme. Vakantie is iets heiligs, men heeft het verdiend en wil niet inboeten aan kwaliteit en kwantiteit. Bovendien zijn de gevolgen van de regels niet te overzien. Stel dat het beleid zou beslissen een vliegtuigreis veel duurder te maken, dan heeft dat verstrekkende gevolgen voor de toeristische sector, de touroperators, de luchtvaartmaatschappijen, de tewerkstelling… zowel hier als voor de bestemmingen. De regelgeving dient eerder op een Europees niveau te gebeuren. Vooral

6

JULI

-

AUGUSTUS 2011

UITREIKING GROENE SLEUTELS 2011

©

TOERISME VLAANDEREN

wat transport betreft. Toerisme is immers een mobiel gegeven, waardoor regels voor één bepaald land weinig zinvol zijn. Bovendien is er dan geen concurrentienadeel tussen de verschillende bestemmingen binnen Europa.”

Toerisme Vlaanderen De Vlaamse overheid voorziet in een voltijdse werkkracht voor de duurzame ontwikkeling van toerisme. De vraag blijft echter hoe men binnen Toerisme Vlaanderen die duurzame ontwikkeling verkrijgt. Griet Geudens: “Elk jaar bepalen we de doelgroepen waarvoor we iets zullen ondernemen. Zo richten wij ons bijvoorbeeld op de logiessector. We werken met een ecolabel dat internationaal gekend is, de Groene Sleutel en maken het voor de Vlaamse ondernemers mogelijk zich hiervoor kandidaat te stellen. Wij geven elke logiesvorm, atractie en meetinglocatie advies op maat op het vlak van ecologie en ondersteunen hen bij het halen van het ecolabel. Daarnaast vinden we ook het toerismeonderwijs heel belangrijk. We hebben ervoor gezorgd dat duurzaamheid werd geïntegreerd in het curriculum van de bacheloropleiding Toerisme en we begeleiden en ondersteunen de lectoren hierin. Nu zij we een gelijkaardig project gestart voor het secundair onderwijs, algemeen in alle vakken waar vakantie in aan bod komt. Daarbuiten geven we onderwerpen aan voor thesissen, kijken we na hoe men duurzaamheid kan integreren in de studiereizen en in de projectwerking en we ontwikkelen educatief materiaal. Verder voeren we sensibilisatiecampagnes bijvoorbeeld rond duurzame mobiliteit. We organiseren studiedagen en richten werkgroepen op. Tot slot verrichten we onderzoek naar

bepaalde thema’s zoals de draagkracht van een bepaald toeristisch gebied. Belangrijk is dat we dit alles steeds doen in samenwerking met de toeristische sector, inspelend op hun noden.”

Duurzaam België Helpen al deze initiatieven? Griet Geudens: “Los van de nefaste vliegtuigreizen, is het aanbod van duurzame reizen, in Vlaanderen en naar het buitenland, de laatste jaren gegeroeid. Zo zijn er meer duurzame logies en meer ecologisch verantwoorde activiteiten. Bovendien is Vlaanderen gekend als een land van fietsen en wandelen. De overheid legt hier dan ook graag de nadruk op. Als bestemming zijn we goed bereikbaar en tussen de Kunststeden zijn er goede treinverbindingen.”

Zelf duurzaam op reis Wil je zelf graag duurzamer reizen? Griet Geudens geeft je enkel tips: “Ik ben geen pleiter voor alternatieve reizen. Duurzaamheid gaat over alle toeristische vormen heen: strandvakanties, citytrips, cultuurreizen… Een gouden regel is je goed informeren over de duurzaamheid ervan en de lokale gebruiken. Je kunt je touroperator bijvoorbeeld vragen naar de arbeidsomstandigheden in het hotel van je keuze. Maar voor je boekt, moet je nagaan of het wel nodig is dat je die reis doet. Neem nu het lezen van een boek aan een zwembad of op het strand, is het echt nodig dat je dit op de Dominicaanse Republiek doet? Eens op reis doe je best zoals je thuis zou doen, bijvoorbeeld bewust omgaan met water en electriciteit. Meer handige tips en weetjes kan je vinden op onze website www.ikkenmijnwereld.be.”

Dossier

De transitie naar duurzaam toerisme Peter Tom Jones burgerlijk ingenieur Milieukunde, doctor in de Toegepaste Wetenschappen, werkzaam als Onderzoeksmanager (IOF) aan de K.U.Leuven, met specialisatie in industriële ecologie en co-auteur van Terra Reversa (Berchem/Utrecht, 2009) en Vicky De Meyere antropologe/politicologe en co-auteur van Terra Reversa (Berchem/Utrecht, 2009)

TOERISME

VORMT SAMEN MET VOEDING , MOBILITEIT EN WONEN ÉÉN VAN DE VIER

BELANGRIJKSTE CONSUMPTIEDOMEINEN QUA ECOLOGISCHE IMPACT.

DAAR

WAAR IN DE

ANDERE DRIE DOMEINEN DE LAATSTE JAREN STAPPEN VOORUIT ZIJN GEZET QUA ECOLO GISCHE VERDUURZAMING IS DAT VEEL MINDER HET GEVAL VOOR DE TOERISTISCHE SEC TOR . T OERISME IS VERUIT DE ZWAKSTE LEERLING IN DE ECOLOGISCHE KLAS .

H ET

IS EEN

DOMEIN WAAR BIJZONDER VEEL WEERSTAND HEERST, ZELFS IN ECOLOGISCH - PROGRES SIEVE KRINGEN .

IN

DIT ARTIKEL KIJKEN WE NAAR DE ECOLOGISCHE EN CULTURELE

IMPACT VAN TOERISME EN GEVEN WE ENKELE AANZETTEN TOT VERDUURZAMINGSPISTES .

VICKY DE MEYERE EN PETER TOM JONES

©

‘‘

Naast minder frequent

langeafstandstoerisme, komt

het er op aan om aantrekkelijk, lokaal toerisme opnieuw ingang te doen vinden.

’’

Toerisme, een groeiende sector In 2007 werd volgens het VN-agentschap voor toerisme (UNWTO, 2008) wereldwijd 5400 miljard euro uitgegeven door internationale toeristen. Internationaal toerisme vertegenwoordigde in 2003 ongeveer 6 procent van alle geëxporteerde goederen en diensten. In de EU zorgt het toerisme voor 4,3 procent van het BNP. De toeristische sector verschaft wereldwijd ook veel werk. Men schat dat ongeveer 115 miljoen mensen direct in de toeristische sector zijn tewerkgesteld: dit is 4 procent van de actieve wereldbevolking (zie Argus, 2008). Indirect leven ook vele andere mensen van deze sector. Toerisme kan in principe ook bijdragen aan meer tolerantie in deze wereld. Zoals we in de volgende paragraaf uitvoeriger zullen bespreken, resulteert toerisme evenwel ook in diverse ecologische en culturele problemen. Een van de grootste bedreigingen voor het toerisme vormt het toerisme zélf. Tegen 2020 voorspelt de UNWTO ongeveer 1,56 miljard toeristen: dat is een verdubbeling ten opzichte van de situatie in 2003. In de zoektocht naar ‘duurzaam toerisme’ wijzen overheden en toeristische industrieën op het belang van maatregelen die de negatieve gevolgen beperken zonder de positieve aspecten te verliezen. De vraag blijft echter of kleine, stapsgewijze verbete-

CARL VANDERVOORT

JULI

-

AUGUSTUS 2011

7

Dossier

ringen van de bestaande patronen voldoende kunnen worden geacht om het nirwana van duurzaam toerisme te bereiken. Kleine verbeteringen inzake aanbod (bijvoorbeeld meer efficiënte vliegtuigen, energiebesparing in hotels…) zijn niet opgewassen tegen het schaaleffect van de snel stijgende toeristische consumptie.

De ecologische gevolgen van internationaal toerisme Wat de ecologische impact van internationaal toerisme betreft, staat het buiten kijf dat het mobiliteitsaspect de meest kritische component is. Per definitie is er geen toerisme mogelijk zonder transport. Een toename van het mondiale toerisme komt dan ook overeen met een toename in toerismegerelateerde mobiliteit. Het mobiliteitselement van het toerisme vertegenwoordigt tussen de 50 en de 75 procent van de totale ecologische impact van het toerisme. Hoe en hoe ver men reist, is op dat vlak nóg belangrijker dan wat men effectief doet op de vakantiebestemming zelf. De algemene trend richting meer frequente, minder langdurige én verdere reisbestemmingen heeft een negatieve impact op het transportaspect van het toerisme. De opkomst van meer exotische bestemmingen draagt daar aan bij. In een vaak geciteerde publicatie in Ecological Economics berekenden enkele milieuwetenschappers de ecologische voetafdruk van een reis naar de Seychellen, een eilandengroep in de Indische oceaan die in de toeristische brochures wordt voorgesteld als een exclusieve, maagdelijke ecobestemming die werk maakt van natuurbehoud en ontwikkeling. Gezien het hoge prijskaartje dat aan deze reis hangt, is deze eilandengroep vooral in trek bij een bijzonder welgesteld publiek. Gössling e.a. (2002) becijferden de totale milieuimpact van een gemiddelde tiendaagse reis vanuit een Europese luchthaven. Het resultaat van hun analyse is verbijsterend. De totale voetafdruk van deze tiendaagse reis komt neer op een slordige 1,8 globale hectare per persoon. Dit is ongeveer evenveel als het volledige Eerlijke Aarde-Aandeel dat beschikbaar is voor elke wereldburger voor een vol-

8

JULI

-

AUGUSTUS 2011

ledig jaar. Het feit dat ecotoerisme lokaal kan bijdragen aan ecologische duurzaamheid en sociale herverdeling, verdwijnt in het niets wanneer men de globale ecologische impact bekijkt van langeafstandstoerisme.

Klimaatopwarming Een belangrijk gevolg van het mondiale toerisme behelst de klimaatimpact van de uitgestoten broeikasgassen. Het wereldwijde toerisme zou instaan voor ongeveer 5 procent van de mondiale CO2-uitstoot. Vooral de factor transport - en dan meer bepaald het vliegverkeer weegt zwaar door. De stijgende emissies van het internationale luchtverkeer (toerisme en andere sectoren) vormen een ernstig probleem. Men schat dat ongeveer de helft van de vliegtuigkilometers op het conto van de toerismesector kan worden geschreven (Schumann, 1997). De globale luchtvaartindustrie is op zijn beurt verantwoordelijk voor ongeveer 3,5 procent van de mondiale broeikasgasuitstoot. Bovendien is de klimaatimpact van vliegtuigemissies groter dan de directe invloed van de CO2-emissies. Vliegtuigen produceren immers ook gassen die de vorming van ozon bevorderen, een ander broeikasgas. De condensatiestrepen van de vliegtuigen geven dan weer aanleiding tot de vorming van vederwolken die eveneens een opwarmend effect hebben. Als men alles bij elkaar optelt, dan komt men tot een netto opwarmingspotentieel dat 2 à 4 keer zo groot is dan wat louter door de CO2-uitstoot veroorzaakt zou worden. Aangezien internationale luchtvaartemissies verwacht worden verder toe te nemen, voorspelt men dat (bij ongewijzigd beleid) de groei in de luchtvaartindustrie alle broeikasgasemissiereducties in de andere industriële sectoren in de komende decennia zal tenietdoen (Giles, 2005). In toekomstige klimaatakkoorden zal het essentieel zijn om deze emissies aan banden te leggen. Een extra argument om afdoende maatregelen te treffen, is dat vliegtuigkilometers zeer ondemocratisch verdeeld zijn, zowel tussen als binnen landen. Mondiaal gezien is het slechts een kleine minderheid van de wereldbevolking

die de financiële middelen heeft om te vliegen. De geïndustrialiseerde landen vertegenwoordigen 82 procent van het mondiale, recreatieve transport, terwijl zij slechts 15 procent van de wereldbevolking herbergen (Gössling, 2002a). Minder bekend is de ongelijke verdeling in de rijke landen. Een recente studie heeft aangetoond dat, ondanks het succes van lagekostenmaatschappijen zoals Ryanair en Easyjet, het gemiddelde inkomen van de vliegende populatie in het Verenigd Koninkrijk ongeveer 60 procent hoger ligt dan het algemene gemiddelde inkomen (Civil Aviation Authority, 2005). Als gevolg van de opwarming van de aarde - mede het resultaat van het snel in omvang toenemende toerisme komen paradoxaal genoeg veel toeristische bestemmingen zelf in de verdrukking. Tal van gebieden worden gewoonweg te heet en te droog voor toekomstig toerisme: men denke daarbij aan bepaalde gebieden in Zuid-Europa. Dit heeft uiteraard ook catastrofale gevolgen voor de lokale werkgelegenheid. In die zin vormt het hedendaagse toerisme (indirect) een gevaar voor het toerisme van de toekomst, een reden te meer om de sector te betrekken in een duurzaamheidstransitie.

Andere ecologische gevolgen In een gedetailleerde publicatie maakte Stefan Gössling (2002a) een overzicht van alle andere mondiale effecten. Naast het energieverbruik en de ermee gerelateerde klimaatproblemen onderscheidt hij op ecologisch vlak de veranderingen in landgebruik en landbeslag; de invloed op biodiversiteit; de bijdrage aan de verspreiding van infectieziekten en onduurzaam watergebruik. Op lokaal vlak komt daar nog de grootschalige afvalproductie bij.(1)

Elementen voor een transitiebeeld ‘duurzaam toerisme’ Toerisme Vlaanderen definieert duurzaam toerisme als “een vorm van toeristische ontwikkeling die de eigen bestaansvoorwaarden niet aantast zodat ook toekomstige generaties bewoners en gasten van de bestemmingen kunnen genieten. Het is een vorm

van toerisme die zowel mens, milieu als de lokale cultuur van de gastregio respecteert en die een globaal evenwicht brengt in deze drie dimensies. Het resulteert in een kwaliteitsverbetering waar alle betrokken partijen baat bij hebben en is economisch rendabel.” (Toerisme Vlaanderen, 2003) Deze definitie is gebaseerd op de klassieke invulling van het concept duurzame ontwikkeling, waarbij men tot een evenwicht wil komen tussen de sociale, economische en milieuaspecten van ontwikkeling. Zoals we elders betoogd hebben (Jones en Jacobs, 2006) zijn wij niet helemaal tevreden met deze voorstelling van zaken. Ecologische economen postuleren dat een gezonde economie (en dus ook toerisme) direct afhankelijk is van een gezond Ecosysteem aarde. Bij de ‘sterke’ invulling van duurzaamheid gaat men er van uit dat de draagkracht van de aarde gerespecteerd moet worden. In dit geval komen globale duurzaamheidproblemen prominent aan bod: de opwarming van de aarde als gevolg van de overbelasting van de CO2opnamecapaciteit van de planeet, het snelle biodiversiteitverlies, structurele water- en voedseltekorten. Dit is een heel andere visie ten opzichte van ‘zwakke duurzaamheid’, waarbij het economisch en het natuurlijk kapitaal vervangbaar zouden zijn. In het vervolg van dit artikel houden wij daarom een pleidooi voor een ‘sterke’ invulling van de concepten duurzaamheid en duurzaam toerisme. Duurzaam toerisme is dan een vorm van toerisme die de mondiale draagkracht van de aarde respecteert, én die expliciet rekening houdt met de lokale milieukwaliteit, het werkgelegenheidsaspect en de culturele impact van het toerisme. Kan toerisme werkelijk ecologisch duurzaam zijn? Volgens Stefan Gössling is het antwoord op deze vraag negatief. Deze onderzoeker komt tot de conclusie dat toerisme een zelfversterkend proces is: hoe meer men op reis gaat, hoe meer men er verslaafd aan geraakt. Door dit schaaleffect neemt de consumptie en uitputting van natuurlijke grondstoffen toe. Gössling (2002b:539) concludeert: ‘Duurzaam toerisme - of de notie dat ontwikkeling verwezenlijkt

naar duurzaam toerisme zal een complex werk van lange adem zijn, waarbij alle stakeholders gemobiliseerd moeten worden: overheden, touroperators, toeristen-consumenten, het maatschappelijk middenveld, en internationale organisaties zoals UNWTO.

Transitiepaden naar duurzaam toerisme?

kan worden op een ecologisch neutrale manier - zou bijgevolg een contradictio in terminis kunnen zijn.’ Omdat op korte en middellange termijn het fenomeen toerisme zal blijven toenemen, blijft het essentieel om de milieu- en culturele impact van het hedendaagse toerisme drastisch te beperken. In de context van een transitie is het van ontzettend belang om enthousiasmerende streefbeelden naar voren te schuiven. Anders dan voor de sectoren voeding, wonen en mobiliteit is dit voor toerisme minder evident. Duurzaam toerisme vereist immers veranderingen die regelrecht ingaan tegen de huidige trends. Het transitiebeeld voor duurzaam toerisme kan zich als volgt laten samenvatten: minder frequent en een langere tijdsduur per reis, trager en/of minder ver reizen (minder vliegtuig en auto, meer trein en fiets), een toerisme dat economisch meer ten goede komt aan grotere delen van de lokale bevolking en meer cultuurgevoeligheid bij het reizen naar landen met andere culturen en religies. Trager reizen naar verre bestemmingen laat sowieso meer ruimte om langzaamaan ondergedompeld te geraken in nieuwe culturen, in tegenstelling tot het mondiale vliegverkeer dat toeristen in een heel andere wereld katapulteert. Naast minder frequent langeafstandstoerisme, komt het er op aan om aantrekkelijk, lokaal toerisme opnieuw ingang te doen vinden. Het spreekt voor zich dat hier een belangrijke rol is weggelegd voor touroperators. De transitie

De toeristische sector heeft er zelf alle belang bij om volop mee te werken aan een duurzaamheidstransitie. Landschapsfactoren - zoals de nakende klimaatwijzigingen en de negatieve impact die die zullen hebben op de aantrekkelijkheid van een groot aantal bestemmingen - vormen immers zelf een belemmering voor de toekomstige ontwikkeling van deze sector, waarbij veel belanghebbenden nadelen kunnen ondervinden. Voor de sector toerisme is de verduurzaming zo mogelijk nog moeilijker dan in de andere consumptiesectoren (wonen, mobiliteit en voeding). Zelfs de alternatieve reisorganisaties bieden in de ‘sterke’ betekenis van het woord helemaal geen duurzaam toerisme aan, wat ze ergens ook wel erkennen.(2) Integendeel. De vermeende cultureel en milieubewuste ‘ecoreizen’ die terug te vinden zijn in de typische brochures van niche-operators als Tierra Reizen of Joker hebben in vele gevallen (zoals Antarcticareizen) een nog grotere - globale - milieu-impact dan de massatoerismepraktijken van grotere regimespelers, genre Neckerman, Thomas Cook of JetAir. Enkel op lokale schaal (bijvoorbeeld Toerisme Vlaanderen) zie je hier en daar al enkele schuchtere stappen richting duurzamer (trager en minder ver) toerisme. Een duurzaam aanbod van toeristische producten moet nog bijna vanaf nul worden opgebouwd. Om te beginnen is er er ook bijna geen vraag naar. Dit brengt ons bij het tweede probleem: zelfs als er een uitermate duurzaam aanbod zou bestaan, waarom zouden consumenten er effectief voor kiezen? Duurzame vakantiereizen krijgen uiterst moeizaam een plaats binnen de gangbare gedragsroutines van toeristen. De combinatie reizen en duurzaamheid is immers slechts voor een

JULI

-

AUGUSTUS 2011

9

Dossier

extreem kleine minderheid van toeristen een relevant gegeven. Een transitie naar duurzaam toerisme - in de ‘sterke’ betekenis van het woord - vereist de parallelle ontwikkeling van duurzame systemen van vraag én aanbod. Het betreft een wederzijdse interactie waarbij de vraag naar duurzame vormen van toerisme leidt tot een verbetering van het aanbod en vice versa. Om dichter te komen bij het vooropgestelde transitiebeeld zullen naast een (per definitie trage) verschuiving in culturele normen en attitudes ook technologische, economische en structurele innovaties voorop moeten staan. Omdat we in deze bijdrage geïnteresseerd zijn in de ‘sterke’ betekenis van duurzaam toerisme, bekijken we in eerste instantie het ecologische aspect van de transitie.

Enable Duurzaam toerisme wordt pas mogelijk indien reisagentschappen zorgen voor een uitgebreid en aantrekkelijk duurzaam reisaanbod. Dit is het absolute vertrekpunt. Zoals herhaaldelijk aangegeven, is er hier nog heel veel werk aan de winkel. In de context van transitiemanagement zouden het de alternatieve touroperators (bijvoorbeeld Tierra Reizen, Joker) moeten zijn die starten met pilootprojecten en experimenten. Nadien kunnen die dan verder worden opgeschaald naar andere, meer traditionele reisorganisaties. Een verduurzaming van het aanbod heeft betrekking op, in dalende vorm van milieu-impact, de keuze van en het transport naar de bestemming, het type accomodatie waarin men verblijft en de (routineuze en bijzondere) activiteiten die men ter plaatse uitoefent. Enabling-maatregelen zullen moeten worden gekoppeld aan radicale veranderingen in prijsvorming, waarbij externe kosten worden geïnternaliseerd. De impact van toerisme wordt in eerste instantie bepaald door de keuze van de vakantiebestemming: hoe verder en hoe meer afgelegen, hoe groter de globale milieu-impact is. Een drastische verbetering van het aanbod van ecologisch duurzame en aantrekkelijke reisformules ‘dichtbij’ huis (bijvoor-

10

JULI

-

AUGUSTUS 2011

beeld buurlanden) is cruciaal. Het concept van toerisme zal moeten worden heruitgevonden (Budeanu, 2006). De voorgaande evolutie kan worden gekoppeld aan een overheidsbeleid dat is gericht op een modal shift in de transportkeuzes van en naar de bestemming. Vooral voor het korteafstandsreizen is het essentieel dat het aanbod aan aantrekkelijk, vlot toegankelijk en betaalbaar openbaar vervoer (trein, bus, schip) drastisch opgewaardeerd wordt, zodat er minder behoefte is om te vliegen of per privé-wagen te reizen. Nieuwe of soms minder nieuwe formules als Taxistop, Interrail en Eurolines kunnen zorgen voor een kleine afname van de klimaatimpact van de transportcomponent van het toerisme. De modal shift is om evidente redenen minder triviaal voor verreafstandsreizen. Voor het vliegtuig is de eerstkomende decennia geen technisch alternatief, tenzij men bereid zou zijn om heel traag te reizen en het ‘onderweg zijn’ te herwaarderen (bijvoorbeeld via de trans-Siberische trein naar Oost-Azië). Op cultureel vlak kan dit alleen maar leiden tot meer respect voor lokale gevoeligheden. Verbeteringen in de efficiëntie van vliegtuigen zijn noodzakelijk maar absoluut onvoldoende om een ernstige bijdrage te leveren aan de duurzaamheidstransitie in de toeristische sector. De kleine winsten die op dat vlak worden geboekt, worden ongedaan gemaakt door de veel sneller stijgende consumptie van vliegtuigkilometers. Dit neemt niet weg dat strikte regulering zou moeten worden opgelegd, waarbij producenten van vliegtuigen verplicht worden om de best beschikbare technologie in te zetten, met een maximale CO2-uitstoot per gevlogen kilometer. Vervolgens is het essentieel dat het aanbod aan eco-efficiënte accomodaties (hotels, vakantiehuizen, campings…) drastisch wordt uitgebreid. Op die manier kan de impact van het verblijf zelf gereduceerd worden. Het betreft maatregelen die ook voor de sector ‘duurzaam wonen en bouwen’ gelden: gebouwen met de best beschikbare energieprestaties (passiefhuistechnologie), efficiënt watergebruik, zuinige apparaten... Eens te meer gaat dit hand

in hand met regulering waarbij productnormen gradueel worden opgetrokken. Met behulp van een proces van choice editing hoeft de consument daar zelfs helemaal niets van te merken; die krijgt namelijk alleen nog maar efficiënte keuzes voorgeschoteld. Een interessant concept is dat van het Couch surfing, waarbij mensen tijdens hun reis inwonen bij lokale mensen. Op die manier daalt uiteraard de milieudruk van het accommodatieaspect van het toerisme én is er ook een veel beter, respectvoller (inter)cultureel contact mogelijk. Ook de impact van het transport op de vakantiebestemming zelf verdient de aandacht van de relevante stakeholders. Op dat vlak zijn er hier en daar al enkele interessante experimenten, zoals autovrije bestemmingen in Zwitserland, nieuwe mobiliteitssystemen in Oostenrijk, speciale treinformules en geïntegreerde trein-busalternatieven. Helaas blijft het momenteel vooral bij kleinschalige initiatieven die slechts met mondjesmaat de massamarkt bereiken. Ten slotte betreft het ook een evolutie in de systemen van aanbod betreffende lokale recreatieve activiteiten. Al te vaak hebben die een desastreuze ecologische impact: denk maar aan de weelderige golfterreinen in het midden van de woestijn, het parachutespringen en diepzeeduiken, of het ‘bewonderen’ van de pinguïnkolonies op Antarctica. Touroperators kunnen trachten om lageimpact recreatiemogelijkheden aan te bieden: wandel- en fietsroutes, musea…

Encourage Via het instrument enabling moeten duurzame alternatieven beschikbaar en vlot toegankelijk worden gemaakt. Om ervoor te zorgen dat deze daadwerkelijk worden opgenomen, zal men een prijspolitiek moeten voeren die dergelijke keuzes aanmoedigt en tegelijkertijd onduurzame keuzes financieel ontmoedigt. In het licht van de veelgeprezen ‘correcte marktwerking’ is dit niet meer dan normaal. Externe kosten moeten worden geïnternaliseerd. Voor een luxesector zoals ‘reizen’ is dit vanuit sociaal oogpunt trouwens minder problematisch. Het rechtlijnig doorrekenen van correcte prijzen ligt voor

toerisme ons inziens minder moeilijk dan voor elementaire basisbehoeften zoals wonen, energievoorziening of voeding. Bovendien weten we intussen dat reizen helemaal niet democratisch is, zeker niet als het aankomt op de internationale vliegreizen. Op het vlak van vliegtuigkilometers is er dringend werk aan de winkel. Op dit moment is kerosene nog steeds onbelast. Minimale CO2-belastingen zouden hier stante pede moeten worden ingevoerd in afwachting van internationale klimaatakkoorden waarin de vliegtuigsector wordt geïntegreerd en strikt gereguleerd. Op termijn zouden systemen van individuele vliegtuigquota (voor privé-gebruik) kunnen worden ingevoerd. Via een dergelijk systeem kan men zowel ecologische effectiviteit (het totale aantal quota wordt gereguleerd) als sociale rechtvaardigheid bewerkstelligen. Mensen die namelijk meer willen vliegen dan hun rechtmatig aandeel, zullen zeer dure vliegtuigkilometers moeten kopen van mensen die ze niet opgebruiken. Op die wijze is er sprake van een herverdeling van rijkdom van rijk naar arm. Met een systeem van vliegtuigtaksen is dit minder evident. Rijke mensen kunnen in dat geval naar believen blijven vliegen (de betaler vervuilt) terwijl minder welgestelde toeristen meteen uit de boot vallen. Op korte termijn is het systeem van heffingen de enig haalbare oplossing. Het is dan wel absoluut noodzakelijk om de opbrengsten van dergelijke taksen aan te wenden voor sociale herverdeling en ecologische verbeteringen. Los van de maatregelen die erop gericht zijn om vliegverkeer te ontmoedigen, is er ook een sturend prijsbeleid nodig dat de andere elementen van een modal shift inzake transport (meer openbaar vervoer) kan realiseren. Het betreft instrumenten als slimme kilometerheffingen, differentiële brandstoftaksen en een financieel aanmoedigingsbeleid voor openbaar vervoer. Dat is de enige manier om ervoor te zorgen dat alternatieve reismodi goedkoper worden dan de minder duurzame, courante praktijken (vliegtuig, privé-wagen…).

Exemplify en engage Naast de harde E’s - enable en encourage - zijn er ook de ‘zachte E’s’ nodig, die zorgen voor de per definitie trage evolutie van de sociale normen en de attitudes. Om te beginnen is het belangrijk dat de overheid in deze materie consistent is. Op dit vlak is er nog veel werk aan de winkel. Denk maar aan het eerder vermelde voorbeeld van de regelrechte inconsistentie tussen een VRTprogramma als ‘Iedereen Eco’ enerzijds en een infotainmentshow als ‘Vlaanderen Vakantieland’ waar men probleemloos intercontinentale reizen aanprijst. De exemplify-rol is trouwens ook relevant voor andere belangrijke spelers in de samenleving: men denke daarbij aan bedrijven, grote middenveldorganisaties, middelbare scholen of universiteiten… Om sociale normen te laten veranderen is ook engagerende educatie zeer relevant. Het betreft een type van educatie voor duurzame ontwikkeling mét handelingsperspectieven dat de klassieke, ééndimensionale sensibilisering (overtuiging) overstijgt. Dit bevestigt meteen het belang van de complementariteit van de verschillende veranderingsinstrumenten (Budeanu, 2006)

Anders en beter Vanuit ecologisch standpunt zijn de hedendaagse toeristische patronen niet veralgemeenbaar naar de hele wereldbevolking. Een verregaande duurzaamheidstransitie is nodig. Deze zal een combinatie moeten zijn van economisch-technologische én vooral cultureel-gedragsmatige veranderingen. Uit dit artikel is gebleken dat de transitie naar een dergelijke vorm van ‘sterk’ duurzaam toerisme absoluut geen sinecure is. In tegenstelling tot de andere belangrijke sectoren (voeding, wonen/bouwen, mobiliteit) is het in het geval van toerisme veel moeilijker om een enthousiasmerend transitiebeeld naar voren te schuiven. In een begrensde, volle wereld zijn er namelijk beperkingen op wat er biofysisch mogelijk is voor een groeiende wereldbevolking. Een Leitbild voor duurzaam toerisme impliceert (vanuit ecologisch oogpunt) minder vaak, minder ver,

anders, verstandiger en trager reizen. Om dit beeld te ‘verkopen’ aan de man en de vrouw in de straat zal er moeten worden gewerkt aan de andere aspecten van een sociaal-rechtvaardige en ecologische duurzame samenleving, waarbij men er voor zorgt dat de immateriële levenskwaliteit drastisch verbetert. Op die manier is er ook minder reden om twee à drie keer per jaar de dagelijkse realiteit te ontvluchten via toeristische activiteiten. Anders en beter leven als noodzaak voor een veel duurzamer toerisme. Voetnoten (1)Voor een samenvatting van deze effecten verwijzen we naar Hoofdstuk 7 van het boek Terra Reversa: de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid (Jones en De Meyere, 2009). (2)Zie bv. interview met Greet Huybrechts van Joker in Knack (Fobelets, 2011). Referenties • Argus, ‘Dossier: toerisme’, Argus Milieumagazine, 6 (3), 2008, 15-21. • Budeanu, A., ‘Sustainable Tourist Consumption’, (Poster), In: Charter, M., Tukker, A. (red.), Proceedings of Sustainable Consumption and Production:Opportunities and Challenges, score!, Wuppertal, 2006, 5-20. • Civil Aviation Authority, 2005 [Beschikbaar op: http://www.caa.co.uk/application.aspx?catid=14&p agetype=65&appid=7&newstype=n&mode=detail&n id=1362]. • Cole, S., Razak, V., ‘Tourism as future’, Futures, 41, 2009, 335-345. • Fobelets, V., ‘Duurzaam toerisme: te land, te zee (en als het echt moet) in de lucht’, Knack, 5/1/2011, p. 28-30. • Giles, J., ‘Europe set for tough debate on curbing aircraft emissions’, Nature, 436, 2005, 764-765. • Gössling, S. (2002a), ‘Global environmental consequences of tourism’, Global Environmental Change, 12, 2002, 283-302. • Gössling, S. (2002b), ‘Human-Environmental Relations with Tourism’, Annals of Tourism Research, 29 (2), 2002, 539-556. • Gössling, S., e.a., ‘Ecological footprint analysis as a tool to assess tourism sustainability’, Ecological Economics, 43, 2002, 199-211. • Jones, P.T., De Meyere, V., Terra Reversa: de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid, Berchem/Utrecht, 2010. • Jones P.T., Jacobs, R., Terra Incognita: Globalisering, ecologie en rechtvaardige duurzaamheid, Gent, 2006. • Schumann, U., ‘The impact of aviation on the atmosphere’, In: Schumann, U., e.a. (red.), Pollutants from Air Traffic – Results of Atmospheric Research 19921997, Deutsches Zentrum für Luft- and Raumfart, 1997, 1-21. • Toerisme Vlaanderen, ‘Het begrip Duurzaam Toerisme – Visievorming’, november 2003. • UNWTO, ‘UNWTO World Tourism Barometer’, 6 (2), 2008. • Williams, P.W. en Ponsford, I.F., ‘Confronting tourism’s environmental paradox: Transitioning for sustainable tourism’, Futures, 41, 2009, 396-404.

JULI

-

AUGUSTUS 2011

11

Dossier

Joker verlegt grenzen

Interview met Greet Huybrechts

Liza Janssens stafmedewerker

AL

DRIEMAAL OP RIJ KREEG

J OKER

DE

T RAVEL M AGAZINE AWARD

D UURZAME T OUROPERATOR ’ (2010, 2009 MEEST TOONAANGEVENDE REISORGANISATIE IN RISME .

J OKER ,

WE

VROEGEN

‘M EEST

ZIJN ZIJ DE

WAT BETREFT DUURZAAM TOE -

DUURZAAMHEIDSCOÖRDINATIOR BIJ

Wat is duurzaam reizen volgens Joker? Duurzaamheid draait om de drie P’s: People (mensen), Planet (milieu) en Profit (economie). Deze vertegenwoordigen elk op zich een belangrijk aspect van de samenleving. Om de gemeenschap leefbaar en gezond te houden, is het belangrijk dat elk van hen zich evenwichtig ontwikkelt in harmonie met de andere aspecten. Dit geldt evengoed voor toerisme. Duurzaam reizen houdt rekening met de economie, het milieu en de mensen. Joker voegt er zelf nog een vierde P aan toe: Pleasure (plezier). Je bent immers op vakantie en daar maakt genieten een onderdeel van uit. Bovendien moet het voor alle partijen aangenaam zijn, ook voor de lokale bevolking.

WAUTER DEWULF

Op welke manier biedt Joker duurzame reizen aan? Sinds ons ontstaan 30 jaar gelden, is onze manier van reizen niet veranderd. Al onze begeleiders worden 2 jaar opgeleid door onze partner Karavaan en duurzaamheid is daarin verweven. Alvorens vertrek geven wij heel veel informatie aan onze klanten. De eerste pagina’s van onze brochures gaan over duurzaamheid, wat ook een onderdeel is van de uitleg over het reisconcept. Bovendien moeten al onze reizen aan verschillende criteria voldoen en dat wordt na elke reis geëvalueerd. Wij reizen steeds in kleine groepjes van maximum 13 deelnemers. In de mate van het mogelijke maken we gebruik van het openbaar vervoer als het aanwezig is. In sommige landen is er echter een tekort aan openbaar vervoer voor de lokale bevolking, dan charteren we ander vervoer. We willen de zitplaatsen van de mensen niet innemen. Daarnaast streven we er naar om op de bestemming maximum 25% gemotori-

© JULI

2007). D AARMEE

B ELGIË

G REET H UYBRECHTS ,

WAAROM J OKER DEZE TITEL VERDIENT.

GREET HUYBRECHTS

12

EN

VOOR

-

AUGUSTUS 2011

‘‘

Wij zien toerisme als hefboom voor de lokale economie en ondersteunen

de lokale bevolking hierin.

Is het niet zo dat vliegreizen een zware belasting zijn voor het milieu? En dat reizen naar gebieden met een gevoelig ecosysteem de fauna en flora kunnen bedreigen? Dat is het moeilijke aan toerisme. Het is juist dat de impact van een vliegreis zwaar doorweegt op de P van Planet. Jouw voetafdruk is dan zo groot dat het geen rol meer speelt hoe duurzaam je terplekke reist. Maar wat dan met al die mensen die daar leven van het toerisme? Volkomen duurzaam reizen is niet mogelijk. Je hebt altijd wel ergens een impact, maar je hebt positieve impacten en negatieve impacten. De kunst is ervoor te zorgen dat jouw impact zo positief mogelijk is. Zo is het niet evident om het reizen naar fragiele ecosystemen te verbieden. Je kunt voor heel wat gebieden argumenten vinden en waar ligt dan de grens? Ik raad aan dat wanneer je daarheen reist dat op een zo goed mogelijke manier te doen, met een organisatie die heel strikte regels hanteert.”

©

WAUTER DEWULF

’’

seerd transport te gebruiken. We verplaatsen ons zo gevarieerd mogelijk. Niet enkel te voet, maar ook met originele lokale transportmiddelen zoals kano, paard, ezel… We logeren steeds in kleine hotels, bij de lokale bevolking of kamperen. Ons prijsbeleid is bovendien uniek. In de brochure staat steeds de prijs die men betaalt voor de basisvoorzieningen. Daarnaast staat er duidelijk een budget vermeld dat dient om ter plaatse logies, maaltijden, gidsen… rechtstreeks te betalen. Zo gaat het geld direct naar de lokale bevolking. Tot slot hechten wij veel belang aan ontmoetingen. In elke reis wordt daar dan ook voldoende tijd voor gemaakt. In onze visie staan openheid, gelijkwaardigheid, ontmoeting en verwondering centraal.

Welke initiatieven onderneemt Joker om duurzaam reizen te bevorderen? In de loop der jaren hebben wij veel ervaring opgebouwd. Daaruit zijn een aantal organisaties ontstaan die deel uitmaken van de Joker-groep. Een eerste voorbeeld hiervan zijn de ViaVia Reiscafés verspreid over de wereld. Het zijn ontmoetingsplaatsen voor reizigers onderling en tussen reizigers en de lokale bevolking, alsook voor de lokale bevolking onderling. Het zijn ook fora voor lokale kunstenaars en in veel van deze ontmoetingsplaatsen kan je ook logeren. Daarnaast zijn het ook lokalen waar we gidsopleidingen geven. Zo ontstaan er netwerken waardoor ook jobs voor de lokale bevolking worden gecreeërd. Een andere organisatie binnen de Jokergroep is Living Stone Dialoog, een vzw die een Noord- en Zuidwerking heeft. In het Noorden focust men zich voornamenlijk op sensibilisering rond duurzaam toerisme. Zo coördineren wij in Vlaanderen het lerend netwerk Duurzaam Toerisme binnen de hoge scholen. Daarvoor richten we samen met Toerisme Vlaanderen 4 keer per jaar studiedagen in. We geven in de verschillende hogescholen les over duurzaam toerisme. Wij verzorgen stageplaatsen voor hogeschoolstudenten, meestal gelinkt aan een ViaVia Reiscafé. De Zuidwerking focust op educatie en capaciteitsversterking. Wij zien toerisme als hefboom voor de lokale economie en ondersteunen de lokale bevolking hierin. Daarom geven

wij verschillende opleidingen. Zo is er een opleiding tot reisgids, vanuit de experience economy: wat verwacht een westerse toerist, hoe moet men zichzelf verkopen… We geven hierin ook trainthe-trainer, zodanig dat diegene die het gevolgd heeft anderen kan opleiden. Op die manier zijn zij niet afhankelijk van het Noorden om een opleiding te krijgen. Er is ook een opleiding SME (Small and Medium Enterprises) over hoe men een bedrijf opstart. En een opleiding gericht naar touroperators en mensen van de overheid over hoe een duurzaam product ontwikkelen, hoe een bestaand product innoveren en duurzamer maken. Living Stone Centrum voor Intercultureel Ondernemen, een samenwerking met de Katholieke Universiteit Leuven, KBC en Cera, is nog een organisatie van de Joker-groep. Hiermee richten we ons tot bedrijven en ontwikkelingsorganisaties. Het is voornamenlijk een leerplatform over het omgaan met andere culturen. We organiseren gatewayreizen. Deze hebben tot doel op managementniveau de handelingsbekwaamheid te verhogen en interculturele contacten te leggen om een netwerk uit te bouwen. Meer info: www.joker.be

JULI

-

AUGUSTUS 2011

13

Dossier

Sekstoerisme Tom Claes Vakgroep Wijsbegeerte en Moraalwetenschap Centrum voor Ethiek en Waardenonderzoek Universiteit Gent

WA N N E E R

W E O V E R S E K S T O E R I S M E H O R E N P R AT E N , D E N K E N W E M E T E E N A A N

‘‘

Tenminste een gedeelte

F R A A I E E XO T I S C H E B E S T E M M I N G E N , WA A R N I E T ZO F R A A I E , S O M S Z E L F S MENSONTERENDE PRAKTIJKEN GEBEUREN.

HET

B E E L D VA N

BREED GLIMLACHEND EEN MASSAGE KRIJGT OP EEN D A N A L S N E L V O O R D E G E E S T. D A N D AT .

HET

DISCUSSIES.

DIE

S T R A N D KO M T O N S

HET FENOMEEN SEKSTOERISME IS MEER

I S E E N G L O B A A L G E G E V E N E N I N Z E T E N O N D E R W E R P VA N V E L E

HET

INGREDIËNTEN.

MAAR

THAIS

JOZEF FRITZL

I S O O K E E N CO M P L E X F E N O M E E N M E T S O M S V E R A S S E N D E

IN

D E Z E B I J D R A G E P R O B E E R I K E R D E CO N T O U R E N VA N A A N

T E G E V E N , R E L E VA N T E L I T E R AT U U R E R O V E R A A N T E D R A G E N E N E E N A A N Z E T VA N E E N E T H I S C H E A P P R E C I AT I E E R VA N T E F O R M U L E R E N .

14

JULI

-

AUGUSTUS 2011

van de sekswerkers die

werkzaam zijn in het brede

werkveld van het sekstoerisme lijkt vrij gekozen te hebben voor dit sekswerk.

’’

Sekstoerisme in beeld

Het beeld van de verziekte Fritzl waar zonet naar is verwezen sluit naadloos aan met het intuïtieve beeld dat we van ‘sekstoerisme’ en van de typische ‘sekstoerist’ hebben. We denken dan aan de gegoede mannelijke Westerlingen van middelbare leeftijd die zich in het verre buitenland tegoed doen aan de geneugten van commerciële seks met uitgebuite vrouwelijke en/of mannelijke prostituees, of erger nog: met kinderen. Dit beeld wordt gevoed door de populaire media, onze belangrijkste bron van informatie over sekstoerisme. Situaties zoals deze zijn jammer genoeg nog al te vaak reëel. Een deel van het sekstoerismegebeuren is inderdaad sterk mangericht, commercieel en exploitatief van aard, en prostitutiegefocust. Exemplarisch in dit opzicht zijn bijvoorbeeld de seksindustrie in Bangkok -ook wel het ‘globale bordeel’ genoemd- of op de stranden van Pattaya. Maar het sekstoerisme is meer complex dan men op het eerste gezicht, in navolging van deze populaire beeldvorming, zou denken: het bestaat in vele vormen, net zoals er vele soorten sekstoeristen bestaan. Yodmanee Tepanon heeft er op gewezen dat ‘de sekstoerist’ eender wie zou kunnen zijn en dat geen enkel simpel

profiel van de sekstoerist de realiteit eer aan doet. Alison Murray wijst erop dat de stereotiepe beeldvorming te sterk westers gefocust is (wat de klanten betreft), onderbelicht laat dat er ook vrouwelijke sekstoeristen zijn, en naadloos aansluit bij een gedeelte van het feministisch gedachtegoed dat sterk veroordelen en afwijzend staat tegenover sekswerk, waardoor de sekswerkers zelf worden gestigmatiseerd als weerloze slachtoffers. Murray en Tepanon hebben hier een punt. Zo zijn bijvoorbeeld de grootste groep klanten van de prostituees in Thailand niet Westerlingen, maar Japanners en de lokale bevolking. Er bestaat ook zo iets als sekswerkmigratie waarbij bijvoorbeeld Thaise sekswerkers naar Japan trekken (of Britse sekswerkers naar Tenerife). Tenminste een gedeelte van de sekswerkers die werkzaam zijn in het brede werkveld van het sekstoerisme lijkt vrij gekozen te hebben voor dit sekswerk. Maar het zou ook te kort door de bocht zijn om, zoals in de door de World Tourism Organization gehanteerde definitie, sekstoerisme te identificeren met vormen van commerciële seks. Sekstoerisme gaat over meer dan louter reizen met de bedoeling betaalseks te hebben in een vreemd land. De bekendste sekstoeristische bestemming is wellicht Thailand en andere Oosterse landen. Maar het sekstoerisme is een globaal en groeiend fenomeen, net zoals het toerisme zelf. Daarnaast zijn ook bijvoorbeeld Cuba en de Dominicaanse Republiek in de Caraïben, Brazilië in Latijns Amerika, en Egypte, Tunesië, Gambia en Kenia in Afrika bekende sekstoeristische trekpleisters. Dichter bij huis zijn er de Centraal Europese landen en de verlokkingen van de Middellandse Zeestranden, natuurlijk, van Spanje tot Turkije.

Vormen van Sekstoerisme Martin Opperman systematiseert de vormen van sekstoerisme op basis van zes parameters: - de intentie om seks te hebben met voorheen onbekenden als bedoeling van de reis - geldelijke betaling? - tijdsspanne dat de sekszoeker en seksverlener met elkaar doorbrengen - het type van de relatie tussen sekszoeker en seksverlener - type van seksuele ontmoeting - wie reist? Niet elke sekstoerist plant zijn of haar trip met de expliciete bedoeling seks te hebben. Wie dit wel doet kan een beroep doen op een gespecialiseerde groep van al dan niet legitieme mediators en reisbemiddelaars, hetzij voor de planning van de volledige reis, of in het doelland. Maar zoals zo vaak maakt de gelegenheid de dief. De toerist bevindt zich in een schemerzone - buiten de gewone dagelijkse routine, met voldoende vrije tijd en (vaak) ook geld, in een vreemd land met verhoogde anonimiteit en met kansen te over om (al dan niet betaalde) seks te hebben. Dat geldt niet enkel voor de tijdelijke toerist. Ook diegenen die voor langere tijd in de toeristische industrie werken, of om andere (professionele) redenen een bepaalde periode in het buitenland vertoeven, delen in de kansen. Niet voor niets heeft men voor hen de term sexpat bedacht. Het grootse aandeel van seksuele contacten door toeristen met voorheen onbekenden zijn niet-commercieel van aard. Een aantal lezers zullen de vakantieflirt en hierop volgende vrijpartij niet onbekend zijn. Deze vormen

van toerismegefaciliteerde seksuele contacten zijn best als vormen van ‘casual sex’ te bestempelen. Die contacten kunnen met medetoeristen, met sexpats, of met de lokale (in de brede zin van het woord) bevolking gebeuren. Hoewel de meesten die zich hierin zullen herkennen zich niet als ‘sekstoeristen’ zullen bestempelen blijft het vaak onuitgesproken besef van de opportuniteit van losse seksuele contacten een belangrijke motivatie voor (vakantie)reizen. Zijn dit dan ‘sekstoeristen’? Niet wanneer je de enge definitie van de World Tourism Organization volgt. Behalve intentie moet volgens de meesten het seksuele contact bovendien ook van commerciële aard zijn. En zo komen we bij Oppermans tweede parameter, de geldelijke betaling. Maar ook hier bestaat er een scala aan mogelijkheden, gaande van aan het ene uiteinde een directe monetaire betaling voor seks tot andere, soms indirecte, vormen van compensatie en materiële verleiding zoals het aanbieden en aanvaarden van drankjes, een maaltijd of andere vormen van materiële gunstgoederen aan het andere uiteinde. Daartussen bestaat er een heel spectrum van semidirecte monetaire of andere vergoedingen en gunsten die het seksueel contact vergemakkelijken of mogelijk maken. Het is bijvoorbeeld bekend dat sommigen sekstoeristen een meer langdurige ‘relatie’ - gaande van een paar dagen tot weken en zelfs maanden - aangaan met lokale mensen en in ruil voor allerhande materiële compensaties seksuele diensten verkrijgen. Het vorige houdt verband met de vijfde parameter. De sekstoeristische contacten kunnen variëren van de traditionele kortstondige lichamelijke transactie

JULI

-

AUGUSTUS 2011

15

Dossier

tussen de prostituee/sekswerker en de klant, over lapdance, paaldans, striptease en barbezoek, ruilsekscontacten met medetoeristen, naar voyeuristische pleziertjes op het strand. De laatste parameter - wie reist? maakt het beeld nog meer complex. Het klassieke beeld van de sekstoerist die seks heeft met de lokale sekswerkers is maar een deel van het plaatje. Aan het ene eind van het spectrum hebben we een situatie waarin sekszoeker noch seksverlener een (lange) reis ondernemen: je kan ook sekstoerist zijn in eigen land en stad en seks hebben met mensen uit je eigen streek. Wat van belang is, is immers niet dat er een grote afstand wordt afgelegd, wel dat de sekszoeker en seksverlener elkaar ontmoeten in wat Chris Ryan een staat van ‘liminaliteit’ noemt en waar ik eerder al naar verwees als schemerzone. Een speciale vorm van sekstoerisme vinden we terug in het prostitutiebezoek in eigen land waarbij de keuze voor de prostituee expliciet gemotiveerd is vanuit het exotische of zelfs getraffickte karakter van de prostituee (slachtoffers van mensenhandel). Aan het andere uiteinde van het spectrum vinden de seksuele contacten plaats tussen sekszoeker en seksverlener die beiden naar de toeristische bestemming zijn gereisd en waarbij de seksverlener eventueel een sekswerker (een sekswerkmigrant) is.

Doen vrouwen het ook? Het probleem om een greep te krijgen op het fenomeen sekstoerisme wordt mooi geïllustreerd door een van de meest heikele discussie in deze context: bestaan er ook vrouwelijke sekstoeristen? De Caraïben staan bekend als een bekende bestemming voor sekstoeristen - ook vrouwelijke sekstoeristen in dit geval. Ze komen er naar de gunsten dingen van de beach boys, rastatutes of de rent-a-dreads. Westerse dames die naar de seksuele diensten van de lokale heren hengelen worden er soms ook wel Sugar Momma’s genoemd. Vaak gaat het hier niet over directe en kortstondige betaalde seksuele contacten, maar eerder over langer durende

16

JULI

-

AUGUSTUS 2011

‘‘

De Caraïben staan bekend

als een bekende bestemming voor sekstoeristen – ook

vrouwelijke sekstoeristen in dit geval.

’’

(enkele dagen) ‘onderhouds’-overeenkomsten. Als we in lijn met het vorige redeneren, kunnen we hen zonder problemen sekstoeristen noemen. Maar Sheila Jeffreys, een bekende radicaal feministische auteur en activiste, meent dat er belangrijke verschillen bestaan tussen mannelijke sekstoeristen en vrouwen die als toerist seks hebben. Ten eerste, zo merkt ze op, is het aantal van de ‘vrouwelijke sekstoeristen’ (merk de aanhalingstekens) beduidend lager dan dat van de mannelijke sekstoeristen. Er zijn bovendien ook geen bordelen speciaal voor vrouwen. De ‘vakantieromances’ die vrouwen in de Caraïben hebben zijn volgens haar vergelijkbaar met deze die ze zouden hebben indien ze met hun vriendinnen naar Ibiza zouden reizen. Ze meent dat sommige vrouwen goedgelovige slachtoffers zijn van de ‘constante’ verleidingspogingen van de lokale mannen. Een ander verschil tus-

sen mannelijk prostitutiegebaseerd sekstoerisme en het ‘vrouwelijk sekstoerisme’ is dat er volgens haar geen indicatie is dat de lokale bevolking er traumatische schade aan overhoudt. Integendeel, ze stelt dat de (mannelijke) seksverlener er in tegenstelling tot de (vrouwelijke) prostituee seksueel plezier aan beleeft. De ‘vrouwelijke sekstoerist’ stelt bovendien volgens haar geen herhaaldelijk seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dit alles staat in schril contrast met de commerciële seksindustrie. De globalisering van prostitutie heeft volgens Jeffreys een wereldwijde seksuele exploitatie van vrouwen mogelijk gemaakt - de creatie van een wereldwijde ‘industriële vagina’ geolied door het wereldwijde verhandelen van vrouwen. Jacqueline Sanchez Taylor merkt in dit verband op dat er hier duidelijk sprake is van een dubbele standaard. Mannen die gelijkaardige activiteiten stellen worden zonder veel omwegen sekstoeristen genoemd, maar wanneer vrouwen dit doen spreekt men eerder van ‘romantisch toerisme’ waarbij de primaire drijfveer niet seksuele bevrediging maar eerder emotionele verbondenheid zou zijn. Volgens haar verhindert de radicaal feministische positie waarin seksualiteit als locus van mannelijke macht wordt voorgesteld een onbevooroordeelde kijk op en appreciatie van vrouwelijke (ook sekstoeristische) seksualiteit.

Ethische bedenkingen Een morele evaluatie van het fenomeen ‘sekstoerisme’ hangt onder andere af van hoe men het begrip definieert. In de brede omschrijving van sekstoerisme maken losse, toevallige en niet- of indirect commerciële seksuele contacten het overgrote deel uit van de sekstoeristische handelingen. Wat men hiervan vindt, houdt verband met hoe men tegenover promiscuïteit staat en met hoe men het fenomeen van casual sex, hookups of friends with benefits evalueert. Het is in dit geval niet het (soms frequente) losse seksuele contact op zich dat ethische complicaties kan veroorzaken, maar eerder de manier waarop we onze sekspartner in

deze behandelen. Maar seks zonder liefde, of hoe je het ook wil noemen, hoeft niet moreel problematisch te zijn. Discussies rond sekstoerisme en vooral over de toeristische seksindustrie zijn vaak sterk moraliserend. Dit is deels het gevolg van een enge interpretatie van het fenomeen sekstoerisme. Maar er is meer aan de hand. Uit het voorgaande blijkt dat het zinloos is om alles wat onder de hoofding ‘sekstoerisme’ kan gebracht worden over één kam te scheren. De praktijk als geheel is te complex om in zijn geheel geproblematiseerd te worden. Dat neemt niet weg dat er ontegensprekelijk mensonterende praktijken worden in stand gehouden en gepromoot door het sekstoerisme. De kinderprostitutie en -handel in bijvoorbeeld Afrikaanse landen als Kenya en Gambia zijn goed gedocumenteerd en verwerpelijk. Het staat ook buiten kijf dat een toenemende prostitutie ten gevolge van sekstoerisme morele vragen oproept. Waar een vraag is zal een aanbod gecreëerd worden en een gedeelte van deze commerciële seksindustrie is ontegensprekelijk moreel problematisch. Schrijnende werkvoorwaarden en uitbuiting kunnen en zullen er in veel gevallen en in vele landen door toenemen.

Maar de echte frontlijn van de ethische discussie betreffende sekstoerisme heeft mijns inziens niet meteen iets te maken met het feit dat het hier sekstoerisme betreft, maar eerder met het morele gehalte van prostitutie als zodanig. Dat mensen een toeristische bestemming uitkiezen gemotiveerd vanuit verwachte seksuele opportuniteiten mag sommigen dan al een doorn in het oog zijn, het is het commercieel georganiseerde karakter van de daar beschikbare seksontspanning dat de meeste ethische vragen oproept. Gedwongen prostitutie faalt uiteraard elke ethische test. De afwezigheid van geldige toestemming maakt deze vormen van (commerciële) seksuele activiteiten exploitatief, schadelijk voor de seksuele en persoonlijke integriteit en vandaar immoreel. Maar is elke vorm van prostitutie ethisch bedenkelijk? De cruciale ethische vraag is of prostitutie en bij uitbreiding sekswerk in se exploitatief en dus ethisch verwerpelijk is. Binnen de ethiek bestaat er geen consensus over de morele appreciatie van prostitutie en andere vormen van sekswerk. Indien sekswerk inherent exploitatief is, dan is sekstoerisme, althans in de enge betekenis van commercieel seksueel

toerisme moreel problematisch. Dit is meteen ook de positie van Sheila Jeffreys en andere radicale feministen en NGO’s. Maar niet iedereen deelt hun mening. Een ander deel van de feministische beweging, NGO’s en belangengroepen allerhande menen dat een vrije en legitieme keuze voor prostitutie of andere vormen van sekswerk mogelijk is en bovendien wijd verspreid is. Recent verschijnt er een grote toevloed aan publicaties waarin sekswerk, ook binnen het kader van sekstoerisme, in verband wordt gebracht met en verdedigd vanuit een mensenrechtenperspectief en waarin de vaak geciteerde links tussen sekstoerisme, trafficking en seksuele exploitatie en slavernij worden geproblematiseerd. Binnen zo een perspectief wordt sekstoerisme eerder als een commerciële opportuniteit voor de lokale en migratoire sekswerkers beschouwd. Ik ben geneigd deze tweede optie ernstig te nemen. Maar het zal duidelijk zijn dat een grondige discussie over intrinsiek exploitatieve prostitutie versus vrij gekozen sekswerk het bestek van deze bijdrage overstijgt. Het is een discussie waarin het moderne sekstoerisme een belangrijk gegeven is, maar haar meteen ook overstijgt.

JULI

-

AUGUSTUS 2011

17

Dossier

Reizen die je rugzak vullen Vrijwilligerswerk en inleefreizen dompelen jongeren onder in dc ouleur locale

]

Julie Van Garsse stafmedewerker

M EEDRAAIEN

IN EEN NOTENFABRIEK IN

C AMBODJA

G HANESE

OF

B OLIVIË ? E EN

KINDEREN HET ALFABET AANLEREN ?

DAN ALLEEN BEZORGD ZIJN OM JE VOETAFDRUK .

M EER

ZIEKENHUIS BOUWEN IN

E THISCH

REIZEN IS MEER

EN MEER JONGEREN KIEZEN

ERVOOR OM TIJDENS HUN VAKANTIEMAANDEN VRIJWILLIG DE HANDEN UIT DE MOU WEN TE STEKEN IN EEN ONTWIKKELINGSLAND .

ZORGEN

A AN

BIEDEN ALVAST EEN INTERCULTURELE ERVARING OP MAAT VAN DE DEEL -

HEM / HAAR OM SAMBAFEESTJES EN CHICKEN TANDOORI TE COMBINEREN

MET EEN DIEPGAANDER ENGAGEMENT.

JOETZ GHANA

18

JULI

-

EN TUSSEN DE LOKALE BEVOLKING .

VRIJWILLIGERSWERK EN INLEEFREIZEN VOOR EEN SOLIDAIRE WERELD ?

O RGANISATIES NEMER .

M ET

AUGUSTUS 2011

‘‘

Wie een weg aanlegt,

helpt de mensen ginder. Toch is het werk slechts

een middel om een andere cultuur te ontdekken.

’’

Inleefreizen zitten in de lift. JOETZ vzw ziet zich genoodzaakt haar aanbod te verdubbelen tegen 2014. Momenteel organiseert de jeugddienst van de Socialistische Mutualiteiten twee inleefreizen per jaar, met maximum tien jongeren per reis. Projectcoördinator Sofie De Bisschop: “In oktober hebben we de reizen naar Indië en Kenia aangekondigd, in december was alles volzet. Zo gaat het meestal.” Ook bij de internationale solidariteitsbeweging Intal stijgt de vraag voor inleefreizen naar Palestina elk jaar. Volgens JOETZ is een inleefreis een rondreis door een ontwikkelingsland met een goede mix van ‘inleven’ en toerisme. Een manier van ‘anders’ reizen die jongeren blijkbaar best kunnen smaken. Sofie De Bisschop: “De bedoeling is een onderdompeling in de cultuur van een gastland. Daarom verblijven de deelnemers een aantal dagen bij gastfamilies. Zo zijn ze heel even Boliviaan of Keniaan. Ook bezoeken we scholen, hospitalen en draaien we mee in ontwikkelingsprojecten. En natuurlijk pikken we ook wat zon en zee mee.” Ook bij Intal nemen de lokale partners van de organisatie de deelnemers op sleeptouw. Naast inleefreizen is ook vrijwilligerswerk big business. Vrijwilligersorganisatie VIA vzw stuurt elk jaar tachtig à honderd jongeren de wijde wereld in,

met AFS Interculturele Programma’s vzw vertrekken jaarlijks ongeveer zestig Vlamingen. De enthousiastelingen werken in een weeshuis, geven les in een schooltje, helpen in een ziekenhuis of steken de handen uit de mouwen in een natuurreservaat. AFS-jongeren logeren bijna altijd bij een gastgezin. Communicatie-coördinator Koen Baetens: “Dat versnelt en versterkt de integratie in de lokale gemeenschap.” VIA-vrijwilligers logeren meestal op de werkplaats zelf, net als de lokale vrijwilligers.

Interculturele groetjes uit Mexico Aan mankracht en projecten geen gebrek. Maar vrijwilligerswerk in het buitenland en inleefreizen zijn niet hetzelfde als ontwikkelingssamenwerking. Het ethische aspect van dit soort toerisme zit 'm niet in het werk dat de jongeren ter plaatse verzetten of de hoeveelheid projecten die ze bezoeken. “Het blijft tenslotte hun zomervakantie”, vindt VIA-communicatieverantwoordelijke Eline Dupon. “Natuurlijk: wie een weg aanlegt of een school opknapt helpt ongetwijfeld de lokale gemeenschap. Toch is het werk slechts een middel om een andere cultuur te ontdekken.” VIA wil in de eerste plaats respect en verdraagzaamheid aankweken tussen mensen over de hele wereld. “Ontmoeting, confrontatie en solidariteit, daar doen we het voor.” Ook bij JOETZ staat de interculturele ervaring centraal tijdens de inleefreizen. Sofie De Bisschop: “Plots komt een jongere in een totaal andere wereld terecht. Naast een vreemde taal en exotische maaltijden zijn ook armoede en ongelijkheid dagelijkse kost. Een cultuurshock. Slaagt de deelnemer erin zijn westerse gewoonten en vooroordelen achterwege te laten, is de reis geslaagd.”

Praktisch: AFS Interculturele Programma’s vzw AFS organiseert elke derde donderdag van de maand om 19u een infosessie op kantoor. Hendrik Consciencestraat 52 – 2800 Mechelen Meer info? Neem contact op met AFS: 015 79 50 10 [email protected] - www.afsvlaanderen.be

VIA vzw Inschrijven voor een work@worldproject met VIA kan het hele jaar door. Op www.workcamps.info vind je de volledige lijst van de projecten waaraan je kan deelnemen. Op www.VIAvzw.be vind je alles over VIA, haar werking en over de inschrijvingsmodaliteiten. Meer info? Neem contact op met VIA: [email protected], 03 707 16 14 of kom langs: Lange Nieuwstraat 147, 2000 Antwerpen.

JOETZ vzw Ben je geïnteresseerd in andere culturen? Ontdek je liever een land als gast dan als toerist? Ben je een indiana met een groot hart? En ben je tussen 18 en 30 jaar? Ga dan mee op inleefreis! Inleefreizen 2012: Burkina Faso – Cambodja – Argentinië Meer info? Neem contact op met JOETZ vzw: 02/515 02 53 www.joetz.be – [email protected]

Intal De solidariteitsreizen vinden elk jaar plaats in juli. De bestemmingen van de reizen worden bekendgemaakt in november en de inschrijvingen sluiten af in maart. Meer info? Neem contact op met Intal: [email protected] - www.intal.be

Jeugd & Vrede vzw www.jeugdenvrede.be/inleefreizen/go-farengi Meer info? Neem contact op met Jeugd &Vrede vzw: 015 43 56 96 [email protected] - [email protected]

JULI

-

AUGUSTUS 2011

19

Dossier

INTAL

“Naast een ruimere blik op de wereld, ontplooien wereldwerkers ook hun sociale en professionele talenten”, vindt Koen Baetens van AFS. “Zo'n reis staat dus niet slecht op hun CV. Bovendien krijgen ze een levensles over hun eigen grenzen en karakter, over samenwerking en onmacht.” Dit geldt des te meer voor de piepjonge deelnemers van Jeugd & Vrede vzw. De jeugddienst voor vredesopvoeding organiseert inleefreizen voor 16- tot 18-jarigen. Coördinator Jurgen Sprangers: “Door het werk in een lokaal project komen deze jongeren - die nog volop op zoek zijn naar hun eigen normen en waarden - los van het westerse referentiekader.” Levenservaring én een basis voor een diepgaand engagement, dat zit in de rugzak van een ex-vrijwilliger/inleefreiziger. Fanny Polet van Intal: “Aan hen om zich verder te verdiepen in de Noord-Zuidsamenwerking”.

Be aware (for beans) Om optimaal te kunnen profiteren van

20

JULI

-

AUGUSTUS 2011

de interculturele ontmoeting, hechten de organisaties veel belang aan de voorbereiding van de reizigers. Zo vraagt Intal elke deelnemer om lid te worden van een solidariteitsbeweging. Naast de activiteiten in deze groep, gaan de reizigers ook op weekend en werven ze fondsen. Fanny Polet: “Zo informeren we de deelnemers over het land en de werking van onze lokale partners. Daarnaast sensibiliseren we de jongeren rond de Noord-Zuidproblematiek. Na de reis is er een terugkom-moment waar ze hun ervaringen kunnen delen.” Ook AFS stuurt haar jongeren niet zonder boe of ba de wijde wereld in. Tijdens voorbereidende weekends wordt getimmerd aan hun intercultureel bewustzijn. In een handboek, opgesteld door het gastland zelf, leest de deelnemer met welke talen en gewoontes hij rekening moet houden, maar ook hoe vaak er bonen op het menu zullen staan en welke beleefd-

heidsregels er gelden. Ook in het land zelf staan AFS-vrijwilligers altijd klaar voor deelnemers met vragen of problemen. Na de uitwisseling kunnen ze bijpraten op het heroriëntatieweekend.

Samenwerken van A(ntwerpen) tot Z(ambia) Voor de organisaties staat de ervaring van hun jongeren voorop, maar ook de partners in het gastland worden bij de uitwisseling betrokken. Bij VIA zijn het zelfs de lokale vrijwilligers die beslissen wanneer een werkkamp nodig is. De partners van Intal organiseren de uitwisseling van A tot Z. Fanny Polet: “Ze zijn de organisatoren ter plaatse en regelen alle praktische dingen. Zonder dat ze in hun portemonnee moeten duiken.” Ook JOETZ regelt een eerlijke vergoeding voor de gastfamilies en de te bezoeken projecten. VIAvrijwilligers krijgen gratis kost en inwoon in ruil voor werk. Eline Dupon:

“Lukt dit niet, zoals in Afrika, dan betaalt de vrijwilliger”. “Wel steken de medewerkers ter plekke veel energie in het begeleiden van de jongeren. Maar dat weegt niet op tegen het enthousiasme over het buitenlandse bezoek”, zegt Jurgen Sprangers van Jeugd & Vrede. Koen Baetens van AFS treedt hem bij. “Dit heeft niet zozeer met het werk te maken - een vrijwilliger vervangt immers nooit een vaste medewerker maar wel met de culturele verrijking, zowel voor de projectmedewerkers als voor de bredere gemeenschap. Dat denken ze ook bij JOETZ. Tijdens hun inleefreizen bezoeken jongeren trouwens ook projecten zonder mee te werken. “Maar de aanwezigheid van een groep buitenlands jong geweld zorgt voor een kruisbestuiving van ideeën. Bovendien geeft dit het project meer gekendheid en legitimiteit.”

Meer-van-dat-microbe Ook na de reis promoten de uitwisselingsorganisaties een verdere betrokkenheid tussen de jongeren en hun bezochte projecten. Zo trokken JOETZreizigers na hun reis naar Bolivië met een zelfgemaakt spel naar scholen en legden ze de Vlaamse jeugd uit wat er gaande is in het Zuid-Amerikaanse land. Bij Jeugd en Vrede verzamelen de jongeren na een inleefervaring fondsen voor hun project. Daarnaast moedigen de organisaties hun exdeelnemers aan om als vrijwilliger mee te werken aan het sensibiliseren en voorbereiden van een nieuwe lichting reizigers. Of de ervaring de deelnemers ook op lange termijn warm maakt voor een diepgaand engagement tegenover het Zuiden, blijft echter koffiedik kijken. De solidaire-reis-kriebel lijkt in eljk geval zeer aanstekelijk. Bij VIA staat een groot aantal jongeren elke zomer opnieuw klaar om de handen uit de mouwen te steken in het buitenland. “Een onvergetelijke ervaring”, dat schrijven ook de jongeren op de evaluatieformulieren van JOETZ en AFS. Goed begonnen, half gewonnen.

JEUGD EN VREDE

Jambo! Brussel-Lubumbashi Aller-Retour Educatief traject met studentenreis naar Lubumbashi Na een intensief voorbereidingstraject tussen oktober en december 2010, trok UCOS van 7 tot 25 februari 2011 voor de derde keer met negen supernieuwsgierige studenten van de VUB naar Lubumbashi (hoofdstad van de mijnprovincie Katanga in Democratische Republiek Congo) voor een uitwisselingsproject met evenveel ‘Kassapards’ (studenten van de Université de Lubumbashi (UNILU). Verre van een toeristische uitstap is het doel van deze onderdompeling de dagdagelijkse realiteit van een land in het Zuiden te zien, te ruiken, te horen, te voelen. Aan de hand van seminaries (bijvoorbeeld over de alomtegenwoordige mijnindustrie), workshops (bijvoorbeld over de rol van gender in ontwikkeling), maar ook terreinbezoeken (bijvoorbeeld projecten van NGO’s), krijgen de Belgische én Congolese deelnemers meer inzicht in de complexiteit van ontwikkelingsprocessen. Dankzij de uitwisselingen met hun Congolese collega-studenten én hun verblijf in gastgezinnen, steken ze daarenboven ook heel wat op over de Congolese cultuur en vice versa. De interculturele verschillen maken dat dat niet altijd zonder slag of stoot verloopt, maar dragen wel bij tot een genuanceerder beeld van de Congolese werkelijkheid. Na het avontuur in Lubumbashi, organiseren de beide groepen studenten aan hun respectievelijke universiteiten getuigenissensessies. Op die manier dragen ze dit genuanceerder beeld ook uit naar hun collega’s die niet het geluk hadden om aan dit project deel te nemen. Voor een impressie van de avonturen in Lubumbashi: http://bxllubum11.blogspot.com Voor meer informatie over het project: www.studentzoektwereld.be [email protected] of 02/629 11 57

JULI

-

AUGUSTUS 2011

21

Dossier

“Peperkoek en choco vallen bijzonder in de smaak” Een onvergetelijke ervaring en een open blik op de wereld, dat bieden vrijwilligers- en uitwisselingsorganisaties. Maar wat vonden de ex-inleefreizigers en vrijwilligers nu zelf van hun reis? mijn Ghanees gezin bezoeken samen met twee Belgische vrienden. Mijn verhalen hebben hen overtuigd om ook hun steentje bij te dragen.”

Jense Van Bockstaele trok na zijn middelbare studies voor een jaar naar Chiapas (Zuid-Mexico). In zijn project leerde hij kinderen uit de achterbuurten van de stad Tuxtla Gutiérrez lezen en rekenen. “Met VIA vond ik een uitlaatklep voor het sociaal engagement dat ik in de loop van mijn middelbare schoolcarrière had opgebouwd. Ik wilde me belangeloos inzetten voor een goed doel. Redelijk confronterend, want je krijgt te maken met extreme armoede en taferelen en omgevingen die je enkel uit films kent. Gelukkig deed ik het werk doodgraag. De voldoening die het werk met zich meebracht is met niets te vergelijken. Ik weiger te geloven in de druppel-op-de-hete-plaat-theorie. Elk kind dat ik iets heb kunnen bijbrengen, beschouw ik als een overwinning.” “Door toneel te spelen, schilderen en muziek te maken, gaven we de kinderen basisonderwijs maar brachten we hen ook respect en zelfvertrouwen bij. Ik logeerde op het project zelf, samen met de bezielers en hun gezin. Vaak kwamen er ook nog andere vrijwilligers logeren, die me trakteerden op een spoedcursus Spaans.” “Sowieso heeft deze ervaring mijn wereldbeeld verruimd. Niet enkel heb ik geleerd om te relativeren, maar ook mijn engagement is er (nog) groter door geworden. Na de reis ben ik dan ook sociologie gaan studeren, met het doel verder te gaan in ontwikkelingssamenwerking. Het vrijwilligerswerk in Mexico heeft me doen inzien dat (voor mij) niets zo voldoeninggevend is als ten dienste staan van hulpbehoevende mensen. Zeven jaar later ben ik trouwens naar mijn project teruggekeerd en heb ik nog eens een half jaar meegedraaid.”

22

JULI

-

AUGUSTUS 2011

Silke Devogelaere werkte na haar middelbare studies een half jaar met AFS in Ghana. Naast het alfabet en rekensommetjes, trakteerde ze kinderen ook op sport- en spelnamiddagen. “Ik was het al een tijdje beu in België en wou er even tussenuit vooraleer ik mij ging inschrijven aan de universiteit in Leuven. Vrijwilligerswerk heb ik thuis met de paplepel meegekregen, dus de keuze voor AFS was snel gemaakt. Ik wilde me nuttig maken in een heel andere samenleving. Geen seconde heb ik spijt gehad van deze beslissing.” “Een half jaar heb ik in een gastgezin gewoond, in een klein dorpje ten noorden van Accra. Mijn gastvader trok zich het lot aan van een aantal straatkinderen. Een maaltijd kon hij geven, maar hun schoolgeld betalen lukte niet. Daarom riep hij de hulp in van AFS. In de garage van het huis leerde ik de kinderen rekensommen en het ABC. Niet eenvoudig voor iemand zonder ervaring, maar de vooruitgang was fantastisch! ‘s Namiddags speelden we spelletjes. Ik ben ervan overtuigd dat mijn werk ter plekke nuttig was. Die zes kindjes kunnen nu niet alleen rekenen en lezen, maar hebben ook heel veel aandacht gekregen. Kinderen in Ghana zijn vaak immers niet meer dan een werkinstrument.” “Na Ghana bekijk ik het leven door een andere bril. Ik weet wat écht belangrijk is in het leven en wat mensen voor elkaar kunnen betekenen. Eenmaal terug heb ik het dan ook zeer moeilijk gehad om mij aan te passen aan de kortzichtigheid van de mensen in ons luxelandje. Leren accepteren dat ze gewoon niet beter wisten - ze waren immers niet naar Ghana geweest - was het zwaarste deel van heel mijn AFSavontuur. Deze zomer ga ik trouwens

Griet De Bisschop is een doorgewinterde JOETZ-reiziger. Zo werkte ze al in een notenfabriek in Bolivië, gaf ze Engelse les en bouwde ze mee aan een ziekenhuis in Cambodja en speelde ze met Marokkaanse straatkinderen. In juli 2011 staat Zuid-Indië op het menu. “Toen ik als 23-jarige de jeugdbeweging vaarwel zei, kwam er plots veel tijd vrij in de zomervakanties. Als leerkracht interesseer ik me voor vreemde culturen en onderwijs. Vandaar de keuze voor ‘andere’, verre reizen. De JOETZ-formule vind ik ideaal omdat je een land als gast bezoekt en niet als toerist. Bij een gastfamilie sta je samen op met je gezinsleden, help je mee bij het eten, ga je mee naar de markt en leer je de buren kennen. Je leeft echt met en tussen hen.” “Met JOETZ reis je samen met leeftijdsgenoten, waardoor je je ervaringen met elkaar kunt bespreken. Best wel nodig, want je maakt soms heftige dingen mee. Zo zie je vaak luxewagens rondrijden, terwijl langs de kant van diezelfde weg marktverkopers smeken om geld. Die beelden zinderen meestal nog lang na als ik weer in België ben. Ik zie reizen dan ook eerder als een investering in mijn eigen leven dan als een tijdverdrijf tijdens de vakantie.” “Sowieso zijn ook de mensen in de dorpen blij met onze komst. Omdat we meehelpen in de projecten, maar ook omdat ze zo Europeanen ontmoeten. Voor vele gastgezinnen is reizen immers financieel onmogelijk. Wees maar zeker dat zij ons uithoren! Ik neem steeds foto’s van mijn familie mee, en ook

peperkoek en choco vallen bijzonder in de smaak.”

Na haar studies kunstwetenschappen en archeologie aan de VUB en een master genderstudies, vond Lisa Wouters het tijd voor iets anders. In 2008 vertrok ze met Intal op solidariteitsreis naar de Filipijnen. De twee zomers nadien was Congo aan de beurt. “In de Filipijnen trok ik met zeven Intalleden van dorp tot dorp, begeleid door leden van plaatselijke volksbewegingen. We logeerden bij families en zagen hoe landloze boeren moesten vechten om te overleven. Ook bezochten we politieke gevangenen en vrouwen die het slachtoffer waren geworden van mensenhandelaars. Een bezoek aan de gigantische vuilnisbelt ‘Smokey Mountain 2’ stond eveneens op de agenda. Hier leven mensen van het sorteren van het afval. Een confronterende ervaring. Al snel betoogden we dan ook - samen met duizenden anderen - in de straten van Manilla tegen het corrupte machtsapparaat.” “In 2009 volgde een solidariteitsreis van drie weken naar Lubumbashi, in 2010 naar de Congolese hoofdstad Kinshasa. In deze miljoenenstad worden de mensen ziek door het vuil in de straten, ze kunnen geen huis betalen, vinden geen job en hebben geen politieke stem. Volksbewegingen proberen wijkbewoners te organiseren en moedigen hen aan om zelf oplossingen te zoeken. Zo halen jongetjes tegen een kleine vergoeding het vuil op met een stootkar. Maar vrijwilligerswerk is niet evident in een land waar mensen elke dag strijden om hun voortbestaan.”

“Dankzij de Intal-reizen heb ik heel intense ervaringen opgedaan in landen waar dat in je eentje nooit lukt. Ook kan ik me vinden in de ‘Globalize Solidarity’-visie van Intal: zij leggen de nadruk op de zelforganisatie van mensen en duwen hen niet in een slachtofferrol. Dit is een veel duurzamere manier van samenwerken dan de bouw van een ziekenhuis in Congo door de internationale gemeenschap. Wat als de lokale bevolking geen geld heeft om een operatie te betalen? Trouwens, waarom zouden Congolezen niet zelf een ziekenhuis kunnen bouwen?” “Natuurlijk is een beetje engagement wel een voorwaarde voor deze reizen. Emotioneel is het zwaar. Je wordt niet alleen geconfronteerd met ellende en onrechtvaardigheid, maar deelt ook de ‘hopes en dreams’ van de lokale bevolking. Wat leidt tot dubbele gevoelens: je weet dat je na drie weken terugkeert naar je luxeleventje. Dat je niet vermoord zult worden omdat je kritiek uit op het regime en dat je naar de dokter kunt als je ziek bent. Daarnaast is een cultuurclash onvermijdelijk. Voor een feministe is het niet evident om te zien dat Congolese vrouwen het zwijgen wordt opgelegd. En als vrijzinnige huiverde ik van malafide priesters die armen geld vragen en hen voorspiegelen dat God het zo heeft gewild.” “Voor mij waren de reizen heel verrijkend. Als voormalig bestuurslid van studiekring Vrij Onderzoek (VUB) en huiswerkbegeleidster in het asielcentrum Klein Kasteeltje denk ik voortdurend na over onze maatschappij en de positie die ik hierin wil innemen. Meewerken aan een rechtvaardige wereld is hier een logisch gevolg van. De mensen die we ontmoetten, vonden het trouwens enorm belangrijk dat hun verhaal verteld wordt. Daarom alleen al zijn inleefreizen nuttig. Bovendien kunnen we ook in België ons steentje bijdragen om het onrecht aan de kaak te stellen. Zo ben ik samen met de moeder van een Filipijnse ontvoerde mensenrechtenactivist gaan praten met Europese parlementsleden in Brussel. Na onze reis

maakten we ook een documentaire die al vaak werd vertoond in culturele centra. Intal verwacht dat je na je ervaring een engagement opneemt. Belangrijk, vind ik: solidariteit is niet vrijblijvend.”

Lempty Deiana vertrok met Jeugd & Vrede naar Kameroen. Negentien dagen draaide hij mee in het onderwijs- en landbouwproject Gic Banjou (www.gicbanjou.org). “Ik was al een tijdje op zoek naar een nieuwe uitdaging: de wereld zien en tegelijk iets voor anderen betekenen. Tussen mijn vijfde en zesde jaar secundair onderwijs was het zover: samen met een paar andere Jeugd & Vrede-enthousiastelingen vertrok ik naar Kameroen. Twee lokale begeleiders zorgden ervoor dat alles goed verliep.” “Tijdens de reis zelf verbleven we enkele dagen in een gastgezin. Zij zagen ons direct als familie. Zo voelden ze zich enorm verantwoordelijk en beschermden ons als we buiten kwamen. En natuurlijk wilden ze alles over ons weten! Zo hebben we uren zitten praten.” “Voor mij was de reis een heel positieve ervaring. Ik heb er vrienden voor het leven gemaakt en ik besef dat ik meer moet genieten van de dingen die rondom mij gebeuren. Ook voor de mensen ginder was de ervaring heel leerrijk. Zowel wij als zij hebben eindeloos verschillende maar ook zeer gelijkende ervaringen. Ik denk dat het belangrijk is om geen veranderingen op te dringen: niet zeggen hoe ze het zouden ‘moeten’ doen, maar hoe wé het zouden ‘kunnen’ doen, zodat zij zich zowel geholpen als nuttig voelen.”

JULI

-

AUGUSTUS 2011

23

Dossier

Pro-poor toerisme, hoe duurzaam? Dominique Vanneste hoogleraar KULeuven programmadirecteur Master in het Toerisme docent Toerisme en Duurzame Regionale Ontwikkeling

‘‘

Pro Poor Tourism

is geen nieuwe of bijzondere vorm van toerisme maar een toerisme geschoeid

op de principes van Fair Trade of ‘doing business differently’.

’’

Toerisme als ideale ontwikkelingstool?

Na de euforie van de jaren ’60 en ’70 inzake de mogelijkheden van toerisme is men zich, geconfronteerd met negatieve voorbeelden van ongebreideld massatoerisme, vragen gaan stellen rond de duurzaamheid van toerisme en rond de kans dat en redenen waarom een toeristische bestemming in een negatieve spiraal kan terecht komen. Sommigen verwoorden het als volgt: “tourism sows the seeds of its own destruction” (George e.a., 2009: 30). Toch wordt toerisme in bijzondere mate gepromoot door onderanadere de Wereldbank en de WTTC (World Travel and Tourism Council) als een domein waarop landen en regio’s die nood hebben aan ontwikkeling, zich zouden kunnen toeleggen. Het beeld van toerisme - en dan vooral plattelandstoerisme of ruraal toerisme - is namelijk dat van een gemakkelijk toegankelijke sector waarvoor geen hoge scholings- of vaardigheidsniveaus vereist zijn en die bovendien clean is. Verder wordt er gewezen op het feit dat toerisme arbeidsintensief is, met vele opportuniteiten voor KMO’s en vrouwelijke actieven en met het handige voordeel dat consumenten naar DOMINIQUE VANNESTE

24

JULI

-

AUGUSTUS 2011

het product toekomen. Daarom leek en lijkt toerisme de ideale hefboom om bijvoorbeeld arme gemeenschappen in ontwikkelingslanden te helpen en een nieuwe weg naar ontwikkeling in te slaan die verder bouwt op de natuurlijke en culturele bronnen waarover zij beschikken. De promotie hiervan wordt in die mate doorgedreven dat men over ‘pro-poor’ tourism is gaan spreken. Ook landelijke gebieden in ontwikkelde landen kunnen hun voordeel doen met (ruraal) toerisme, dit als aanvulling van traditionele inkomensbronnen onder druk, zoals landbouw of visserij. Vele van bovenstaande elementen zijn te betwisten en worden ook betwist, gaande van de duurzaamheid zelf van toerisme tot de vraag of toerisme wel een ideale hefboom is om ontwikkeling of diversifiëring van de lokale economie te bereiken. Oorspronkelijk werd men vooral getroffen door de mogelijke negatieve impacten op het fysische milieu en is van daaruit het eco-toerisme ontstaan (Weaver, 2003). Later is men ook gaan wijzen op de mogelijke ontwrichtende effecten op de lokale gemeenschappen en hun cultuur en is men niet alleen een kleinschaliger niche-toerisme gaan bepleiten (bijvoorbeeld cultuurtoerisme) maar ook de inbreng van de lokale gemeenschap via het zogenaamde ‘community-based tourism’ (Wearing & MacDonald, 2002; Mbaiwa, 2005; Manyara & Jones, 2007). Al zijn bepaalde kritieken zeker terecht, een aantal begrippen zoals pro-poor tourism worden vaak niet meer in een juiste context geplaatst.

‘Pro-poor tourism’ vaak verkeerd begrepen Pro Poor Tourism (PPT) wordt gedefinieerd als “tourism that generates net benefits for the poor” (Bennett e.a.,

1999: iii). Het uitgangspunt is dat ontwikkelingslanden vaak over die comparatieve voordelen beschikken die juist in toerisme van essentieel belang zijn en dit in termen van klimaat, natuurlijk kapitaal en cultureel kapitaal. PPT is dan ook geen nieuwe of bijzondere vorm van toerisme maar een toerisme geschoeid op de principes van Fair Trade of ‘doing business differently’. Het gaat niet om een specifiek toeristisch product of een soort nichetoerisme maar om een benadering. Deze benadering is waardengeladen en politiek geladen want de toerist moet zich kunnen vinden in een toeristische beleving waarin een vorm van altruïsme schuilt: de waarden en zienswijzen van de (arme) gastgemeenschap eerst. Het is echter opvallend dat de definitie spreekt over ‘netto voordelen’ wat impliciet aangeeft dat er niet alleen voordelen zijn maar ook sociale, culturele en omgevingskosten en dat kosten en baten hier tegenover elkaar moeten afgewogen worden. In een aantal gevallen gebeurt die afweging niet, of althans niet in samenspraak met de betrokken gemeenschap. Meteen werpt zich een probleem op dat vaak verklaart waarom die participatie minder vlot verloopt in de praktijk dan in theorie wordt voorgehouden. Dé lokale gemeenschap bestaat immers niet; zij valt uiteen in een aantal groepen - stakeholders - die een verschillend belang hebben in termen van macht maar ook in termen van verwachtingen rond toerismeontwikkeling (van der Duim & Caalders, 2008). Daarom is ‘verdeling’ (van zowel kosten als baten) over de lokale gemeenschap een van de belangrijkste voorwaarden om een PPT maar ook eender welke toerismeontwikkeling te doen slagen. Het begint trouwens met de bewust-

wording in deze gemeenschappen dat de toeristen die men zo hard wenst aan te trekken ook ongewenste effecten zullen meebrengen. Heel vaak stuit dit op onbegrip, laat staan dat de kennis en vaardigheden aanwezig zijn om mee te denken over een evenwichtige aanpak in termen van diversiteit, complementariteit aan bestaande activiteiten en dit op verschillende schaalniveaus (niveau van de individuele huishoudens, van het dorp, van meerdere dorpengemeenschappen, van een regio) of over een integratie van toerisme in een ruimere ontwikkeling. Niet alleen gebrek aan vaardigheden staan dit proces in de weg maar ook tijd. De lezer kan zich indenken hoeveel tijd moet besteed worden aan dit proces, te beginnen met de verkenning van welke belangengroepen er bestaan in de gemeenschap en wie voldoende leiderschap toont om deze te vertegenwoordigen. Deze tijd is er vaak niet, onderandere omdat ontwikkelingsprojecten en dus ook projecten die steunen op toerismeontwikkeling, beperkt zijn in de tijd. Daarnaast is er vaak sprake van urgentie (werkloosheid, plattelandsvlucht door jongeren) waardoor de dwang om vooruit te gaan, bijzonder zwaar doorweegt en men weinig tijd kan nemen om alles rustig te plannen en op te bouwen doorheen de tijd (George e.a., 2009). Toerismeontwikkeling is ook niet immuun voor het socio-politieke kader en zal bij corruptie, politiek cliëntisme, interne spanningen of structurele ongelijkheden minder succesvol zijn (Tosun, 2001), net zoals eender welk ander project. Anderzijds gaat een dergelijke ontwikkeling soms zodanig uit van de noden en wensen van de lokale bevolking dat men het commercieel realisme en de economische leefbaarheid uit het oog verliest. Zoals hierbo-

JULI

-

AUGUSTUS 2011

25

Dossier

ven is aangehaald heeft toerisme als voordeel dat de consument naar het product komt, maar daarvoor moet het product wel bekend zijn bij de consument en ingeschakeld geraken in ruimere (nationale en zelfs internationale) waardenketens (van der Duim & Caalders, 2008). Wij zien ook voorbeelden waar de overheid toerismeontwikkeling promoot door het opvoeren van succesverhalen en daardoor onrealistische en zelfs valse verwachtingen wekt (Sun e.a., 2011). PPT is zeker geen ‘cure-all’.

Pro-poor toerisme en duurzaamheid Als men spreekt over duurzaamheid dan gaat het niet alleen over respect voor de fysische omgeving of over het beheersen van sociale en culturele impacten maar ook over economische duurzaamheid. Dit laatste impliceert dat men nog altijd moet rekening houden met de noden en wensen aan de vraagzijde. Al wordt dan van de toerist gevraagd om een zeker altruïsme te laten gelden, hij/zij heeft nog altijd recht op een ‘product’ of liever ‘ervaring’ van een goede kwaliteit. Dit vergt skills, marketing en kennis van de aanbodzijde. Heel vaak komen gemeenschappen in ontwikkelingslanden maar ook bijvoorbeeld regio’s in meer perifere en/of landelijke gebieden in ontwikkelde landen onder druk omdat hierbij kennis en medewerking van internationale actoren noodzakelijk is. Dit brengt deze gemeenschappen in een zwakke onderhandelingspositie. Bovendien stelt men vast dat diegenen in de lokale gemeenschap die deze voorwaarden het best oppikken en komen tot een succesvolle deelname aan en inbreng in deze toerismeontwikkeling, vaak niet de allerarmsten zijn in de lokale gemeenschap maar de ‘fairly poor’ (Chok e.a., 2007) waardoor de verschillen in de lokale gemeenschap soms groter worden dan voorheen. Er zit dan ook een tegenstelling verscholen in het feit dat sommigen, bij PPT, toerismeontwikkeling rechtstreeks linken aan een duurzame maatschappelijke ontwikkeling (inclusief vrede; Chok e.a., 2007). Enerzijds wordt PPT

26

JULI

-

AUGUSTUS 2011

verondersteld baten te brengen voor de armsten en dus een (snelle) toename van jobs en andere activiteiten, met een ontwikkeling volgens een groeimodel tot gevolg. Anderzijds impliceert bescherming van het milieu (en de cultuur, inclusief erfgoed) juist dat menselijke activiteiten aan banden worden gelegd, inclusief een lagere groei en lagere winstmarges. PPT is dus nog altijd gesteund op het economische groeiprincipe en beantwoordt hiermee aan het verwachtingspatroon van de lokale gemeenschappen. Hierin wijkt PPT dus duidelijk af van bijvoorbeeld eco-toerisme of communitybased tourism en is er bijgevolg ook geen synoniem voor. PPT wordt daarom een zwakke duurzaamheid verweten, meer bepaald omdat het bereid is toe te geven op het behoud van het natuurlijke kapitaal in ruil voor welvaartscreatie bij de bevolking en de natuurlijke en culturele rijkdommen eerder zou gebruiken (verbruiken?) dan behouden (Chok e.a., 2007). PPT daarom veroordelen? Vooreerst moeten we de vraag durven stellen in welke mate onze kritische reflectie over PPT al of niet gekleurd is door onze westerse culturele achtergrond. De praktijk leert dat een Afrikaanse, Amerikaanse of Aziatische interpretatie van duurzaamheid niet noodzakelijk de onze is (Vanneste, 2009). Bovendien kan men stellen dat de perfectie niet van deze wereld is en dat een toerismeplanning misschien ergens tussen de publieke sfeer (development first) en de marktsfeer (tourism first) in moet/kan zitten, zoals Burns in zijn ‘Third Way?’ (2004) voorstaat. PPT zou daar dan een goed voorbeeld van kunnen zijn. Tenslotte zijn er inderdaad ook wel indicaties dat PPT de situatie van landen in ontwikkeling verbetert (Roe e.a., 2004; Oversees Development Institute, 2006), al is dit vaak eerder aangetoond op landenniveau dan op het niveau van de lokale bestemming en de lokale gemeenschap.

Bedenking Vanuit de Fair Trade benadering waar PPT ongetwijfeld deel van uitmaakt, is er de idee dat de toeristische sector

zich moet aanpassen aan de noden en belangen van de arm(st)en en dat toerisme het potentieel bezit om te helpen die armoede op te heffen. Dit is een zeer lovenswaardig uitgangspunt maar in de praktijk, met name bij de implementatie op het terrein, doen zich heel wat moeilijkheden voor. Dit is trouwens niet alleen het geval met PPT maar met het geheel van principes rond duurzaam toerisme. De beleidsactoren voeren in hun strategische planning de duurzaamheid van het toerisme hoog in het vaandel: rapporten staan er vol van, in 2008 nog werden de Sustainable Tourism Criteria gelanceerd die naar verluidt wereldwijd worden onderschreven… In de praktijk tekent zich echter een implementation gap af, een kloof tussen theorie en praktijk, tussen planningsprincipes en planuitvoering. Dit stelt men niet alleen vast in landen in ontwikkeling maar ook in ontwikkelde landen. Heel wat projecten beantwoorden maar aan een deel van de duurzaamheidscriteria. Wij volgen dan ook Youell e.a. (2005) in hun conclusie dat het welslagen van PPT zowel aan de vraagzijde als aan de aanbodzijde te vinden is. Hat gaat dan om de toerist die van ‘consumptie’ niet de eerste prioriteit mag maken en om de gastgemeenschap, die niet mag verwachten dat (duurzame) PPT een shortcut is naar economische welvaart, te bekomen via een stimuleren van een maximaal uitgavepatroon bij de toerist, gecombineerd met een maximaal aantal toeristen. Hoewel het er dus op lijkt dat we praten over een economische sector die veel tewerkstelling en inkomen kan creëren, inclusief inkomen om bijvoorbeeld aan het behoud van cultureel erfgoed te besteden, spreken we toch over sociale en zelfs ethische beslissingen. Dit houdt ook in dat toerisme, aan de vraagzijde noch aan de aanbodzijde, of beter, aan de gastzijde noch aan de gastheerzijde, gestuurd kan worden door individuele beslissingen in tegenstelling tot de gangbare praktijk. In wezen is PPT een belangrijke stroming binnen het toerisme omdat het tracht een alternatief te zijn voor de erg consumptieve en individuele aan-

pak binnen het mainstream toerisme en tracht de noden van de armere bevolking voorrang te geven. We mogen echter niet vergeten dat veel van deze arme bestemmingen veraf gelegen zijn. Het gebrek aan duurzaamheid van het toerisme heeft ook te maken met lange (vlieg)verplaatsingen die in belangrijke mate bijdragen tot de milieuproblematiek. In die zin moeten we de opmerking van onder andere Hall (2005) begrijpen die stelt: “[Tourism is] a highly polluting and resource-intensive industry with a substantial ecological footprint”. Met een participatieve benadering op de plaats van bestemming lost men dit zeer urgente probleem niet op. In 2010 waren er 880 miljoen internationale aankomsten van toeristen (UNWTO, 2010) waarbij echter de verantwoordelijkheden voor het transport en voor het toerismebeleid zo goed als totaal gescheiden zijn. Zo komt 97% van de footprint van Europese toeristen die naar de Seychellen gaan voort uit het luchttransport (Knowles e.a., 2008). Een ander probleem dat door PPT niet wordt opgelost en juist vastzit aan het mainsteam toerisme is de ontwikkeling van resorts. Op de websites van de grote hotelgroepen vindt men allerlei informatie over (ecologische) greening inspanningen maar weinig over de sociale bijdrage tot lokale ontwikkeling die PPT zo hard voorstaat. Hoogstens wordt gewezen op de duurzaamheid van de werkgelegenheid en het leerproces. Maar al te vaak komen deze resorts voor als getto’s die de lokale gemeenschappen de rug toe keren en de vals gebleken verwachtingen niet inlossen (Vanneste & Cox, 2010). Integendeel, de lokalen verliezen soms nog de eigendoms- en/of gebruiksrechten op allerlei bronnen die behoorden aan de gemeenschap om nog niet te spreken over de aanslag op het landschap door bijvoorbeeld de aanleg van golfterreinen. De drive achter deze verwezenlijkingen ligt uiteindelijk voor een deel bij de vraagzijde waarbij toeristen maar beperkt deze bestemmingen aandoen omwille van de natuurlijke en culturele rijkdommen en de all-in formule belangrijker vinden dan het

begeleide contact met de lokale gemeenschap. Een slagen van PPT is daarom zeker ook afhankelijk van de attitude bij toeristen en de manier waarop zij beleving invullen.

Conclusie De problemen rond PPT of eender welke vorm van toerisme(ontwikkeling) moeten we tot hun juiste oorzaken terugbrengen. Toerisme is een dynamisch proces dat voortdurend kan en moet bijgestuurd worden. Niet het toerisme als dusdanig is te verwerpen of te vermijden - integendeel! - maar de manier waarop het vaak onvoldoende wordt gepland en gemanaged. Dit geldt zowel voor het toerisme als economische sector waarvan het gewicht vaak onvoldoende naar waarde wordt geschat en als maatschappelijk fenomeen waarbij mensen steeds meer vragen naar een kwaliteitsvolle ervaring in termen van vrijetijdsbeleving en trips, maar ook voor toeristisch-recreatieve bestemmingen die veel te weinig als een geïntegreerd geheel worden gepland en beheerd. Bovendien wordt een toerismeproject nog steeds teveel gezien als een eindproduct terwijl het gaat om een proces dat voortdurend een intensieve en dynamische inzet en bijstelling behoeft. Het valt op hoe beleidsorganisaties die zich (ook) met duurzaam toerisme bezig houden, reeds volop in die termen denken en dat proces ook trachten te faciliteren (Vanneste & Ryckaert, 2011). Zo vinden we op de website van Toerisme Vlaanderen: “Een duurzame ontwikkeling van toerisme in een land, regio of een toeristische bestemming streeft naar een evenwicht in de relatie tussen economische, ecologische en socio-culturele aspecten… Het is een participatieproces dat leidt tot kwaliteitsverbetering waar alle betrokken partijen nu en in de toekomst baat bij hebben.” Tenslotte zouden we PPT uit het begrippenkader moeten kunnen schrappen want het werkt stigmatiserend voor de gemeenschappen of bestemming waarop het wordt toegepast zowel als voor de toeristen die zich meer ontwikkelingsvrijwilliger dan toerist gaan voelen. Dit is nergens voor nodig.

Referenties • Bennett, O., Roe, D. and Ashley, C. (1999) Sustainable tourism and poverty elimination: a report for the Department of International Development, London: Deloitte & Touche, IIED and ODI (beschikbaar op www.propoortourism.org.uk/dfid_report.pdf) • Burns, P.M. (2004), Tourism Planning. A Third Way?, Annals of Tourism Research, 31, 1, 24-43 • Chok, S., Macbeth, J, Warren, C. (2007), Tourism as a tool for Poverty Alleviation: A Critical Analysis of ‘Pro-Poor Tourism’ and Implications for Sustainability, in. M. Hall, Pro-poor Tourism: Who Benefits? Perspectives on Tourism and Poverty Reduction, Channel View Publication, Clevedon – Buffalo – Toronto Channel View Publication, Clevedon – Buffalo – Toronto, 34-55 • George, E.W., Mair H., Reid, D.G. (2009), Rural Tourism Development, Channel View Publications, Bristol – Buffalo – Toronto • Hall, C.M. (2005), Tourism. Rethinking the Social Science of Mobility, Pearson Educational Ld, Harlow UK • Knowles, R., Shaw, J., Docherty, I. (eds) (2008), Transport Geographies, Blackwell Publishing. • Manyara, J, Jones, E. (2007), Community-based Tourism Enterprises Development in Kenya: An Exploration of Their Potential as Avenues of Poverty Reduction, Journal of Sustainable Tourism, Vol.15, 6, 628-644 • Mbaiwa, J.E. (2005), The Problems and Prospects of Sustainable Tourism • Development in the Okavango Delta, Botswana, Journal of Sustainable Tourism, Vol. 13, No. 3, 203-225 • Overseas Development Institute (ed.) (2006) Can trourism help reduce poverty in Africa? ODI Briefing Paper March 2006 • Roe, D., Ashley, C., Page, S., Meyer, D. (2004) Tourism and the Poor: Analysing and Interpreting Trourism Statistics from a Poverty Perspective, ProPoor Tourism Working Paper March 2004, No. 16 • Sun, Y., Jansen-Verbeke, M., Min, Q., Cheng, S. (2011), Tourism Potential of Agricultural Heritage Systems, Tourism Geographies, Vol.13, 1, 112-128 • Tosun, C. (2001), Shortcomings in planning approaches to tourism development in developing countries: the case of Turkey, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 13/7: 352-359 • Van der Duim, V. & Caalders, J. (2008). Tourism Chains and Pro-Poor Tourism Development. An Actor-Network Analysis of a Pilot Project in Costa Rica. Current Issues in Tourism, 11, 2, 109-125. • Vanneste, D., Cox, M. (2010), Greening of the Economy, 4th Belgian Geography Days, Geography in a Changing World, K.U.Leuven, October 22-23, 2010 • Vanneste, D. (2009), Sustainable tourism and intercultural (un)awareness an educational experiment on intercultural competence and understanding, Proceedings of ATHE Annual Conference 2009, Losehill Hall Peak District National Park Study Centre, in conjunction with Sheffield Business School, Sheffield Hallam University, 2nd - 4th December 2009 • Vanneste, D., Ryckaert, L. (2011), Networking and governance as success factors for rural tourism?, Bulletin of the Geographical Society of Liege (BSGLg) (in druk) • UNWTONews, issue 1/2010 www.unwto.org/media/mag/en/mag.php?op=2 • Weaver, D.B. (2003), Ecotourism in the Context of Other Tourism Types, in: Weaver, D.B., The Encyclopedia of Ecotourism, CABI Publishing, Wallingford –UK, 73-84 • Youell, R., Wornell, R. (2005), Quality as a Key Driver in Sustainable Rural Tourism Business, in: Hall, D. Kirkpatrick, I., Michell, M. (eds), Rural Tourism and Sustainble Business, Channel Vieuw Publications, Clevedon – Buffalo – Toronto, 227-248 • www.sustainabletourismcriteria.org/ • www.unwto.org/sdt/mission/en/mission.php • www.toerismevlaanderen.be/showpage.asp?iPageID=676

JULI

-

AUGUSTUS 2011

27

Dossier

“Welcome!” “Welcome!” “Thank you for coming to my country!”

Interview met Trui Hanoulle

O VER

REIZEN DOOR POLITIESTATEN EN DICTATUREN , OVER GRENSPOSTEN EN ADMINISTRATIEVE ROMPSLOMP, MAAR OOK OVER OPEN ARMEN EN GASTVRIJHEID . Veerle Cannoot stafmedewerker

I N 1999

VERTROKKEN

NAAR I NDIË .

“P LOTS

T RUI H ANOULLE

BEDACHTEN WE DAT WE GEWOON OP DE MOTOR KONDEN STAPPEN ,

BLIJVEN RIJDEN EN UITKOMEN IN I NDIË . HIER TOT GINDER .

JE

G EWOON

ONGELUK IN

PAKISTAN . T WEE

TERUG NAAR

B ELGIË . I N 2002

AAN

G ENT

NAAR

ER

LIGT BIJ WIJZE VAN SPREKEN ASFALT VAN

RECHTDOOR RIJDEN .

HEBT ALLEEN WAT TIJD NODIG .”

ONDERWEG VAN

EN HAAR TOENMALIGE VRIENDIN OVER LAND

D IE

H ET

IS NIET MOEILIJKER DAN DAT.

REIS EINDIGDE ABRUPT MET EEN ZWAAR

VROUWEN EN TWEE MOTOREN KEERDEN PER VLIEGTUIG VATTEN ZE DE TOCHT OPNIEUW AAN .

L ADAKH

Z EVEN

MAANDEN

‘‘

Ze komen zelfs

cadeautjes brengen: thee,

yoghurt, koekjes… gewoon wat ze op dat moment bij hebben. Alles om

er voor te zorgen dat je toch maar zou weten dat je echt welkom bent.

EN TERUG .

DIE REIS NAAR I NDIË BREIDE T RUI ONDERTUSSEN AL VERSCHILLENDE STAARTJES . EÉN

VAN DIE ONDERNEMINGEN MONDDE IN

2008

UIT IN HET BOEK

MEISJES,

MOSLIMS EN

MOTOREN , EEN JAAR EERDER BIJ ELKAAR GESCHREVEN EN GEFOTOGRAFEERD DOOR

HANOULLE

EN

GAEA SCHOETERS

TURKIJE , IRAN, CENTRAAL-AZIË

TIJDENS EEN REIS VAN

EN

ARABIË. DE

30.000

TRUI

KILOMETER DOOR

REDEN OM TE VERTREKKEN IS ALTIJD

DEZELFDE : NIEUWSGIERIGHEID EN DE DRANG OM HET ONBEKENDE DICHTERBIJ TE BRENGEN .

Plots sta je in een andere wereld

’’

Het klinkt misschien vreemd, maar tot in Iran voel ik mij eigenlijk nog altijd in ‘het westen’. Iran kan je zelfs met België vergelijken. Maar dan rij je Pakistan binnen… Die breuk tussen Iran en Pakistan is zo groot. Onbeschrijfelijk eigenlijk. Je verlaat Iran… Gaat het hek door… Rijdt Pakistan binnen… En plots sta je in een andere wereld. Niet beter, niet slechter, maar totaal anders. De connectie met onze westerse manier van zijn is daar helemaal weg. Dat voelt vreemd, want op een aantal vlakken is het in Pakistan veel makkelijker reizen dan in Iran, al was het maar omdat je met de meeste Pakistani Engels kan praten.

“Welcome to my country!” Iraniërs reizen veel in eigen land, maar het wordt hen bijna onmogelijk gemaakt om naar het buitenland te gaan. Ze zijn dan ook bloednieuwsgierig naar de wereld voorbij de Iraanse grenzen. Hun beeld van Europa en van het westen is - noodgedwongen - vooral bepaald door de televisie. Daardoor TRUI HANOULLE (MIDDEN) EN GAEA SCHOETERS (LINKS) IN GESPREK MET EEN IRAANSE VROUW.

28

JULI

-

AUGUSTUS 2011

©

MARYAM KIA

ALS DE NOOD HET HOOGST IS, IS DE REDDING NABIJ. MEESTAL NEEMT DIE DE GEDAANTE AAN VAN EEN EXTREEM BEHULPZAME LOCAL .

leeft die nieuwsgierigheid naar het ‘echte’ westen heel sterk en als ze kunnen, overstelpen ze je met vragen. Onderweg hoor je dagelijks tientallen keren hoe blij mensen zijn dat je in hun land bent. Zeker in Iran en Jemen, want die landen zijn bij uitstek slachtoffer van boycots en negatieve berichtgeving in het westen. De mensen laten echt geen gelegenheid voorbij gaan om je duidelijk te maken hoe blij ze zijn dat je daar bent. Je rijdt een dorp of stad binnen en van overal hoor je roepen “Welcome! Welcome to my country!”, “Thank you for coming to my country!” Ze komen zelfs cadeautjes brengen: thee, yoghurt, koekjes… gewoon wat ze op dat moment bij hebben. Alles om er voor te zorgen dat je toch maar zou weten dat je echt welkom bent. Iraniërs zijn trouwens niet alleen blij dat je er bent, ze zijn ook apetrots op hun land en willen het aan iedereen tonen. Mocht het kunnen, ze nemen een week verlof om je Iran te laten zien. Zo fier zijn ze. Ook op hun Perzische cultuur. Ze verwijzen nog voortdurend naar het grote Perzië. Zeg in Iran niet dat ze tot de Arabische wereld horen, of je hebt afgedaan.

©

TRUI HANOULLE EN GAEA SCHOETERS

Anekdote In 2002 zit ik samen met Iris in Mashad uit te blazen in een waterpijpcafé (toen mochten vrouwen nog waterpijp roken in het openbaar). Naast ons komt een jong koppel zitten dat de hele tijd blikken in onze richting stuurt en duidelijk veel goesting heeft om te babbelen, maar niet goed durft. Om het hen wat makkelijker te maken, beginnen we zelf een gesprek en daaruit bleek dat ze binnenkort zouden trouwen. Die dag waren ze sjacossen gaan kopen voor de trouw. Twee sjacossen, een witte en een donkerbruine. Zij haalt die sjacossen boven om ze te tonen, dus wij zeggen uit beleefdheid dat het schoon sjacossen zijn. Het volgende uur hebben we al onze overtuigingskracht uit de kast moeten halen om niet met minstens één van die sjacossen naar huis te gaan, want we moesten en we zouden die meenemen. Dat soort dingen overkomt je voortdurend. Vooral in Iran, bij uitstek in Iran, maar ook in Oman en Jemen. Het is natuurlijk ook islamitisch. Ze verdienen hun plekje in de hemel door jou iets aan te bieden. Maar het getuigt toch in de eerste plaats een

ongelooflijke gastvrijheid en je voelt je er ontzettend welkom door. In Iran kom je als buitenlander ook heel weinig in contact met het systeem. Als er al checkpoints opgericht worden rond een stad of als de vliegende douane controleert, dan worden wij eigenlijk altijd doorgelaten en zijn het de Iraniërs die hun auto moeten uitkleden. Omdat Iran nog zo westers voelt en het regime zo weinig zichtbaar aanwezig is, is de schok groot als je plots heel direct geconfronteerd wordt met het feit dat het toch echt Parijs niet is. Onze aanvaring met de ‘basij’ (de religieuze politie in Iran) was zo een eyeopener. Midden op het voetpad liep zo een helemaal in het zwart gekleed jong manneke van de basij zonder enige aanleiding keihard tegen Gaea aan. Behoorlijk van streek keerden we terug naar het hotel waar we constateerden dat haar schouder pimpelpaars zag. Die gast had het echt op ons gemunt en dat was raar, omdat je plots een andere kant van Iran ziet, de donkere kant. Daar waren we toch redelijk van onder de indruk.

JULI

-

AUGUSTUS 2011

29

Dossier

‘In ons haar’ op straat in Jemen In Jemen of Pakistan zijn de mensen te arm om te reizen, zelfs in eigen land, maar ze zijn wel super hartelijk. Jemen is een bizar land. Ongelooflijk armoedig en taal is een heel groot probleem. Het is oerconservatief en je ziet nauwelijks vrouwen. Dat voelt niet echt aangenaam, en we wisten niet welke reacties we konden verwachten. Jemenitische vrouwen mogen nauwelijks buiten en in Saoudi-Arabië, het buurland waar ze zich heel erg op richten, zouden we als vrouw niet eens mogen rondrijden met ons eigen vervoer. We wisten ook niet of we gesluierd moesten zijn of niet. Volgens de wet is het niet verplicht, maar of het maatschappelijk aanvaard zou worden als we ‘in ons haar’ buiten liepen, dat was een andere vraag. We hebben het dan maar gewoon getest. We zijn naar de markt gegaan ‘in ons haar’ en hebben het hier en daar gevraagd aan mensen die een beetje Engels spraken. Iedereen was heel vriendelijk en de mensen die het konden uitleggen zeiden: “Waarom zouden jullie een hoofddoek dragen, dat is toch iets van ons. Dat is onze traditie en onze religie, toch niet van jullie.” Maar we beseffen ook wel dat je het als vrouw van daar echt niet zou moeten proberen.

Paars met hoorntjes, maar ongevaarlijk Een groot voordeel van met eigen vervoer op reis te zijn, is dat je heel veel in contact komt met de gewone bevolking. Met een buitenlandse motor ben je daar sowieso een rariteit en wek je belangstelling. Stel het je voor: Twee vreemde motoren rijden het dorp binnen. De mensen die als eerste op je af komen, zijn per definitie mannen. Vrouwen blijven altijd een beetje meer op afstand en die motoren, dat is jongensspeelgoed. In eerste instantie gaat het ook altijd om die motor en veel minder om wie er op zit. Eigenlijk komen ze naar ons kijken alsof we paars zijn met hoorntjes, maar toch niet gevaarlijk. Ze barsten dus al van nieuwsgierigheid als ze naar ons komen. Soms met een smile van oor tot oor, soms gewoon met ogen die uit hun kassen vallen van

30

JULI

-

AUGUSTUS 2011

DE GRENS MET TADJIKISTAN. AAN GRENSPOSTEN KOM JE ONVERMIJDELIJK IN CONTACT MET VERTEGENWOORDIGERS VAN HET REGIME. TRUI HANOULLE EN GAEA SCHOETERS

©

verbazing. Als ze dan merken dat je ook nog eens een vrouw bent, wordt de verwondering eigenlijk alleen maar groter. We hebben daar nooit negatieve ervaringen mee gehad.

Anekdote De eerste keer dat we met de motor in Pakistan waren, stopten we in een stadje waar normaal nooit toeristen komen. Het was bloedheet, we hadden dorst en wilden op een terras een cola drinken. De volkstoeloop die we toen veroorzaakt hebben, was zo groot dat de politie eraan te pas moest komen om het verkeer uit de knoop te halen en de mensen uiteen te drijven. De politie in Pakistan is ook niet de politie van hier. Die pakken hun matrak en beginnen keihard op de mensen te meppen. Die slaan echt door, terwijl die mensen gewoon razend nieuwsgierig zijn. Maar voor zo een kloppartij wil je niet verantwoordelijk zijn. We hebben dat één keer gedaan en daarna nooit meer. We hadden totaal niet in de gaten dat we zoveel commotie zouden veroorzaken. Dus de volgende keer stop je aan een truck-stop waar verder niets in de buurt is en drink je daar je cola. Daar ben je trouwens ook bijzonder welkom. Zowel in truck-stops in Turkije, Iran, Jemen of Pakistan.

Corruptie als deel van het systeem De ‘Stans’ (Turkmenistan, Oezbekistan, Kirgizstan en Tadjikistan) zijn ex-sovjetrepublieken die nog altijd het administratieve apparaat van Rusland hebben. Ze doen alles nog netjes zoals in de Sovjetperiode, met formulieren, stempels en zo, maar er is geen Sovjetunie meer. De efficiëntie is weg. Dus wat gebeurt er? Ze gaan door op de Russische manier, maar het werkt niet meer. Het draait vierkant en bovendien is er een hiërarchie van corruptie geïnstalleerd. Iedereen is corrupt. Van helemaal onderaan de ladder tot helemaal bovenaan de ladder. Georganiseerde corruptie. We hebben zelfs een politieagent gezien die drugs, zo een groot blok bruine pasta, aannam van een jongen in een busje. Toen hij merkte dat we het gezien hadden, trok hij een vette knipoog. Hij geneerde zich er zelfs niet voor. Systematisch ‘buitenlanderke pesten’ is nu niet meer aan de orde. Vroeger wel. Vroeger moesten buitenlanders betalen en werd de eigen bevolking gerust gelaten. Maar op een of ander moment hebben ze bedacht dat buitenlanders toch meer geld uitgeven als ze dat op vrijwillige basis kunnen doen dan wanneer ze daartoe gedwongen worden. Helemaal juist natuurlijk.

Anekdote In Tadjikistan, aan de checkpoints in het oosten tegen de Afghaanse grens, bulkt het van de militairen. Toen wij Tadjikistan binnen reden, verliep alles heel normaal: inschrijven in het boek en de standaard controle van onze papieren. Voor de local die net na ons aangereden kwam met de auto, was het net andersom. Die liep terug naar zijn auto en kwam weer met een fles benzine. Die moest hij afgeven. Dan liep hij opnieuw naar zijn auto en kwam ook nog een liter yoghurt brengen. En het was duidelijk niet uit vrije wil. Het was een manier van betalen. Geen gigantische sommen of zo, maar toch. Na de afhandeling van de ‘betaling’ vertrekt die local weer en hij is nog niet helemaal uit het zicht verdwenen of ze vragen aan ons “Jullie hebben toevallig geen benzine nodig?” Dat was een beetje vreemd.

Turkmenistan: bananenrepubliek in Centraal-Azië Turkmenistan is een politiestaat in hart en nieren. De administratieve rompslomp waar we mee geconfronteerd werden om binnen en buiten te geraken en een visum te bemachtigen, is nergens anders vertoond. Slapstick bijna, maar de dictatuur is helaas brute ernst. Voor ons beperkt zich dat tot miserie aan de grens, maar voor de mensen die daar wonen is dat dagelijks terugkerende realiteit. De staat is schatrijk, de mensen straatarm. Er is bijvoorbeeld één kliniek in heel het land omdat dictator Türkmenbashi (Vader der Turkmenen) vond dat zijn volk zo perfect is dat ze niet ziek konden worden. Dus zijn er geen klinieken nodig. Pure waanzin. Maar in Ashgabat staat wel een groot gouden standbeeld van Türkmenbashi dat meedraait met de zon. Na zijn dood in 2006 verwachtte men een omwenteling, maar eigenlijk gaat alles gewoon in dezelfde lijn verder. We zijn twee keer een paar dagen door Turkmenistan gereden. Door de dictatuur kon het niet langer, want je moet met een reisgids rondreizen als je langer dan een paar dagen in Turkmenistan

MOTOREN ZIJN JONGENSSPEELGOED. JE TREKT ER MANNEN MEE AAN ALS VLIEGEN MET HONING.

wil blijven. Op die manier slagen ze er in om het contact met de bevolking tot een minimum te herleiden. Nog los van het feit dat je nauwelijks enkele woorden kan wisselen omdat niemand een andere taal spreekt, durven mensen ook niet praten. In Turkmenistan word je ook als bezoeker gedwongen om rekening te houden met het systeem. Alles wordt in banen geleid door het regime. Je moet logeren in bepaalde hotels, in de andere mag je niet binnen. Je moet soms belachelijke sommen betalen om bijvoorbeeld een brug over te mogen. Je moet een bepaalde weg volgen waar je niet mag van afwijken. Die weg wordt voor jou uitgetekend op een formulier dat je aan elke checkpoint moet tonen. Kom je aan een andere checkpoint omdat je van die route afgeweken bent, dan heb je een boete en veel miserie. Turkmenistan is een grap op dat vlak. In zeer negatieve zin.

Anekdote Grensposten zijn altijd een heikel punt. Aan de grens kom je onvermijdelijk met de autoriteiten in contact. Papieren die je zeker moet hebben, blijk je niet te kunnen krijgen. Stempels waarvan je weet dat ze onontbeerlijk zijn, lacht de douanier van dienst weg als volkomen overbodig en hij weigert dan ook doodleuk

©

TRUI HANOULLE EN GAEA SCHOETERS

om ze te zetten. De inhoud van je bagage oefent een soms onweerstaanbare aantrekkingskracht uit en om het helemaal af te maken, hebben douaniers meestal ook geen haast. Wel in tegendeel. Enige koelbloedigheid komt dan goed van pas. De grens is ook altijd het eerste contact met een nieuw land en een andere cultuur. Nieuwe vragen en onzekerheden ook. Na een tijdje hebben we de sigarettentest ingevoerd bij het binnenkomen van een nieuw land. Een grens over komen en eens het land binnen aan de douane, waar ook altijd wel wat volk rondhangt en dan, als vrouw, een sigaret opsteken en kijken hoe ze reageren. Afkeurend? Ambetant? Komen ze er een schooien? Kijken ze er niet naar? Dat is wel een beetje een graadmeter, want als vrouw een sigaret opsteken is niet overal aanvaard. In Iran krijg je bijvoorbeeld makkelijk opmerkingen. Ze vinden dat toch maar niets. Mensen komen dan een babbeltje slaan en ‘en passant’ laten ze dan ook weten dat ze dat toch maar niets vinden. Dat roken toch niet gepast is voor een vrouw. En dan beginnen ze dat het niet gezond is. In de Iraanse wet staat nu trouwens ook dat vrouwen geen waterpijp meer mogen roken in het openbaar. Voor de volksgezondheid! Euh…?!

JULI

-

AUGUSTUS 2011

31

Dossier

‘‘

Ik besef verdomd goed:

wrong time, wrong place en het is prijs. Ik ben

niet zo naïef om te denken

dat mij niets kan overkomen. Maar ik heb mij nooit onveilig gevoeld, zelfs niet in Jemen.

JE ZIET BIJNA GEEN VROUWEN OP STRAAT IN YEMEN EN ZELFS ALS JE ZE ZIET, ZIE JE ZE EIGENLIJK NIET. © TRUI HANOULLE EN GAEA SCHOETERS

De grootste frustraties? Taal, taal en taal. In de meeste landen is de kennis van een andere taal heel basic. Veel verder dan “goedemorgen”, “welkom” en “dankuwel” raak je niet. Voor de rest is het vriendelijk lachen en met je hoofd schudden omdat je niets verstaat van de woordenvloed die over je uitgestort wordt. Je komt maar toevallig een paar mensen tegen die vlot een andere taal spreken en meestal is dat in de steden. Daar verloopt de communicatie altijd net iets makkelijker. In Iran bijvoorbeeld, waar het taalprobleem echt een handicap was, hebben we wel verschillende merkwaardig open gesprekken over politiek gehad. Een leraar Engels bijvoorbeeld die fulmineerde tegen Ahmadinejad omdat hij alles om zeep geholpen heeft en zijn beloften niet nagekomen is. Ook verschillende vrouwen die los van elkaar, pleitten voor democratie, tegen de hoofddoek en tegen de religieus opgelegde regels. Daar hadden we zeker niet het gevoel dat ze dingen voor ons verzwegen of niet durfden praten. Soms integendeel, ze leken eerder opgelucht dat ze hun verhaal konden doen aan iemand van buitenaf, iemand die het zou verstaan. Achteraf gezien is het trouwens vreemd dat in Iran nooit gevraagd is naar onze godsdienst. En al even vreemd dat het in Turkije wel gebeurde. Vrij vaak zelfs. Meestal zeg ik niet dat ik atheïst ben omdat je niet weet

32

JULI

-

AUGUSTUS 2011

’’

tegen wie je spreekt. In Iran bijvoorbeeld loopt er wel degelijk religieuze politie rond en we wisten niet goed wat de gevolgen konden zijn van de stempel ‘ongelovig’. Als ik denk dat ik beter toch een religie opgeef, zeg ik dat ik boeddhist ben. Je weet ook dat je bepaalde dingen echt niet kan zeggen. Dat je lesbisch bent bijvoorbeeld. Dat is gewoon uitgesloten. Maar meestal zeg ik ook niet dat ik niet getrouwd ben. Vroeger deed ik dat wel, maar dan gaat het gesprek urenlang alleen nog daarover. Dat is niet meer leuk. Ik zeg dus dat ik getrouwd ben, dan kunnen we het tien minuten over ‘mijn man’ hebben en daarna over iets anders praten. Met religie is dat een beetje hetzelfde. Ik probeer in te schatten wie ik voor mij heb. Is er ruimte om te zeggen dat ik niet geloof, of zal het daarna alleen nog daarover gaan? Want dan krijg je nogal snel die islamitische bekeringsdrang over je uitgestort en ik heb geen zin meer om te horen hoe erg ik op het verkeerde pad ben en drie uur te moeten luisteren naar iemand die mij probeert te overtuigen van de juistheid van de islam. Discussies over religie zijn een hopeloze zaak. Maar als ik het gevoel heb dat mijn gesprekspartner ervoor open staat en voldoende Engels spreekt, dan zal ik wel zeggen dat ik niet geloof. Zeker! Want ik ben ook zeer benieuwd hoe ze daarop reageren. Maar in Iran is er dus nooit naar gevraagd en er zelf over beginnen zal ik al helemaal nooit doen.

Reizen zonder risico bestaat niet Ik ben soms bang geweest onderweg. Vrij vaak zelfs. Van het verkeer. Dat accident uit 1999 speelt natuurlijk in mijn achterhoofd en als motorrijder ben je zo ontzettend kwetsbaar. Maar dat heb je hier ook. Zelf zijn we nooit in gevaarlijke situaties terecht gekomen, maar we hebben wel verhalen gehoord van andere reizigers waarvan we heel goed weten dat het ook ons had kunnen overkomen. Er waren bijvoorbeeld twee Franse toeristen gearresteerd en een week vastgehouden, apart, omdat - zo bleek later - ze zich in gebied bevonden waar op dat moment militaire oefeningen gehouden werden. Dat weet je niet als je daar door rijdt en dat had ons net zo goed kunnen overkomen. Toen wij ze vier dagen later zagen, stonden ze nog altijd te bibberen op hun benen. De kans dat er iets fout loopt, is nooit veraf. Misschien heb ik die vijf keer dat ik door Iran gereisd ben gewoon vijf keer geluk gehad. Ik besef wel dat ik nooit schrik gehad heb, omdat ik nog nooit iets ernstigs ben tegengekomen. Maar tegelijk besef ik verdomd goed: wrong time, wrong place en het is prijs. Ik ben niet zo naïef om te denken dat mij niets kan overkomen. Maar ik heb mij nooit onveilig gevoeld, zelfs niet in Jemen. Ik ben ook niet op zoek naar gevaar. We hadden bijvoorbeeld makkelijk een visum voor Afghanistan kunnen krijgen, maar we hebben het niet gedaan. Omdat we zelf het risico te hoog inschatten. Meisjes, Moslims en Motoren Trui Hanoulle & Gaea Schoeters Uitgeverij: Roularta Books ISBN: 978 90 8679 127 9

Interview met Baptiste Van Outryve

Dossier

Toerisme in rampgebieden: vloek of zegen? Julie Van Garsse stafmedewerker

H AÏTI ,

2010. H ET

BEGIN

LAND LIGT IN PUIN .

P ORT-AU -P RINCE

KREUNT ONDER

‘‘

De verantwoordelijkheid

HONGER EN PLUNDERINGEN , MAAR CRUISES BLIJVEN HET EILAND AANDOEN . WIJL

E GYPTE

TER -

ZICH HERSTELT VAN WEKENLANG STRAATGEWELD, RUILEN DE DEMON -

STRANTEN HET INGBUS .

EN

M AAR

TAHRIRPLEIN

ALWEER VOOR HUN TOERISTENWINKELTJE OF SIGHTSEE -

IS HET WEL ETHISCH OM REIZEN TE BLIJVEN AANBIEDEN NAAR TOP -

BESTEMMINGEN DIE PLOTS VERANDEREN IN RAMPGEBIEDEN ?

ligt volledig bij de touroperator.

’’

Overstromingen in Pakistan, modderstromen in Brazilië, aardbevingen in Chili of een tsunami in Japan. Het einde der tijden lijkt dezer dagen soms griezelig nabij. Maar niet alleen de natuur roert zich. De Arabische wereld beleeft een historische omwenteling en die gaat zeker niet gepaard met geweldloosheid. Dramatisch voor de lokale bevolking, maar ook in België zitten touroperators met de handen in het haar. Kunnen zij hun reizen naar deze gebieden laten doorgaan? Baptiste Van Outryve van Thomas Cook: “Toerisme is vaak levensnoodzakelijk voor de lokale bevolking. Als wij onze reizen afblazen, staan zij op straat. Dat kunnen we niet maken.” Cocktail aan het zwembad? Zonnen op het strand? Uit respect voor de lokale bevolking lijkt het ongepast om van een luilekkervakantie te genieten, terwijl een paar kilometer verder doffe ellende heerst. Ook al stond je reis al lang vast en heb je deze vakantie duur betaalt, ergens wringt het. En maakt de toerist hier zelf geen problemen van, zal de media niet nalaten dit contrast breed uit te smeren. Anderzijds is de lokale bevolking vaak voor een groot deel afhankelijk van inkomsten uit het toerisme. Blijven de buitenlanders weg, wordt hun situatie nog uitzichtlozer. De extra inkomsten dragen bovendien bij aan een snelle wederopbouw. “Het dilemma stelt zich uiteraard wanneer de getroffen regio bezig is met het verlenen van noodhulp of wanneer de wederopbouw op gang komt. Op het

JULI

-

AUGUSTUS 2011

33

Dossier

eigenlijke ogenblik van de ramp is georganiseerd toerisme immers onmogelijk: geen enkele operator stuurt zijn klanten naar een compleet onveilig gebied”, zegt Baptiste Van Outryve, de woordvoerder van touroperator Thomas Cook. Daarnaast verplicht de Europese Richtlijn voor pakketreizen touroperators om hun klanten te repatriëren in geval van een ramp.

‘‘

zen, dreigt het personeel van de hotels op straat gezet te worden. Dat kunnen we niet maken: zij stonden steeds ten dienste van onze klanten. Reizen worden wél geannuleerd als de lokale bevolking wordt uitgeperst of als toeristen de hulpverleners voor de voeten lopen.” Ook de ABTO moedigt het toerisme in rampgebieden om dezelfde

geplaatst worden, blijkt wel uit de nadruk die de Code legt op “een rechtvaardig, verantwoordelijk en duurzaam mondiaal toerisme”, waar toerist én bevolking baat bij hebben. Ook kunnen touroperators terugvallen op een eigen bedrijfscode. Van Outryve: “Al zeggen de internationaal vastgelegde gedragsregels van

redenen aan. De vereniging benadrukt wel de nood aan regulering en afspraken met het land van bestemming. Daarbij volgen Thomas Cook en de ABTO de geest van de Mondiaal Ethische Code voor Toerisme. Touroperators die vergund worden door de Vlaamse Overheid moeten deze gedragscode van de Wereldorganisatie voor Toerisme (WOT) onderschrijven. De Ethische Code bevat echter enkele algemene principes. Zo verbiedt het document kindermisbruik of het smokkelen van verboden producten, maar vermeldt het niets specifiek over reizen naar rampgebieden. Dat er sowieso vraagtekens bij het fenomeen moeten

Thomas Cook weinig over de procedure in rampgebieden. Wel benadrukken ze een ethische houding ten opzichte van de bevolking. Zo neemt de touroperator allerlei initiatieven om de tewerkstelling in en rond de hotels te verhogen.” Alle beursgenoteerde touroperators zijn trouwens verplicht om een beleid te voeren rond Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Volgens de ABTO engageren zij zich in de gebieden waar zij reizen aanbieden door het opstarten van socio-culturele of economische projecten of, na een ramp, door het helpen aan de wederopbouw.

Toeristen mogen

de hulpverleners niet

voor de voeten lopen.

’’

“Na de aardbeving of de revolutie is de situatie vager. Een wettelijk kader rond reizen naar rampgebieden bestaat niet. Wel vaardigt de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken een reisadvies uit, maar dat is niet bindend. De verantwoordelijkheid ligt dus volledig bij ons”, zegt Van Outryve. Bij een negatief reisadvies overlegt de ABTO (Association of Belgian Tour Operators: een beroepsvereniging van Belgische reisorganisatoren waartoe ook Jetair, Thomas Cook en Club Med behoren) deze adviezen met haar leden. Na het aftoetsen van de info kan zij beslissen om de reizen naar de getroffen gebieden te annuleren. Touroperators zijn niet verplicht om dit standpunt te volgen, maar doen het wel: de veiligheid in de regio is meestal te onzeker.” Is er geen negatief reisadvies, dan neemt de touroperator zelf een beslissing. Thomas Cook onderzoekt daarbij eerst de veiligheid van de klant. Die gaat boven alles. Is de (beperkte) regio veilig, er wordt gecheckt of de toeristen nog kunnen genieten van hun reis. Zo kan de omgeving of de accomodatie zwaar aangetast zijn na een ramp, of is de sfeer tegenover buitenlanders bijzonder grimmig. Pas dan volgt de breinbreker: is het (not) done om mensen een droomvakantie aan te bieden in gebieden waar de bevolking een nachtmerrie meemaakt? Outryve vindt van wel. “Toerisme is in vele regio’s levensnoodzakelijk voor de lokale bevolking. Als wij reizen afbla-

34

JULI

-

AUGUSTUS 2011

Interview met Brecht De Smet

Dossier

Verhoogde waakzaamheid is geboden Volg strikt de aanwijzingen van de autoriteiten op Veerle Cannoot stafmedewerker

BRECHT DE SMET,

VERBONDEN AAN DE

RESEARCH GROUP)

VAN DE

MENARG (MIDDLE EAST

UNIVERSITEIT GENT

AND

NORTH AFRICA

WAAR HIJ ONDERZOEK DOET NAAR HET

POLITIEK EN SOCIAAL VERZET IN EGYPTE , LEERDE EGYPTE KENNEN ALS TOERIST, MAAR SINDS

2008

WOONT HIJ ER ENKELE MAANDEN PER JAAR VOOR ZIJN DOCTORAAT OVER HET POLI -

TIEK EN SOCIAAL VERZET IN HET LAND.

“WANT

OP EEN OF ANDERE MANIER KWAM DE

REVOLUTIE DAAR NIET ALS EEN DONDERSLAG BIJ HELDERE HEMEL .

HEEL

WAT VOORTEKENEN

WEZEN ER OP DAT ER IETS AAN HET BORRELEN WAS ONDER DE OPPERVLAKTE .”

EGYPTE

KEN IK NATUURLIJK BEST, MAAR ALS TOERIST HEB IK OOK

JORDANIË

BEZOCHT.

LEEFT NATUURLIJK .

ALTIJD

ALS

MAROKKO, TUNESIË

EN

MET AANDACHT VOOR WAT ER ONDER DE LOKALE BEVOLKING

JE DAAR OP REIS BENT, MERK JE EEN RODE DRAAD IN DE MANIER

WAAROP DIE VERSCHILLENDE LANDEN MET TOERISTEN OMGAAN . JE WORDT OVERAL AANGE MOEDIGD OM JE GEÏSOLEERD OP TE STELLEN . I N DE MEESTE LANDEN ZIJN ER ECHTE RESORTS, SOMS ZELFS BIJNA RESORT-STEDEN , OF HELE EILANDEN , ZOALS

BRECHT DE SMET

©

DJERBA

IN T UNESIË .

Toeristen in het gareel houden De Egyptische economie steunt grotendeels op toerisme, maar het is een gecontroleerde vorm. Toeristen worden geconcentreerd op bepaalde plekken en moeten zich aan regels houden. Wil je van Caïro naar Luxor met de trein, dan moet je die bepaalde trein nemen en geen ander. Die beperkingen zijn deels ingegeven uit veiligheidsoverwegingen, maar ook de commerciële belangen van grote hotelketens spelen een belangrijke rol. Toeristen moeten zoveel mogelijk consumeren binnen het domein en in de shops van het hotel. Tijdens de klassieke Nijlcruise bijvoorbeeld is echt alles op de boot aanwezig. Je kan wel eens in groep een dorpje bezoeken of de stad in trekken, maar er wordt toch altijd gezorgd dat je de nodige afstand bewaart met de lokale bevolking. Backpackers die anders reizen en buiten de platgetreden paden lopen worden wel getolereerd, maar je merkt wel dat zij maar een secundaire plaats innemen in heel die toerisme-economie. Reisgidsen geven ook bijna unisono aan dat er vragen zijn die je beter niet stelt en onderwerpen die je bij voorkeur niet aansnijdt. Politiek bijvoorbeeld, om het meest voor de hand liggende te noemen. Dat is soms terecht, maar het schermt je ook af van wat er in die samenleving gebeurt en van wat voor regime er eigenlijk de macht heeft. Het is een soort veiligheidsmaatregel die lang niet altijd nodig is en soms teveel afstand creëert waardoor je misschien veel minder kritisch op reis gaat dan wel zou mogen. Zo zijn er heel weinig reisagentschappen die meedelen: “Meneer, mevrouw, u wil naar Tunesië. Bent u zich ervan bewust dat u een politiestaat gaat bezoeken?” Of: “In Egypte is dat regime van Mubarak toch niet zo koosjer”.

BRECHT DE SMET

JULI

-

AUGUSTUS 2011

35

Dossier

De kip met de gouden eieren Toerisme brengt geld in het laatje voor verschillende groepen in de samenleving. Op het laagste niveau werken veel mensen in de toeristische sector. Zij hebben er baat bij dat het toerisme in zijn huidige vorm blijft bestaan, maar ze plukken niet de echte vruchten van de geldstromen die zo ontstaan.

speciale passen voor aanvragen. Vroeger had je bijvoorbeeld een speciale militaire pas nodig om het piramideveld van Dashur te bezoeken. En wil je met de bus van Aswan naar Abu Simbel, dan gebeurt dat in militair konvooi. Voor je eigen veiligheid, vooral sinds de aanslagen in de jaren negentig, maar ook door de veiligheidsobsessie van het

RONDLOPEN IN DE KLEINE STRAATJES, OP EEN TERRAS GAAN ZITTEN, DE PLATGETREDEN PADEN VERLATEN, ZO KOM JE MET DE MENSEN IN CONTACT.

De ober op de boot leeft van wat hij verdient in de toeristische sector, maar moet nog altijd rondkomen met een heel karig loon. Dus dat is dubbel. Aan de ene kant verdienen ze zo hun boterham, maar als ze zien in welke luxe toeristen vaak leven, roept dat ook wel wat misnoegdheid op. De middenklasse van kleine winkeluitbaters en inheemse toeristenbureautjes verdient er ook wel iets aan, maar het grote geld komt terecht bij de hotelketens. Daar zit een groot deel buitenlands kapitaal in dat dus ook naar het buitenland terugvloeit. En de binnenlandse investeerders die er beter van worden, zijn op een of andere manier gelinkt aan het regime.

Het regime in de straat In Egypte merk je dat je in een politiestaat bent. Er is een verhoogde aanwezigheid van politie, niet alleen aan de grens, maar ook in het straatbeeld. Heel erg bewapende politie. Bovendien zijn bepaalde zones off limits of moet je er

36

JULI

-

AUGUSTUS 2011

© VECA

regime zelf. Gewone Egyptenaren krijgen daar ook voortdurend mee te maken: allerlei controles en beperkingen, omkoperij, ook van politieagenten… Er wordt eigenlijk verwacht dat je smeergeld geeft om bepaalde dingen te mogen of niet te moeten. Als buitenlander kom je daar op een andere manier mee in aanraking. Je geeft ‘baksisj’ en ‘baksisj’ kan zowel fooi zijn als iets meer, ‘bijna-smeergeld’ dus. De grens tussen die twee is nooit heel duidelijk. Meestal doen ze wel hun best om je als toerist zoveel mogelijk in de watten te leggen. Tot ze merken dat je een toerist bent die misschien niet alleen piramides wil zien, maar ook geïnteresseerd is in de politiek en de gewone Egyptenaar. Maar eerlijkheidshalve moet ik wel zeggen dat de westerlingen die effectief aangepakt werden meestal journalisten waren die betogingen filmden of zo. Als gewone toerist merk je niet zo veel van het geweld dat in die regimes aanwezig was. En is.

Parlez-vous Franglais? Rondwandelen in steden en dorpen en niet alleen de toeristenstroom volgen, is nog altijd de beste manier om met mensen in contact te komen. Op je gemak rondlopen, iets drinken op een terras, open staan als iemand op je toestapt. En gewone dingen vragen aan mensen. Als je op de markt loopt en je kent een bepaalde vrucht niet, vraag dan wat het is. Zie je een ambachtsman aan het werk in zijn atelier, vraag hem wat hij aan het doen is. Dat klinkt simpel, maar het is niet altijd even makkelijk, want je botst heel snel op een taalprobleem. In Marokko lukt het met Frans. Hetzelfde geldt voor Tunesië en Algerije, maar in Egypte of Syrië kom je met westerse talen niet ver. Als ze wat Engels spreken, is het vaak heel gebrekkig en dat vormt een heel reële barrière voor contact met de lokale bevolking. Misschien zou je daar niet meteen aan denken, maar dat taalprobleem is vaak het grootste struikelblok. Engels is in opmars, ook dankzij de nieuwe communicatiemiddelen, maar het onderwijs is slecht georganiseerd en de kennis van andere talen blijft ook nu nog zeer basic.

Ahlan westerling! Krijg je iemand te pakken die wat Engels spreekt, dan is het nu, na de revolutie, wel heel makkelijk om over politiek te praten. Iedereen heeft zijn groot idee over hoe de wereld er moet uitzien. Vorig jaar kreeg je enkel activisten aan de praat over politiek, maar nu kan je met Jan en alleman over politiek praten, met de taxichauffeur, met de bakker… Ze hebben een mening, durven ze formuleren en zijn bereid om te praten. Mensen zijn veel minder bang. Misschien uit naïviteit, ook tegenover het huidig overgangsregime dat aan de macht is, maar die angst om te spreken is echt wel verdwenen. De meeste mensen kijken ook overwegend positief naar westerse toeristen, want zelfs al werken ze niet zelf in de toeristische sector, ze realiseren zich wel dat heel wat landgenoten ervan leven. Bovendien zijn ze ontzettend trots op hun land en leeft er nog een sterke traditie van gastvrijheid. Dat

merk je echt. Als je rondloopt in een stad, zelfs in een grootstad als Caïro, komen mensen spontaan “Ahlan”, welkom tegen je zeggen. En dat is echt niet altijd omdat ze je iets willen verkopen. Daar komt nog bij dat ze ontzettend nieuwsgierig zijn. In Caïro nemen bijvoorbeeld niet veel toeristen de metro. Stap je als enige westerling op die metro, dan staart iedereen je ongegeneerd aan. Dat kan wat ongemakkelijk voelen, maar het is eigenlijk pure nieuwsgierigheid. Ik heb mij in Caïro trouwens altijd heel erg op mijn gemak gevoeld, ook al is het de grootste stad van Afrika.

Reizen is positief. Toerisme heel wat minder. Contact met mensen in andere landen en andere culturen kan op menselijk niveau heel waardevol zijn. Niet op economisch niveau. Ik ben ervan overtuigd dat toerisme in de meeste landen niet heeft bijgedragen tot de ontwikkeling van het land en de bevolking. De toeristenindustrie is geen productieve sector, maar een afhankelijke economische tak, ontstaan op vraag van het westen. De gevolgen daarvan zijn soms hallucinant. In Luxor bijvoorbeeld, waar de reusachtige naast de gigantische cruiseschepen liggen, mogen gewone Egyptenaren niet meer aanmeren zonder speciaal pasje. Hele stukken land zijn niet meer toegankelijk voor de gewone bevolking tenzij met de nodige stempels en speciale toestemmingen. Op die manier word je een vreemdeling in je eigen land. De manier waarop toerisme georganiseerd wordt, is dus nefast, maar de uitwisseling van ideeën en ervaringen vind ik op zich heel positief. Eén van de meest gehoorde vragen in Tunesië en Egypte op dit moment is: “Wat vind je van onze revolutie?” Zo word je gedwongen om daarover na te denken. En dat is positief.

Niet wegblijven uit ‘moeilijke’ landen Een toeristische boycot lijkt mij nooit een goed idee, tenzij het gebeurt in overleg met actiegroepen in het land zelf. Zo een boycot treft vooral gewone mensen, waardoor het regime die boy-

HET VREEMDE EN HET ONBEKENDE TREKT ONS AAN, MAAR ONDANKS DIE AANTREKKINGSKRACHT BLIJVEN VOOROORDELEN VAAK HARDNEKKIG AANWEZIG.

cot misschien nog zou kunnen aanwenden in haar eigen voordeel en het dus helemaal zijn doel voorbijschiet. Het effect van een boycot door het westen zou ook niet in alle landen even hard aankomen. Vooral Tunesië en Egypte zouden sterk getroffen worden. Marokko in mindere mate. Algerije voelt dat helemaal niet, Jordanië ook niet echt en een land als Syrië staat daar ook helemaal buiten. Alles is afhankelijk van het aandeel van het toerisme in het BNP en van het aandeel westerse toeristen in het bijzonder. In Egypte zijn bijvoorbeeld wel veel toeristen uit de golfstaten (Saoudi-Arabië) aanwezig, maar vaak specifiek op bepaalde momenten rond islamitische feesten. Een terugval van toeristen uit het westen, vormt een groot probleem voor de economie. We zien dat ook na elke aanslag van terroristen. Het toerisme valt in elkaar en de gewone mensen die leven van het toerisme krijgen de zwaarste klappen. Toen ik in maart in Egypte was, hoorde ik trouwens van een interessant initiatief. Een Egyptische linkse jongerenorganisatie had het plan opgevat om een campagne op touw te zetten om toeristen aan te moedigen om naar Egypte te komen. De achterliggende gedachte is dat ze toeristen nodig hebben, want er is geld nodig om het land op te bouwen, maar ook omdat ze willen dat mensen hun land leren kennen en dat ze die ervaring van de revolutie willen meegeven. Dat vond ik opmerkelijk, omdat toerisme door ons vaak heel dubbelzinnig wordt geanalyseerd, maar dat ze daar zelf soms ook vragende par-

© VECA

tij zijn, dat ze net willen dat je hun land komt bezoeken. Het is ook niet door niet meer naar ginder te gaan als toerist dat dat regime ophoudt te bestaan. Neem Egypte: Mubarak was dertig jaar aan de macht, het ministerie van buitenlandse zaken heeft zelfs nooit een negatief reisadvies gegeven omdat het een dictatoriaal regime was.

Een spel van aantrekken en afstoten Toeristen blijven uit zichzelf trouwens al genoeg weg uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Berichten over onlusten of een aanslag zijn vaak al voldoende om nieuwe reisbrochures aan te vragen. Er zijn nog altijd veel vooroordelen aanwezig en het idee dat het geen veilige regio is, weegt toch zwaar door. Sommige toeristen voelen zich zelfs aangevallen door de bazaarcultuur. Je wordt actief aangesproken om dit te kopen en dat kopen en veel mensen kunnen daar blijkbaar niet mee omgaan. In die zin is door Caïro lopen en door de markten wandelen een goede assertiviteitscursus, want als je niet “nee” kan zeggen, is het hek van de dam. Wij houden veel meer afstand we zijn ook gewend dat die afstand gerespecteerd wordt, ook op straat. Daar blijft het allemaal heel vriendelijk en gemoedelijk, maar de afstand is kleiner en dat stelt mensen op hun ongemak. Dat is het paradoxale. Het vreemde, het exotische dat mensen aantrekt om naar ginder te gaan, is vaak ook wat hen bang maakt.

JULI

-

AUGUSTUS 2011

37

Dossier

BOEKBESPREKING

The ethical travel guide Your passport to exciting alternative holidays Franky Bussche directeur Studie en Onderzoek

Tourism Concern is een onafhankelijke niet-gouvernementele organisatie die campagne voert tegen uitbuiting en schending van de mensenrechten in de toerismesector. Reeds twintig jaar worden acties gevoerd om uitbuiting te stoppen en richtlijnen te ontwikkelen voor toeristen die een kwaliteitsvolle vakantie wensen die ook ten goede komt aan de lokale gemeenschappen. Tourism Concern wil dat de winsten van toerisme meer gelijk verdeeld worden en niet hoofdzakelijk bij de grote toeristische bedrijven belanden. The Ethical Travel Guide is een gids om inspiratie op te doen om ethisch te reizen. Men stelt reizen voor die de lokale gemeenschappen niet uitbuiten of schade toebrengen. Deze routeplanner helpt ons om de culturen van de mensen te begrijpen. Hoe we maximaal kunnen bijdragen en zo minimaal mogelijk kunnen schaden. De nieuwe editie van de gids bevat meer dan 400

38

JULI

-

AUGUSTUS 2011

plaatsen in meer dan zeventig landen, die we veelal niet zullen vinden in andere reisgidsen. We krijgen tips rond verblijfsmogelijkheden, de organisatie van trips en projecten, gaande van varen per kano op de Amazone tot luxe verblijven. Men kan verblijven in eenvoudige lokale accommodatie of in hotels met meer faciliteiten. Maar alle voorstellen steunen de lokale economie en brengen de broodnodige welvaart naar de gemeenschappen die een strijd voeren om te overleven. De gids vormt een eerbetoon voor ondernemende mensen over de hele wereld en vervult het engagement van Tourism Concern om ervoor te zorgen dat de mensen overal baat hebben bij de aanwezigheid van toerisme. Toerismewerkers krijgen een degelijke opleiding en loon. Ze kunnen hun kinderen een degelijke opvoeding bieden. Een nieuwe benadering wordt mogelijk door een partnership tussen zowel lokale en internationale touroperators en de lokale gemeenschappen. Terwijl toerisme enorme mogelijkheden kan bieden, heeft het ook het zuiden in schulden en afhankelijkheid gedompeld en werden culturen aangetast. De druk op de economie van kwetsbare landen is één van de aspecten van de globalisering van onze wereld. Ethische codes moeten de uitbuiting van vrouwen en kinderen verhinderen. Terwijl toerisme kan bijdragen tot de ontwikkeling van een land brengt het op veel plaatsen schade toe aan de gezondheid van de mensen en het milieu. Vandaag blijft het grootste gedeelte van het betaalde bedrag aan de grote touroperators in de rijkere landen en komt slechts een klein gedeelte terecht bij de gastlanden. Er wordt gewezen op de problematiek van de verplaatsing van bevolkingsgroepen uit hun woonplaats,

de milieuvervuiling en de verspilling van water, waardoor er tekorten ontstaan voor de lokale bewoners. FairTrade vakanties zijn gebaseerd op billijke lonen, goede arbeidsvoorwaarden en tewerkstelling, het gebruik van lokale producten, respect voor het milieu en respectvol gedrag van de consument. Kleine touroperators waren de pioniers van het ethisch reizen. Tourism Concern neemt de leiding van de Fair-Trade beweging en streeft naar een FairTrade-label voor de toeristische sector. Ook mensenrechtenorganisaties geraken meer betrokken bij toerisme. De toeristische industrie moet haar verantwoordelijkheid nemen wat betreft de klimaatverandering en het leefmilieu. Grote hoeveelheden water en energie worden verbruikt en het afvalbeheer loopt spaak. Tourism Concern pleit er niet voor om niet meer te reizen, maar om anders te reizen. Bijvoorbeeld geen weekend naar New York trekken om te winkelen. De gids bevat een aantal richtlijnen om ons te helpen onze negatieve impact op het milieu te verkleinen. We krijgen een overzicht van aanbiedingen in de verschillende continenten en een lijst van touroperators. De Ethical Travel Guide vormt een nuttig instrument voor wie bewust ethisch wil reizen en toch van een genoegdoende vakantie wil genieten, met een ruim aanbod en voor elk wat wils. The ethical travel guide. Your passport to exciting alternative holidays. Polly Pattullo and Orely Minelli for Tourism Concern. London, Earthscan, 2009, 278 p. ISBN 978-1-84407-759-5 www.tourismconcern.org.uk www.earthscan.co.uk

OPINIESTUK 20 april 2011

In Memoriam 

Ware Finnen, ware waanzin? Samenleven doe je met iedereen

Met droefheid melden wij u het overlijden van

Koen Raes

08 APRIL 1954 - 04 MEI 2011

Zijn sociaal engagement is een verlies voor de maatschappij, de academische wereld en de vrijzinnigheid in het bijzonder. Zijn begeesterende redevoeringen zullen we missen. We wensen zijn familie, vrienden en geliefden veel sterkte toe. Raad van Bestuur en Personeel Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw



k verslik mij in mijn ochtendlijke koffie als ik de krant openvouw en mijn oog valt op de verkiezingsoverwinning van de rechtsgedraaide ‘Ware Finnen’: “De Ware Finnen onderscheiden zich van hun Europese geestverwanten door een conservatief maatschappelijk profiel. Abortus, het homohuwelijk, vrouwelijke priesters en zelfs seks voor het huwelijk kunnen niet op de goedkeuring rekenen van de Ware Finnen.” (De Standaard, 19 april 2011).

I

Mijn -ondertussen grijze- haren rijzen even later nogmaals ten berge wanneer ik over de grondwet van een Europese natie lees: “De Hongaren zijn voortaan verplicht te erkennen dat de christelijke waarden van God de basis van de natie vormen, dat het gezin van man en vrouw de hoeksteen van de maatschappij is en dat een foetus vanaf zijn conceptie moet worden beschermd. Wat met andere woorden betekent dat het homohuwelijk en abortus niet kunnen. God en het christendom houden volgens de tekst het land bijeen en ‘garanderen zijn intellectuele en spirituele samenhorigheid’” (De Morgen, 20 april 2011). Deze berichten doen me denken aan de anti-abortusbetoging op 27 maart in Brussel en de onontkenbare ruk naar rechts in vele delen van Europa. Als vrijzinnig humanist is het voor mij duidelijk: de mens, elke mens, bepaalt zelf hoe hij zijn leven zin geeft, met respect voor andere mensen én voor de natuur. Dat is meteen ook de reden dat wij die mens expliciet centraal te stellen in ons vrijzinnig humanistisch doen en denken. Met onze recente naamsverandering naar deMens.nu willen we dat nog meer benadrukken. We kiezen niet voor dat groepje mensen daar, of dat kringetje mensen ginder, maar voor alle mensen. Zonder onder-

scheid. Die uitdrukkelijke keuze voor álle mensen uit zich in een positieve blik naar de toekomst. We streven naar een rechtvaardige, solidaire, democratische, pluralistische en verdraagzame samenleving. Een samenleving waar ruimte is voor verschillende meningen en opvattingen, die soms botsen, maar altijd weer (uit respect voor elkaar) de dialoog aangaan en waar gelijkwaardigheid en zelfbeschikking evident zijn. Daar hangt ook het streven van vrijzinnig humanisten naar een strikte scheiding tussen kerk en staat mee samen. Enkel een neutrale staat kan haar burgers een werkelijk gelijkwaardige behandeling garanderen, ongeacht de levensbeschouwelijke voorkeur van ieder individu. Ik ben er oprecht van overtuigd dat deze waarden leiden tot een samenleving waarin meer mensen kunnen zijn wie ze zijn en kunnen doen wat ze willen met respect voor elkaar. In deze verdraagzame samenleving komen alle mensen aan bod en niet alleen bepaalde deelgroepen. Dat wil zeggen dat ook minderheidsgroepen meer kansen krijgen om zichzelf ten volle te ontplooien en aanspraak te maken op rechten en vrijheden. Deze maatschappijvisie leidde in 1948 tot het algemeen enkelvoudig vrouwenstemrecht in België. Hierdoor kunnen vrouwen hun stem laten horen in het maatschappelijk debat en beschikken ze over een grotere keuzevrijheid. Een warme maatschappij heeft het ook mogelijk gemaakt dat holebi’s hun geaardheid niet angstvallig verborgen moeten houden, maar bewust en openlijk mogen kiezen voor elkaar. Sinds 1 juni 2003 kunnen in België twee volwassen personen die van

elkaar houden in het burgerlijk huwelijk treden, ongeacht hun geslacht. De Ware Finnen en de Hongaarse Grondwet daarentegen laten al weten het homohuwelijk niet te erkennen. Racisme en uitsluiting worden niet getolereerd in een rechtvaardige samenleving. Zo waken het Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding en de antidiscriminatiewet in België over een zo gelijkwaardig mogelijke behandeling van - onder meer - allochtonen. Hoewel armoede nog steeds blijft stijgen (De Standaard, 15 oktober 2010), staat het buiten kijf dat de situatie zonder een sociaal vangnet nog desastreuzer zou zijn. … Deze enkele voorbeelden tonen aan dat iedereen beter wordt van een samenleving waarbij respect voor álle mensen centraal staat.

Het is duidelijk dat we buitengewoon alert moeten zijn om die grondwaarden niet te verlaten. We roepen onze politici dan ook op om uit te zoeken in hoeverre de nieuwe grondwet van Hongarije - notabene de huidige EUvoorzitter - niet in strijd is met de Europese Verklaring van de Rechten van de Mens. En inderdaad: vooraleer landen toetreden tot de EU moet worden nagegaan of ze die Rechten wel respecteren. Zou het dan niet logisch zijn dat er op een of andere manier kan opgetreden worden tegen dit soort terugkeer naar duistere dagen? Onze samenleving is er niet vanzelf gekomen, we mogen ze niet zomaar laten afnemen! Sonja Eggerickx voorzitter deMens.nu (Unie Vrijzinnige Verenigingen)

JULI

-

AUGUSTUS 2011

41

UVV belicht

OPINIESTUK 25 april 2011

Regeren doen we niet vanuit Rome

ondag 1 mei vertegenwoordigen het koningspaar en ontslagnemend eerste minister Yves Leterme ons land op de zaligverklaring van paus Johannes Paulus II. Dit kan voor deMens.nu niet. Waarom niet? Zijn wij onverdraagzaam of anti- katholiek? Nee. We vinden dat ieder individu de vrijheid heeft om zijn/haar geloof te belijden. Waarom dan wel? Vanuit het principe van de scheiding van kerk en staat is het ontoelaatbaar dat vertegenwoordigers van onze neutrale staat een zaligverklaring bijwonen. Door hun functie zijn zij verplicht respect te hebben voor de diversiteit van hun onderdanen. Dit betekent niet dat zij als individu hun religieuze voorkeur niet mogen beleven. Maar wanneer zij de staat, en dus alle burgers, onmiskenbaar vertegenwoordigen op een katholieke plechtigheid, ontkennen zij de gelijkheid van alle levensbeschouwingen in België. Deze gelijkheid ligt verankerd in het principe van de scheiding van kerk en staat, een fundament van onze democratische rechtsorde. Regeren doen we dus niet vanuit Rome, Mekka of Jeruzalem…

De Dood in Kinderschoenen Anne-Flor Vanmeenen vrijzinnig humanistisch consulent huisvandeMens Roeselare

© ANNE-FLOR VANMEENEN

Z

“Waar mensen zwijgen moeten stenen schreeuwen”. Funerair erfgoed spreekt al eeuwen tot ons en vertelt ons verhalen over gebruiken en tradities. ‘De Dood in Kinderschoenen’ wil speciaal een stem verlenen aan een vergeten en vermeden onderdeel daarvan: kindergraven. Een dubbele fototentoonstelling, twee studiedagen, een boek

en een poëzieavond moesten zowel dit erfgoed opwaarderen als het thema bespreekbaar maken. De opening op 28 mei was alvast een positieve start, waar een tachtigtal zeer geïnteresseerde aanwezigen de toespraken geboeid volgden en daarna klonken op het goede verloop van dit ongewone maar warm onthaalde project.

42

JULI

-

AUGUSTUS 2011

© ANNE-FLOR VANMEENEN

© ANNE-FLOR VANMEENEN

Sonja Eggerickx voorzitter deMens.nu (Unie Vrijzinnige Verenigingen)

UVV belicht

45.000 mensen maakten kennis met deMens.nu Sonny Van de Steene stafmedewerker ALLE FOTO’S

45.000 mensen kwamen samen voor de 16de editie van The Belgian Pride (de jaarlijkse Belgische holebiparade) op zaterdag 14 mei 2011. Dat zijn 15.000 kijklustigen meer dan vorig jaar. Allemaal voor holebiemancipatie en tegen discriminatie op basis van iemands seksuele identiteit/oriëntatie. En opnieuw waren vrijzinnig humanisten erbij, deze keer voor het eerst onder de vlag van deMens.nu. In de voorafgaande maanden, weken, dagen verschenen er advertenties in algemene media (Metro, UVV-info en Brussel deze Week) en in holebispecifieke media (op de goed zichtbare achterzijde van The Belgian Pride-pocket en via een doorklikbutton op The Belgian Pride-site).

©

ISABELLE PATEER-OTHERWEYES

Op 14 mei, de dag zelf, trok de kleurrijke parade - na een minuut stilte uit respect voor alle personen die aangehouden, gefolterd, vervolgd of zelfs gedood worden omwille van hun seksuele identiteit/ oriëntatie - door de Brusselse binnenstad. De truck van deMens.nu reed duidelijk zichtbaar mee. Langs alle zijden van de truck konden de toeschouwers niet kijken naast het logo van deMens.nu, de slogan ‘wij hebben zin in de Mens.nu’ en het zintuigprikkelende ‘hartje’. Het ‘hartje’ was speciaal ontworpen als eyecatcher voor de campagne. Netten gevuld met ballonnen en de professionele dj-set trokken de aandacht van de omstaanders. Enthousiaste vrijwilligers (van de Studiekring Vrij Onderzoek en van het Brussels Studentengenootschap) en personeelsleden van deMens.nu deelden folders en buttons, waarop het herken-

bare ‘hartje’ stond, uit. De buttons werden gretig aangenomen en opgespeld. Naast deMens.nu kijken was geen optie. Zoals ieder jaar konden mensen die meer info wensten, over deMens.nu, haar lidverenigingen en haar dienstverlening via de huizenvandeMens, terecht bij de vrijwilligers en de personeelsleden op de stand. Voor kinderen waren er opgeblazen ballonnen, waar ze zichtbaar van genoten. Kortom, deMens.nu heeft haar gezicht, werking en gedachtegoed succesvol aan holebi’s en holebisympathisanten getoond. Dankzij de advertenties kon iedereen zien dat vrijzinnig humanisten, deMens.nu, holebi-emancipatie nastreven. De 45.000 aanwezigen op The Belgian Pride kunnen dit alleen maar bevestigen.

JULI

-

AUGUSTUS 2011

43

UVV belicht

Vernissage Kunst Kaapt Mens Sofie De Maertelaere vrijzinnig humanistisch consulent huisvandeMens Mechelen

p een warme vrijdagavond in mei werd in de vertrekken van een voormalig klooster en oude matrassenfabriek in Mechelen de expositie Kunst Kaapt Mens – humanisme verbeeld geopend. Een tentoonstelling ter ere van de mens, de kunst en het vijftienjarig bestaan van het huisvandeMens Mechelen. Want anno 2011 bestaat het huisvandeMens Mechelen vijftien jaar. Een gebeurtenis die gevierd werd met de verhuis naar een prachtig nieuw pand in de H. Consciencestraat, een Mechels feest van het humanisme én een tentoonstelling waarin de mens (nu) centraal staat. Het werd een meer dan inspirerende avond. Aan het begin van het middel-

O

SONJA EGGERICKX

44

JULI

-

AUGUSTUS 2011

LINDA VANACHTER

eeuwse steegje waar de oude Matrassenfabriek is gevestigd, wachtte een grote gastheer op stelten de genodigden op. Al gauw stroomden de vertrekken vol nieuwsgierige mensen van hoogst diverse pluimage. De voorzitter van deMens.nu, Sonja Eggerickx, de algemeen directrice van de Scholengroep 5, Linda Vanachter en Bart Somers, de burgemeester van Stad Mechelen hadden de eer om de expositie plechtig te openen. Stuk voor stuk woorden om te overwegen, woorden die inspireren, woorden die aanzetten tot dialoog. Daarnaast werden de prijzen uitgereikt voor de winnende deelnemers: een enthousiaste klas uit het zesde leerjaar en twee glunderende jongeren! Ook de

BART SOMERS

catalogus van de expositie werd die avond onthuld en ligt sindsdien in de Mechelse boekhandels. De collega’s van het huisvandeMens Mechelen gaven het startschot voor de rest van de avond waarop twee wicky deejays hun eerste noten door de boxen stuwden en de verschillende ruimten vervulden met aanstekelijke muziek. Een verdwaald huwelijkskoppel strooide hartjes in het rond en kort daarop werden een heleboel buitengewone groene hapjes, eerlijke drankjes en een Mechelse klassieker op de bezoekers losgelaten. Dit naast een originele portie ‘humanistische’ kunst, ongetwijfeld genoeg ingrediënten voor een fantastische avond!

HET TEAM VAN HUISVANDEMENS MECHELEN

UVV belicht

Feestelingen Lentefeesten en Feesten Vrijzinige Jeugd

Een greep uit de vele feestelingen van 2011

LENTEFEEST SINT-KATELIJNE-WAVER

FEEST VRIJZINNIGE JEUGD WESTHOEK

LENTEFEEST EN FEEST VRIJZINNIGE JEUGD BLANKENBERGE

FEEST VRIJZINNIGE JEUGD ANTWERPEN-NOORD

FEEST VRIJZINNIGE JEUGD SINT-NIKLAAS

LENTEFEEST TIENEN

FEEST VRIJZINNIGE JEUGD HERENTALS

LENTEFEEST HERENTALS

LENTEFEEST K .A . REDINGENHOF TE LEUVEN

LENTEFEEST GO OUDENAARDE

LENTEFEEST SINT-KATELIJNE-WAVER

LENTEFEEST WESTHOEK

LENTEFEEST EN FEEST VRIJZINNIGE JEUGD ZUID-LIMBURG

JULI

-

AUGUSTUS 2011

45

Vrijwilligers van bij ons

Sonny Van de Steene stafmedewerker

.. . s n o j i b n a v

2011 IS HET EUROPEES JAAR VAN DE VRIJWILLIGER. HET GEORGANISEERDE VRIJZINNIG HUMANISME IN BELGIË KAN NIET ZONDER VRIJWILLIGERS. DEMENS.NU (UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN) MET HUIZENVANDEMENS (CENTRA MORELE DIENSTVERLENING), HAAR LIDORGANISATIES, HAAR FRANSTALIGE ZUSTERORGANISATIE CENTRE D’ACTION LAÏQUE… ZIJN BOVENAL EEN VRIJWILLIGERSORGANISATIES. WAT DEZE VRIJWILLIGERS DOEN, IS ENORM DIVERS. MAAR O ZO BELANGRIJK. WE STELLEN U ER ENKELE VOOR…

Vincent en Anne-Mie, allebei 40 lentes Zijn vrijwilligers bij Opvang vzw. Opvang organiseert pleegzorg voor kinderen en jongeren en begeleidt de betrokken kinderen en gezinnen. “We vangen het halfzusje van onze pleegzoon op tijdens vakanties en sommige weekends. Haar broer woont al 9 jaar bij ons en toen zij 5 jaar geleden geboren werd, hebben we haar in eerste instantie ook in een pleegzorgformule opgevangen. Toen dat door omstandigheden niet meer kon, zijn we er als vrijwilliger en met ondersteuning van Opvang mee doorgegaan. Halfzusje en mama kunnen op adem komen, onze pleegzoon kan contact met zijn zusje opbouwen en wij hebben er een lieve kapoen bij die zorgt voor leven in de brouwerij en die ons jong houdt. Mama weet ons wonen en doet beroep op ons als ze er nood aan heeft. We doen ook samen uitstapjes.” “Als we met zijn zessen (wij met onze eigen dochter, onze pleegzoon, zijn mama en zijn halfzus) een uitstap maken, is het soms best wel grappig. De verwarring op de gezichten van de mensen... Meestal durven ze geen vragen stellen bij de ongewone gezinssamenstelling, maar we zijn er zeker van dat er al flink wat afgeroddeld is. :-) Het is ook niet zo duidelijk wie mama/papa is van wie en dan wordt er ook nog gegoocheld met tante/nonkel/eigennamen/broer en zus...”

---

Ann Gods, 54 lentes Is o.a. vrijwillig lid (voorzitter) van de begeleidingsgroep van het huisvandeMens Mechelen. Een begeleidingsgroep ondersteunt de inhoudelijke werking van een huisvandeMens. “Het gevoel dat je als vrijwilliger krijgt wanneer je mensen rechtstreeks of onrechtstreeks helpt, is op zich een beloning voor mij.”

---

Jakobus Monteyne (aka Kobe), 25 lentes Is vrijwilliger bij het Brussels Studentengenootschap (BSG). BSG behartigt de belangen van de studenten op de VUB. “Op het vrijzinnig zangfeest van Vlaanderen 2010 verscheen de rector van de VUB. Na mijn vraag om een korte speech te geven over het belang van vrijwilligerswerk dat zich uit in de talrijke studentenkringen, vroeg hij: ‘Kobe, moet ik ook iets zingen?’ Waarna hij op het podium een lied heeft gezongen met de studenten. Een onverwachte, toffe ervaring.”

--46

JULI

-

AUGUSTUS 2011

Paula Carvels, 64 lentes Maakt en brengt als vrijwillig vrijzinnig humanistisch consulent (verbonden aan een huisvandeMens) teksten tijdens afscheidsplechtigheden. “Afscheid nemen hoeft niet altijd droevig te zijn! Ik herinner me een plechtigheid van enkele jaren geleden. Twee dochters namen afscheid van hun vader. Hij was een heel levenslustige man en amper 50 jaar toen hij onverwachts overleed. Maar hij had geleefd!! Hij hield van de zon, Griekenland en vrouwen. Zijn twee dochters (van twee relaties) wilden de plechtigheid vieren in dezelfde flamboyante levensstijl van hun geliefde, populaire vader. Het werd een bijzondere warme plechtigheid met zonnige Griekse muziek. Heel de aula was doordrongen met de snoeperige geur van ‘Joop’, het lievelingsparfum van hun vader. Het was net of de man was onder ons. Iedereen voelde zich ‘happy’, de meisjes, de vrienden en de vele vriendinnen van de overledene. Hij ging heen zoals hij had geleefd!”

---

Kurt Geeraerts, 39 lentes Is o.a. vrijwilliger (voorzitter) bij de Oudervereniging voor Moraal (OVM) Halle. “Wij organiseren in Halle naast het Feest Vrijzinnige Jeugd, ook al meer dan 30 jaar een kindervakantie naar de Ardennen tussen kerst en oudjaar. Het is toch altijd een hele inspanning om het voor iedereen leuk te maken, zowel voor de begeleiders die hun vrije tijd opofferen voor andermans kinderen, als voor de kinderen zelf die niet altijd even enthousiast zijn over boswandelingen en voor hun ouders die hun kinderen eventjes moeten loslaten. Positieve reacties zijn dan - ook jaren later - heel motiverend. Zo liep ik op de VUB eens een studente chemie tegen het lijf die me herkende als monitor van ‘het zedenleerkamp’ van 10 jaar geleden. Toen ik haar vroeg of ze er goeie herinneringen aan had, zei ze: ‘Het was de beste vakantie uit mijn jeugd.’ Wauwww!”

---

Jean Pierre Leleu, 59 lentes Is vrijwillig spreker op vrijzinnig humanistische uitvaartplechtigheden voor de huizenvandeMens Ieper en Kortrijk. “Hoe dichter je emotioneel betrokken bent, hoe moeilijker het wordt, maar elk afscheid doet mij iets. Die betrokkenheid (empathie?) is voor mij belangrijk. Elke overledene heeft het recht op een mooie vrijzinnige plechtigheid en een waardig afscheid. Als vrijwilliger ontmoet je de mensen op het moment dat ze emotioneel aangeslagen en zeer kwetsbaar zijn. Ik heb daar veel respect voor. De tevredenheid van de familie achteraf is mijn grootste beloning.” “Onlangs kwam een begrafenisondernemer uit het Kortrijkse mij bedanken na een afscheidsplechtigheid in strikt intieme kring. ‘Het was prachtig’, zei hij, ‘het is raar zeggen, maar als ik sterf, mag jij komen spreken op mijn begrafenis.’ ‘Willen wij nu al een datum vastleggen’, vroeg ik, ‘want wij hebben het momenteel wel echt druk in het huisvandeMens…’ (lach)”

---

JULI

-

AUGUSTUS 2011

47

Een consulent vertelt...

EEN VRIJZINNIG MOREEL CONSULENT VERTELT...

Vrij-zinnig engagement Yves Maes Vrijzinnig humanistisch consulent huisvandeMens Roeselare

OF

IK IETS KAN SCHRIJVEN OVER VRIJWILLIGERS IN HET KADER VAN HET

I NTERNATIONAAL

JAAR VAN DE VRIJWILLIGER ?

M AAR

NATUURLIJK ! I K BEN IMMERS

ZELF ACTIEF ALS VRIJWILLIGER IN HET VERENIGINGSLEVEN .

W EKELIJKS

ZET IK MIJ

BELANGELOOS IN OPDAT EEN GROEP MENSEN IN OPTIMALE OMSTANDIGHEDEN ZIJN OF HAAR FAVORIETE HOBBY KAN BEOEFENEN .

A NDERZIJDS

KOM IK ALS MOREEL CONSULENT

GEMEENSCHAPSVORMING MET DE REGELMAAT VAN DE KLOK IN AANRAKING MET VRIJWIL LIGERS , WAARBIJ IK ERNAAR STREEF OM MENSEN MET EEN VRIJ -ZINNIG ENGAGEMENT ZOVEEL ALS MOGELIJK PROFESSIONEEL TE ONDERSTEUNEN .

IN

HET HUISVANDE M ENS GEBEURT ER DAN OOK ZOVEEL MEER DAN HET VERSTREKKEN

VAN MORELE BIJSTAND OF HET VORMGEVEN VAN VRIJZINNIGE PLECHTIGHEDEN .

H ET

IS

DE PLAATS BIJ UITSTEK WAAR ELKE VRIJWILLIGER MET EEN VRIJZINNIG ENGAGEMENT TERECHT KAN VOOR TIPS EN SUGGESTIES , PROFESSIONEEL ADVIES , HET SMEDEN VAN SAMENWERKINGSVERBANDEN , HULP BIJ HET VERKRIJGEN VAN SUBSIDIES , EEN VORMING , EEN STEUNTJE IN DE RUG OF GEWOON EEN GOEDE BABBEL .

YVES MAES EN FREDERIK NUYTTEN

48

JULI

-

AUGUSTUS 2011

et is maandagochtend. Ik krijg een mailtje van Luc. Hij is de voorzitter van een plaatselijke afdeling van een lidorganisatie. Of hij even mag binnenspringen in het kader van een activiteit die hangende is? Kom maar af! Hij komt met een lijvig dossier onder de arm mijn bureau binnengestapt. De lokale afdeling van de Humanistisch Vrijzinnige Vereniging staat op het punt een lezing te organiseren, maar men betwijfelt of het financieel haalbaar is. Samen bekijken we de mogelijkheden. Ik stel voor om bij de Instelling Morele Dienstverlening een aanvraag tot subsidiering van financiële tekorten in te dienen. Daarnaast maken we een checklist op met wat er ons allemaal te doen staat. Verder engageert het huisvandeMens zich om het drukwerk voor zijn rekening te nemen en de praktische afspraken met de spreekster evenals de locatie te maken. Luc verlaat het huisvandeMens zichtbaar opgelucht. Enkele maanden later, op een koude winterse avond, gaat de lezing door. We hebben een samenwerkingsverband gesmeed met een alternatieve boekhandel. Er is een massa volk aanwezig; de boekhandel is veel te klein. Ik zie vele onbekenden. Er heerst een drukte van jewelste in de boekhandel. Eerst komt de voorzitter aan het woord, daarna geef ik de aanwezigen nog een woordje uitleg over het huisvandeMens. Als Lieve Blancquaert haar intrede doet, wordt het muisstil. Ze boeit de toehoorders ruim twee uur met haar beklijvende verhaal, waarbij ze de discussie over een aantal heikele topics niet schuwt. Na afloop krijgt ze een oorverdovend applaus. De vrijzinnig humanistisch consulent van dienst wordt aangeklampt door menig

H

aanwezige. Ik zie de bestuursleden glunderen. Een grote groep heeft op een positieve manier kennis gemaakt met de georganiseerde vrijzinnigheid. Mission accomplished! We houden nog een evaluatiemoment en drinken een goed glas op de afloop. Tijdens de evaluatie, roept een andere vrijwilliger mijn hulp in. Jaarlijks organiseert hij een humanistische quiz ten voordele van het goed doel. Het succes van de vorige jaren zorgt echter voor een capaciteitsprobleem. Ik beloof hem het nodige te doen. Enkele telefoontjes later kan ik hem een bevredigende oplossing aanreiken. De stad stelt gratis een zaal ter beschikking. Daarnaast ontleent het huisvandeMens het technische materiaal. De quiz zit terug op het goede spoor. Op uitnodiging van een lidorganisatie van de Socialistische Mutualiteiten, Vereniging Personen met een Handicap, ga ik de werking van het huisvandeMens tijdens een vormingsweekend toelichten. Het luikje waardig levenseinde komt uitgebreid aan bod. Na afloop van het vormingsweekend leer ik Percy kennen. Hij komt me feliciteren omwille van mijn heldere betoog. Hij doet zijn verhaal uit de doeken. Zijn ganse carrière was hij actief in de social profit sector maar sinds kort geniet hij van een welverdiend rustpensioen. Hij ervaart nog steeds een drive en vindt zichzelf te jong om nu al op zijn lauweren te rusten. Jarenlang gaf hij het beste van zichzelf maar nu wil hij zijn ervaring graag ten dienste van de gemeenschap stellen. Via vrijwilligerswerk hoopt hij actief te blijven en zijn extra vrije tijd zinvol in te vullen. Ik overhandig mijn kaartje en we maken een afspraak in het huisvandeMens. Enkele weken later hebben we een goed gesprek. Percy ziet wel iets in een

functie als vrijwillig spreker voor het huisvandeMens. Hij heeft een mooie stemtoon, spreekt traag, articuleert goed en heeft een deftig voorkomen. Bovendien toont Percy blijk van empathie. Na een teamoverleg, besluiten we Percy een kans te geven als vrijwillig spreker. Ik geef hem eerst een grondige uitleg over vrijzinnige plechtigheden en hoe wij te werk gaan. Ook de verzekeringen en de vergoeding komen aan bod. Om vertrouwd te raken met de materie, neem ik hem mee naar een plechtigheid die ikzelf uitspreek. Percy wordt steeds enthousiaster. Niet veel later zitten we met een dubbele boeking. We bellen hem op met de vraag of hij zich klaar voelt om zijn eerste plechtigheid uit te spreken. Hij stemt meteen toe maar is ietwat nerveus. Ik besluit hem te vergezellen. Zeer sereen en waardig leidt Percy dit afscheid in goede banen. Achteraf geef ik hem nog wat positieve feedback mee. Uit het evaluatieformulier kunnen we afleiden dat de nabestaanden de spreker positief beoordeelden. Vanaf nu kunnen we Percy zelfstandig op pad sturen. Een win-winsituatie is in de maak. Percy heeft een zinnige vrijetijdsbesteding ontdekt, het huisvandeMens heeft er een geëngageerde vrijwilliger bij! Erik is al een poosje lid van onze begeleidingsgroep. Hij is actief als directeur bij het Centrum voor Leerlingen begeleiding. Binnenkort kan hij echter afzwaaien. Hij toont nadrukkelijk interesse voor een functie als vrijwillig vrijzinnig humanistisch consulent. Zijn vrijzinnige levenshouding en engagement staan buiten kijf als lid van onze begeleidingsgroep. Hij wil zichzelf vooral terugvinden in de ogen van een ander en zijn sociale netwerk verder

uitbouwen en onderhouden. Na een grondig intakegesprek waarbij motivatie en beweegredenen geëxpliciteerd worden, krijgt hij het fiat van onze directeur. Erik wordt op cursus gestuurd bij de Stuurgroep Morele Bijstand. Hij slaagt met glans. Hij woont een aantal gesprekken bij. Snel blijkt dat Erik geknipt is voor deze functie. Niet veel later is hij het aanspreekpunt in de ziekenhuizen in de regio van het huisvandeMens Roeselare. Gepassioneerd neemt hij elke oproep ter harte. Zelf geeft hij aan dat zijn leven rijker werd. Deze korte situatieschetsen tonen aan dat een vrijzinnig engagement allerlei vormen kan aannemen. Vrijwilligers zijn voor de huisvandeMens en de vrijzinnige dienstverlening in het algemeen dan ook een onmisbare schakel. Zonder de inzet van vrijwilligers zouden we bepaalde taken niet kunnen opnemen of kunnen uitvoeren zoals we nu doen. Vrijwilligers en beroepskrachten kunnen elkaar perfect aanvullen en zo tot een goede samenwerking komen. De drijfveren om zich te engageren als vrijwilliger zijn vaak hetzelfde: vanuit een vrijzinnige levenshouding op een zinvolle manier aan vrijetijdsbesteding doen, continu op zoek zijn naar ontmoeting tussen mensen, iets kunnen betekenen voor anderen en levenslang bijleren. Bovenal engageren vrijwilligers zich omdat ze het graag doen. Het eindresultaat, de immense dankbaarheid van de medemens, doet onmiddellijk naar meer verlangen! Lijkt het jou ook iets om je vrijzinnig engagement op te nemen, neem dan gerust contact op met één van de vele huizenvandeMens. Onze deur staat immers altijd voor jou open!

JULI

-

AUGUSTUS 2011

49

Internationaal

Praktisch humanisme in de lift? Algemene Vergadering European Humanist Federation en Conferentie te Genua Freddy Boeykens voorzitter European Humanist Professionals directeur deMens.nu Antwerpen

aar goede jaarlijkse gewoonte hield de European Humanist Federation (EHF) haar Algemene Vergadering. Dit gebeurde deze keer in Genua op 8 mei. Onder deskundige leiding van de Engelsman David Pollock werd de uitgebreide agenda vakkundig en tijdig afgewerkt, zodat ook weer in 2011 de belangen van vrijzinnig humanisten en hun organisaties op Europees vlak zullen kunnen behartigd worden. Voor Vlaanderen woonden Marina Van Haeren (deMens.nu), Suzy Mommaerts (Vrijzinnig Studie-, Archief- en Documentatiecentrum Karel Cuypers) en Freddy Boeykens (European Humanist Professionals) de vergadering bij.

N

Ook weer naar goede gewoonte ging de Algemene Vergadering gepaard met een thematische Conferentie, georganiseerd door de gastheer, dit jaar het Italiaanse Unione degli Atei e degli Agnostici Razionalisti, de Unie van Atheïstische en Agnostische Rationalisten en met medewerking van de European Humanist Professionals. Het hoofdthema van de conferentie, die zowel vrijdag 6, zaterdag7 als zondag 8 mei doorliep, was In un mondo senza Dia, (leven) in een wereld zonder God, met aandacht voor zowel de fundering van moraal als denken en handelen in een wereld zonder God. Zowel de conferentie als de Algemene Vergadering vonden plaats in schitterende zalen van enkele van de zeer vele paleizen die Genua rijk is, en die getuigden van de grote welvaart en rijkdom die deze havenstad heeft gekend. De conferentie kon rekenen op de medewerking van enkele gereputeerde Italiaanse intellectuelen, een zeer grote opkomst van meer dan 400 man èn de belangstelling van een gedeelte van de Italiaanse pers. Voor niet-Italianen echter, leden de voordrachten onder de soms wat haperende vertaling van de stortvloed van woorden die in hoog tempo van het papier

50

JULI

-

AUGUSTUS 2011

werden afgelezen. Vandaar dat we eerder focussen op enkele activiteiten die in de rand van deze internationale samenkomst plaats vonden. Zo werd de Algemene Verenging van de European Humanist Federation voorafgegaan door een vergadering waar de lidorganisaties verslag konden uitbrengen over hun nationale ervaringen. Een Poolse afgevaardigde vertelde er over een onrustwekkende tendens in Polen naar meer autoritarisme. Zowel geletterden als ongeletterden ter linker en ter rechter zijde komen steeds openlijker uit voor hun hang naar sterk leiderschap. Beter nieuws was er uit Schotland, deelstaat van het Verenigd Koninkrijk met 5 miljoen inwoners. Volgens een recente wetenschappelijke enquête verklaart 40% van de bevolking zonder enige vorm van religie door het leven te gaan, bij de jongeren ligt dit percentage zelfs op 59%. Het Schotse Humanistisch Verbond telt 7.300 leden. Een resultaat dat mede te danken is aan het hoge aantal (wettelijke!) vrijzinnige huwelijken dat de geaccrediteerden van het Schotse Humanistisch Verbond jaarlijks voltrekken: 2.065 in 2010! In hetzelfde jaar werden ook 2.900 vrijzinnige uitvaarten door de actieve vrijwilligers verzorgd, al dient de term ‘vrijwillig’ te worden gerelativeerd: aangezien er geen financiële tegemoetkoming is van de overheid wordt per plechtigheid 250£ aangerekend. In Luxemburg, zo vertelde de afge-

vaardigde, leidde een campagne met vijf bussen gedurende drie maanden tot een verdubbeling van het aantal leden van 250 naar 500. Er was nog meer goed nieuws te melden, ware het niet dat voor het Palazzo waar de vergadering plaats vond, meer dan 10.000 studenten in de beste Latijnse traditie het nodig vonden te demonstreren tegen ondermeer de oorlog in Libië. Het aanzwellende lawaai van de demonstratie, het hardhandige politieoptreden en de rookbommen die vanuit het Palazzo werden gesmeten versmolten met de internationale samenkomst, zodanig dat deze werd onderbroken en op rustiger oorden verder gezet. Toch vernamen we nog dat men in Ierland nadenkt om voor het eerst een vrijzinnig humanistisch consulent in een ziekenhuis aan te stellen. Heuglijk nieuws was ook dat in Italië zelf er langzamerhand belangstelling komt voor dit soort van praktisch humanisme. Dit bleek zondagmorgen tijdens het seminarie dat in samenwerking met de European Humanist Professionals werd georganiseerd en waar ikzelf mocht spreken over een aantal concrete realisaties in de diverse landen van (Noordelijk) Europa. Boeiend was ook het onthaal van het internationale gezelschap door de vrouwelijke burgemeester van Genua. In haar welkomstspeech beklemtoonde zij het belang dat Genua hecht aan het vrij kunnen beleven van alle levensbeschouwingen en aan de rechtsstaat voor alle inwoners en gezindheden. Een positie die in het verleden wel eens in het gedrang kwam door de almachtige positie van de katholieke kerk… Als havenstad gaat Genua prat op haar vrije geest en republikeinse traditie. De burgemeester riep op om de eigen langetermijnvisie niet te vergeten en sociaal geëngageerd te blijven. Een boodschap die de aanwezige humanisten als muziek in de oren klonk.

Internationaal

Nieuwe opleiding seculiere studies aan Pitzer College Franky Bussche directeur studie en onderzoek

e vernamen dat in Claremont in Californië het Pitzer College een vakgroep seculiere studies zal oprichten in het academiejaar 20112012. Met dit departement zal Pitzer College de enige instelling voor hoger onderwijs in de Verenigde Staten zijn die cursussen en een “bachelor” in seculiere studies aanbiedt.

W

De oprichting van een vakgroep seculiere studies weerspiegelt een groeiende belangstelling voor het bewustzijn van de belangrijke groei van ongodsdienstigheid in Amerika en elders. Enkele cijfergevens geven dit weer: • Elk jaar vervoegen ongeveer 660.000 Amerikanen de rangen van diegenen die geen godsdienst belijden. 15% stelt “geen” wanneer gevraagd wordt naar godsdienstige banden, een verdubbeling van “geen” sinds 1990. • 27% van de Amerikanen “beoefenen nu geen enkele godsdienstpraktijk” en 22% zeggen dat godsdienst “geen factor vormt” in hun leven. • The Secular Student Alliance - een groep voor niet-gelovigen op de campussen van de colleges - telt nu 240 afdelingen over het ganse land tegenover 42 in 2003. • Bijna 30% van de Canadezen kan ongodsdienstig beschouwd worden en ongeveer 1 op 5 Canadezen gelooft niet in God. • 15% van de Australiërs beweren geen godsdienstig geloof te hebben. • In Frankrijk zijn 33% van de burgers atheïst, terwijl in België het percentage 27 bedraagt. Aantallen van ongelovigen zijn nog groter in de republiek Tsjechië, Estonië en Slovenië. • Vrij grote seculiere bevolkingen kunnen ook gevonden worden in de wereld in Israël, Uruguay, Japan, Zuid-Korea en Azerbeidjan.

De vakgroep seculiere studies zal geleid worden door Professor Phil Zuckerman van Pitzer College, een internationaal erkend wetenschapper in seculiere studies. Men zal cursussen aanbieden die zich richten op de verschillende aspecten van secularisering vanuit historisch, filosofisch en sociologisch perspectief. Het omvat de studie van de niet-godsdienstige bevolking, groepen, gedachten en culturele uitingen. De nadruk zal gelegd worden op de betekenis, vormen, relevantie en impact van politiek/wettelijk secularisme, filosofisch scepticisme en persoonlijk en publiek secularisme. Phil Zuckerman is professor sociologie aan het Pitzer College en auteur van Faith No More: How and Why People Reject Religion, Oxford University Press, 2011, Society Without God, New York University Press, 2008. [Book of the Year Silver Award, ForeWord

Magazine, 2008], and "Atheism, Secularity and Well-Being," Sociology Compass vol. 3, issue 6, pp. 949-971 (December 2009). Recente presentaties zijn "Secularity and Society," Orange County Free-thought Alliance Conference, Costa Mesa, CA, May 8, 2010 and "Society Without God," Humanist Association of Los Angeles, Santa Monica, CA, April 11, 2010.

Over Pitzer College Pitzer College is een nationaal hoog aangeschreven instelling voor nietexacte wetenschappen. Als lid van The Claremont Colleges biedt Pitzer een onderscheiden benadering van het onderwijs van de niet-exacte wetenschappen, door intellectueel onderzoek te verbinden met interdisciplinaire studies, culturele onderdompeling, sociale verantwoordelijkheid en betrokkenheid met de gemeenschap. Voor meer informatie, zie www.pitzer.edu

Vrij-oO nN -zinnig

Veerle Cannoot

Het lukt steeds beter om het weer te voorspellen… Achteraf! Geef toe, het klinkt vrij onzinnig. En toch is het van onschatbare waarde voor de toekomst van de weersvoorspelling. Vooral extreme weersomstandigheden vallen nog moeilijk te voorzien. Onderzoekers zijn er de voorbije maanden nochtans in geslaagd om de regenval die Pakistan trof in de zomer van 2010 en de hittegolf in Europa van 2003 te voorspellen. Computermodellen kregen gegevens ingevoerd uit de periode die er aan vooraf ging. In beide gevallen konden zij op basis daarvan de toekomstige extreme weersomstandigheden voorspellen. Pas in 2011 weliswaar. Bronnen: www.nieuws.be en www.kennislink.nl

JULI

-

AUGUSTUS 2011

51

Kruiswoordraadsel 4

Vijf winnaars krijgen elk een verrassingspakket.

Oplossing vorig nummer

Hoe maakt u kans?

Het sleutelwoord dat we zochten was SOLIDARITEITSACTIE

Vul snel het kruiswoordraadsel in en stuur het sleutelwoord vóór 26 juli 2011 naar de deMens.nu, Brand Whitlocklaan 87 te 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe of fax het door op nummer 02 735 81 66. U kan het ook via e-mail aan ons bezorgen: [email protected]. Met evenwel vermelding van ‘oplossing kruiswoordraadsel’ en persoonlijke gegevens. De oplossing verschijnt samen met de namen van de vijf winnaars in het volgende nummer. V OORNAAM N AAM

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

G EBOORTEDATUM A DRES

Winnaars vorig nummer: Donkers Guy uit Vosselaar Floorizone Urbain uit Pollinkhove Uenten Marita uit Malmedy Hurts Erik uit Essen Van den Veyver Frank uit St.-Georges-sur-Meuse

M

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

o

V

o

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zij kregen elk twee boeken Dirk Verhofstadt in gesprek met Etienne Vermeersch: een zoektocht naar waarheid en De toekomst van de levensbeschouwelijke vakken, de eerste stappen naar de gelijkberechtiging: 50 jaar schoolpact van Luc Devuyst en Christophe Van Waerebeke (red.).

ANTWOORD: 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

© Puzzelland.com

52

JULI

-

AUGUSTUS 2011

Karen Verbruggen pedagogisch medewerker vakantie en vorming Hujo vzw ALLE FOTO’S

H UJO

HUJO

VZW STAAT AL JAREN BEKEND OM ZIJN BUITENLAND -

SE REIZEN .

WE

REISDEN REEDS NAAR

P OLEN , M AROKKO

R USLAND. D É

R OEMENIË ,

EN ONTDEKTEN JAREN GELEDEN ,

VÓÓR DE VAL VAN DE AL

©

Jongeren & Cultuur

Grenzeloos reizen

B ERLIJNSE

MUUR , ZELFS

ERVARING WAAR VELEN

NU NOG OVER SPREKEN .

M AAR

WAT IS ER

ZO SPECIAAL AAN DE BUITENLANDSE REIZEN VAN

M

H UJO ?

et Hujo kan je de wereld ontdekken op een unieke manier. Grenzen aftasten en ontdekken waar de verschillen liggen. Een open geest creëren bij iedereen die deelneemt aan onze reizen, zowel dicht bij huis als verder af. Daar streven we naar. Naast vakanties in Vlaanderen voor kinderen en jongeren van 6 tot 15 jaar, organiseren we buitenlandse reizen voor 16+ en willen we jongeren de mogelijkheden geven hun grenzen te verleggen. Naast een 16+ reis biedt Hujo nog heel wat andere mogelijkheden om naar het buitenland te gaan. Wist je bijvoorbeeld dat je via Hujo kan deelnemen aan een internationale uitwisseling? We bezitten daar immers heel wat kennis en expertise over. We bieden onze lokale groepen dan ook de mogelijkheid om internationale uitwisselingen te organiseren. Heb je vragen over het organiseren van een uitwisseling? Dan ben je bij Hujo aan het juiste adres. We zijn ook lid van IHEYO (International Humanist and Ethical Youth Organisation),

een organisatie die humanisme probeert bekend te maken bij jongeren. Ze brengen jongeren van over heel de wereld met elkaar in contact via conferenties, campagnes, studiereizen… Één van onze vrijwilligers is in april via IHEYO mee geweest op het lenteweekend van Jong HV, de jongerenbeweging van het

Humanistisch Verbond in Nederland. Dat weekend stond in het teken van levenskunst en hoe jij je leven wilt vorm geven. In augustus organiseert IHEU (International Humanist and Ethical Union) een congres in Oslo over humanisme waar ook jongeren van over heel de wereld welkom zijn. Daar sturen we ook een delegatie naartoe. Dit jaar kadert onze 16+ reis in duurzaam reizen. Een groep jongeren trekt erop uit voor een reis met de trein door Europa: de Hujo Express. Een bewuste keuze. Niet alleen omdat we van het avontuur houden dat ermee verbonden kan zijn, maar ook omdat we een milieu- en budgetvriendelijk alternatief willen bieden voor vliegtuigreizen. Ook op de bestemmingen proberen we zoveel mogelijk gebruik te maken van duurzame transportmiddelen en overnachtingsmogelijkheden. We willen onze hele reis in het teken zetten van duurzaamheid. Duurzaam reizen draait rond een aantal principes. Geen massatoerisme, milieuvriendelijke vervoersmiddelen, zo min mogelijk de natuur beschadigen, bewus-

JULI

-

AUGUSTUS 2011

53

Jongeren & Cultuur 54

te keuze van overnachtingsmogelijkheden… Met de Hujo Express willen we zo goed mogelijk deze principes eerbiedigen. Door een reis via Interrail te organiseren laten we jongeren zien dat reizen niet luxueus hoeft te zijn om leuk te zijn. We proberen zo duurzaam mogelijk te reizen en kiezen onder meer daarom voor een treinreis door Europa. Zoals hiervoor al aangehaald, is reizen met de trein een milieuvriendelijk alternatief tegenover vliegtuigreizen, zeker wanneer je in Europa blijft. Bijkomend voordeel is dat je met de trein op heel wat plaatsen in Europa geraakt die veel moeilijker te bereiken zijn met het vliegtuig. Je bent dan misschien wel wat langer onderweg, maar tijdens de treinritten kan je genieten van de uitzichten op de prachtige landschappen langs waar de trein je voert. Met de trein kan je ook verschillende bestemmingen aandoen, zonder dat het echt veel duurder wordt. Je betaalt je Interrailpas, waarmee je overal de trein op kan. In sommige gevallen wordt wel een extra bijdrage voor de reservering aangerekend.

JULI

-

AUGUSTUS 2011

Reizen met de rugzak en de tent doet jongeren ook bewust nadenken over wat ze allemaal meenemen. Enkel het hoogst noodzakelijke gaat mee, de rest laten ze thuis. Ze moeten hun rugzak immers de hele tijd zelf dragen. Er wordt geslapen in jeugdherbergen en tentjes met enkel het noodzakelijke comfort. Op deze manier komen onze jongeren in contact met andere jongeren en leren ze samenleven in niet altijd ideale omstandigheden. Dus geen chique hotels met alle luxe. ’s Avonds gezellig samen in de tent, midden in de natuur.

Met de Hujo Express willen we de jongeren kennis laten maken met minder gekende plekjes in Europa en hen een unieke ervaring bieden door ze in contact te brengen met de lokale bevolking en hun cultuur. Door een reis met de trein te organiseren, maken we dit mogelijk en zal het avontuur niet ver weg te denken zijn. Genieten van de steden in Duitsland, de mooie kusten en meren van Kroatië, en spelen op de verschillende bruggetjes in Venetië. We maken de reis niet alleen, In Petto (nvdr. een Landelijke Jeugddienst) komt ons vergezellen. Gedurende de reis zullen zij een documentaire maken rond eenzaamheid en verbondenheid. Onze jongeren worden geïnterviewd over hun ervaringen tijdens de reis en om te zien hoe ze contacten leggen met andere jongeren. Een unieke ervaring dus voor jongeren die houden van avontuurlijk reizen. Wil je ook een onvergetelijke ervaring met Hujo? Of heb je interesse in de andere internationale activiteiten van Hujo? Ga dan zeker eens mee met onze buitenlandse reis!

FEDERAAL SECRETARIAAT Brand Whitlocklaan 87 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe T 02 |735 81 92 - F 02 |735 81 66 [email protected] www.deMens.nu

huisvandeMens BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST huisvandeMens Brussel Stalingradlaan 18-20 1000 Brussel T 02 242 36 02 - F 02 242 56 17 [email protected] huisvandeMens Jette Jetse laan 362 - 1090 Jette T 02 513 16 33 - F 02 420 42 98 [email protected] PROVINCIE ANTWERPEN huisvandeMens Antwerpen Jan Van Rijswijcklaan 96 2018 Antwerpen T 03 259 10 80 - F 03 259 10 89 [email protected] huisvandeMens Antwerpen Breughelstraat 60 - 2018 Antwerpen T 03 227 47 70 [email protected] huisvandeMens Herentals Lantaarnpad 20 - 2200 Herentals T 014 85 92 90 - F 014 85 44 39 [email protected] huisvandeMens Lier Begijnhofstraat 4 2500 Lier T 03 488 03 33 - F 03 488 03 33 [email protected] huisvandeMens Mechelen Hendrik Consciencestraat 9 2800 Mechelen T 015 45 02 25 - F 015 43 55 19 [email protected] huisvandeMens Mol Laar 2 bus 3a 2400 Mol T 014 31 34 24 - F 014 31 34 24 [email protected] huisvandeMens Turnhout Begijnenstraat 53 - 2300 Turnhout T 014 42 75 31 - F 014 42 54 40 [email protected] PROVINCIE LIMBURG

huisvandeMens Hasselt A. Rodenbachstraat 18 3500 Hasselt T 011 21 06 54 - F 011 23 55 16 [email protected] huisvandeMens Leopoldsburg Koningstraat 49/gelijkvloers 3970 Leopoldsburg T 011 51 62 00 - F 011 51 62 09 [email protected] huisvandeMens Lommel Hertog Jan Plein 24 - 3920 Lommel T 011 34 05 40 - F 011 34 05 49 [email protected] huisvandeMens Maasland Pauwengraaf 63 3630 Maasmechelen T 089 77 74 21 - F 089 77 74 22 [email protected] huisvandeMens Sint-Truiden Kazernestraat 10/001 3800 Sint-Truiden T 011 88 41 17 - F 011 31 26 45 [email protected] huisvandeMens Tongeren Vlasmarkt 11 3700 Tongeren T 012 45 91 30 - F 012 45 91 39 [email protected] PROVINCIE OOST-VLAANDEREN huisvandeMens Aalst Koolstraat 80-82 - 9300 Aalst T 053 77 54 44 - F 053 77 97 70 [email protected] huisvandeMens Eeklo Boelare 131 - 9900 Eeklo T 09 218 73 50 - F 09 218 73 59 [email protected] huisvandeMens Gent Sint-Antoniuskaai 2 - 9000 Gent T 09 233 52 26 - F 09 233 74 65 [email protected] huisvandeMens Ronse Zuidstraat 13 - 9600 Ronse T 055 21 49 69 - F 055 21 66 68 [email protected]

huisvandeMens Bilzen Klokkestraat 4 bus 1 3740 Bilzen T 089 30 95 60 - F 089 56 57 94 [email protected]

huisvandeMens Sint-Niklaas Ankerstraat 96 - 9100 Sint-Niklaas T 03 777 20 87 - F 03 777 31 64 [email protected]

huisvandeMens Genk Bochtlaan 16 bus 6 - 3600 Genk T 089 51 80 40 - F 089 51 80 49 [email protected]

huisvandeMens Zottegem Kastanjelaan 73 9620 Zottegem T 09 326 85 70 - F 09 326 85 73 [email protected]

in je buurt PROVINCIE VLAAMS-BRABANT huisvandeMens Halle Molenborre 28/02 1500 Halle T 02 383 10 50 - F 02 383 10 51 [email protected] huisvandeMens Leuven Tiensevest 40 3000 Leuven T 016 23 56 35 - F 016 20 75 47 [email protected] huisvandeMens Tienen Beauduinstraat 42 3300 Tienen T 016 81 86 70 - F 016 82 40 31 [email protected] huisvandeMens Vilvoorde Frans Geldersstraat 25 1800 Vilvoorde T 02 253 78 54 - F 02 253 57 87 [email protected] PROVINCIE WEST-VLAANDEREN huisvandeMens Brugge Jeruzalemstraat 51 8000 Brugge T 050 33 59 75 - F 050 34 51 69 [email protected] huisvandeMens Diksmuide Esenweg 30 8600 Diksmuide T 051 55 01 60 - F 051 55 01 69 [email protected] huisvandeMens Ieper Korte Torhoutstraat 4 8900 Ieper T 057 23 06 30 - F 057 23 06 39 [email protected] huisvandeMens Kortrijk Overleiestraat 15A 8500 Kortrijk T 056 25 27 51 - F 056 25 27 53 [email protected] huisvandeMens Roeselare Godshuislaan 94 8800 Roeselare T 051 26 28 20 - F 051 26 28 26 [email protected]