Gebiedsuitwerking
Tussen Zee en A4 Modellen voor Hoofddorp West oktober 2005
Haarlemmermeer-Bollenstreek Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper
GROEN BLAUW RAAMWERK
ontwerpend onderzoek naar parkstad en oeverlanden voor de westflank van de Haarlemmermeer �������� ���� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �� � � � � � ����� �� �� ��� ���� �� ��� ������ �� ���� ���� �� �� �
WERKDOCUMENT Gebiedsenvelop Zwaansbroek bijdrage voor de gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek 25 oktober 2005
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 1
Ruimte voor wonen, werken en groen Projectenveloppe Uitplaatsing transportbedrijven Hillegom ten behoeve van verbetering groen, landbouw en woningbouw Gerrit Kleijheeg Oktober 2005
Resultaat Projectenveloppen
Bundeling van zeven bijdragen van marktpartijen en maatschappelijke organisaties
Een Samenwerking van Provincie Zuid-Holland, gemeente Haarlemmermeer, gemeente Bennebroek, regio Holland Rijnland, Hoogheemraadschap van Rijnland en Provincie Noord-Holland
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek “Een gezamenlijk advies over de mogelijke ruimtelijke inrichting van de Haarlemmermeer en de Bollenstreek”
De Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek wordt uitgevoerd op verzoek van de minister van VROM en is een gezamelijke studie van: ▪ provincie Noord-Holland ▪ provincie Zuid-Holland ▪ hoogheemraadschap van Rijnland ▪ gemeente Haarlemmermeer ▪ gemeente Bennebroek ▪ regio Holland-Rijnland namens: - gemeente Hillegom - gemeente Noordwijkerhout - gemeente Lisse - gemeente Noordwijk - gemeente Voorhout - gemeente Sassenheim - gemeente Warmond
Resultaat Projectenveloppen
Bundeling van zeven bijdragen van marktpartijen en maatschappelijke organisaties 25 oktober 2005
Inhoud Inleiding
1
1. Greenport Bollenstreek
3
2. Akkerbouw Haarlemmermeer
17
3. Groen-blauw netwerk voor de westflank van de Haarlemmmermeer
27
4. Hoofddorp-west en omgeving
61
5. Zwaansbroek
79
6. Haarlemmermeer-zuid
123
7. Hillegom
145
Colofon
155
Studiegebied en projectenveloppen
Inleiding Voor u ligt de bundel met resultaten van de projectenveloppen voor de gebiedsuitwerking Haarlemmermeer/Bollenstreek. In de gebiedsuitwerking proberen we een antwoord te formuleren op de vraag die de minister van Vrom aan de twee colleges van Gedeputeerde Staten van de provinicies Noord- en Zuid-Holland heeft gesteld. Die vraag luidt in het kort: geef aan of het mogelijk is om 10 tot 20.000 woningen een plek te geven in uitleglocaties, in samenhang met de ontwikkeling van andere functies in het gebied en rekening houdend met de randvoorwaarden uit de Nota Ruimte. De gebiedsuitwerking is een gezamenlijk project van gemeenten Haarlemmermeer en Bennebroek, regio Holland Rijnland als vertegenwoordiger van de zeven bollengemeenten die in het plangebied vallen en het Hoogheemraadschap van Rijnland onder aanvoering van de provincies Noord- en Zuid-Holland. Om die vraag van een adequaat antwoord te voorzien zijn we op zoek naar de onderbouwing van het antwoord op die vraag. Daarvoor worden verschillende invalshoeken gebruikt. Een van die invalshoeken is het betrekken van markt- en maatschappelijke partijen in een vroegtijdig stadium van het planvormingsproces. Een aantal marktpartijen en maatschappelijke organisaties is uitgenodigd om gezamenlijk, onder de noemer projectenveloppen, een deeluitwerking voor het totale plangebied te maken. De projectenveloppen dienen drie doelen: Het eerste doel is om marktpartijen en maatschappelijke organisaties in een vroegtijdig stadium mee te laten denken in de planvorming en de bij deze partijen aanwezige creativiteit aan te spreken. Het tweede doel is de realiseerbaarheid van de plannen op het abstractieniveau van de gebiedsuitwerking te toetsen door op een iets gedetailleerder schaalniveau in deeluitwerkingen te kijken naar financiële, technische en markttechnische haalbaarheid. Een derde doel, tenslotte, is door het confronteren van ideeën van marktpartijen en maatschappelijke organisaties met de ruimtelijke perspectieven die door de projectgroep zijn opgesteld, het draagvlak voor de uiteindeGebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
lijke gebiedsuitwerking te vergroten. Ook op de langere termijn moet de betrokkenheid in deze fase van de planvorming herkenning opleveren bij eventuele voorstellen voor streek- structuur- en bestemmingsplanherzieningen. Tot onze grote vreugde is een groot aantal partijen bereid gebleken om in de korte periode van de afgelopen 4 maanden, creativiteit en energie te steken in de projectenveloppen. In deze bundel vind u de resultaten. De projectenveloppen zijn in de volgende deelgebieden onderverdeeld, waarbij er drie thema-enveloppen zijn bedacht die vooral de agrarische en groene sector betreffen, daarnaast is een viertal gebieden geografisch gedefinieerd: 1. Greenport 2. Akkerbouw Haarlemmermeer 3. Groen-blauw netwerk voor de westflank van de Haarlemmermeer 4. Hoofddorp-west e.o. 5. Zwaansbroek 6. Haarlemmermeer-Zuid 7. Uitplaatsing transportbedrijven Hillegom ten behoeve van verbetering groen, landbouw en woningbouw De enveloppen geven inzicht in de ideeën van markt- en maatschappelijke partijen. Maar ook inzicht in haalbaarheid, kansen en bedreigingen, en vooral ook inspiratie om te komen tot een afgewogen keuze in het antwoord dat in april 2006 naar de minister van VROM wordt teruggezonden. Wij hopen dat het u een bijdrage levert om die afgewogen keuze te kunnen maken.
Namens de projectgroep, Ton Bossink, projectleider gebiedsuitwerking Haarlemmermeer/Bollenstreek 1
2
1. Greenport Bollenstreek
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
3
4
- - - - - - -
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
5
6
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
7
8
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
9
10
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
11
12
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
13
14
- - - - - - -
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
15
16
2. Akkerbouw Haarlemmermeer
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
17
18
THEMA-ENVELOPPE AKKERBOUW HAARLEMMERMEER De LTO Noord afdeling Haarlemmermeer is verzocht inhoud te geven aan de thema-enveloppe “Akkerbouw Haarlemmermeer”. De LTO Noord afdeling heeft zich binnen deze opdracht vooral gericht op het aangeven van randvoorwaarden die noodzakelijk zijn voor een (economisch) duurzame ontwikkeling van de totale agrarische sector in de Haarlemmermeer. Graag willen wij het volgende onder de aandacht brengen. Algemeen In de Haarlemmermeerpolder wordt het agrarisch grondgebruik gedomineerd door de akkerbouw. Naast de akkerbouw bepalen ook de glastuinbouw-, opengrondstuinbouw- en veehouderijsector het ‘agrarisch gezicht’ van de polder. De uitwerking van deze thema-enveloppe beperkt zich derhalve niet alleen tot de akkerbouw, maar richt zich op de gehele agrarische sector in de Haarlemmermeer. Inherent aan het ‘karakter’ van de opdracht is dat de inhoudelijke uitwerking niet is gericht op het maken van keuzen op perceelsniveau. Veel meer gaat het om het aangeven van randvoorwaarden die noodzakelijk zijn om de ontwikkeling van de agrarische sector in de Haarlemmermeer te faciliteren. Als bouwsteen voor deze notitie is gebruik gemaakt van het onderzoek dat het Landbouw Economisch Instituut (LEI), in opdracht van de provincie NoordHolland, heeft verricht naar de langetermijn-perspectieven (tot 2015) van de landbouw in de provincie Noord-Holland. Op basis van dit onderzoek komt het LEI tot de conclusie dat er in Noord-Holland sprake is van een gezond agrarisch ondernemers-klimaat maar dat verdere ontwikkelingsruimte noodzakelijk is. Het LEI benadrukt daarbij de voortgaande schaalvergroting (factor 1-1,5), de afname van het aantal bedrijven als gevolg van deze schaal-vergroting en de noodzaak om de vrijkomende grond te benutten voor de blijvende landbouwbedrijven. Het LEI constateert verder dat voor een gezonde agrarische bedrijfsontwikkeling ruimte nodig is voor: - schaalvergroting en/of verhoging van de arbeidsproductiviteit - verbreding en/of verdieping van de agrarische bedrijfsvoering - verbetering van de verkavelingsstructuur - flexibel grondgebruik - versterking van vakmanschap en ondernemerschap De resultaten uit het LEI komen op hoofdlijnen overeen met de conclusies en aanbevelingen vanuit ‘Toekomstvisie van de agrarische ondernemers in het Haarlemmermeer’. Het is van groot belang om bij de ontwikkeling van de gebiedsuitwerking met deze randvoorwaarden rekening te houden. Planologische duidelijkheid Met de gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek wordt een nieuwe dimensie toegevoegd aan de discussie over het ruimtevraagstuk in de Haarlemmermeer. De gebiedsuitwerking kan ertoe leiden dat de in 2003 gemaakte ruimtelijke keuzen voor de Haarlemmermeer, vastgelegd in het streekplan Noord-Holland Zuid, opnieuw ter discussie moeten worden gesteld. Zonder te redetwisten over de noodzaak van een nieuwe discussie over de verdeling van de ruimte in de Haarlemmermeer komt de voortdurende beweging in het ruimtelijk krachtenveld niet ten goede aan een stabiele bedrijfs-
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
19
ontwikkeling van de (grondgebonden) landbouw. De agrarische sector hecht een groot belang aan planologische duidelijkheid. Sterker, voor de ontwikkeling van de grondgebonden landbouw is planologische duidelijkheid een pure noodzaak. Alleen onder deze condities kan deze sector zich binnen de daarvoor gestelde kaders ontwikkelen. Wij zijn dan ook van mening dat de gebiedsuitwerking de gewenste planologische duidelijkheid moet geven. Dit betekent dat op gebiedsniveau duidelijke ruimtelijke keuzen worden gemaakt. Het kan en mag niet zo zijn dat vraagstukken in de tijd vooruitgeschoven worden, vervolgens planologisch een schaduw werpen op gebieden, met alle nadelige gevolgen voor de agrarische bedrijfsontwikkeling. Na vele jaren discussie over het ruimtevraagstuk in de Haarlemmermeer, geconfronteerd zijnde met diverse ruimteclaims, heeft de agrarische sector behoefte aan ‘rust’ door middel van het realiseren van planologische duidelijkheid. Schaalvergroting versus verbreding van de agrarische sector Het LEI-onderzoek naar de lange termijnperspectieven voor de landbouw in Noord-Holland en de Toekomstvisie voor de agrarische sector in de Haarlemmermeer zijn eenduidig waar het de ontwikkeling van de sector betreft: enerzijds gericht op schaalvergroting/intensiveren, anderzijds gericht op verbreding/verdieping van de agrarische bedrijfsvoering. De geconstateerde ontwikkeling van de agrarische sector zal zich verspreid over het agrarisch productiegebied gaan manifesteren. Het is de keuze van de ondernemer om te bepalen in welke richting het agrarisch bedrijf zich gaat ontwikkelen. Uiteraard spelen bij deze keuze de productieomstandigheden een belangrijke rol, maar niet een allesbepalende. Schaalvergroting en/of verbreding is dan ook niet gebiedsgebonden maar onder-nemersgebonden! Het is de ondernemer die vanuit een duurzame economische basis de keuze maakt in welke richting het agrarisch bedrijf zich gaat ontwikkelen. Het is derhalve noodzakelijk om in de Haarlemmermeer te zorgen voor een ruimtelijke context waarbinnen een agrarisch bedrijf economisch duurzaam kan functioneren. Zodra het duurzaam economisch functioneren van het agrarisch bedrijf ter discussie komt te staan, wordt getornd aan het bestaansrecht van de agrarische sector in de Haarlemmermeer! Met inachtneming van het voorgaande dienen in het kader van de gebiedsuitwerking, later gevolgd door een nieuw streek- en bestemmingsplan, de ruimtelijke randvoorwaarden aangegeven te worden die een economisch duurzaam functionerend agrarisch bedrijf mogelijk maken. Naast planologische duidelijkheid moet hierbij vooral worden gedacht aan ruime mogelijkheden voor flexibel grondgebruik, voldoende uitbreidingsmogelijkheden voor de agrarische bedrijven (bouwperceel 1,5 - 2,0 ha), ruimte voor teeltondersteunende voorzieningen, bouwmogelijkheden voor nieuwe (vormen) van agrarische bedrijfsgebouwen met grotere goot- en nokhoogten, beleidsruimte voor nevenactiviteiten in combinatie met de agrarische bedrijfsvoering, etcetera. Voor de ruimtelijke vertaling van het ‘begrip’ neven-activiteiten in combinatie met de agrarische bedrijfsvoering zijn wij voorstander om een koppeling te maken met de Leidraad Verbrede Landbouw van het Intergemeentelijk Samenwerkingsorgaan Waterland. In deze Leidraad is uitgewerkt hoe op bestemmingsplanniveau invulling kan worden gegeven aan nevenactiviteiten, altijd in combinatie met de agrarische bedrijfsvoering, waarbij het aspect handhaving niet uit het oog is verloren.
Rood en Groen De Haarlemmermeer is de afgelopen decennia geconfronteerd geweest met een ontwikkeling op het gebied van woningbouw, bedrijventerrein en groenontwikkeling die zijn weerga niet kent. De centrale positie van de polder binnen de Randstad, in de directe nabijheid van majeure economische motoren, zal ertoe leiden dat ook in het komende decennium functiewijziging van agrarische cultuurgronden zal plaatsvinden. Dientengevolge zal het areaal agrarische cultuurgrond afnemen. Hierbij dient nadrukkelijk rekening te worden gehouden met hetgeen is aangegeven onder de kopjes ‘planologische duidelijkheid’ en ‘schaalvergroting versus verbreding van de agrarische sector’! Voor de agrarische sector is van groot belang dat een aaneengesloten 20
areaal agrarische cultuurgrond in stand blijft waarop agrarische bedrijven economisch duurzaam kunnen functioneren en wat tevens aantrekkelijk is en blijft voor de toeleverende bedrijven. De ontwikkeling van ‘rode’ functies moet derhalve plaatsvinden volgens het zogenaamde ‘concentratieprincipe’. Dit betekent dat nieuwe woningbouw- en bedrijventerrein-ontwikkeling aansluitend aan bestaande woningbouw- en bedrijventerreinlocaties moet worden gesitueerd. De inbreuk van deze ‘nieuwe’ functies op het agrarische productiegebied moeten zo beperkt mogelijk worden gehouden. De groenopgave is de Haarlemmermeer is met omvang van ruim 2000 hectare aanzienlijk. Uiteindelijk zal dit betekenen dat, als gevolg van deze groenopgave, ruim 2000 hectare agrarische cultuurgrond uit productie moet worden genomen. De realisatie van deze groenontwikkeling vindt plaats op basis van vrijwilligheid. Dit dient ook naar de toekomst toe zo te blijven! De praktijk laat zien dat de realisatie van de groenopgave moeilijk van de grond komt. Dit laatste is vooral een kwestie van vraag en aanbod. De groenopgave moet gerealiseerd worden als contramal van de ontwikkeling van de ‘rode’ functies in de polder. Daarover bestaat geen enkel misverstand. Ondanks de aantoonbare relatie tussen de realisatie van de ‘rode’ en ‘groene’ functies komt dit bij de realisatie van de groenopgave niet tot uiting in de prijs van de grond. De LTO Noord afdeling Haarlemmermeer is van mening dat de ontwikkeling van rood en groen in de Haarlemmermeer op een zodanig planologisch verantwoorde wijze moet plaatsvinden dat uitwerking kan worden gegeven aan de zogenaamde ‘complexwaarde’. Met deze complexwaarde vind een bepaalde mate van prijsverevening plaats als gevolg waarvan de directe relatie tussen rood en groen bij de overdracht van agrarische cultuurgronden voor de genoemde functies beter tot zijn recht komt. De complexwaarde moet worden ingezet voor de realisering van de gemaakte groenafspraken alsmede voor de eventueel te maken afspraken voor het oplossen van het watervraagstuk. Voor een verdere ontwikkeling van groene functies wordt geen ruimte gezien. Agrarisch groen is ook open en groen en moet als zodanig gerespecteerd worden. Het uit productie nemen van agrarische gronden ten behoeve van de aanleg van nieuwe groengebieden heeft niet onze instemming. Voorzover de groenopgave is gerealiseerd moet worden geconstateerd dat het beheer van deze gronden te wensen overlaat. Het ontbreken van adequaat beheer in de groengebieden is niet alleen een probleem van de eigenaar maar ook en vooral voor de omliggende agrarische bedrijven. De nabijgelegen agrarische bedrijven worden geconfronteerd met overlast en schade op het gebied van flora en fauna met aanzienlijke financiële consequenties. Om het gesignaleerde probleem naar de toekomst toe beheersbaar te maken moeten er naar onze mening twee sporen worden gevolgd. Op de eerste plaats moet worden onderzocht in hoeverre de agrarische ondernemers betrokken kunnen worden bij het beheer van de (voormalige) agrarische gronden in de groengebieden. Tevens moet een schaderegeling worden opgesteld voor agrarisch ondernemers in/nabij groengebieden waarin (financiële) afspraken zijn vastgelegd met betrekking tot het optreden van flora- en faunaschade als gevolg van de realisatie van de groengebieden. De LTO Noord afdeling Haarlemmermeer is voorts niet op voorhand tegen recreatieve ontwikkelingen in het buitengebied. Voorzover recreatieve ontwikkelingen kunnen bijdragen van het instandhouden van economisch duurzame agrarische bedrijven en de recreatieve ontwikkeling de bedrijfsvoering en -ontwikkeling van nabijgelegen agrarische bedrijven niet tegenwerkt zien we juist mogelijkheden voor recreatieve ontwikkelingen (win-win situaties). Voor recreatieve ontwikkeling die niet direct bijdragen aan de agrarische bedrijfsvoering zijn we van mening dat deze ontwikkelingen alleen dan opgestart kunnen worden voorzover de bedrijfsvoering en -ontwikkeling van de nabijgelegen agrarische bedrijven niet wordt belemmerd en er overeenstemming is tussen de initiatiefnemer van een recreatieve activiteit en daarbij betrokken agrarische ondernemers. Als deze overeenstemming er niet is zullen wij een voorgenomen recreatieve activiteit niet ondersteunen. Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
21
Water De LTO Noord afdeling Haarlemmermeer is van mening dat het watervraagstuk eerstens volledig ontleed moet worden alvorens over oplossingen op gebiedsniveau kan worden gesproken. Voor LTO Noord geldt het basisprincipe dat de problemen daar moeten worden opgelost waar ze ontstaan. In dat kader plaatsen wij grote vraagtekens bij een grootschalige waterberging in Haarlemmermeer (Zuid). Alle informatie die wij tot dusverre van het Hoogheemraadschap van Rijnland hebben gezien heeft ons niet kunnen overtuigen van de noodzaak van deze berging. Indien het Hoogheemraadschap geen overtuigende cijfermatige en onderbouwde argumentatie van de noodzaak van deze berging kan geven dient de gebiedsuitwerking zich niet uit te spreken over een ruimtelijke reservering voor een bergingslocatie.
Zonder het voorgaande standpunt te ontkrachten zijn wij van mening dat het watervraagstuk niet per definitie een directe relatie heeft met het agrarisch gebied. Waterberging kan eveneens goed gecombineerd worden met andere gebruiksfuncties zoals (natuur)ontwikkeling, recreatie en verstedelijking. Wij zijn van mening dat in het kader van de gebiedsuitwerking ook de mogelijkheden van waterberging in combinatie met (nieuwe) natuur-, recreatie- en verstedelijkingsgebieden als een serieuze optie meegenomen moet worden. Het oplossen van het watervraagstuk op polderniveau zal, op basis van bestaand provinciaal beleid, moeten plaatsvinden volgens het principe verwoord in de beleidsnotitie “Evenwichtig omgaan met water”. Dit betekent het op (deel)gebiedsniveau realiseren van fijnmazige oplossingen. Het realiseren van grootschalige bergingslocaties is met verwijzing naar het provinciaal beleid uit den boze. Infrastructuur Een goede ontsluiting van de agrarische productiegebieden in de Haarlemmermeer, zowel in de polder als met het achterland, is een zeer belangrijke voorwaarde voor de continuïteit van de agrarische sector. Door ontwikkelingen op het gebied van woningbouw, bedrijventerreinen, infrastructuur en groen zijn in de afgelopen periode in de polder barrières gevormd die door het landbouwverkeer met moeite geslecht kunnen worden. Wij willen u met klem verzoeken om bij toekomstige functieveranderingen zodanige randvoorwaarden te stellen dat de noodzakelijke verkeersbewegingen van het landbouwverkeer gerespecteerd en gecontinueerd kunnen worden.
Glastuinbouw In het Werkdocument Bouwstenen wordt aangegeven dat de locatie Nieuw-Rijsenhout ruimte biedt aan circa 200 ha netto glas. Bij de vaststelling van het streekplan Noord-Holland Zuid op 17 februari 2003 hebben Provinciale Staten van Noord-Holland ingestemd met een ruimtelijke opgave van 300 ha netto voor de glastuinbouwontwikkeling in Rijsenhout. Met verwijzing naar voornoemd besluit van Provinciale Staten verzoeken wij u om in de gebiedsuitwerking ruimte te reserveren voor een glastuinbouw-ontwikkeling in Rijsenhout met een omvang van 300 ha netto.
22
Structuurverbetering De ontwikkelingen binnen de agrarische sector (schaalvergroting/verbreding) alsmede de (voorgenomen) functiewijzigingen in de Haarlemmermeer zijn er debet aan dat de structuur van de agrarische bedrijven in veel gevallen niet meer optimaal is. Een belangrijke voorwaarde voor het realiseren van een duurzaam economisch agrarisch perspectief in de Haarlemmermeer is echter een goede landbouwstructuur. Alleen al vanuit het oogpunt van de agrarische sector is onderzoek naar verbetering van de agrarische structuur, rekening houdend met de gewenste ontwikkelingsrichting van de agrarische bedrijven, een absolute must. Structuurverbetering is daarnaast van belang om mogelijke functieveranderingen in de polder een plek te geven rekening houdend met de structuur van de agrarische bedrijven. Kortom, om de gebiedsuitwerking daadwerkelijk te kunnen uitwerken, met inachtneming van de wensen vanuit de verschillende functies, is structuurverbetering noodzakelijk. Landbouw Effect Rapportage In het in februari 2003 vastgestelde streekplan Noord-Holland Zuid wordt aangegeven dat de provincie moet werken aan de ontwikkeling van een instrument dat de effecten van grootschalige ingrepen op de landbouwfunctie in beeld brengt. Met het coalitieakkoord van maart 2003 wordt daartoe de eerste aanzet gegeven. In het coalitieakkoord van Gedeputeerde Staten van Noord-Holland is opgenomen dat (citaat) “In landbouwgebieden moet bij grote projecten behalve over de milieu-eisen (MER) ook gerapporteerd worden over de effecten voor de landbouw in de vorm van een Landbouw Effect Rapportage”(einde citaat). Als eerste heeft de LER in het Ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord een plaats gekregen binnen het provinciaal strategisch beleid. In het Ontwikkelingsbeeld is aangegeven dat bij ingrepen in het landelijk gebied, die een aanzienlijk effect hebben op gronden met een agrarische bestemming, een LER moet worden opgesteld. Van ingrepen die een aanzienlijk effect hebben is sprake ingeval: - de voorgenomen functiewijziging MER-plichtig is; - de afname van gronden met de agrarische bestemming 100 ha of meer bedraagt; - aanzienlijke directe effecten optreden voor de agrarische bedrijfsvoering (opheffing, verplaatsing, werkgelegenheid, economische meerwaarde, waterkwaliteit en –kwantiteit, etcetera); - aanzienlijke indirecte effecten optreden voor (overblijvende) agrarische bedrijven (gevolgen voor bedrijfsvoering, ontwikkelingsperspectief, etcetera). De LTO Noord afdeling Haarlemmermeer is van mening dat de randvoorwaarden voor het opstellen van een LER ook verankerd moeten worden in het provinciaal strategisch beleid voor Noord-Holland Zuid. In de gebiedsuitwerking dient daartoe de aanzet voor worden gegeven. Resumé Resumerend komt de LTO Noord afdeling Haarlemmermeer tot de volgende conclusies: 1. Bij de ontwikkeling van de gebiedsuitwerking moet rekening worden gehouden met de rand-voorwaarden voor een gezonde agrarische bedrijfsontwikkeling die door het LEI zijn opgetekend in het rapport “Langetermijnperspectieven voor de landbouw in de provincie Noord-Holland”. 2. Na vele jaren discussie over het ruimtevraagstuk in de Haarlemmermeer heeft de agrarische sector nadrukkelijk behoefte aan planologische duidelijkheid. 3. De gebiedsuitwerking moet de ruimtelijke randvoorwaarden aangeven die een economisch duurzaam functionerend agrarisch bedrijf mogelijk maken, zowel gericht op schaalvergroting/ intensivering als op verbreding/verdieping. 4. Woningbouw- en bedrijventerreinontwikkeling moet aansluitend aan bestaande bebouwings-concentraties worden gesitueerd. Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
23
5. De ontwikkeling van rood en groen in de Haarlemmermeer moet op een zodanige wijze plaatsvinden dat uitwerking kan worden gegeven aan de zogenaamde ‘complexwaarde’. 6. Voor het uit productie nemen van agrarische gronden voor de aanleg van nieuwe groengebieden is geen draagvlak onder de agrarische ondernemers. 7. Er moet een schaderegeling worden opgesteld voor agrarische ondernemers in/nabij groengebieden waarin afspraken zijn vastgelegd met betrekking tot flora- en faunaschade als gevolg van de realisatie van groengebieden. 8. De gebiedsuitwerking moet zich niet uitspreken over een ruimtelijke reservering voor waterberging zonder overtuigende argumentatie. 9. Voor het oplossen van het watervraagstuk op polderniveau dient de systematiek van de provinciale beleidsnota “Evenwichtig omgaan met Water” te worden gevolgd. 10. Bij de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling in de Haarlemmermeer moeten de verkeersbewegingen van het landbouwverkeer gerespecteerd worden. 11. De gebiedsuitwerking moet een ruimtelijke reservering van 300 ha netto opnemen voor de glastuinbouwontwikkeling in Rijsenhout. 12. Voor het realiseren van een goede landbouwstructuur in het ruimtelijk krachtenveld van de Haarlemmermeer is onderzoek naar structuurverbetering van belang 13. De Landbouw Effect Rapportage (LER) moet, via de gebiedsuitwerking, worden verankerd in het provinciaal strategisch beleid voor Noord-Holland Zuid.
24
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
25
26
3. Groen-blauw netwerk voor de westflank van de Haarlemmmermeer
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
27
28
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper
GROEN BLAUW RAAMWERK ontwerpend onderzoek naar parkstad en oeverlanden voor de westflank van de Haarlemmermeer Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
29
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer 30
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer Ontwerpend onderzoek naar parkstad en oeverlanden voor de westflank van de Haarlemmermeer In opdracht van: Staatsbosbeheer Regio West 25 oktober 2005 Bureau Alle Hosper Landschapsarchitectuur en stedenbouw
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
31
Inhoud Inhoudsopgave Voorwoord
05
1.
Inleiding
06
2.
Probleemstelling
08
3.
Oplossingsrichting
10
4.
De deeluitwerkingen
22
5.
Terugblik en vervolg
28
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer 32
Voorwoord De aanwijzing van de 20Ke-contour en de introductie van gebiedsgerichte integrale ruimtelijke ontwikkeling deden de Haarlemmermeer op z’n planologische grondvesten schudden. Nu, nog geen half jaar na de vaststelling van de Nota Ruimte, moeten we concluderen dat deze opschudding voor een enorme impuls heeft gezorgd in het denken in nieuwe concepten, modellen en arrangementen voor complexe ruimtelijke opgaven. De manier waarop de gezamenlijke overheden de Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek ter hand hebben genomen, is daar een treffend voorbeeld van. Er zijn weinig plekken te vinden die zo cruciaal zijn voor de economische slagkracht van ons land als de thuishaven van mainport Schiphol, onder de rook van Amsterdam en gelegen op de vitale assen die ons land over de weg, het water en het spoor verbinden met de rest van Europa. Niet verbazingwekkend is dat er evenmin veel plaatsen in het land zijn waar de druk op de ruimte zo groot is, dat de kwaliteit van de omgeving waarin steeds meer mensen wonen en werken, in toenemende mate onder druk komt te staan. De achterblijvende realisatie van de Strategische Groenprojecten speelt daarbij een rol. Als beheerder van enkele versnipperde groengebieden in de Haarlemmermeer en als beoogd beheerder van de nog aan te leggen recreatieruimte in de westflank van de polder, is Staatsbosbeheer met graagte ingegaan op de uitnodiging om bij te dragen aan de Gebiedsuitwerking. Wij kijken terug op een boeiend en innovatief proces. Naar onze overtuiging biedt de wisselwerking tussen overheid, marktpartijen en maatschappelijke organisaties een kansrijk perspectief voor de realisatie van een robuust en samenhangend Groen Blauw Raamwerk.
Staatsbosbeheer Bureau Alle Hosper Amsterdam/Haarlem, 25 oktober 2005
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
33
1. Inleiding Voor u ligt een model voor een Groen Blauw Raamwerk dat als robuuste drager van de rode en grijze functies (wonen en werken) in de westflank van de Haarlemmermeer kan functioneren. Staatsbosbeheer heeft het model samen met Bureau Alle Hosper ontwikkeld, als bijdrage in de zoektocht naar ruimte voor 10.000 – 20.000 extra woningen, in combinatie met onder andere realisatie van groengebieden en waterberging, die de Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer en Bollenstreek vraagt. Voor een aantal complexe gebieden (projectenveloppen Hoofddorp-West, Zwaansbroek en Haarlemmermeer-Zuid) zijn marktpartijen en maatschappelijke organisaties gevraagd om met oplossingen te komen. Een uitnodiging die door ontwikkelaars en Staatsbosbeheer samen is aangenomen. Al vroeg in het proces was duidelijk dat de water- en groenopgaven zich niet laten vangen binnen de grenzen van een projectenvelop. Een goede invulling kan alleen vanuit het perspectief van een samenhangend netwerk op het niveau van de gehele westflank, aantakkend op het groen en blauw buiten het plangebied. Het Groen Blauw Raamwerk completeert daarom de reeks van drie deeluitwerkingen voor de westflank tot een kwartet. Het Groen Blauw Raamwerk is door Staatsbosbeheer samen met andere partijen ontwikkeld. Bij de totstandkoming zijn maatschappelijke partijen uit de groene sector geconsulteerd, de Milieufederatie NoordHolland, Stichting Natuur en Milieu, Landschap Noord-Holland, Zuidhollands Landschap en de ANWB. Het Groen Blauw Raamwerk is afgelopen drie maanden verder uitgewerkt in wisselwerking met de drie projectenveloppen en daarin participerende vastgoedontwikkelaars: AM Wonen, Bouwen met Water, Bouwfonds MAB, De Woonmaatschappij, Woningstichting ‘Vooruitgang’ en Ymere. Voor u ligt, kortom, een Groen Blauw Raamwerk met maatschappelijk draagvlak en grote potentie. Alle partijen betrokken bij dit proces bieden met de vier projectenveloppen een prachtige propositie: een aantrekkelijke Parkstad in de westflank van de Haarlemmermeer, gelegen in een gevarieerd landschap van water en groen waar het goed toeven is.
6 34
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Schiphol 20 kE Groene Hart Greenport bollenstreek H’meer Groen
Bron: Werkdocument bouwstenen
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
7 35
2. Probleemstelling De Haarlemmermeer staat op een belangrijk punt in zijn ontwikkelingsgeschiedenis. Tot voor enkele decennia was het een robuust landbouwgebied met enkele verstedelijkte enclaves, nu is de Haarlemmermeer de snelst groeiende gemeente van Nederland. Zowel het inwoneraantal als de economie zitten in de lift. Binnen de Noordvleugel van de Randstad heeft de Haarlemmermeer een onbetwiste sleutelpositie: mainport Schipol ontwikkelt zich verder, tegelijk wordt verwacht dat de Haarlemmermeer een belangrijk aandeel levert in het vervullen van de woningbouwbehoefte in de Noordvleugel. Kortom, de Haarlemmermeer gaat zich in de eerste decennia van 21e eeuw in hoog tempo verder ontwikkelen als woonwerkstad. De ontwikkeling van groengebieden kan de dynamiek in de polder echter niet bijbenen en blijft achter bij de rode ontwikkelingen. De Haarlemmermeer heeft een groot tekort aan recreatieruimte. Op korte afstand van de woning zijn groene recreatievoorzieningen maar in zeer beperkte mate voorhanden. Wat er aan groen is maakt op veel plaatsen een versnipperde indruk. Vergelijkend onderzoek van de ANWB bevestigt dit; de Haarlemmermeer is de minst groene gemeente van de 35 onderzochte grote(re) steden. Ook de stedebouwkundige ontwikkelingen kunnen de dynamiek van de polder amper bijbenen. De bestaande ringvaartdorpen hebben nog steeds achterkanten richting het oorspronkelijke akkerland, waar aan de horizon Hoofddorp en Nieuw Vennep oprukken. De randen van de Ringvaart zijn vanuit de polder gezien erg rafelig. De recente nieuwbouwwijken in de polder lijken zich weinig van de plek en de specifieke landschappelijke omgeving aan te trekken en zijn veelal in zichzelf gekeerd (Lisserbroek, Getsewoud). De ruimtelijke ontwikkelingen van de afgelopen jaren geven dus een somber beeld. Maar wie goed kijkt en slim combineert, ziet de potentie van het gebied. In de westflank heeft de gemeente alle mogelijkheden om het imago van een anonieme woonwerkstad van zich af te schudden. De Gebiedsuitwerking is in dat opzicht een cruciaal moment. Het is een goede (laatste?) kans om parallel aan de stedelijke ontwikkeling te zorgen voor een robuust Groen Blauw Raamwerk dat kleur geeft aan de identiteit van de Haarlemmermeer in de 21e eeuw.
8 36
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Bestaande dorpsrand Beinsdorp
Groenaanleg in combinatie met infrastructuur
Stedelijke dynamiek Haarlemmermeer
Rand Nieuw - Vennep
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
9 37
3. Oplossingsrichting Woon- en werkstad wordt parkstad. De randen worden oeverlanden Geïnspireerd op de ontstaansgeschiedenis van de Haarlemmermeer wordt voor de ontwikkelingen in het Groen Blauw Raamwerk een onderscheid gemaakt tussen het rationele grootschalige poldergrid in het hart van de droogmakerij en de veelvormige kleinschalige tussenruimte richting de ringvaart. Het poldergrid vormt de basis voor de ontwikkeling van parkstad, de tussenruimte vormt de basis voor de ontwikkeling van een ander type recreatieve groengebieden; de oeverlanden. Het Groen Blauw Raamwerk is robuust, samenhangend en flexibel in zijn invulling. Functiecombinaties van groen, blauw én rood aan en in het raamwerk zijn mogelijk.
Recreatie:
Water:
Natuur:
Landschap:
Reductie recreatietekort in Noordvleugel • Aantrekkelijk voor inwoners H-meer én regio Haarlem, Amsterdam, Leiden • Openbaar en voor veel mensen
• Robuust watersysteem, primair ‘vasthouden’ • Piekberging (1 miljoen m3) • Seizoensberging (2 miljoen m3)
Haarlemmermeer schakel tussen natte natuurgebieden • Veenweiden Noord-Holland – Groene Hart • Kaag en Westeinderplassen
Voortbouwen op landschapsstructuur • ringvaartzone: kleinschalig en variatie • centraal deel H-meer: schaal en grid • landschappelijke iconen (cultuurhistorie) • occupatiepatroon, steden en kernen: voorkom bandstad (H-stede/H-dorp, L-broek/ NV)
Gevarieerd aanbod: • Ruimte voor: ontspanning en inspanning, rust en reuring, land- en waterrecreatie • Lokale uitloopgebieden (> 50 – 70 ha) én regionaal groen (> 500 – 800 ha) • Diverse recreatielandschappen (park–wetland-agrarisch) Bereikbaarheid: • Goede verbindingen stad – groen, groen – groen, H-meer – regio
Randvoorwaarden: Locatie(s) diepe polders nabij ringvaart • Piekberging: afvoer binnen 5 – 10 dagen • Seizoensberging: waterkwaliteit > boezem • Seizoensberging: peilfluctuaties max 0,50 cm (natuur) • Voldoende diepte 0,50 tot 2 m + (waterkwaliteit / waterrecreatie)
Ecologische verbinding voor plant en dier: • doorgaande water- oeververbinding: 25 – 50 meter • kralen: 40 – 75 ha, de tussenruimte bedraagt enkele kilometers • sleutelgebied(en): ca. 750 ha • mix open water, riet- en nat grasland, struweel, bos
Rust en ruimte vs. geluidsbelasting
10 38
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Haarlemmermeer in 21e eeuw • Groenblauwe setting bepalende factor voor karakter woonwerkstad Haarlemmermeer
Ecologisch kralensnoer
Poldergrid en afwijkende rand
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
11 39
Raamwerkkaart Legenda:
12 40
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
13 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
41
Oeverlanden Oeverlanden: In de Oeverlanden ligt de nadruk op extensieve recreatievormen, natuur en lokale waterberging. De oeverlanden zijn verbonden aan de ringvaart, verwijzen naar het ontstaan van de polder en houden de polder in ere. Zo ontstaat langs de ringvaart een aantal waterrijke, wijdse gebieden. Oerhollands en eigen – riet, water, karrekieten en roerdompen – maar zo afwisselend dat er elk jaargetijde iets nieuws te ontdekken valt. De oeverlanden verschillen onderling doordat van zuid naar noord de polder steeds droger wordt en daarmee de watermaat steeds kleiner. Ecologisch hebben de oeverlanden een relatie met vergelijkbare gebieden aan de aan de overzijde van de ringvaart op het oude land. De oeverlanden vormen samen een verbinding die deel uit maakt van de provinciale ecologische hoofdstructuur (pehs). Ook recreatief vormt dit gebied een schakel tussen onder andere de strandwallen en de Kagerplassen. Om de betekenis van de natuur voor de mens te waarborgen is het noodzakelijk de oeverlanden als robuust en toegankelijk te zien, zodat deze een grote gebruikswaarde krijgen en tegen een stootje kunnen. De oeverlanden worden ontsloten met een reeks van fiets- en wandelpaden. De oeverlengte zelf is zo groot mogelijk gemaakt om ecologische en recreatieve waardes te voeden en te ontwikkelen. Daarnaast bieden de oeverlanden een aantrekkelijk decor om deels in en aan te wonen. Binnen de oeverlanden zijn er duidelijk identiteitsverschillen waarneembaar, samenhangend met de landschappelijke ondergrond, de kweldruk en de mate van bereikbaarheid (zie uitwerking deelgebieden). In het zuidelijk deel van de polder wordt een grootschalig plassen en oeverlandengebied ontwikkeld: de Leeghwaterplassen. Een gebied dat door zijn formaat, karakter en hoogwaardige voorzieningen een serieuse toevoeginging is aan het regionale recreatieaanbod. Door een uitgekiende zonering gaan grootschalige waterberging, natuurontwikkeling en waterwonen op de oevers rond Lisserbroek, hier hand in hand met allerlei vormen van watervertier. Watersporters kunnen via de ringvaart ook de Kagerplassen bereiken. Aan de oever van de Leeghwaterplassen tref je aanlegplaatsen, besloten strandjes en een beachclub. Je kunt ook fietsen rond het meer, kano’s huren of struinen in het oeverland. In de zuidoosthoek van de Haarlemmermeer is, parallel aan de ringvaart een uitloper van de oeverlanden ontworpen, die enerzijds zorgt voor een ecologische verbinding tussen Kaag en Westeinderplassen, maar tevens dienst doet als waterbuffer, om kwel uit het hoger gelegen Groene Hart richting Haarlemmermeer af te remmen.
14 42
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Fijnmazig waternetwerk
Landgoed Olmenhorst
Boselementen
Rietlanden en open water
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
15 43
Parkstad Parkstad: Het groen in parkstad is direct verankerd in de stadsranden. Het is het deel van het Groen Blauw Raamwerk dat veel mensen dagelijks gebruiken. Een ommetje met de hond, een wandeling in de lunchpauze, of rustig mijmerend op een bankje. Het parkgroen bestaat deels uit bestaande projecten als de Boseilanden, het voormalige Floriade-terrein en de Venneperhout. Daarnaast wordt langs de randen van Hoofddorp en Nieuw Vennep geïnvesteerd in een nieuwe groenstructuur bestaande uit parkgroen en brede lanen. Binnen deze structuur kunnen ook sportvelden of groene bedrijfslocaties worden ingepast. Binnen parkstad neemt het Park van 21e eeuw, dat in aansluiting op het recreatiegebied Toolenburg wordt ontwikkeld, een bijzondere plaats in. Afhankelijk van de benaming die de tijdsgeest er aan geeft, is het vooral een “Central Park” dat een groene brug slaat tussen Hoofddorp en Nieuw Vennep. Het is een park waar bewoners van de westflank naar toe trekken voor zondagse wandeling of een bezoek aan een muziekevenement in het openluchtheater. Het biedt ruimte aan een mix van publieke en commerciële functies vergelijkbaar met Park Tivoli in Kopenhagen of Parc de la Villette in Parijs.
16 44
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Stadspark
Recreatief gebruik
Parc de la Villette
Tivoli park
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
17 45
Entrees en overgangen Entrees en overgangen: Het Groen Blauw Raamwerk is goed toegankelijk. Het heeft directe verbindingen met de stedelijke kernen in en rond de Haarlemmermeer. De afzonderlijke onderdelen van het raamwerk sluiten onderling aan of zijn via wandel- en fietspaden goed verbonden. Op plaatsen waar parkstadgroen contact maakt met de oeverlanden zijn verbijzonderingen in het Groen Blauw Raamwerk gedacht waardoor het verschil in belevingssferen ten volle tot uitdrukking komt. Deze waterbalkons vormen het pièce de résistance van het recreatieaanbod en vaste pleisterplaats op de routes voor fietsers, wandelaars en toervaarders. Het Groen Blauw Raamwerk is, samen met o.a. Stelling van Amsterdam, een prominent onderdeel van het regionaal netwerk van recreatieroutes. Er zijn directe verbindingen met zowel binnenduinrand en kust, maar ook met Amsterdamse bos, Amstelscheg en Groene Hart. In de bereikbaarheid van de Leeghwaterplassen neemt Abbenes een speciale positie in als poort en entree tot het regionale groen- en watergebied in de zuidpunt van de Haarlemmermeer. Het dorp kan zich ontwikkelen als bijzonder natuur- en recreatietransferium; een uitvalsbasis voor wandelaars, fietsers en watersporters. Het transferium is goed bereikbaar vanaf de snelweg en ook met openbaar vervoer bereikbaar. Overigens zal het gebied dat grenst aan Nieuw Vennep en Lisserbroek vanzelfsprekend ook van uit deze kernen goed bereikbaar zijn.
18 46
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Uitkijkpunt
Verblijfsplek
Verbijzondering in recreatief netwerk
Natuur - en recreatietransferium
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
19 47
De projectenveloppen en het Groen Blauw Raamwerk De projectenveloppen en het Groen Blauw Raamwerk: De reeks oeverlanden van het Groen Blauw Raamwerk is in de drie deeluitwerkingen -incl. de doorgerekende exploitatie- opgenomen. Dat geldt nog niet voor het parkgroen en het Centraal Park in het middengebied tussen Hoofddorp en Nieuw Vennep, de kern van Parkstad. De begrenzing van de projectenveloppen is hier debet aan: de parkstructuur overstijgt deze deelgebieden; het middengebied waar de parkstructuur zich over uitstrekt ligt buiten het plangebied van de projectenveloppen.
20 48
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Legenda:
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
21 49
4. De deeluitwerkingen -
Haarlemmermeer-Zuid Het Groen Blauw Raamwerk is de basis voor de integrale oplossingen in de deeluitwerkingen. Haarlemmermeer-Zuid Deelnemers: Bouwen met Water, Woonstichting de ‘Vooruitgang’, Staatsbosbeheer, Milieufederatie. De projectenvelop Haarlemmermeer-Zuid is het gebied in de Haarlemmermeer dat gezien de laagteligging en de kweldruk de meeste kansen biedt voor grootschalige waterberging en natuurontwikkeling. Het gebied valt grotendeels binnen de contour van het Groene Hart. In deze deeluitwerking staat het ontwikkelen van een groot waterberging- en oeverlanden gebied centraal (ruim 550 ha). De piekberging is gedacht in de driehoek tussen de Hoofdvaart en de A44. De seizoensberging is onderdeel van de tussenboezem en biedt gelegenheid om (buiten de 20 kE contour) aan en zelfs in te wonen. Door de aanleg van een sluis ten noorden van Lisserbroek wordt de tussenboezem vanaf de ringvaart ook toegankelijk gemaakt voor (kleine) vaartuigen. De seizoensberging fluctueert maximaal 50 cm., zodat de oevers en eilanden ook volop ecologische ontwikkelingsmogelijkheden hebben. Het historische landgoed de Olmenhorst met zijn fruitboomgaarden is binnen het plangebied een bijzondere plek met grote recreatieve waarde. Het totale natuur- en recreatiegebied in de zuidpunt krijgt een dusdanige omvang dat het als regionaal groengebied kan worden aangemerkt. Het voormalige eiland Abbenes wordt ruimtelijk benadrukt door de toevoeging van het water tot aan de voet van het eiland. Het dorp Abbenes krijgt daardoor een centrale ligging ten opzichte van het recreatiegebied en kan als entree fungeren. Verstedelijking concentreert zich aan de westkant van het gebied. Lisserbroek wordt integraal ontwikkeld en aan de oevers van het meer worden diverse innovatieve waterwoonvormen geïntroduceerd: dijkvilla’s, eiland- en steigerwoningen. De Woonstichting en Bouwen met Water hebben een enthousiaste beschrijving van het verstedelijkingsconcept ‘Leijdsche Meer’ opgenomen in een gelijknamig boekwerkje.
22 50
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
23 51
De deeluitwerkingen - Zwaansbroek Zwaansbroek Deelnemers: AM Wonen, BPF Bouwinvest, Rotij, Ymere, Staatsbosbeheer De projectenvelop Zwaansbroek grenst direct aan Nieuw Vennep. Voor het gebied zijn door bureau Vista verschillende modellen uitgewerkt. Constante factor is het ontwikkelen van een oeverlandpark in de zone tussen ringvaartdijk en N205. Het gebied heeft een stevige omvang (ca. 200 ha) wat ruimte biedt voor gevarieerde inrichting en goede aansluiting op de water en groenstructuur van uitbreiding van Nieuw Vennep en de kern Beinsdorp. Een doorgaand fietspad in noord-zuid richting en een verbinding tussen Getsewoud en Hillegom zorgt voor ontsluiting van het gebied. Beinsdorp dient op een goede stedenbouwkundige wijze afgerond te worden door voorkanten te maken richting de oeverlanden. Aan de overzijde van de ringvaart ligt tussen Hillegom en Lisse de Elsbroeker polder wat een belangrijke kraal is aan het ecologische snoer. Stedenbouwkundig liggen er ontwikkelingsmogelijkheden primair tussen de N205 en Getsewoud. In het vogelvluchtperspectief is het model Venneperwater overgenomen dat ons inziens in ieder geval goede aanknopingspunten voor nadere uitwerking biedt.
24 52
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
25 53
De deeluitwerkingen - Hoofddorp-West Hoofddorp West Deelnemers: Bouwfonds MAB, De Woonmaatschappij, Ymere, Staatsbosbeheer De projectenvelop Hoofddorp-West is het gebied in de Haarlemmermeer met een zandige ondergrond. Voor dit gebied heeft bureau Urhahn twee modellen uitgewerkt; ‘Spaarnehout’ en ‘Cruquius en Nieuw Heemstede’. In het eerste model wordt een oeverlandpark parallel aan de ringvaart ontwikkeld, dat ook als buffer werkt tussen bebouwing op het oude land en in de Haarlemmermeer. In het model ‘Cruquius en Nieuw Heemstede’ zit een grotere variatie in woonmilieus, wordt deels tot aan de ringvaart gebouwd en ligt het oeverlandpark loodrecht op de ringvaart. Beide modellen bieden mogelijkheden, voorkeur gaat echter in eerste instantie uit naar Spaarnehout (zie ook vogelvlucht), aangezien dat meer mogelijkheden biedt voor een goede zonering van het gebruik van het oeverland. Overigens is het respecteren van ecologische relaties met bossen aan overzijde van de ringvaart bij Bennebroek en Heemstede een specifiek punt van aandacht voor het stedenbouwkundig plan. Verder lijkt het goed om de nieuwbouw en het oeverlandpark recreatief aan te sluiten op de omgeving door het duinpad vanuit Floriande door te trekken en te laten aansluiten op Groenendaal bij Heemstede en de bossen rondom Bennebroek.
26 54
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
27 55
5. Terugblik en vervolg Het Groen Blauw Raamwerk en de Perspectieven
Het Groen Blauw Raamwerk en de beleidsopgaven
Als onderdeel van de Gebiedsuitwerking voor de Haarlemmermeer en Bollenstreek heeft de Stuurgroep vier verschillende ruimtelijke perspectieven laten ontwikkelen. Niet om uiteindelijk een voorkeursperspectief vast te stellen, maar om aan de hand van discussie over deze perspectieven de gewenste en ongewenste ontwikkelingen in beeld te brengen. De perspectieven onderscheiden zich van elkaar op twee manieren. Ten eerste in de mate waarin overheid dan wel particulier initiatief sturend zijn.
Voor de start van de gebiedsuitwerking zijn in het Werkdocument Bouwstenen de opgaven in beeld gebracht die voor de verschillende functies in het plangebied gelden. Belangrijkste elementen die sturend zijn geweest voor het Groen Blauwe Raamwerk: • Water: Realisatie 1 miljoen m3 piekberging conform Intentieverklaring Haarlemmermeer (2004) en ruimte voor tenminste 2 miljoen m3 seizoensberging; actieve inzet op combinatie met andere functies. • Natuur en recreatie: de Strategisch Groenprojecten en pEHS zijn vertrekpunt; voor de westflank ligt er van uit deze programma’s een opgave voor 1.100 ha groengebied. Verdere verstedelijking vergt extra aanleg van recreatie en natuurgebieden: ca. 200 ha / 10.000 woningen. Totale opgave ligt daarmee in orde van 1.400 ha. Opgemerkt zij dat LNV en VROM in 1992 hebben vastgesteld dat het SGP Haarlemmermeergroen buiten 35 kE contour dient te liggen.
Ten tweede in de mate waarin ontwikkeling een cultuurvolgend dan wel cultuurmakend karakter heeft. Bij het Groen Blauw Raamwerk scoort de overheid hoog op de as ‘wie stuurt?’ De voorwaarde van robuuste ruimtelijke samenhang, zelfs boven het schaalniveau van het totale plangebied, maakt dit onvermijdelijk. Op de as ‘cultuurvolgend of cultuurmakend’ vertoont de uitwerking van het Groen Blauw Raamwerk een cultuurvolgende inslag: de oorspronkelijke landschappelijke kenmerken worden in ere gehouden en vormen vertrekpunt voor verdere ontwikkeling. Tegelijk vraagt realisatie van het Groen Blauw Raamwerk om innovatieve, cultuurmakende oplossingen en veronderstelt het ook actieve betrokkenheid van marktpartijen. De wijze waarop in het zuidelijk deel van de polder de combinatie van waterberging, wonen en recreëren vorm krijgt is daar een sprekend voorbeeld van. Maar ook de ontwikkeling van het centrale park als stadspark van de 21e eeuw vraagt om vernieuwende concepten. Het Raamwerk benadert derhalve het Perspectief Stad en Dorp het meest, maar heeft ontegenzeggelijk ook elementen van het Perspectief Collage Landschap in zich.
Het groenblauwe raamwerk komt op de belangrijkste punten tegemoet aan de beleidsopgaven. Het voorziet in een reeks van robuuste recreatiegebieden ca. 1.200 tot 1.400 ha-, waarin de waterbergingsopgave en de ecologische verbindingen verankerd zijn. Tegelijkertijd biedt de groenstructuur ruimte voor substantiële verstedelijking (orde grootte 15.000 woningen) en legt het een stevige groen/blauwe basis voor de ontwikkeling van aantrekkelijke nieuwe woon- en werkmilieus. Het ontwerp van het Groen Blauw Raamwerk beoogt een zo beperkt mogelijke geluidsbelasting in de recreatiegebieden, maar kan gezien de druk op de ruimte niet helemaal voldoen aan de beleidsopdracht. Ongeveer de helft van het Groen Blauw Raamwerk ligt buiten de 20 kE zonering, in hoeverre het binnen 35 kE zonering ligt valt op dit moment nog niet vast stellen.
.
28 56
Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper - Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer
Op weg naar een uitvoeringsstrategie Als de projectenveloppen voor de westflank iets duidelijk hebben gemaakt is het wel dat de rode, blauwe en groene opgaven voor het hele plangebied direct in elkaar grijpen en in grote mate onderling afhankelijk zijn. Realisatie van de verschillende doelen is alleen mogelijk als de ontwikkeling van de totale westflank als een integrale opgave wordt beschouwd. Vanuit dit perspectief adviseren we de provincie om een Masterplan voor de hele westflank van de Haarlemmermeer te ontwikkelen, als kader voor verdere ontwikkeling van het gebied. Naast uitwerking van inhoudelijke koers (ambitie, kwaliteit en ruimtelijke keuzes) bevat dit Masterplan een uitvoeringsstrategie die minimaal inzicht geeft in: • de wijze waarop de planologische duidelijkheid tot stand komt, • met welke instrumenten de grondverwerving voor rood én groen/blauw wordt gerealiseerd, • hoe ruimte voor fasering en maatwerk wordt gevonden, • nadere uitwerking van financiële haalbaarheid (tekenen en rekenen), • de verschillende financieringsmogelijkheden nagaan (combinatie inzet SGP middelen en Rood voor Groen) • de taakverdeling en vormen van samenwerking tussen overheid, markt en maatschappelijke partijen in de verschillende vervolgfasen van het proces.
Groen Blauw Raamwerk westflank Haarlemmermeer - Staatsbosbeheer en Bureau Alle Hosper Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
29 57
58
Staatsbosbeheer
Bureau Alle Hosper
Bezoekadres: Naritaweg 221
Bezoekadres: Kinderhuissingel 1D
Postadres: Postbus 58174
Postadres: Postbus 5231 2000 CE, Haarlem
t 0207073781 f 0207073701 e
[email protected] i www.staatsbosbeheer.nl
t 0235317060 f 0235318160 e
[email protected] i www.hosper.nl
Contactpersoon: ing. R.A. (Robert) Graat
Contactpersoon: Ir. P. (Peter) de Ruyter
Regio West
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
Landschapsarchitectuur en stedenbouw
59
60
4. Hoofddorp-west en omgeving
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
61
62
Tussen Zee en A4 Modellen voor Hoofddorp West oktober 2005
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
63
Hoofddorp-West; een geschikte woningbouwlocatie.
Uitgangspunten bij de planvorming • In het uitwerkingsgebied Haarlemmermeer-Bollenstreek dient ruimte gevonden te worden om ook in de toekomst te kunnen voldoen aan de huisvestingsvraag voor de eigen bevolkingsgroei en de regionale taakstelling voor de gemeente Haarlemmermeer. • De locatie Hoofddorp-West ligt buiten de bestaande 20ke contour. • In de Nota Ruimte is over de locatie een cirkel getekend, op grond waarvan toekomstige grootschalige woningbouw op deze plek ongewenst zou zijn. • De locatie Hoofddorp-West is in de Toekomstvisie van de gemeente Haarlemmermeer, alsmede in het Streekplan opgenomen als - mogelijketoekomstige woningbouwlocatie. • Er zijn mogelijkheden tot het realiseren van een zelfstandige kern. • De locatie is op korte termijn tot ontwikkeling te brengen. • De grote werklocaties liggen aan de A4 en bij Schiphol, dus hier vooral wonen. Karakteristiek/kwaliteit locatie • De locatie ligt dicht bij bos en strand • Woningontwikkeling biedt de mogelijkheid om de Ringvaart-barrière te nuanceren: de Ringvaart als “stadsgracht” legt de verbinding tussen kernen ter weerszijde. • Daarnaast biedt de locatie mogelijkheden om een waterrijke groenzone nabij de Ringvaart te ontwikkelen. • Het zand in de ondergrond biedt kansen die elders in de polder ontbreken. • Daarmee biedt Hoofddorp-West een aanleiding tot de ontwikkeling van bijzondere woonmilieus.
64
Locatie Hoofddorp West Heemstede, 10.900 woningen, is groter
2 x Zwanenburg (2x 3.300 woningen)
Hoofddorp West Ca. 260 hectare
Floriande
3 X Bennebroek
4 x Vijfhuizen
(3 x 2.200 woningen)
(4 x 1.400 woningen)
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
6.500 woningen
65
Model ontwikkeling voor Hoofddorp-West • Buro Urhahn is gevraagd te reflecteren op de bijzondere positie van Hoofddorp-West en daarbij aandacht te besteden aan het integreren van de groen-blauwe component. •Daarbij is rekening gehouden met de denkrichtingen van de overige Haarlemmermeerse projectenvelloppes, maar is vooralsnog uitgegaan van een onafhankelijke uitwerking. •Met andere woorden: De verstedelijkingsmodellen kunnen inclusief het groen-blauwe raamwerk ook gerealiseerd worden indien de locaties Zwaansbroek en Zuidpunt niet gerealiseerd worden. •Mocht er binnen het gebied HaarlemmermeerBollenstreek elders ruimte zijn om meer groen en waterberging te realiseren, dan kan het ruimtegebruik in Hoofddorp-West verschuiven en kan een grotere woningbouwtaakstelling worden ingevuld.
66
MODEL 1 Spaarnerhout: Boswonen op het zand
Uitgangspunt: ecologische zone met water langs de ringvaart, conform het groen blauwe model zoals elders geformuleerd door Staatsbosbeheer
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
67
Spaarnerhout
Water aan de ringvaart: riet, eilandjes, fietsroute
Zand in de ondergrond maakt het mogelijk bos te ontwikkelen in de polder
Nieuw lint vormt hoofdontsluiting, gekoppeld aan N201 en N205
180 hectare woongebied 35 woningen per hectare ca. 6000 woningen
68
Spaarnerhout
• 35 woningen per hectare • individuele kavels afgewisseld met clusters • diversiteit aan boomsoorten zorgt voor verschillen
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
69
MODEL 2 Cruquius en Nieuw Heemstede: Twee dorpen aan de ringvaart
Uitgangspunt: Aansluiten bij de hoofdopzet van de polder Dorpen aan de rand van de polder gekoppeld aan dorpen op het oude land
70
Cruquius en Nieuw Heemstede Cruquius: dorp op de locatie tegenover Oud Heemstede, sluit aan bij voorzieningen.
Oeverlandpark, tussen twee dorpen Open ruimte aan beide zijden ringvaart: behoud doorzichten. Ook hier inpassing groen blauwe raamwerk. Nieuw Heemstede: directe koppeling met de binnenduinrand
Lage dichtheid biedt ruimte aan water en vormt contrast met de twee dorpen
Cruquius 100 wo/ ha: 2.500 woningen Nieuw Heemstede 70 wo/ha: 3.000 woningen velden 5 wo/ha : 1000 woningen ca. 6.500 woningen Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
71
Cruquius en Nieuw Heemstede Nieuw Heemstede
72
Cruquius
• 70 woningen per hectare
• 100 woningen per hectare
• compacte laagbouw met accenten
• mix laagbouw met appartementen
• referentie Naarden Vesting
• referentie Geuzentuinen (Faro architecten)
Cruquius en Nieuw Heemstede veld in de polder
• 5 woningen per hectare • polder of bosachtig • ecologische waterstructuur maakt hier deel van uit
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
73
Een rekenexercitie uitgevoerd
• Er is een globale doorrekening voor een programma van ca. 6.000 woningen op de locatie opgesteld, uitgaande van een start in 2010 en een produktie van 750 woningen per jaar. •Als rekenkundige referentie zijn de actuele plandelen van Floriande gekozen en een aanname dat op de locatie een programma van 50% middeluur en goedkoop kan worden gerealiseerd . • Van de circa 260 ha is ongeveer 108 ha netto uitgeefbaar; 80 ha gereserveerd voor buurtgroen, water en verharding; •Tevens is 5 ha gereserveerd voor een hoofdontsluiting, waarmee 68 ha beschikbaar is voor een mix van groen en water in een oeverland park. De verwerving van deze gronden is wel gerekend. Eventueel zijn SGP middelen beschikbaar. •Er is gerekend met omslagkosten voor bovenwijkse voorzieningen.
74
Resultaat rekenexercitie
•Uit de rekenexercitie komt een vrijwel sluitende exploitatie (onder de gehanteerde voorwaarden!). Naar verwachting is de exploitatie sluitend te maken.
• In het rekenmodel houdt de locatie financieel en voor wat betreft zaken als groenaanleg en waterberging de eigen broek op. • De bebouwingsgraad is te optimaliseren. Indien er voor woningbouw op de locatie wordt gekozen, zijn aanzienlijk meer woningen mogelijk. • Het Model Spaarnerhout sluit het meeste aan bij de rekenexercitie. Het model Cruquius Nieuw-Heemstede lijkt markttechnisch kwetsbaar.
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
75
Evaluatie Hoofddorp-West
De locatie is geschikt voor woningbouw, op grond van de volgende argumenten
• De ligging buiten de 20 ke lijn • Een geschikte ondergrond • Centraal gelegen binnen woningmarktgebied • Geen noodzaak voor grootschalige waterberging • Draagvlak op lokaal en provinciaal niveau. • Duidelijke eigendomssituatie • Goede mogelijkheden om verstedelijking met blauwgroene ambities te combineren. •Spaarnerhout verdient vanuit exploitatie en vanuit groen de voorkeur boven Twee Dorpen, maar er zijn nog andere modellen ook mogelijk. • Ander woonbeeld dan elders in natte delen westflank, daardoor bijdragend aan keuzemogelijkheden voor de consument. • Zicht op sluitende exploitatie • Extra capaciteit aanwezig; meer woningen mogelijk.
76
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
77
78
5. Zwaansbroek
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
79
80
WERKDOCUMENT Gebiedsenvelop Zwaansbroek bijdrage voor de gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek 25 oktober 2005
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 1
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
81
Gebiedsenvelop Zwaansbroek bijdrage voor de gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek
In opdracht van: AM Wonen / BPF Bouwinvest / RoTij / Ymere Door: Vista landscape and urban design i.s.m.: Marinus Oostenbrink Adviezen Stedenbouw, Architectuur 2 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
82
1. Aanleiding In de Nota Ruimte is een gebiedsuitwerking gedefinieerd voor de Haarlemmermeer en de Bollenstreek. Op verzoek van het Rijk treden de provincies Noord- en Zuid-Holland op als opdrachtnemers. In november 2004 heeft Minister Dekker van VROM de opdracht naar beide provincies verzonden. Hieropvolgend zijn de Gedeputeerde Staten van de provincies Noord- en Zuid-Holland gezamenlijk aan de slag gegaan. Als onderdeel van de samenstelling van het Werkdocument Bouwstenen zijn verschillende ruimtelijke modellen opgesteld. Over deze modellen wensten de provincies ideeën uit te wisselen met verschillende betrokken maatschappelijke organisaties en private partijen. Hierbij zijn verschillende projectenveloppen samengesteld, waarbinnen partijen hun visies konden geven. De projectenenvelop Zwaansbroek is toebedeeld aan de partijen BPF Bouwinvest, Roosdom Tijhuis (RoTij), Ymere en AM Wonen. De partijen zich laten adviseren door Vista landschape and Urban Design en Marinus Oostenbrink Adviezen, Stedenbouw en Architectuur. Tevens is gesproken met Staatsbosbeheer. Het voorliggende boek is het tussenresultaat. Dit werkdocument zal de komende tijd verder vorm krijgen.
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 3 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
83
4 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek 84
2. Opgaven De centrale vraagstelling van de provincies Noord- en Zuid Holland laat zich als volgt vertalen naar de navolgende opgaven voor de Haarlemmermeer (en Bollenstreek) in brede zin en de projectenvelop Zwaansbroek in het bijzonder. Op de eerste plaats de zogenoemde rode opgave. De Haarlemmermeer en de Bollenstreek zijn in beeld om een substantieel aandeel te leveren in de totale woningbouwopgave van 10.000 tot 20.000 woningen. Zwaansbroek is nadrukkelijk in beeld vanwege haar situering buiten de Schiphol- en Groene Hartcontour. Ten tweede de groene opgave. Zwaansbroek maakt vrijwel in z’n geheel deel uit van het Strategisch Groenproject Haarlemmermeer. Het raamplan voorziet in circa 1.000 hectare robuuste natuur en flinke bossen. Dat is met name van belang voor het aanvullen van de recreatiemogelijkheden in de Haarlemmermeer. De zone langs de Ringvaart geldt bovendien als een regionaal groene verbinding tussen Spaarnwoude en de Kagerplassen. Een eventueel gewenste verschuiving van gebieden is alleen mogelijk als de beoogde oppervlakten elders worden behaald en verbindingen worden gerealiseerd. Ten derde de blauwe opgave. In de Haarlemmermeer ligt een forse claim voor zowel voorraadberging als piekberging. Het ligt nog niet geheel vast welk deel van de Haarlemmermeer de gewenste 2 miljoen m3 voorraadberging en 1 miljoen m3 piekberging gerealiseerd moet worden. Duidelijk is wel, dat Zwaansbroek vooralsnog deel uitmaakt van de benodigde ruimteclaim. Om tot oplossingen te komen voor de verschillende opgaven, is een integrale visie en aanpak noodzakelijk. Er zal met name voor Zwaansbroek moeten worden gezocht naar nieuwe en werkbare vormen van meervoudig ruimtegebruik en een slimme uitwisseling van functies in de Haarlemmermeer en de Bollenstreek.
Aangewezen zoekgebieden voor waterberging
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 5 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
85
3. Randvoorwaarden De ruimte voor stedelijke ontwikkelingen in de Haarlemmermeer en de Bollenstreek wordt sterk ingeperkt door diverse planologische en fysieke randvoorwaarden. Voor de projectenvelop Zwaansbroek doet zich het dilemma voor dat de planologische randvoorwaarden relatief veel ruimte bieden, maar de fysieke randvoorwaarden in principe veel beperkingen opleveren. Dit zien wij als een kans. Planologische ruimte. Zwaansbroek ligt grotendeels buiten alle dwingende milieuhinderzones en harde beleidscontouren (20 Ke, uitsluitingsgebieden Nota Ruimte, Vogelcontour Schiphol, grens van het Groene Hart). Dat maakt dit gebied in onze optiek zeer geschikt voor verstedelijking. Fysieke beperking. De aanwezigheid van een kleilaag in de ondergrond maakt het zuidwestelijk deel van de Haarlemmermeer, zoals bekend inclusief Zwaansbroek, geschikt als ruimteclaim voor waterberging. Vanwege de ligging aan de Ringvaart wordt de locatie geschikt gevonden voor piekberging. Als een goede combinatie wordt gevonden tussen waterberging en woningbouw kan Zwaansbroek een substantiële bijdrage leveren aan de verstedelijkingsopgave voor de Haarlemmermeer en Bollenstreek. Hierbij is het van belang te constateren dat de fysieke randvoorwaarden voor waterberging voor de gehele zuidwestelijke punt van de Haarlemmermeer vergelijkbaar zij, hetgeen betekent dat het zoekgebied voor waterberging het gehele gebied kan omvatten.
Kwelspanning In de blauwe gebieden is een kleilaag aanwezig die weerstand biedt tegen de brakke kwel, in de gele en rode gebieden is de bodem doorlatend en treedt kwel uit in de sloten. 6 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
86
4. Uitgangspunten Uit het voorgaande blijkt dat het gebied ten westen van Nieuw-Vennep in principe één van de gebieden is waar in hoge(re) dichtheden kan worden gebouwd. Indien in het zuidwestelijke deel van de Haarlemmermeer voldoende ruimte wordt gevonden voor waterberging (de fysieke randvoorwaarden maken dit mogelijk) en als er in overleg geschoven kan worden met het gereserveerde groengebied (het ruimtelijk beleid biedt die mogelijkheid) zou ten westen van Getsewoud een waterneutrale woonwijk met ongeveer dezelfde omvang als het bestaande Getsewoud gebouwd kunnen worden (zie kaartje). Dit is voor ons de zogenoemde basisvariant, te noemen Getsewoud-West, die in principe past binnen de huidige beleidskaders (inclusief 15% watertoets) en daarnaast relatief snel te ontwikkelen is.
De landschappen in de omgeving bieden inspirerende voorbeelden. De Duin- en Bollenstreek, met zijn afwisseling van bosrijke landgoederen en open bollenvelden, is een zeer geliefd woon- en recreatiegebied. De duinen zijn nooit ver weg. Binnen het Groene Hart behoort de Kagerplassen met zijn uitgestrekte waterlabyrinth en veenverkavelingen tot een van de topstukken. De Haarlemmermeer steekt daar nu nog schil bij af, maar is bij uitstek geschikt om een eigen landschappelijke identiteit te bereiken, mits we investeren in de locaties zelf en haar verbindingen.
Het is voor ons de vraag of dit op regionale schaal voldoende meerwaarde oplevert en of alle belangen hierbij kunnen worden gediend. Vanuit dit perspectief hebben wij een tweetal varianten (ook wel: extremen) op de basisvariant (Getsewoud-West) samengesteld. Hierbij ligt de ambitie hoger, en worden andere waarden én woonmilieus gecreëerd. De scope voor deze oplossingsrichtingen is breder en gaat uit van multifunctioneel ruimtegebruik, die wellicht vooruitloopt op een integrale aanpak van dit deel van de Haarlemmermeer. Beide varianten gaan uit van een integrale benadering van de rode, groene en blauwe opgave. Daarnaast is er een streven naar een maximale differentiatie in woonmilieus. Er is in de Haarlemmermeer immers een grote behoefte aan onderscheidende woonmilieus met een eigen identiteit, of het nu gaat om grondgebonden of gestapelde bouw, of om goedkope of dure woningen. De schijnbare waterhuiskundige beperkingen zijn aangegrepen om bijzondere woonkwaliteiten mogelijk te maken. Dat kan op heel verschillende manieren.
Basisvariant: Getsewoud II
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 7 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
87
8 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
88
5. Venneperwater
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 9
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
89
Waterprincipe In dit model wordt ingezet op de aanleg van een grote aaneengesloten wateroppervlakte voor voorraadberging in combinatie met de realisering van bijzondere woonmilieus aan het water. Er wordt een nieuw waterlandschap gecreëerd met een vergelijkbare omvang en kwaliteit als de Kagerplassen. Anders dan de Kagerplassen wordt dit landschap optimaal ingericht voor wonen en recreatie. De kleiïge ondergrond en de optredende peilfluctuaties bieden bovendien potenties voor bijzondere dynamische natuur, vergelijkbaar met die van de Oostvaardersplassen. De ondergrond en de peilfluctuaties stellen echter ook bijzondere eisen aan de bouwwijze: hiervoor zijn innovatieve oplossingen nodig. Om de peilfluctuaties niet onaaanvaardbaar groot te maken en een goede waterkwaliteit in de plas te waarborgen, is een grote wateroppervlakte noodzakelijk. Daarom is in dit model de gehele zuidwestpunt van de Haarlemmermeer onder water gezet. Op termijn is zelfs een verdere uitbreiding mogelijk. Het water wordt groot en diep genoeg om te zeilen. Uit recreatief oogpunt is het essentieel dat dit water ononderbroken doorloopt in de nieuwe woongebieden en via nieuwe sluizen een directe verbinding krijgt met het boezemwater en de Kagerplassen. 10 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
90
Voorraadberging in grote waterplas In de waterplas wordt regenwater opgevangen, jaarlijks ca. 70 cm. In de zomer zakt het peil ongeveer 40 cm uit als gevolg van verdamping. De resterende 30 cm kan gebruikt worden voor de watervoorziening van aangrenzende gebieden.
Piekberging in compacte overlooppolder Voor piekberging is in dit model gekozen voor de aanleg van een compacte overlooppolder nabij het gemaal in de zuidpunt van de Haarlemmermeer.
Woonmilieus
Groenstructuur
Aansluitend op Getsewoud -buiten de Schiphol- en Groene Hartcontourwordt een nieuwe waterwijk gemaakt met een centrale, verspringende wateras. Vanuit de hele wijk kan men met een bootje de grote waterplas bereiken. Voor de wijk is een stedenbouwkundige typologie uitgewerkt bestaande uit stempels met verschillende watergebonden woonmilieus binnen het strakke poldergrid. De woonmilieus variëren van compacte stadsblokken tot ruim opgezette bosblokken en groene erven. In elk blok heeft de bebouwing en de openbare ruimte een specifieke relatie met het water. De karakteristieken van de verschillende woonmilieus zijn in beeld gebracht met kentallen en referenties, aan het eind van dit hoofdstuk.
Het watergebied vormt de natte component in een doorgaande robuuste groenzone langs de ringvaart. Naar het noorden toe wordt het water smaller en neemt het aandeel bos en droog recreatiegebied toe. Zo ontstaat langs de ringvaart een geleidelijke overgang van parkachtig groen in de meer stedelijke omgeving van Hoofddorp en Haarlem naar meer natuurlijk en waterrijk groen in het deel dat in het Groene Hart ligt. Hierbinnen is een breed scala aan intensieve en extensieve recreatievormen mogelijk. Zwaansbroek ligt net op het omslagpunt en geniet van ‘the best of both worlds’: een droge bosrijke zone met bijzondere voorzieningen langs de ringvaart, overgaand in een nattere watersport- en natuurwereld aan de kant van Nieuw-Vennep.
In het zuidelijk deel hebben de meeste blokken een sterke oriëntatie op het water. In het noordelijk deel liggen meer besloten en naar binnen gekeerde bosblokken. In het midden, aan de centrale ontsluitingsas van Nieuw-Vennep, komt een nieuw centrum aan het water met een jachthaven en een stedelijk waterfront. Hiermee wordt de nieuwe wijk stevig verbonden met de bestaande bebouwing en krijgt Nieuw-Vennep tegelijkertijd een nieuwe oriëntatie op het landschap. Ook de groenstructuur van Getsewoud wordt aangetakt op die van de nieuwe waterwijk. Ten zuiden van Nieuw-Vennep kunnen bijzondere steigerwoningen komen direct aan het grote open water. Lisserbroek krijgt er een prachtig uitloopgebied in de polder bij: dit zal een impuls zijn voor de transformatie van het kleinschalige tuinbouwgebied in een groen woongebied. Een extra woonmilieu is de voorgestelde boezemstad ten noorden van Lisse. Hier kan de benodigde 50 ha boezemvergroting worden gecombineerd met de ontwikkeling van een compact woongebied met grachten en een binnenhaventje.
Bebouwingsprincipes Venneperwater Het water wordt opgezet op het maaiveld, tussen aan te leggen kaden. Hierin worden wooneilanden opgeworpen. Alle bebouwing ligt aan een doorgaande waterstructuur en heeft een vaarverbinding met de grote Venneperplas.
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 11 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
91
Model Venneperwater 12 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
92
Relatie met de Duin- en Bolenstreek De boezemstad bij Lisse ligt binnen de Duin- en Bollenstreek. Door de hogere ligging en de zandige bodems leent de hele Duin- en Bollenstreek zich vanuit de lagenbenadering geredeneerd goed voor woningbouw. Ook de stationsontwikkeling in het kader van de Stedenbaan vraagt eigenlijk om extra woningbouw. Het gewenste behoud van het bollenareaal, zoals vastgelegd in het Pact van Teylingen, stelt nu nog beperkingen. In het Pact van Teylingen is echter niet verder gekeken dan de bestuurlijke grenzen van de Duin- en Bollenstreek. De regionale benadering van de gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek biedt een heel nieuw perspectief: waarom kiezen we niet voor areaalvergroting van de bollenteelt in de Haarlemmermeer? De zavelige kreekruggronden zijn zonder veel moeite geschikt voor te maken voor de bollenteelt en met de voorgestelde grootschalige voorraadberging is ook de zoetwatervoorziening gegarandeerd. Dit heeft diverse voordelen: Economische versterking van de bollensector als geheel, met een directe aansluiting op Schiphol en de Greenport Aalsmeer. Door elke ha uit te plaatsen bollengrond in de Duin- en Bollenstreek te compenseren door 2 of 3 ha nieuwe bollengrond in de Haarlemmermeer kan dit kostenneutraal worden uitgevoerd. Verbetering van de landschapskwaliteit in de Haarlemmermeerpolder: de bollenvelden zijn prima in te passen in het gewenste groene carrÈ tussen Nieuw-Vennep en Hoofddorp en kunnen actief bijdragen aan de opbouw daarvan. Gestreefd wordt naar de ontwikkeling van een landgoedachtig landschap, dooraderd met lanen en bossingels. Vanuit de lucht gezien biedt de kleurenpracht van de bollenvelden een spectaculair visitekaartje van Nederland. Extra ruimte voor woningbouw- en groenontwikkeling in de Duin- en Bollenstreek: hierbij moet niet gedacht worden aan grootschalige verstedelijking maar aan integrale versterking van de landgoederenstructuur en herstel van de kenmerkende afwisseling van strandwallen en strandvlakten.
Themakaart water De totale oppervlakte water en riet beslaat circa 800 ha. Bij een peilfluctuatie van 70 cm levert dit een bergingscapaciteit op van 2,4 miljoen m3. In een normaal jaar is het systeem bij een watervraag van 2 miljoen m3 dus zelfvoorzienend. In een droge zomer kan de verdamping groter zijn terwijl dan tegelijkertijd de watervraag vanuit de aangrenzende gebieden toeneemt. In dat geval is extra wateraanvulling vanuit de boezem onvermijdelijk. Voor de piekberging in de zuidpunt van de Haarlemmermeer kan volstaan worden met een oppervlakte van 30 ha. Met een te bergen waterschijf van circa 3,5 m levert dit ruim 1 miljoen m3 piekberging op. De benodigde 50 ha extra boezemwater wordt gerealiseerd in de boezemstad Lisse-Noord.
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 13 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
93
Themakaart groen Langs de ringvaart loopt een robuuste groenzone, met naast water en riet ook bos en droog recreatieterrein. De bosstructuur volgt het grid van de polder. De polderruimte wordt verder geleed door een aantal oost-westgerichte groenzones, die een verbinding geven met het oostelijk deel van de ringvaart en de Westeinderplassen. Tussen Nieuw-Vennep en Hoofddorp komt een groen carré met bollenvelden in een landgoedachtige setting. Door de uitplaatsing van bollenvelden uit de Bollenstreek naar de Haarlemmermeer wordt ook een versterking van de landgoederenstructuur op de strandwallen mogelijk en kunnen enkele strandvlakten als nat natuurgebied worden ingericht.
14 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
94
Themakaart bebouwing 1. Venneperwater: circa 5.000 tot 6.000 woningen zoeklocaties: 2. Zuidrand Nieuw-Vennep 3. Transformatie Lisserbroek 4. Boezemstad Lisse-Noord 5. Stationslocaties Bollenstreek 6. Bedrijventerreinen Schiphol 7. Kassengebied Greenport Aalsmeer
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 15 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
95
Stedenbouwkundige uitwerking Venneperwater
16 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
96
Themakaarten Venneperwater
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 17 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
97
Venneperwater Centrum gem. dichtheid 60-65 wo/ha • Combinatie met jachthaven en voorzieningen • Openbare ruimte aan het water
18 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
98
Venneperwater Stedelijk blok gem. dichtheid 45-50 wo/ha • Stedelijk bouwblok met parochiale binnenruimte • Parkeren aan binnenzijde vanhet blok, evt. (half) verdiept • Binnenruimte is dusdanig van maat dat er ruimte is voor extra bouwvolumes en veilige kinderspeelplaatsen • Bouwblok is omzoomd door recreatiewater in open verbinding met Venneperplas
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 19
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
99
Venneperwater Compact dorpsblok gem. dichtheid 35 wo/ha • Dorps karakter door individualiteit door verspringende goothoogtes en zadeldaken • Prive parkeren op binnenhoven • Minituinen • Geringe afstand tot het grote water en recreatieve ruimte
20 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
100
Venneperwater Waterblok gem. dichtheid 20 wo/ha • Open blok • Openbare ruimte en priveruimtes aan het water
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 21
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
101
Venneperwater Groen erf gem. dichtheid 15-20 wo/ha • EGW en MGW van diverse volumes als ensemble, bijeengehouden door een gezamenlijk erf en omzoomd door een stevige groene rand van bomen
22 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
102
Venneperwater Bosblok gem. dichtheid 5 wo/ha • Vrijstaande woningen in het bos • Aansluitend op Haarlemmermeergroen
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 23
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
103
24 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
104
6. Venneperzand
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 25
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
105
Voorraadberging in duinrug
Waterprincipe In dit model wordt ingezet op een meer innovatieve en minder ruimtevragende oplossing van de wateropgave: berging van water in een aan te brengen zandpakket. Berekend is dat in een zandpakket van gemiddeld 5 m dik en 300 ha groot dezelfde hoeveelheid water geborgen kan worden als in 800 ha open water (de oppervlakte van de waterplas uit model Venneperwater). Dit komt omdat in zand geen verdampingsverliezen optreden en grotere peilverschillen toelaatbaar zijn. Met gereguleerde drainage kan de watervoorraad aan het zandpakket worden onttrokken. Voordeel is dat op het zand gewoon gebouwd kan worden. Sterker nog: het zandpakket biedt juist een ideale ondergrond voor het creëren van bijzondere woonmilieus. We kunnen hier eigentijdse equivalenten maken van de duindorpen zoals Noordwijk en Zandvoort of van de villawijken op het Gooi en de Utrechtse Heuvelrug. Door te spelen met het reliëf kan in hoge dichtheden worden gebouwd en toch een heel natuurlijke sfeer worden bereikt, met veel bos, hei en zand. Het contrast met het omliggende polderlandschap maakt het geheel extra bijzonder en levert bovendien waardevolle ecologische gradiënten op. 26 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
106
Piekberging in waterplas
Het model voorziet in de aanleg van een ‘tweede duinenrij’ in de polder. De duinen worden aangelegd als een aaneenschakeling van ‘paraboolduinen’, met een typische halvemaanvorm, een flauwe zuidhelling en een steile noordhelling. Richting Hoofddorp, binnen de Schipholcontour, krijgt de duinenrij een natuurlijke en recreatieve invulling met bos, hei en zand, als onderdeel van het Haarlemmermeer Groen. De duinenrij kan eventueel nog verder in noordelijke richting worden doorgezet. De duinenrij zou hier kunnen bijdragen aan het terugdringen van de brakke kwel, omdat de zoetwaterbel in het zand, net zoals in de bestaande duinen, een effectieve tegendruk opbouwt. Voor incidentele piekberging wordt een waterplas aangelegd ten zuiden van Nieuw-Vennep (het zandpakket is alleen geschikt voor voorraadberging). In principe is de ruimtebehoefte voor piekberging beperkt: in een gebied van 30 ha kan met een peilstijging van 3,5 m de gewenste 1 miljoen m3 berging worden gerealiseerd (zie model Venneperwater). Met een dergelijke (incidentele) peilstijging zijn echter ook de mogelijkheden voor medegebruik beperkt: het gebied moet vooral leeg blijven. Daarom is in dit model gekozen voor de aanleg van een waterplas van circa 200 ha groot. Met slechts 50 cm peilstijging kan hier 1 miljoen m3 water worden geborgen. Dit biedt geen beperkingen voor de aanleg van ecologisch en recreatief aantrekkelijke oeverzones. Vanwege het opbarstgevaar van de kleilaag geldt ook hier dat het water niet gegraven kan worden, maar moet worden opgezet tussen aan te leggen kaden. Om voldoende waterdiepte te krijgen moeten deze kaden minimaal 2,5 m hoog zijn.
Woonmilieus Het duin grenzend aan Getsewoud krijgt een gevarieerde invulling met woonmilieus. Op de zonnige zuidhellingen van de verschillende duinvalleien komen intieme woonbuurten met overwegend grondgebonden woningen. Op de hogere delen en op de steilere noordhellingen komen woontorens en kasteelachtige bouwblokken, met fraaie uitzichten op het aangrenzende parkachtige groengebied langs de ringvaart. Hier komen ook exclusieve woonmilieus in het duinbos, de paradijsjes. De toppen van de duinen worden beplant met bos. In een besloten duinpan aan de Venneperweg komt een nieuw centrum met een centraal plein en daar rondomheen terrasgewijze bebouwing op verschillende hoogteniveaus.
Infiltratie en berging in Venneperzand Door dijklichamen van ongelijke hoogte kunnen duin en waterbel asymmetrisch gevormd worden. De bovenlaag van 2 meter droog zand vormt een stabiele basis voor bebouwing.
Bouwprincipes Model Venneperzand Op de lange zonnige zuid� woningen hebben uit�
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 27 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
107
Model Venneperzand 28 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
108
In zuidelijke richting wordt een uitloper gemaakt naar een nieuw aan te leggen waterplas langs de zuidrand van Nieuw-Vennep. Hier kan de ecologische gradiÎnt van duin naar groot open water optimaal ontwikkeld worden. Hoger op het duin is ruimte voor woningen met een vrij uitzicht op het water. Langs de zuidrand van Nieuw-Vennep komen steigerwoningen direct aan het water.
Groenstructuur Het duinlichaam, al dan niet met bebouwing, vormt een krachtige nieuwe landschappelijke drager. Met het bos op de toppen en markante woontorens en kasteelgebouwen op de flanken zal het van verre zichtbaar zijn. In de richting van de ringvaart krijgt de duinenrij uitlopers naar het Haarlemmermeer Groen, zodat er een optimale verweving is tussen het bos- en recreatiegebied en het woongebied. Door de hogere ligging van de duinen zijn eenvoudig overbruggingen of zelfs bredere overkluizingen te maken van de drukke N205. De zone tussen het duin en de ringvaart wordt parkachtige ingericht in de sfeer van de ‘binnenduinrand’. Daarbinnen zijn allerlei recreatieve voorzieningen inpasbaar. Naar het zuiden toe sluit het duin aan op de nieuwe waterplas. In de rest van de polder is de groenstructuur vergelijkbaar met model Venneperwater.
Ruimtebeslag Ondanks de keuze voor een grotere piekberging is het totale ruimtebeslag voor waterberging in dit model veel kleiner. De stapeling van wonen en waterberging in zand levert een enorme ruimtewinst op. Uit een eerste globale doorrekening is gebleken dat de meerkosten voor het aanbrengen van het zand ongeveer opwegen tegen de besparingen op de grondverwerving. Voordeel is dat er meer ruimte overblijft voor grondgebonden landbouw of voor eventuele andere functies. Het model Venneperzand laat meer opties open voor de toekomst.
Themakaart water De totale oppervlakte water en riet bedraagt ongeveer 200 ha. De gemiddelde waterdiepte is 1 tot 1,5 m. Daar bovenop kan incidenteel vanuit de boezem 50 cm water worden ingelaten voor piekberging. De voorraadberging vindt in zijn geheel plaats in 300 ha zandpakket. Dit levert zeer goed water dat niet alleen bijdraagt aan de kwaliteit van het stedelijk water, maar ook gebruikt kan worden als inlaatwater voor gevoelige teelten als bollenteelt. Ook in dit model wordt de benodigde 50 ha extra boezemwater gerealiseerd in de boezemstad Lisse-Noord.
Relatie met Duin- en Bollenstreek Voor de bollenteelt geldt in dit model hetzelfde als bij model 1: een slimme reallocatie en uitbreiding van het bollenareaal kan voordelen opleveren voor zowel de Bollenstreek als de Haarlemmermeer. Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 29 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
109
Themakaart groen De parkzone langs de ringvaart, het duin en de waterplas geven invulling aan de robuuste groenzone. Ten zuiden van Nieuw-Vennep, richting het Groene Hart, ligt het accent op waterrecreatie. Hier komt een grote waterplas. Ten westen van Nieuw-Vennep, richting de Duin- en Bollenstreek, ligt het accent op landgebonden recreatie. Hier komt een parkachtig gebied dan geleidelijk overgaat in het bewoonde duin. Het duingebied loopt door in noordelijke richting. De polderruimte wordt verder geleed door een aantal oost-westgerichte groenzones, die een verbinding geven met het oostelijk deel van de ringvaart en de Westeinderplassen. Tussen Nieuw-Vennep en Hoofddorp komt een groen carré met bollenvelden in een landgoedachtige setting. Door de uitplaatsing van bollenvelden uit de Bollenstreek naar de Haarlemeermeer wordt een versterking van de landgoederenstructuur op de strandwallen mogelijk en kunnen enkele strandvlakten als nat natuurgebied worden ingericht.
30 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
110
Themakaart bebouwing 1. Venneperzand: circa 5.000 tot 6.000 woningen zoeklocaties: 2. Zuidrand Nieuw-Vennep 3. Transformatie Lisserbroek 4. Boezemstad Lisse-Noord 5. Stationslocaties Bollenstreek 6. Bedrijventerreinen Schiphol 7. Kassengebied Greenport Aalsmeer
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 31 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
111
Stedenbouwkundige uitwerking Venneperzand 32 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
112
Themakaarten Venneperzand
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 33 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
113
Venneperzand Centrum gem. dichtheid 60-65 wo/ha • Gestapelde bebouwing • Combinatie met voorzieningen • Parkeren verdiept
34 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
114
Venneperzand Duindorp gem. dichtheid 30-35 wo/ha • Combinatie met jachthaven en voorzieningen • Openbare ruimte aan het water
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 35
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
115
Venneperzand Wonen op Zuidhelling gem. dichtheid 28 wo/ha • EGW in rijen • MGW in compacte blokken • Orientatie op de zon • Voor parkeren gebruik maken van de helling (half verdiept /verdiept)
36 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
116
Venneperzand Kastelen gem. dichtheid 50 wo/ha • Compact, hoge dichtheden • Geen tuin maar collectieve binnenplaats en ondergronds parkeren • Riant uitzicht op openbaar landschap
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 37
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
117
Venneperzand Woontorens Clusters van 5 torens met 175250 appartementen • Iedere woning met riant uitzicht over haarlemmermeer en bollenstreek • Ligging aan het Haarlemmermeergroen
38 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek
118
Venneperzand Paradijsjes Gem. dichtheid 5 wo/ha • Opgenomen in relief en duinbos • Aangetakt aan het Haarlemmermeergroen
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 39
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
119
40 - Gebiedsenvelop Zwaansbroek 120
7. Tot slot Het voorliggende werkdocument leent zich voor verdere uitwerking. Het betreft vooralsnog een verkenning van mogelijkheden en ambities. De basisvariant is vrij gemakkelijk “stand alone” te ontwikkelen, binnen de bestaande ruimtelijke kaders en watertoetsen. De beide varianten (extremen) geven een spannende werkelijkheid weer, die een integraal spel van mogelijkheden schetsen. In alle gevallen, hoewel in veel mindere mate bij de basisvariant, is een gezamenlijke aanpak noodzakelijk met de provincies Noord- en Zuid-Holland en belanghebbende partijen. Voordat een keuze gemaakt kan worden, zullen verdere uitwerkingen moeten worden gemaakt. Programmatische, technische en financiële aspecten dienen daarbij verder te worden uitgediept. Daarnaast zullen alle voor- en nadelen in kaart moeten worden gebracht. Wij denken u met dit werkdocument in ieder geval een antwoord te hebben gegeven op uw uitdagende vraag of de Projectenvelop Zwaansbroek een werkbare combinatie van rood, groen en water kan herbergen. In het gebied kan een aanzienlijk deel van de rode opgave worden gesitueerd.
Gebiedsenvelop Zwaansbroek - 41 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
121
122
6. Haarlemmermeer-zuid
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
123
124
�������� ����
������������������������������������� � �� � � � � � � �� �� ���� ��� �� � ������ ������ � ��� �� ��
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
125
126
��������������������������������
��������������������������
������������������������� ����������������
���������������
������������������������������������
���������������������
�����������������������������������������
�����������������������
������������������������������������������
�����
��������������������������������������������
������������������������������������������
���������������������������������������
�����������������������������������������
������������������������������������������
��������������������������������������������
�� ��������������������������������������
�������������������������������������
�����������������������������������������
�� ��������������������������������������
��������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������������
���������������������������������������
����������������������������������������������
������������������������
���������������������������������������
������������������������������������������ ��������������������������������������������� ����������������������������������������� ������������������������������������������ ���������������������������������������� ���������������������������������������
��
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
�������������
127
�������������������������������� ��������������� ������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������
���������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������
�������������������������������������
����������������������������������������
�����������������������������������������
������������������������������������
�����������������������������������
���������������������������������������
�������������������������������������������
��������������������������������������
������������������������������������������������
�����������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������
�������������������������������������
���������������������������������������
��������������������������������������
������������������������������������
�����������������������������������
��������������������������������������
������������������������������������
���������������������������������
�������������������� �������������������
��������������������������������������
�������������������������������������
��������������������������������������
������������������������������������
���������������������������������������
�����������������������������������������
������������������������������������������
������������������������������������������
�����������������������������������������
�����������������������������������������
����������������������������������������������
���������������������������������������
�����������������������������������
��
128
�������������
�������������������������������� ��������������� �����������������������������������
�������������������������������������
���������������������������������������
����������������������������������
��������������������������������������
�����������������������������������������
�����������������������������������������
�������������������������������������������
���������������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������
����������������������������������������
�����������������������������������������
�������������������������������������
��������������������������������������������
����������������������������������������
����������������������������������
���������������������������������������
��������������������������������������
������������������������������������������
���������������������������������������
������������������������������������
�����������������������������������������
������ ���������������������������������
��������������������������������������
������������������������������������������
������������������������������������������
��������������������������������������
�����������������������������������������
�������������������������������������������
�����������������������������������
���������������������������������������
���������������������������������������
��������������������������������������������
����������
����������������������������������������� �������������
��
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
�������������
129
�������������������������������� ��������������� ����������������������������������������
����������������������������������������
�����������������������������������������
������������������������������������
������������������������������������������
�������������������������������������
�������������������������������������������
����������������������������������������
�������������������������������������������
��������������������������������������
������������������������������������������
������������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������������
�����������������������������������������
�������������������������������������������
������������������������������������������
�������������������������������������
���������������������������������������������
������������������������������������������
�����������������������������������
������������������������������������������
�������������������������������������������
����������������������������������������
���������������������������������������
��������������������������������������
�����������������������������������������
������������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������������
�������������������������������������������
������������������������������������
�����������������������������������������
����������������������������������������
���������������������������������������
�������������������������������������
�����������������������������������������
��������������������������������������
�������������������������������������������
�����������������������������������
���������������������
��
130
�������������
�������������������������������� ��������������� ����������������������
��������������������������������������
������������������������� �����������������
��������������������������������������
��������������������������������
����������������������������������������
����� �����������������������������������
������������������������������������������
���������������������������������������
�������������������������������������
�������������������������������������������
���������������������������������
����������������������������������������
�����������������������������������
�����������������������������������������
������������������������������������
����������������������������������������
������������������������������������������
�����������������������������������
��������������������������������������
��������������������������������������
�������������������������������������
������������������������������������������
��������������������������������������
�������������������������������������������
������������������������������������������
�����������������������������������������
��������������������������������������
������������������������������������������
���������������������������������������
������������������������������������������
���������������������������������������
�����������������
������������������������������������� ���������������
��
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
�������������
131
�������������������������������� ����������������������������������������
����������������������������������������
����������������������������������
����������������������������������������
��������������������������������������������
������������������������������������������
�����������������������������������
����������������������������������������
���������������������������������������
�����������������������������������������
��������������������������������������
��������������������������������������
����������������������������������������
���������������������������������������
�������������������������������������
�����������������������������������
����������������������������������������
������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������
����������������������������������������������
�������������������������������������
��������������������������������������
������������������������������������������
����� �������������������������������
��������������������������������������
�����������������������������������������
����������������������������������������
�����������������������������������������
�������������������������������������������
������������������������������������������
������������������������������������������
�����������������������������������������
�������������������������������������
��������������������������������
���������������������������������������� ������������������
��
132
�������������
�������������������������������� ��������������� ��������������������������������������
���������������������������������������
���������������������������������������
������������������������������������
�������������������������������������
��������������������������������������
�����������������������������������������
�������������������������������������
�������������������������������������
���������������������������������������
����������������������������������������
�� ���������������������������������������
�������������������������������������������
������������������������������������������
����������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������
����������������������������������������
�����������������������������������
���������������������������������������������
������������������������������������������
������������������������������������
�������������������������������������������
�������������������������������������
������������������������������������������
���������������������������������������
�������������������������������������������
����������������������������������������
���������������������������������������
�������������������������������������������
���������������������������������������
��������������������������������������
�����������������������������������������
�������������������������������
������������������������������������������� �����������������������������������
��
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
�������������
133
�������������������������������� ����������������� �������������������
�������������������������������������������
��������������������������������������
�������������������������������������
��������������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������
���������������������������������������
�����������������������������������������
����������������������������������
�����������������������������������������
��������������������������������������������
���������������������������������������
���������������������������������������
��������������������������������������
�����������������������������������������
���������������������������������������������
����������������������������������������
�����������������������������������������
�������������������������������������
��������������������������������������
��������������������������������������������
�������������������������������������
�����������������������������������������
���������������������������������������
��������������������������������������������
��������������������������������
��������������������������������
� ��������������������������������������
��������
������������������������������
��
134
�������������
���������������������������� ���������������������� �������������������� �������������� �� �������������������������������� ������������������������������� ��������� �� ������������������������������������� ������������������������������ �� ����������������������������� �� �������������������������������� �������������������� ��� �������������������������������
�����������������������������������������
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
��
�������������
135
���������������������������� ����������������� �����������������������������������
�������������������������������������������������������������������������������
������������ �� ���������������������������� ������������ �� �����������������������������������
���������������������������������������
�� ������������������������������������
����� ����������� ����������� ������������������
������� �� ���������������������������������������� �� ���������������������������������������
��������������� ������������� ������������� ������ �������������
������������������������������������������
136
��
�������������
���������������������������� ����������������� ��������������������� ���������� �� ����� �� �������������������������������� ������������������������������ ��������������������������������
��������������������������������������
�������������������� �� ����������������� �� ��������������������������������� ����������
������������������������������
�� �������������������������������� �� �������������������������� ������������ �� ����������������������������� ���������������
��������������������������������
�������������
��������������������
��
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
�������������
137
���������������������������� �����������������
���������������������� ����������������������
��������������
����������������������
��������������
��������������
138
��
�������������
������������������������� �� �������������
�� ����������������������������������
�� ������
�� ��������
�� ����������������������������
�� ����������������������������������
�� ����������������������������������
��� ����������������������
�� ���������������������������������
���������
�� ��������������������
�
��������������
�
���������������
�� �����
�
��������������������������
�������������������������������
������������������
�����������������
�� ����������������������������������� �� ����������������������������� �� �������������������������� ��������������� � �� ������������ �� ������������������������� �� �����������������������������
�������������������������
�� ������������������������ ��������������������
�� �������������������������������� � ����������������������������������
������������ �� ������������������������������� ���������������������������������� �������������������
�� ����������� �� �����������������������������������
�� ��������������������
�
������������������������������
�� ����������������
�
�� ����������������
�� �������������������������������
�
����������������������������
������������������
�� �������������������������������
�� ��������������������������������� ���������������������������������������
�� ������������������������������������ ≥���������� �� �������������������������������������� ������������������������������������� ���������������������������������� ������������������������������������ �� ��������������������������������������
��
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
�������������
139
����������� �� ������������������
�� ���������������������������������
�� ��������������������������
�� �����������������������������
�����������
�� ��������������������������������
�� �������������������������������
������������������������
�������������������������������� �������������
�� ���������������������������� ���������������������������� �� ����������������������������������� ����������������������������������
�� �����������������������������������
��������������������������
�� ���������������������
�����������������������������
�� ���������������������������������
���������������������������������������
�� ��������������������������������
��������
�� ����������������������������������
���������
�� ������������������������������ ��������������
���������������
� �� ����������������������������
�� �����������������������������
�� ����������������������������������
�� ����������������������������������
������������������������������������
�� ��������������
�� ��������������������������� �� ��������������������������
�� ��������������������������������
������������������������������ �� ����������������������������
���������������
�� ����������������������������
�� ������������������������������������
�� ����������������������������������
����� ���������
�� ����������������������������������
��� ������������������������������� �� ������������������������������������ ����������������������������������
��
140
�������������
������� �������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������
����� ������������
������������������������������ ���������������
����������������������� ��������������
����������������������� ���������������������
����������������� �������
�������������������������� �����
��� ���
� � � � � � � � � � � � � � � � �� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �� � �
��
�������������
������������������������������������������������������������������������������������ ����������������������������������������������������������������� �������������������������
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
141
�������� ����� ����������������������
142
��������������������
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
143
144
7. Hillegom Uitplaatsing transportbedrijven ten behoeve van verbetering groen, landbouw en woningbouw
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
145
146
Ruimte voor wonen, werken en groen Projectenveloppe Uitplaatsing transportbedrijven Hillegom ten behoeve van verbetering groen, landbouw en woningbouw Gerrit Kleijheeg Oktober 2005 Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
147
De casus
Randvoorwaarden aan projectenveloppe
Gemeente Hillegom studeert momenteel op mogelijkheden om enkele binnen de gemeente gevestigde transportbedrijven uit te (doen) plaatsen richting Haarlemmermeer/A4. Hierdoor zal druk op het overbelaste onderliggende wegennet worden weggenomen.
• Minimaal kostenneutraal, dus financiële realiseerbaarheid • Technisch realiseerbaar
Randvoorwaarden aan projectenveloppe
Voor de goede orde:
• Meerwaarde creëren op de aspecten: - groen c.q. landschappelijke kwaliteiten - landbouw incl. behoud minimaal 2.500ha bollengrond en revitalisering bollencomplex - woningbouw • Water en voorzieningen waar mogelijk verbeteren
148
De projectenveloppe is een theoretische exercitie waaraan door geen enkele marktpartij rechten kunnen worden ontleend.
Inhoud presentatie
Voor de goede orde:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Eventuele vervolgstappen zijn slechts mogelijk na accordering door de gemeenten waarop de projectenveloppe betrekking heeft, alsmede de Stuurgroep Pact van Teylingen.
Geschiedenis • De teelt en handel van bloembollen speelt sinds begin vorige eeuw een dominante rol in de Hillegomse economie. • Als gevolg hiervan ontstond er in Hillegom een groot aantal gespecialiseerde ‘bollentransporteurs’. Deze bedrijven onderhielden een regionaal netwerk.
Geschiedenis • • • •
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
Hillegom en Transport, het verleden Ruimtelijke opbouw en wegenstructuur Inventarisatie locaties transportbedrijven Concrete resultaten Ringvaart Regionale ontwikkelingen Vragen
Door groei en marktverbreding zijn deze bedrijven steeds meer gewone transportbedrijven geworden. De transportnetwerken ontwikkelden zich naar bovenregionaal of nationaal maar bleven in Hillegom. Druk op bestaande lokale infrastructuur is daardoor fors toegenomen. Veel bewegingen richten zich op N207-A4/A44.
149
Infrastructuur
N206
NS N208
N442
N207
Autonome groei voertuigen per etmaal bij ongewijzigd beleid
N205
Verkeerstoename N208
Verkeerstoename N208
Autonome groei voertuigen per etmaal bij ongewijzigd beleid
Autonome groei voertuigen per etmaal bij ongewijzigd beleid
32.000
32.000
30.000
30.000
28.000
28.000
26.000
26.000
24.000
24.000
22.000
22.000
20.000
20.000
2000
150
Verkeerstoename N208
2004
2008
2012
2016
2020
2024
2000
2004
2008
2012
2016
2020
2024
Van der Kwaak
Copex BV
Woningbouw
Woningbouw/revitalisering bedrijventerrein
Revitalisering bedrijventerrein
1,37ha, 60 arbeidspl
2,17ha, 100 arbeidspl
2,4 ha Van der Linden/Van Dooren Revitalisering bedrijventerrein
1,6 ha
Locatie: Berbee Woningbouw 3,1ha, 60 arbeidspl
Locaties
De Wit
Locatie
Oppervlakte
Arbeids plaatse n
Mogelijke bestemming
Arbeidsplaatsen
De Ringvaart
Berbee
3,1ha
Woningbouw
De Wit
9,41ha, 100 arbeidspl
1,37ha
Van der Kwaak
2,17ha
100 30 woningen/ revitaliseren
Toename
De Ringvaart
9,41ha
100
Toename
HTO/Bijwaard/Boterbloem/ Bergingscentrale Revitalisering bedrijventerrein
0,6ha, 45 arbeidspl
• Ontwikkelingen Ringvaart alleen mogelijk wanneer aantal hectaren bedrijventerrein elders in Hillegom gerealiseerd kan worden, uitgaande van minder m2 maar meer arbeidsplaatsen. • Belangrijk is aantal hectaren (9,4) in relatie tot arbeidsplaatsen.
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
Nvt
60 40 woningen
Nvt
bedrijventerrein + hoogwaardig wonen en werken 300 woningen
V.d. Linden/ Van Dooren
1,6ha
nb Revitaliseren bedrijventerrein Nvt
Copex
2,4ha
nb Revitaliseren bedrijventerrein Nvt
Bijwaard etc
0,6ha
45 Revitaliseren bedrijventerrein Nvt
Totaal
Ringvaart
60 70 woningen
20,65ha
365 440 woningen
Wat hebben we te bieden bij uitvoering project: • Mindere belasting infrastructuur tussen Hillegom (kern) en de A4 • Grotere verkeersveiligheid in de kern • Kwaliteitsverbetering van woonomgeving in lucht (fijnstof) en geluid • Bescheiden toevoeging aan de woningvoorraad
151
152
Wat vragen we:
Optioneel:
• Ruimte in de Haarlemmermeer voor het inrichten van een logistiek centrum • Het mogen bouwen van betaalbare woningen
Onderzoek Europees geld voor het ontwikkelen van grootschalige terreinen voor vrachtwagens in Europa in het kader van veiligheid.
Bovenlokale ontwikkelingen
Regionale ontwikkelingen
Plannen in de Haarlemmermeer, zoals de ontwikkeling van Werkstad A4, zouden uitwerking van deze projectenveloppe mogelijk kunnen maken. Werkstad A4 is een gebied ten zuidwesten van Schiphol.
• Niet-vrijblijvende samenwerking Hillegom, Lisse, Noordwijkerhout • Bouwscenario’s discussie Hillegom • Regionaal structuurplan Holland Rijnland
Contactpersoon ten behoeve van projectenveloppe: Gerrit Kleijheeg, wethouder gemeente Hillegom Tel.nr. (0252) 537222 of (06) 2299 7059 Mail:
[email protected]
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
153
154
Colofon Uitgave Projectgroep Haarlemmermeer-Bollenstreek Inhoud Zie colofons van de 7 inliggende bijdragen
Contact: Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek telefoon: 023-514 5377 e-mail:
[email protected]
Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek - Resultaat Projectenvelloppen - 25 oktober 2005
155