AMBITIES PROJECTENVELOPPEN DIEFDIJK EN LOEVESTEIN

AMBITIES PROJECTENVELOPPEN DIEFDIJK EN LOEVESTEIN

Foto: Kogelvanger bij Het Werk aan ’t Spoel te Culemborg

Pact van Loevestein, Vastgesteld 29 september 2005 te Geldermalsen

Inhoud

1. Inleiding

5

2. Gezamenlijke ambities en doelen

7

3. Projectenveloppe Diefdijk 3.1 Identiteit en doelen 3.2 Uit te voeren projecten 3.3 Uitvoeringsstrategieën 3.4 Fasering en mijlpalen

9 9 11 17 20

4. Projectenveloppe Loevestein 4.1 Identiteit en doelen 4.2 Uit te voeren projecten 4.3 Uitvoeringsstrategieën 4.4 Fasering en mijlpalen

21 21 23 29 33

5. Bijlagen

35

Ambities projectenveloppen Diefdijk en Loevestein

blz. 2 van 41


blz. 3 van 41


blz. 4 van 41

1

INLEIDING

Van planvorming naar uitvoering Vijf jaar is er inmiddels gesproken, geschreven en geschetst over de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW). Op hoofdlijnen weten we wat we willen weten over de historie en het toekomstbeeld. Hierover bestaat overeenstemming, zowel bestuurlijk als maatschappelijk. Op regionaal niveau, het Waterliniegebied ten zuiden van de Lek, hebben de colleges van Gedeputeerde Staten van Gelderland, Zuid-Holland en Noord-Brabant het Pact van Loevestein ingesteld. Het Pact is een samenwerkingsverband waarin bestuurlijke vertegenwoordigers van de betrokken gemeenten, het Waterschap Rivierenland en Staatsbosbeheer een plaats innemen. Het Pact heeft onder meer de Gebiedsvisie Zuid ontwikkeld. Op nationaal niveau is Panorama Krayenhoff vastgesteld. Ter voorbereiding van de feitelijke uitvoering van het Nationaal Project NHW heeft de voorzitter van de Liniecommissie de colleges van Gedeputeerde Staten van Gelderland, Zuid-Holland en NoordBrabant bij brief van 28 april 2005 uitgenodigd de opdracht voor de projectenveloppe Diefdijk en Loevestein uit te werken. De uitvoering van deze opdracht hebben de Gedeputeerde Staten van ZuidHolland, Noord-Brabant en Gelderland neergelegd bij ons, bestuurders verenigd in het Pact van Loevestein. De provincies hebben evenwel formeel geen bevoegdheden overgedragen aan het Pact zodat zij (formeel) verantwoordelijk blijven voor het uitvoeren van de opdracht, die zij van de Liniecommissie hebben ontvangen. Voor het uitwerken van deze opdracht zijn projectteams geformeerd voor de enveloppen Diefdijk en Loevestein. De projectteams hebben in onderlinge afstemming, onder aansturing van een programmamanager, de projectenveloppen uitgewerkt en gebundeld tot de voorliggende Ambities projectenveloppen Diefdijk en Loevestein. Overeenkomstig de afbakening in Panorama Krayenhoff vormt de A15 globaal de grens tussen beide enveloppegebieden. Voor een uniforme benadering van het Lekacces is er voorts afstemming geweest met de projectenveloppe Linieland. Met de ondertekening van de Bestuursovereenkomst op 1 september 2005 door de betrokken provincies en ministeries kan de uitvoering van het Nationaal Project NHW feitelijk beginnen. Voor de enveloppen Diefdijk en Loevestein geldt de Ambities projectenveloppen Diefdijk en Loevestein hierbij als startpunt. Deze adressering wordt straks de opdracht van de Liniecommissie aan de Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant, Zuid-Holland en Gelderland. Deze opdracht zal verder uitgewerkt worden voordat werkelijk de ‘schop in de grond’ kan worden gestoken. De uitwerking bestaat uit het opstellen van een zogenaamd programmaplan, waarin meer in detail wordt uitgewerkt welke projecten de eerste jaren worden uitgevoerd, op welke wijze dit gaat gebeuren en hoe de uitvoering gefinancierd kan worden. Het programmaplan dient in april 2006 gereed te zijn. In voorliggende Ambities projectenveloppen Diefdijk en Loevestein komen de volgende aspecten aan de orde: de opdracht van de Liniecommissie op hoofdlijnen (uitdaging) en de context ervan; een beschrijving van de Waterlinie in de enveloppen Diefdijk en Loevestein; de ambities van het Pact van Loevestein voor de Diefdijk en Loevestein; een beschrijving van de uitvoeringsstrategie op hoofdlijnen en een overzicht van de geïdentificeerde kansrijke projecten binnen de enveloppen Diefdijk en Loevestein. Tot slot wordt een overzicht gegeven van de mijlpalen voor beide enveloppen. Het projectteam Diefdijk bestaat uit ambtelijke vertegenwoordigers van de gemeenten Vianen, Culemborg, Leerdam, Geldermalsen, Lingewaal en Lingewaard, de provincies Gelderland en ZuidHolland, Waterschap Rivierenland, Staatsbosbeheer en Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het projectteam Loevestein bestaat uit ambtelijke vertegenwoordigers van de gemeenten Tiel, Werkendam, Woudrichem, Zaltbommel, Lingewaal en Gorinchem, de provincies Gelderland, ZuidHolland en Noord-Brabant, Waterschap Rivierenland, Staatsbosbeheer, Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie en Brabants Landschap .


blz. 5 van 41

De uitdaging De NHW was de meest uitgewerkte en daardoor meest indrukwekkende verdedigingslinie van ons land en functioneerde officieel van 1815 tot 1963. Na 1945 verloor het systeem geleidelijk zijn noodzaak, het onderhoud aan de bouwwerken kwam op een laag pitje te staan en de beperkingen die de Waterlinie stelde aan de landbouw en stadsuitbreiding kwamen te vervallen. Na 1963 verbrokkelde ook het beheer. De terreinen verloren steeds meer van hun historische sporen. In de Nota Belvedere uit 1999 heeft het Rijk 70 gebieden benoemd waaraan de cultuurhistorie van Nederland goed valt af te lezen. De NHW is één van de meest omvangrijke Belvederegebieden. Vervolgens is de NHW in de Derde Architectuurnota (2000) aangewezen als één van de 10 ‘Grote Projecten’ en is een proces in gang gezet dat moet leiden tot het beschermen en renoveren van dit belangrijke erfgoed. De (hernieuwde) aandacht voor de NHW heeft geleid tot tal van regionale en lokale initiatieven. Als belangrijke stap in het proces is in december 2003 het Linieperspectief Panorama Krayenhoff door de Ministerraad vastgesteld. Het Linieperspectief geldt als basis voor de ontwikkeling van de NHW. In het Linieperspectief wordt beschreven dat, hoewel de militaire noodzaak van de NHW is verdwenen, de Waterlinie nog wel degelijk van betekenis is. Het Linieperspectief kent drie ambities toe aan de NHW: o als deel van het ‘nationale geheugen’ draagt de NHW bij aan het historische besef en de regionale identiteit; o de NHW is de rustige en groene tegenhanger van het stedelijk netwerk; o als hydrologische machinerie kan de NHW wezenlijk bijdragen aan het gemoderniseerde ste waterbeheer van de 21 eeuw. In de Bestuursovereenkomst Nieuwe Hollandse Waterlinie is de doelstelling voor het project geformuleerd. Deze luidt als volgt: “Het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie stelt zich ten doel de Waterlinie als onderdeel van het Nederlands cultureel en landschappelijk erfgoed tot een herkenbare ruimtelijke eenheid te maken en deze duurzaam in stand te houden. Hiertoe zullen eigentijdse functies (zoals recreatie en toerisme, waterbeheer, landbouw, natuur, verkeer en vervoer) nader worden ingevuld c.q. aan de Linie worden toegevoegd, met als uitgangspunt de Belvederegedachte: ‘Behoud door Ontwikkeling’ “ Het is voor ons de uitdaging om, met dit doel voor ogen en het Linieperspectief als leidraad, de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de projectenveloppen Diefdijk en Loevestein in haar nieuwe vorm uiterlijk 2020 te realiseren.


blz. 6 van 41

2

GEZAMENLIJKE AMBITIES EN DOELEN

Om de stap naar uitvoering van projecten planmatig en onderbouwd te zetten, vertalen wij de ambities, zoals vastgelegd in de Bestuursovereenkomst van 1 september 2005, naar doelen voor beide enveloppegebieden. Het is de ambitie van de ondertekenaars van de Bestuursovereenkomst om in 2020 de volgende acht resultaten te hebben bereikt: 1. de Nieuwe Hollandse Waterlinie is in de beleving van Nederlanders (cultuurhistorisch en recreatief) en buitenlanders (toerisme) een herkenbaar, samenhangend gebied met enkele specifieke attracties en heeft actuele betekenis in de ruimtelijke ordening als oostrand van het Groene Hart; 2. de kenmerkende onderdelen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als bedoeld in het Linieperspectief zijn door het ruimtegebruik duurzaam gegarandeerd en planologisch veiliggesteld; 3. alle fysieke, kenmerkende onderdelen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als bedoeld in het Linieperspectief zijn duurzaam behouden, bereikbaar en waar nodig onderling verbonden; in een deel van de fortcomplexen zijn eigentijdse functies ontwikkeld; 4. in het liniegebied zijn ook andere ruimtelijke ontwikkelingen die het beeld (door bijvoorbeeld waterberging en ruimtelijke (groen/rode) verdichting) en de continuïteit (bijvoorbeeld recreatieve ontsluiting en natuurontwikkeling) van de Nieuwe Hollandse Waterlinie versterken, gerealiseerd; 5. de hoofdverdedigingslijn, de open velden, de liniegezichten en de verdichtingsvelden zijn hierbij kaderstellend; 6. er zijn locaties waar de historie en de werking van de Nieuwe Hollandse Waterlinie kan worden gedemonstreerd (virtueel en/of fysiek); 7. de Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft de status van UNESCO - werelderfgoed; 8. er is een organisatie die de duurzame instandhouding van de Nieuwe Hollandse Waterlinie waarborgt. In de enveloppegebieden willen wij bovendien: De Linie duurzaam in stand houden door eigentijdse ruimtelijke ontwikkelingen toe te laten, als deze geënt zijn op de cultuurhistorische waarde van de Linie. Niet historiserend omgaan met de monumentale (water)bouwkundige elementen van de Linie; ste duidelijk laten zien wat de toevoegingen uit de 21 eeuw aan de Linie zijn; nieuwe toevoegingen dienen altijd omkeerbaar te zijn. Bij ontwikkeling van militair erfgoed als kwaliteiteis stellen dat authenticiteit gehandhaafd blijft. De Linie als deel van het ‘nationaal geheugen’ bij laten dragen aan het historisch besef en aan onze regionale identiteit. Zorg dragen voor een maximale beleving van het Liniegebied, in het bijzonder van de schootsvelden. Omdat de fascinatie en charme van de Linie mede schuilt in het feit dat zij op veel plaatsen onzichtbaar is, terughoudend omgaan met het plaatsen van allerlei informatiepanelen en routebordjes. Een goede communicatie met alle maatschappelijke en ambtelijke organisaties tot stand brengen als essentiële voorwaarde voor het welslagen van onze uitvoeringsaspiraties. De kwaliteitscriteria, zoals geformuleerd door de Liniecommissie (verwoord in bijlage 2), onverkort overnemen en de projectvoorstellen daaraan al globaal toetsen. Wij willen de Linie in de projectenveloppen Diefdijk en Loevestein, in lijn met Panorama Krayenhoff, verder ontwikkelen als rustige en groene contramal van de verstedelijking in de Deltametropool. Dit geldt mutatis mutandis ook voor Fort Pannerden, dat zich positioneert als cultuurhistorische parel in het Nationaal Landschap Gelderse Poort, ten oosten van de verstedelijkingsas Arnhem – Nijmegen. Ons streefbeeld is dat in 2020 de Nieuwe Hollandse Waterlinie er uit ziet als een herkenbaar systeem de van militaire defensiewerken uit de 19 eeuw, dat met bezieling bruikbaar is gemaakt voor wensen uit ste de 21 eeuw en is ingebed in een landschap met een lage dynamiek. Dit houdt in dat wij niet alleen streven naar de ontwikkeling van de Waterlinie zelf, maar dat we de Linie ook als strategisch wapen zullen inzetten om andere ruimtelijke ontwikkelingen, die een relatie hebben met genoemde ambities en doelen, te stimuleren, kwalitatief op te vijzelen of zo nodig tegen te houden. Ambities projectenveloppen Diefdijk en Loevestein

blz. 7 van 41


blz. 8 van 41

3

PROJECTENVELOPPE DIEFDIJK

3.1

Identiteit en doelen

Identiteit Voor een goed inzicht in de enveloppe Diefdijk hebben wij in bijlage 1 een beknopt overzicht van de belangrijkste elementen van de Linie opgenomen. Uit dit overzicht trekken wij drie conclusies die de identiteit van het gebied bepalen. 1. De NHW manifesteert zich als een systeem: wij beschouwen haar als een samenhangend geheel van landschappelijke onderdelen en specifieke militaire elementen. 2. De hoofdverdedigingslijn is in projectenveloppe Diefdijk heel manifest aanwezig. De 15 km lange, boven maaiveld liggende, continue lijn van Diefdijk, Meerdijk en Nieuwe Zuiderlingedijk, met sluizen, forten, kazematten en groepsschuilplaatsen vormt een zeer markante cultuurhistorische gradiënt. De hoofdverdedigingslijn is in geen enkele andere enveloppe zo prominent aanwezig. Deze lijn, samen met de aansluitende Goilberdingerdijk op de zuidelijke Lekoever, laten wij dan ook het verbindend element zijn voor de uit te voeren projecten. 3. De relatieve afwezigheid van bebouwing, de openheid, is karakteristiek voor het gebied. Deze openheid is zowel aanleiding voor als gevolg van de militaire functie als schootsveld en inundatiegebied. Doelen De ambities uit de Bestuursovereenkomst en het behoud van de genoemde identiteit hebben wij voor de Diefdijk uitgewerkt in de volgende doelen. Nieuwe functies voor forten o Herstel en transformatie van Het Werk aan ’t Spoel tot multifunctionele ontmoetingsplaats voor geïnteresseerden in cultuur en natuur. o Fort Everdingen openstellen met kleinschalige publieke functie, in nauwe samenhang met de ontwikkeling van Fort Honswijk en Het Werk aan ’t Spoel. o Openstelling en landschappelijke inpassing van Werk op de spoorweg bij de Diefdijk. o Fort Asperen, in samenhang met Fort bij de Nieuwe Steeg, uitbouwen als centrum van de cultuur(historische), ecologische en recreatieve ontwikkeling rond het Lingeacces, daarbij gebruik makend van de Toekomstvisie Fort Asperen. o De unieke kwaliteiten van Fort bij de Nieuwe Steeg maximaal benutten voor een diversiteit aan ontwikkelingsmogelijkheden. o Fort Pannerden restaureren en een multifunctioneel gebruik, met accent op natuur- en cultuurrecreatie, mogelijk maken. o In forten met een publieke functie (in ons gebied Het Werk aan ‘t Spoel, Fort Everdingen, Fort Asperen, Fort bij de Nieuwe Steeg en Fort Pannerden) het verhaal van de Linie aanschouwelijk uitleggen. Recreatie en toerisme o De samenhang tussen alle objecten en gebieden van de Linie in het veld duidelijk maken door uitbreiding van recreatieve routes. o De vier dijken benutten als landschappelijke dragers voor wandel- en fietsroutes. o De open velden recreatief ontsluiten met wandel-, fiets-, kano- en schaatsroutes. o Bij nieuwe bestemmingen, zoals waterberging, landgoederen en natuurgebieden, de publieke bruikbaarheid veiligstellen en toeristisch ontsluiten door inrichtingsmaatregelen voor recreatief medegebruik. o Het aanbieden van toeristisch/recreatieve arrangementen. Landschap en beleving o De opgave is enerzijds de karakteristieke openheid (in casu de relatieve afwezigheid van bebouwing) van het gebied te versterken en anderzijds economische ontwikkelingen mogelijk te maken. De inrichting van de inundatievelden willen wij zodanig vorm geven dat deze past in de militair-historische karakteristiek ervan, daarbij rekening houdend met het bestaand gebruik en nieuwe ontwikkelingen. Om hier het juiste evenwicht te vinden is onderzoek naar de beleving van de openheid nodig. Ambities projectenveloppen Diefdijk en Loevestein

blz. 9 van 41

o

Groene verdichting in de vorm van bos en kleine landschapselementen ten westen van de Diefdijk realiseren ter vergroting van de belevingswaarde van de Waterlinie.

Restauratie o De verdedigingswerken bouwkundig consolideren, zodat deze voor verder verval worden behoed. o Achterstallig onderhoud van de (water)bouwkundige elementen wegwerken. Water o De veiligheid, die de dijken op de hoofdverdedigingslijn en de Goilberdingerdijk bieden, voor de toekomst garanderen door deze permanent op voldoende sterkte te houden. o Het gebied pal ten oosten van de hoofdverdedigingslijn vernatten, niet alleen uit een oogpunt van cultuurhistorie, maar evenzeer als bijdrage aan de robuuste ecologische verbinding en e aan de regionale waterberging (Waterbeheer 21 eeuw). Natuur o De Linie langs de Nieuwe Zuiderlingedijk, Meerdijk en Diefdijk ontwikkelen als onderdeel van de robuuste ecologische verbinding van Biesbosch naar Lek. o De bestaande habitats voor de Vleermuis beschermen. Rode functie o De landschapsontwikkeling langs de geaccordeerde stedelijke uitbreiding aan de westrand van Culemborg, de enige majeure bouwopgave in de enveloppe Diefdijk, zodanig vorm geven dat zij een bijdrage levert aan de herkenbaarheid van de NHW. o In de strook ten noorden van de Nieuwe Zuiderlingedijk landgoederen met opgaande beplanting tot stand brengen met randvoorwaarde dat er voldoende waterbuffering is in natuurgebied Nieuwe Zuiderlingedijk; de revenuen hiervan aanwenden voor realisering van de robuuste ecologische verbinding.


blz. 10 van 41

3.2

Uit te voeren projecten

De in paragraaf 3.1 genoemde cultuurhistorische gradiënt, gevormd door de vier dijken, die zo specifiek is voor de projectenveloppe Diefdijk, zal het verbindend element gaan worden voor de projecten die wij in petto hebben. Om onze ambities te realiseren ondersteunen wij de volgende projecten van harte. Wij zullen ons tot het uiterste inspannen deze tot uitvoering te brengen. In onderstaande tabel zijn de projecten per thema gerubriceerd met daarachter tussen haakjes de vermelding van hun bijdrage aan de realisering van de Gebiedsvisie Zuid / Panorama Krayenhoff. Zij zijn eveneens aangeduid op bijgaande kaart. Allereerst brengen wij de projecten naar voren die dankzij inzet, assertiviteit en fondsen uit ons gebied nu al in uitvoering zijn. De financiering hiervan is rond. Daarnaast hebben afgelopen tijd verschillende partners in ons gebied zich gezamenlijk ingespannen om kansrijke projecten te ontwikkelen, die bijdragen aan de revitalisering van de Linie. Velen zijn dus al actief; wij proberen voor het vervolg alle energie te bundelen. Wij zullen deze projecten in de volgende fase van de uitwerking van de enveloppe Diefdijk programmeren. In uitvoering zijnde projecten nr D1 D2 D3 D4

D5

projectnaam initiator Herstel militaire artefacten op provincie Gelderland Fort Asperen

doelstelling kosten zichtbaar maken betonnen groepschuilplaatsen en kazematten 13.000 op fortterrein, zodat beleefbaarheid van fort als afweermiddel wordt vergroot Ontwikkeling Marketingplan gemeente Culemborg volledig overzicht van toeristisch-recreatieve mogelijkheden en 24.000 voor Het Werk aan ‘t Spoel communicatiemedia Tentoonstelling Extra Forte Stichting Fort Asperen Fort Asperen als cultuurfort, met internationale contacten: onbekend in Fort Asperen Oostende, Bellinzona en Helsinki, èn positie fort binnen NHW Ontwikkeling uitvoeringsplan Koninklijke ontwikkelen van planconcept om bestaande routes aan elkaar te 90.000 ‘& Route’ Nederlandse Hippische koppelen met daarbij verwijzingen naar kunst(manifestaties) Sportfederatie, regio Gelderland opknappen en openstellen kanonkazemat 70.000 Kanonkazemat Diefdijk-Zuid provincie Gelderland (excl. BTW)

D6

Robuuste entree NHW door Diefdijk

RWS

eigentijdse vormgeving van vergrote coupure als gevolg van verbreding A2, met uitzichtpunt over inundatievelden

D7

Waterliniepad door inundatievelden Culemborg Inrichting Molenkade

gemeente Culemborg

onderdeel van LAW Waterliniepad

provincie Gelderland, gemeente Culemborg, Staatsbosbeheer en Waterschap

inrichting van 130 ha robuuste ecologische verbinding, herstel 3 militair erfgoed, 100.000 m waterberging, aanleg wandelroute

D8


blz. 11 van 41

financiering status financiering is rond gereed: 2005 financiering is rond gereed: 2005 financiering is rond gereed: 2005 financiering is rond gereed: 2005

financiering is rond met gelden van provincie onbekend financiering is rond met gelden van V&W 38.685 financiering is rond; 20% BIRK-subsidie 2.872.093 RUP / Nat. Lands. Provincie, BIRK, Waterschap, gemeente; nog overleg over verdeelsleutel

gereed: quick win 2006 gereed: 2006 gereed: 2006 gereed: quick win 2007

nr

projectnaam

initiator

doelstelling

kosten

financiering

status

Kansrijke nieuwe projecten Nieuwe functies voor forten (duurzame instandhouding forten door eigentijdse functies) D9 Werk aan ' t Spoel gemeente Culemborg herstel en transformatie tot ontmoetingsplaats voor geïnteresseerden in cultuur en natuur met horeca, atelier, bezoekerscentrum, amfitheater, dakloos museum, multifunctioneel centrum, overnachtings-gelegenheid voor passanten en startpunt voor excursies 1 D10 Fort Everdingen gemeenten Vianen en na overdracht door Defensie fort openstellen in nauwe Culemborg samenhang met ontwikkeling Fort Honswijk en Het Werk aan ‘t Spoel 2 D11 Fort Asperen fase 1 Het Stichting Fort Asperen fort wordt kunsteiland; dam wordt brug; bouwkundige staat fort Kunsteiland consolideren; taveerne vernieuwen tot kunstrestaurant; renovatie van fort is voorwaarde voor continuering kunstmanifestaties D12 Fort Asperen fase 2 Het Staatsbosbeheer zichtbaar maken van totale Lingeacces; integratie van cultuur, Lingeacces recreatie en cultuurhistorie D13 Fort Asperen fase 3 Het Staatsbosbeheer ontwikkeling tot cultuurpark van Lingeacces met Fort bij de Cultuurpark Nieuwe Steeg met nieuwe mogelijkheden voor cultuurhistorie, kunstmanifestatie en natuurbeleving D14 Herstel brug Fort bij de Staatsbosbeheer herstel brug over fortgracht als essentiële voorwaarde voor Nieuwe Steeg nieuwe bestemmingen

3

1.005.800 20% BIRK(excl. BTW) subsidie)

2.900.000

240.000

D15

Restauratie Fort Pannerden fase 2

gemeente Lingewaard

fort geschikt maken voor volledige openbare toegankelijkheid

1.418.450 (excl. BTW)

D16

Restauratie Fort Pannerden fase 3

gemeente Lingewaard

fort geschikt maken voor multifunctioneel met accenten op natuur- en cultuurrecreatie en vleermuisfunctie

1.106.550 (excl. BTW)

Nat. Landschap, start Staatsbosbeheer, najaar Provincie en Nat. 2005 Project NHW; er is nog overleg over verdeelsleutel 10% bijdrage gemeente Lingewaard 10% bijdrage gemeente Lingewaard

1 Voor Fort Everdingen wordt ten laste van projectenveloppe Linieland een noodrestauratie voorbereid (initiatoren: gemeenten Vianen en Culemborg; inhoud: noodrestauratie; kosten 2006); quick win 2 Rond de functietoekenning aan de forten Asperen en Nieuwe Steeg hebben zich onlangs nieuwe inzichten voorgedaan, die nog niet geheel zijn uitgekristalliseerd. 3 Fase 1 van Restauratie Fort Pannerden is verderop opgenomen onder het thema restauratie.


blz. 12 van 41

quick win

250.000; start

nr projectnaam initiator doelstelling kosten Recreatie en toerisme (ontwikkeling toeristisch/recreatief product) D17 Fiets- voetveer over de Lek gemeente Vianen veer voor wandelaars en fietsers tussen Fort Honswijk, Het 100.000 Werk aan ’t Spoel en fort Everdingen gedurende de zomermaanden D18 Versterking Diefdijk Waterschap versterking Diefdijk benutten voor veiligheid fietsers en Rivierenland wandelaars en articulatie hoofdverdedigingslijn Recreatiemaatschappij herstel oude vaarverbinding met kansrijke ideeën, voor NHW, D19 Herstel trekvaartroute 4 Rivierengebied zoals kanoroute, informatiepanelen en waterberging Culemborg – Zaltbommel ; D20 Realisering infrastructuur ‘& Stimuleringsprogramm uitvoeren van planconcept om bestaande routes aan elkaar te Route’ a Economie koppelen; markering schootsvelden en inundatiehoogten Rivierenland (StER) D21 Kanoroute door Recreatiemaatschappij kanoroute door inundatiegebieden inundatiegebieden Rivierengebied D22 Schaatsroute door Recreatiemaatschappij schaatsroute door inundatiegebieden inundatiegebieden Rivierengebied D23 Waterliniepad benutten voor gemeenten Waterliniepad benutten voor ommetjes vanuit bewoningskernen lokale ommetjes D24 Waterliniepad inzetten als Wandelplatform / LAW Waterliniepad benutten voor wandelroute tussen stations NS-wandelroute Culemborg en Leerdam D25 Bewegwijzerde fietsroute Recreatiemaatschappij fietsroute met lussen in de vorm van een 8, zodat maatwerk Rivierengebied mogelijk is, aansluitend op Hollandse Waterlinieroute in provincie Utrecht en voort te zetten in enveloppe Loevestein D26 Versterking Goilberdingerdijk Waterschap versterking in kader van Ruimte voor de Rivier benutten voor Rivierenland veiligheid fietsers en wandelaars Landschap en beleving (herkenbaarheid Nieuwe Hollandse Waterlinie) (zie ook D18) D27 Waarneembaarheid Pact van Loevestein uitwerken eigentijdse waarneembaarheid hoofdverdedigingslijn hoofdverdedigingslijn als beeldmerk voor NHW (heeft ook betrekking op enveloppe Loevestein) D28 Onderzoek beleefbaarheid Pact van Loevestein ruimtelijk onderzoek naar beleefbaarheid van NHW, accessen, forten vanaf de hoofdverdedigingslijn en inundatievelden als basis voor bestemmingsplannen en beheerplannen (heeft ook betrekking op enveloppe Loevestein) D29 Landschappelijke inpassing Staatsbosbeheer landschappelijke inpassing fort (kunst, cultuur, natuur); fort Werk aan de Diefdijk zichtassen herstellen; met inpassing recreatieve routestructuren en bereikbaarheid kraanbrug D30 Landschappelijke verdichting Zuidhollands verhoging belevingswaarde door aanleg van bos en kleine ten westen van Diefdijk Landschap landschapselementen 4

Ligt zowel in projectenveloppe Diefdijk als Loevestein.


blz. 13 van 41

financiering

status

20% BIRK-subsidie kans

idee idee idee idee idee kans

onder meer Staatsbosbeheer

idee

onder meer Staatsbosbeheer

idee

idee

nr projectnaam initiator D31 Aanpassing uiterlijk rotonde op kruising Diefdijk / Prijssche weg D32 Enkele groepsschuilplaatsen geschikt maken tot uitkijkpunten Restauratie (instandhouding bouwkundige objecten) D33 Restauratie kraanbrug en Staatsbosbeheer toegangsbrug Werk aan de Diefdijk D34 Restauratie waaiersluis Asperen D35 Restauratie Fort Pannerden gemeente Lingewaard fase 1

doelstelling rotonde een NHW-uitstraling geven

kosten

financiering

enkele groepsschuilplaatsen geschikt maken dat zij als uitkijkpunt over de inundatievelden kunnen dienen

idee

restauratie zeldzame kraanbrug en toegangsbrug

150.000

restauratie van gemeentelijk monument waaiersluis bij Fort Asperen eenmalige restauratie met beperkte toegankelijkheid

750.000

Bij de NHW zijn onder meer de volgende maatschappelijke organisaties betrokken:


blz. 14 van 41

quick win

1.425.000 RUP, 10% bijdrage (excl. BTW) gemeente Lingewaard

Water (benutting NHW voor waterberging en vernatting) (zie ook onder thema natuur) (zie ook D18) D36 Oplossen van regionaal Waterschap waterbergingsprobleem oplossen in inundatievelden waterbergingsprobleem in Rivierenland inundatievelden D37 Vernatting omgeving Fort bij Staatsbosbeheer en in combinatie met project Fort Asperen fase 3 omgeving van de Nieuwe Steeg Waterschap fort een extra functie geven voor waterberging en recreatief Rivierenland medegebruik; in combinatie met D 36 Natuur (realisering robuuste ecologische verbinding) (zie ook onder thema water) D38 Vernatting Polder De Geeren Staatsbosbeheer en stapsteen in robuuste ecologische verbinding, waterberging, Waterschap inundatie en recreatieve mogelijkheden; in combinatie met D 36 Rivierenland D39 Vernatting langs de rest van bij beëindiging van huidige pachtcontracten afspraken maken de oostzijde van de Diefdijk over verwerving en ontwikkeling van natte natuur Rode functie (uitwerking natte stadsrand Culemborg) D40 Westrand Culemborg C.V. groene en blauwe inrichting van 96 ha aan westrand stedelijke 20% BIRK-subsidie Ontwikkelingsmaat bebouwing van Culemborg 21.714.920 schappij Parijsch (excl. BTW) Proces, kennisvermeerdering, samenwerking, draagvlakvergroting ((voorwaarden voor) uitvoering Panorama Krayenhoff) D41 Inventarisatie LiniePact van Loevestein bestaande (incomplete) inventarisatie vervolmaken, met name elementen wat betreft de waterbeheersingswerken D42 Instelling maatschappelijke Pact van Loevestein 5 klankbordgroep uit streek 5

status idee

kans win / win

nr projectnaam D43 Gebiedsvisie Linieland

D44

initiator Enveloppecommissie Linieland

Internationale samenwerking van Fort Asperen

doelstelling opstellen gebiedsvisie met accent op Lekacces

Internationale samenwerking met drie of meer gelijkgestemde forten in EU om gezamenlijk voor EU-middelen in aanmerking te komen

Oral history uit NHW

registratie van belevenissen van mensen in relatie tot Linie via interviews en vroeger geschreven artikelen uit kranten en tijdschriften, in samenwerking met heemkundige verenigingen Structureel beheer (bescherming en handhaving Linie-objecten) D46 Onderhoudsploeg voor Linie- Monumentenwacht onderhoudsplan voor elk element opstellen en kleine ingrepen elementen Gelderland en Stichting meteen uitvoeren Landschapsbeheer Gelderland D47 Regeling met opstellen van regeling met beheersvergoeding / beheersvergoeding / onderhoudssubsidie voor kleine Linie-elementen op particuliere onderhoudssubsidie voor terreinen kleine Linie-elementen D45

• • • • • • • • • • • • • • • •

Bewonersgroepen Stichting Werk aan het Spoel Stichting Fort Asperen Stichting Fort Everdingen Stichting Fort Nieuwe Steeg Historische Vereniging Asperen; Genootschap A.W.K. Voet van Oudheusden Vereniging Lekuiterwaarden Vereniging Lingelandschap Natuur- en Vogelwacht Culemborg, Natuur- en Vogelwacht Vianen Terreinbeherende organisaties: Staatsbosbeheer, Geldersch Landschap, Utrechts Landschap en Zuidhollands Landschap Milieuadviesraad Culemborg Agrarische natuur- en landschapsverenigingen zoals Den Hâneker en Veranel Agrariërs: LTO Noord Kamer van Koophandel Rivierengebied Regionaal Bureau voor Toerisme Rivierenland (RBT) Recreatiemaatschappij Rivierengebied


blz. 15 van 41

kosten 60.000

financiering komt ten laste van projectenveloppe Linieland

status start najaar 2005 idee

idee

idee

idee

quick win Linie land


blz. 16 van 41

3.3

Uitvoeringsstrategieën

Hierboven hebben wij onze ambities en doelen neergezet. Sommige zijn al op korte termijn te realiseren, andere zullen een veel langere looptijd vergen. Onze strategie is om bij de uitvoering ervan pragmatisch te werk te gaan. Dat wil zeggen dat wij de uitvoering van initiatieven, die wij en anderen reeds genomen hebben en die momenteel min of meer obstakelloos realiseerbaar zijn, zullen prioriteren. Ook zullen wij flexibel en adequaat inspelen op financieringsbronnen die Rijk en EU ons in het vooruitzicht stellen. Zoals al aangekondigd in de inleiding is onze volgende stap voor het komend half jaar de opstelling van een programmaplan. Hierin zullen per project de onderliggende doelen worden geëxpliciteerd en vervolgens per doel de daarvoor in aanmerking komende kostendragers in beeld worden gebracht. Bij het voorbeeldproject Molenkade zijn hier al met succes ervaringen opgedaan. Algemeen Voorbeeldprojecten opzetten en gebiedsvisies maken voor de inundatievelden. Opstellen van een Landschapsontwikkelingsplan door de gemeenten Geldermalsen en Lingewaal, met bijzondere aandacht voor het Lingeacces. De exploitatie van de forten Het Werk aan ’t Spoel, Everdingen, Asperen, bij de Nieuwe Steeg en Pannerden minder kwetsbaar maken door te streven naar een mix van gebruiksmogelijkheden, waarbij kleinschaligheid voorop blijft staan. Via ‘werk met werk maken’ Linie-doelen realiseren, bijv. bij versterking Diefdijk recreatieve routes veiliger maken. Een actieve grondverwervingsstrategie inzetten waar in ieder geval bij pachtbeëindiging van Domein-gronden de betreffende de gronden via DLG beschikbaar komen voor de NHW. Samenwerking met de toeristische sector bevorderen, omdat de Linie een uitstekende aanvulling vormt op het rustige karakter en de bestaande toeristische attracties van ons gebied, zoals het rivierenlandschap, oude stadjes, bloesem, glas, culturele evenementen en watersport. Deugdelijke overeenkomsten afsluiten over het structureel beheer van bouwwerken, voordat tot restauratie wordt overgegaan. Eigendom en beheer adequaat regelen van Linie-elementen, die geen economische of waterhuishoudkundige functie meer hebben, zoals sluizen en groepsschuilplaatsen. Het instellen van een fonds waaruit de voorfinancieringskosten van het opstellen van bestekken kunnen worden bestreden. Ruimtelijke ordeningsstrategieën In onze uitvoeringsstrategie omarmen wij naast de traditionele toelatingsplanologie ook de ontwikkelingsplanologie. In Nederland bestaat een lange traditie van toelatingsplanologie. In grote lijnen geldt hierbij dat een overheidsorganisatie een ruimtelijk plan maakt met daarin de meest gewenste ontwikkelingen in het plangebied (zoals een streekplan) of een plan ontwerpt waarin de gronden in het plangebied bepaalde bestemmingen krijgen (zoals een bestemmingsplan). Bij ontwikkelingsplanologie staat niet het toelaten (en verbieden) van ontwikkelingen voorop, maar het actief initiëren van ontwikkelingen door overheid èn betrokkenen. Bij deze actieve opstelling is het van cruciaal belang dat de betrokkenen oog hebben voor elkaars belangen. Niet alleen uit onderling respect en vertrouwen, maar vooral om win-win sitiuaties te kunnen creëren die er voor zorgen dat het gezamenlijke resultaat meer wordt dan de som der delen. Een eerste voorwaarde voor succes zijn actuele streek- en bestemmingsplannen, die zijn toegesneden op de genoemde ambities en doelen. • Streekplan Op 29 juni 2005 hebben Provinciale Staten van Gelderland het Streekplan Gelderland 2005 vastgesteld. In dit streekplan neemt de Provincie alle ruimtelijke regimes uit Panorama Krayenhoff over, met dien verstande dat voor de ‘open velden’ geldt dat - al dan niet gerealiseerde - bestaande bestemmingen ongewijzigd blijven. Het beleid voor de ‘open velden’ is de openheid niet aantasten. Uitbreiding en nieuwbouw is mogelijk binnen of aansluitend op bestaande bouwpercelen. Uitbreiding en nieuwbouw tot aaneengesloten glastuinbouwgebied is niet gewenst. Nagenoeg het gehele gebied van de NHW wordt door het streekplan tot het ‘groenblauwe raamwerk’ gerekend en valt daarmee binnen de selectieve beleidsinzet van de Provincie. Voorts is de NHW aangemerkt als ‘Waardevol Landschap’, in lijn met de begrenzingen van het Nationaal Landschap NHW uit de Nota Ruimte. Het provinciaal beleid voor Waardevolle Landschappen is het behouden en versterken van de landschappelijke kernkwaliteiten. Adressering projectenveloppen Diefdijk en Loevestein (versie 21 september 2005)

blz. 17 van 41

In het streekplan Gelderland zijn onder meer streekplanuitwerkingen voorgesteld voor de Nationale Landschappen NHW en Gelderse Poort en voor de definitieve begrenzing van de regionale waterberging, alsmede een streekplanherziening voor de herbegrenzing van de Ecologische HoofdStructuur (EHS) en de doorwerking van de Planologische KernBeslissing (PKB) Ruimte voor de Rivier. Het streekplanbeleid wordt uitgevoerd door realisatie van projecten (uitvoering via ontwikkelingsplanologie), zo mogelijk via Publiek-Private Samenwerkingsconstructies (PPS) en door doorwerking van streekplanbeleid naar regio’s en gemeenten (uitvoering via toelatings-planologie). • Bestemmingsplannen Op gemeentelijk niveau zullen de bestemmingsplannen binnenkort worden aangepast aan de hierboven genoemde ambities en doelen, met inachtneming van het bestaand agrarisch gebruik. Voorts wordt ernaar gestreefd waardevolle ensembles van Waterlinie-elementen op termijn als beschermd stads- en dorpsgezicht conform de Monumentenwet (art. 35) te beschermen. Nog net op tijd vòòr de bevriezing van de Rijksmonumentenlijst door de staatssecretaris van OCW, heeft de Stichting Militair Erfgoed verzocht zeventien NHW-elementen in de gemeente Geldermalsen, alsmede de inlaatsluis, de sluisbeer en het inundatiekanaal bij Fort Everdingen in de gemeente Vianen aan te wijzen als beschermd rijksmonument. Beide gemeenten ondersteunen deze aanvraag voor hun grondgebied. Financiën Vanuit de Nota Belvoir hebben Gedeputeerde Staten van Gelderland voor 2005 125.000 gereserveerd voor de Linie. Jaarlijks willen GS de Belvoir-gelden voor een groot deel inzetten als cofinanciering om Rijks- en EU-middelen naar de Linie te halen. De hoogte van de Belvoir-gelden voor de NHW voor volgende jaren is afhankelijk van het binnenkort op te stellen programmaplan. Als noviteit melden wij het ‘Gelders Cultuurfonds voor Monumenten’, waarin het Prins Bernhard Cultuurfonds, het Nationaal Restauratiefonds en de provincie Gelderland samenwerken. Dit fonds wordt ingezet bij de restauratie van bouwkundige werken van de Linie. De revenuen uit nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen en nieuwe economische dragers (bijv. via PPSconstructies) in de Linie willen wij benutten voor realisering van publieke NHW-doelen. Voor de uitvoering van projecten staat de ‘instrumentenkoffer’ ten dienste, die is weergeven in bijlage 2 van de Bestuursovereenkomst NHW. Voorbeelden van Rijksinstrumenten zijn Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) met daarin gelden voor grondverwerving voor de EHS, inrichting EHS, Landinrichting, Nationaal Landschap, Subsidie Gebiedsgericht Beleid (SGB) (verdroging); Subsidieregeling Restauratie Monumenten en Ruimte voor de Rivier. Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland ondersteunen de NHW vanuit hun Agenda Vrije Tijd 20062010. Voor deze periode heeft de provincie jaarlijks subsidiegelden beschikbaar voor de ontwikkeling van (cultuur-)toeristisch/recreatieve arrangementen. Overige uitvoeringsstrategieën Gedeputeerde Staten van Gelderland maken op basis van het streekplan afspraken met de onderscheiden regio’s in hun provincie over de ruimtelijke opgave en de keuze van projecten. Deze afspraken worden neergelegd in Regionale Uitvoeringsprogramma’s (RUP). In het RUP Rivierenland is de NHW als een belangrijk project aangemerkt. Daarnaast is een uitvoeringsprogramma aangekondigd voor het Nationaal Landschap NHW, op grond van de kernkwaliteiten: o samenhangend systeem van forten, dijken, kanalen en inundatiekommen o groen en overwegend rustig karakter o openheid. Het Pact van Loevestein gaat er vanuit dat het binnenkort op te stellen programmaplan voor de twee projecteneveloppen tevens het uitvoeringsprogramma van het Nationaal Landschap NHW is. Lering trekkend uit de stadsvernieuwing en de praktijk van de Nota Belvoir zullen wij een infrastructuur voor de uitvoering van projecten opzetten en partijen als architecten, aannemers, ontwerpers, bedrijven en organisaties daartoe mobiliseren. Van het grootste belang is dat er besteks- en uitvoeringsgerede plannen zijn om flexibel te kunnen inspelen op zich voordoende financiële kansen. Wij zullen de initiatoren van de projecten hier voortdurend op wijzen.

Adressering projectenveloppen Diefdijk en Loevestein (versie 21 september 2005)

blz. 18 van 41

Geen aparte uitvoeringsstructuur nodig De ‘autonome’ ontwikkeling (dus zonder dat er sprake is van een projectenveloppe Diefdijk) geeft globaal het volgende beeld. Het streekplan en het overig ruimtelijk beleid onderstrepen op hoofdlijnen onze ambities en doelen; er zijn geen grote ruimtelijke bedreigingen voor de NHW te duchten. Een tweetal belangrijke Linieprojecten zijn in de fase van voorbereiding c.q. uitvoering, te weten de mede met BIRK-gelden te realiseren werken in Culemborg, met de gemeente als trekker, en de versterking van de Diefdijk onder verantwoordelijkheid van Waterschap Rivierenland. Twee andere grote projecten verkeren in de initiatieffase. Dit zijn de gebiedsontwikkeling rond het Fort bij de Nieuwe Steeg, waar Staatsbosbeheer en de gemeente Lingewaal zich momenteel sterk voor maken, en de rehabilitatie van Fort Pannerden, waarvoor Staatsbosbeheer en de gemeente Lingewaard op de bres staan. Het herstel van Fort Asperen is vooralsnog afhankelijk van restauratiesubsidies en de publieke functie van Fort Everdingen komt in beeld, zodra dit door Defensie is overgedragen. Al deze gezichtsbepalende projecten hebben hun eigen uitvoeringsstructuur. Hieruit concluderen wij dat er bij ons geen behoefte bestaat aan een nieuwe uitvoeringsstructuur. In de projectenveloppe Diefdijk kan daarom snel met de daadwerkelijke uitvoering van de projecten uit paragraaf 3.2 worden begonnen. Rol projectteam Het projectteam Diefdijk is de verbindende factor tussen alle projecten, maar heeft niet de rol van uitvoerder. De verantwoordelijkheid voor de projecten ligt altijd bij één of meer afzonderlijke partijen binnen of buiten het Pact van Loevestein. Middels het projectteam houden de betrokken partijen gezamenlijk de grote lijn van Panorama Krayenhoff, Gebiedsvisie Zuid, en de ambities van de enveloppe Diefdijk in de gaten en wordt er onderling kennis uitgewisseld over actuele zaken en over de aanpak van projecten. Het projectteam vervult een rol bij het constateren van eventuele lacunes in de uitvoering van de ambitie. Bovendien kan het projectteam een rol spelen bij het verwerven van provinciale, Rijks- en Europese gelden. Wensen voor ondersteuning via rijksprojectenveloppe Tijdens het opstellen van dit rapport voor de enveloppe Diefdijk zijn wij op de onderstaande leemten en wensen gestuit. Hiervoor vragen wij dringend aandacht van de Liniecommissie, c.q. de vulling van de rijksenveloppe. • Documentatie en oude bouwtekeningen van militair-historische elementen digitaliseren en beschikbaar stellen voor behoud door ontwikkeling • Actueel overzicht opstellen van subsidiemogelijkheden • Inundatiemaquette van NHW (gemaakt voor Biënnale 2005 in Rotterdam of het exemplaar van H+N+S Landschapsarchitecten) tentoonstellen in onder meer gemeentehuizen ter verkrijging van meer maatschappelijk en bestuurlijk draagvlak.


blz. 19 van 41

3.4

Fasering en mijlpalen

Quick wins zijn projecten die op korte termijn (uiterlijk 2007 gereed) onze bedoelingen met de revitalisering van de Linie aanschouwelijk maken. Zij zijn voorwaardescheppend voor nieuwe ontwikkelingen en vormen tevens een vliegwiel voor andere partijen om ook uitvoeringsgerede bestekken voorhanden te hebben. Bovenstaande projectenlijst bevat vier zogenaamde quick wins. Dit betreft: a) herstel brug Fort bij de Nieuwe Steeg (D14) b) opknappen en openstellen kanonkazemat Diefdijk-Zuid (D5) c) inrichting Molenkade (D8) d) restauratie kraanbrug en toegangsbrug Werk aan de Diefdijk (D33). Ad a. De nieuwe brug over de fortgracht van Fort bij de Nieuwe Steeg is een essentiële, voorwaarde scheppende voorziening voor een kansrijke herbestemming van dit fort. De unique selling points van dit fort (relatief groot fortterrein, geïsoleerde ligging, droge en perfect onderhouden gebouwen, gave artillerieloods, fortgracht gemakkelijk te verbinden met Linge, ontbonden erfpachtovereenkomst) bieden grote kansen (geen parkeer- noch geluidoverlast; nauwelijks vleermuizen, zodat exploitatie gedurende het hele jaar mogelijk is; aansluiting op landelijk recreatietoervaartnet; snelle start mogelijk) voor diverse ontwikkelingen, die op andere forten niet mogelijk zijn. Uitvoering in najaar 2005. Ad b. De rehabilitatie van de kanonkazemat is via ‘werk met werk maken’ in het kader van de verbreding van de A2 in goede samenwerking met Rijkswaterstaat en in een korte tijd tot stand gebracht. De kanonkazemat is opgenomen in de vormgeving van de nieuwe waterkering in de Diefdijk en zal op gezette tijden voor publiek toegankelijk zijn. Ad c. Bij de Molenkade worden op een terrein van 130 ha de doelen ten aanzien van beleefbaarheid van de Linie, natte natuur, waterberging en recreatieve ontsluiting verenigd; het resultaat hiervan zal duurzaam worden beheerd. Ad d. De onderhoudstoestand van deze zeldzame kraanbrug (zie het einde van overzicht Linieelementen in enveloppegebied Diefdijk in bijlage 1) kan geen uitstel gedogen. De oplevering van de projecten ‘kanonkazemat’ en ‘Molenkade’ zijn mijlpalen die wij, als bestuurders, niet onder de korenmaat willen houden. In het voorjaar van 2006 zullen wij de kanonkazemat DiefdijkZuid officieel in gebruik stellen en het jaar daarop de Molenkade. Daarbij wordt ook de pers uitgenodigd. Wij stellen ons voor elk jaar zo’n publiciteitsmoment te organiseren bij gelegenheid van het gereed komen van een nieuw Waterlinieproject. De precieze fasering van de projecten zullen wij komend half jaar uitwerken. Bepalend daarbij zijn onder meer de perioden van het ILG en de looptijd van de Europese fondsen: 2007-2013 en 20142020. De planvorming en uitvoering van Linieprojecten dient synchroon te lopen met de belangrijke tijdspaden van samenwerkende partners, zoals het Waterschap. De ambities en doelen hebben wij in paragraaf 2 en 3.1 algemeen en kwalitatief geformuleerd. Wij hebben geprobeerd om onze inspanningen nu al meetbaar te maken. Met de thans voorhanden zijnde gegevens lukt dit echter nog niet. In fase 2 zullen wij onze voorgenomen prestaties voor de komende drie en zeven jaar in beeld brengen.


blz. 20 van 41

4

PROJECTENVELOPPE LOEVESTEIN

4.1

Identiteit en doelen

Identiteit In het gebied van de enveloppe Loevestein wordt de Linie doorsneden door grote rivieren: Waal en Maas voegen zich hier samen tot de Boven Merwede. Daardoor is er sprake van een zeer grote verscheidenheid aan landschappelijke indrukken, maar ook van een grote rijkdom aan verschillende linie-elementen. Alles is op korte afstand van elkaar aanwezig: vestingsteden, een vesting met kasteel, forten, dijken, inlaatsluizen en inundatiegebieden waar de openheid nog sterk aanwezig is en noem maar op. De identiteit van het gebied wordt volgens ons bepaald door twee hoofdkenmerken: 1: De kruising van dynamische en statische lijnen. Van oost naar west stromen brede rivieren die elkaar tussen Loevestein en Woudrichem ontmoeten. De rivieren vertonen niet alleen een dynamiek door hun stroming en de scheepvaart, maar ook door van tijd tot tijd buiten hun oevers te treden. De oplossing van de veiligheidsproblematiek die daarmee samenhangt is een belangrijke factor in de toekomstige ontwikkeling van het gebied. Van noord naar zuid loopt de Linie in al haar historische rust. Deze lijn valt voor een groot deel samen met een robuuste ecologische verbindingszone. Groen en blauw ontmoeten elkaar hier dus in een historische context! 2: Een sterk ontwikkeld centrum op de kruising Waar alle lijnen elkaar kruisen ligt de Vestingdriehoek, eigenlijk de vestingruit GorinchemWoudrichem-Loevestein-Vuren. Vooral in toeristisch-recreatief opzicht is de vestingdriehoek het centrum van het enveloppegebied. De rivieren vormen de bindende kracht binnen de driehoek. De landschappelijke en recreatieve verbinding met de noordelijk gelegen Zuiderlingedijk/Diefdijk en het zuidelijk gelegen ‘cluster Entree Biesbosch’ (Altena / Bakkerskil) is echter zwak. Dat wordt vooral veroorzaakt doordat de hoofdverdedigingslijn slechts weinig nadrukkelijk aanwezig is in dit gebied (uitgezonderd bij Brakel). Doelen Vanuit de door ons gestelde ambities en vanuit de identiteit van het gebied van enveloppe Loevestein willen wij ons inzetten voor het realiseren van de volgende doelen: Recreatie en toerisme: Van Driehoek naar Ster • • • •

Versterken van recreatieve en landschappelijke verbinding van de Vestingdriehoek met de noordelijk gelegen Zuiderlingedijk / Diefdijk en het zuidelijk gelegen cluster Entree Biesbosch. De merknaam Vestingdriehoek blijft gehandhaafd. Ontwikkelen van het recreatieve cluster Entree Biesbosch o.a. door het herontwikkelen van fort Altena en het Werk aan de Bakkerskil Inpassen Fort Vuren en Slot Loevestein in recreatieve en landschappelijke infrastructuur Versterken van de recreatieve verbinding Waal-Linge door middel van het inundatiekanaal bij Tiel

Water: Ruimte voor de Linie • • •

Aanhaken bij de dynamiek in het gebied in het kader van Ruimte voor de Rivier (Munnikenland, Struikwaard / Rijswijkse waard, discussie over buitendijks bouwen) Kansen benutten van het permanent op sterkte houden van de dijken op de hoofdverdedigingslijn ten behoeve van de veiligheid Regionale waterbergingsopgave (WB21) realiseren in inundatiegebieden om openheid te behouden (o.a Natte zone Dalemse Zeiving, Nieuwendijk, Uitwijkse veld en enkele andere locaties binnen de gemeenten Werkendam en Woudrichem)


blz. 21 van 41

Natuur: Groen voor verbinding en contrast • •

De ecologische verbindingszone Linge en de robuuste ecologische verbindingszone die diagonaal door het gebied loopt inzetten om de landschappelijke relaties zowel binnen de Linie als met de Biesbosch te versterken Nieuwe landgoederen inzetten om met landschappelijke contrasten (openheid – verdichting) het Linie-beeld te versterken

Rode functie: Kwaliteit voor de Linie, de Linie voor Kwaliteit •

Stedelijke ontwikkeling herstructurering en aanleg infrastructuur benutten voor versterking Linie, en de Linie benutten voor het toevoegen van kwaliteit aan de leefomgeving (Woningbouw en bedrijventerrein Gorinchem-oost, uitbreidingswijk Passewaaij en ontwikkeling Waalfront Tiel, Herontwikkeling buitendijks bedrijventerrein Woudrichem, A15, Betuwelijn)

Forten, vestingen, sluizen en kanalen: De Linie Hersteld • •

Restauratie (en herbestemming) van het Fort aan de Uppelse Dijk (Altena), het Werk aan de Bakkerskil, de Papsluis, Kruitmagazijnen Woudrichem, de Batterijen onder Brakel en 6 Poederoijen en fort Vuren Uitbaggeren inundatiekanaal Tiel en grachten vesting Woudrichem

6

Mbt. de Batterij onder Poederoijen wordt niet op voorhand door alle partijen uitgesloten binnen het verval vrij te laten en alleen de buitenkant te conserveren. Adressering projectenveloppen Diefdijk en Loevestein (versie 21 september 2005)

blz. 22 van 41

4.2

Uit te voeren projecten

Om onze doelen te realiseren ondersteunen wij de volgende projecten van harte. Wij zullen ons tot het uiterste inspannen deze tot uitvoering te brengen. In onderstaande tabel zijn de projecten per thema gerubriceerd. Een aantal projecten is dankzij inzet, assertiviteit en fondsen uit ons gebied nu al in uitvoering, andere projecten kunnen pas op lange termijn gerealiseerd worden. Soms kan een project met een klein extra zetje snel in uitvoering genomen worden. Zo’n ‘snelle knaller’ is dan in de laatste kolom gemarkeerd als Quick Win (QW). Projecten die gerealiseerd kunnen worden door aan te haken bij andere ontwikkelingen zijn gemarkeerd als Kans (K). Projecten die niet gemarkeerd staan als Quick Win zullen wij in de volgende fase van de uitwerking van de enveloppe Loevestein gaan programmeren. Als er onder ‘kosten’ geen bedrag genoemd staat dan zijn daar (nog) geen gegevens over beschikbaar. De nummers verwijzen naar locaties op de bijgevoegde kaart. nr projectnaam initiator Forten, vestingen, sluizen, en kanalen L4a Fort Vuren Staatsbosbeheer / Wandel & Fiets Forten L6c Dalemse sluis Gorinchem / Waterschap Rivierenland L7a Vesting Gorinchem Gorinchem / Waterschap Rivierenland L13 Batterijen onder Brakel en Staatsbosbeheer / Poederoijen Zaltbommel

L16a

Kruitmagazijnen Woudrichem Grachten vesting Woudrichem

Woudrichem

L23b

Inundatiekanaal Tiel

L17

Papsluis

Tiel / Waterschap Rivierenland Waterschap Rivierenland / Werkendam

L16b

Woudrichem


doelstelling

kosten

Restaureren van fort Vuren + hergebruik Pomphuis

status

Kanjersubsidie

Restauratie voltooid, functie wordt onderzocht Voltooid

3,5 miljoen

Restauratie Dalemse sluis en functie geven in waterbeheersing

nvt

Restauratie vestingwerken Gorinchem

nvt

Zaltbommel heeft als ambitie: restauratie batterijen, Mansfelder gemaal en historische sluis Poederoijen in combinatie met inrichting landschappelijke zone langs Nieuwendijk met mogelijkheden voor recreatie en waterberging. Mbt. de Batterij onder Poederoijen sluit Staatsbosbeheer echter niet op voorhand uit binnen het verval vrij te laten (vleermuis-habitat) en alleen de buitenkant te conserveren. Restauratie kruitmagazijnen vesting Woudrichem

Restauratie schatting 2 miljoen

370.676,-.

Het weer op diepte en in structuur brengen van de vestinggracht welke momenteel voor een belangrijk deel is dichtgeslibd en verland. Uitbaggeren van het Inundatiekanaal Tiel.

200.000,--

Restauratie van de Papsluis, gelegen in de Schenkeldijk nabij het werk aan de Bakkerkil.

610.676,-.

blz. 23 van 41

financiering

2 miljoen?

De forten verkeren momenteel in tamelijk slechte staat

Tekort: 150.000

Waterschap/ gemeente PRUP ( RdMZ) / NoordBrabant / Waterschap

Besteksgereed

QW

Besteksgereed

QW

Besteksgereed

QW

nr L18

projectnaam Fort aan de Uppelse Dijk (Altena)

initiator Brabants Landschap/ N.V. Mon. fonds/ St. Militair Erfgoed/ Werkendam

doelstelling Fase 1 : Herstel wallenstructuur Fase 2 : Restauratie en herbestemming Fort Altena, inclusief realisatie betere ontsluiting/parkeervoorziening en inpassing omgeving in robuuste ecologische verbindingszone.

kosten Fase 1: 501.585,Totaal: 3,8 miljoen ?

L19

Domeinen

Overdracht van het Werk aan de Bakkerskil aan Brabants Landschap Restauratie en herbestemming van het Werk aan de Bakkerskil

nvt

L20

Werk aan de Bakkerskil overdracht Werk aan de Bakkerskil

L25

Fort bij Giessen

Recreatie L4b Fort Vuren

Brabants Landschap/ N.V. Mon. fonds/ St. Militair Erfgoed/ Werkendam Brabants Landschap

Wandel & Fiets Forten

L5

Pontjes Vestingdriehoek en het veer BrakelHerwijnen

Gorinchem / Veerdienst

L7b

Infopunt Gorinchem

L26

GPS-route

particulier met steun gem. Gorinchem Stichting Vestingdriehoek i.s.m. ondernemers

L21a

Recreatieve ontsluiting cluster Biesbosch

Brabants Landschap / gemeente Werkendam


Natuurfort, gebruik natuur-en archeologische vereniging, Incidenteel publieksactiviteiten, stapsgewijze restauratie, uitbaggeren fortgracht. Onderzoek wenselijk naar versterken recreatieve en landschappelijke relatie met Vestingdriehoek en cluster Biesbosch

?

150.000,-

blz. 24 van 41

status Herstel wallen in Uitvoering / voor de overige onderdelen loopt planvorming Komt schot in

2,2 miljoen

Langdurig gebruik Fort Vuren inpassen in recreatieve en landschappelijke infrasructuur. O.a. opname in lange afstands wandelpad (LAW) en en openhouden schootsvelden rond het fort De pontverbindingen in de vestingdriehoek en tussen Brakel en Herwijnen en de watertaxi exploitabel houden. Bij voorkeur vaartijden uitbreiden (bv. naar avonduren). Relatie zoeken met het Regionaal Uitvoeringsprogramma (ZH). Opzetten bescheiden bezoekerscentrum NHW toegankelijk maken door uitzetten GPS routes (wandel-, fiets- en vaarroutes), waarbij cultuurhistorische info over het gebied geleverd wordt en activiteiten/opdrachten uitgevoerd kunnen worden (doelgroep vooral scholieren) Realiseren van recreatieve ontsluiting van het recreatieve cluster Biesbosch (zie Krayenhoff: Altena, Bakkerskil, Steurgat), inclusief aantakken aan enerzijds de Biesbosch, anderzijds de Vestingdriehoek.

financiering Fase 1 : POP en Brabants Landschap

Conceptontwikkelingsplan gereed Nog zoeken

Komende 3 jaar

Plannen gereed

Is vooralsnog in voorzien, maar blijft punt van zorg

42.000?

QW

Vestingdriehoek, drie provincies, ondernemers

QW

Loopt

In uitvoering /ontwikkeling In ontwikkeling

Moet nog opgepakt worden

QW

nr L21b

projectnaam Aantakken Vestingdriehoek / versterken recreatieve noord-zuid verbinding

L23a

Recreatieve + ecologische verbinding Waal-Linge

L27

Water L6a

L9

Slot Loevestein

initiator alle gemeenten binnen de projectenveloppe Loevestein Tiel

Stichting Slot Loevestein / Zaltbommel / Staatsbosbeheer

Haalbaarheidsonderzoek Natte zone Dalemse Zeiving

Gorinchem / Waterschap Rivierenland

Ruimte voor de Rivier

RWS / alle partijen


doelstelling De landschappelijke en recreatieve verbinding van de Vestingdriehoek met de noordelijk gelegen Zuiderlingedijk / Diefdijk en het zuidelijk gelegen ‘cluster Entree Biesbosch’ is zwak en dient versterkt te worden. Uitbreiding van de driehoek met ‘sterpunten’, met behoud van het ‘merk’ Vestingdriehoek Het inundatiekanaal in Tiel ontwikkelen tot een verbinding tussen de overzijde van de Waal (voet- en fietsveer Wamel-Tiel) via de dijk en inundatiekanaal naar de Linge en dus naar de Linie. (impuls voet- en rijwielveer). Nissenhut evt. tot informatiepunt maken. Oprichten van een bezoekerscentrum NHW . Waarborgen en zo mogelijk verbeteren van de aantrekkelijkheid voor een groot publiek. Onderzoek naar een verbeterde (jaarrond) toegankelijkheid en de mogelijkheid van een soort Natuur Activteiten Centrum. Verder: ‘Rondje Loevestein’ (wandelroutes creëren binnen/rond om terrein van Loestein; deze routes laten aansluiten op recreatieve routes buiten het terrein). Bastionwandeling/audiovisuele presentatie (sluit aan op bovenstaand project). Bed & Breakfast (kleinschalige overnachtings-mogelijkheden) Het realiseren van een natte zone in het voormalige inundatiegebied westelijk van de Dalemse Zeiving, overeenkomstig de ambitie uit Krayenhoff om bij Gorinchem de dubbele hoofdverdedigingslijn te benadrukken. Dit project loopt en is onderdeel van de ontwikkeling van een mogelijke stadsuitbreiding van Gorinchem / Hoog Dalem. Als zodanig maakt het geen deel uit van de projectenveloppe! Het werken aan veiligheid in het rivierengebied zal leiden tot forse ingrepen in het Liniegebied. Een majeur project waarin eventuele bedreigingen omgebogen kunnen en moeten worden naar kansen voor de Linie.

blz. 25 van 41

kosten

financiering

status Moet nog opgepakt worden

QW

QW

200.000,bezoekerscentrum; 100.000,onderzoek; 125.000 presentatie; 28.000 bastion wandeling (schattingen) 50.000

Gemeente Gorinchem

In voorbereiding

RWS

Planvorming

K

nr L10

projectnaam Munnikenland

initiator RWS / Waterschap Rivierenland

L12

Schootsvelden batterijen onder Brakel en Poederoijen

Zaltbommel / Waterschap Rivierenland

L14

Herontwikkeling bedrijventerrein Woudrichem

Woudrichem

L24

Versterking Diefdijk / Zuiderlingedijk

Waterschap Rivierenland

Natuur L1 EVZ Linge

L2

Lingebos e.o.

Waterschap Rivierenland

Lingewaal / Staatsbosbeheer


doelstelling ‘De hiel van de Linie’ tussen Waal en Maas is een belangrijk gebied voor Ruimte voor de Rivier. Het realiseren van een meestromende geul en het terugleggen van dijken in dit gebied bieden kansen voor het creëren van een open en waterrijk gebied rond Loevestein en het versterken van de hoofdverdedigingslijn langs de Nieuwe Dijk. Slot Loevestein dient hierbij wel het gehele jaar door over land bereikbaar te blijven. Het handhaven van het open karakater onder Brakel is voor de belevingswaarde met name van belang langs de Nieuwendijk. Verdichting in de schootsvelden van de batterijen moet voorkomen worden. Mogelijkheden voor waterberging in de zone langs de Nieuwendijk (ten zuidwesten van Brakel) nader bekijken, een en ander in combinatie van de inrichting van een landschappelijke zone en de restauratie van de batterijen. Eind 2005 wordt duidelijk of er een regionele waterbergingsopgave in dit gebied aanwezig is . Op dit moment is dat niet zeker. De openheid zal in het bestemmingsplan beschermd worden. Tegenover Loevestein ligt tegen de vesting Woudrichem een buitendijks bedrijventerrein. De bedrijven dienen verplaatst te worden ten gunste van een andere bestemming van het terrein dat meer passend is voor de Linie en Ruimte voor de Rivier. Versterking van het verlengde van de Diefdijk (Zuiderlingedijk) op het gebied van Loevestein benutten voor veiligheid fietsers en wandelaars en articulatie hoofdverdedigingslijn. (Zie ook D18) Het realiseren van de ecologische verbindingszone (EVZ) langs de gehele Linge. Wellicht is het mogelijk de opbrengst van de nieuwe landgoederen ten noorden van Nieuwe Zuiderlingendijk + golfbaan Lingebos ten gunste van EVZ te laten komen. Inpassing A15 en Betuwelijn in landschap (inundatiegebied). Hierbij gebruik maken van plannen voor ontwikkeling golfbaan.

blz. 26 van 41

kosten Ca. 120 miljoen

financiering Ca. 80% Rijk (RvdR, EHS, NURG)

status Inspraak PKBRvdR afgerond, planfase

K

Eind 2005 duidelijkheid over regionele waterbergingsop gave

Planvorming met subsidie Belvedere

Planvorming afgerond.

K

100% Rijk

max 50 % waterschap

Uitvoering gestart, gereed in 2018

K

Planvorming, opzetten organisatie

K

nr L3

L15a

L28

projectnaam Robuuste EVZ

Nieuwe landgoederen

Inrichting EHS Struikwaard

Rode functie L6b Woningbouw en bedrijventerrein Gorinchem Oost

initiator Rijk

Brabant / Gelderland / gemeenten

Brabants Landschap

Gorinchem samen met marktpartijen/ Waterschap Rivierenland

L8

A15, Betuwelijn

Rijk, Lingewaal

L11

Openhheid NHW Zaltbommel

Zaltbommel

L23c

Inundatiekanaal Tiel

Kennis L15b Landgoederen en openheid

Inventarisatie Linieelementen

doelstelling Het realiseren van een robuuste ecologische verbindingszone door hele enveloppegebied van noord naar zuid (van Diefdijk tot Bakkerskil) in combinatie met waterberging In de gemeenten Werkendam, Woudrichem wordt in zowel de inundatiegebieden (openheid) als in de verdichtingsgebieden uit Krayenhoff de stichting van nieuwe landgoederen voorzien. Mits er voor de juiste inpassing gekozen wordt is dit een kans voor versterking van de zichtbaarheid van deLinie Ontwikkeling riviergebonden natuur in bedijkte uiterwaard, middels doorlaat in dijk

kosten

Het ontwerp van de woningbouw en het bedrijventerrein ten oosten van Gorinchem integreren met het watersysteem van de Linie. Dit is in overeenstemming met de status van ‘liniegezicht’ in Krayenhoff. Mogelijk ook terugbrengen van inundatiezone (zie blauw, 6a) De stadsuitbreiding maakt als zodanig overigens geen deel uit van de projectenveloppe! Landschappelijke inpassing in de openheid van het inundatiegebied (koppelen met project 2) Het project ‘Conserveren NHW’, houdt in het opstellen van een uitvoeringsgericht inrichtingsplan voor het open veldgebied (schootsveld) van de NHW in Zaltbommel

nvt

Tiel / Waterschap Rivierenland

Ruimtelijke inpassing (= kwaliteit toevoegen) van het Inundatiekanaal Tiel in uitbreidingswijk Passewaaij en ontwikkeling Waalfront.

Projectbureau

Het ontwerp van een nieuw landgoed kan bijdragen aan het beeld van zowel een verdichtingsgebied als van de open inundatiegebieden. Om een goed ontwerp te faciliteren is het gewenst een linibrede ontwerpgrammatica te ontwikkelen (principes, geen regels!) en om concrete voorbeelden uit te werken. bestaande (incomplete) inventarisatie vervolmaken, met name wat betreft de waterbeheersingswerken

Pact van Loevestein


blz. 27 van 41

financiering Rijk

status Planvorming, uitvoering op lange termijn Planvorming / uitvoering

30.000 startnotitie / 150.000 inrichtingsplan

40.000

K

K

SGB/Pop

Start planvorming 2005

Inpassing financieren uit woningen en bedrijven

Deels voltooid, deels in uitvoering, deels in planfase

K

Rijk

Aankaarten bij RWS

K

QW

QW


blz. 28 van 41

4.3

Uitvoeringsstrategieën

Onze belangrijkste strategie is om bij de uitvoering ervan pragmatisch te werk gaan. Dat wil zeggen dat wij de uitvoering van initiatieven, die wij en anderen reeds genomen hebben en die zonder obstakels gerealiseerd kunnen worden prioriteit zullen geven. Ook zullen wij flexibel en adequaat inspelen op financieringsbronnen die Rijk en EU ons in het vooruitzicht stellen. Zoals al aangekondigd in de inleiding is onze volgende stap voor het komend half jaar de opstelling van een programmaplan. Hierin zullen per project de onderliggende doelen worden uitgewerkt en vervolgens per doel de daarvoor in aanmerking komende kostendragers in beeld worden gebracht. In onze uitvoeringsstrategie omarmen wij naast de traditionele toelatingsplanologie ook de ontwikkelingsplanologie. In Nederland bestaat een lange traditie van toelatingsplanologie. In grote lijnen geldt hierbij dat een overheidsorganisatie een ruimtelijk plan maakt met daarin de meest gewenste ontwikkelingen in het plangebied (zoals een streekplan) of een plan ontwerpt waarin de gronden in het plangebied bepaalde bestemmingen krijgen (zoals een bestemmingsplan). Bij ontwikkelingsplanologie staat niet het toelaten (en verbieden) van ontwikkelingen voorop, maar het actief initiëren van ontwikkelingen door overheid èn betrokkenen. Bij deze actieve opstelling is het van cruciaal belang dat de betrokkenen oog hebben voor elkaars belangen. Niet alleen uit onderling respect en vertrouwen, maar vooral om synergie te kunnen creëren die er voor zorgen dat het gezamenlijke resultaat meer wordt dan de som der delen. Ruimtelijke ordeningsstrategieën Streekplan Brabant in Balans 2002 en het uitwerkingsplan Land van Heusden en Altena Op 22 februari 2002 hebben Provinciale Staten van Noord-Brabant het streekplan Brabant in Balans vastgesteld. Dat was te vroeg om de ruimtelijke regimes uit Panorama Krayenhoff over te nemen. In het hele gebied van de Linie in Noord-Brabant wordt echter in beginsel instandhouding van de openheid nagestreefd. In de uitwerking van het streekplan, dat in 2005 werd vastgesteld, wordt nog eens bevestigd dat de rust, kleinschaligheid en de openheid ' het goud'van het gebied zijn. Doelstelling van het uitwerkingsplan is het duurzaam behouden en versterken van deze waarden. De drie gemeenten concentreren het merendeel van nieuwe stedelijke ontwikkelingen in en bij de kernen op de oeverwal. Streekplan Zuid-Holland Oost 2003 Provinciale Staten van Zuid-Holland hebben op 12 november 2003 het streekplan Zuid-Holland Oost 2003 vastgesteld. Eén van de kernpunten van dit streekplan is: Het tot een herkenbare eenheid maken van de Oude en de Nieuwe Hollandse Waterlinie en het duurzaam instandhouden hiervan. Volgens het streekplan moet het binnendijkse gebied tussen de Dalemse Sluis en het dorp Dalem open en onbebouwd blijven teneinde hier het landschap en het gezicht op de rivier te behouden. Een verdere verstedelijking ten noordoosten van Dalem moet zo worden vormgegeven dat de scheidslijn tussen de Waterlinie en het te beschermen stedelijke gebied wordt geaccentueerd. In een intergemeentelijke structuurvisie zal ook het tussengebied tussen de nieuwe woonbebouwing en de recreatieve zone van de gemeente Lingewaal (provincie Gelderland) moeten worden betrokken Streekplan Gelderland 2005 Op 29 juni 2005 hebben Provinciale Staten van Gelderland het Streekplan Gelderland 2005 vastgesteld. In dit streekplan neemt de Provincie de ruimtelijke regimes uit Panorama Krayenhoff over. Het beleid voor de ‘open velden’ is in grote lijnen om de bestaande mate van openheid niet aantasten. Nagenoeg het gehele gebied van de NHW rekent het streekplan tot het ‘groenblauwe raamwerk’ en valt daarmee binnen de selectieve beleidsinzet van de Provincie. Voorts is de NHW aangemerkt als ‘Waardevol Landschap’, in lijn met de begrenzingen van het Nationaal Landschap NHW uit de Nota Ruimte. Gebiedsplan Wijde Biesbosch 2005 Het gebiedsplan Wijde Biesbosch is op 22 april 2005 vastgesteld door Provinciale Staten van NoordBrabant in het kader van de Revitalisering Landelijk Gebied (op de zandgronden bekend onder de aanduiding ‘reconstructie’). In het plan wordt het Linieperspectief genoemd als een goede aanzet voor de gebiedsspecifieke uitwerking die binnenkort tussen nu en 2016 moet gaan plaatsvinden. De gebiedscommissie wil speelt hierbij een actieve rol spelen, omdat de Linie kansen biedt voor natuur-


blz. 29 van 41

en landschapsontwikkeling, recreatie, toerisme en waterberging. Het gebiedsplan biedt verder onder meer kaders voor in- en extensivering van landbouw, Nieuwe landgoederen en ‘natte natuurparels’. Het aan het plan gekoppelde Regionale Uitvoeringsprogramma (RUP) vormt de basis voor de verkrijging van Europese, rijks- en provinciale subsidies en zal vanaf 1 januari 2007 ook ten grondslag liggen aan de toewijzing van bijdragen uit het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Bestemmingsplannen Gorinchem De gemeente Gorinchem werkt aan een herziening van het bestemmingsplan Landelijk gebied. Binnen dit plan is het gedachtegoed van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals aangegeven in het panorama Krayenhoff opgenomen. Bij eventuele wijzigingen zal het plan op onderdelen worden herzien. Zaltbommel De gemeente Zaltbommel bereidt het bestemmingsplan ‘Brakelse deel Nieuwe Hollandse Waterlinie’ voor. Het plangebied van dit bestemmingsplan is het gebied waarvoor indertijd een voorbereidingsbesluit is genomen (grofweg Nieuwendijk tot Langerakse weg). De landschappelijke waarden (openheid) van de NHW worden in dit bestemmingsplan beschermd. Het gebied ten oosten van de Nieuwendijk wordt bestemd als ‘agrarisch gebied met landschapswaarden’. Momenteel is gestart met de integrale herziening van het bestemmingsplan buitengebied. Mogelijkerwijs wordt het bestemmingsplan ‘Brakelse deel Nieuwe Hollandse Waterlinie’ integraal overgenomen in de herziening van het bestemmingsplan Buitengebied. Lingewaal Bestemmingsplan Buitengebied (Vuren) (1978) Gronden van Fort Vuren en de hierop aanwezige bouwwerken zijn bestemd voor militaire doeleinden en de daarbij behorende voorzieningen en voor de bevordering en instandhouding van de bij het van kracht worden van dit plan aldaar voorkomende dan wel daar aan eigen biologische en landschappelijk esthetische waarden. Bestemmingsplan “Middengebied Herwijnen - Vuren” (2001). De Nieuwe Zuiderlingedijk valt binnen de bestemming “Natuurgebied” en is daarmee onder andere bestemd voor de instandhouding van de waardevolle onderdelen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de vorm van groepsschuilplaatsen, kazematten en inundatiemiddelen, voorzover de gronden op de plankaart als “cultuurhistorisch waardevol object” zijn aangeduid. Woudrichem Voor de in deze gemeente voorziene ontwikkelingen in het kader van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is grotendeels het bestemmingsplan Buitengebied 1997 van toepassing. Niet alle ontwikkelingen passen hierin. In de loop van 2006 wordt begonnen met een actualisering van het bestemmingsplan waarin ook de nieuwe ontwikkelingen betrokken zullen worden. Voor concrete projecten kan, als daartoe aanleiding bestaat, hierop met een “postzegelplan”vooruit gelopen worden. Gemeente Werkendam De gemeente Werkendam brengt in het najaar 2005 een ontwerpbestemmingsplan in procedure voor een herziening van het gehele buitengebied van de gehele gemeente.Uitgangspunt is dat het bestemmingsplan een behouden karakter heeft. In de toelichting zal een paragraaf gewijd worden aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De bestemming van fort Altena en Bakkerskil blijft vooralsnog conform bestaand. Wanneer meer duidelijkheid bestaat over de exacte invulling zal middels een aparte planologische procedure de nieuwe bestemming worden toegekend. Tiel In het bestemmingsplan buitengebied zit de mogelijkheid voor buitenplaatsen. Daarnaast is het aangrenzende Lingewaalpark gedefinieerd in het bestemmingsplan Passewaaij Noord. Ontwikkelingsgerichte strategieën Ruimte voor de Rivier Na de hoogwaterproblematiek van 1993 en 1995 en de versnelde uitvoering van dijkversterkingen volgens het Deltaplan voor de Grote rivieren, moest de Beleidslijn Ruimte voor de Rivier een Adressering projectenveloppen Diefdijk en Loevestein (versie 21 september 2005)

blz. 30 van 41

duurzame oplossing bieden voor de hoogwaterproblematiek. Het doel van de Beleidslijn is het waarborgen van bergings- en afvoercapaciteit van de grote rivieren. Daartoe moet de beschikbare ruimte voor het winterbed van de rivier worden gehandhaafd of vergroot. In plaats van het verder verhogen en versterken van dijken wordt gekeken naar de mogelijkheden om water meer ruimte te geven. Het gebied van projectenveloppe Loevestein vormt door het samenkomen van Waal en Maas in de Boven Merwede een belangrijk knelpunt: ‘flessenhals Gorinchem’. Maatregelen op deze plek betreffen onder meer het verwijderen van kades en het verlagen van dwarsdammen en uiterwaarden, het verplaatsen van enkele delen van de industrie direct aan de rivier en het landinwaarts verleggen van dijken. Ruimte voor de Rivier biedt een uitgelezen kans om met alle Liniepartners gezamenlijk richting te geven aan de dynamiek in het gebied van enveloppe Loevestein. Bijvoorbeeld in Munnikenland (‘de hiel van de Linie’), maar ook bij de discussie over (watervriendelijke vormen van) buitendijks bouwen en het verplaatsen van bedrijventerreinen uit de rivierbedding. Hier geldt het motto: Samen sterk! Uitvoering landelijk gebied In Noord-Brabant worden de projecten uit de enveloppe uitgevoerd gerelateerd aan de uitvoering van het gebiedsplan Wijde Biesbosch. De gebiedscommissie en de uitvoeringsorganisatie van de provincie (met name de gebiedscoördinator en de gebiedsmakelaar) spelen hierbij een belangrijke rol. De projecten uit de envelop Loevestein (voorzover ze gerelateerd zijn aan het buitengebied) zijn opgenomen in het RUP-Wijde Biesbosch. In Gelderland zijn met de onderscheiden regio’s afspraken gemaakt over de ruimtelijke opgave en de keuze van projecten. Deze afspraken worden neergelegd in Regionale Uitvoeringsprogramma’s (RUP). In het RUP Rivierenland is de NHW als een belangrijk project aangemerkt. Daarnaast wordt voor het Nationaal Landschap NHW eveneens een uitvoeringsprogramma opgesteld. Het Pact van Loevestein zorgt voor een goede afstemming tussen beide uitvoeringsprogramma’s. Waterberging In het gebiedsplan Wijde Biesbosch is de regionale wateropgave in het land van Heusden en Altena opgenomen. Deze waterberging wordt zoveel mogelijk gecombineerd met andere functie zoals natuurontwikkeling bij het Uitwijkse veld en de aanleg van een ecologische verbindingszone langs het afwateringskanaal. Hierdoor wordt de openheid in de inundatievelden voor langere tijd gegarandeerd. In Gelderland wordt er nog gerekend aan de regionale wateropgave. Samen met de belanghebbende worden maatregelen bepaald. Hierbij kan gedacht worden aan de aanleg van natuurvriendelijke oevers, het graven van open water en het realiseren van waterberging op maaiveld. Omdat deze maatregelen een bijdrage leveren aan de openheid van het gebied zullen ze (in overleg met de regio) waar mogelijk in de inundatieveld worden gepositioneerd. Financiën Op 3 juni 2005 hebben Provinciale Staten van Noord-Brabant ruim 6 miljoen extra uitgetrokken voor instandhoudingsprojecten op het gebied van monumenten. Van dit bedrag is 1.840.000 is specifiek bestemd voor waterlinies in Noord-Brabant, waarvan 1.440.000,- voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dit bedrag dient uiterlijk halverwege 2007 besteed te zijn. Een ideaal potje dus voor de Quick Wins in het Brabantse Liniegebied. Besteding voor wat betreft restauratie van gebouwen zal voor een groot deel zal plaatsvinden door de N.V. Monumentenfonds Noord-Brabant (daarnaast zal geïnvesteerd moeten worden in bijvoorbeeld ontsluiting en parkeerfaciliteiten, o.a. bij Fort Altena door Brabants Landschap) Ook in Gelderland is recentelijk een fonds voor restauratie van bouwkundige werken in het leven geroepen: het ‘Gelders Cultuurfonds voor Monumenten’, waarin het Prins Bernhard Cultuurfonds, het Nationaal Restauratiefonds en de provincie Gelderland samenwerken. Vanuit de Nota Belvoir hebben Gedeputeerde Staten van Gelderland voor 2005 125.000 gereserveerd voor de Linie. Jaarlijks willen wij de Belvoir-gelden voor een groot deel inzetten als cofinanciering om rijks- en EU-middelen naar de Linie te halen. Als noviteit melden wij Dit fonds wordt ingezet bij de restauratie van bouwkundige werken van de Linie.


blz. 31 van 41

Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland ondersteunen de Nieuwe Hollandse Waterlinie vanuit hun Agenda Vrije Tijd 2006-2010. Voor deze periode heeft de provincie jaarlijks subsidiegelden beschikbaar voor de ontwikkeling van (cultuur-)toeristisch/recreatieve arrangementen. Het Rijk heeft extra financiële middelen toegezegd in de nota ruimte voor Nationale Landschappen. Gelderland (onder voorbehoud van wijzigingen) 7,5 miljoen, Noord-Brabant 1,2 miljoen. In Gelderland zijn nog geen afspraken gemaakt voor verdeling van de nationale landschappen. NoordBrabant stelt elk van haar twee nationale landschappen een evenredig deel naar oppervlakte beschikbaar. Voor de periode tot 2007 en voor zolang er nog geen goedgekeurd uitvoeringsprogramma voor het betreffende Nationale Landschap is, wordt er een tijdelijk toetsingskader opgesteld. Vanaf 2007 vallen de nog beschikbare gelden onder de provinciale regeling in het kader van het 7-jarig ILG-contract (Investeringsbudget Landelijk Gebied ) dat de decentralisering van rijksgelden voor het landelijk gebied geregeld gaan worden. Het ILG bevat ook gelden voor grondverwerving voor de EHS, inrichting EHS en Subsidie Gebiedsgericht Beleid (SGB). Om aanspraak te kunnen maken op provinciale, rijks- en Europese regelingen is het van het grootste belang dat er altijd besteksgerede plannen klaarliggen om flexibel te kunnen opereren. Wij zullen de uitvoerders van de projecten hier voortdurend op wijzen en waar nodig een bijdrage leveren. Binnenkort vervallen de subsidieregelingen voor onderhoud en restauratie van rijksmonumenten. In plaats daarvan komt er instandhoudingsregeling. Achterstand in onderhoud kan hier niet meer uit gefinancierd worden. Het Rijk stelt in 2006 nog éénmaal 100 miljoen beschikbaar om achterstanden weg te werken, maar nog niet duidelijk is hoe dit geld verdeeld gaat worden. Rol projectteam Het projectteam Loevestein zal een de verbindende factor zijn tussen alle projecten, maar heeft niet de rol van uitvoerder. Verantwoordelijkheid voor de projecten ligt altijd bij één of meer afzonderlijke partijen binnen of buiten het Pact van Loevestein. Middels het projectteam houden de betrokken partijen gezamenlijk de grote lijn van Krayenhoff, Gebiedsvisie Zuid, en de ambities van de enveloppe Loevestein in de gaten en wordt er onderling kennis uitgewisseld over actuele zaken en over de aanpak van projecten. Indien nodig zal het projectteam een rol vervullen bij het constateren van lacunes in de uitvoering van de ambitie. Bovendien kan het projectteam een rol spelen bij het verwerven van Provinciale, Rijks- en Europese gelden.


blz. 32 van 41

4.4

Fasering en Mijlpalen

In het programmaplan, dat in april 2006 gereed moet zijn, zal worden uitgewerkt wanneer welk project gerealiseerd zal worden. Het is dus vooralsnog slechts mogelijk een heel grove fasering aan te geven. De Quick Wins, die uiterlijk 2007 gereed kunnen zijn: • • • • • • • • • • •

Restauratie Papsluis Restauratie Kruitmagazijn vesting Woudrichem Restauratie en herbestemming Fort Altena Overdracht Werk aan de Bakkerskil Fort Vuren en Slot Loevestein inpassen in recreatieve en landschappelijke infrastructuur Projecten rondom Loevestein Opstellen integrale visie inundatiekanaal Tiel 7 Haalbaarheidsonderzoek Natte zone Dalemse Zeiving Opstellen ontwerpgrammatica nieuwe landgoederen Uitzetten GPS-route Uitbaggeren gracht Woudrichem

Voor 2007-2014 wordt voorzien: • • • • • • • • • • • • • •

Restauratie en herbestemming Werk aan de Bakkerskil Recreatieve ontsluiting cluster Biesbosch Aantakken Vestingdriehoek aan Diefdijk en cluster Biesbosch Recreatieve verbinding Waal-Linge Realisatie natte zone Dalemse Zeiving Herontwikkeling bedrijventerrein Woudrichem Ontwikkeling Munnikenland Ontwikkeling Struikwaard/Rijswijkse waard Versterking Diefdijk / Zuiderlingedijk Ontwikkeling Lingebos e.o. Woningbouw Hoog Dalem en bedrijventerrein Gorinchem Oost2 Uitbaggeren inundatiekanaal Tiel en ruimtelijke inpassing in Passewaaij en Waalfront Restauratie batterijen Brakel en Poederoijen, gemalen en sluizen gecombineerd met landschappelijke zone langs Nieuwendijk Opstellen van een uitvoeringsgericht inrichtingsplan voor het open schootsveld van de Linie in Zaltbommel

Vanaf 2007 lange termijn • • • •

Het realiseren van de ecologische verbindingszone langs de Linge Het realiseren van de robuuste EVZ Ruimte voor de Rivier Regionale Wateropgave (WB21)

7

deze projecten welke spelen in de gemeente Gorinchem en zijn niet als zodanig aangemeld in het kader van de Nieuwe Hollandse waterlinie en voor de enveloppe Loevestein. De gemeente werkt samen met marktpartijen aan een plan in de geest van de waterlinie. Zij onderzoekt de mogelijkheid om een robuust gebaar te realiseren in de vorm van een daadwerkelijk te inundateren gebied ten westen van de Zeiving Medewerking van de provincie Zuid Holland (herziening streekplan en instemming Liniecommissie is hierbij een vereiste).


blz. 33 van 41


blz. 34 van 41

Bijlage 1 OVERZICHT VAN DE NOG AANWEZIGE ELEMENTEN VAN DE NHW (enveloppe Diefdijk) Voor een goed inzicht in de enveloppe Diefdijk volgt hier een beknopt overzicht van de belangrijkste elementen van de Linie. Hierbij is geprobeerd het systeem van de Waterlinie enigszins inzichtelijk te maken. In het bijzonder voor de waterhuishoudkundige werken blijkt het lastig te zijn het overzicht compleet te krijgen. De constructieve toestand van de gebouwen is geïnspecteerd door de Monumentenwacht in 2002; de kwalificatie ’goed’ wil echter geenszins zeggen dat er geen restauratiebehoefte is. Op bijgaande kaart zijn de elementen aangegeven. Hoofdverdedigingslijn • Diefdijk • Deze dwarsdijk op de grens van Holland en Gelderland dateert uit de dertiende eeuw. Zo kon het overstromingswater uit Gelderland worden gekeerd, voordat het Holland bereikte. Dit principe was een voortdurende bron van ruzie en verzet. Enkele grote wielen herinneren aan dijkdoorbraken uit het verleden. Na de laatste doorbraak uit 1809 is de Diefdijk geregeld verhoogd en verzwaard. • Meerdijk Deze dijk is de noordelijke waterkering van de Linge tussen Asperen en de Diefdijk. • De Nieuwe Zuiderlingedijk In 1809 is deze dwarsdijk aangelegd om Zuid-Holland te beschermen tegen overstromingen van de Waal. Hoofdinlaatpunten • De waaiersluis bij Het Werk aan ‘t Spoel Deze sluis vormde het belangrijkste inlaatpunt voor het achterliggende inundatiegebied. De voormalige waaiersluis vormde de raison d’être voor Het Werk aan ‘t Spoel. De sluis is in 1976 verwijderd en onder het dijklichaam liggen nog de laatste restanten. De plaats van de sluis is nog zichtbaar. • De inlaatsluis bij Fort Everdingen Deze damsluis bestaat uit een stenen sluishoofd met een dubbele rij schotbalken, die konden worden verwijderd om inundaties vanuit de Lek te stellen. Mechanische onderdelen werken niet meer. Onlangs is een betonnen muur in de damsluis aangebracht en het toevoerkanaal van Lek naar sluis gedicht. Constructieve toestand van de sluiswanden is matig. Status rijksmonument is aangevraagd. • De noordelijke inundatiewaaiersluis bij Asperen De waaierdeuren en de mechanische onderdelen van deze sluis uit 1815, die het Lingewater in de polders ten noorden van de Linge bracht, zijn ernstig geroest en functioneren niet meer. De sluis is met een plaat afgedekt, waardoor het mechanisme onzichtbaar is geworden. Constructieve toestand van de sluiswanden is goed. Gemeentelijk monument. • De zuidelijke inundatiewaaiersluis bij Asperen De waaierdeuren en de mechanische onderdelen van deze eveneens uit 1815 daterende sluis, die diende om ten zuiden van de Lingedijk inundaties te stellen, zijn ernstig geroest en werken niet meer. Constructieve toestand van de sluiswanden is goed. Overige waterbeheersingswerken • Goilberdingerdijk ste Deze bandijk ten zuiden van de Lek is eind 20 eeuw verzwaard. De benodigde klei hiervoor is gewonnen in de ernaast gelegen Goilberdingerwaard en de Baarsemwaard, waar als gevolg hiervan een natuurgebied zich heeft ontwikkeld. • Het inundatiekanaal bij het Werk aan ’t Spoel liet het Lekwater in de polders ten westen van Culemborg stromen. Het noordelijke gedeelte van het inundatiekanaal is voor de helft gedempt. • Diverse waterbeheersingswerken bij fort Everdingen In de Lekdijk bij fort Everdingen ligt een sluisbeer (een gemetselde dam met een sluis), die het Lekwater via een inlaatkanaal in de fortgracht liet. Vandaar liep het water via een damsluis zuidwaarts door het inundatiekanaal de Culemborgse polder in. Dit waterstaatkundig systeem is grotendeels nog aanwezig. Voor de sluisbeer is de status rijksmonument aangevraagd. Adressering projectenveloppen Diefdijk en Loevestein (versie 21 september 2005)

blz. 35 van 41

• •

Bij Asperen liggen twee civiele sluizen met een functie voor de waterbeheersing op de rivier de Linge. Aan de zuidoostelijke teen van de Nieuwe ZuiderLingedijk ligt een inundatiesluis die via een ‘luchtbrug’ vanuit de kruin van de dijk van bovenaf is te bedienen.

Inundatievelden • De inundatievelden in het enveloppegebied zijn voor het overgrote deel in agrarisch gebruik, vooral melkveehouderij. • Het natuurgebied Molenkade (80 ha) is merendeels eigendom van Staatsbosbeheer. Dit gebied bestaat voornamelijk uit graslanden, grienden en enkele elzenbroekbossen. • Het natuurgebied De Regulieren (totaal 210 ha), in bezit van Geldersch Landschap, met bloemrijke graslanden, populierenbossen en wilgengrienden ligt voor een groot gedeelte in het inundatiegebied. • Het natuurgebied Beesdsche Lage Veld (verschillende particuliere eigenaren) is deels bebost en vernat. • De westelijke uitbreiding van Culemborg ligt in het voormalige inundatieveld. • De Nieuwe Zuiderlingedijk is een langgerekt reservaat van Staatsbosbeheer en bestaat voor een belangrijk deel uit bos en grienden, rietland en moerasvegetaties, met in het oostelijk deel enkele graslandpercelen en een recent aangelegd waterreservoir. Een paar kleine wielen vormen de restanten van een vroegere dijkdoorbraak. Forten en overige versterkingen • Het Werk aan ‘t Spoel Dit fort (5 ha) beschermde de Goilberdingerdijk die onderdeel uitmaakt van het Lekacces. In 1879 zijn bomvrije gebouwen toegevoegd aan een aarden werk dat diende om de inundatiewaaiersluis in de dijk en de spoorlijn Utrecht – ‘s-Hertogenbosch te verdedigen. Eigenaar: gemeente Culemborg; constructieve toestand gebouwen: in redelijke staat; gekraakt. • Fort Everdingen Dit torenfort (11 ha) uit 1849 (en verbeterd in 1877) zorgde, samen met fort Honswijk, voor de afsluiting van de Lek, de uiterwaarden, de Goilberdingerdijk en de daarachter gelegen inundeerbare stroomrug. Fort Everdingen diende ook ter verdediging van de inundatiesluis met inundatiekanaal ten noorden en oosten van het fort. Rond het torengebouw ligt een gracht met ophaalbrug. Voorts liggen er remises en schuilplaatsen met kruitmagazijn en een poterne. Eigenaar: rijk; rijksmonument; constructieve toestand hoofdgebouw in goede staat, de bouwkundige staat van de overige gebouwen varieert; in gebruik door Defensie; wordt in 2008 overgedragen aan DLG t.b.v. project NHW. • Drie geschutsbanken achter de Diefdijk Deze aarden emplacementen werden in 1879 ten zuiden van fort Everdingen tegen het westelijk talud van de Diefdijk aangelegd om de Prijsseweg met de hoge stroomrug onder vuur te kunnen houden. De geërodeerde aarden werken zijn nog wel herkenbaar. Particulier eigendom. • Infanteriestelling voor fort Everdingen Deze stelling uit de mobilisatietijd van 1914-1918 en 1939-1940 ligt ten oosten van fort Everdingen en de Diefdijk. De stelling bestaat uit betonnen groepsschuilplaatsen en kazematten. De betonnen elementen in de Goilberdingerwaard zijn rond 2000 door vergravingen van de uiterwaard zwaar verstoord en prijs gegeven aan de rivierdynamiek. De zwerm groepsschuilplaatsen in het agrarisch gebied langs de Diefdijk is nog aanwezigen in particulier eigendom. • Infanteriestelling en kanonkazemat Diefdijk-Zuid De aanleg van de A2 in 1935 betekende een nieuw acces door de Waterlinie. Ter compensatie hiervan kwam het jaar daarop een infanteriestelling en een kanonkazemat tot stand bij de gemaakte coupure door de Diefdijk. De kanonkazemat was geëxposeerd op het zuiden, van waaruit de vijand over de A2 kon oprukken. Eigenaar kanonkazemat: Stichting Militair Erfgoed; constructieve toestand: goed. • De groepsschuilplaatsen ten zuiden van de A2 zijn in particulier eigendom. • Werk op de spoorweg bij de Diefdijk Deze versterking (6 ha) werd in 1880 aan weerskanten van de spoorlijn Dordrecht Geldermalsen gebouwd om dit acces, ontstaan door de spoordijk, te kunnen afgrendelen. Adressering projectenveloppen Diefdijk en Loevestein (versie 21 september 2005)

blz. 36 van 41

•

•

• •

• •

•

Later is het werk voorzien van remises, betonnen borstweringen en artilleriemagazijn / fortwachterswoning. Eigenaar: Staatsbosbeheer, deels in erfpacht uitgegeven; constructieve toestand gebouwen: redelijk tot matig; bewoond. Batterijen aan de Meerdijk De van oorsprong aarden batterijen langs de Linge, ten noorden van fort Asperen, dienden ter afsluiting van de weg Asperen – Acquoy, het onder schot houden van het Lingeacces en de verdediging van de terreininlaten in de Meerdijk. Rond 1900 zijn ze verbeterd en voorzien van een betonnen schuilplaats. Particulier eigendom. Voor 16 groepsschuilplaatsen langs Meerdijk en Diefdijk heeft gemeente Geldermalsen een verzoek tot aanwijzing als beschermd rijksmonument ingediend. Het Fort bij Asperen Dit torenfort (3 ha) dateert uit 1847 en had als functie het Lingeacces af te sluiten en de inundatiewaaiersluis met de waaiersluizen in de Linge te beschermen. De bomvrije toren had vroeger een fortgracht met ophaalbrug. De gracht is in 1880 gedempt; toen zijn er tevens een kanonremise en een kruit- en projectielenmagazijn toegevoegd, later nog een betonnen wachthuis en schuilplaatsen. Eigenaar: Staatsbosbeheer; rijksmonument constructieve toestand gebouwen: goed; in gebruik voor culturele evenementen en overwintering van vleermuizen; in artillerieloods is restaurant gevestigd; fortwachterswoning is verhuurd. De Wapenplaats bij Asperen Deze ronde aarden borstwering uit 1845 beschermde de inundatiewaaiersluis en grendelde samen met Fort Asperen het Lingeacces af. Eigenaar: gemeente Lingewaal. Fort bij de Nieuwe Steeg Dit gebastioneerde fort (9 ha), gebouwd in 1878, diende ter afsluiting van de nabije Lingebocht, de Lingedijk en een hogere stroomrug. Het bestaat uit een bomvrije kazerne, remises, artillerieloods, poterne en flankeringen. Eigenaar: Staatsbosbeheer; constructieve toestand gebouwen: redelijk tot matig. Batterij aan Nieuwe Zuiderlingedijk Tegen het noodwestelijk talud van deze dijk ligt een aarden werk uit 1845, dat in 1903 werd voorzien van een bomvrije schuilplaats. De batterij sloot het Lingeacces af. Groepsschuilplaatsen langs de Nieuwe Zuiderlingedijk. Ten noorden en ten zuiden van de Nieuwe Zuiderlingedijk ligt een aanzienlijk aantal groepsschuilplaatsen. Enkele zijn aangelegd tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar de meeste dateren uit de mobilisatieperiode 1939-1940. Eigenaar: Staatsbosbeheer en particulieren. Fort Pannerden Dit sperfort (1 ha), gelegen op het splitsingspunt van de Waal en het Pannerdensch Kanaal, vormde een voorwaartse verdediging en had tot taak de doortocht van vijandelijke schepen te beletten en de toevoer van rivierwater veilig te stellen, zodat stroomafwaarts voldoende water voorhanden was om inundaties te stellen. In het fort was vestingartillerie en marine ondergebracht. Het fort is polygonaal en gedekt door vijf caponnières van waaruit de droge gracht kon worden bestookt. Eigenaar: Staatsbosbeheer; rijksmonument; constructieve toestand gebouwen: redelijk; gekraakt.

Schootsvelden Van bovenstaande verdedigingswerken hebben o Het Werk aan ‘t Spoel o Fort Everdingen o Werk op de spoorweg bij de Diefdijk o Het Fort bij Asperen, en o Fort bij de Nieuwe Steeg schootsvelden, die, zoals overal elders in de Linie, uit drie concentrische Verboden Kringen bestaan met een toenemende mate van duurzaamheid van de opstallen. Een groot deel van de schootsvelden van Het Werk aan ‘t Spoel en Fort Everdingen liggen in de Goilberdingerwaard, die eigendom is van het Geldersch Landschap. In dit enveloppegebied komen in de eerste twee kringen nog steeds nagenoeg geen bouwwerken voor. Bij Culemborg en Acquoy overschrijdt de stads- en dorpsuitbreiding in zeer beperkte mate de derde kring. Houten huizen In de Verboden Kringen komen op een paar plaatsen nog houten huizen voor: • langs de Golberdingerdijk, alsook enkele boerderijen en huizen met een houten bovenverdieping, Adressering projectenveloppen Diefdijk en Loevestein (versie 21 september 2005)

blz. 37 van 41

• • •

aan de Breedsteeg in Culemborg, tegen de zuidelijke dijk van de spoorlijn Dordrecht - Geldermalsen in Leerdam, en aan de Kerkweg in Acquoy.

Bijzondere bouwwerken / technische trouvailles • Kogelpoort / kogelvanger Deze hoge vrijstaande muur in het agrarisch gebied ten zuiden van Het Werk aan ‘t Spoel is een mysterieus relict van de daar gelegen schietbaan. • Kraanbrug de Een kraanbrug is een 19 eeuws type (toegangs)brug, waarvan het brugdek uitneembaar is en de brugliggers zijdelings uitzwenkbaar zijn. Voor en achter het Werk op de spoorweg bij de Diefdijk lagen beweegbare kraanbruggen. Èèn hiervan, inmiddels een zeldzaam exemplaar, is nog aanwezig. De constructieve toestand van de brughoofden is goed; het ijzerwerk is echter ernstig geroest. • Waaiersluizen Waaiersluizen zijn voorzien van twee haaks op elkaar staande en gekoppelde deuren. Deze vernuftige constructie biedt, door het drukverschil van binnen- en buitenwater dat via omloopriolen tegen een van de twee deuren drukt, de mogelijkheid de sluis met weinig mankracht te openen of te sluiten tegen de waterdruk in. Bij fort Asperen liggen twee inundatiewaaiersluizen.


blz. 38 van 41

Bijlage 2

KWALITEITSEISEN VAN LINIECOMMISSIE

Kwaliteitscriteria welke bij de ontwikkeling van de NHW gehanteerd dienen te worden, zijn: • Eenheid (in de Linie) en verscheidenheid (in lokale uitwerking) • Sfeer is ruw, robuust, grootschalig, geheimzinnig en verhalend • De hoofdverdedigingslijn is een ruggengraat • Landschappelijk en functioneel contrast oost en west • Alle (groepen) van objecten doen mee (in relatie tot elkaar en omgeving) • Sociaal maatschappelijke betrokkenheid (toegankelijk, initiatiefrijk, economisch duurzame activiteiten gekoppeld aan NHW)


blz. 39 van 41

Bijlage 3 • • • • • • • • • • • • • •

BRONNEN

Bestuursovereenkomst Nieuwe Hollandse Waterlinie, ondertekend door de vijf betrokken provincies en de vijf betrokken ministeries, Bunnik, 1 september 2005 Bureau sla stedenbouw landschap architectuur, Toekomstvisie Fort Asperen, Amsterdam 2004 Copijn Utrecht, Landschapsvisie Nieuwe Hollandse Waterlinie en westrand van Culemborg, Utrecht 2005 Grontmij, Fort Pannerden Herleeft! Plan van Aanpak Restauratie, z.p. 2004 Ingenieursbureau BCC, Water langs de linie, voorbeeldproject Molenkade, Toelichting op Voorlopig Technisch Ontwerp, Leerdam 2005 Pact van Loevestein, De Nieuwe Hollandse Waterlinie, Gebiedsvisie Zuid, Arnhem 2002 Projectgroep Zuid, Concept-uitvoeringsprogramma Projectenveloppe Diefdijk, z.p. 9 november 2004 Provincie Gelderland, Streekplan Gelderland 2005, vastgesteld door Provinciale Staten 29 juni 2005, Internetversie Provincie Utrecht, Objectbeschrijvingen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, Utrecht 2000 Route IV, Een oud verbond in een nieuw verband, Ontwikkelingsperspectief voor de vaarroute tussen Culemborg en Zaltbommel, concept-eindrapport, Nijmegen 2005 Samenwerkende Monumentenwachten Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant, De Nieuwe Hollandse Waterlinie nader bekeken, Algemene schadebeelden en aanbevelingen op basis van bouwkundige inventarisatie januari t/m juni 2002, z.p. 2002 Stichting Werk aan het Spoel, Cultuur en natuur op een historische locatie, ondernemingsplan voor Werk aan het Spoel, Culemborg 2005 Stuurgroep Nieuwe Hollandse Waterlinie, Linieperspectief Panorama Krayenhoff, Utrecht 2004 Will, Chris, Sterk Water, Hollandse Waterlinie, Utrecht 2003


blz. 40 van 41

Colofon Bestuurlijk opdrachtgever (namens Pact van Loevestein)

dhr. Th.C. Peters (gedeputeerde prov. Gelderland)

Ambtelijk opdrachtgever:

dhr. C.W.H. Smolders (prov. Gelderland)

Programmamanager: Programma-assistent:

dhr. J.W. Kamerman (prov. Gelderland) mw. S. van Dijk (prov. Gelderland)

Projectleider Diefdijk:

dhr. H.T.H. van den Berg (prov. Gelderland)

Projectteamleden:

dhr. A. Venema (prov. Gelderland) dhr. C. Revet (prov. Zuid-Holland) dhr. S. Booms (gem. Culemborg) dhr. T. van Welie (gem. Geldermalsen) dhr. H. Heling (gem. Geldermalsen) dhr. G.A. van den Heuvel (gem Leerdam) dhr. J. van der Horst (gem. Lingewaard) dhr. L.A.A. van Galen (gem. Lingewaal) mw. D.E. Schuchard (gem. Vianen) dhr. P.J.L. Hopman (Staatsbosbeheer) dhr. P. Bode (Waterschap Rivierenland) dhr. K.A. Blokland (projectbureau NHW)

Projectleider Loevestein:

dhr. T. Smits (prov. Noord-Brabant)

Projectteamleden:

dhr. A. Venema (prov. Gelderland) dhr. C. Revet (prov. Zuid-Holland) dhr. T. van Tilburg (gem. Woudrichem) dhr. H. Pouw (gem Gorinchem) mw. A. Koenders (gem. Tiel) mw. M. Bosch (gem. Werkendam) dhr. L.A.A. van Galen (gem. Lingewaal) dhr. A.D. Sybesma (gem. Zaltbommel) dhr. J. Wind (Staatsbosbeheer) dhr.H. Schep (Brabants Landschap) dhr. P. Bode (Waterschap Rivierenland) dhr. H.K. Berends (projectbureau NHW)

Auteurs:

dhr. H.T.H. van den Berg dhr. T. Smits dhr. J.W. Kamerman


blz. 41 van 41

AMBITIES PROJECTENVELOPPEN DIEFDIJK EN LOEVESTEIN

Recommend Documents