Trefdag Patiëntenparticipatie 29 november 2014
Uitdagingen en ambities voor de toekomst Kristof EECKLOO, LLM, PhD Strategische Beleidscel UZ Gent Universiteit Gent
Patiëntenparticipatie Benutten van de ervaringsdeskundigheid van patiënten met als doel de kwaliteit van de zorg te verhogen (CBO)
Verklaring van Alma Ata, WHO, 1978 “Iedereen heeft het recht én de plicht om individueel en collectief te participeren in de gezondheidszorg”
Participatie zeer divers: verschillende patiënten, gradaties, niveaus
Arnstein’s “Participatieladder” A Ladder of Citizen Participation (1969), VPP 2011; CBO, 2009; Leys et al, 2007
3 belangrijkste vormen: invloed patiënt neemt toe De patiënt laten meebeslissen over zaken die zijn eigen situatie of die van andere patiënten aanbelangen. De patiënt heeft de mogelijkheid om zelf de regie in handen te nemen. De patiënt raadplegen bv. door te vragen wat zijn verwachtingen zijn bij het ontslag of via een tevredenheidsonderzoek. De zorgverlener kan met deze adviezen rekening houden, maar kan hiervan ook (beargumenteerd) afwijken. De patiënt goed informeren over alles wat hem aanbelangt, zonder dat hij noodzakelijk zelf echt inbreng heeft.
Arnstein’s “Participatieladder” A Ladder of Citizen Participation (1969), VPP 2011; CBO, 2009; Leys et al, 2007
3 belangrijkste vormen: invloed patiënt neemt toe De patiënt laten meebeslissen over zaken die zijn eigen situatie of die van andere patiënten aanbelangen. De patiënt heeft de mogelijkheid om zelf de regie in handen te nemen. De patiënt raadplegen bv. door te vragen wat zijn verwachtingen zijn bij het ontslag of via een tevredenheidsonderzoek. De zorgverlener kan met deze adviezen rekening houden, maar kan hiervan ook (beargumenteerd) afwijken. De patiënt goed informeren over alles wat hem aanbelangt, zonder dat hij noodzakelijk zelf echt inbreng heeft.
Arnstein’s “Participatieladder” A Ladder of Citizen Participation (1969), VPP 2011; CBO, 2009; Leys et al, 2007
3 belangrijkste vormen: invloed patiënt neemt toe De patiënt laten meebeslissen over zaken die zijn eigen situatie of die van andere patiënten aanbelangen. De patiënt heeft de mogelijkheid om zelf de regie in handen te nemen. De patiënt raadplegen bv. door te vragen wat zijn verwachtingen zijn bij het ontslag of via een tevredenheidsonderzoek. De zorgverlener kan met deze adviezen rekening houden, maar kan hiervan ook (beargumenteerd) afwijken. De patiënt goed informeren over alles wat hem aanbelangt, zonder dat hij noodzakelijk zelf echt inbreng heeft.
Arnstein’s “Participatieladder” A Ladder of Citizen Participation (1969), VPP 2011; CBO, 2009; Leys et al, 2007
3 belangrijkste vormen: invloed patiënt neemt toe De patiënt laten meebeslissen over zaken die zijn eigen situatie of die van andere patiënten aanbelangen. De patiënt heeft de mogelijkheid om zelf de regie in handen te nemen. De patiënt raadplegen bv. door te vragen wat zijn verwachtingen zijn bij het ontslag of via een tevredenheidsonderzoek. De zorgverlener kan met deze adviezen rekening houden, maar kan hiervan ook (beargumenteerd) afwijken. De patiënt goed informeren over alles wat hem aanbelangt, zonder dat hij noodzakelijk zelf echt inbreng heeft.
Niveaus
Bron: King’s Fund
Niveaus
Micro-niveau = interactie tussen patiënt(en) en zorgverlener(s) m.b.t. onderzoeken en behandeling Belang van goede informatie en betrokkenheid, ondersteuning via brochures, zorgpaden, … Bron: King’s Fund
Niveaus
Meso-niveau = Focus op zorgafdeling of zorgorganisatie Bron: King’s Fund
Niveaus
Macro-niveau = Focus op federaal of regionaal zorgbeleid Weinig kenmerkend voor ons gezondheidszorgsysteem (cfr. Studie KCE 2012)
Uitz: Observatorium voor de Chronische Ziekten (RIZIV) Bron: King’s Fund
Micro en meso: wat doen ziekenhuizen nu reeds? Op basis van patiëntenrechtenwet:
Patiëntenvoorlichtingsbeleid, incl. geïnformeerde toestemming
Verlenen van toegang tot het patiëntendossier
Ombudsdienst
Op basis van kwaliteitsdecreet: B. Vl. Reg. 14 mei 2004:
- Art. 5, 1: Zelfevaluatie bevat minimaal periodieke evaluatie: - van de klinische performantie - van de operationele performantie - door de gebruikers - door de medewerkers
Een stap verder?
Wat zijn de mogelijkheden, uitdagingen en kritieke succesfactoren?
Mogelijkheden in het E-tijdperk
Voorbeeld UZ Gent Vruchtbaarheidsbehandeling
SOET* Medisch team
Patiënt & Partner
Cloud-based Internet communication Echobeelden
Analyse beelden Gestructureerd antwoord
*self-operated endovaginal telemonitoring
Maar ook: “van probleemgeoriënteerde naar doelgeoriënteerde zorg” Time
Medications
7:00 AM
Ipratropium dose inhaler Alendronate 70 mg/wk
8:00 AM
Calcium 500 mg Vit D 200 IU Lisinopril 40mg Glyburide 10mg Aspirin 81mg Metformin 850 mg Naproxen 250 mg Omeprazol 20mg
1:00 PM
Ipratropium dose inhaler Calcium 500 mg Vit D 200 IU
7:00 PM
Ipratropium dose inhaler Metformin 850 mg Calcium 500 mg Vit D 200 IU Lovastatin 40 mg Naproxen 250 mg
11:00 PM
Ipratropium dose inhaler
As needed
Albuterol dose inhaler Paracetamol 1g
Som van de richtlijnen bij een oudere patiënt Patiëntentaken • Botbescherming • Bewaken energiepeil • Zelfmanagement glucose • Oefeningen • Gewichten • Aerobic • Versterken spieren • Bewegen • Omgevingsfactoren vermijden die COPD uitlokken • Aangepast schoeisel • Alcohol beperken • Normaal gewicht behouden
Klinische taken • Vaccinatie • Longonsteking • Griep • Bloeddruk meten • Zelfmanagement glucose opvolgen • Voetonderzoek • Labo testen • Microalbuminuria • Creatinine en electrolyten • Cholesterol • Lever • HbA1C
Verwijzingen • Kinesitherapie • Oogarts • Longrevalidatie
Patiënteneducatie • Voetverzorging • Oeseoartritis • COPD medicatie • Diabetes
Boyd et al. JAMA, 2005
Voorbeelden meso-niveau http://www.zorgnetvlaanderen.be/mediatheek/Pages/Pati%C3%ABntenparticipatie.aspx
AZ Sint-Blasius, Dendermonde - Heupklas preoperatieve infosessies - Focusgroepen voor klinisch pad heupen knieprothese: kleine groep patiënten die hun zorg evalueren samen met een onafhankelijke gespreksleider
AZ Sint-Maarten Campus Rooienberg, Duffel - Persoonlijke interviews in oncologisch dagziekenhuis
- Voorbeeld verbeterpunt: teveel informatie bij meedelen diagnose, nadien te weinig tijd
UZ Gent Revalidatiecentrum Piekernie - Patiënten met ruggemergletsel worden zo snel mogelijk geïntroduceerd met expatiënten - Structureel overleg
Voorbeeld uit het buitenland
Andere mogelijkheden (shadowing, fotoscan, mystery guest, …)
www.cbo.nl/Downloads/229/instrumenten.pdf
Op niveau ziekenhuisbeleid: pilootprojecten stakeholderoverleg
Hospital Governance Aanbeveling 4: De raad van bestuur van het ziekenhuis richt een “stakeholdersoverleg” op met een adviserende bevoegdheid aangaande:
-
Zorgstrategische plan van het ziekenhuis
-
Het ontwerp van beleidsplan
-
Het ontwerp van jaarverslag
Structuur
Bron: ICURO
6 ziekenhuizen
Kritieke succesfactoren: 1)
Keuze van de voorzitter: visie en vergadertechnische vaardigheden
2)
Enthousiasme van de interne stakeholders om een daadwerkelijke participatiecultuur te ontwikkelen
3)
Vermijden casuïstiek en geen interferentie met ombudsfunctie
4)
Balans tussen input van interne en externe stakeholder in de vergadering = belang van luisteren
5)
Mate waarin er rekening gehouden wordt met feedback/voorstellen uit stakeholderoverleg: intern besluitvormingsproces
Bron: ICURO, observaties
Patiëntenparticipatie cultuurpeiling 2014 Prof. dr. Ann Van Hecke Prof. dr. Kristof Eeckloo Simon Malfait
→
Micro en meso
Doelstellingen 1) inzicht te bieden in de mate van patiëntenparticipatie op afdelingen in het algemeen en met bijzondere aandacht voor patiëntenparticipatie m.b.t. patiëntveiligheid; 2) goede praktijken m.b.t. patiëntenparticipatie in kaart te brengen; 3) resultaten van de peiling te kunnen vergelijken met de resultaten van de Vlaamse Patiënten Peiling.
Doelgroep • Zorgverleners verbonden aan de directe patiëntenzorg/klinische zorg • > 6 maand werkzaam (affiniteit) • C-, D-, G-, M-, Sp-, - diensten Respons: 1.329 enquêtes
Resultaten http://www.health.belgium.be/eportal/ Healthcare/Healthcarefacilities/Patientsafety/ Supportplan/supportplan2014/empowerment ugent/index.htm#.VGyt-jSG9XY
Beroepsgroep respondenten
Patiëntenparticipatiecultuur: “Afdeling” Excellent
Gemiddelde
Zeer goed
M-diensten C-diensten c-diensten
SP-diensten D-diensten Gemengd C en D
Aanvaardbaar
G-diensten
Zwak
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
*
10
11
12
13
14
*
15
Ziekenhuis
Zeer zwak
Significant verschil tussen inschatting patiëntparticipatie o.b.v. de kenletter van de dienst: *2 ziekenhuizen scoren significant minder dan de andere ziekenhuizen.
– –
C-, M- en Sp-diensten scoren het hoogst. G-diensten scoren het minst.
Maar speelt mijn leeftijd een rol?
Moet ik meer gaan werken om het beter te doen?
Of het ziekenhuis waar ik werk? Of mijn beroep?
Hulpverleners staan er voor open u te betrekken in patiëntveiligheid!
Of mijn opleidingsniveau? …
Voor patiëntenparticipatie scoren we in Vlaanderen meer dan aanvaardbaar!!!
Patiëntenparticipatiecultuur “Competenties” • Hulpverleners met een hogere opleiding voelen zich competenter m.b.t. patiëntenparticipatie • Zorgkundigen/verpleeghulpen/logistiek medewerkers voelen zich het minst competent, artsen en paramedici het meest. • Voltijdse medewerkers voelen zich competenter dan niet voltijdse medewerkers. • Leidinggevenden voelen zich competenter
Patiëntenparticipatiecultuur “Competenties” Ik voel me competent om ... 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
46,2 %
43,8 %
30,3 % Helemaal akkoord Eerder akkoord Eerder niet akkoord
59,8 % 50,3 %
53,0 %
Helemaal niet akkoord
Patiëntenparticipatiecultuur “Middelen” Perceptie: patiëntenparticipatie vraagt extra tijd/middelen van zorgverleners Eerder akkoord of helemaal akkoord
• “ Onvoldoende bestaffing remt patiëntparticipatie af”:
84%
• “Drukte op afdeling bepaalt mate van patiëntenparticipatie”:
86%
• “Patiëntenparticipatie leidt op korte termijn tot tijdsverlies in de individuele zorg voor de patiënt”
38%
• “Patiëntenparticipatie leidt op lange termijn tot tijdswinst in de algemene zorgorganisatie”:
83%
PATIENTENPARTICIPATIE EN PATIENTVEILIGHEID Er zijn verschillende manieren om patiënten te betrekken bij patiëntveiligheid Voorbeelden:
•
Patiënten informeren over wat ze zelf kunnen doen om bv. infecties te vermijden;
•
Patiënten betrekken bij het monitoren en rapporteren van nevenwerkingen / complicaties (bv. allergieën, reacties op medicatie, insteekplaats katheter);
•
Patiënten betrekken bij het checken en dubbel-checken of de aangeboden medicatie, de dosis en het tijdstip van toediening geschikt is;
•
Patiënten betrekken bij het observeren van de handhygiëne van zorgverleners en het vragen aan zorgverleners of hun handen gewassen zijn vooraf aan een verzorging;
Cultuurpeiling = barometer in welke mate afdeling hiervoor open staat
Patiëntenparticipatie en patiëntveiligheid “Overtuigingen en ervaringen” Eerder akkoord of helemaal akkoord
•
“Ik ervaar het als positief dat patiënten vragen stellen of suggesties geven m.b.t. patiëntveiligheid.”
96%
•
“Ik stimuleer patiënten patiëntveiligheid.”
m.b.t.
70%
•
“Ik vind het belangrijk dat patiënten geïnformeerd worden over de algemene resultaten die we in het ziekenhuis behalen m.b.t. patiëntveiligheid (bv. aantal medicatiefouten).”
50%
•
“Ik vind het belangrijk dat patiënten geïnformeerd worden over een patiëntveiligheidsincident, indien ze daarvan het onderwerp uitmaken.”
83%
om
vragen
te
stellen
Patiëntenparticipatie en patiëntveiligheid “Overtuigingen en ervaringen” Eerder akkoord of helemaal akkoord
•
“Ik vind het ongepast om patiënten te belasten met aspecten van patiëntveiligheid.”
25%
•
“Een grotere rol geven aan de patiënt bij patiëntveiligheid kan een negatieve impact hebben op de relatie tussen de patiënt en de zorgverlener. ”
34%
•
“Ik heb de indruk dat patiënten geen vragen durven stellen m.b.t. patiëntveiligheid.”
36%
Patiëntenparticipatie en patiëntveiligheid “Topics patiëntveiligheid”
Duid aan in welke mate u het als positief ervaart dat de patiënten vragen stellen over of moeten aangemoedigd worden volgende zaken aan de zorgverlener te melden: 2.4 Indien hun identificatiebandje werd verwijderd of ontbreekt.
1.1 Of de medicatie die de zorgverlener aan hen geeft wel de juiste medicatie is. 3,80
3,60
→ Meerderheid (+80%) eerder akkoord of helemaal akkoord 1.2 Wat de naam van de zorgverlener is en wat deze bij hen komt doen.
3,40
3,20 2.3 Indien ze denken dat hun wonde geïnfecteerd is.
3,00
2.2 Indien ze hun resultaten van hun onderzoek nog niet ontvangen hebben.
1.3 Waarom een zorgverlener een apparaat (bv. monitoring toestel) wegneemt.
1.4 Of de zorgverlener zijn/haar handen ontsmet/gewassen heeft.
2.1 Indien ze denken dat er een fout is gebeurd in de zorg die ze krijgen.
Gemiddeld < 35 jaar
Beleid UZ Gent
Integratie in waarden UZ Gent: Patiëntenparticipatie gaat over attitude, minstens evenveel als over technologische mogelijkheden en innovatie
Prioritaire aandachtsgebieden: 1. Kennis en implementatie patiëntenrechten 2. Informatie 3. Geïnformeerde toestemming 4. Patiëntveiligheid (bv. medicatie) 5. Ervaringen meten Ondersteunen initiatieven diensten en afdelingen + identificeren en delen best practices
