000284700Zaaknummer BECGVK23 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2010
Raadsvoorstel Inleiding Als afronding van de budgetcyclus 2010 stelt uw raad het jaarverslag en de jaarrekening 2010 vast. Met de jaarstukken legt het college verantwoording af over de realisatie van de door de raad in de begroting vastgelegde beleidsvoornemens en de financiële middeleninzet per programma. De opzet van de programmarekening sluit aan bij de programmabegroting. De enige aanvulling, conform de lijn die in de programmabegroting 2011 is ingezet, is het opnemen van een apart overzicht van de majeure projecten aansluitend aan de beleidsvelden. Bij de opstelling van de begroting 2010 waren de projecten nog niet als zodanig geoormerkt en zijn ze nog opgenomen onder de beleidsvoornemens van de diverse beleidsvelden.
Feitelijke informatie Boekwerken: De jaarstukken bestaan uit een drietal boekwerken: de programmarekening, de productenrealisatie en een toelichting op de bouwgrondexploitaties (vertrouwelijk). Per beleidsveld en majeurproject wordt in de programmarekening ingegaan op de resultaten en voortgang die in 2010 zijn geboekt. Voor een volledig beeld wordt hiernaar verwezen. Aansluitend zijn de zeven verplicht voorgeschreven paragrafen opgenomen waarin ingegaan wordt op de lokale heffingen, de risico‟s, onderhoud kapitaalgoederen, financiering, resultaten op het gebied van bedrijfsvoering, verbonden partijen en het grondbeleid. De productenrealisatie, de tegenhanger van de productenraming, bevat uitvoeringsinformatie die een nadere invulling geven van de beleidsvelden en wordt door het college vastgesteld. In het kader van de jaarafsluiting zijn wederom de belangrijkste exploitatieopzetten geactualiseerd. De financiële consequenties van deze zogenaamde „herzieningen‟ zijn cijfermatig in de voorliggende jaarrekening verwerkt. In het aparte boekwerkje „Toelichting bouwgrondexploitatie jaarrekening 2010‟, dat vertrouwelijk ter inzage ligt, wordt uitgebreid op elk individueel complex ingegaan. De jaarstukken dienen voor 15 juli te worden vastgesteld op basis van het Besluit Begroting en verantwoording in verband met het toezenden aan Gedeputeerde Staten en het CBS. Resultaat: Het resultaat van de jaarrekening 2010 bedraagt € 7.611.000 voordelig. Dit is het resultaat na dotaties in en onttrekkingen uit de reserves en voor bestemming door de gemeenteraad Het positieve resultaat van de jaarrekening is voornamelijk ontstaan door per saldo incidenteel voordelige effecten. Dit is met name het gevolg van winstnemingen bij de grondexploitaties, die voor een gedeelte worden gecompenseerd door toevoegingen aan de voorzieningen voor verliesgevende exploitaties.
Budgetoverheveling:
1
000284700Zaaknummer BECGVK23 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2010 Uit de uitgebreide toelichting in het voorwoord van de jaarrekening blijkt, dat een aantal van de door u beschikbaar gestelde budgetten om incidentele activiteiten te ontplooien nog niet zijn besteed. Enerzijds doordat van een aantal activiteiten met een meerjarig karakter de uitvoering nog niet is afgerond en anderzijds omdat de activiteiten nog in een voorbereidende fase zitten en de uitvoering nog moet starten. Om in het jaar 2011 de budgetten weer beschikbaar te hebben voor de afronding van de in 2009 voorziene/opgestarte projecten en activiteiten, wordt voorgesteld een budgetoverheveling te laten plaatsvinden vanuit het jaar 2010 naar 2011 van in totaal € 6.149.186. Daarvan komt € 5.564.843 ten laste van hiervoor eerder bestemde reserves en € 584.343 ten laste van de algemene reserve. Dit laatste bedrag is in eerste instantie als onderdeel van het resultaat van jaarrekening gestort in de algemene reserve. Grondexploitaties: Voor de lopende plannen zijn de navolgende exploitatieopzetten (EO) opgesteld en herzien op basis van de gerealiseerde cijfers van de jaarrekening 2010 of zijn er globale (voorlopige) exploitatieverkenningen (GE) gemaakt: Uitleggebieden: Venne West III (EO), Bruneilaan (EO), Grotestraat Verdoorn/Heesbeen (EO), De Grassen (GE) en Geerpark (EO), Dillenburg (EO), Victoria (GE) Nassaulaan(GE). Stedelijke vernieuwing: Schoolstraat noord (EO), Akkerpad (EO) Bedrijventerreinen: „t Hoog I (EO), ‟t Hoog II (GE), Wärtsiläterrein (EO) en Groenewoud ZuidWest/SAPA (EO). Overige plannen Van Altenastraat (EO), Groene Veen (EO) In het vertrouwelijk voor u als onderdeel van de jaarrekening 2010 ter inzage liggende boekwerk “Toelichting bouwgrondexploitatie 2010” vindt u per plan een beschouwing over de (herziene) exploitatieopzet. Een cijfermatige weergave van de (herziene) exploitatieopzetten en globale exploitatieverkenningen liggen eveneens voor u vertrouwelijk ter inzage.
Instellingsbesluiten reserves: Voor een tweetal reserves wordt u raad gevraagd een instellingsbesluit te nemen. De reserve „Rood met Groen‟ bestaat al een aantal jaren, maar wegens het nieuwe karakter van de regeling en de evaluatie die tussentijds heeft plaats gevonden vanuit de provincie, is er tot op heden nog geen formeel instellingsbesluit genomen. Daarnaast wordt voorgesteld een deel van de over te hevelen middelen ten behoeve van de uitvoering van de cultuurnota te storten in een cultuurfonds waarmee de komende jaren invulling kan worden gegeven aan de uitvoering van een aantal activiteiten zoals het plaatsen van kleine kunstwerken in de kernen, de ontwikkeling van de kunstroute „Halvezolenlijn‟ en het ontwikkelen van een sokkelproject in de Vesting. Over de achterliggende reden hiervan is uw raad geïnformeerd per brief van 8 februari 2011. De beide instellingsbesluiten treft u als bijlage aan. Accountantscontrole: Conform het vastgestelde controleprotocol heeft Deloitte de jaarrekeningcontrole uitgevoerd. Over de bevindingen van deze controle heeft de accountant uw raad inmiddels geïnformeerd door het toesturen van het accountantsverslag over het boekjaar 2010. De accountant heeft een goedkeurende verklaring verstrekt bij de jaarrekening 2010.
2
000284700Zaaknummer BECGVK23 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2010
Afweging Het voorstel is de jaarstukken 2010 vast te stellen.
Procedure vervolgstappen De vastgestelde jaarstukken worden, conform de wettelijke voorschriften in het Besluit Begroting en Verantwoording toegestuurd naar de toezichthouder; de provincie Noord-Brabant.
Voorgenomen besluit Wij stellen u voor bijgaand besluit vast te stellen.
Het college van Heusden, de secretaris, mr. J.T.A.J. van der Ven
de burgemeester, drs. H.P.T.M. Willems
3
000284700Zaaknummer BECGVK23 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2010
De gemeenteraad van Heusden in zijn openbare vergadering van 28 juni 2011; gezien het voorstel van het college van 24 mei 2011, doc.nr. BECGVK23 gelet op de beraadslaging;
besluit: 1. Het jaarverslag en de rekening 2010 vast te stellen; 2. Een bedrag van € 7.678.100 te storten in de algemene reserve i.v.m. winstnemingen bij diverse grondexploitatiecomplexen; 3. Een bedrag van € 1.220.516 te onttrekken aan de algemene reserve voor de afdekking van de vorming van verliesvoorzieningen voor diverse grondexploitatiecomplexen; 4. Een bedrag van € 48.615 te onttrekken aan de reserve centrumplan Vlijmen, ter afdekking van de gevolgen voor de gevormde voorzieningen voor het verwachte tekort van het complex Akkerpad; 5. Een bedrag van een bedrag van € 1.201.658, zijnde het overige (positieve) deel van het jaarrekeningsaldo, ten gunste te brengen van de vrije algemene reserve; 6. De in de jaarrekening (bladzijde 15) genoemde budgetten tot een totaalbedrag van € 6.149.186 over te hevelen naar 2011. Hiervan, conform de eerder genomen besluiten, € 5.564.843 ten laste te brengen van de hiervoor beschikbare reserves en een bedrag van € 584.343 in 2011 te onttrekken aan de algemene reserve; 7. Vaststellen van de (herziene) exploitatieopzetten (EO) en globale exploitatieverkenningen (GE) voor de volgende plannen: Uitleggebieden: Venne West III (EO), Bruneilaan (EO), Grotestraat Verdoorn/Heesbeen (EO), De Grassen (GE), Geerpark (EO), Dillenburg (EO), Victoria (GE) en Nassaulaan (GE). Stedelijke vernieuwing: Schoolstraat noord (EO) en Akkerpad (EO). Bedrijventerreinen: ‟t Hoog I (EO), ‟t Hoog II (GE), Wärtsiläterrein (EO) en Groenewoud ZuidWest/SAPA (EO). Overige plannen: Van Altenastraat (EO) en Groene Veen (EO). 8. Het instellingsbesluit voor de reserves „Rood met Groen‟ en „Uitvoeringsprogramma Cultuurnota‟ vast te stellen.
de griffier,
de voorzitter,
mw. drs. E.J.M. de Graaf
drs. H.P.T.M. Willems
4
Instellingsbesluit reserve Rood met Groen In het streekplan 2002 is een rood-met-groenregeling geïntroduceerd die met ingang van juli 2005 wordt toegepast. Omdat de wijze van invulling nog enige onduidelijkheid kende, is in de provinciale verordening ruimte een nadere toelichting opgenomen over de rood met groen regeling. Met dit instellingsbesluit willen we de randvoorwaarden voor de reserve vastleggen. De raad is bevoegd tot het instellen en opheffen van reserves en de bepaling van het doel, de voeding en voorwaarden voor onttrekking. Doel van de reserve: Uitbreidingslocaties gaan vaak ten koste van het buitengebied. De gedachte achter de rood met groenregeling is dat er geld gereserveerd wordt om deze aantasting van de ruimte in het buitengebied te compenseren met een kwaliteitsverbetering in het resterende buitengebied. Daarnaast wordt de regeling ook toegepast bij ontwikkelingslocaties in bestaand stedelijk gebied (inbreiding). Voeding: Per bestemmingsplan waarbij sprake is van uitleg of inbreiding wordt een vast bedrag per m2 uitgeefbare grond gedoteerd aan de reserve. Op dit moment wordt hiervoor € 5 per m2 uitgeefbare grond gehanteerd; de raad is bevoegd dit bedrag tussentijds aan te passen. De dotatie vindt plaats in het jaar nadat de betreffende grond is uitgegeven. Onttrekking: Per bestemmingsplan (voor zover dit bestemmingsplan rode ontwikkelingen mogelijk maakt) wordt aangegeven voor welke groene kwaliteitsverbeteringen deze middelen worden gereserveerd. Onder een kwaliteitsverbetering wordt begrepen alle projecten die zijn gericht op een aantoonbare en uitvoerbare verbetering van structuren of waarden op het vlak van natuur, water, landschap of cultuurhistorie. Ook verbeteringen van de extensieve recreatieve mogelijkheden van de omgeving behoren hiertoe. Ook kan een koppeling worden gelegd met de realisering van de ecologische hoofdstructuur en ecologische verbindingszones. Rentebijschrijving: Op de reserve wordt geen rente bijgeschreven Minimumstand: €0 Maximumstand: De reserve kent geen maximumniveau; de omvang is gekoppeld aan het aantal plannen waarin de regeling wordt toegepast. Opheffing: De looptijd van de reserve is onbepaald. Er is vooralsnog geen einddatum waarop de regeling stopt.
*000283765*
Instellingsbesluit reserve uitvoeringsprogramma Cultuurnota Bij de vaststelling van de kadernota Cultuur in 2008 is aangegeven dat er een reserve gevormd zou worden. Omdat de wijze van invulling nog enige onduidelijkheid kende, is er in het verleden geen formeel instellingsbesluit van deze reserve ingesteld. Dit formele besluit is nodig omdat de raad bevoegd is tot het instellen en opheffen van reserves en de bepaling van het doel, de voeding en voorwaarden voor onttrekking. Met dit instellingsbesluit als onderdeel van de besluitvorming bij de jaarrekening 2010 wordt dit alsnog geformaliseerd. Doel van de reserve: Om uitvoering te kunnen geven aan het cultuurbeleid van de gemeente Heusden is het noodzakelijk om te beschikken over een reserve. Deze middelen kunnen ondermeer ingezet worden voor aankoop van kleinere kunstwerken voor de kleine kernen, maar ook kan flexibel aangekocht worden in geval van het x-jarig bestaan van een bepaalde kern of een andere belangwekkende (historische) gebeurtenis. Daarnaast wordt het mogelijk om een meer evenredige spreiding van kunstwerken te realiseren. De besteding van deze middelen wordt aan de criteria van de Kunstadviescommissie getoetst. Voeding: Van het jaarrekeningsaldo 2010 (deel budgetoverheveling) wordt eenmalig een bedrag van € 93.000,-- gedoteerd aan de reserve. Daarnaast wordt in 2011 nog eenmalig een bedrag van € 10.000,-- van de stelpost Cultuurnota gedoteerd aan de reserve. Er is geen sprake van een structurele voeding. Onttrekking: Op dit moment zijn de criteria door de Kunstadviescommissie nog niet opgesteld waardoor het nog niet mogelijk is om hieraan te toetsen. Voorstellen waarbij voor de dekking gebruik gemaakt wordt van deze reserve zullen na goedkeuring van de raad uitgevoerd worden. Rentebijschrijving: Op de reserve wordt geen rente bijgeschreven Minimumstand: €0 Maximumstand: De reserve kent geen maximumniveau maar hier is sprake van een incidentele voeding. Opheffing: De looptijd van de reserve is onbepaald. Er is vooralsnog geen einddatum waarop de regeling stopt.
*000283765*
D e I o I tte.
Deloitte Accountants 8.V. Flight Forum I 5657 DA Eindhoven Postbus 376 5600 AJ Eindhoven Tel: (088) 2886341 Fax: (088) 2889835 www.deloitte.nI
Aan de eden van de gemeenteraad van de gemeente Heusden t.a.v. mevrouw E. de Graaf, griffier Postbus 41 5250 AA VLIJMEN
Datum
Behandeld door
Ons kenmerk
17 mel 2011
HJ.H. Maas
15545-103764753850/HM/mj
Onderwerp
Uw kenmerk
Accountantsverslag van gemeente Heusden voor het boekjaar eindigend op 31 december 2010
Geachte raad, Hierbij ontvangt u het accountantsverslag over het boekjaar 2010. Dit verslag geeft onze belangrijkste bevindingen weer. Wij hebben de jaarrekening 2010 van de gemeente Heusden, opgesteld onder verantwoordelijkheid van hot college van burgemeester en wethouders, gecontroleerd. Wij zijn voornemens bij deze jaarrekening op 24 mel 2011 een goedkeurende controlekiaring te verstrekken. In het bijgevoegde accountantsverslag treft u eon analyse aan van uw vermogen en resultaat. Vervolgens zijn onze controlebevindingen samengevat. Wij hebben dit rapport in conceptvorm op 10 mel 2011 besproken met do teamleider KC en teamleider BEC van uw gemeente. Graag bespreken wij het accountantsverslag met u op 15 juni 2011 tijdens de vergadering van uw auditcommissie. Bij die gelegenheid beantwoorden wij ook graag uw eventuele vragen. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V.
J’/ drs. J.
.
/—_‘
Zuidema RA
cc: hot college van burgemeester en wethouders
Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de ‘Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, november 2010’ gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer 24362837 van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handeisregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24362853.
Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited
D e 10 tte.
Deloitte Accountants B.V. Flight Forum 1 5657 DA Eindhovers Postbus 376 5600 AJ Eindhoven Tel: (088) 2886341 Fax: (088) 2889835 www.deloitte.nl
Gemeente Heusden Accountantsverslag voor het boekjaar eindigend op 31 december 2010
Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de ‘Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, november2010’ gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer 24362837 van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24362853.
Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited
Deloitte. Inhoudsopgave 17 mel 2011 15545-1 03764-753850/HM!mj
Inhoud Managementsamenvatting
2
1
Inleiding 1.1 De opdracht die u ons hebt verstrekt 1.2 Onze onafhankelijkheid is gewaarborgd
5 5 6
2
Uw vermogen en resultaat Algemeen 2.1 Weerstandsvermogen 2.2 Risicomanagement 2.3
7 7 8 9
3
Grondexploitatie in relatie tot economische ontwikkelingen Landelijkbeeld 3.1 Heusdense situatie 3.2
10 10 10
4
Controlebevindingen jaarrekening 2010 Van accountantsverklaring naar controleverklaring 4.1 4.2 Goedkeurende controleverklaring Jaarverslaggeving en verantwoording 4.3
14 14 14 14
5
Single information Single audit (SiSa) Ontwikkelingen 5.1 5.2 Geconstateerde fouten en onzekerheden SiSa
14 14 15
6
Administratieve organisatie en interne beheersing 2010 Algemeen 6.1 6.2 General computer controls
16 16 16
7
Frauderisico
17
8
Controle rechtmatigheid Bevindingen rechtmatigheidscontrole 8.1 8.2 Begrotingsrechtmatigheid
18 18 19
9
Vennootschapsbelasting in Lokaal Bestuur
20
10
Tot slot
21
I I€
€
€
.631.000
877.000
2.631.000
877.000
Do belangrijkste bevindingen en do daaraan gekoppelde adviozen hobben wij in deze paragraat opgenomen. De onderwerpen met eon hogo en middelhoge prioriteit vragen do komende periode uw aandacht, omdat het opvolgen van deze adviozen naar onze moning direct bijdraagt aan eon verdere verbetering van de vorslaglegging, toename van hot inzicht in de financiële positie, dan wel verbetering van de interne beheorsing van uw organisatie. Wij advisoren het college het hiemavolgende schema in inteme rapportages to gebruiken, om do follow-up van do bevindingen to bewaken.
Onzekerheden
Fouten
L
3% van het totaal van de lasten
Onzekerheden
Rapporteringstoleranties
1% van het totaal van de lasten
Fouten
Goedkeuringstoleranties
Wij hebben conform uw controleprotocol de controle uitgevoerd met inachtneming van de volgende toleranties:
Wij zijn op 13 april 2011 gestart met do controle van de jaarrekening 2010. Bij aanvang van de balanscontrole was de kwaliteit van de ons ter controle aangeboden conceptjaarrekening voldoende om onze controle to starten en at to ronden. Do dossiervorming was adequaat en tevens hebbon wij volledige modewerking van uw modowerkers gehad bij hot uitvoeren van onze controlewerkzaamheden
Managements amenvatting
2 l7mei2Oll 15545-1 03764-753850/H M/mj
Goedkeurend
Controleverkiaring getrouwheid
Er zijn geen ongecorrigeerde fouten boven de rannorterinostolerantie.
Er zijn geen resterende onzekerheden boven de rapporteringstoierantie.
De vemiogenspositie van uw gemeente is als gevoig van het positieve resultaat voor bestemming toegenomen met € 5,9 miljoen.
Risicomanagement staat binnen uw gemeente hoog op de agenda. Er wordt momenteel gewerkt aan een plan van aanpak om risicomanagement breed te implementeren binnen uw organisatie.
Resterende fouten
Resterende onzekerheden
Financiële positie ( 2.1)
Risicomanagement ( 2.2)
Samenvattend is er bin nen uw gemeente voldoende aandacht voor nsico-inventansatie, maar het nsicomanagement kan meer expliciet worden ingebed en worden gestructureerd in uw organisatie.
Goedkeurend
Controleverkiaring rechtmatigheid ( 4.2)
( 4.2)
Bevinding
Onderwerp en verwijzing paragraaf rapport
3 17 mel 2011 15545-1 03764-753850/H M/mj
Inzicht in de potentièle risico’s, zowel positief als negatief, van uw gemeente.
Geen
Geen
Geen
Geen
Geen
Impactlrisicoloorzaak
Wij adviseren u naar aanleiding van de uitgevoerde nsico-inschatting de omvang van het weerstandsvermogen periodiek te analyseren.
Geen
Geen
Geen
Geen
Geen
Advies
Middel
N.v.t.
N.v.t.
N.v.t.
N.v.t.
N.v.t.
Prioriteit
( 5.2)
Rechtmatigheid
SiSa
( 8)
De positie van het grondbednjf in de jaarrekening 2010 is wederom toegenomen. Op grond van herziene kostprijscalculaties is de waardenng van deze positie verwerkt in de jaarrekening.
Grondexploitatie ( 3)
Er zijn geen fouten of onzekerheden ten aanzien van de rechtmatigheid boven de rapportenngstolerantie geconstateerd.
Conform de voorschnften ult deze nota hebben wij een lege tabel opgenomen.
Bij de controle op de SiSa-bijiage zijn geen afwijkingen geconstateerd die gerapporteerd moeten worden op grond van de Nota verwachtingen accountantscontrole 2010.
De aanpassing van de gewijzigde grondsiagen voor resultaatbepaling is in 2010 voor een bedrag van € 9,5 miljoen aan tussentijdse winst genomen wat een positief effect heeft op de exptoitatie van uw gemeente als geheel.
Bevinding
Onderwerp en verwijzing paragraaf rapport
4 17 mel 2011 15545-103764-753850/H M/mj
Geen
Geen
De huidige economische omstandigheden geven aanleiding tot het tijdig bijstellen van de kostprijscalculaties.
Impactlrisico/oorzaak
Geen
Geen
Wq adviseren het college de ontwikkelingen in het grondbedrijf met verhoogde aandacht te monitoren.
Advies
N.v.t.
N.v.t.
Hoog.
Prioriteit
Deloitte. 5 l7mei2Oll 15545-103764-753850/H M/mj
1 Inleiding 1.1 De opdracht die u ons hebt verstrekt Wij hebben van u de opdracht gekregen om de jaarrekening 2010 van de gemeente Heusden to controleren. In het dienstverloningsplan is deze opdracht in detail verder uitgewerkt. Do controle van do jaarrekening van do gemoonte Heusden is gebaseerd op do methode van risicoanalyse. Do controle is daarbij enerzids afgostemd op do sterke on zwakke punten in uw bohoersingsorganisatio. Anderzijds wordt rekening gohouden met oxtorne ontwikkolingen (wotgoving, economischo ontwikkolingen), ervaringon uit het vorlodon en wijzigingon van do porsonole bezotting op sleutelpositios. Ton slotte zijn de uitkomston van de controle 2009 en do bovindingen in do boardletter input voor de controle 2010. Op basis van hot vorenstaande hebben wij samon met u de volgende aandachtsgebieden ondorkend: Verbonden partijen ISD Midden-Langstraat; -
Verbondon partijen Werkvoorzieningschap Midden-Langstraat; -
Naleving inkoopbeleid gemoente Heusden Opvolging aanbovelingen boardletter en rapport van bevindingen 2009 Ontwikkelingen op het gebied van risicomanagemerit Interne beheersing in rolatie tot de digitalisering werkprocessen Beoordelen van het nieuwe inkoopbesturingsmodel Waardering grondexploitatiecomplexen Wettelijke voorschriften: fraude. Bovenstaande onderworpon hebben wij behandeld in de uitgebrachto boardlotter naar aanloiding van onze interim controle. De interim-controle is uitgevoerd in novomber en december 2010. Wij hebben in de boardlettor onze bevindingon naar aanleiding van do interim-controlo 2010 gerapportoord en besproken met de auditcommissio. Onze controleaanpak bostaat in hoofdlijnon ult drie fasen: de risicoanalyso, do interim-controlo en de jaarrokoningcontrole. Dezo fason worden hierna kort toegelicht.
Fase 1 Gezamenlijke risicoanalyse als basis Onze controlo start met het makon van eon analyso van de risico’s waar u als gemoente mee to maken heoft. Deze risicoanalyso Zion wij als een gezamenhijke actie van ons controletoam on vortegonwoordigers van uw gemeento (bostuur en managemont) on maakt deol uit van ons pro-auditgesprek. Hot dool hiervan is op basis van gozamonlijke konnis van uw organisatie en uw omgoving en brancho tot eon ZO vollodig on bruikbaar mogelijke risicoanalyso to komon, die als basis voor vordore controlowerkzaamhedon zal dienen.
Deloitte. 6 l7mei2Oll 15545-1 03764-753850/H M/mj
Hot gaat hierbij om de externe risico’s en de risico’s in de bedrijfsvoering. Bij deze inventarisatie ligt de focus op de risico’s in de voor de jaarrekening relevante processen. De uitkomsten van deze processen dienen te resulteren in verantwoorde transacties in de jaarrekoning.
Fase 2 Interim-controle Onze risicoanalyso en daarop gobaseerde controleaanpak richten zich niet uitsluitond op de jaarrekening zelf, maar ook op het systeem van interne behoersing. Hoe beter dat systeem functioneert, hoe meer zekerheid er bestaat dat betrouwbare informatie wordt opgeleverd, zowel tussentijds als bij de aarverantwoording. Omdat deze interne beheersing het gehele jaar goed dient to functioneron, hoeven wij met de aanvang van onze controlo niet te wachten totdat de jaarrekening gereed is. Onze controle vindt daarom voor eon bolangrijk doel reeds in de tweedo helft van het bookjaar plaats. Wij onclerzoekon tijdens cle intorim-controlo de proces- on programmarisico’s, om te bopalen of hiorin voldoende behoorsmaatregolon (de AO/IB) zijn getroffon. Het product van dezo fase van do controlo is een boardletter en eon bijbehorondo detailrapportage met daarin, wannoor dit aan do orde is, opgenomen vorbeterpunten tor vordere optimalisatio van do intorno beheersing. De interim-controle is uitgevoerd in novembor on decomber 2010. Wij hebben in do boardletter onze bevindingon naar aanloiding van do interim-controle 2010 gerapporteerd
Fase 3 Jaarrekeningcontrole Bij de jaarrokoningcontroie stellen wij vast of de jaarrokening is opgosteld volgens de goldende verslaggovingsvoorschrifton (het Besluit begroting on verantwoording provincios en gemeonten, hiorna: BBV), of de door u opgesteldo jaarrekening eon getrouw beeld geeft on of de baton en lasten on balansmutaties rechtmatig tot stand zijn gekomen. Ook stellen wij vast dat de poston in de jaarrekening adoquaat zijn toegelicht. Onze controle houdt niet in dat wij alto posten controleren. Onzo aanpak hooft als doel belangrijke onjuisthedon on/of onrechtmatighoden te ontdokken, rekening houdend met de matorialitoitsgrenzon zoals vastgelegd in hot Besluit accountantscontrolo provincies on gemeenton (BAPG). Het product van de jaarrekeningcontrole is do controlevorklaring bij de jaarrekening en dit voorliggendo accountantsverslag. Wij zijn op 13 april 2011 gostart met do controlo van do jaarrokoning 2010. Bij aanvang van do balanscontrolo was do kwaliteit van de tor controle aangoboden conceptjaarrekening voldoonde om onzo controle to starten en af te rondon. Do dossiervorming was adoquaat en tovons hebben wij volledige modewerking van uw modowerkors gehad bij het uitvooron van onze controlewerkzaamheden.
1.2 Onze onafhankeijkheid is gewaarborgd Do voorschriften in het kader van onafhankelijkhoid zijn binnen do boroepsorganisatio van registoraccountants (do NBA) opgenomen in do “Nadero voorschriften inzake onafhankelijkheid van do oponbaar accountant” (hiorna: NVO) en vormen eon belangrijk ondordeel van hot ‘normonkader’ waaraan een accountant moot voldoon. De naloving van de NVO is binnen de organisatie van Doloitte ingebod. Op basis van onzo tootsing aan hot ‘normonkador’ concludoron wij dat onzo onafhankolijkheid als cortificorend accountant bij do gemoonto Housdon in 2010 voldoendo is gewaarborgd.
Deloitte 7 l7mei2Oll 15545-103764-753850/H M/mj
2 Uw vermogen en resultaat In do volgende paragrafon geven wij een analyse van het resultaat en het vermogen van do gemeente.
2.1 Algemeen In het BBV, de verslaggevingsregels van gemeenten, wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen resultaatbepaling en resultaatbostemming. Alle baten on Jasten dienen via de programmarekening te open. Er mogen geen baten of lasten rechtstreeks in het eigen vermogen worden gemuteerd. De mutaties in het eigen vermogen vinden plaats door middel van de resultaatbestemming. Het resultaat vóór bestemming bedraagt € 7.555.000 voordelig. Per saldo is tussentijds reeds € 56.000 aan de reserves gedoteerd, zodat het uiteindelijke nog te bestemmen jaarresultaat € 7.611 .000 voordelig bedraagt. Dit bedrag is afzonderlijk vermeld onder het eigen vermogen in de balans. Voor een meer uitgebreide analyse van het rekeningresultaat over het jaar 2010 vorwijzen wij naar do toelichting op de programmarekening. In het hiemavolgende overzicht hebben wij do mutaties in do reserves schematisch weergegeven (x € 1.000): Ontwikkeling Eigen Vermogen Stand van de reserves per 1 Januari Tussentijdse resultaatbestemming tijdens boekjaar Nog te bestemmen resultaat bij jaarrekening Totaal
(= resultaat vóór bestemming)
Stand per 31 december
2008
2009
2010
55.577
50.303
42.961
177
-I- 6.273
-I- 56
-I- 5.45 1
-I- 1.069
7.611
-I- 5.274
-I- 7.342
7.555
50.303
42.961
50.516
Do totale postie van het eigen vermogen van uw gemeente is in 2010 met eon bedrag van € 7.555.000 toegenomen. Dit komt overeen met hot resultaat voor bestemming van € 7.555.000 voordelig. Bij hot beoordelen van do vermogenspositie van uw gemeente is het niet alleen belangrijk wat do totale omvang van hot vermogen is, maar ook in hoeverre hot vermogen nog vrij beschikbaar is. U heeft voor vrijwel hot volledige eigen vermogen reeds besloten tot bestemming. Als hot eigen vermogen wordt gecorrigeerd met do reeds bestemde delen van het vermogen resteert in do algemene reserve, voor bestemming van hot resultaat 2010 en exciusief do ingezette dekkingsroserves, eon bedrag van € 13.983.000, dat vrij besteedbaar is, ofwel uw vrij besteedbare reserve is redelijk good te noemen, 28% van hot totalo eigen vermogon.
Deloitte. 8 l7mei2Oll 15545-1 03764-753850/H Wmj
Hierbij dient wel to worden opgemerkt dat een deel van het bekiemde vermogen dient als weerstandsvermogen om onverwachte tegonvallers op te vangen, voor zover daar op grond van de verslaggevingsvoorschriften geon voorzieningen voor zijn gevormd. Op grond van het voorstel tot vaststelling van de jaarrekening en het voorstel tot bestemming van het rekeningsaldo 2010 resteert een vrij besteedbaar rokeningsaldo van € 1202.000, na verrekening van de winstnemingen on verliezen op de grondexploitatiecomplexen. Door het college van burgemeester en wethouders is voorgosteld om gezien bestaand beleid van het nog te bestemmen jaarrekeningsaldo een bedrag van € 584.000 te bestemmen voor toekomstige uitgaven en door to schuiven naar 2011 in eon bestemmingsreservo.
2.2 Weerstandsvermogen In de paragraaf weorstandsvermogen zoals opgonomen in do jaarrekening, hoofdstuk 11.2.2, wordt inzicht gegeven in hot woorstandsvermogen van de gemeento Heusden. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen do incidontele en structurele weerstandscapaciteit. Ondorstaand kan deze als volgt worden gopresenteerd: Incidentelo weerstandscapaciteit: Structurele weerstandscapaciteit:
€ 14,2 miijoen (2009: € 13,2 miljoen) PM (2009: PM)
De incidentele woerstandscapaciteit bestaat uit de algemene reserve die vrij aanwondbaar is. Daarnaast is hierin do post onvoorzien zoals opgonomen in do begroting 2011 opgenomen. Bij de bepaling van hot weerstandsvermogen is nog geen rekening gohouden met hot nog door do raad te bostemmen rekeningsaldo. De structurele weerstandscapaciteit is opgebouwd uit do structurelo post onvoorzien en de onbenutte belastingcapacitoit die door do gemeente nog ingezet kan worden. Op grond van de analyses uit do jaarrekening 2010 is het niet mogelijk eon inschatting te maken van de toereikondheid van deze woerstandscapaciteit. Uw gemeente beschikt niet over een uitgoworkte berekoning van de financiële consequenties die samenhangen met do risico’s die zijn benoemd. In dit licht merken wij op dat de op balansdatum bekende risico’s dio gekwantificoord kunnen worden, waaronder do risico’s in do grondexploitaties, verwerkt zijn in do jaarrekening, dan wel als voorzioning dan we) als verplichting. Hot saldo van de voorzieningon, exciusiof do voorziening voor de grondexploitatie, per 31 december 2010 bedraagt € 0,3 miljoen (2009: € 0,7 miljoen). Hot totaal van de reserves en voorzieningen bodraagt ultimo 2010 ongeveer 26% (2009: 26%) van hot balanstotaal van uw gemoonte. Het weerstandsvormogen kan niet los worden gezien van do risico’s. Hot berekende profiel van de risico’s is do optelsom van alle door het college bonoemde risico’s. Om eon scherp inzicht in hot weerstandvermogen to houden is good risicomanagement essentieel. Wij adviseren u bij de ontwikkeling van hot risicomanagement binnen uw gemeente de door het college benoemde risico’s te inventarisoren en op to nemen in het risicomanagementsysteem. Voor eon nadere uiteenzetting verwijzen wij u graag naar de volgonde paragraaf. Voor een nadere analyse van het weerstandsvermogon en do weorstandscapaciteit van uw gemeente verwijzen wij naar de paragraaf Weerstandsvermogen’ in uw jaarverslag.
Deloitte. 9 17 mel 2011 15545-1 03764-753850/HM/mj
2.3 Risicomanagement In do voorgaando paragraaf hebben wij het belang uitgesproken van oen goed risicomanagement voor oen schorp inzicht in het weerstandsvermogen. Graag werken wij dit hier verder uit. De verantwoordelijkheid om to komen tot een gemeentebrede en intograle analyse en verantwoording van de risico’s Iigt primair bij het college. Binnen uw gemeente is geen geIntegreerd systoem van risico-identificatie, -analyse, -beheersing en het afleggen van verantwoording hierover aanwezig. Uw belangrijksto risico’s worden wel in beeld gebracht bij bet opsteilen van de begroting en de jaarrekening. In de tussentijdse rapportagos wordt echter niet gestructureerd gerapporteerd over de follow-up van de risico’s (welko maatregelon zijn genomen om de risico’s to beheersen c.q. wat zijn de effecton van de risico’s op het beleid van do gemeento). Op grond van gesprekken met medewerkors van uw organisatie hebben wij vernomen dat or intern wordt geworkt aan do borging van risicomanagoment binnen uw gemeente. Dit mode naar aanleiding van eon workshop risicomanagement welke wij hebben gehoudon met de auditcommissie in 2008. In dit kader wordt een plan van aanpak opgesteld, om to komen tot beheorsing van risicomanagement, waarbij tevens eon risicoanalyse wordt opgonomen van do tijdons de workshop ondorkonde top 20 (strategische) risico’s. Door risicos to identificeren, structureren, analysoren en beheersen vormt strategisch risicomanagement de natuurlijke aanvulling op bet businossplannings- en realisatieproces van do gemeente Heusdon. Hot in kaart brengen van risico’s stelt bet college on do directio in staat eon eenduidigo prioriteitstolling binnen do organisatiedoelstellingen aan to brengen. In die zin hangt risicomanagoment nauw samen met prestatiemanagement. Het is eon goed instrument om do prestaties van do gemoente Heusdon to verboteren/optimaliseren. Resultaton van een risicoanalyse: • I
• • •
lnzicht in do strategische risico’s; Eon prioritoring van do risicos, resulterend in eon lijst met toprisicos; Een oorzaak-gevolganalyse van do toprisicos; Een actieplan om do toprisicos to bohoersen; Eon advios over hot inboddon van risicomanagemont bij de gemeente Housden.
Samonvattond is or binnen uw gomeente voldoonde aandacht voor risico-inventarisatie, maar hot risicomanagement kan meor expliciet worden ingobed en worden gestructuroerd in uw organisatio.
Deloitte. 10 17 mel 2011 15545-1 03764-753850/H M/mj
3 Grondexploitatie in relatie tot economische ontwikkelingen 3.1 Landeijk beeld De kredietcrisis en de economische recessie hebben in veel gevallen een grote invloed op de resultaten van (gemeentejke) grondexploitaties. Gemeenten kunnen hierdoor gezamenhijk honderden miljoenen aan grondinkomsten mislopen. Deloitte Real Estate heeft in opdracht van de VNG het landelijk beeld van de financiële effecten van de crisis bij gemeenteiijke grondbedrijven in kaart gebracht. Het onderzoek laat zien dat inkomsten op lopende grondexploitaties teruglopen en nieuwe projecten niet of slechts met vertraging van de grond komen. Doorgerekend leidt dit tot een tekort van € 2,4 miljard voor alle gemeenten gezamenlijk. De noodzakelijke afwaarderingen op gemeentelijk grondeigendom en de toenemende tekorten op negatieve grondexploitaties worden in het onderzoek becijferd op € 1 miljard. Voor deze tegenvallers moeten de gemeenten in hun begroting een extra voorziening treffen die direct ten laste komt van de aanwezige algemene reserves. Daarnaast valt naar verwachting € 1,4 miljard aan geraamde, toekomstige inkomsten weg ult positieve grondexploitaties. Voor dezo tegenvaller hoeft de gemeente niet direct een voorziening te treffen, maar het beperkt de gemeente op de langere termijn wel in de mogelijkheden tot investeren in de ruimtelijke ordening. Het onderzoek laat verder zien dat het risicoprofiel van het gemeentelijk grondbedrijf de laatste jaren aanzienlijk is toegenomen. Uit analyse van do CBS-cijfers blijkt dat gemoenten in toenemende mate in bouwgrond investeren. Tegenover deze investering moeten in de toekomst inkomsten uit grondexploitatie komen te staan, hetgeen door de crisis onzeker is geworden. Als gevoig van de tegenvallende inkomsten moeten gemeenten hun ruimtelijke ambities bijstellen. Ondanks dat do financiële effecten bij de meeste gemeenten vooraisnog beheersbaar lijken, hebben de tegonvallers gevolgen voor investeringen zoals die in de infrastructuur. Ook kunnen de tegenvallers gevolgen hebben voor de ruimtelijko kwaliteit van lopende en nieuwe plannen, de duurzaamheidsambities, stedelijke dichtheden en do kwaliteit van de te bouwen woningen. Ten slotte kunnen de tegenvallers leiden tot het stilvallen van de binnenstedelijke herstructurering met gevolgen voor veiligheid, loefbaarheid en integratie.
3.2 Heusdense situatie In uw gemeente vindt jaarlijks aan hot einde van het jaar een actualisatie van do grondexploitatieprojecten plaats. Deze actualisatlo heeft ook voorafgaand aan hot opstellen van do jaarrekening 2010 plaatsgevonden, waarbij de invloed van de economische ontwikkelingen is meegenomen. Met deze berekeningen is ook beoordeeld of hot onderhanden work in de jaarrekening 2010 op eon juiste wijze is gewaardeerd en of or mogelijk eon verliesvoorziening moot worden getroffen.
Deloitte 11 17 mei 2011 15545-103764-753850/H M/mj
Resultaat grondbedrijf 2010 Het resultaat van het grondbedrijf van uw gemeente bedraagt over het boekjaar 2010 € 8.054.000 positief. De belangrijkste oorzaken van dit positieve resultaat zijn: • •
Wijziging van de grondsiagen voor resuftaatbepaling binnen het grondbedrijf, zoals vastgesteld d.d. 29 juni 2010, waardoor er tussentijds extra winstneming heeft plaatsgevonden; Verenging van de ooptijden van de lopende exploitaties als gevoig van de stagnerende afzet van de lopende exploitaties met als gevolg op enkele complexen een hogere verliesvoorziening.
Ontwikkeling financiële positie grondbedrijf De gronciexploitaties nemen bij uw gemeente een belangrijke plaats in. De ontwikkeling van de meest relevante posten betreffende de gronciexploitatie geven wij hierna weer:
Post in de jaarrekening (x € 1.000)
2007
2008
2009
2010
Voorraad gronden (exci. voorziening) In exploitatie genomen bouwgrond
12.316
15.037
27.345
41 .421
Met in exploitatie genomen bouwgrond
43.032
64.486
74.279
73.471
Boekwaarde voorraad gronden
55.348
79.523
101.624
114.892
327
6.193
7.920
9.129
Algemene reserve bouwgrondexploltatle
3.970
4.656
2.000
Nihil
Reserve centrumplan Drunen
5.417
Nihil
NThll
Nihil
Reserve centrumplan Vlljmen
4.075
4.319
4.578
4.467
28
316
227
Nih!!
Voorzlenlng verlieslatende complexen
Voorzlenlngen afwlkkellng plannen bouwgrondexploitatle
De voorraad gronden is in vergelijking met 2010 behoorlijk toegenomen. Deze toename wordt veroorzaakt door de tusssentijdse winstneming enerzijds en de kosten voor grondverwerving, de rentebijschrijving op de voorraad gronden als gevoig van stagnerende grondverkopen, de kosten voor grondverwerving en kosten voor het bouw- en woonrijpmaken en de opbrengsten uit de verkoop van gronden anderzijds. Voor een nadere analyse op de ontwikkeling van do vermogenspositie van het grondbedrijf verwijzen wij u graag naar de paragraaf ‘Grondbeleid’, hoofdstuk 11.2.7 van hetjaarverslag.
Deloitte. 12 17me12011 15545-1 03764-753850/H M/mj
Wij hebben in navolgend schema de ontwikkelingen van de verschillende balansposities ten aanzien van het grondbedrijf over de afgelopen vier jaren samengevat (x € 1.000): 80.000 —In exploitatie genomen bouwgrond
70.000 60.000 -i
—Niet in exploitatie genomen bouwgrond
50.000
‘4I C
—Voorziening verlieslatende complexen
40 000
b.O
30.000
—Algemene reserve bouwgrondexploitatie
20.000
—Reserve centrumplan Drunen
10.000 0 2007
2008
2009
2010
Reserve centrumplan Vlijmen
Boekjaar
Uit dit overzicht maken we op dat de boekwaarde van de grondposities binnen uw gemeente, van de niet in exploitatie en de in exploitatie genomen gronden, in de afgelopen vierjaren fors is toegenomen, van circa € 55,3 miljoen ultimo 2007 naar € 114,9 miljoen ultimo 2010. Wij hebben vastgesteld dat het gewijzigde beleid van het college tot gevolg heeft gehad dat de grondpositie in 2010 redelijk stabiel is gebleven. Daarnaast is zichtbaar dat de voorziening voor verlieslatende complexen, welke in de jaarrekening in mindering wordt gebracht op de waardering van de gronden, ook is gestegen. Ultimo 2007 bedroeg deze voorziening circa 0,6% van de waarde van de gronden; ultimo 2010 bedraagt de voorziening circa 7,9% van de waarde van de gronden. Deze percentages mogen niet zonder meer met elkaar worden vergeleken, maar hangen samen met de risico’s in de complexen die op dat moment bekend zijn.
Weerstandsvermogen grondbedrijf In de paragraaf ‘Grondbeleid’ uit het jaarverslag wordt de positie van het grondbedrijf in relatie tot de binnen uw gemeente aanwezige incidentele weerstandscapaciteit geanalyseerd. Bij deze analyse wordt uitgegaan van de huidige reservepositie van uw gemeente en de verwachte, positieve en negatieve, resultaten ult de lopende exploitatieplannen. Op grond van de interne analyse blijkt dat het weerstandsvermogen van uw gemeente als ruim voldoende wordt beschreven.
Deloitte. 13 l7mei2Oll 15545-1 03764-753850/H M/mj
Voorziening verheslatende complexen Voor de verlioslatende complexen in exploitatie en de verliezen in de niet in de exploitatie genomen gronden op basis van de toets aan de marktwaarde is in de jaarrekening een voorziening gevormd. Het verloop van de voorziening verlieslatende complexen is als vo!gt: Voorziening verlieslatende complexen Stand per 1 Januari
2010 7.920.000
Onttrekkingen als gevoig van atgesloten plannen
-I- 535.000
Stortingen op grond van herziene calculaties
1.744.000
Totaal mutaties
1.209.000
Stand per 31 december
9.129.000
Do drie voornaamste grondexploitatios die samen eon overgroot dee! van deze voorzioning claimen zijn: • • •
‘t Hoog II, Nieuwkuijk Wolput/Loolersteeg, Vlijmen Grotestraat Verdoorn/Heesbeen
€ 3,6 miljoen € 2,0 miljoen € 0,9 miljoen
Resuitaatname winstgevende complexen Voorafgaand aan het opmaken van de jaarrekening 2010 is intern eon analyse gemaakt van de mogelijkhedon om tussontijdso resultaten uit de lopende grondexploitaities te nemen. Op grond van do niouwe spelregels zoals vastgesteld, d.d. 29 juni 2010, door uw gemeenteraad bestaat binnen de gemeente de mogelijkheid om eerder winst te nemen uit grondexploitaties. Voor hot boekjaar 2010 heeft dit tot gevolg dat or voor eon bedrag van € 9,5 miljoen aan positieve resultaten uit do grondexploitatie is genomen. Wij verwijzen voor eon nadero toelichting op de ontwikkelingon binnen de grondexploitatios van uw gomoente naar do paragraaf ‘Grondboloid’ zoals opgenomon in hoofdstuk 11.2.7 van uwjaarverslag. Daarnaast is een ‘Toolichting Bouwgrondexploitatio 2010’ opgomaakt waarin do diverse comploxon nader worden uiteongezot. Deze toolichting ligt vortrouwelijk tor inzage voor do raadsloden. Volledighoidshalvo merken wij op dat de ‘Toolichting Bouwgrondexploitatie 2010’ goen controleobjoct is; wel hobbon wij hior bij de uitvoering van onze werkzaamheden kennis van gonomen. Wij onderschrijvon uw aanpak op hot gebiod van do waardoring van do diverse grondoxploitatioprojocton. We! adviseron wij hot college, in hot licht van do oconomische omstandigheden, do rosultaatvorwachtingen van do grondexploitatios met vorhoogde aandacht to blijven monitoren en daarbij to booordelen of do aannamos on ambities van do plannon nog realistisch zijn.
Deloitte. 14 l7mei2Oll 15545-1 03764-753850/H M/mj
4 Controlebevindingen j aarrekening 2010 4.1 Van accountantsverklanng naar controleverkiaring Vanaf 15 december 2010 is de naamgeving van do Accountantsverklaring’ gewijzigd in Controleverkiaring van de onafhankelijke accountant’. Dit sluit aan bij do aard van do opdracht van de accountant: het gevon van eon onafhankolijk oordeel over de jaarrekeningen als resultaat van do controlo. Hierdoor is een meer herkenbaar onderscheid ontstaan met do booordelingsopdracht on do samenstelopdracht die ook door accountants worden uitgevoerd. Daarnaast wordt oxpliciot gomeld dat hot oen controloverklaring van eon onafhankolijke accountant betroft. Doze toovoeging bonadrukt dat do accountant bij hot uitvoeron van do controleopdracht onafhankolijk is van do gecontroleerdo ontiteit. Feitelijk wordt hiormee verwoord wat al jaren gobruikelijk was. De controlovorkiaring van do accountant is ingobed in do in Nedorland voor accountants geldondo controlestandaarden (NV COS). Onder invlood van intornationale aanpassingen in rogolgeving is ook do inhoud van do controovorkIaring op onderdolon verduidolijkt.
4.2 Goedkeurende controleverkiaring Wij zijn voornemens om bij do jaarrekoning 2010 van uw gomoonte op 24 mel 2011 eon goedkeurendo controleverklaring to verstrokken. In dit hoofdstuk rapporteron wij u de belangrijkste bevindingen ton aanzien van do jaarrekening 2010. Wij hobbon bij onze controle goon controleversch Won geconstatoord.
4.3 Jaarverslaggeving en verantwoording Do jaarrokoning van uw gemeonte diont to voldoen aan do verslaggovingsvoorschrifton zoals die in hot Bosluit begroting on vorantwoording provincios en gomeonten (BBV) zijn opgenomon. Do jaarrekoning van do gemeente Heusden voldoot, op aVe matoriëlo aspocten, aan do verslaggovingsvoroiston (BBV).
5 Single information Single audit (SiSa) 5.1 Ontwikkehngen Do procedure die uw gemeonte moet nalovon bij do aanlovoring van do bestanden aan hot CBS is niet wozonlijk gowijzigd. Uw gomeento dient in eon vast, voorgeschrevon stramien eon zovontal documenton aan hot CBS to loveren.
Deloitte 15 17 mei 2011 15545-1 03764-753850/H M/mj
2
Geconstateerde fouten n on7r’kerhedpn SiSa
Op grond van het Besluit accountantscontrole provincies en gemeenten, artikel 5, lid 4, rapporteren wij in dit rapport over de fouten en onzekerheden van de specifieke uitkeringen die in 2010 vallen onder SiSa. Wij hebben de controle op deze regelingen uitgevoerd op basis van de door u opgemaakte SISa-bijiage en de Nota verwachtingen accountantscontrole SiSa 2010. Wij hebben bij de uitvoering van de controle op de SiSa-bijiage geen fouten of onzekerheden geconstateerd. Op grond van de Nota verwachtingen accountantscontrole SiSa 2010 wordt middels onderstaande tabel gerapporteerd over onze bevindingen naar aanleiding van de SiSa-controle. Deze tabel moet ook worden opgenomen als er geen fouten of onzekerheden geconstateerd zijn. Specifieke uitkering
Fout of onzekerheid
04
Tijdelijke stimuleringsregeling woningbouwprojecten 2009 tweede tranche
C5
Tijdelijke stimuleringsregeling woningbouwprojecten 2009 derde tranche
070
Investeringen stedelijke verniouwing (ISV)
09
Excellente gebieden innovatieve energiebesparirig in do nieuwbouw
D2
Onderwijsachterstandebeleid niet-GSB (OAB)
05
Regeling verbetering binnenklimaat primair onderwijs 2009
E3
Subsidieregeling sanering verkeerslawaai bestrijding spoorweglawaai)
E5
Verzameluitkering VROM
E9B
Programma Externe Veiligheid (EV)
El lB
Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL)
E27B
Brede doeluitkering verkeer en vervoer
Gi C
Wet sociale werkvoorziening (Wsw)
G2C
Gebundelde uitkering (WWB + WIJ + IOAW IOAZ + levensonderhoud beginnende zelfstandigen Bbz 2004 + WWIK)
(md.
+
Financiële omvang in C
Toelichting fout/onzekerheid
Deloitte. 16 17 mel 2011 15545-1 03764-753850/H M/mj
Specifieke uitkering
G3C
Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 (exci. Ievensonderhoud beginnende zelfstandigen)
G4
Wet werkloosheidsvoorziening (WWV)
G5C
Wet participatiebudget
G6
Schuldhulpverlening
H2
Regeling Buurt, Onderwijs en Sport (BOS)
H10
Brede doeluitkering Centra voorjeugd en gezin (BDU CJG)
Fout of onzekerheid
Financiële omvang in C
Toelichting foutlonzekerheid
Totaal
6 Administratieve organisatie en interne beheersing 2010 Als onderdeel van de jaarrekeningcontrole hebben wij in november 2010 een interim-controle uitgevoerd. Deze interim-controle is primair gericht op de opzet, het bestaan en de werking van maatregelen van administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB), voor zover van belang voor onze controle van de betrouwbaarheid van de in de jaarrekening opgenomen gegevens. De interim-controle heeft ten doe! een oordeel te kunnen geven over de effectieve werking van de interne beheersingsmaatregelen en om vast te stellen of hierop kan worden gesteund ten behoeve van de jaarrekeningcontrole. Onze bevindingen, voorMoeiend uit de interim-controle, zijn vastgelegd in de d.d. 19 januari 2011, met kenmerk 15019-103764-753850/HM/mj, uitgebrachte boardletter.
6.1 General computer controls Onze jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordee( omtrent de jaarrekening zeif en is niet primair gericht op het doen van uitspraken omtrent de betrouwbaarheid en de continulteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel of van onderdelen daarvan. In het kader van onze risicoanalyse hebben wij werkzaamheden uitgevoerd om vast te stellen dat de Iogische en fysieke toegangsbeveiliging in het zaaksysteem werken, specifiek op de digitale factuurverwerking binnen uw gemeente. Naar aanleiding van het door de EDP auditors uitgevoerde onderzoek is een detailrapportage met de bevindingen en aanbevelingen besproken met het management van uw gemeente.
Deloitte. 17 l7mei2Oll 15545-1 03764-75385 0/H M/mi
Hieronder volgt een korte samenvatting van de aanbevelingen: • •
•
Periodiek controleren van do logging om de juistheid van de wijzigingen van stamgegevens en autorisaties in de systemen te waarborgen; Vaststellen van een eenduidige werkwijze bij het toekennen van rechten voor vervanging van medowerkers tijdens verlof of bij langdurige afwezigheid en aandacht voor de procedures rondom uitdiensttreding en het verwijderen van rochten. Formaliseren van de procedures van wijzigingsbeheer binnen uw organisatie.
Het management hoeft in haar reactie op doze rapportage aangegeven met do aanbovolingen aan do slag te gaan. Bij do uitvoering van de werkzaamheden in hot kader van het bookjaar 2011 zullon wij hiervan de opvolging booordelen. Voor do jaarrekening 2010 zijn door middel van dotailcontroles door de verbijzonderde interne controlefunctionaris voldoende workzaamheden uitgovoerd om vast te stellen dat do autorisatie op do inkoopfacturen juist en rochtmatig is verwerkt. Ult doze workzaamheden komon geen bijzonderheden naar voren. Naar aanleiding van de uitgebrachte boardletter hebben wij hot college geadivisoord om do verbijzonderdo interne controlewerkzaamheden verder door to ontwikkelen; dat wil zeggen niet alleen om do systemen heen controloren. Volledighoidshalvo merken wij op dat onzo bovindingen op het gebied van do general computer controls slechts die onderdelen rakon die wij hebben ondorzocht, hotgoen wil zeggon dat wij ter zako geen volledighoid pretenderen. Hiervoor is eon specifiek daarop gericht onderzook noodzakelijk.
7 Frauderisico Van do accountant wordt op grond van do rogols van do boroepsorganisatio (NBA) eon professioneol-kritischo houding verwacht ton aanzien van afwijkingen van materleel bolang als gevolg van fraude in do jaarrekoning. Ter invulling van deze profossioneol-kritischo houding zal do accountant eon inschatting mooten maken van do frauderisico’s, zich eon boeld moeten vormen van de maatregolen van interne beheorsing die do organisatio heeft gotroffen om mogolijko fraudes van matorlool belang to voorkomon on mooton bozion of doze maatrogolen effoctief zijn. Wannoor sprake is van eon aanwijzing voor fraude, dan zal do accountant dit moeten communiceren mot, afhankelijk van do aard van de fraude, do diroct leidinggevondo, hot college on, in sommige gevallen (fraude in do top van do organisatie) en wannoor onvoldoondo horstelwerkzaamhedon wordon ondernomon, do raad. Om invulling to govon aan do oordergenoemde verplichting hobbon wij eon fraudediscussio gevoerd binnon hot controleteam on met hot management van uw gemoonte, waarbij wij do nadruk hobben gelogd op de oventuele mogolijkheden van matoriëlo onjuisthedon als gevolg van fraude in do jaarstukkon on op prevontievo maatrogolen daarbij. Van hot college hebben wij do bevestiging ontvangen dat or geen onregelmatighodon zijn geconstateerd. Daarnaast hebben wij conform onzo beroepsregels zelfstandig werkzaamheden uitgevoord dio erop waron gericht om hot risico van hot “omzeilen” van de intorne beheersingsmaatregolon door hot management to dotoctoron. Tovens hebbon wij specifioke controlos uitgevoerd op memoriaalbookingen, controlos van schattingon en zijn wij alert goweest op significanto on ongobruikolijko transacties.
Deloitte. 18 17 mei 2011 15545-103764-753850/H M/mj
Hoowol wij, zoals hiervoor beschreven, een kritische houding hebben ten opzichte van risico’s van fraudo in de jaarrekening, merkon wij op dat onze controle niet speciflek gericht is op hot ontdekken van fraude. Tijdens do uitvoering van onze control e van de jaarrekening 2010 hebben wij geen aanwijzingen verkregen dat er sprake is geweest van fraude.
8 Controle rechtmatigheid 8.1 Bevindingen rechtmatigheidscontro(e In het kader van het dualisme en de op grond daarvan ingevoerde BBV is rechtmatigheid vanaf 2004 eon onderdoel van de accountantscontrole. Na enigo aanloopproblemen, zoals bij do meeste gemeonten, als gevoig van onduidelijkhedon over de feitelijke invulling van rochtmatigheid in do gemeentelijke praktijk, is rechtmatigheid eon vast onderdeel gewordon van uw interne en externe controle. In uw gemoente zion wij ook in toenemende mate dat do rochtmatigheidsvraag oen vast onderdool wordt bij bijvoorboold afwegingon on beslissingen van budgethoudors on bij do tijdige informatiovorstrekking aan do raad ton aanzien van begrotingsoverschrijdingen. De bowustwording is sterk toogonomen. Als wij do afgelopon poriode ovaluoren, dan komon wij vanuit ons standpunt tot do volgende visio: Hot onderworp rechtmatigheid is duidolijk “geland” op do werkvloer; do budgothoudors zijn zich over hot algemeen bowust van do valkuilon die met rechtmatighoid samonhangon. Dit is op zichzolf naar onze moning hot bolangrijksto to boroiken rosultaat geweest en hot is goed dat u als gomoento hierin bent goslaagd. Natuurlijk vraagt dit wel hot nodigo ondorhoud, gezion niouwo standpunton van hot Platform Rochtmatighoid Provincies on Gomoenton, niouwo regelgoving die moet worden vertaald in concrote to tootsen aspocten van rechtmatighoid en ook als govoig van personoolswissolingon. Do intorne controlo op rechtmatighoid wordt toereikend uitgovoerd. Toch hebben wij in onzo boardletter eon aantal adviozon gegeven om do interne controle nog jets gestructureerder en efficiëntor aan to pakken; ondor meor het uitworkon van een foutonovaluatlo inclusiof analyse van do goconstateordo fouten en hot uitvoeren van verbijzondorde interno controleworkzaamhodon door do systomon hoon in plaats van rondom do automatiseringsomgoving. Volledigheidshalve verwijzen wij u graag naar do boardlottor waarin eon samenvatting van do bevindingen is gogevon. Eon belangrijko ovorweging om rochtmatighoid in to vooron was dereguloring. Vorwacht werd dat door do rechtmatigheidstootsing eon boter zicht ontstond op hot normenkader (zowel voor do burger als voor do gemeente) on dat onnodigo regolgeving zou wordon ingetrokkon. Hot betoro inzicht in hot normonkader is zondor twijfel ontstaan, alloen nemon voor zovor wij dat kunnon nagaan do normonkaders bij gemoeriten oerdor too dan af. Ook in hot kader van bozuinigingsactios is eon ondorzoek hiornaar aan to bovelon. -
-
Eon belangrijk ondordeel van do rechtmatigheidwotgeving is do niet-financiëlo rechtmatighoid. Dit is niet primair hot ondorzooksgobiod van de accountant. Do accountant hooft als taak u te wijzen op eon niot financlélo onrechtmatighoid als evontuolo “bijvangst” van do regulioro controlo on op oventuole tekortkomingon in hot Intorne signaleringssystoem.
Deloitte. 19 17 mel 2011 15545-1 03764-753850/H M/mj
Naar aarileiding van de uitgevoerde werkzaamheden en de door uw gemeente uitgevoerde verbijzonderde interne controlewerkzaamheden op de naleving van de externe en interne wet- en regelgeving hebben we geen afwijkingen geconstateerd die impact hebben op het rechtmatigheidsoordeel.
8.2 Begrotingsrechtmatigheid De toe te passen normen voor het begrotingscriterium zijn gebaseerd op artikel 189, 190 en 191 van de Gemeentewet en moeten door de gemeenteraad zeif nader worden ingevuld en geconcretiseerd. Dit gebeurt door middel van de begroting en via de verordening op het financieel beheer ex artikel 212 van de Gemeentewet. Het systeem van budgetbeheer en -bewaking moet waarborgen dat de baten en lasten binnen de begroting blijven en dat belangrijke wijzigingen of dreigende overschrijdingen tijdig worden gemeld aan de gemeenteraad, zodat deze tijdig (binnen het begrotingsjaar) een besluit kan nemen. Een systeem met onvoldoende waarborgen voor tijdige melding aan de gemeenteraad van budgetoverschrijdingen heeft het risico in zich dat inbreuk wordt gemaakt op het budgetrecht van de raad. Het begrotingscriterium is verder verfijnd en uitgewerkt in de Kadernota 2010 van het Platform Rechtmatigheid Provincies en Gemeenten. De belangrijkste inhoudelijke aanpassing betreft de vaststelling dat het overschrijden van de begroting altijd onrechtmatig is, maar niet in alle gevallen hoeft te worden meegewogen in het accountantsoordeel. Essentieel is dat de raad nadere regels kan stellen wanneer kostenoverschrijdingen die worden gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten (1), kostenoverschrijdingen passend binnen het beleid (2) en kostenoverschrijdingen bij openeinderegelingen (3) moeten meewegen bij het oordeel van de accountant. In die gevallen dat de gemeenteraad geen nader beleid stelt, geldt het uitgangspunt dat cieze kostenoverschrijdingen door de accountant niet worden betrokken bij de beslissing of al dan niet een goedkeurende controleverkiaring kan worden afgegeven. Deze kostenoverschrijdingen moeten dan wel goed herkenbaar in de jaarrekening zijn opgenomen. In paragraaf 3.2 van uw jaarrekening 2010 wordt een analyse inzake begrotingsafwijkingen en begrotingsrechtmatigheid gegeven. Hiermee legt uw gemeente op een adequate wijze verantwoording af over de rechtmatigheid van cie lasten over 2010. Daarnaast moet de accountant in het versiag van bevindingen deze kostenoverschrijdingen, waarvan het college in de jaarrekening moet aangeven dat ze nog dienen te worden geautoriseerd, aan de orde stellen. Extra lasten die worden gemaakt omdat extra opbrengsten daarvoor de ruimte bieden, terwiji deze extra lasten niet direct zijn gerelateerd aan de extra opbrengsten en waarbij de raad nog geen besluit heeft genomen over de aanwending van deze extra opbrengsten, zijn onrechtmatig. In het kader van de begrotingsrechtmatigheid moet gekeken worden naar de Iastenoverschrijdingen per programma. Op diverse programma’s (inclusief algemene inkomsten en uitgaven) zijn begrotingsoverschrijdingen op de lasten te constateren. Deze zijn in te delen in de categorieen, zoals genoemd in de Kadernota 2010 van het Platform Rechtmatigheid Provincies en Gemeenten.
Deloitte 20 17mei2011 15545-1 03764-753850/H M/mj
Bij onze controle hebben wij de volgende begrotingsoverschrijdingen geconstateerd:
Begroti ngsafwijking
Programma 11 Work en inkomen € 1.226.000
Past binnen hot beleid. Doze kostenoverschrijding wordt afgedekt door extra inkomsten op dit programma.
Onrechtmatig telt niet mee
i
Onrechtmatig, telt wel mee
V
Wij verwijzen voor een inhoudelijke en meer specifieke analyse van deze overschrijdingen naar paragraaf 111.1.2 van uw jaarrekening, waarin eon analyse begrotingsafwijkingen en begrotingsrechtmatigheid 2010 is opgenomen. Tevens zijn de kredieten beoordeeld om vast to stellen of de gopleegde uitgaven binnen hot door de gemeenteraad gevoteerde krecliet is gebleven. Bij doze afstemming van de kredieten hebben we vastgesteld dat er diverse kredieten aanwezig zijn met beperkte overschrijdingen. Voor een analyse op do afwijkingen van doze investoringskredieten verwijzen wij naar paragraaf 111.1.2 van uw jaarrekening. Er zijn goon kostenoverschrijdingen geconstateerd welke als onrechtmatig wordon aangemorkt on op grond van de Kadernota 2010 van het Platform Rechtmatigheid Provincies en Gomeenten meetellen voor het accountantsoordeol.
9 Vennootschapsbelasting in Lokaal Bestuur Graag maken wij u erop attent dat hot Ministerlo van Financiën in hot voorjaar komt met eon notitie over do belastingplicht voor do vennootschapsbelasting voor overheidsbodrijven. Dit geldt zowel voor de overhoidsbedrijven als voor door haar gohouden B.V.-’s en N.V.’s (100%). De verwachting is dat, mocht belastingplicht worden ingevoord, het Ministerie van Financiën zal kiezen voor de ondernemingsvariant. Dit botekent voor do directe ovorheidsbedrijven dat zij belastingplichtig zullen worden indien zij eon onderneming drijven en dat door do overheid gehouden B.V.-’s of N.V.’s volledig in de heffing worden betrokken. Doze ontwikkeling kan gevolgen hebben voor bijvoorbeeld hot grondbedrijf, ondorlinge dienstverlening, sportactiviteiten, musea, theaters, afvalverwerking, regionalo ontwikkelingsmaatschappijen, parkeerboheer, etc.
Deloitte. 21 17me12011 15545-1 03764-753850/H M/mj
lOTot slot Wij hopen dat wij met dit accountantsverslag eon zinvolle bijdrage leveren aan do bestuurlijke behandeling van de jaarrekening en aan een verdere optimalisering van do versiaggeving van uw gemeente. Wij vertrouwen erop u hiermee van dienst te zijn en stellen het erg op prijs om dit versiag met uw auditcommissie te bespreken op 15 juni 2011 en uw eventuele vragen to beantwoorden. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V.
drs. J.J. Zuidema RA
SOCIAAL JAARVERSLAG 2010 IN-, DOOR- EN UITSTROOM INSTROOM In 2010 zijn 12 nieuwe medewerkers bij de gemeente Heusden in dienst getreden. Het instroompercentage is sterk gedaald ten opzichte van 2009 en bedraagt 3,6% (12,2% in 2009, 1 10,1% bij gemeenten van soortgelijke grootte ). De helft van de instroom bestaat uit vrouwen 1 (landelijk is dit percentage voor vrouwen 54,1% en voor mannen 45,9% ).
DOORSTROOM In 2010 zijn 5 medewerkers doorgestroomd naar een nieuwe functie binnen de organisatie. De doorstroom is van 2,45% in 2009 gedaald naar 1,51% in 2010 (de doorstroom is landelijk 1 3,5% ).
UITSTROOM In 2010 verlieten 17 medewerkers onze gemeente, het uitstroompercentage komt daarmee op 5,14% te staan (in 2009 hebben 30 medewerkers de gemeente verlaten). Landelijk is het 1 uitstroompercentage bij gemeenten van soortgelijke grootte 6,5% . In 2010 hebben 5 medewerkers op eigen verzoek de organisatie verlaten. Daarnaast zijn 3 collega’s met pensioen/ FPU gegaan en bij 3 medewerkers is de tijdelijke aanstelling niet verlengd en één projectaanstelling is afgelopen. Ook hebben zijn er 2 personen in een werkervaringsplaats werkzaam geweest, deze zijn ook uitgestroomd in 2010. Aan één medewerker is wegens arbeidsongeschiktheid ontslag verleend en 2 medewerkers zijn in 2010 overleden.
In- en uitstroom 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 2006
2007 instroom %
1
2008
2009 uitstroom %
bron: Personeelsmonitor 2009 AenO-Fonds Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2010
2010
1
OMVANG EN SAMENSTELLING PERSONEELSBESTAND FORMATIE EN BEZETTING Het aantal medewerkers is door het verschil tussen de instroom en uitstroom met 5 medewerkers gedaald; van gemiddeld 333 medewerkers in 2009 naar gemiddeld 328 medewerkers in 2010. Dit is een daling ten opzichte van 2009 van 1,5%. In 2009 bedroeg de toegestane formatie 298,74 FTE, in 2010 is deze formatie gestegen met 3,51FTE naar 302,25 FTE. Deze toename is het gevolg van de uitbreiding van de formatie bij team Administraties en vastgoed met 0,5 FTE, dit is vanwege de invoering van Diftar (afvalstoffenheffing). Ook is de formatie bij de buitendienst uitgebreid met 3 FTE ten behoeve van de chemievrije onkruidbestrijding. Het daadwerkelijke bezettingspercentage van 287,30 FTE komt eind 2010 lager uit dan de toegestane formatie. Het verschil in de formatie en bezetting is 14,95 FTE. In de toegestane formatie zit ook ruim 6,5 FTE aan flexbudget bij de frontoffice, sportbedrijf en 2 de buitendienst , deze FTE’s komen niet terug in onze bezetting. In 2009 was de daadwerkelijke bezetting 290,50 FTE en het verschil met de toegestane formatie ongeveer 8 FTE. Het aantal vrouwen in de organisatie is iets gedaald (163 vrouwen en 168 mannen, respectievelijk 49,2% en 50,8 FTE). In vergelijking met vorig jaar betekent dit procentueel een geringe afname van het aantal vrouwen in de organisatie (in 2009 was het percentage vrouwen 49,5%). Landelijk was 45,9% vrouw en 54,1% man1.
DEELTIJD Het percentage medewerkers dat in deeltijd werkte, was in 2009 38,4% (waarvan 4,2% man en 34,2% vrouw). In 2010 is er een kleine toename te zien in het aantal deeltijdmedewerkers. Het percentage is in 2010 39,2% (waarvan 4,8% man en 34,3% vrouw). Het percentage medewerkers met een voltijd-aanstelling bedraagt in 2010 60,8% (landelijk is dit 56,6%¹).
Bezetting voltijd/deeltijd 14,8%
4,8%
34,3%
46,0% Deeltijd man
2 1
Deeltijd vrouw
Voltijd man
Voltijd vrouw
Vanwege een andere manier van administreren wordt het flexbudget opgenomen in de toegestane formatie bron: Personeelsmonitor 2009 AenO-Fonds
Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2010
2
MANAGEMENT Het aantal vrouwen op managementposities is binnen de gemeente Heusden 5. Dit komt neer 1 op een percentage van 26% (dit is bij gemeenten van soortgelijke grootte 25,4% ).
LEEFTIJDOPBOUW De gemiddelde leeftijd in onze organisatie stijgt. In 1999 was de gemiddelde leeftijd nog 41 jaar en deze loopt op tot 44,6 jaar in 2010. Bij gemeenten van soortgelijke grootte is de gemiddelde 1 leeftijd 45,3 jaar . De gemiddelde leeftijd bedraagt in 2010 voor mannen 45,65 jaar en voor vrouwen 43,51 jaar (landelijk is de gemiddelde leeftijd voor mannen 47 jaar en voor vrouwen 43,2 jaar¹).
Medewerkers in leeftijdscategorieen 1,2% 5,0%
0,2%
7,0% 13,3%
15,3%
20-24
25-29
30-34
3
14,5%
13,8%
<20
11,8%
35-39
18,0%
40-44
45-49
50-54
55-59
>60
Het aandeel medewerkers jonger dan 30 jaar is in onze organisatie met 0,8% afgenomen; van 7,2% in 2009 tot 6,4% in 2010. Voor een vergelijk met gemeenten van soortgelijke grootte wordt naar de groep tot 35 jaar gekeken. In onze organisatie is 18,2% van de bezetting jonger dan 35 1 jaar. Bij gemeenten van soortgelijke grootte is dit percentage 15,6% . Het aandeel van medewerkers van 55 jaar of ouder is in 2010 met 0,3% gestegen en bedraagt 20,3% (in 2009 was dit 20%; bij gemeenten van soortgelijke grootte is dit percentage 22,4%¹). Medewerkers die geboren zijn vóór 1950 kunnen door middel van de overgangsregeling nog gebruik maken van de FPU. Voor de overige medewerkers geldt dat zij vallen onder het ABP keuzepensioen. Uitgaande van de spilleeftijd voor FPU (= 62 jaar en 3 maanden) en ontslag op 65-jarige leeftijd, indien er geen sprake is van FPU, wordt een uitstroom van circa 19 medewerkers verwacht binnen 3 jaar. Dit betreft ruim 5,8% van het huidige personeelsbestand. 1
bron: Personeelsmonitor 2009 AenO-Fonds
Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2010
DIENSTJAREN In 2010 is 38% van onze medewerkers 10 jaar of langer in dienst bij de gemeente Heusden. Dit is een daling van ongeveer 6,4% ten opzichte van 2009 (126 medewerkers in 2010 ten opzichte van 135 medewerkers in 2009). De groep medewerkers die korter dan 3 jaar in dienst is, is dit jaar gedaald vanwege de lagere instroom. Het percentage medewerkers dat 3 tot 10 jaar in dienst is, is gestegen met 6%, dit komt door de hoge instroom van medewerkers in 2007 en de lagere instroom in 2010. HEUSDEN 2010
HEUSDEN 2009
VGL GEMEENTEN 20091
< 3 jaar
29%
32,4%
26,6%
3-10 jaar
33%
27%
35,1%
> 10 jaar
38%
40,6%
38,3%
Het gemiddeld aantal dienstjaren bij de gemeente Heusden ligt in 2008 op 10,48 jaren (het gemiddeld aantal dienstjaren is 10,6 bij gemeenten van soortgelijke grootte¹).
SALARISOPBOUW
4
De salarisopbouw blijft gelijk in de salarisschalen 1-5’. Er is een kleine daling in de groep ‘6-9’ van 1%. In de groep ’10-16’ komt deze 1% er bij. Salarisopbouw
60% 48%
50%
52%
49%
47%
51%
40% 30%
27%
25%
28%
28%
25%
23%
29%
28% 20%
20%
20% 10% 0% 2006
2007 schaal 1 - 5
2008
2009
schaal 6 - 9
schaal 10 - 16
¹ bron: Personeelsmonitor Gemeenten 2008 AenO-fonds
Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2010
2010
GEZONDHEID, WELZIJN EN VEILIGHEID VERZUIM Het ziekteverzuimpercentage (excl. zwangerschaps- en bevallingsverlof) is toegenomen van 3 6,28% in 2009 naar 7,04% in 2010. Oorzaak hiervoor is het langdurig verzuim . Dit verzuim is moeilijk te beïnvloeden. Het gaat vaak om ernstige problematiek waarbij werkhervatting nog niet reëel is. Het kort en middellang verzuim dat daarentegen wel beïnvloedbaar is, is in het afgelopen jaar gedaald.
VERZUIM
2010
2009
Kort
0,84%
0,87%
Middellang
0,92%
1,32%
Lang
5,28%
4,09%
Totaal
7,04%
6,28%
5 De gemeente Heusden hanteert het gemiddelde ziekteverzuimpercentage bij gemeenten van 1 gelijke grootte ( 5,1% ) als de norm. Om deze norm, ondanks het langdurig verzuim, toch te gaan halen is verzuim bij alle teammanagers nog eens extra onder de aandacht gebracht. Zij hebben een workshop gevolgd waarin zij gewezen zijn op hun rol en mogelijke oplossingen om verzuim te beperken en voorkomen. In het laatste kwartaal van 2010 is dan ook een duidelijke daling in het verzuim te zien ten opzichte van het laatste kwartaal 2009 en deze zet zich voort in 2011.
percentage
Ziekteverzuimpercentage 8 7 6 5 4 3 2 1 0 totaal
2006
2007
2008
2009
2010
4,61
6,48
6,1
6,28
7,04
jaar
De meldingsfrequentie is in 2010 gedaald van 1,44 in 2009 naar 1,29. Gemiddeld gezien meldt elke medewerker bij onze organisatie zich dus ongeveer 1,29 keer per jaar ziek. Het landelijke 3
Kort verzuim: 1 t/m 7 dagen Middellang verzuim: 7 t/m 42 dagen Lang verzuim: 43 dagen en meer Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2010
gemiddelde van 2009 ligt op 1,5 meldingen per jaar¹.
JAAR
MELDINGSFREQUENTIE
2006
1,72
2007
1,57
2008
1,50
2009
1,44
2010
1,29
ONGEVALLEN Sinds 1 januari 2007 moeten volgens de Arbowet alleen die ongevallen worden geregistreerd die zijn gemeld aan de Arbeidsinspectie (dodelijke ongevallen, ongevallen met blijvend letsel en ziekenhuisopname) of die hebben geleid tot een verzuim van méér dan drie dagen. In 2010 zijn dergelijke ongevallen niet voorgekomen.
AGRESSIE EN GEWELD In 2010 hebben 8 agressie-incidenten met klanten plaatsgevonden, waarbij 14 collega’s betrokken waren. De agressievormen die zich hebben voorgedaan, betreffen allemaal verbale agressie. Bij ieder agressie-incident zijn één of meerdere maatregelen genomen; dit varieert van het aanspreken op gedrag (5 maal), aangifte (één maal) en het ontzeggen van de toegang (één maal).
BEDRIJFSHULPVERLENING In 2010 heeft zich een tweetal kleine incidenten voorgedaan waarbij bedrijfshulpverlening (BHV) is ingeschakeld. In beide gevallen ging het om situaties waarbij professionele medische hulp moest worden ingeroepen. De organisatie van de BHV heeft in het jaar 2010 in het teken gestaan van de verbetering van de structuur van opleiden (voorjaar) en oefenen/ontruimen (najaar). Aan de BHV-opleidingen is 4 in 2010 het gebruik van AED’s toegevoegd. In 2010 is voor een tweetal najaarsoefeningen geprofiteerd van deskundige ondersteuning van de zijde van enkele brandweer professionals. Speerpunten voor 2011 zijn: Organisatie BHV (taken, verantwoordelijkheden) Uitvoeren van een oefenplan (elk kwartaal een BHV-activiteit) Verbeteren van de alarmering Verbeteren van de communicatie (zichtbaarheid van de BHV) 4
AED: Automatische externe defibrillator Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2010
6
VERTROUWENSPERSONEN In 2010 hebben zich op het gebied van ongewenst gedrag op de werkvloer geen zaken voorgedaan die tot een officiële klachtenprocedure hebben geleid.
7
Sociaal jaarverslag De belangrijkste ontwikkelingen en cijfermatige trends over 2010
t./,RL
Deloitte.
Oeloitte Accountants
B. V.
Flight Forum 1 5657 DA Eindhoven Postbus 376 5600 AJ Eindhoven
Tel: (088) 2886341 Fax: (088) 2889835
WW;;i7~he -R'S-b Aan de leden van de gemeenteraad van de gemeente Heusden t.a.v. mevrouw E. de Graaf, griffier Postbus 41 5250AA VLUMEN
9';9
INGEKOMEN
- 6 JUN 2011 Gemeente Heusden
Datum
Behandeld door
Ons kenmerk
24 mei 2011
H.J.H. Maas
15607-103764753850lHMlmj
Onderwerp
c?
,_e /
Uwkenmerk
Controleverklaring j aarrekening 2010 gemeente Heusden Geachte leden van de raad, Hierbij doen wij u onze controleverklaring d.d. 24 mei 2011 bij de jaarrekening 2010 van uw gemeente toekomen. Wij hebben een exemplaar van de controleverk1aring voorzien van een originele handtekening. Dit exemplaar is ten behoeve van uw eigen archief. Het andere exemplaar van de controleverk1aring is voorzien van de naam van onze accountantspraktijk en de naam van de accountant, echter zonder persoonlijke handtekening. Wij verzoeken u bij openbaarmaking van de controleverk1aring gebruik te maken van het exemplaar van de accountantsverklaring dat niet is voorzien van een persoonlijke handtekening. Dit confonn het advies van de beroepsorganisatie NBA ter vennijding van fraude met handtekeningen van accountants. Wij bevestigen u ennee akkoord te gaan dat de tekst van onze controleverklaring zonder persoonlijke handtekening, zoals opgenomen in de - door ons gewaannerkte - stukken, wordt openbaar gemaakt, mits de opgemaakte jaarrekening ongewijzigd wordt vastgesteld door de gemeenteraad. U kunt deze verklaring desgewenst overnemen in uw jaarstukken. In dat geval verzoeken wij u de tekst aan te houden zoals opgenomen in de verklaring zonder persoonlijke handtekening. Indien u deze jaarstukken en de verklaring opneemt op internet, dient u te waarborgen dat de jaarstukken goed zijn afgescheiden van andere infonnatie op de internetsite. Afscheiding kan bijvoorbeeld plaatsvinden door de jaarstukken in niet-bewerkbare vonn als een afzonderlijk bestand op te nemen of door een waarschuwing op te nemen indien de lezer de jaarstukken verlaat ("u verlaat de beveiligde, door de accountant gecontroleerde jaarrekening").
Op alle opdrachten verrlcht door Deloitte zijn de 'Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, november 2010' gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer 24362837 van toepasslng. Deloitte Accountants B.V.is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24362853.
Memberof
O.loitte Touche Tohmatsu
Oeloitte. 2 24 mei 2011 15607-103764-753850IHMlmj
Overigens wijzen wij u erop dat, indien 10t de vergadering van de gemeenteraad omstandigheden blijken die aanpassing van de jaarrekening noodzakelijk maken, een dergelijke aanpassing nog voor de vergadering van de gemeenteraad moet worden gemaakt. Uiteraard verva1t in die situatie onze bovengenoemde toestemming. Tot het geven van nadere toelichting zijn wij graag bereid. Over onze overige bevindingen naar aanleiding van de controle van de jaarrekening brengen wij u separaat verslag uit. Hoogachtend,
ntants
B. V.
/ drs. J.J. Zuidema RA Bijlagen:
Controleverklaring met persoonlijke handtekening, controleverklaring zonder persoon1ijke handtekening en een gewaannerkte jaarrekening 2010.
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan de gemeenteraad van de gemeente Heusden te Vlijmen Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de (in de jaarstukken op pagina 101 tot en met 215 opgenomen) jaarrekening 2010 van gemeente Heusden gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2010 en de programmarekening over 2010 met de toelichtingen, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiele verslaggeving en andere toelichtingen. Yerantwoordelijkheid van het college van burgemeester en wethouders Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Heusden is verantwoordelijk voor het opmaken van de j aarrekening, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met het in Nederland geldende Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Deze verantwoordelijkheid houdt onder meer in dat de jaarrekening zowel de baten en lasten a1s de activa en passiva getrouw dient weer te geven en dat de in de jaarrekening verantwoorde baten, lasten en balansmutaties rechtmatig tot stand zijn gekomen. Rechtmatige totstandkoming betekent in overeenstemming met de begroting en met de relevante wet- en regelgeving waaronder gemeentelijke verordeningen. Het college van burgemeester en wethouders is tevens verantwoordelijk voor een zodanige inteme beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de rechtmatige totstandkoming van baten, lasten en balansmutaties mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle, als bedoeld in artike1213, lid 2 van de Gemeentewet. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden, het Besluit accountantscontrole decentrale overheden en het op 14 februari 2006 vastgestelde controleprotocol. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening.
De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico's dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de inteme beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan alsmede voor de rechtmatige totstandkoming van baten, lasten en balansmutaties gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de inteme beheersing van de gemeente. Een controle omvat tevens het eva1ueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiele verslaggeving en de gebruikte financiele rechtmatigheidscriteria en van de redelijkheid van de door het college van burgemeester en wethouders van de gemeente gemaakte schattingen, a1smede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Deze financiele rechtmatigheidscriteria zijn vastgesteld met het nonnenkader door de gemeenteraad op 8 februari 2011. De bij onze controle toegepaste goedkeuringstolerantie bedraagt voor fouten 1% en voor onzekerheden 3% van de totale lasten en toevoegingen aan reserves. Deze goedkeuringstolerantie is door de gemeenteraad vastgesteld bij raadsbesluit van 14 februari 2006. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-infonnatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel betreffende de jaarrekening Naar ons oordeel geeft de jaarrekening van de gemeente Heusden een getrouw beeld van de grootte en de sarnenstelling van zowel de baten en lasten over 2010 als van de activa en passiva per 31 december 2010 in overeenstemming met het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Voorts zijn wij van oordeel dat de in deze jaarrekening verantwoorde baten en lasten a1smede de balansmutaties rechtmatig tot stand zijn gekomen in overeenstemming met de begroting en met de relevante wet- en regelgeving waaronder gemeentelijke verordeningen. Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artike1213, lid 3 onder d Gemeentewet vennelden wij dat hetjaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de j aarrekening. Eindhoven, 24 mei 2011 Deloitte Accountants B.V. was getekend: drs. 1.1. Zuidema RA
