Opleiding Duurzaam Gebouw: Hergebruik van materialen en bouwelementen Leefmilieu Brussel Hergebruikmaterialen voorschrijven en hergebruiken Michaël Ghyoot rotor asbl-vzw
Hergebruikmaterialen voorschrijven en hergebruiken Opleiding Hergebruik van materialen en bouwelementen Dag 1: vrijdag 27 november 2015 Rotor asbl-vzw
Inhoud 0. Inleiding 1. Ambities formuleren voor het hergebruik van bouwonderdelen 2. Bepalingen over hergebruikmaterialen opnemen in opdrachten 3. Hergebruikmaterialen voorschrijven als alternatief voor nieuwe materialen 4. Toolbox: werken die met hergebruikmaterialen kunnen worden uitgevoerd 5. Nuttige toepassing van het hergebruik in het kader van BREEAM
0. Inleiding
Doelstelling van de presentatie: concrete manieren om een opdrachtgever of ontwerper te helpen om hergebruikmaterialen op te nemen in een project. Dit is geen alomvattende methode, maar een overzicht van werkwijzen die uit de praktijk. Overheidsopdrachten krijgen hierbij extra aandacht.
Opmerking: Twee Brusselse Feder 2014-2020-projecten behandelen (onder andere) het voorschrijven en toepassen van hergebruikmaterialen: Vanuit een theoretische invalshoek: onderzoeksproject UCL-VUB-CSTC-Rotor “Het Brussels gebouwenpark: bron van nieuwe materialen “. Vanuit een praktische invalshoek: voorbeeldproject van renovatie van het centrum Zinneke asbl-vzw, Masuiplein in Schaarbeek
Materialen: de rol van de verschillende partijen die betrokken zijn bij een bouwproject
Ingenieur
Architect
Aannemer
Klant
Fabrikant/ Leverancier
Scenario 1: hergebruik van materialen ter plaatse
Voor hergebruik ter plaatse moeten de demontage en de toepassing van de onderdelen nauwkeurig worden beschreven in het bestek. Ook moet rekening worden gehouden met een bepaald breukpercentage bij de demontage, en moeten voorzieningen worden getroffen voor tijdelijke opslag.
^ Nieuwe gevel met stenen ornamenten afkomstig van het klooster dat vroeger op deze plek stond. Hild und K Architekten, Wohnungen am Klostergarte Lehel
< Dreven aangelegd met de oude grafstenen van het kerkhof, GeorgesHenripark, Woluwe Architecten Jean-Noël Capart en Jacques Boulanger-Français
Scenario 2: de architect gaat actief op zoek naar hergebruikmaterialen
In dit geval spoort de architect “alternatieve” bronnen van materialen op: afgekeurde productie, materialen van sloopwerven in de buurt, … Hij ontwerpt zijn project op basis van deze materialen en organiseert het hergebruik.
^ Speelplein gemaakt met afgedankte windmolenschroeven. 2012 Architecten, Wikado speeltuin, Rotterdam
< Woning waarvan de structuur en de vloeren bestaan uit onderdelen van een oude weginfrastructuur. SsD Architecture, Big Dig House, Boston
Scenario 3: de aannemer stelt tweedehands materialen voor
Een aannemer die renovatie- of sloopwerven beheert, wordt voortdurend geconfronteerd met materialen in goede staat die afgevoerd moeten worden. Hij kan ze meenemen naar zijn opslagplaats, of ze aanbieden voor zijn volgende bouwwerf, zodat de klant kosten kan besparen.
> Voorraden van een Brussels bedrijf dat sloopwerven voorbereidt, met materialen gerecupereerd van verschillende werven.
Scenario 4: de bouwheer bezit (of koopt) gebruikte materialen, die hij laat plaatsen door de aannemer Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een bouwheer materialen aankoopt via een tweedehandswebsite, of wanneer een gemeente inrichtingswerken laat uitvoeren op basis van materialen uit haar voorraden.
> Wenteltrap, te koop op een tweedehandssite.
Scenario 5: via een gespecialiseerde handelaar De hergebruikmaterialen die bij een doorverkoper worden aangekocht, kunnen op dezelfde manier als nieuwe materialen worden voorgeschreven en toegepast.
De gevel van het gebouw van de Raad van Europa in opbouw in Brussel bestaat uit honderden oude ramen die werden aangekocht bij Antiekbouw (Ieper). Architect Samyn and partners v
^ Vloer in hergebruikte eiken planken, geleverd en geplaatst door Corvelyn nv. Architect Jo Lamberts. Bron: Building and renovating with reclaimed materials
1. Ambities formuleren voor het hergebruik van bouwonderdelen
Bij een offerteaanvraag voor een ontwerpopdracht: Of: De opdrachtgever wijst op het belang van hergebruik, en vraagt de ontwerper een ambitieuze maar realistische benadering op dit vlak voor te stellen: -
door het behoud van structuren / delen van gebouwen ; door een aangepast beheer van herbruikbare materialen uit afbraakwerken; door hergebruik van onderdelen op de bouwsite; door implementering van hergebruikproducten als alternatieven voor nieuw producten. - ... Of: De opdrachtgever drukt de hergebruikdoelstellingen uit in cijfers. Deze benadering is vooral relevant wanneer het gaat om “eenvoudige” bouwwerken en/of bouwwerken waarvoor de opdrachtgever over interne expertise beschikt. Bijvoorbeeld: voor de inrichting van een kamer vraagt de opdrachtgever dat >50% van de vloeroppervlakte bestaat uit recuperatietegels.
2. Bepalingen over hergebruikmaterialen opnemen in opdrachten
Geval 1: Binneninrichting van het cultuurcentrum van de oude slachthuizen van Bomel, Namen Datum: 2014-2015 Opdrachtgever: Théâtre de Namur asbl Ontwerp en uitvoering: Rotor * Opdracht van binneninrichtingen (decoratie, meubilering en uitrusting van het centrum); • Het bestek vraagt uitdrukkelijk om een groot deel hergebruikmaterialen te integreren; * Selectie op basis van een methodologische nota en niet op basis van een afgewerkt plan; * Toegewezen aan design & build, een team dat instaat voor het ontwerp en de uitvoering van de inrichtingen.
Geval 2: Stadsmeubilair uit hergebruikmaterialen, Liverpoolplein, Brussel Datum: 2012 Opdrachtgever: Gemeente Molenbeek Ontwerp: Suède36 Uitvoering: Recyclart * Opdracht in percelen: - Perceel 1 betreft de funderingen en werd gegund aan een klassieke onderneming - Perceel 2 betreft de afwerking en werd toegewezen aan een onderneming van de sociale economie • Voor het gedeelte afwerking: het bestek van de architecten liet veel mogelijkheden open. • Het zoeken naar materialen en de uitvoeringstests gebeurden in samenspraak met de verschillende partijen die bij het project betrokken waren.
Geval 3: Tijdelijke inrichting van het cultuurcentrum Den Dam, Oudergem Datum: 2009 Opdrachtgever: VGC Ontwerp: Rotor * Afzonderlijke opdracht voor levering van tweedehandsmaterialen * De aannemer plaatst materialen die al eigendom zijn van de opdrachtgever
03.05.01 Plaatsing van gerecupereerde deuren Algemeen: De opdrachtgever bezorgt op een vooraf afgesproken tijdstip een volledige deur (zoals gedefinieerd in punt .03.04A, met uitzondering van bevestigingsmaterialen), de inschrijver staat in voor revisie en plaatsing. Uitvoering: De inschrijver reviseert de geleverde materialen binnen de 5 dagen na ontvangst, en deelt eventuele mankementen aan het materiaal schriftelijk mee. Indien dit niet of niet tijdig gebeurt zullen de materialen als volledig en functionerend beschouwd worden. De elementen worden genummerd en opgenomen op het borderel van ramen en deuren.
3. Hergebruikmaterialen voorschrijven als alternatief voor nieuwe materialen
Sommige bouwmaterialen uit recuperatie zijn verkrijgbaar via goed ontwikkelde en georganiseerde circuits. Ze kunnen worden voorgeschreven in een bestek en “plaatsingsklaar” geleverd op de werf – op dezelfde manier als nieuwe materialen. In het kader van het Opalis-project werden de technische bepalingen van bestekken nauwkeurig beschreven voor 5 hergebruikmaterialen die kunnen worden voorgeschreven en die makkelijk uit te voeren zijn. De keuze is gevallen op materialen: • die in grote hoeveelheden beschikbaar zijn op de huidige hergebruikmarkt in België, • waarvoor geen garantie nodig is en die geen specifieke moeilijkheden inhouden wat hun mechanische, thermische, enz. prestaties betreft, • die kunnen worden toegepast in het kader van overheidsopdrachten,
• die betaalbaar zijn (prijs vergelijkbaar met of lager dan die van het nieuwe equivalent). http://www.opalis.be/nl/pages/bestekteksten
RAU, Regionaal Milieu Bedrijf, Cuijk
BLAF architecten, DNA woning
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen “handgevormde” bakstenen en “machinale” bakstenen.
Klampsteen van het formaat rijnvorm (“handgevormde” baksteen“)
Beerse steen (“machinale” baksteen)
37
De kasseien op de hergebruikmarkt zijn de “klassieke” kasseien uit Belgische of Europese steengroeven. Op dit moment komen de recentere kasseien, ingevoerd uit Azië, nog niet terecht in de hergebruikcircuits op het einde van hun levensduur.
Steengroeven (Azië)
Internationale markt
Privémarkt
Belgische kasseien (hoeveelheid neemt af) Ingevoerde kasseien (hoeveelheid neemt toe)
wegen
38
< Sommige opkopers zagen de uiteinden van de boordstenen om ze met gladde zijkanten te kunnen aanbieden.
< Boordstenen gebruikt als traptreden Showroom de Van Camp NV
> Boordstenen gebruikt als snelheidsremmers Denis Dujardin - Maria Hendrikapark (Oostende). www.denisdujardin.be
< Gebakken straatklinkers kunnen in combinatie met kasseien worden geplaatst, in dit geval om parkeerplaatsen af te bakenen.
< '‘Steenschotten'' in massief hout worden gebruikt als verplaatsbare ondergrond in de productieketens van betonnen bouwblokken. Na zekere tijd zijn ze niet meer bruikbaar voor industriële doeleinden en komen ze op de hergebruikmarkt terecht, als bouwmaterialen.
Foto’s: www.leontinevanleeuwen.be
4. Toolbox: werken die met hergebruikmaterialen kunnen worden uitgevoerd
Plaatsing met vrije lengte
Plaatsing in opus incertum
Kruidenier Moor & Moor, Gent Doorzon Architecten
Zones die een zware belasting ondergaan, moeten anders worden uitgevoerd.
Centrale zone: onregelmatigheden zijn toegestaan Fietsstrook: moet vlakker zijn
Zones die een zware belasting ondergaan, moeten anders worden uitgevoerd. (2)
Binnenschil = warmte-isolatie Buitenschil = lucht/regenscherm
Raad van Europa, Brussel Architect Samyn and partners samynandpartners.be
5. Nuttige toepassing van het hergebruik in het kader van BREEAM
Man12 – Life Cycle Cost Analysis - hergebruik kan het resultaat van de Life Cycle Cost verminderen Mat1 – Materials specification - Green Guide: materialen die ter plaatse worden hergebruikt, krijgen automatisch de score “A+” - Hergebruikmaterialen die worden afgevoerd: geval per geval Mat3 – Reuse of facade - Minimum 50% van de gevel (aan de oppervlakte) blijft behouden EN minimum 80% van de gevel (in massa) bestaat uit ter plaatse hergebruikte materialen
Mat5 – Responsible sourcing of materials - hergebruik in situ: niet van toepassing - materialen voor hergebruik die van buiten de werf worden aangevoerd: maximale score (3 punten/onderdeel) Wst1 – Construction site waste management - hergebruik op de site, buiten de site, of overgenomen door een opkoper worden beschouwd als “diversion from landfill”. /!\ aankoop van hergebruikmaterialen: facturen bijhouden! Opmerkingen: - LEED hecht meer waarde aan het gebruik van hergebruikmaterialen dan BREEAM - BREEAM moedigt vooral hergebruik in situ en behoud van bestaande structuren aan. BREEAM International New Construction Technical Manual, 2014, BRE Global Ltd.
Ik dank u voor uw aandacht!
Contact: Michaël Ghyoot +32 488 86 31 17
[email protected] Rotor vzw-asbl Lakenstraat 99 1000 Brussel www.rotordb.org Opalis www.opalis.be
