Opleiding Duurzaam Gebouw: Stimuli en hinderpalen voor doeltreffende renovaties Leefmilieu Brussel Renovatie van het erfgoed, architecturale waarde en rol van de ambachtsman Jérôme BERTRAND STADSWINKEL
Doelstelling(en) van de presentatie
●
Aanmoedigen om rekening te houden met de erfgoedwaarde van de Brusselse woningen bij “duurzame” renovatiewerken
●
Informeren over de aanpassing van de beroepsgroepen aan de nieuwe eisen op het vlak van “duurzaam” renoveren.
2
Plan van de uiteenzetting
1.
Troeven en knelpunten van de Brusselse woningen in termen van duurzaamheid
2.
“Duurzame” renovatie en erfgoed: voorbeelden van ingrepen
3.
Nieuwe uitdagingen voor ambachtslui uit de bouwsector
4.
De rol van opleidingen en informatie
3
1. Troeven en knelpunten van de Brusselse woningen in termen van duurzaamheid
4
Mandeligheid en gesloten huizenblokken: troeven voor de energieprestatie
V/AT = 2,6
V/AT = 1,1
De volumedichtheid drukt de verhouding uit tussen het beschermde volume van het gebouw (V) en de totale thermische verliesoppervlakte (AT) van de gebouwschil ervan
Bovenaanzicht: huizenblokken in Sint-Gillis, Brussel
5
Flexibiliteit van het plan
Keuken
Eetkamer
Badkamer
Slaapkamer
Slaapkamer
Slaapkamer
Slaapkamer
Slaapkamer
Slaapkamer
Badkamer
Plan gelijkvloers
Plan eerste verdieping
Plan tweede verdieping
Plan derde verdieping
Bron: Aline Branders, Architecture et Climat, project LEHR 6
Erfgoedwaarde: een maximale investering in de straatgevel
De achtergevels krijgen minder aandacht: potentieel voor betere energieprestaties
Voorzieningen die de bewoner meer comfort geven
Vouwblinden: omstreeks 1875
Inkomsas in een burgerwoning van eind 19e eeuw
9
Recuperatie van regenwater
Gemetselde regenput– verticale doorsnede – omstreeks 1890
Hydrofoorgroep + filtersysteem Foto Ann De Nys en Stéphane Filleul
10
Zeer lange levenscycli door goed onderhoud
11
Zeer lange levenscycli dankzij een ontwerp dat herstellingen mogelijk maakt
Hersteld raam met ingebracht hout en vervanging waterdorpel
Krammen en steenpluggen in een balkonvloer 12
Lessen uit de energierenovatieprogramma’s van de jaren 1970-1980-…
2. “Duurzame” renovatie en erfgoed: enkele voorbeelden van ingrepen
14
Een nieuwe vorm van “façadisme” met het oog op de lage-energie- of passiefstandaard?
Gevolgen voor de interieurinrichting?
Binnenisolatie tot aan de sierlijsten van het plafond
Moeilijke integratie van dubbelstroomventilatie
16
Renovatie volgens lage-energienorm met respect voor de erfgoedwaarde “Lage-energiestandaard”: nettoenergiebehoefte voor verwarming ≤ 60 kWh/m² /jaar
Rubensstraat 92 – 1030 Brussel Renovatieproject met premie in het kader van de wedstrijd Voorbeeldgebouwen 2008 van Leefmilieu Brussel.
17
Buitenisolatie van de achtergevel en vervanging van de ramen
Foto’s Ann De Nys en Stéphane Filleul
18
Gedeeltelijke binnenisolatie van de straatgevel en behoud van plafonds met sierlijsten
Foto's Ann De Nys en Stéphane Filleul
19
Integratie van de ventilatiekokers in de schoorsteenkanalen
Foto Ann De Nys en Stéphane Filleul 20
Voorbeeldgebouw “Rubens” in enkele cijfers ●
●
●
Berekend verbruik ►
situatie voor de werken: 286 kWh/m² /jaar
►
situatie na de werken : 32 kWh/m² /jaar
Reëel verbruik ►
situatie voor de werken : ongekend
►
situatie na de werken : 42 kWh/m² /jaar
Kostprijs van de renovatie: ►
€ 145.200 voor een oppervlakte van 239 m2, wat neerkomt op ongeveer € 608/m2 (zonder premies en subsidies Voorbeeldgebouwen). 21
Coûts / Performances Oppervlaktekosten voor renovatie eengezinswoningen Coûts surfaciques logements individuels (Rénovation)
►
Coût moyenkosten rénovation passive: Gemiddelde passiefrenovatie:
1.120 € / m²
►
Coût moyenkosten rénovation non passive: Gemiddelde niet-passiefrenovatie:
733 € / m²
►
Coût moyen nouvelle passive: Gemiddelde kostenconstruction nieuwbouw passief:
1.518 €/ m²
►
Gemiddelde kostenconstruction nieuwbouw Coût moyen nouvelle nonniet-passief: passive:
1.671 €/ m²
21
Bron: Camille DE SMET, Brusselse stadswoningen gerenoveerd tot passiefhuizen: Voorbeeldgebouwen
22
3. Nieuwe uitdagingen voor ambachtslui uit de bouwsector
23
Bedekking: thermische dakisolatie
Dakisolatie aan de binnenkant door inblazing van cellulosevlokken (Foto Ann De Nys en Stéphane Filleul)
Moeilijke aansluitingen op de kroonlijst bij plaatsing van isolatie aan de buitenkant
24
Bedekking: gevelbekleding
Correcte plaatsing van de gevelbekleding, maar foute aanwerking van het zinken profiel dat het regenwater naar de kroonlijst moet voeren
Niet-afgesloten ruimte tussen het gebint en het metselwerk achter de schoorsteenkanalen!
25
Buitenschrijnwerk: dubbel glas, isolatie van een erkerraam …
Plaatsing van dubbel glas in een bestaand raam
Isolatie van de steunmuur van een erkerraam
26
Buitenschrijnwerk: Luchtdichtheid bij oude deuren …
Munthofstraat 100 (foto’s: Anne Smolar)
Ducpétiauxlaan 47
Probleem met de luchtdichtheid rond de voordeur in een renovatieproject volgens de lage-energiestandaard
27
4. De rol van opleidingen en informatie
28
Enkele initiatieven in het domein van beroepsopleidingen ●
De opleidingen van Leefmilieu Brussel (onvolledige lijst): de seminaries en opleidingen rond “Duurzaam bouwen” …
●
Het “opleidingsparcours ramen “ georganiseerd door BRC en 21 Solution.
●
In de opleidingen over bouw van Leefmilieu Brussel gaat steeds meer aandacht naar duurzaam renoveren (bv.: luchtdichtheid).
29
Een informatiedienst Erfgoed / Energie / Renovatie / Akoestiek / Ecoconstructie / Stedenbouw
Sint-Gorikshallen ●
1 Sint-Goriksplein
1000 Brussel ●
Dinsdag tot vrijdag van 10 uur tot 18 uur en zaterdag van 14 uur tot 17 uur
●
02 219 40 60
●
www.stadswinkel.be
●
[email protected]
30
Het register van de beroepen van het architecturaal patrimonium
www.patrimoine-metiers.be 31
Te onthouden uit de uiteenzetting ● De energieprestaties van de oude Brusselse woongebouwen zijn zeker voor verbetering vatbaar. Tegelijk moet de erfgoedwaarde worden behouden. ● Bepaalde ingrepen hebben weinig impact op de erfgoedwaarde van het gebouw: verwarmingsinstallaties, vloerisolatie boven kelders, dakisolatie, achtergevelisolatie, … ● Andere maatregelen kunnen het uitzicht van het goed aantasten: isolatie van de straatgevel, integratie van dubbelstroomisolatie, vervanging van het buitenschrijnwerk, … ● De uitvoering van renovatiewerken die hoge energieprestaties en respect voor de erfgoedwaarde combineren, vereist opleidingen van de ambachtslui en informatie van de bouwheren.
32
Interessante tools, websites enz.: ●
www.stadswinkel.be
●
www.patrimoine-metiers.be
●
www.monument.irisnet.be
●
www.brugis.be
●
Leefmilieu Brussel: Infofiches – Voorbeeldgebouwen
●
Verslagen van het Colloquium « De bestaande Brusselse gebouwen en hun toekomst op energetisch vlak: tussen bewaren en presteren », BSO, 11/12/2014 (http://stedelijkeontwikkeling.irisnet.be/nl/evenementen/colloquia/de-bestaande-brusselsegebouwen-en-hun-toekomst-op-energetisch-vlak-tussen-bewaren-enpresteren?set_language=nl)
●
Hennaut Eric en Demanet Marie, Hout en metaal in de Brusselse huisgevel, Koning Boudewijnstichting, Archieven voor Moderne Architectuur, Brussel, 1997.
●
Heymans Vincent, Les dimensions de l’ordinaire, La maison particulière à Bruxelles, fin XIXe – début XXe siècle. L’Harmattan, Paris, 1998.
●
Bertrand Jérôme, Het houten schrijnwerk – Erfgoed en comfort verenigen, Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2008.
●
Bertrand Jérôme, Une maison bruxelloise au banc d’essai, in Les Nouvelles du Patrimoine, Brussel, januari, februari, maart 2013, pp.30-31. 33
Referenties Gids Duurzame Gebouwen en andere bronnen: ●
Gids Duurzame Gebouwen: http://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/
●
Fiche G_PHY04 Verrijking van het stedelijke landschap
●
Fiche G_ENE03 Transmissieverliezen beperken
●
Fiche G_ENE04 Infiltratieverliezen beperken
●
(…)
34
Contact
Jérôme BERTRAND Renovatieadviseur bij de Stadswinkel Gegevens
: 02 219 40 60
E-mail:
[email protected]
35
