Monument: Dedemsvaart, Tuinen van Mien Ruys REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Postcode Kadastrale aanduiding Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]
Overijssel Hardenberg Dedemsvaart Moerheimstraat 84 Avereest L 5304
Zes proeftuinen van Mien Ruys ‘Tuinen van Mien Ruys’, complexnummer 528839 De zes proeftuinen die aangelegd zijn in de periode 1959-1965, zullen toegevoegd worden aan het reeds beschermde complex.
KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen).
De zes betreffende tuinen zijn een onderdeel van de proeftuinen van Mien Ruys, die een representatief voorbeeld zijn van modernistische tuinarchitectuur. De tuinen zijn van belang als uitdrukking van de ontwikkeling van de kleine particuliere tuin.
De tuinen hadden tot doel het toegankelijk maken van tuinarchitectuur voor een breder publiek.
De tuinen waren de plek waar tuinarchitect Mien Ruys naar hartelust kon experimenteren en waardoor de ontwikkeling van de tuinarchitectuur in Nederland (met name die van de particuliere en de kleinere tuin) zeer sterk werd beïnvloed. Hierdoor zijn de tuinen zeer belangrijk binnen de geschiedenis van de tuin- en landschapsarchitectuur in Nederland. Steeds weer nieuwe planten en (prefab) materialen werden binnen de tuinen toegepast , om deze op (visueel) effect en duurzaamheid te testen, soms in combinatie met kunstobjecten.
III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed
De proeftuinen die in de periode 1924-1999 door Mien Ruys zijn ontworpen en zijn ontwikkeld, vormen één samenhangend geheel en vormen gezamenlijk een ‘drie-dimensionaal’ oeuvreoverzicht van de tuinarchitect.
Omdat de hoofdstructuur van de tuinen, opgebouwd uit paden, gazons, borders, vijvers, hagen en omheiningen zeer goed bewaard is gebleven, het daarbinnen gelegen beplantingsschema is eveneens vrijwel gaaf bewaard gebleven.
herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d.
Het is het enige voorbeeld in ons land van een serie bij elkaar gelegen proeftuinen die gezamenlijk het overzicht geven van de ontwikkeling van het werk van een (inter)nationaal toonaangevende tuinarchitect.
Geen waarde exterieur Geen waarde interieur In 2004 werd het deel van het complex ‘Tuinen van Mien Ruys’ in Dedemsvaart beschermd als rijksmonument. De volgende proeftuinen, die in 2004 50 jaar of ouder waren, maken deel uit van het rijksmonument:
. . .
Verwilderingstuin (1924) De Oude Proeftuin (1927) De Watertuin (1954) De overige proeftuinen werden in 2004 beschermd als gemeentelijk monument.
Overige KENNIS: FEITENVERZAMELING Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal)
Kastelen, landhuizen, parken e.d. Tuin, park en plantsoen Proeeftuinen Proeftuinen (2012)
Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase)
‘Tuinen van Mien Ruys’ Modernisme De tuinen werden door Mien Ruys aangelegd in de periode 1924-1999. Na het overlijden van Mien Ruys in 1999 worden de tuinen onderhouden door de Stichting Tuinen Mien Ruys. De stichting legt na 1999 ook nieuwe tuinen aan, waardoor de ontwerptraditie van Mien Ruys wordt voortgezet. De zes proeftuinen die in de periode 1959-1965 zijn aangelegd zijn: a. Confectieborders, 1960 b. Verdiepte Tuin, 1960 c. Zonneborders, 1960 d. Vijvertje met Riet, 1960 e. Stadstuin, 1960 f. Schaduwborders, 1960
Architect(en)/ontwerper(s) Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever
Mien Ruys Mien Ruys
Exterieur
a. Confectieborders, 1960 Proeftuin opgebouwd uit kleine ‘confectieborders’, die geïnspireerd zijn op de ontwikkeling van de bouw van ‘prefab’ woningen na de Tweede Wereldoorlog. Mien Ruys ontwierp een serie beplantingsplannen voor borders van verschillende afmetingen en kleurstellingen, voor verschillende groeiomstandigheden. Diverse borders werden in haar tuinen getest en het sortiment kon als pakket bij de kwekerij gekocht worden. In de proeftuin liggen standaardborders in vaste afmetingen voor kleine tuinen. De borders worden van elkaar gescheiden door lage Spiraea hagen. Langs de borders een rand griontegels (formaat 40x60), om en om staand liggend gestraat.
Mien Ruys
Om de tuin liggen paden van halfverharding. b. Verdiepte Tuin, 1960 Mien Ruys gebruikte als eerste tuinarchitect spoorbiels in haar ontwerpen, zodat nieuwe mogelijkheden voor het vormgeven van hoogteverschillen ontstonden. Binnen de tuin is het lijnenspel van de bielzen belangrijk. De toegang wordt gevormd door een Taxushaag, waarna twee treden afgegaan moeten worden om de tuin te betreden. Het verdiepte terras is bestraat met keitjes in waaierpatroon. Op de hoek van de border een plateau van bielzen met daarop een vogelbadje. Een lijn van drie lage bielzen steekt het terras in. Achter in de tuin een Cornus kousa. c. Zonneborders, 1960 Aan de noordzijde van de tuin twee borders voor de zon aan weerszijden van een breed pad voor de zon. In deze proeftuin zijn diverse planten voor hagen getest, de borders worden begrensd door heggen van Haagbeuk en Taxus. Om de tuin liggen paden van halfverharding. d. Vijvertje met Riet, 1960 In deze proeftuin werd een van de eerste polyester tuinvijvers getest. Aan drie zijden loopt het gras door tot aan de waterrand, de terrasbestrating (grinttegels) loopt aan de vierde zijde door tot over de vijverrand. Op het terras ronde bakken van eterniet met witbloeiende beplanting. Achter het terras een groep Miscanthus. e. Stadstuin, 1960 Proeftuin voor een kleine stadstuin van ca. 6 x 10 m., waarin door de toepassing van eenvoudige materialen en een uitgekiend ontwerp en grootte van de tuin optimaal wordt benut. In de tuin wordt gebruik gemaakt van diagonale lijnen voor terras, pad (omgekeerde betontegels, 30x30) en gazon en de diagonaal wordt versterkt door het naar achteren toe ruimer laten worden van de grasvoegen tussen de tegels. Het gazon loopt door tot aan erfgrenzen. Op het terras een klein vierkant zandbakje. Hagen en palissades wisselen in hoogte. Boompje in het gras.
Gebouw, constructietechniek Interieur (indeling)
f. Schaduwborders, 1960 De confectieborders voor de schaduw liggen langs de laan, waar een halfhoge ligusterhaag het decor vomt. De borders worden gescheiden door lage, haaks geplante ligusterhagen die iets in het gras uitsteken bij de voorrand van de border. Om de tuin liggen paden van halfverharding.
Interieur, techniek en materialen Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument Groen erfgoed: beplanting
Zie bij ‘exterieur’
Stedenbouwkundige ligging, situering (incl. aanduiding windstreek), omgeving van belang
De proeftuinen liggen ten noorden van de voormalige villa (Villa Lellingbo, 1902) van de familie Ruys. Bonne Ruys, vader van Mien Ruys, begon op dit terrein aan het einde van de 19de eeuw de later wereldvermaarde vaste planten kwekerij ‘Koninklijke Kwekerij Moerheim v/h B. Ruys BV’ . Mien Ruys legde in de boomgaard achter de villa in 1924 haar eerste proeftuin aan. Er zouden in de loop van ca. 75 jaar vele proeftuinen volgen, die allemaal ten noorden van de villa werden aangelegd.
Archeologische relevantie ondergrond Geschiedenis Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen Bezocht
Mariël Kok, diverse keren in periode 2004-2012
Overige KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Nr. 2 Nr. 3 Nr. 4 Interviews bewoners, gebruikers
Mien Ruys, Mijn Tuinen, Een wandeling door de proeftuinen in Dedemsvaart, 1987 (herzien in 1997 door Anet Scholma-Lamberts) “Gemeentelijk Monument Tuinen Mien Ruys. Omschrijving Tuinen Mien Ruys.” Een leidraad voor toekomstig beheer en onderhoud, ongedateerd. http://www.tuinenmienruys.nl/ http://library.wur.nl/WebQuery/tuin
