Waarom dit boek? De tuinen van Tolsteeg zijn twee tuinen van woonzorgcentrum Tolsteeg in Utrecht. De buitentuin is een moestuin met allerlei vergeten groenten en andere bijzondere planten. Hier zwaait tuinman Kees van der Laan de scepter, bijgestaan door vrijwilligers en bewoners. De binnentuin bevindt zich in het atrium van het aanleungedeelte en is nog in ontwikkeling. In de zogeheten groengroep overleggen bewoners en professionals over de aanleg, die in 2014 moet plaatsvinden. Hieraan ging een intensieve periode van onderzoek en uitproberen vooraf, vanwege de lastige klimatologische omstandigheden in deze ruimte.
Groenten, pla nten en men sen om nooit te v e rg e t e n
De tuinen van Tolsteeg
Dit boek is een initiatief van Maartje Brand. In het kader van haar fotografieopleiding moest ze een boek maken, dat over alles mocht gaan: over insecten, Kameroen, landmijnen of de capibara of iets anders; als er maar veel foto’s bij gemaakt konden worden. Maartje koos voor een onderwerp waar ze inspiratie en energie van krijgt: de ontwikkeling van de tuinen in en bij woonzorgcentrum Tolsteeg. Ze vond Eric de Koning en Elise Volker bereid de teksten en de vormgeving op zich nemen en ging aan de slag. In weerwil van de titel vormen de tuinen niet het hoofdonderwerp van dit boek. Ze zijn veeleer een decor voor de verhalen die je in de tuinen kunt horen: herinneringen van bewoners, feiten en weetjes over de groenten en planten die er groeien en het verhaal achter de tuinen; hoe verschillende bevlogen professionals de handen ineen sloegen om de leefomgeving van de bewoners van Tolsteeg mooier, groener en inspirerender te maken. Met deze ingrediënten hebben we een boek samengesteld dat verder wil rijken dan de opdracht die eraan ten grondslag ligt. Het is een boek geworden voor iedereen die iets heeft met de wijk, met de stad, met de bewoners, met vergeten groenten, met koken, met stadslandbouw, met welzijn of met preventieve gezondheidszorg. Of met mooie fotografie, uiteraard. Utrecht, mei 2014
2 De tuinen
van Tolsteeg 3
Mevrouw Anita Tuk
83 jaar
Veelbewogen. Als DAT woorD op iemAnDs leVensloop VAn ToepAssing is, DAn is heT wel op DAT VAn AniTA Tuk. VAn Alles is ze geweesT: pensionhouDsTer, TAxichAuffeur, pompbeDienDe en nog Veel meer. zelf hAAlT ze hAAr schouDers eroVer op: ‘bewogen leVen, Ach jA. oVerAl leer je VAn.’
-
‘Het leven is een leerproces’ 4 De tuinen
van Tolsteeg 5
Sier asperge ALS JE EROP LET, ZIE JE DE SIERASPERGE OP STEEDS MEER PLEKKEN, OOK IN WAT MEER ZAKELIJKE EN STRAKKE INTERIEURS, OMDAT HET GEEN OPDRINGERIGE PLANT IS. HIJ BLOEIT NIET VAAK EN ALS DAT TOCH GEBEURT, VERBERGT DE PLANT DE KLEINE WITTE BLOEMETJES ONDER HAAR BLADEREN. VERDER KAN DE PLANT – NET ALS HAAR EETBARE ZUSJE – RODE BESJES KRIJGEN, MAAR KIJK WEL UIT MET KINDEREN EN HUISDIEREN WANT BIJ DE SIERASPERGE ZIJN DIE GIFTIG.
De tuinen
orus
Spre sier
ngeri
Asp
erg
e
Zo op het oog hebben de asperge en de sierasperge niets met elkaar gemeen. Toch zijn ze familie van elkaar. Dat kun je zien aan het aspergeloof. De kleine, verfijnde spoorachtige bladeren ziejejeook ookterug terugbij bijde desierasperge. sierasperge.De Deblaadjes blaadjeszijn zijnzo zodun, dun,dat datze zeaan zbladerenie aan groene denken. Het geeft sierlijke uitstraling, waarom groene verenveren doendoen denken. Het geeft een een sierlijke uitstraling, redenreden waarom dezedeze plantplant erg erg populair als kamerplant. populair is alsis kamerplant.
Daar Daarkomt komtbijbijdat datdedesierasperge sieraspergeerg ergsterk sterkis.is. JeJehoeft hoeftniet nietbepaald bepaaldgroene groenevingers vingerstetehebben hebben om omeen eensierasperge sieraspergeininleven leventetehouden. houden.Houd Houd zezeuituithet hetdirecte directezonlicht, zonlicht,geef geefzezeregelmatig regelmatig water, water,besproei besproeizezezozonunuenendan danenendedeplant plant zalzalgroeien groeienalsalskool, kool,om omnog nogmaar maareens eenseen een groente groentetetenoemen. noemen.
Er Er komen komen steeds steeds nieuwe nieuwe ranken ranken tevoorschijn, tevoorschijn, die die inin eerste eerste instantie instantie omhoog omhoog groeien, groeien, totdat totdat ze ze te te zwaar zwaar worden worden en en gaan gaan hangen. hangen. Daarom Daarom zie zie jeje de de sierasperge sierasperge ook ook wel wel als als hangplant.In hangplant.In het het voorjaar voorjaar verpotten, verpotten, want want het het vormen vormen van van wortels wortels gaat gaat ook ook hard. hard.
van Tolsteeg 7
Uitdaging De impact van groen op ouderen is zo groot, dat Anneke Moors haar focus verlegt van stadslandbouw naar welzijn en gezondheid. Het is niet langer nodig om als wegbereider voor stadslandbouw op te treden, omdat het zo breed in de stad is opgepakt. Tijd voor de volgende uitdaging.
Anneke Moors
Stichting Stadslandbouw Utrecht
AANLEIDING VOOR OPRICHTING VAN DE STICHTING STADSLANDBOUW UTRECHT WAS EEN RONDGANG LANGS CORPORATIES EN WIJKBUREAUS MET DE VRAAG WELKE RUIMTE MEN ZAG – LETTERLIJK EN FIGUURLIJK – VOOR STADSLANDBOUW. ‘Portaal zag meteen kansen voor hun kwetsbare plekken,’ vertelt Anneke Moors, ‘en vroegen ons of we iets konden met het binnenterrein tussen de flats aan de Huize de Geerlaan en het atrium van Tolsteeg. Op die buitenlocatie konden we snel aan de slag, maar binnen was het een ander verhaal. Al vrij snel bleek dat het technisch een ingewikkelde ruimte was: weinig licht, beperkte ventilatie en onverwarmd. Voor het inschakelen van externe professionals was er te weinig budget. Wel heeft de TU Delft er een groepje van vijf studenten aan laten werken en die bedachten schitterende ontwerpen, maar de band met groen was niet zo groot. En daar was het de meeste bewoners wel om te doen.’ 8 De tuinen
ONVERWELDIGEND Besloten werd om proefondervindelijk te onderzoeken wat er in de binnentuin wil groeien en wat niet. ‘Ondertussen was AxionContinu met Kees van der Laan aan de slag gegaan voor de buitentuin. Dat was veel minder complex dus daar werden snelle slagen gemaakt. Met Kees zijn we daarna, in nauwe samenspraak met de bewoners, gaan bekijken wat mogelijk is in het atrium en vooral ook: waar behoefte aan is.’De betrokkenheid van de bewoners heeft Anneke overweldigd, zegt ze. ‘De bewoners onderhouden de groeneilandjes die we hebben aangelegd, praten mee over het ontwerp en zijn heel betrokken. Geweldig om te zien hoe de mensen opbloeien, zo krijgen ze de kans om te laten zien wat ze allemaal kunnen. Je ziet mensen als het ware hun oorspronkelijke kleur terugkrijgen.’ Het project heeft haar gegrepen, kun je wel zeggen. ‘Het afgelopen jaar is er heel veel
gebeurd, er zijn veel gesprekken met allerlei externe groendeskundigen gevoerd, er zijn fondsen geworven en de bewoners kwamen ook met veel ideeën. Door de groeneilandjes zie je dat het kan, nu gaan we het echt serieus aanpakken, onder meer door grote bamboebomen in de ruimte te plaatsen.’
REALISATIE De stadslandbouw is eigenlijk steeds meer op de achtergrond geraakt door alle ontwikkelingen. Enerzijds bleek het thema in de stad steeds vaker te worden opgepakt, zodat de stichting geen katalytische rol meer hoeft te spelen, anderzijds groeide bij Anneke de interesse voor welzijn en preventieve gezondheidszorg, door mensen te prikkelen om in beweging te komen.
‘Daarom, en ook omdat hier nog zo veel te doen is, laten we de stichting nu overvloeien in een stichting Tuinen van Tolsteeg. 2014 is een realisatiejaar, daarna moeten we zorgen dat het blijft bestaan en de impact uitbouwen door aan de tuin nieuwe activiteiten te koppelen. Daarnaast moeten er nieuwe fondsen en vrijwilligers geworven worden, wie weet kunnen we aanvragen doen voor bewegingstoestellen in de tuin, noem maar op. Er zijn mogelijkheden te over, ook als de binnentuin er eenmaal is. Eigenlijk begint het nu pas.’
‘Het begint nu pas’ van Tolsteeg
Oer wortel
men zegT DAT De orAnje worTel een neDerlAnDse uiTVinDing is. of Deze gekweekT is meT oog op heT orAnjehuis, VerTelT De geschieDenis nieT. nieuwD nAAr De kleur VAn De keTel huTspoT Die De spAnjAArDen AchTer lieTen nA heT beleg om leiDen in 1574, mAAr
Zo zijn de gele en witte peen wat minder zoet
Carota o e rwo
rT e l
-
Feit is dat de wortel die we zo goed kennen, oorspronkelijk niet oranje was, maar geel, wit, rood of paars. Tegenwoordig zien we die penen, ook wel oerpenen of oerwortels, weer terug bij groentekwekers. En daar is alle reden toe, want ze bieden allerlei nieuwe smaken.
10 De tuinen
van Tolsteeg 11
Mevrouw Zus Jansen
96 jaar
ieDereen in TolsTeeg kenT zus jAnsen. VoorDAT ze hier woonDe kwAm ze hier Voor hAAr moeDer en Voor heT Vele Vrijwilligerswerk DAT hAAr AAn heT huis bonD, en binDT. wAnT ze DoeT nog VAn Alles. ‘ik kAn nou eenmAAl nieT sTil ziTTen.’
-
-
12 De tuinen
‘Ik kan niet stil zitten’ van Tolsteeg 13
