De tuinen van het Kasteel van Freÿr
1 : De waterperken
7 – 9 : De haagbeuken
2 : Lindebomen in groepen van 5
10 : Het perspectief zoals bij Le Nôtre
3 : De verticale as en het ha-ha effect
11 : De Frederik zaal
4 : De sinaasappelbomen
12 : Het grote waterbekken
5 : De oranjerieën
13 -14 : Naar de koepel
6 : Het zicht op de vallei
15 -16 : De kribbe
Dit document kan gedownload worden van www.freyr.be/docs/guiding/dg—teksten-om-op-kasteel-freyr-rond-te-leiden.php
1/7
De tuinen van het Kasteel van Freÿr Het kasteel van Freÿr, zijn bijgebouwen, park en omgeving staan op de lijst van het buitengewoon patrimonium van Wallonië en stond op de door Wallonië voorgestelde lijst om Freÿr door de UNESCO te laten erkennen als Patrimonium van de Mensheid. Wij danken hartelijk Jan Lamers voor de vertaling van deze tekst uit het Frans naar het Nederlands.
De te volgen weg vindt U in vetjes gedrukt. Wees voorzichtig bij de trappen, waterbekkens en muren. Ouders, mogen wij U vriendelijk vragen om er op toe te zien dat uw kinderen geen steentjes in de waterbekkens gooien en dat zij de beelden niet aanraken. DE ONTWERPERS VAN DE TUINEN Midden XVIIIde eeuw hebben twee broers, Willem en Filip de Beaufort-Spontin, voogden van hun verweesde neefjes, de twee ommuurde renaissancetuinen rondom het kasteel, die getekend werden door Remacle Le Loup (zie onderaan), heraangelegd. Willem was provoostkanunnik bij de kathedraal van Namen en zijn jongere broer Filip was encyclopedist en lid van een loge.
U gaat de klassieke, intimistische tuinen ontdekken die aangelegd werden op het moment dat ook het kasteel omgevormd werd tot zomerresidentie van de familie Beaufort-Spontin. Ondanks de verschillende levensbeschouwingen van de broers vormen de twee tuinen samen een merkwaardig geheel. Het plan volgend ziet U hoe Willem de twee Renaissancetuinen hertekende in : A: Een bezinningstuin stroomafwaarts (naar Dinant), genaamd de benedentuin B: Een omheinde tuin stroomopwaarts (richting Frankrijk) omgevormd tot voorplein in 1970 Na de dood van Willem(1766) voegde Filip het volgende toe : C: Stroomopwaarts, een moestuin, die in 1960 vervangen werd door bomen. D: Stroomafwaarts, een intimistische tuin met kleine doolhoven van haagbeuk, die de boventuin genoemd wordt 2/7
De tuinen van het Kasteel van Freÿr E: en die vertikaal doorgesneden wordt door een tuin “à la Le Nôtre”, bovenaan afgesloten door het paviljoen Frederik zaal F: Filip sloot het geheel af door twee, inmiddels verdwenen, romantische parken toe te voegen, een stroomopwaarts die men ‘het hoefijzer’ noemde en een stroomafwaarts op het einde van de beukendreef die vertrekt achter de oranjerieën
DE BENEDENTUIN (1) Willem heeft de renaissancetuin stroomafwaarts sober heraangelegd door er zeven nieuwe waterbekkens en lindebomen in groepjes van 5 aan toe te voegen om een geheel te vormen waarbij water, groen en kiezel een harmonie vormen met de evenwijdige assen aan en haakse op de stroom. Langs de stroom kunnen we drie delen onderscheiden die getuigen van de religieuze overtuiging van Willem : - dat met de vier bekkens waarvan het gekabbel u uitnodigt tot bezinning (1) - dat met de linden waarvan de schaduw en de inplanting van de stammen eigen zijn aan de meditatie en doen denken aan de pilaren in de moskee van Cordoba (2) - dat met de twee grote bekkens omringd met geurige sinaasappel- bomen, waar het licht weerkaatst in het water en U tot bezinning leidt (4) Om het gezichtsveld te verdiepen plantte Willem in het midden de lindebomen (2), die als effect hebben - dat het moeilijk is om de grootte van de tuin in te schatten omdat de oranjerieën, die gebouwd werden in het begin van de 18de eeuw, verborgen zijn. - dat het gezichtsveld beperkt wordt tot de hoofdas en zo het perspectief gecreëerd wordt - dat er een geordend en doorzichtig onder-bos ontstaat door de hoge kruinen (alsof ze op heipalen staan) van de linden om op die manier de tuin meer diepte te geven. Deze kunstgreep wordt toegepast wanneer men niet over verschillende niveaus beschikt. Men vindt hiervan een voorbeeld in de tuin van het Loo (NL), waar een beukenlaan de tuin dicht bij het Koninklijk Paleis scheidt van de verder afgelegen tuin. Tenslotte, om het perspectief nog te benadrukken, stelde Willem de sinaasappelbomen op langs de centrale as terwijl ze voordien vóór de oranjerieën als wachters werden opgesteld. (4). Typisch voor de benedentuin zijn : - In plaats van bloemenperken zijn er waterperken (de bekkens). 3/7
De tuinen van het Kasteel van Freÿr - De opeenvolging van een laag gedeelte (parterre 1), een hoog (de linden 2) en opnieuw een laag (de sinaasappelbomen 4) bestaat uit twee open zones die contrasteren met de geslotenheid van de linden. - Het gedeelte het dichtst bij het kasteel heeft een complexere lay-out dan het gedeelte voor de oranjerieën. Dat beantwoordt aan de regel dat de tuinstructuur eenvoudiger wordt naarmate men zich verder van het kasteel verwijdert. Volg de centrale as tot aan het ronde waterbekken en sta even stil bij de oude linden (2) en merk op hoe zij zich regenereren via scheuten die ofwel centraal in de oude stam opgroeien ofwel uit een reeks, die vanaf de rand van de stam naar het midden convergeert. HET RENAISSANCEBEKKEN (3) Als U, kijkend naar het paviljoen, met één hand de koepel afdekt, ontdekt U het Franse classicisme van de Lodewijk XVI-stijl. Doet u het tegenovergestelde door alleen het gebouw te bedekken dan ontdekt u de Weense rococostijl. Dit illustreert de invloeden van die tijd : geografisch die van Frankrijk, politiek die van Wenen. De kleine waterval voedt 2 Sint Jakobsschelpen die Neptunus, omringd door twee dolfijnen, domineren. Het geheel wordt bekroond met een zwaan die op het punt staat om weg te vliegen. Dit werk van Maria Bruno-Kaminska werd gesponsord door Daimler AG en vervangt het origineel dat in 1960 gestolen werd. Als u zich naar de Maas toe draait, ontdekt u de “ha-ha” : de uitweg naar de wilde natuur. Dit soort opening werd gebruikt door de Engelsen in hun cartesiaanse tuinen, geïmporteerd uit Frankrijk in de 17de eeuw. Het was een reactie op de extreme beheersing van de natuur in deze tuinen. Dit onverwachte uitzicht veroorzaakte een uitroep van verrassing. Ga verder langs de centrale as tot de SINAASAPPELBOMEN (4) Sommige bomen zijn bijna 350 jaar oud. Hun aanwezigheid heeft Freÿr gered tijdens de terreur (1794). Toen besliste Delecolle, burgemeester van Givet, de verwoesting van de gebouwen uit te stellen tot de bomen in zijn bezit zouden zijn. Intussen verscheen echter Thermidor op het toneel. Delecolle werd aangehouden in Freÿr en daarna onthoofd. De bomen, die al op platte schuiten stonden werden teruggeplaatst in de tuin en de gebouwen werden niet in brand gestoken. Sommige bomen hebben blijk gegeven van een ongelooflijke weerbaarheid. Zoals (zie het plan hieronder) B-04 : Geleidelijk verdwenen alle takken, te beginnen met de hoogsten. De curator van de collectie citrusbomen van de Medicis raadde ons aan om de scheuten te laten groeien op zo’n manier dat, wanneer de oude stam zou weggerot zijn, we een jonge boom zouden hebben maar wel een met wortels van 350 jaar oud. M-10 : Tijdens de inval van het Duitse leger in 1940 kregen de bomen in de oranjerie geen water meer omdat iedereen gevlucht was. Eén boom heeft deze droge periode niet verleefd. De anderen wel, behalve deze die terug tot leven kwam langs de schors en zo twee bomen werd, elk met een eigen wortels en kruin. Daarom heeft deze boom ook dubbel zo veel water 4/7
De tuinen van het Kasteel van Freÿr nodig als de andere bomen. M-15 : Deze laurier met holle stam is vel over been.
In de oranjerieën vindt u een beschrijving van de gebouwen (5) en van de behandeling van de citrusbomen (6). Aan de voet van de trap naar de boventuin ziet u twee kleine Chinese sinaasappelbomen. De vruchten ervan doen denken aan de vingers van Boeddha. Het was trouwens in China dat de eerste sinaasappelbomen gekweekt werden. Boven aan de trap hebt u een prachtig uitzicht over de vallei en – na een beetje zoeken – de twee uitzichtpunten aan de andere kant van de rivier. Zij bevinden zich langs de weg DinantBeauraing, tussen Anseremme en Falmignoul. Het loont zeker de moeite om daarvoor een ommetje te maken. DE INTIMISTISCHE BOVENTUIN (7 tot 9) Na het overlijden van Willem zal zijn jongere broer Filip de tuinen vergroten in de stijl van zijn tijd. Zij worden aangelegd aan de boorden van de Maas en vormen acht kleine, intimistische doolhoven. Hiervoor werden er 6 km hagen aangeplant die geometrische figuren vormen en die de kleuren van een kaartspel hebben. Het intimistisch karakter van de tuin is afgezwakt omdat de hoogte van de binnenhagen beperkt werd omwille van de hoge onderhoudskosten. Deze doolhoven, die dateren uit de tijd van Marivaux, werden gebruikt voor hofmakerij. Als de mooie dame niet wenste dat haar het hof werd gemaakt dan bleef zij in de diagonale gangen of in de centrale ruimte van de doolhof. In het andere geval verstopte ze zich in de laterale gangen. Bij (8) zult u opmerken dat de gangen altijd uitkomen op en afgesloten worden door een object : een hekken, een raam, een fontein of een beeld. Dit is typisch voor de tuinen van de 5/7
De tuinen van het Kasteel van Freÿr 18de eeuw waarvan het intimistisch karakter afsteekt tegenover het demonstratief karakter van de tuinen van de 17de eeuw. In die tuinen moesten de verschillende assen het idee creëren van een eindeloze afstand, een weerspiegeling van het heerserskarakter van Lodewijk de XIV. Merk op dat de opgaande laan, die afgeboord wordt met lindebomen in de vorm van kandelaars, gesplitst wordt door een kleine haag. Dat liet de dames, die de brede strook gebruikten, toe om hun jurken op te tillen zonder dat de heren, die de smalle strook gebruikten, de voeten van de dames konden zien. Maar men kon wel stoeien tussen de hagen! Bij (9) ontdekt u een treurige erfenis van de 19de eeuwse industrialisatie, de spoorlijn Dinant-Givet. En dit was dan nog het mindere kwaad omdat het oorspronkelijk tracé dwars door de hagen was gepland ter hoogte van de tweede horizontale as (7-8-12-13). Dan had men geen bedding moeten uitgraven maar zou ook de boventuin verdwenen zijn. Deze ramp werd voorkomen dankzij de tussenkomst van Leopold I, zoals u kunt zien in het paviljoen (11). DE AS à la LE NÔTRE (10) Kijk naar de Maas. In het midden van de intimistische tuinen heeft Filip een krachttoer uitgehaald : Langs de verticale as, dwars op de rivier, heeft hij op het einde van de 18de eeuw een open as gerealiseerd over een afstand van nauwelijks 150m. Een realisatie Le Nôtre waardig, de legendarische tuinontwerper die 70 jaar voordien al overleden was. Filip maakte gebruik van de helling om de aandacht te richten boven de rivier en heel de vallei op te nemen in het gezichtsveld om zo de quadrilogie van Freÿr tot zijn recht te laten komen. : een wilde plek, omringd met rotsen, doorkruist door een rivier aan wiens oever een historisch monument ligt omringd door trapsgewijze tuinen. De as à la Le Nôtre werd gerealiseerd door toevoeging van het grote, centrale waterbekken en een grotere ruimte tussen de haagbeuken dan tussen de lindebomen. Daaruit volgt (als we een beetje meetkunde gebruiken) - De driehoek, gevormd door de twee waterbekkens, leidt uw oog naar de dichtstbijzijnde oever van de Maas - De raaklijnen aan de haagbeuken en de lindebomen verplaatsen de aandacht naar de verst afgelegen oever waar deze lijnen elkaar kruisen - Daar worden uw ogen onwillekeurig aangetrokken door het licht, door de hellingen van de vallei, waar u meer dan 500m van verwijderd bent. Dit natuurlijk kader, een soort voorloper van de romantische tuinen (landscape garden) van de 19de eeuw, is bepalend voor het effect van deze open as. Een anachronisme van de 17de eeuw in een tuin van de 18de eeuw. Dat is het unieke van Freÿr. De vereenvoudiging van de tuin naarmate men zich verder van de Maas verwijdert is ook zichtbaar : door de kiezel en de trap in het lage gedeelte, het gazon (bowling green) en de helling in de boventuin Wanneer u het paviljoen (11) bezocht hebt daalt u terug af naar het grote waterbekken (12), dat samen met de hagen een soort mini-amfitheater vormt in contrast met het grote amfitheater van de valei. Moet men daar misschien de oorsprong zoeken van de kritiek van 6/7
De tuinen van het Kasteel van Freÿr Victor Hugo of is het alleen maar een uiting van misprijzen die romantische Hugo koesterde tegenover alles dat klassiek was? U kunt de tweede horizontale as (13) volgen, waar u zich kunt verbergen tussen de hagen of waar de kinderen verstoppertje kunnen spleen. Uiteindelijk komt u bij DE GROENE KOEPEL (14) Die is gelegen in het midden van een overdekte laan, de kribbe genoemd, verwijzend naar haar vorm die lijkt op de oude kinderbedjes, maar dan ondersteboven. Links ziet u de toren van de oude duiventil van de 17de eeuwse boerderij en rechts de indrukwekkende 18de eeuwse schuur. Schuin tegenover de schuur, achter de houten poort, lag vroeger de 18de eeuwse groentetuin die het Gewest en de Koning Boudewijn Stichting graag zouden restaureren. Het is een balkon vanwaar men een spectaculair uitzicht heeft op de rotsen die meer dan 100m hoog zijn en die zich loodrecht in de rivier storten. Als u “de kribbe” (15) afdaalt komt u langs de oude klok van 1739 (lees de tekst over de klok) en de oude gevangenis onder de toren (16). Een bewijs dat in Freÿr destijds zowel een lagere als hogere rechtbank zetelden. De legende vertelt dat de tovenaar Maugis de godin Freya hier gevangen hield. Als u, op weg naar de parking, terug over de binnenkoer komt, vergeet dan niet om even binnen te springen in de oude wasserij (links van de toiletten). U ziet er o.a. de grote stenen bak die gebruikt werd om het wasgoed te spoelen, de kookketel om warm te wassen, een oven om de kleding te drogen, diverse documenten en foto's over Freÿr. Het monumentaal meubel dat in de oude keuken stond en dat tijdens de overstromingen rond dobberde. (De belangrijkste overstromingen waren in 1890 1,7m, 1925 1,86m,1993 0,85m en 1995 1,5m). BESLUIT Wij hopen dat dit overzicht u een klein beetje verliefd heeft laten worden op de betoverende schoonheid van deze plek. Wij danken u voor uw bezoek. Voor de familie, reeds de 20ste generatie, en voor de vrijwilligers is dit een aanmoediging om verder te werken aan het in stand houden van dit uitzonderlijk patrimonium. Bijkomende informatie kan u op volgende website opzoeken: www.freyr.be, www.friendsoffreyr.eu en www.facebook.com/chateau.defreyr. Zou u zo vriendelijk willen zijn om deze tekst achter te laten aan het onthaal. DANK U WEL en GOEDE REIS
Dit document kan gedownload worden van www.freyr.be/docs/guiding/dg—teksten-om-op-kasteel-freyr-rond-te-leiden.php
7/7
