KADERPLAN MULTIFUNCTIONEEL ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF EN STRATEGISCH BELEIDSPLAN VOOR HET KANAAL DESSEL TURNHOUT SCHOTEN

KADERPLAN MULTIFUNCTIONEEL ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF EN STRATEGISCH BELEIDSPLAN VOOR HET KANAAL DESSEL – TURNHOUT – SCHOTEN 17 oktober 2005

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

I

II

INLEIDING ..............................................................................................................1 1

Inhoud van de opdracht .....................................................................................................1

2

Algemeen kader van de opdracht .......................................................................................1

3

Opdrachtonderdelen ..........................................................................................................3

4

Situering in het procesverloop ............................................................................................4

5

Opbouw van het document ................................................................................................5

PLANNINGSCONTEXT .............................................................................................7 1

Internationale context.........................................................................................................7

2

Gewestelijk niveau.............................................................................................................7

2.1 2.2 2.3

Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV).................................................................................... 7 Afbakening Regionaalstedelijk Gebied Turnhout (RGT) en GRUP Turnhout.................................. 9 Gewestelijk Ruimtelijke Uitvoeringsplannen (GRUP) ................................................................... 11 2.3.1 2.3.2

GRUP voor het opheffen van de (alternatieve) reservatie- en erfdienstbaarheidsgebieden voor het Duwvaartkanaal Oelegem-Zandvliet .............................................................................. 11 GRUP stopplaats Noorderkempen en ringweg te Brecht ....................................................... 12

3

Provinciaal niveau............................................................................................................13

3.1

Ruimtelijk structuurplan provincie Antwerpen (RSPA) .................................................................. 13

4

Gemeentelijk niveau ........................................................................................................17

4.1 4.2

Gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen (GRS) van aangrenzende gemeenten ...................... 17 Gemeentelijke RUP’s en BPA’s.................................................................................................... 24

5

Relevante sectorale wetgeving.........................................................................................27

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7

Natuurdecreet .............................................................................................................................. 27 Beschermde monumenten en landschappen ............................................................................... 29 Polders en wateringen.................................................................................................................. 30 Kwaliteitsobjectieven voor oppervlaktewater ................................................................................ 30 Het decreet betreffende het integraal waterbeheer ...................................................................... 30 Sectoraal juridisch kader toerisme en recreatie............................................................................ 31 Sectoraal juridisch kader m.b.t. ontginningen ............................................................................... 32

6

Sectorale studies en beleidsdocumenten..........................................................................34

6.1 6.2

Studies en beleidsdocumenten specifiek m.b.t. het kanaal .......................................................... 34 Studies en beleidsplannen m.b.t. de sector mobiliteit ................................................................... 34 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4

6.3 6.4

Mobiliteitsplannen (MOB).................................................................................................... 34 Streefbeeldstudies ............................................................................................................. 36 Fietsroutenetwerken........................................................................................................... 38 Haalbaarheidsstudie alternatief openbaar vervoer Kempen................................................... 38

Studies en beleidsdocumenten in de sector toerisme en recreatie............................................... 38 Beleidsplannen m.b.t. de sector natuur ........................................................................................ 42 6.4.1 6.4.2 6.4.3 6.4.4 6.4.5

Provinciaal Natuurontwikkelingsplan (PNOP) ....................................................................... 42 Studie Stadsrandbos Antwerpen ......................................................................................... 42 Studie “Voorstellen tot ontsnippering van de kanalen van NV De Scheepvaart“ ...................... 44 Bermbeheersplannen ......................................................................................................... 44 Gemeentelijke natuurontwikkelingsplannen.......................................................................... 45

III

HISTORISCHE SCHETS ..........................................................................................47

IV

ANALYSE BESTAANDE RUIMTELIJKE STRUCTUUR ...................................................51 1

Analyse fysisch systeem en openruimtestructuur ..............................................................51

1.1 1.2 1.3

Het fysisch systeem ..................................................................................................................... 51 Positionering van de openruimtestructuur t.o.v. de ruimere omgeving ......................................... 52 Analyse van de openruimtestructuur van het kanaal TDS ............................................................ 53 1.3.1 1.3.2

1.4

De rol van het kanaal binnen de natuurlijke / landschappelijke structuur...................................... 62 1.4.1 1.4.2 1.4.3

2

Kanaal DTS Kaderplan 17-10-05

Natuurconcentratiegebieden in de onmiddellijke omgeving van het kanaal............................. 53 Elementen van de agrarische structuur in de omgeving van het kanaal.................................. 60 Het kanaal als habitat ......................................................................................................... 62 Het kanaal in de ecologische infrastructuur .......................................................................... 63 Het kanaal binnen de landschappelijke structuur .................................................................. 64

Analyse bodemgebruiksfuncties .......................................................................................66

IOK – tv Libost groep-Witteveen+Bos

2.1

Analyse toerisme en recreatie ...................................................................................................... 66 2.1.1 2.1.2

2.2

Economische analyse .................................................................................................................. 73 2.2.1 2.2.2

2.3

Regionale analyse recreatie en toerisme ............................................................................. 66 Sectorale analyse recreatie en toerisme .............................................................................. 68 Economische positionering ten aanzien van de ruimere omgeving ........................................ 73 Economisch profiel van het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten............................................... 74

Analyse watergebonden wonen ................................................................................................... 76

3

Analyse infrastructuur ......................................................................................................78

3.1 3.2

Positionering van het kanaal t.o.v. de regionale wegeninfrastructuur ........................................... 78 Verkeerskundige analyse ............................................................................................................. 78

4

Synthese bestaande ruimtelijke structuur van het Kanaal DTS ..........................................80

V

BESTAANDE RUIMTELIJKE MICROSTRUCTUUR VIA DEELRUIMTEN.............................81

VI

SWOT ................................................................................................................83

VII

1

Sterkten ..........................................................................................................................83

2

Zwakten ..........................................................................................................................85

3

Kansen / uitdagingen .......................................................................................................87

4

Bedreigingen ...................................................................................................................93

VISIEVORMING .....................................................................................................95 1

Globale visie....................................................................................................................95

2

Gelaagde wensbeelden op mesoniveau ...........................................................................96

2.1

Grensstellende elementen en afwegingselementen ..................................................................... 96 2.1.1 2.1.2

2.2

Visie open ruimte ......................................................................................................................... 99 2.2.1 2.2.2 2.2.3

2.3

VIII

Doelstellingen .................................................................................................................. 117 Ruimtelijke concepten ...................................................................................................... 118 Visie................................................................................................................................ 121

Visie watergebonden wonen ...................................................................................................... 127 2.5.1 2.5.2 2.5.3

2.6

Beleidsdoelstellingen en taakstellingen.............................................................................. 110 Ruimtelijke concepten ...................................................................................................... 111 Visie................................................................................................................................ 112

Visie economie........................................................................................................................... 117 2.4.1 2.4.2 2.4.3

2.5

Doelstellingen .................................................................................................................... 99 Ruimtelijke concepten ...................................................................................................... 100 Visie................................................................................................................................ 101

Visie toerisme en recreatie......................................................................................................... 110 2.3.1 2.3.2 2.3.3

2.4

Grensstellende elementen en afwegingselementen vanuit de open ruimte ............................. 96 Fysische beperkingen......................................................................................................... 98

Doelstellingen .................................................................................................................. 127 Visie op het wonen aan het water...................................................................................... 127 Visie woonbotenproblematiek ........................................................................................... 130

Gewenste infrastructuur en mobiliteit ......................................................................................... 131

3

Visie op de (sub)deelruimten..........................................................................................134

3.1 3.2 3.3

Visie op het Kempens grensgebied ............................................................................................ 134 Visie op het kleiputtengebied ..................................................................................................... 137 Visie op het Antwerps perifeer gebied ........................................................................................ 141

4

Synthese: multifunctioneel ontwikkelingsperspectief........................................................145

STRATEGISCH BELEIDSPLAN ..............................................................................149

Selectie van maatregelen ........................................................................................................ 149 1

Maatregelenpakket economie en watertransport .............................................................151

2

Maatregelenpakket infrastructuur en mobiliteit ................................................................154

3

Maatregelenpakket wonen aan het water........................................................................163

4

Maatregelenpakket toerisme en recreatie .......................................................................166

5

Maatregelenpakket open ruimte: natuurtechnische ingrepen ...........................................174

6

Maatregelenpakket kanaaloverstijgende elementen ........................................................178

Voorstel voor een samenwerkingsverband (6.4 vervolg)............................................................. 181

IX

BIJLAGEN..........................................................................................................187



Inhoudsopgave

Lijst tabellen Tabel 1:

Opdrachtonderdelen ruimtelijk ontwikkelingsperspectief ......................................................................3

Tabel 2:

Opdrachtonderdelen strategisch beleidsplan .......................................................................................3

Tabel 3:

Opdrachtonderdelen inspraak en communicatie ..................................................................................3

Tabel 4:

Lijst van domeinen en natuurreservaten in de omgeving van het kanaal* ......................................... 28

Tabel 5:

Speciale Beschermingszones in het kader van de Habitatrichtlijn in de kanaalomgeving* ................. 29

Tabel 6:

Overzicht van de ruimtelijke ontwikkelingen en verkeersinfrastructuur in de 2 scenario’s .................. 37

Tabel 7

overzicht van de ontsnipperingszones op het Kanaal DTS ................................................................ 44

Tabel 8:

Overzicht van de GNOP’s .................................................................................................................. 45

Tabel 9:

Synthesetabel van de dwarsende vervoerstructuur............................................................................ 79

Lijst figuren Figuur 1:

Procesverloop ......................................................................................................................................4

Figuur 2:

In het kader van de nieuwe oeververbinding tussen de Nieuwe Dreef en Absheide wordt er in het GRS drie scenario’s vooropgesteld .................................................................................................... 22

Figuur 3:

Het kanaal binnen het waternetwerk .................................................................................................. 52

Figuur 4:

Agrarisch gebruik binnen een straal van 1000 m uit de as van het kanaal (VLM landbouwgebruikspercelen 2002) ...................................................................................................... 61

Figuur 5:

Overzicht van kruisende waterlopen, locaties van waterneming en waterlozing................................. 64

Figuur 6:

De 3 deelruimten en 6 subdeelruimten van het Kanaal DTS .............................................................. 81

Figuur 7:

Multifunctioneel kralensnoer met ruimte voor watergebonden en waterverbonden functies ............... 95

Figuur 8:

Overzicht van de vispaaiplaatsen op dit moment ............................................................................. 102

Figuur 9:

Stimuleren watergebondenheid over het kanaaltracé....................................................................... 118

Figuur 10: Opzetten van en economische waterketting..................................................................................... 118 Figuur 11 : Reconversie en intensieve invulling ................................................................................................. 119 Figuur 12: Clustering en ruimtelijke bundeling van bestaande en nieuwe zones in het kleiputtengebied .......... 119 Figuur 13: Duidelijke begrenzing van regionale bedrijvigheid in het Antwerps perifeer gebied en het Kempens grensgebied ..................................................................................................................................... 120 Figuur 14: Overzicht screening Antwerpse perifeer gebied ............................................................................... 122 Figuur 15: Overzicht screening Kempens perifeer gebied................................................................................. 123 Figuur 16: Afweging zoekzones Brecht ............................................................................................................. 124 Figuur 17: Afweging zoekzones Rijkevorsel....................................................................................................... 125 Figuur 18: Specifiek watergebonden bedrijventerreinen in het RSG-Turnhout.................................................. 126 Figuur 19: Inrichtingsschets, doorsnede en referentiebeeld woonproject Bruyne strijd (studiegroep Omgeving) ......................................................................................................................................................... 128 Figuur 20: Inrichtingsschets en simulatie woonproject Melkhoek (Studiegroep Omgeving)............................... 128 Figuur 21: Inrichtingsschets en beelden Begijneveldekens-ANCO-site (Studiegroep Omgeving) ...................... 129 Figuur 22: Potentiële ‘wonen aan het water’-locaties in Sint-Jozef (Rijkevorsel) ............................................... 129 Figuur 23: Inrichtingsschets wonen aan het water in Schoten (Iris Consulting) ................................................. 130 Figuur 24: optimalisatie van het fietsroutenetwerk langsheen het kanaal + nieuwe fietsrelaties ........................ 132 Figuur 25: optimalisatie van de kunstwerken in het kader van het doorstromingsniveau................................... 133



Lijst kaarten Basiskaart 1:

Gewestplan en plannen van aanleg ............................................................................................7

Basiskaart 2:

Sectoraal juridisch kader .............................................................................................................7

Basiskaart 3:

Fysisch systeem........................................................................................................................ 51

Basiskaart 4:

Bestaande toestand – open ruimte............................................................................................ 51

Basiskaart 5:

Bestaande toestand – bebouwde ruimte ................................................................................... 66

Structuurkaart 1:

Bestaande openruimtestructuur....................................................................................... 53

Structuurkaart 2:

Bestaande toeristische recreatieve structuur .................................................................... 66

Structuurkaart 3a:

Bestaande economische structuur ................................................................................... 73

Structuurkaart 3b:

Bestaande nederzettingsstructuur .................................................................................... 65

Structuurkaart 4:

Bestaande vervoersstructuur – gemotoriseerd ................................................................. 78

Structuurkaart 5:

Bestaande vervoersstructuur – langzaam verkeer............................................................ 78

Structuurkaart 6:

Synthese bestaande ruimtelijke structuur ......................................................................... 80

Structuurkaart 7:

Synthesekaart knelpunten ................................................................................................ 83

Structuurkaart 8:

Grensstellende elementen................................................................................................ 96

Structuurkaart 9:

Visie open ruimte.............................................................................................................. 99

Structuurkaart 10:

Visie toerisme en recreatie ............................................................................................. 110

Structuurkaart 11:

Visie economie en wonen............................................................................................... 117

Structuurkaart 12:

Visie mobiliteit ................................................................................................................ 131

Deelruimtekaart 1:

Visie op het Kempens grensgebied ................................................................................ 134

Deelruimtekaart 2:

Visie op het kleiputtengebied.......................................................................................... 137

Deelruimtekaart 3:

Visie op het Antwerps perifeer gebied ............................................................................ 141



I Inleiding 1 Inhoud van de opdracht

I

INLEIDING De opdracht tot opmaak van een multifunctioneel ontwikkelingsperspectief voor het Kanaal DesselTurnhout-Schoten (DTS) werd door de opdrachtgever Dienst Ruimtelijke Planning en Mobiliteit van de provincie Antwerpen (DP) in samenwerking met NV De Scheepvaart (verder De Scheepvaart genoemd) gegund aan de Intercommunale Ontwikkelingsmaatschappij voor de Kempen (IOK) met in onderaanneming de tijdelijke vereniging Libost-groep n.v. - Witteveen + Bos (TV LG-WB).

1

Inhoud van de opdracht De opdracht ‘het opmaken van een multifunctioneel ontwikkelingsperspectief voor het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten (DTS)’ bestaat uit drie hoofdonderdelen: – Het uitwerken van een ruimtelijk ontwikkelingsperspectief voor het Kanaal Dessel-TurnhoutSchoten (DTS) – Het opmaken van een strategisch beleidsplan – Het uitwerken van een samenwerkingsverband Het Kanaal DTS strekt zich uit over de volgende gemeenten: Schoten, Brecht, Rijkevorsel, Beerse, Turnhout, Oud-Turnhout, Ravels, Arendonk, Retie, Mol en Dessel. Het uitwerken van een ruimtelijk ontwikkelingsperspectief voor het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten (DTS). Dit houdt in: de opmaak van een ruimtelijke structuurschets voor de gehele kanaalzone als een multifunctionele drager. Op basis van dit ruimtelijk kader worden de ruimtelijke potenties aangegeven voor de lokalisatie en ontwikkeling van lokale, provinciale of gewestelijke opties. Er dient gestreefd te worden naar een concrete en operationaliseerbare invulling op basis van een gebiedsgerichte benadering en rekening houdend met het subsidiariteitsbeginsel. Het opmaken van een strategisch beleidsplan Dit houdt in: het opstellen van een strategisch beleidsplan met het aanduiden van de partners, initiatieven, fasering. Dit beleidsplan geeft de acties en maatregelen voor de overheid aan op Vlaams, provinciaal en gemeentelijk niveau die nodig zijn om het multifunctionele karakter van het kanaal te versterken en uit te bouwen. Het uitwerken van een samenwerkingsverband Dit houdt in: het uitwerken van een (toekomstig) samenwerkingsverband met het aangeven van een beheersstructuur. Er dient aandacht te worden besteed aan een uitgewerkt voorstel van procesverloop, communicatie, procesorganisatie en –begeleiding.

2

Algemeen kader van de opdracht De opdracht kadert in de uitvoering van het ruimtelijk structuurplan van de provincie Antwerpen (RSPA). In het RSPA-A is als bindende bepaling (50) opgenomen dat de provincie een op te richten samenwerkingsverband met de betrokken actoren en met de gemeenten die gelegen zijn aan het Kanaal DTS coördineert. Dit gebiedsgericht overleg werkt nader te bepalen thema’s uit en resulteert in de opmaak van één of meerdere uitvoeringsplannen. Het Kanaal DTS is gesitueerd in de Noorderkempen en heeft een belangrijke structurerende rol in de ruimtelijke ontwikkeling van de Kempen. Het kanaal wordt als een multifunctionele drager aangeduid en is een element binnen de deelruimte van de ‘open kempen’, ‘het Turnhoutse’ en ‘het rustig grensgebied’. Het Kanaal DTS heeft omwille van de evolutie binnen de kleinijverheid een deel van de economische betekenis verloren. De laatste jaren is er een groeiende belangstelling van het bedrijfsleven voor het vervoer te water, het feit dat als gevolg hiervan het kanaal van Sint-Lenaarts – Schoten al intenser bevaren wordt dan tot voor twee jaar.



1

In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) is het kanaal geselecteerd als secundaire waterweg. Dit betekent dat het kanaal en zijn omgeving een grotere recreatieve en toeristische rol kunnen krijgen. Het behoud van de bedrijvigheid en de versterking van het verweven karakter van het gebied zijn hierbij uitgangspunten. Al is de vervoersfunctie op het secundair wegennet richtinggevend ten opzichte van de recreatieve, de landschappelijke en de waterwinningsfunctie, toch moet de maximale integratie van alle functies hier worden nagestreefd. Bij de afbakening van het regionaalstedelijk gebied Turnhout en het kleinstedelijk gebied Mol wordt de rol van het kanaal inzake bijkomende bedrijvigheid eveneens bekeken. De provincie onderzoekt tevens de behoefte aan watergebonden bedrijvigheid bij de afbakening van regionale bedrijventerreinen in de economische knooppunten (zoals Arendonk). Bestaande bedrijven kunnen zich binnen aan te geven ruimtelijke randvoorwaarden verder ontwikkelen. De landschappelijke kwaliteiten van het gebied moeten worden versterkt. Het kanaal kan de ruimtelijke relaties versterken tussen de deelruimten van het Antwerpse en de Noorderkempen. De kernen langs het kanaal kunnen op deze nieuwe rol inspelen. Er dient bij de uitwerking van het kanaal rekening gehouden te worden met de ontwikkelingsperspectieven van de andere ruimtelijke structuren uit het RSPA-A. Zo worden een aantal natuurverbindingsgebieden langs het kanaal bindend aangeduid. In de toeristisch-recreatieve structuur is het kanaal aangeduid als een gebundeld netwerk met een aantal transferia van provinciaal niveau.

2



I Inleiding 3 Opdrachtonderdelen

3

Opdrachtonderdelen De drie hoger omschreven hoofdonderdelen van de opdracht kunnen verder worden uitgesplitst in opdrachtonderdelen. De onderstaande tabellen geven de opdrachtonderdelen per hoofdonderdeel weer en tevens de uitvoerder. Tabel 1: Opdrachtonderdelen ruimtelijk ontwikkelingsperspectief opdrachtonderdeel

uitvoerder

1 economische analyse 1.1 economische analyse met trafiekprognose en marktonderzoek bij huidige en potentiële gebruikers 1.2 onderzoek van de economische ontwikkelingsmogelijkheden met o.a. een evaluatie van het watergebonden karakter en het gebruik van de bestaande bedrijventerreinen 2 recreatie 2.1 inventariseren van de recreatieve mogelijkheden van het kanaal met o.a. een marktonderzoek bij de huidige en potentiële gebruikers van en langs het kanaal 2.2 analyse van de problematiek van de woonboten 2.3 visie op het optimaliseren van de recreatieve mogelijkheden van het kanaal, i.c.: Uitbouwen van een toeristisch netwerk en een vaarroutenetwerk (inclusief woonboten) Uitbouwen van een fietsroutenetwerk (onderhoud en aanleg van verharde fietspaden) in het kader van een toeristische functie en als hoofdroute volgens het bovenlokale fietsroutenetwerk 3 mobiliteit 3.1 onderzoek naar mobiliteitsafwikkeling en eventuele consequenties voor nieuwe infrastructuur (bijkomende bruggen, bedieningstijden van bestaande ophaalbruggen 4 open ruimte: natuur en landschap, landbouw 4.1 analyse van de bestaande natuurlijke en landschappelijke structuur, knelpunten en kwaliteiten in de omgeving van het kanaal 4.2 analyse van de ecologische waarde van het kanaal zelf (waterkwaliteit, waterfauna en – flora) 4.3 visie op de uitbouw van een samenhangend netwerk van natuurgebieden, landbouw en open ruimte 4.4 visie op het behoud en de uitbouw van de ecologische kwaliteiten van het kanaal (oeverbescherming, ...)

IOK IOK

TV LG-WB TV LG-WB TV LG-WB

TV LG-WB

IOK IOK IOK IOK

Tabel 2: Opdrachtonderdelen strategisch beleidsplan opdrachtonderdeel

uitvoerder

5.1

TV LG-WB

5.2 5.3

behoefte aan verdere infrastructurele uitbouw van het kanaal in functie van de efficiënte benutting door de huidige en potentiële gebruikers van het kanaal behoefte om het ecologisch evenwicht langs het kanaal te behouden en eventueel verder uit te breiden de wijze waarop de recreatieve en economische activiteiten op en langs het kanaal verder kunnen ontwikkeld worden (met respect voor natuur en landschap)

IOK IOK + TV LG-WB

Tabel 3: Opdrachtonderdelen inspraak en communicatie opdrachtonderdeel

uitvoerder

6.1

inspraak en communicatie tijdens het proces

IOK

6.2

uitwerken van een toekomstig samenwerkingsverband met aangeven van een beheersstructuur

TV LG-WB



3

4

Situering in het procesverloop Met de voorstudienota (maart 2004) werd de oriënterende fase afgerond. Na de opmaak van een schetsontwerp (juni 2004) wordt met het voorontwerp de volgende stap gezet in de visievorming.

Figuur 1: Procesverloop

oriënterende fase

najaar 03

procesnota

voorjaar 04

planfase

zomer 04

voorstudienota schetsontwerp

Voorjaar 05

voorontwerp

besluitvormingsfase

najaar 05

ontwikkelingsperspectief strategisch beleidsplan samenwerkingsverband

Tevens kan verwezen worden naar een workshop die georganiseerd werd voor de beleidsinstanties en belangenorganisaties uit alle betrokken sectoren in de beginfase van het proces (8 dec. 03). Voor een verslag van deze workshop wordt verwezen naar bijlage.

4



I Inleiding 5 Opbouw van het document

5

Opbouw van het document Bij de opbouw van het voorontwerp wordt een samenvattende synthese gemaakt van de planningscontext, bestaande ruimtelijke structuur, de SWOT en de gewenste ruimtelijke structuur namelijk een multifunctioneel ontwikkelingsperspectief voor het Kanaal DTS. Het Kanaal DTS wordt steeds beschreven van oost naar west. Bij de visievorming wordt uitgegaan van de “drie lagen benadering”. Deze benadering gaat uit van een hiërarchie van de sturende werking van de verschillende deelstructuren of lagen, op basis van de stabiliteit van de laag in de tijd: De onderste laag is het fysisch systeem (+ natuurlijke structuur): terwijl het bodemgebruik in de loop der jaren (eeuwen) een sterke evolutie doormaakt, vormt de ‘ondergrond’ min of meer een constante doorheen de ruimtelijke ontwikkelingen. Het fysisch systeem moet tevens sturend zijn voor de gewenste ruimtelijke structuur (cf. RSV en RSPA). De sturende elementen voor verdere ontwikkelingen zijn de “grensstellende elementen vanuit de open ruimte”. Het eigenlijke bodemgebruik is ruimtelijk en functioneel geënt op de eerste laag. Relevant voor de kanaalomgeving zijn1: – toerisme en recreatie – natuur- en landschap (+ ontwikkeling) – economie – watergebonden wonen De derde laag wordt gevormd door de infrastructuur en hiermee samenhangend de mobiliteit. Infrastructuur is het geheel van voorzieningen die functionele relaties leggen tussen ruimtelijke eenheden en geeft op die manier het ontstaan aan mobiliteit en netwerken. Vertrekkende vanuit een globale visievorming worden de ovenstaande drie lagen worden uitgewerkt in een wensbeeld op mesoniveau met bijhorende structuurschetsen: – grensstellende open ruimte – gewenste gebruiksfuncties (toerisme, recreatie, natuur, landschap, economie, waterwonen) – gewenste infrastructuur en mobiliteit Daarnaast worden de drie lagen op elkaar gelegd bij inzooming op microniveau (via deelruimten) met bijhorende structuurschetsen. De indeling in een deelruimte gaat uit van een bestaande homogeniteit qua morfologie, ruimtelijk functioneren en ruimtelijke problematiek die tevens de basis kan vormen voor homogene beleidsdoelstellingen per deelruimte. Binnen de deelruimten kan een verdere verfijning worden doorgevoerd tot op het niveau van subdeelruimten. We onderscheiden: – Het Kempens grensgebied – Turnhouts vennengebied – bronnengebied – Het kleiputtengebied – Westelijk kleiputtencomplex – Het Turnhoutse – Het Antwerps perifeer gebied – Schoten – Brechtse heide In de synthese van multifunctioneel ontwikkelingsperspectief voor het Kanaal DTS worden de belangrijkste visie-elementen op kanaalniveau samenvattend weergegeven met bijhorende structuurschets. De synthese kan echter niet geheel apart gelezen worden van de gelaagde wensbeelden en de visies op de deelruimten. Zij vormen een globaal pakket dat het multifunctioneel ontwikkelingsperspectief weergeeft.

1

Landbouw wordt als gebruiksfunctie niet expliciet meegenomen omdat dit niet relevant is voor de directe kanaalomgeving. Waar een relatie kan bestaan met de agrarische structuur kan dit wel aangegeven worden. De agrarische structuur wordt wel in rekening gebracht bij de grensstellende elementen van de open ruimte en kan op die manier een afwegingselement zijn bij het maken van keuzes.



5

II Planningscontext 1 Internationale context

II

PLANNINGSCONTEXT Basiskaart 1: Gewestplan en plannen van aanleg Basiskaart 2: Sectoraal juridisch kader Hieronder volgt een beknopte weergave van de relevante elementen van de planningscontext. Meer details zijn terug te vinden in bijlage.

1

Internationale context De internationale context heeft slechts doorwerking op vrijpleitende basis; ze zijn waardevol omdat ze een beleidskader vormen en planconcepten en inzichten aanreiken die grensoverschrijdend van belang zijn De twee belangrijkste plannen zijn het Europees Ruimtelijk Ontwikkelingsperspectief (EROP) en de Tweede Benelux Structuurschets: – in de Benelux Structuurschets wordt net zoals in het RSV uitgegaan van het streven naar een duurzame ontwikkeling, ruimtelijke diversiteit en samenhang; – relevant zijn vooral de grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden en het pakket van maatregelen voortvloeiende uit Europese structuurfondsen en het Europese Interreg–programma. Uit deze fondsen en dergelijke programma’s kunnen financiële bijdragen bekomen kunnen worden die direct van invloed zijn op (de haalbaarheid van) projecten.

2

Gewestelijk niveau

2.1

Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) Volgende uitgangspunten en visie-elementen hebben relevantie in het kader van deze studie: Toerisme en recreatie – het kanaal en zijn omgeving hebben een grote recreatieve en toeristische potentie en kunnen een grotere rol krijgen bij de verdere ontwikkeling; – de bestaande toeristisch-recreatieve infrastructuur moet in grotere mate en op een meer optimale wijze benut worden. De verbetering van de kwaliteit van de aangeboden producten staat voorop en het aanbod van bestaande infrastructuur moet beter op elkaar inspelen. – het is niet wenselijk om op een grootschalige wijze toeristische en recreatieve voorzieningen uit te breiden of nieuw in te planten in het buitengebied. Nieuwe en grootschalige toeristischrecreatieve infrastructuur met bijkomend ruimtegebruik is, onder voorwaarden, voorzien in de stedelijke gebieden en stedelijke netwerken en in die gebieden die in het RSPA als toeristischrecreatief knooppunt of netwerk van primair belang werden aangeduid. Nieuwe toeristische en recreatieve voorzieningen met bijkomend ruimtegebruik zijn mogelijk in het stedelijk gebied Turnhout (delen van de gemeenten Beerse, Turnhout, Oud-Turnhout en Vosselaar), het stedelijk netwerk Kempische As (de delen van de gemeenten die tot dit netwerk behoren), de toeristischrecreatieve knooppunten uit het RSPA (Zilvermeer en Sunparks Kempische Meren te Mol) en het toeristisch netwerk van primair belang rond Retie, Dessel en Mol. – gestreefd moet worden naar kwaliteitsvolle vormen van medegebruik door toeristisch-recreatieve activiteiten van infrastructuur die voor een andere functie zijn uitgebouwd of door andere activiteiten benut worden; – in en nabij het stedelijk gebied Turnhout moet aandacht gaan naar het ontwikkelen van de minder bezochte toeristische potenties, mede op basis van het historisch karakter, het cultureel erfgoed en de landschappelijke en/of natuurlijke waarden; – aandacht wordt vereist voor de kwalitatieve opwaardering van het cultuurhistorisch patrimonium, van het accommodatieaanbod, van de verharde en groene openbare ruimten en van de landschappelijke en natuurlijke kwaliteit van het stedelijk gebied of stedelijk netwerk. Bijzondere aandacht moet gaan naar het versterken van de relatie tussen het cultuurhistorische erfgoed, het



7

winkelapparaat en de horeca en binnen de ecologische randvoorwaarden het benutten van de toeristisch-recreatieve mogelijkheden van de aanwezige waterwegen en –fronten; Handel en bedrijvigheid Er moet uitgegaan worden van het behoud van bedrijvigheid, versterking van het verweven karakter van het gebied en maximale integratie van alle functies, al is de vervoersfunctie op het secundaire waterwegennet richtinggevend ten opzichte van de recreatieve, het landschappelijke en de waterwinningsfunctie; Ruimte voor nieuwe regionale bedrijvigheid is er in de stedelijke gebieden en andere economische knooppunten. Landbouw, natuur, bos en landschap Het kanaal stroomt door gebieden van de natuurlijke structuur (+ bosstructuur) en de agrarische structuur die structuurbepalend zijn op Vlaams niveau: – de Noorderkempen als concentratieregio van grondloze rundveehouderij naast grondgebonden veeteelt – structuurbepalende bos- en heidegebieden in de omgeving van Turnhout – Ravels – Arendonk – Postel; weidevogelgebieden van de Noorderkempen Wegencategorisering Hoofdweg: – tussen Schoten en Brecht, ten westen van het kanaal, is de A1/E19 (Antwerpen-Breda) geselecteerd als hoofdweg, maar doorsnijdt het traject van het kanaal niet; – tussen Arendonk en Retie, doorsnijdt de hoofdweg A21/E34 (Antwerpen-Eindhoven) het traject van het kanaal. Primaire weg I Niet van toepassing Primaire weg II: De Ring rond Turnhout “R13” is geselecteerd als Primaire weg II, met een verzamelfunctie naar de A21/E34 toe, dwarsend; Hoofdspoorweg Niet van toepassing Hoofdwaterweg Kanaal DTS is geselecteerd als secundaire waterweg, met een maximale integratie van alle functies. Positionering binnen regionaal stedelijk gebied Turnhout Het beleid voor de regionaal stedelijke gebieden is net zoals voor de grootstedelijke gebieden weliswaar op een lager niveau - gericht op het maximaal benutten van de bestaande en toekomstige stedelijke potenties. Volgende ruimtelijke ontwikkelingsperspectieven voor het studiegebied zijn van belang: – inplanten van (stedelijke) voorzieningen afgestemd op het belang van dit regionaalstedelijk gebied; – optimaliseren van de aanwezige recreatieve en toeristische voorzieningen; – verzorgen van de collectieve en openbare ruimten; – behoud en ontwikkeling van stedelijke natuurelementen en randstedelijke groengebieden; – bieden van waarborgen voor stedelijke landbouw; – behouden en uitbouwen van cultureel-maatschappelijke en historisch waardevolle elementen; stimuleren van een stedelijk mobiliteit- en locatiebeleid.

8



II Planningscontext 2 Gewestelijk niveau

2.2

Afbakening Regionaalstedelijk Gebied Turnhout (RGT) en GRUP Turnhout Relevante elementen van de gewenste ruimtelijke verkeersstructuur Concept: Kanaal Dessel-Schoten als een multifunctionele as – versterking van recreatie, fietsen en jachthaven. – secundaire weg – transportas – ontwikkelingsmogelijkheden voor bestaande bedrijven en stimuleren van de watergebondenheid.

regionale

Deelplannen De afbakening bevat volgende deelplannen:

1

9A

10

9B

2

16

13

8

20

Van oost naar west hebben volgende deelplannen relevantie voor deze studie: Kanaalzone-Noord (8)

stadsbos

– uitwerking van het concept “Wonen aan het water”; – het overgrote gedeelte van het woonuitbreidingsgebied wordt bestemd als woonreservegebied; – het behoud van een openruimtevinger met eventuele recreatieve functies (Zwakke weggebruiker, ontsluiting?). – opheffing van de reservatiestrook voor het niet aangelegde gedeelte van de ring



9

Natuurgebied De Wieltjes (13) – groene vinger Vennengebied tot in de kern van Turnhout – continuïteit van de openheid en versterking landschapsecologische structuur; – verbinding kanaalzone en stadsbos met de Meerloop als bindend element. Stadsbos (16) – bosuitbreiding: het op gewestplan bestemde woonuitbreidingsgebied en industriegebied zijn zoekzones; – drie toegangen (ter hoogte van Beukendreef, aan Kapelstraat, aan de Kriksensstraat) met de N12 als het opstappunt voor openbaar vervoer (N12/Beukendreef): parkeerplaatsen zullen in de bosomgeving worden ingepast; – opheffen reservatie voor de aanleg van de ring (R13); – recreatieve aders doorheen het gebied, waaraan recreatieve elementen worden gekoppeld. Specifiek regionaal watergebonden bedrijventerrein kanaalzone Oost (2) – ontwikkeling van de bestaande regionale bedrijven door uitbreiding van de bestaande bedrijven; – versterking van het watergebonden karakter: na stopzetting van de bestaande activiteit dient het watergebonden karakter te worden versterkt; – ontsluiting van de bedrijven naar de Kanaalweg, als stedelijke ontsluitingsweg. Verder onderzoek m.b.t. tot de verbetering van de ontsluiting (westelijk of oostelijk) is noodzakelijk. Tevens een inrichting van een fietspad langs het kanaal waarbij menging van verkeer/activiteiten worden geweerd. Beekakkers (9 A) + Kanaal-Oost (9 B); – de zone, liggend aan het kanaal, wordt bestemd als reservezone voor stedelijk wonen; Specifiek regionaal watergebonden bedrijventerrein Den Busselen (10); – bouw van een kaaimuur wordt mogelijk gemaakt om het watergebonden karakter te verbeteren; – uitbreidingsmogelijkheden worden beperkt tot bestaande terreininname; – scheiding van verkeerssoorten: kanaalweg als stedelijke ontsluitingsweg en inrichting van een fietspad langs het kanaal waarbij menging van verkeer/activiteiten worden geweerd. Specifiek regionaal watergebonden bedrijventerrein West (1); – ontwikkeling van de bestaande regionale bedrijven door uitbreiding van de bestaande bedrijven; – aanleg van een laad en loskade, ter versterking van het watergebonden karakter; – scheiding van verkeerssoorten: kanaalweg als stedelijke ontsluitingsweg en inrichting van een fietspad langs het kanaal waarbij menging van verkeer/activiteiten worden geweerd.

10



II Planningscontext 2 Gewestelijk niveau

2.3

Gewestelijk Ruimtelijke Uitvoeringsplannen (GRUP)

2.3.1

GRUP voor het opheffen van de (alternatieve) reservatieerfdienstbaarheidsgebieden voor het Duwvaartkanaal Oelegem-Zandvliet

en

Op 06.10.00 besliste de Vlaamse regering om het reservatiegebied voor het Duwvaartkanaal op te heffen. Door een verbreding van het bestaande Albertkanaal tussen Antwerpen en Oelegem kan namelijk eenzelfde achterlandverbinding gerealiseerd worden voor de Antwerpse Haven. Deze beslissing werd ondersteund door een (latere) beslissing van de Vlaamse regering van 15.12.00 met betrekking tot het Masterplan Antwerpen, waarvan de modernisering van het Albertkanaal onderdeel uitmaakt. De opmaak van dit gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan heeft tot doel de op het gewestplan aangeduide overdruk "(alternatief) reservatie- en erfdienstbaarheidsgebied" voor de aanleg van het Duwvaartkanaal tussen Oelegem (Ranst) en Zandvliet op te heffen en de onderliggende bestemmingen te ontheffen van de opgelegde randvoorwaarden. Het RUP werd definitief goedgekeurd bij besluit van de Vlaamse Regering van 5 december 2003. Voor de omgeving van het kanaal zijn de bestemmingswijzigingen in de gemeente Brecht en Schoten relevant.



11

2.3.2

GRUP stopplaats Noorderkempen en ringweg te Brecht Dit gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan, definitief goedgekeurd bij besluit van de Vlaamse Regering van 5 december 2003, moet het mogelijk maken een ringweg rond Brecht-centrum aan te leggen en een stopplaats ‘Noorderkempen’ uit te bouwen langs de IC-lijn Antwerpen-Nederlandse grens. Stopplaats Noorderkempen In 1996 besliste de Vlaamse regering dat er voor de aanleg van de HSL tussen Antwerpen en de Nederlandse grens gekozen werd voor het tracé aan de westzijde bundelt de hoofdweg E19. Daarnaast werd er tussen Brecht en de Nederlandse grens een stopplaats voorzien op de IC-lijn. Studies wezen uit dat een stopplaats ter hoogte van Brecht het meest geschikt is. Aanleg ringweg In de kern van Brecht zijn er dagelijkse problemen op het vlak van verkeersleefbaarheid en verkeersveiligheid. Daarom werd er in het verleden reeds een ringwegtracé voorzien op het gewestplan. Deze werd evenwel niet gerealiseerd. De komst van het NMBS-station Noorderkempen brengt een aantal nieuwe elementen aan. Er wordt gekozen voor het alternatief tracé dat zorgt voor de grootste daling van het verkeer door de dorpskern en daarnaast ook de ontsluiting van het nieuwe station voorziet. Dit resulteert in een grotere leefbaarheid en verkeersveiligheid in de kern van Brecht en biedt eveneens mogelijkheden voor de ontsluiting van het station voor autoverkeer en het openbaar vervoer.

12



II Planningscontext 3 Provinciaal niveau

3

Provinciaal niveau

3.1

Ruimtelijk structuurplan provincie Antwerpen (RSPA) Algemeen Het RSPA bouwt enerzijds een gewenste structuur op rond de deelruimten (en hoofdruimten) en anderzijds rond de structuurbepalende functies (nederzettingsstructuur, economische structuur, agrarische structuur, …). Voor de omgeving van het kanaal zijn volgende deelruimten en hoofdruimten relevant: – Netebekken (oostelijk deel van het kanaal) – Noorderkempen (centrale deel van het kanaal) – Het bebouwd perifeer landschap als onderdeel van de Antwerpse fragmenten (uiterste westelijke deel) Relevante ontwikkelingsperspectieven m.b.t. de deelruimten De kans die de fortengordels rond Antwerpen bieden, wordt aangegrepen om een grootschalig landschap te creëren dat het verband kan leggen tussen alle onderdelen van de hoofdruimte. De beide fortengordels, de groene vingers uit het gewestplan Antwerpen, delen van riviervalleien, het anti-tankkanaal, bosgebieden en bijvoorbeeld de open landbouwgebieden zijn er de elementen van. Het Peerdsbos en de vallei van het Klein Schijn worden geselecteerd als groene vingers. Met betrekking tot de hoofdruimte “Noorderkempen” stelt het RSPA: als doelstelling, concept of visieelement: – “Het Kanaal DTS als multifunctionele drager” is één van de ruimtelijke concepten voor de hoofdruimte Noorderkempen. Dit houdt onder meer in: Het Kanaal DTS heeft omwille van de evolutie binnen de kleinijverheid een deel van zijn economische betekenis verloren. In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen is het kanaal geselecteerd als secundaire waterweg. Dit betekent dat het kanaal en zijn omgeving een grotere recreatieve en toeristische rol kunnen krijgen. Het behoud van de bedrijvigheid en de versterking van het verweven karakter van het gebied zijn hierbij uitgangspunten. Bestaande bedrijven kunnen zich binnen aan te geven ruimtelijke randvoorwaarden verder ontwikkelen. Bij de afbakeningsprocessen (naburige stedelijke gebieden en regionale bedrijventerreinen), kan de rol van het kanaal verder bekeken worden. De landschappelijke kwaliteiten van het gebied moeten worden versterkt. Het kanaal kan de ruimtelijke relatie versterken tussen de deelruimten van het Antwerpse en de Noorderkempen. De kernen langs het kanaal kunnen op deze nieuwe rol inspelen. – Het kanaal stelt grenzen aan het Regionaal Stedelijk Gebied Turnhout (= ruimtelijk principe) Het Kanaal DTS is samen met andere waardevolle natuurlijke en landschappelijke gebieden deels een grens voor noordelijke ontwikkeling van het regionaalstedelijk gebied. – Doorheen het regionaalstedelijk gebied kan het kanaal fungeren als een drager van stedelijke vernieuwing en van bijkomende ontwikkelingen. Herwaardering omgeving het Kanaal DTS als mogelijk strategisch project voor Turnhout (=doelstelling voor het Turnhoutse) De aantrekkingskracht van de binnenstad moet worden verhoogd door de uitvoering van strategische projecten, de verlaging van de dichtheid op sommige plaatsen, de aanleg van voldoende openbare en groene ruimten. Mogelijk strategisch project vanwege de provincie is de herwaardering van de omgeving van het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten en de opmaak van een inrichtings- of beheersplan daarvoor. Deze strategische projecten zijn vast te stellen in het kader van het afbakeningsproces. – Kanaal DTS als belangrijk element binnen de natuurlijke en landschappelijke structuur (=doelstelling) Het Kanaal Dessel-Turnhout–Schoten is samen met andere gebieden een belangrijk element binnen de natuurlijke – landschappelijke structuur. Hier worden grote gebieden aangeduid als



13

mogelijke elementen van het Vlaams ecologisch netwerk (grote eenheden natuur, grote eenheden natuur in ontwikkeling en natuurverbindingsgebieden). – Kleiputten als “natuurlijke” grenzen aan de open landbouwgebieden in de Open Kempen (=visie en concept) de vroegere kleiputten (Brecht - Rijkevorsel) aan het Kanaal DTS als onderdeel van een netwerk van bovenlokale meer natuurlijke gebieden (heidegebieden, kolonies, gave landschappen), stellen grenzen aan de open landbouwgebieden. Natuurwaarden, landbouw volgens vrijwillige beheersovereenkomsten en recreatief medegebruik zijn hier hoofdfuncties. – in de deelruimten de Open Kempen en het Grensgebied, heeft de functie recreatie langs delen van het Kanaal DTS een meer dan ondergeschikte functie en wordt gezien als een belangrijke toeristisch recreatieve drager; Met betrekking tot de hoofdruimte “Netebekken” stelt het RSPA: als doelstelling, concept of visieelement: – Het Kanaal DTS met een natuurlijke, recreatieve en economische betekenis (= ruimtelijk concept) – De economische functie en de vervoersfunctie van het Kanaal DTS (en het kanaal BocholtHerentals) als secundaire waterweg situeren zich vooral op regionaal en lokaal niveau. Vanwege hun vaardiepten concurreren zij niet met het Albertkanaal. De kanalen kunnen daarom ook worden ontwikkeld als dragers van recreatieve en toeristische ontwikkelingen. De kanalen binden en doorsnijden immers een veelsoortig geheel van gebieden (bijvoorbeeld steden en kleine kernen, natuurgebieden, kleiputten of natuurlijke waterlopen). Tenslotte bieden beide kanalen nog potenties voor de versterking van hun natuurverbindingsfunctie. Relevante elementen van de gewenste natuurlijke structuur cfr. RSPA – Het Kanaal DTS als natuurverbinding Om een grotere samenhang te creëren tussen verspreide natuurgebieden doorheen de open agrarische landschappen van de Noorderkempen krijgen de structuurbepalende beekvalleien en het Kanaal DTS een belangrijke verbindingsfunctie binnen de natuurlijke noord-zuidas die Nederlandse gebieden verbindt met de Netes. De natuurlijke samenhang in de Noorderkempen kan nog eens worden vergroot door de aanduiding van enkele belangrijke gebieden met een bovenlokale ecologische infrastructuur. De kanalen (in het bijzonder het anti-tankkanaal, het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten en Bocholt - Herentals) kunnen via een gericht beleid voor de oevers en hun omgeving bijdragen tot een verbinding tussen belangrijke natuurlijke gebieden (doorheen gebieden van de agrarische structuur). Het Kanaal DTS wordt dan ook in zijn geheel aangeduid als natuurverbinding. Omdat de oevers en de omgeving niet over de gehele lengte van het kanaal gelijk zijn, dringt een gedifferentieerde uitwerking voor de afbakening van de natuurverbindingsgebieden zich hier op. Volgende onderdelen worden aangeduid: Binnen de Noorderkempen: – 29. het kanaal tussen Groot Schietveld en De Leeuwerik; – 30. het kanaal tussen De Leeuwerik en het Breebos; – 31. het tussen het Breebos en het gebied Oosteneinde - Nazareth; – 32. het Kanaal DTS ten noorden van Turnhout richting Ravels; Binnen het systeem van de twee Netes: – 42. het gebied ‘Collateur’ ten westen van het Kanaal DTS. – Gebieden met ecologische infrastructuur van bovenlokaal belang Gebieden met een ecologische infrastructuur van bovenlokaal belang bevatten verzamelingen van kleine landschappelijke en natuurlijke elementen. Het beleid is gericht op het behoud en eventueel herstel van een zeer specifiek cultuurhistorisch en gemeentegrensoverschrijdend landschappelijk element (bijvoorbeeld kavelstructuur). Dat landschappelijk element draagt ook een ecologische ontwikkeling. Langs het Kanaal DTS wordt één gebied met een ecologische infrastructuur van bovenlokaal belang aangeduid, nl. (G): het gebied ten noorden van Turnhout en ten zuiden van Nazareth. Dit gebied met veel houtkanten is ook gekend onder de naam “Wieltjes”.

14



II Planningscontext 3 Provinciaal niveau

Relevante elementen van de gewenste landschappelijke structuur – Het Kanaal DTS en omgeving als structurerende element van de landschappelijke structuur – Kanaal DTS als structurerend hydrografisch element – kleiwinningsgebied langs het Kanaal DTS als complex nieuw landschap – Monding Kanaal DTS in Albertkanaal als baken (nr. 13) Relevante elementen van de gewenste economische structuur Arendonk is aangeduid als economisch knooppunt. Dit hangt samen met het regionale bedrijventerrein Hoge Mauw. In de periode 2002-2003 werd door de provincie een onderzoek verricht naar mogelijke uitbreiding van de Hoge Mauw. Ondertussen is door de bestendige Deputatie beslist dit onderzoek niet verder te zetten. Relevante elementen van de gewenste toeristisch-recreatieve structuur – het structurerend belang van het kanaal voor de recreatief-toeristische en (indirect) economische ontwikkeling van de Kempen en de visie dat het kanaal en zijn omgeving een grotere recreatieve en toeristische rol kunnen krijgen, worden onderstreept; – Kanaal DTS wordt aangeduid als onderdeel van een gebundeld netwerk een geheel van gebundelde routes voor recreatieve lange afstandsbewegingen, met een aantal transferia van provinciaal niveau; – hoogdynamische toeristisch recreatieve infrastructuur moet geconcentreerd worden in de stedelijke gebieden en in onderdelen van netwerken; bezoekersgenererende activiteiten vinden zoveel mogelijk plaats in en aansluitend bij een stedelijk gebied; – in strategische rustgebieden geldt het principe van beperkt recreatief medegebruik. Daar is uitbouw of inplanting van hoogdynamische toeristisch-recreatieve infrastructuur niet mogelijk. Kwaliteitsverbetering van bestaande infrastructuren is wel mogelijk. Beperkte inplanting van ondersteunende infrastructuur voor recreatie en toerisme kan na afweging lokaal mogelijk zijn; – volgende gebieden in de omgeving van het kanaal zijn geselecteerd als gebied van primair toeristisch recreatief belang: – de grootstedelijke, regionaalstedelijke en kleinstedelijke gebieden (relevant zijn Turnhout en Mol) – het gebied Retie-Dessel-Mol-Balen; – verschillende gemeenten wordt een rol toegedicht in de opvang en in de organisatie van toeristisch-recreatieve activiteiten; – aangaande eventuele permanente bewoning in gebieden met verblijfsrecreatie en in weekendverblijven in bepaalde zones, is onder strikte voorwaarden een beperkt woonrecht mogelijk; in zeer beperkte mate kunnen recreatiegebieden worden omgevormd naar woongebieden; – als bindende bepaling is opgenomen de selectie van Kempen en Steden en Stromen als toeristisch-recreatieve netwerken van provinciaal niveau conform het RSPA; – Transferium als categorie van toeristisch-recreatieve ruimte op provinciaal niveau. Dit is een knooppunt waar toeristisch-recreatieve routes van provinciaal niveau samenkomen en waar specifieke netwerkondersteunende infrastructuur aan kan worden gekoppeld. Relevante elementen van de gewenste verkeers- en vervoersstructuur De gewenste verkeers- en vervoersstructuur is hoofdzakelijk gericht naar doorgaande regionale verbindingen en langzaam verkeer, met een lokaal middelpunt van regionale verbindingen in het Turnhoutse en voorzien van een voorstedelijk vervoersnet. In Schoten betreft het doorgaande stamlijnen en langzaam verkeer. Volgende wegencategorisering wordt voorzien: Secundaire weg I: Niet van toepassing



15

Secundaire weg II: – N133, tussen hoofdweg E19 en de N12 (Malle), dwarsend; – N14, tussen Hoogstraten en E 34, dwarsend; – N119, tussen R13 en Baarle-Hertog, in het verlengde van de R13 Secundaire weg III: – N115, parallel gelegen aan de E19 Openbaar vervoer: – Station van Turnhout is geselecteerd als een openbaarvervoersknooppunt van nationaal niveau; – Rijkevorsel, Brecht en Schoten zijn geselecteerd als openbaarvervoersknooppunten van intergemeentelijk en/of voorstedelijk niveau; – Volgende vijf verbindende intergemeentelijke buslijnen dwarsen het traject van het studiegebied via de N12/N124/N14/N133/N121 – Stamlijnen voorstedelijk vervoer stad Antwerpen situeren zich parallel aan het traject N1 (naar Wuustwezel) en N115 (naar Brecht). Mogelijke acties De provincie kan een samenwerkingsverband oprichten met de betrokken actoren en met de gemeenten langs het Kanaal DTS om de bestaande aanzetten (vanuit de speciale commissie van gemeenten die op uitnodiging van de provincie reeds enkele malen bijeen is gekomen) verder uit te werken tot een gebiedsgerichte visie. Aan deze visie kan eventueel de opmaak van uitvoeringsplannen worden verbonden. De visies en doelstellingen van de deelruimten en deelstructuren (sectoren natuur, economie en recreatie) moeten hierin aan bod komen.

16



II Planningscontext 4 Gemeentelijk niveau

4

Gemeentelijk niveau

4.1

Gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen (GRS) van aangrenzende gemeenten Gemeenten met een GRS in opmaak De gemeenten Dessel, Retie, Mol, Arendonk, Ravels, Oud-Turnhout, Turnhout, Beerse, Rijkevorsel en Brecht beschikken nog niet over een goedgekeurd GRS. GRS Dessel2 De startnota van het GRS van Dessel bevat nog geen visie-elementen m.b.t. het Kanaal DTS. GRS Retie3 Het GRS van Retie bevindt zich in de afwegingsfase, in aanloop naar het voorontwerp (eerste concept wordt verwacht einde 2004). Het kanaal is in Retie onderdeel van landschappelijk waardevolle openruimtegebieden met recreatief medegebruik. Dit laagdynamisch karakter dient behouden te blijven. Enkele kilometer westwaarts ligt een toeristisch recreatief knooppunt van lokaal belang: Berkenstrand. GRS Mol4 Het GRS van Mol vindt zich in de eindfase: het voorontwerp werd reeds besproken in een structureel overleg Mol grenst aan het kanaal via Postel. De rol van het kanaal en omgeving situeert zich in de eerste plaats binnen de gewenste natuurlijke structuur en binnen de gewenste toeristisch recreatieve structuur: Natuurlijke structuur Natuurverbinding RSPA tussen Goorken (Arendonk) en de bossen van Postel langs het kanaal en over de Moeren (professionele grondgebonden landbouw actief) De Moeren worden aangeduid als aandachtsgebied kleine landschapselementen Toeristisch recreatieve structuur: Binnen de netwerken dienen De mogelijkheden van de kanalen als dragers van het recreatief medegebruik ondersteund te worden. Verder worden volgende specifieke gebieden in de omgeving van het kanaal aangeduid: – Toeristisch-recreatief knooppunt Sas 4 (TR6) Het knooppunt vormt een verzameling van voorzieningen voor watersport. De zone komt in aanmerking voor behoud en kwalitatieve uitwerking van specifieke infrastructuur voor watersport. Bovendien vormt het een knooppunt waar verschillende toeristisch-recreatieve routes samenkomen en waar netwerkondersteunende infrastructuur aan kan worden gekoppeld, zoals bijvoorbeeld passantensteigers en dergelijke. De uitwerking van dit alles dient te gebeuren binnen de draagkracht van de omgeving en binnen de randvoorwaarden gesteld door de andere functies van de kanalen en waterplas. De schaal en de dynamiek van de voorzieningen moeten afgestemd zijn op de omgeving. Een grootschalig aanzuigeffect van autoverkeer moet omwille van een niet optimale bereikbaarheid vermeden worden. – Toeristisch recreatief knooppunt Familiestrand (TR4) Het knooppunt bestaat uit camping Familiestrand gelegen langsheen de Kasteelstraat op de grens met Retie en in de nabijheid van het Kanaal DTS, drager van toeristisch-recreatief 2 3 4

startnota Stramien – groep Infrabo IOK plangroep, deelteksten 2003 IOK plangroep, deelnota’s + aanzet voorontwerp 2004



17

medegebruik. Gelet op de beperkte draagkracht van de omgeving is een verhoging van de dynamiek door bijkomende activiteiten of uitbreiding echter niet gewenst. De bestaande camping moet ingericht worden met respect voor de natuurrijke omgeving. – Toeristisch-recreatief aandachtsgebied Postel Heel het noordelijke deel van de gemeente wordt aangeduid als toeristisch-recreatief aandachtsgebied. Het is het aantrekkingsgebied voor recreatief medegebruik rond het toeristischrecreatief knooppunt ter hoogte van de abdij van Postel. Doelstellingen zijn: – Kanaliseren recreatief medegebruik via netwerk; in gebieden waar de draagkracht het kleinst is, kunnen strategische rustgebieden aangeduid worden. – Geen ruimte voor hoogdynamische en/of geluidsintensieve activiteiten: – Geen ruimte voor verdere verspreiding horeca; horeca blijft zo veel mogelijk geconcentreerd in het knooppunt rond de abdij van Postel. GRS Arendonk5 Natuur, landschap en recreatie(f medegebruik) De aantrekkingskracht die de natuur- en landschapswaarden van het buitengebied en het Kanaal DTS uitoefenen op toerisme en recreatie, worden erkend als één van de fundamenten van de toeristisch-recreatieve structuur in Arendonk. Het Kanaal DTS wordt als landschappelijke as het bindteken van de gemeente en wordt daardoor ook een functioneel, structurerend element. Het kanaal is een lineaire as die kan gelden als oriëntatiemiddel doorheen de gemeente waarbij de visuele landschapsbeleving van het kanaal wordt versterkt door de flankerende bomenrijen. Het recreatief medegebruik van de bestaande structuren binnen de kanaalzone wordt aangemoedigd: laagdynamische vormen van recreatie en watertoerisme. De rustige, groene omgeving en de aanwezigheid van water vormen de grote aantrekkingskracht voor de recreant. De nadruk ligt op de fietsroutes, waarbij het jaagpad langs het kanaal een belangrijke schakel vormt binnen regionale netwerken. Bestaande gebouwen langsheen het kanaal kunnen binnen de ruimtelijke draagkracht ingeschakeld worden als rustpunt ter ondersteuning van het recreatief medegebruik met onder meer mogelijkheden voor laagdynamische horeca. Uitbreiding van de bestaande bebouwing in de omgeving van het natuurconcentratiegebied van de Hoge Vijverbossen is echter volledig uitgesloten. Bedrijvigheid Langs het kanaal bevinden zich enkele bedrijvenzones. Volgende ontwikkelingsperspectieven of gemeentelijke suggesties aan de hogere overheid zijn relevant: De bestaande bedrijvenzone De Brulen wordt gecategoriseerd als ‘terrein voor lokale of watergebonden economische activiteiten’. Het is wenselijk om hier in de toekomst enkel lokale bedrijven toe te laten (watergebonden activiteiten krijgen voorrang). Met betrekking tot het kleine bedrijventerrein Rode Del kan een herlokalisatie aansluitend bij een bestaand bedrijventerrein overwogen worden. Met betrekking tot de bedrijventerreinen Poederstraat en Moerenstraat voorziet de gemeentelijke suggestie aan de provinciale overheid in de bestendiging van deze zones met volgende ontwikkelingsperspectieven: – Binnen de contouren van de gewestplanbestemming bedrijvenzone kunnen de bestaande bedrijven zich verder ontwikkelen. In de mate dat de totale oppervlakte bedrijvenzone niet toeneemt, is een verfijning van de bestaande gewestplanzonering op perceelsniveau mogelijk. – De huidige activiteiten moeten verder kunnen evolueren en innoveren in functie van de veranderende markt en technologieën. Hiervoor moeten de nodige vergunningen verkregen kunnen worden. Een hogere verkeersdynamiek dient echter vermeden te worden. Indien het bedrijf om welke reden dan ook zijn activiteiten ter plaatse zou stopzetten, is de vestiging van nieuwe niet-watergebonden industrie niet aangewezen. Op dat moment kan middels een ruimtelijk uitvoeringsplan een herbestemming naar een groene functie overwogen worden.

5

18

IOK plangroep, voorontwerp, juni 2004




– Bestaande zonevreemde functies op het bedrijventerrein moeten worden getoetst op hun bestaanbaarheid op een bedrijventerrein. GRS Ravels6 In de discussienota (mei 2002) en het informatief gedeelte (oktober 2003) van het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan voor de gemeente Ravels worden de volgende uitgangspunten gehanteerd vnl. informatief, visie-elementen zijn nog maar beperkt aanwezig): – het Kanaal DTS (met in het oosten langs weerszijden een bomenrij) wordt aangegeven binnen de landschappelijke structuur als structurerend lijnelement. – voor de ontwikkeling van recreatie moet de open ruimte worden gevrijwaard en het groen karakter van Ravels behouden blijven; – het Kanaal DTS wordt gezien als regionale drager voor natuurgerichte recreatie. Het is een bovenlokale recreatieve structuur met toeristisch potentieel; – tevens is het kanaal een recreatieve as op regionaal niveau dat in aanmerking komt voor gezamenlijke uitbouw van natuur, recreatie, sport en watergebonden bedrijvigheid; – het kanaal kan fungeren als poort van Ravels door een strip uit te werken. Deze strip combineert bestaande en nieuwe voorzieningen. Ter hoogte van de Staatsbossen kan een regionaal recreatief steunpunt met voorzieningen worden uitgebouwd; – het kanaal kan dienst doen om een regionaal (en grensoverschrijdend) fietsroutenetwerk uit te bouwen. – het kanaal kan het vrachtverkeer gedeeltelijk vervangen door watertransport mits behoorlijk onderhoud van het kanaal. GRS Oud Turnhout 7 Visie-elementen Het kleiputtenlandschap aan het kanaal is een bijzonder landschapstype. Enerzijds heeft het volstrekt geen natuurlijke oorsprong, maar anderzijds kan het wel evolueren tot een waardevol natuurgebied met een grote diversiteit aan biotopen (…). Recreatief medegebruik kan, maar dan wel in duidelijk afgebakende zones. De voorziene gewestplanbestemmingen (natuurgebied, reservaatgebeid, bosgebied, groengebied) moeten ten volle worden nageleefd. Het gebied rond het kanaal kan dus worden beschouwd als een groencorridor waarbij belangrijke natuurconcentratiegebieden worden opgenomen in een ecologisch netwerk. Het kanaal wordt ingeschakeld als recreatieve as met aansluiting op het noordelijk fietsnetwerk en met fietspaden langs beide oevers. Een zuidoostelijke fietsverbinding loopt door de zuidelijke open ruimte en langs verschillende aantrekkingspunten als Corsendonck en Karpermeer. Actieprogramma De gebieden voor kleiontginning worden meegenomen bij het algemene ontwikkelingsprofiel van het kanaal. Voor deze gebieden moet gezocht worden naar een duidelijke nabestemming met aandacht voor natuurontwikkeling en mogelijkheden voor vogelbroedgebieden die geïntegreerd kan worden in het landschap. Niettegenstaande het hogere schaalniveau waartoe deze problematiek behoort, zal de gemeente ertoe bijdragen om een gebiedgericht profiel voor deze gebieden op te maken. GRS Turnhout8 Visie en concepten Het GRS geeft het kanaal een centrale rol voor de uitbouw van Turnhout als toeristisch-recreatieve attractiepool: De ligging van Turnhout, volledig omgeven door een grensoverschrijdend openruimtegebied, biedt sterke kansen voor de ontwikkeling van het streektoerisme. De combinatie van deze natuurlijke omgeving met het toeristisch potentieel van het historisch centrum en de korte afstand tussen dat centrum en de natuurgebieden, creëert ontwikkelingskansen met sterke perspectieven, ook op het vlak van werkgelegenheid. Streektoerisme zit in de lift en heeft een 6 7 8

Voorontwerp, Stramien cvba/Groep infrabo, oktober 2003 voorontwerp, Stramien, april 2002 Voorontwerp, Stramien, juli 2003



19

belangrijk economisch potentieel. In de visie op streektoerisme als ontwikkelingsperspectief speelt het kanaal een belangrijke rol. Het kan een infrastructurele en landschappelijke drager zijn van deze ontwikkeling. Het kanaal is een belangrijk structurerend element in de stad, maar ligt vandaag wat verborgen en is visueel weinig aantrekkelijk ter hoogte van de kanaalkommen. De herwaardering van de kanaalomgeving moet dit tot één van de belangrijke aantrekkingspunten in de stad maken, zowel voor de bewoner als voor de bezoeker. Het kanaal kan een katalysator worden voor de stedelijke vernieuwing in Turnhout. – in de omgeving van de kanaalkommen kunnen nieuwe stedelijke functies ingeplant worden (wonen, recreatie, horeca…). – het kanaal wordt een aantrekkelijke groene as doorheen het stedelijk gebied, waaraan verschillende recreatieve functies gekoppeld worden. Belangrijk is een versterking van de beeldwaarde vanuit het kanaal (accentuering verschillende landschappen) enerzijds en een versterking van de beeldwaarde van het kanaal vanuit de stad anderzijds. – het kanaal vormt een as voor langzaam verkeer. De kanaaloevers vormen een korte verbinding tussen verschillende delen van de stad en kunnen goed uitgerust worden voor fietsers en voetgangers. Aanvullend kan ook een verbinding tussen beide oevers een rol gaan spelen: naast de ophaalbruggen dienen enkele vlotte oversteken voor fietsers en voetgangers voorzien te worden die de barrièrewerking van het kanaal verminderen. Zo zou het Bels Lijntje in het centrum van de stad kunnen vertrekken. Volgende conceptelementen zijn verder nog relevant voor de kanaalomgeving: – de Oude Kaai en de Nieuwe Kaai zijn twee plekken die veel mogelijkheden hebben om uit te groeien tot nieuwe attractiepolen in de stad, in het kader van de herwaardering van de kanaalomgeving. Aan de Nieuwe Kaai is al een aanzet gegeven met de vestiging van de jachthaven en de ontwikkeling van horeca-activiteiten. (in concept: ”een meerpolige structuur voor de binnenstad als knooppunt van handel en diensten in stedelijke oost-westband.) – inzake wonen wordt als één van de mogelijke woonsituaties naar voor geschoven: ‘wonen in het park’ als leidbeeld voor een nieuw te ontwikkelen woongebied boven het kanaal, met veel publieke groene ruimte, zicht op het water en nieuwe voetgangers- en fietsverbindingen over het kanaal naar het centrum. Gewenste deelstructuren In de gewenste natuurlijke structuur vormt het kanaal een groene drager. Om de aantrekkelijkheid te bewaren moeten de natuurwaarden in het gebied onderkend en ondersteund worden. De sterke van het kanaal ligt voor een groot deel in het groene uitzicht. Het dichte lint van bomen zal waar nodig aangevuld moeten worden, met behoud van de transparantie naar het gebied ten noorden. In de gewenste economische structuur wordt het kanaal (Nieuwe Kaai) als locatie gezien voor het voorzien van nieuwe kantoren. – in de gewenste structuur en sport en recreatie worden verschillende nieuwe fietsassen vooropgesteld, zoals onder meer: – een zuid-noordas langsheen de spoorweg over het kanaal (Bels Lijntje) van Vennengebied naar Tielenheide. – een noordwestelijke as, over het kanaal, naar Wieltjes en Leeshoeve. Het kanaal kan uitgewerkt worden als landschapspark met heel wat mogelijkheden:

natuur-

en

– als geheel een natuur- en landschapspark – op bepaalde delen een sportpark voor zachte vormen van recreatie – op specifieke plaatsen ruimte voor harde sportinfrastructuur, zowel op de oevers bv. in oude steenfabrieken, als op het water (sporten die de oevers niet aantasten)

20




Hierbij is het belangrijk talrijke fietsen voetgangersverbindingen tussen de gebieden ten noorden en ten zuiden van het kanaal te voorzien en de binding met de open ruimte te herstellen (o.a. Filipkensvijver, Melkhoek, Meirgoren, Karpermeer). Tussen Turnhout en Vosselaar wordt een stadsbos voorzien, geënt op het Looi en de Visbeekvallei. In de gewenste verkeers- en vervoersstructuur vormt het kanaal een as voor langzaam verkeer en zal in de mate van het mogelijke en binnen de huidige tonnenmaat het transport van goederen via het kanaal aangemoedigd worden voor de bedrijven die er nog gevestigd zijn. GRS Beerse9 De hoger beleidsvisie t.a.v. gebieden langs het kanaal die in aanmerking komen als GEN of GENO: Abtsheide, Oosteneinde wordt ondersteund. Het kleiontginnnigsgebied geldt als oost-west openruimteverbinding De grootschalige bedrijventerreinen aan het Kanaal DTS te Beerse zitten gekneld in de zonering van het gewestplan en kennen een slechte ontsluiting naar het hoofdwegennet toe. Gepleit wordt voor ontwikkelingsmogelijkheden voor deze bedrijven, zonder dat er plaats wordt gemaakt voor nieuwe bedrijven, en een korte verbinding naar de N132 toe over de bestaande wegen Het transport van goederen via het kanaal moet gepromoot worden, zeker bij de bedrijven die langs het kanaal gelegen zijn. De bestaande ontsluitingsweg van de bedrijven langsheen het Kanaal DTS mag geen obstakel vormen voor de verdere ontwikkeling van watergebonden ontwikkelingen. Watergebondenheid is bovendien binnen het afbakeningsproces RGT een eis geworden voor de nieuwe ontwikkelingen langsheen het kanaal. Daarom worden zowel de Nijverheidsstraat als de Steenbakkersdam afgesloten voor doorgaand verkeer. Voetgangers en fietsers krijgen wel doorgang maar binnen de bedrijven moeten er wel een aantal veiligheidsvoorzieningen voorzien worden om ongelukken tussen watergebonden activiteiten van de bedrijven en de fietsers uit te sluiten. Naast de transportfunctie heeft het kanaal ook een recreatieve functie. Beide functies kunnen verder ontwikkeld worden zonder dat de ene de andere verdringt. De recreatieve functie van het kanaal zal wel eerder aan de zuidkant ontwikkeld worden. Daar is nu trouwens reeds een fietsroute uitgebouwd. Er wordt een oeververbinding op het Kanaal DTS voorgesteld met als doel om het vrachtverkeer uit het centrum van Beerse en Vlimmeren te weren. Er wordt geopteerd voor een verbinding tussen de bestaande weg van het lokaal bedrijventerrein (Keteleerstraat) naar de Absheide. Vanaf de Absheide kan er dan via een nieuwe oeververbinding (ophaalbrug) de zuidkant van het kanaal worden bereikt waar wordt aangetakt op de Vaartstraat-Waterblokstraat. Wegencategorisering In tegenstelling tot het RSV wenst de gemeente Beerse om het gedeelte tussen de aansluiting met Janssen Pharmaceutica en de aansluiting met de E34/A21 tocht te selecteren als een primaire weg II. Binnen het GRS wordt er geen verschil gemaakt tussen de categorisering van lokale wegen voor enerzijds zwaar verkeer en anderzijds licht verkeer.

9

voorontwerp, richtinggevend gedeelte, nov. 2001).



21

Goederenvervoer Figuur 2: In het kader van de nieuwe oeververbinding tussen de Nieuwe Dreef en Absheide wordt er in het GRS drie scenario’s vooropgesteld

Het derde scenario biedt wordt verder uitgewerkt worden tijdens het structuurplanningsproces. Nijverheidsstraat alsook Steenbakkersdam worden afgesloten voor doorgaand gemotoriseerd verkeer. Ondertussen is de visie m.b.t. de ontsluiting van de kanaalbedrijven concreter. De gemeente is voorstander van een nieuwe oeververbinding t.h.v. het bedrijf Metallo Chimique. De brug past in een omleidingsweg voor zwaar verkeer, die via de Nieuwe Dreef, rond Metallo Chimique, over het kanaal en zo aansluit op een (nu nog) privé-weg tussen Campine en Terca. De Steenbakkersdam wordt daarbij niet afgesloten voor doorgaand verkeer. Voor het goederenvervoer is in samenspraak met de betrokken bedrijven ondertussen een nieuw scenario uitgewerkt. GRS Rijkevorsel10 De startnota van het GRS van Rijkevorsel dat bevat nog geen visie-elementen met betrekking tot het Kanaal DTS (hoofdzakelijk informatief, richtinggevend gedeelte is nog zeer algemeen). GRS Brecht11 Door de taakstelling die aan de gemeenten in het buitengebied zijn gegeven, kan de gemeente Brecht geen nieuwe regionale bedrijven opvangen. Brecht wil toch nog de nodige mogelijkheden behouden tot het instandhouden en uitbreiden van de historisch gegroeide bedrijven langsheen het kanaal in Sint-Lenaarts (bedrijventerrein d’ Hoef). De aan de bouwnijverheid verbonden bedrijven zijn allen gebonden aan hun locatie, ofwel omwille van de kleiputten (Steenbakkerij Floren), ofwel omwille van de aanvoer via het kanaal (Janssen & Zn. en Bastiaensen). Rond deze plek moeten de nodige mogelijkheden worden voorzien voor de uitbreiding van deze bedrijven. Deze grote bedrijven hebben ervoor gezorgd dat er zich heel wat nevenactiviteiten op het bedrijventerrein D’Hoef zijn komen vestigen. Binnen de gemeente wenst men deze dimensie te behouden en de aan de bouw verbonden bedrijven binnen Brecht te stimuleren. Oude (regionale) bedrijventerreinen langsheen het kanaal, die hun oorspronkelijke functie hebben verloren en slecht, of niet, bereikbaar zijn, moeten worden gesaneerd. Op deze manier kunnen goed gelegen terreinen worden uitgerust om nieuwe lokale bedrijven op te vangen of om zonevreemde bedrijven te herlokaliseren. Slecht gelegen terreinen kunnen in functie van hun omgeving een nieuwe bestemming krijgen. Een deel van het “middelste” bedrijventerrein wordt omgevormd tot een museum voor de steenbakkerijactiviteiten in de Noorderkempen. Indien nodig worden de bedrijventerreinen geherstructureerd om een betere afstemming met de omliggende gebieden te krijgen.

10 11

22

startnota, Gedas, maart 2002 ontwerpversie, Arcadis Gedas, december 2003




Voor de verbetering van de ontsluiting van de vier bedrijventerreinen aan Vaartkant links tussen Rijkevorsel en Sint-Lenaarts worden in het GRS vier voorstellen gedaan. Het voorstel waar de gemeente Brecht de voorkeur aan geeft is het scenario met een brug richting Vaartkant rechts. Hierbij wordt een volledige nieuwe infrastructuur aangelegd aan het kanaal; Deze brug ontsluit dan zowel de bedrijven langsheen Vaartkant links als Vaartkant rechts. De gemeente verkiest om hiervoor een dubbele ophaalbrug te gebruiken. Het behoud van de bedrijventerreinen en het verbeteren van de ontsluiting zal tot gevolg hebben dat de relatie tussen de natuurgebieden in de oude kleiputten, waarvan delen opgenomen in het VEN, afgesneden zullen worden van het kanaal. Op het bedrijventerrein d’Hoef zijn nog een aantal bedrijven aanwezig die intensief gebruik maken van het Kempisch kanaal om hun grondstoffen aan te voeren. Vanuit dit oogpunt is het gewenst om de economische verbinding op het kanaal maximaal te behouden in beide richtingen. Dit houdt in dat bij maatregelen, op of langs het kanaal, die genomen worden ter verbetering van de recreatieve, natuurlijke, landschappelijke… functies de mogelijkheden voor het vrachtverkeer op het kanaal dienen bewaard te blijven. Het Kempisch kanaal wordt uitgebouwd tot recreatief hart van de noordelijke dorpen. Langs het kanaal worden voor harde vormen van recreatie geen grote infrastructuren opgetrokken. De recreatievoorzieningen hebben enkel een lokale functie. Er wordt eerder gewerkt aan de uitbouw van een kade voor zachte recreatie. Vanuit de verschillende dorpskernen zullen recreatieve routes uitgewerkt worden tot tegen de kade langs het kanaal. Op de kade zullen mogelijkheden worden voorzien voor zachte recreatieve vormen zoals zwemmen, bootje varen, vissen, kanoën… In Klein-Veerle dient de sterke relatie tussen het kanaal en het landbouwgebied met nevenfuncties gezocht te worden. Het kanaal kan een verbindende groene as worden door aanpassing van de oevers (suggestie invulling van natuurverbinding cf. RSPA). GRS Schoten12 Algemeen Het Kanaal Dessel-Schoten als bindingselement van verschillende structuren, tussen de bebouwde en de open ruimte. Langsheen beide zijden van het kanaal wordt een groenas gerealiseerd met fietsen wandelmogelijkheden. Bijkomende fietsbruggen kunnen bij noodzaak voorzien worden, bruggen voor gemotoriseerd verkeer zijn niet gewenst. Het Kanaal DTS wordt uitgewerkt als ruggengraat van de gemeente met een duidelijke visie op elk deel van het kanaal Het kanaal binnen de toeristisch recreatieve structuur Het Kanaal DTS dient recreatief verder uitgebouwd te worden: Schoten moet haar functie als toeristisch recreatief knooppunt uitspelen. Er worden twee aandachtsgebieden geformuleerd voor de bundeling van gemeentelijke toeristischrecreatieve activiteiten. Deze gebieden sluiten aan op de kern van Schoten en die van Sint-Job-in-’tGoor; Langs het kanaal worden fietsen wandelmogelijkheden gerealiseerd, eventueel met fietsbruggen; De toeristische uitwerking van het kanaal, activiteiten naar het water toe, evenals wonen aan het water krijgen bijzondere aandacht.

12

Mens&Ruimte, maart 2003



23

Natuurlijke en landschappelijke structuur Groene gordel: Langsheen het Kanaal DTS tussen het bosgebied ten noorden van de Brechtsebaan en ten zuiden van het aandachtsgebied n°2 worden geen activiteiten voorzien. Enkel bos en bestaande open ruimte blijven hier bestaan (= groene gordel) Het volledige tracé van het kruisende anti-tankkanaal wordt bestudeerd als een bakengroep (RUP ‘buitenste fortengordel’) op provinciaal niveau. De gemeente Schoten wil echter nog extra nadruk leggen op de unieke natuurlijke waarde van het geheel en op de vele bunkers die hier aanwezig zijn. Bedrijvigheid Om het gebruik van de waterweg op termijn te garanderen kunnen alle bedrijfsterreinen die beschikbaar komen langs het Albertkanaal voorbehouden worden voor watergebonden bedrijven. Met nv. Scheepvaart kan een actief beleid gevoerd worden om de bedrijven te stimuleren van de waterweg gebruik te maken. Om ruimtelijke redenen worden geen nieuwe bedrijven of overslagactiviteiten aangetrokken op de oevers van het Kanaal DTS voor wat het grondgebied Schoten betreft. Vanzelfsprekend blijft het Kanaal DTS van belang als doorvoeras van goederen. Het Albertkanaal krijgt vanuit de gewenste ruimtelijk economisch structuur een regionaal ontwikkelingsperspectief toebedeeld en het Kanaal DTS een lokaal ontwikkelingsperspectief. Wegencategorisering Lokale weg I: – N121 (Elshoutbaan – Botermelkbaan); – Metropoolstraat-Hoogmolendijk (noordelijke oever Albertkanaal); Goederenvervoer Over de weg: Het vrachtverkeer van de Metropoolstraat – Hoogmolendijk mag niet via de woonstraten aantakken op het hogere wegennet, maar via de R11. Er wordt een nieuwe rechtstreekse verbinding gemaakt tussen de brug en de Metropoolstraat –Hoogmolendijk oftewel via een nieuwe ondergrondse verbinding langs het geplande goederenspoor. Over het water: Om ruimtelijke redenen worden geen nieuwe bedrijven of overslagactiviteiten aangetrokken op de oevers van het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten maar blijft wel van belang als doorvoeras van goederen.

4.2

Gemeentelijke RUP’s en BPA’s Basiskaart 1 geeft een overzicht van de gewestplanbestemmingen en BPA’s. Een volledige lijst van de BPA’s in de omgeving van het kanaal bevindt zich in bijlage. Hieronder wordt een korte toelichting gegeven bij in opmaak zijnde BPA’s, voor zover de gegevens hierover beschikbaar zijn. BPA Wijtschot (Schoten)

24




De gemeente Schoten is bezig met de opmaak van BPA Wijtschot, waarvan op dit moment een schetsnota (18februari 04) voorhanden is. Het BPA geldt als een voorafname op het GRS dat nog niet is goedgekeurd. Het BPA beoogt een bestemmingswijziging van de oude stortplaats en omgeving, gelegen in de hoek tussen kanaal Dessel-Turnhout-Schoten en het Albertkanaal. Het BPA beoogt een multifunctionele invulling van het gebied: – zone voor maatschappelijk aanvaardbare activiteiten in noordelijke deel (nu: agrarisch gebied) – omzetten van het westelijk deel van de zone voor openbaar nut naar lokaal bedrijventerrein. De gemeente Schoten opteert daarbij voor watergebonden activiteiten, waarbij concreet gedacht wordt aan overslag en transport van huishoudelijk afval; er bevindt zich vandaag een afvalverwerkingsinstallatie op het terrein. – omzetten van het oostelijk deel van de zone voor openbaar nut naar groengebied – Uitbreiding van het gemeentelijk containerpark: – aanvullend dient een geschikte bestemming gevonden voor de stroken langs het Albertkanaal (zuidelijk deel van de huidige zone voor openbaar nut) en dienen de gewestplangrenzen gedetailleerd in functie van de reële situatie (huidige groenzone ten westen van Kanaal DesselTurnhout-Schoten). – verder stelt het BPA volgende doelstellingen voorop: – creatie van poorten op de kruising van Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten en Albertkanaal – behoud groenverbinding ten zuiden van de kern – natuurverbindingsgebied in aan de (zuidelijke) grens van het gebied – gecontroleerd overstromingsgebied – behouden groenstrook langsheen Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten BPA Kruispad-Havenplein (Schoten)

De gemeente Schoten is bezig met de opmaak van BPA Kruispad-Havenplein, waarvan op dit moment een schetsnota (10 augustus 04) voorhanden is. Het BPA geldt als een voorafname op het GRS dat nog niet is goedgekeurd. Het BPA beoogt het kwalitatief uitbouwen van de jachthaven en het verwezenlijken van een woonproject tussen de Kruispadstraat en de Zaatstraat. Het invullen van het binnengebied op wandelafstand van het centrum kadert in de bezorgdheid van de gemeente voor de versterking van het centrum van Schoten. – de jachthaven moet worden uitgebouw tot een imagorijk dynamisch knooppunt binnen het toeristisch-recreatief netwerk van het Kanaal DTS. Hiertoe wordt de historisch gegroeide infrastructuur van de jachthaven gestroomlijnd en de aanpalende verlaten terreinen van Albeton opgewaardeerd tot een multifunctioneel havenplein. – het woonproject voorziet een duurzame en kwalitatieve wooninbreiding met een voelbare relatie met het Kanaal DTS en een functionele link met het kernwinkelcentrum. Hiervoor wordt een mix van woonvormen voorzien met aandacht voor het publieke domein.



25

In het ruimtelijk concept wordt het kanaal als ruggengraat of bindend element beschouwd met creatie van zichtrelaties tussen woonwijk en jachthaven. Verder wordt de woonwijk geconcipieerd als ruimtelijke overgang tussen het verdichte centrum van Schoten en de groene woonparken in het oosten. De bebouwing langs de waterrand heeft een belangrijke beeldwaarde vanop het kanaal vandaar dat bijzondere aandacht wordt besteed aan de bebouwing langs de Zaatsraat en aan het nieuwe multifunctionele clubhuis van de jachthaven. Een centraal plein in de woonwijk en havenplein aan de jachthaven versterkt nogmaals de relatie met het kanaal.

26



II Planningscontext 5 Relevante sectorale wetgeving

5

Relevante sectorale wetgeving Hieronder wordt de relevante sectorale wetgeving weergegeven voor de omgeving van het kanaal, toegespitst op de gebiedsgerichte aspecten. Voor de ruimtelijke invloedssfeer van het kanaal wordt in eerste instantie uitgegaan van een contour met straal 1000m vanaf het kanaal. Indien relevant kunnen in een latere fase eventueel verder afgelegen gebieden, die toch een relatie blijken te vertonen met het kanaal, nog mee opgenomen worden. Meer uitgebreide achtergrondinformatie betreffende de sectorale wetgeving bevindt zich in bijlage

5.1

Natuurdecreet Het decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijke milieu van 21.10.97 (“Natuurdecreet”) wijzigt de wet op het natuurbehoud van 12.07.73 en wijzigt eveneens het bosdecreet van 13.06.90 en het decreet houdende de bescherming van landschappen van 16.04.96. Het decreet werd opnieuw gewijzigd bij decreet van 19.07.2002. Naast het feit dat de Vlaamse Regering maatregelen kan nemen in de gebieden met een groene bestemming is ook voorzien in de bescherming van vegetatie en kleine landschapselementen via verbod, vergunningsplicht of meldingsplicht. Het Natuurdecreet stelt tevens een gebiedsgericht beleid voorop. Het definieert daartoe een aantal gebiedsgerichte beleidscategorieën, waarvoor specifieke bepalingen van toepassing zijn en waarvoor de Vlaamse regering verder reglementaire voorschriften kan uitvaardigen: Het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN): Het VEN bestaat uit Grote eenheden natuur (GEN) en Grote Eenheden Natuur in Ontwikkeling (GENO): GEN: gebieden die natuurelementen over een oppervlakte van minstens de helft van het gebied bevatten, ofwel gebieden waarin een specifiek natuurelement met hoge natuurkwaliteit aanwezig is GENO: gebieden die één of meer van de volgende kenmerken bevatten: aanwezigheid van natuurelementen waarvan de gezamenlijke oppervlakte kleiner is dan de helft van het gebied; aanwezigheid van belangrijke fauna- en flora-elementen; terreinen, al dan niet door kunstmatige ingrepen tot stand gekomen, met belangrijke mogelijkheden voor natuurontwikkeling. De afbakening van het VEN dient te gebeuren door de Vlaamse Regering binnen een periode van 5 jaar aan de hand van uitvoeringsplannen van het decreet op de ruimtelijke ordening: VEN: 125.000 ha IVON: 150.000 ha In het najaar van 2002 werd de eerste fase van afbakening van het VEN voltooid, met een aantal gebieden binnen de invloedssfeer van het kanaal. Het betreft (binnen een straat van een km van het kanaal): – – – –

de Kempische kleiputten het Turnhouts Vennengebied de Liereman – Korhaan de Ronde Put – Goorken

Tabel in bijlage geeft een overzicht. Binnen 10 jaar na de inwerkingtreding moeten de bijhorende natuurrichtplannen gerealiseerd zijn. De erkenning als natuurreservaat op vraag van private personen gebeurt eveneens door de Vlaamse regering. De instrumenten waarmee de doelstellingen van het decreet geïmplementeerd worden, zijn: verwerving, vrijwillige beheersovereenkomsten, natuurinrichting, natuurrichtplannen.



27

Het Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk (IVON) Het IVON is geheel van gebieden waarin de administratieve overheid zorg draagt voor het behoud van de aanwezige natuurwaarden, maatregelen neemt ter bevordering en versterking van die natuurwaarden, alsook stimulerende maatregelen neemt ter bevordering van de biologische diversiteit. Het IVON bestaat uit Natuurverwevingsgebieden en Natuurverbindingsgebieden Natuurreservaten De Vlaamse Regering kan terreinen die van belang zijn voor het behoud en de ontwikkeling van natuur en het natuurlijke milieu aanwijzen of erkennen als natuurreservaat. In deze natuurreservaten wordt, via een aangepast beheer een natuurstreefbeeld behouden of ontwikkeld. Tabel 4: Lijst van domeinen en natuurreservaten in de omgeving van het kanaal* naam

gemeente

type

totale opp (ha)

Turnhouts vennengebied

Merksplas/Turnhout

natuurreservaat

1,9

Ronde Put

Mol/Retie

natuurreservaat

169,9

De Graaf

Retie/Arendonk

natuurreservaat

1,0

Goorken/Lokkerse Dammen/Rode Del

Arendonk

natuurreservaat

45

Hooiput Kijkverdriet

Arendonk Ravels

? Natuurreservaat Domein

10,1 227,9 4,0

Liereman

Oud-Turnhout

natuurreservaat

459,8

Dombergheide

Turnhout

natuurreservaat

11,8

Nieuwe Bossen

Turnhout

domein

15,8

Pomp

Beerse

domein

28,2

Bonte Klepper

Rijkevorsel

natuurreservaat

7,3

Hoofsweer

Brecht

domein

22,0

Kooldries

Brecht

natuurreservaat

16,5

* binnen een straal van 1000 m uit de as van het kanaal

De speciale beschermingszones (SBZ) De speciale beschermingszones verwijzen naar de zogenaamde habitatrichtlijngebieden en vogelrichtlijngebieden. Het betreft een decretale verankering van twee Europese Richtlijnen Beschermingszones tot behoud van de Europese vogelstand (Vogelrichtlijn) De Europese Richtlijn 79/409/EEG van 02.04.79 verplicht de lidstaten voor de leefgebieden van de in bijlage bij de richtlijn vermelde bijzonder te beschermen vogelsoorten, alsook voor de rui-, overwinteringsgebieden en rustplaatsen van de geregeld voorkomende trekvogels, speciale beschermingsmaatregelen te treffen. Hiervoor zijn de lidstaten gebonden om naar aantal en oppervlakte de meest geschikte gebieden voor de instandhouding van deze vogelsoorten aan te wijzen als speciale beschermingszone, de zogenaamde vogelrichtlijngebieden. Het B.VL.EX. van 17.10.88 heeft 23 gebieden aangeduid als SBZ, later nog in beperkte mate gewijzigd. Binnen de periferie (1 km) van het kanaal liggen 2 vogelrichtlijngebieden: – NR 15: Arendonk, Merksplas, Oud Turnhout, Ravels en Turnhout – NR 16: De Ronde Put Beide gebieden zijn van het type 2 (niet integraal). Binnen dit beperkte vogelrichtlijngebied zijn een aantal beschermingszones beschreven die overeenkomen met de op het gewestplan aangeduide natuurgebieden, bosgebieden, bosgebieden met ecologisch belang en natuurreservaten. Daarnaast worden de habitats van de te beschermen vogelsoorten (bijlage IV van het Natuurbehoudsdecreet) beschermd. Beschermingszones in het kader van de instandhouding van natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna (Habitatrichtlijn) De EU-richtlijn 92/43/EEG van 21.05.92 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna beoogt het waarborgen van de biologische diversiteit, door het instandhouden

28




van de natuurlijke habitats en van de wilde fauna en flora binnen de EU-lidstaten. Deze richtlijn is complementair aan de Vogelrichtlijn. Ook de Habitatrichtlijn gaat uit van de aanwijzing van speciale beschermingszones (SBZ). De Vlaamse Regering keurde op 4 mei 2001 een nieuwe, licht gewijzigde afbakening van habitatrichtlijngebieden goed. Het totale habitatrichtlijngebied is 4884 ha groot. In de omgeving van het kanaal komen verschillend habitatrichtlijngebieden voor (Tabel 5). In deze zones dienen de lidstaten passende maatregelen te treffen om de bescherming, de instandhouding en het herstel van habitats en soorten waarvoor de gebieden werden aangewezen te verzekeren. Voor de uitvoering van plannen of projecten die negatieve gevolgen (kunnen of zullen) hebben voor het gebied is een aparte procedure voorzien (art. 6). Voor instandhouding en herstel van de beschermingszones kan eventueel op Europese cofinanciering beroep gedaan worden (art. 8). Tabel 5: Speciale Beschermingszones in het kader van de Habitatrichtlijn in de kanaalomgeving* Naam van het gebied

Het Blak, Kievitsheide, Kamsalamander-habitats

Ekstergoor

en

Gebiedscode

Deelgebieden

BE2100019

1, 2, 3, 4, 5

nabijgelegen

Historische fortengordels van Antwerpen als vleermuizenhabitat BE2100045 Valleigebied van de Kleine Nete met aangrenzende brongebieden, moerassen en heiden BE2100026

16

Vennen, heiden en moerassen rond Turnhout

1, 4, 5, 6, 7, 16, 17, 18

BE2100024

3, 5, 6

binnen een straal van 1000 m uit de as van het kanaal

Art 36ter van het Decreet stelt dat ingeval een vergunningsplichtige activiteit of een plan of programma (afzonderlijk of in combinatie met één of meerdere bestaande of voorgestelde activiteiten, plannen of programma's) een betekenisvolle aantasting van de natuurlijke kenmerken van een speciale beschermingszone kan veroorzaken, een passende beoordeling dient te gebeuren wat betreft de betekenisvolle effecten voor de speciale beschermingszone. Daarbij zal het advies van de administratie bevoegd voor het natuurbehoud gevraagd moeten worden. Het uitgangspunt hierbij is dat steeds de nodige maatregelen dienen genomen te worden om een verslechtering van de natuurkwaliteit en natuurlijk milieu van de habitats of een verstoring van specifieke soorten (cfr. bijlage van het decreet) te vermijden.

5.2

Beschermde monumenten en landschappen Het decreet van 16.04.96 (BS 21.05.96) regelt de bescherming van landschappen en de instandhouding, het herstel en het beheer van de in het Vlaamse gewest gelegen beschermde landschappen. Vijf gerangschikte landschappen grenzen aan of lopen door over het kanaal: (van oost naar west): – het Goor in Retie, – de Ronde Put in Mol-Postel – de Filipkensvijver in Turnhout – de Brechtse Heide – de Antitankgracht in Brecht. Een volledig overzicht van de beschermde monumenten en landschappen in de kanaalomgeving bevindt zich in bijlage. De bescherming van de landschappen wordt verzekerd door het opleggen van een aantal maatregelen en richtlijnen die tot doel hebben de landschappen in stand te houden en te onderhouden. Hieronder vallen onder andere erfdienstbaarheden van openbaar nut en beperkingen op de uitoefening van de eigendoms- en gebruiksrechten. Naast deze maatregelen en richtlijnen die specifiek zijn voor elk beschermd landschap, kan de Vlaamse regering een aantal algemene beschermingsvoorschriften vaststellen.



29

5.3

Polders en wateringen Wateringen worden gereglementeerd door de wet van 05.07.56 betreffende de wateringen. Het KB van 30.01.58 bevat het algemeen politiereglement van de Polders en Wateringen. Deze zijn opgericht met het oog op waterbeheersing. Wateringen staan in voor de permanente afwatering van lagergelegen gronden. Hun werking staat in dienst van de landbouw. Binnen een periferie van 1000 m uit de as van het kanaal bevinden zich 2 wateringen: watering Overbroek (W1.10), grondgebied Brecht, bovenloop Kleine Aa. watering der Zeven Heerlijkheden (W.1.14), grondgebeid Mol – Postel. De ontwatering van hiervan gebeurt met lozing op het kanaal.

5.4

Kwaliteitsobjectieven voor oppervlaktewater Bij Besluit van de Vlaamse Regering van 8 december 1998 werden de viswaterzones, schelpdierenzones, drinkwaterzones en badzones aangeduid waarbinnen specifieke kwaliteitsobjectieven van toepassing zijn. Voor het kanaal geldt de drinkwaterkwaliteitsdoelstelling.

5.5

Het decreet betreffende het integraal waterbeheer Het decreet betreffende het integraal waterbeleid van 9 juli 2003 moet leiden tot een integraal waterbeheer en vormt de basis voor de aanpak van de waterproblematiek in Vlaanderen. Het voorziet dat er in de strijd tegen de wateroverlast ruimte voor water wordt voorbehouden. Daarnaast heeft het ook de bedoeling een betere waterkwaliteit teweeg te brengen en de watervoorraden te vrijwaren. Het decreet legt de wijze tot geografische indeling van de watersystemen vast. De vier stroomgebieden zijn het stroomgebied van de Schelde, het stroomgebied van de Maas, dat van de Ijzer en van de Brugse Polders. Het stroomgebied van de Schelde en de Maas worden verder opgedeeld in bekkens en deelbekkens. De organisatie van het integraal waterbeleid volgt ook deze opdeling. Naast de stroomgebiedsdistricten en de bevoegdheden op Vlaams niveau, wordt per bekken een bekkenbestuur en een bekkenraad opgericht. Per deelbekken of voor meerdere deelbekkens van eenzelfde bekken wordt een waterschap opgericht. Naast een waterbeleidsnota wordt door de Vlaamse Regering voor elk stroomgebiedsdistrict een stroomgebiedsbeheersplan opgesteld. Voor elk bekken dient ook voor 22 december 2006 een bekkenbeheersplan te worden vastgesteld dat het integraal waterbeleid bepaalt voor het desbetreffende bekken. Deelbekkenbeheersplannen die door de waterschappen zijn goedgekeurd worden toegevoegd aan de bekkenbeheersplannen en daarin geïntegreerd door het bekkenbestuur. Daarnaast wordt voor elk stroomgebiedsdistrict een maatregelprogramma vastgesteld ter verwezenlijking van de milieudoelstellingen die in het decreet werden vastgelegd voor oppervlaktewater, voor grondwater en voor kunstmatige waterlichamen. De vereiste inhoud van deze plannen worden vastgelegd in bijlage bij het decreet. Daarnaast worden in het decreet nog een aantal algemene instrumenten van het integraal waterbeleid vastgelegd. Het decreet introduceert de watertoets en stelt dat een overheid die moet beslissen over een plan, vergunning of programma de goedkeuring moet weigeren of gepaste voorwaarden of aanpassingen dient op te leggen wanneer een schadelijk effect veroorzaakt wordt op de kwantitatieve toestand van het grondwater. Voor oeverzones worden in het decreet een aantal bepalingen vastgelegd in verband met bemesting, het aanbrengen van bestrijdingsmiddelen, ruimingsslib, het aanbrengen van constructies en dergelijke. Ook de regels rond het recht van voorkoop, de aankoopplicht en de vergoedingsplicht voor onroerende goederen in oeverzones en overstromingsgebieden werden opgenomen in het decreet.

30




5.6

Sectoraal juridisch kader toerisme en recreatie Algemeen Met een nieuw oprichtingsdecreet verandert de V.O.I. Toerisme Vlaanderen vanaf 1-1-2004 naar een intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid, zoals voorzien in art. 10 in het nieuwe kaderdecreet. Toerisme voor Allen Het decreet betreffende de verblijven en verenigingen die een werking uitoefenen in het kader van “Toerisme voor Allen” van 18.07.2003 biedt een kader voor niet commercieel toerisme en/of recreatie. De benaming of label “Toerisme voor Allen” erkent vakantiecentra of ondersteunende organisaties of verenigingen die drempelverlagende inspanningen levert ten aanzien van bijzondere doelgroepen als jeugd of personen met een handicap. Zowel dag als verblijfsrecreatie is aan de orde. De verblijven erkend in het kader van “Toerisme voor Allen” kunnen een subsidie krijgen van maximaal 40% voor bijvoorbeeld vernieuwbouwwerken of werken gericht op de verbetering van de toegankelijkheid. Het decreet draagt aldus onder andere bij aan een kwalitatieve uitbouw van logies voor doelgroepen. Decreet “Strategische planning en ondersteuning van toeristisch-recreatieve projecten” Op 22 december 2000 werd het bevoegdheidskader van Toerisme Vlaanderen en de mogelijkheid tot de participatie in publiekprivate samenwerkingsvormen (PPS) decretaal vastgelegd. Besluit ‘strategische plannen en toeristische projecten4 Het besluit van de Vlaamse regering betreffende de erkenning en financiële ondersteuning van toeristisch-recreatieve projecten en strategische plannen van 2 april 2004 biedt het kader om subsidiering te ontvangen voor de opmaak van een strategisch toeristisch-recreatief plan. Een of meer gemeenten of provincies kunnen samen een strategisch plan opstellen dat tot doel heeft de toeristische marktpositie van de regio waarop het plan betrekking heeft te verbeteren en bevat een uitgesproken visie op de toeristische ontwikkeling in de regio waarop het plan betrekking heeft. Daarnaast kunnen toeristische projecten erkend worden, waarbij subsidiering kan voorzien worden voor de totstandkoming, uitvoering, evaluatie en/of instandhouding van het toeristisch-recreatieve project. Weekendverblijven Het KB van 30.10.73 betreffende de weekendverblijfparken geeft aan op welke voorwaarden een verkavelingvergunning voor een weekendverblijfpark kan afgeleverd worden en aan welke voorwaarden een weekendverblijf zelf moet voldoen. Een weekendverblijf is een vast of verplaatsbaar verblijf dat op de grond een oppervlakte van ten hoogste 60 m² mag beslaan. Het kan dus gaan om een caravan, een woonaanhangwagen of een ander soortgelijk verplaatsbaar verblijf, of om een chalet, een bungalow, een huisje, een paviljoen of een ander soortgelijk niet verplaatsbaar bedrijf. Ook wordt weergegeven welke voorwaarden gelden voor een verkaveling van een weekendverblijfpark. Zo moet o.a. voorzien worden in een rioolnet waarop elk perceel is aangesloten en als dit net niet is aangesloten op het openbare net, moet het park zelf een installatie voor afvalwaterzuivering voorzien. Ieder perceel moet minimum 200 m² groot zijn, en het aantal percelen per hectare, berekend over het gehele eigendom, mag niet minder dan 15 en niet meer dan 35 bedragen. Betreffende weekendhuisjes en de permanente bewoning ervan zijn twee conflicterende, wettelijke bepalingen van toepassing; de bepalingen vanwege stedenbouw die permanente bewoning buiten de woongebieden uitsluiten en het K.B. van 1992 dat de voorlopige domiciliëring in gemeentelijke bevolkingsregisters regelt. De inschrijving in het bevolkingsregister is een federale verplichting, waar een gemeentebestuur niet onderuit kan. Bij veel burgers heerst echter de misvatting dat uit een inschrijving in het bevolkingsregister een automatisch woonrecht zou voortvloeien, terwijl het een louter administratieve maatregel is die geenszins de overtreding ongedaan maakt.



31

Decreet op openluchtrecreatieve verblijven Het decreet van 03.03.93 houdende het statuut van terreinen voor openluchtrecreatieve verblijven heeft tot doel een kwaliteitsvol en voldoende aanbod van campingterreinen en weekendverblijfparken voor verblijfsrecreatie en vrijetijdsbesteding in Vlaanderen te realiseren. Dit heeft onder meer tot gevolg dat er een einde moet komen aan de permanente bewoning van deze terreinen. Onder openluchtrecreatieve verblijven wordt verstaan (decreet, art.2 §1): Tent, caravan, mobilhome, kampeerauto, woonauto of iedere andere verblijfsvorm die niet ontworpen is om als vaste verblijfsplaats te dienen of niet als dusdanig gebruikt wordt en waarvoor een vergunning nodig is overeenkomstig art.44 van de wet van 29 maart 1962 houdende organisatie van de ruimtelijke ordening en stedenbouw. Chalet, bungalow, huisje, paviljoen of iedere andere verblijfsvorm die niet ontworpen is om als vaste woonplaats te dienen of niet als dusdanig wordt gebruikt en waarvoor een vergunning vereist is overeenkomstig art.44 van de wet van 29 maart 1962 houdende organisatie van de ruimtelijke ordening en stedenbouw. Onder terrein voor openluchtrecreatieve verblijven wordt verstaan: ieder terrein waarop ten minste drie verblijven staan of kunnen staan zoals bedoeld in art.2 §1 en dat ingericht is met het oog op of bestemd is voor openluchtrecreatieve verblijven. Voor de aflevering van een nieuwe exploitatievergunning geldt, vanuit de nieuwe kampeerwetgeving, het verbod op permanent wonen. Bovendien dient elk terrein te beschikken over een attest van brandveiligheid, overeenkomstig de bepalingen van het Besluit van de Vlaamse Regering van 8 maart 1995 tot vaststelling van de specifieke normen inzake brandveiligheid op de openluchtrecreatieve verblijven, gewijzigd bij Besluit van Vlaamse Regering van 24 juli 1996. Vergunde terreinen voor openluchtrecreatieve bedrijven kunnen tenslotte enkel voorkomen in gebieden waar deze volgens de wet op de stedenbouw en ruimtelijke ordening zijn toegelaten. In principe zijn dit de gebieden met de stedenbouwkundige bestemming: recreatiegebied en verblijfsrecreatiegebied.

5.7

Sectoraal juridisch kader m.b.t. ontginningen Oppervlaktedelfstoffendecreet Het decreet van 4 april 200313 betreffende de oppervlaktedelfstoffen legt de juridische basis voor het toekomstig ontginningsbeleid van de in Vlaanderen voorkomende oppervlaktedelfstoffen. Het oppervlaktedelfstoffendecreet tracht de maatschappelijke en economische noden te verzoenen met de milieutechnische en ruimtelijke eisen van de bestaande regelgeving. Het beleid en beheer van de oppervlaktedelfstoffen heeft als basisdoelstelling om op een duurzame wijze te voorzien in de behoefte aan oppervlaktedelfstoffen. In uitvoering van het decreet van 4 april 2003 werd op 26 maart 200414 een Besluit van de Vlaamse regering uitgevaardigd houdende regels tot uitvoering van het oppervlaktedelfstoffendecreet. Het decreet voorziet in bepalingen die toelaten om de behoefteplanning te structureren via algemene en bijzondere oppervlaktedelfstoffenplannen, die de afdwingbaarheid van een optimale ontginning binnen ontginningsgebieden mogelijk maken, die het gebruik van secundaire grondstoffen en alternatieve materialen bevorderen, de milieuhygiënische kwaliteit van de delfstoffen garanderen en de realisatie van de nabestemming, via een opgelegde eindafwerking, vergemakkelijken. Oppervlaktedelfstoffenplannen Voor wat betreft de oppervlaktedelfstoffenplannen gaat de wetgever uit van ontwikkelingsperspectieven voor een termijn van minimaal 25 jaar. De plannen bevatten volgens het decreet acties voor de komende 5 jaar zodat ze een basis vormen voor de sectorale voorstellen inzake ruimtelijke ordening en mee de basis zijn voor de opmaak van andere specifieke beleidsplannen.

13 14

32

B.S. 25 augustus 2003, inwerking getreden op 8 juli 2004 B.S. 28 juni 2004, inwerking getreden op 8 juli 2004




Optimale ontginning Om een optimale ontginning in ontginningsgebieden mogelijk te maken, kan de ontginner een ontginningsmachtiging vragen, indien een eigenaar of houder van zakelijke rechten de toestemming tot ontginning van percelen zou weigeren. Zulke ontginningsmachtiging is volgens het decreet een administratieve of ministeriële beslissing waarbij de aanvragende onderneming tijdelijk het recht krijgt om percelen, die eigendom blijven van de oorspronkelijke eigenaars, te ontginnen op voorwaarde van het verkrijgen van de nodige vergunningen. De machtiging eindigt bij de oplevering van de eindafwerking. Naast de ontginningsmachtiging kan de Vlaamse regering (op voordracht van de minister) ook overgaan tot onteigening ten algemene nutte op verzoek, op naam en voor rekening van de aanvragende onderneming, indien de optimale en rationele ontginning in het ontginningsgebied van de betrokken aanvrager in gevaar komt. Het vruchtgebruik, lopende overeenkomsten van pacht, gebruik en huur (met uitzondering van handelshuur en woninghuur) kunnen volgens het oppervlaktedelfstoffendecreet ieder ogenblik beëindigd worden om de betreffende percelen te kunnen gebruiken voor hun ontginningsbestemming. Eindafwerking en financiële zekerheid Om een realisatie van eindafwerking van een zone te verzekeren dient de vergunninghouder de nodige financiële zekerheden te stellen. Certificaat van herkomst Primaire oppervlaktedelfstoffen, dwz oppervlaktedelfstoffen die aan de natuurlijke samenstelling beantwoorden en die afkomstig zijn uit een milieuvergunningsplichtige ontginning in ontginningsgebied, ressorteren juridisch gezien niet onder het Vlarebo of Vlarea. Deze delfstoffen waren voorheen niet aan enige normering onderhevig. Door het oppervlaktedelfstoffendecreet zal een certificaat van herkomst afgeleverd kunnen worden indien de primaire oppervlaktedelfstoffen beantwoorden aan een natuurlijke samenstelling vastgelegd in het Besluit van de Vlaamse regering van 26 maart 2004. Milieu – en stedenbouwkundige vergunningen Zoals uit hetgeen hoger wordt gesteld kan worden afgeleid, zullen voor de uitbating van een ontginning zowel een milieuvergunning (cfr. VLAREM rubrieken) als een stedenbouwkundige vergunning noodzakelijk zijn.



33

6

Sectorale studies en beleidsdocumenten

6.1

Studies en beleidsdocumenten specifiek m.b.t. het kanaal Rijkevorsel: Visie op de ontwikkeling van het kanaal Ter voorbereiding van haar GRS werd door de gemeente Rijkevorsel de opmaak van een ‘visie op de ontwikkeling van het kanaal’ uitbesteed aan Stramien. De studie dd. november 1998 bevat de volgende relevante visie-elementen (verkorte weergave): Visie en concepten VAN WATERGEBONDEN NAAR WATERVERBONDEN ACTIVITEIT Behoud huidige gabariet / aandacht voor de transportfunctie kanaal Klemtoon op regionaal toerisme en zachte recreatie Relatie leggen met natuurgebied en open ruimte BEHOUD VAN INDUSTRIEEL ERFGOED Kanaal en bruggen / Hergebruik infrastructuur / Kleiputten / Aandacht voor de beeldwaarde COMPLEMENTAIRE FUNCTIES Verbreding van het aanbod / Milieu- en natuurontwikkeling / Industrie/KMO/nijverheid Concept, ruimtelijke vertaling visie HET KANAAL ALS STRUCTUREREND ELEMENT Lineair systeem Systeem dwarsrelaties Kamers met eigen identiteit SINT-JOZEF, WONEN AAN HET WATER Scharnierpunt voor streektoerisme Doorgaande verbinding naar Beerse Overleg Rijkevorsel moet de kaart trekken van het regionaal Toerisme en pleit regionaal overleg (onder meer met de Turnhout, ontwikkeling projecten grenslandschap Taxandria, voorbeeld jachthaven Turnhout).

6.2

Studies en beleidsplannen m.b.t. de sector mobiliteit

6.2.1

Mobiliteitsplannen (MOB) MOB Vlaanderen De basisdoelstellingen van het mobiliteitsplan Vlaanderen zijn de volgende: – het vrijwaren van de bereikbaarheid: op een selectieve wijze de bereikbaarheid van de economische knooppunten en poorten waarborgen; – het garanderen van de toegankelijkheid: op een selectieve manier iedereen in Vlaanderen de – mogelijkheid bieden zich te verplaatsen; – het verbeteren van de verkeersveiligheid: de verkeersonveiligheid in Vlaanderen terugdringen

34



II Planningscontext 6 Sectorale studies en beleidsdocumenten

– – – –

met het oog op een wezenlijke vermindering van het aantal verkeersslachtoffers; het verbeteren van de verkeersleefbaarheid: ondanks de toenemende mobiliteit de verkeersleefbaarheid verbeteren; het terugdringen van de schade aan natuur en milieu.

MOB Dessel Gemeente Dessel beschikt nog niet over een conform verklaard Mobiliteitsplan. MOB Retie Wegencategorisering Lokale weg I – N123 (richting Postel over het kanaal, parallel aan de E34). – N118 (Retie-Dessel) Overige wegen worden geselecteerd als lokale verzamelwegen erfontsluitingswegen (lokale weg III).

(lokale

weg

II)

en

MOB Arendonk Wegencategorisering Lokale weg I: – N139 – N118 – Bergen/Schuttersstraat/Hokken De overige wegen worden geselecteerd als lokale verzamel/ontsluitingswegen (lokale weg II) en erfontsluitingswegen (lokale weg III). Bovengemeentelijk MOB Turnhoutse (Turnhout-Beerse-Vosselaar) Wegencategorisering Lokale weg I: – N12 – N124 – Ontsluitingsroutes voor industrieterrein Turnhout-Zuid Overige wegen worden geselecteerd als lokale verzamel/ontsluitingswegen (lokale weg II) en erfontsluitingswegen (lokale weg III) Gewenste route voor zwaar verkeer De Nijverheidsstraat en de Kanaaldijk worden hierbij als industriële gebiedsontsluitingswegen (lokale weg III) gecategoriseerd. In het centrum van Weelde wordt een tonnenmaatbeperking ingevoerd om doorgaand vrachtverkeer te werken. MOB Beerse Wegencategorisering Lokale weg I: – – – –

N 132 (Bisschopslaan – Gasthuisstraat – Heilaarstraat – Merksplasseweg) Vredestraat – Vrijwilligersstraat – Peerdekensstraat N104 – Zilvereinde – Kerkstraat – Statiestraat – Hei-einde Sint-Corneliusstraat – Schransdriesstraat – Rijkevorselseweg.



35

Overige wegen worden geselecteerd als lokale verzamel/ontsluitingswegen (lokale weg II) en erfontsluitingswegen (lokale weg III). MOB Rijkevorsel Wegencategorisering Lokale weg I: – N131 Overige wegen worden geselecteerd als lokale verzamel/ontsluitingswegen (lokale weg II) en erfontsluitingswegen (lokale weg III). MOB Brecht Wegencategorisering Lokale weg I: – N131 – N153 – N117 Overige wegen worden geselecteerd als lokale verzamel/ontsluitingswegen (lokale weg II) en erfontsluitingswegen (lokale weg III). Gewenste route voor zwaar verkeer Twee wegen worden als industriële gebiedsontsluitingswegen geselecteerd, met name HoutstraatVaartkant links en Heihofke-Oostmalsebaan. MOB Schoten Wegencategorisering Lokale weg I: – Zie GRS Schoten Overige wegen worden geselecteerd als lokale verzamel/ontsluitingswegen (lokale weg II) en erfontsluitingswegen (lokale weg III). Synthese van de wegencategorisering en verkeerskundige projecten Op deze synthesekaart is, in eerste instantie, de wegencategorisering vanuit het structuurplanningsniveau weergegeven, aangevuld met de wegencategorisering vanuit de betrokken mobiliteitsplannen. Het tweede luik bevat de verkeerskundige acties, zoals geformuleerd in de structuurplannen, mobiliteitsplannen en relevante uitvoeringsplannen.

6.2.2

Streefbeeldstudies Streefbeeldstudie N12415 Randvoorwaarden bij het ontwikkelen van de concepten zijn: – het vrijwaren van de structuurbepalende elementen van de Open Kempen – leefbaarheid en veiligheid, in het bijzonder in de kernen Hoogstraten, Wortel en Merksplas – streven naar multimodale aanpak Vanuit deze randvoorwaarden worden scenario’s onderzocht: N124 als secundaire weg (scenario 1) of N124 als lokale weg (scenario 2) (zie Tabel 6.)

15

Mobiliteitsstudie voor de rol van de N124 voor de omgeving en de ontsluiting van het kleinstdelijk gebied Hoogstraten, conceptnotaaanzet concepten (Langzaam Verkeer, januari 2004)

36




Tabel 6: Overzicht van de ruimtelijke ontwikkelingen en verkeersinfrastructuur in de 2 scenario’s Scenario 1, N124 als secundaire weg

Scenario 2, N124 als lokale weg

Verdere ontwikkeling Duni: uitbreiding (2ha) en verdichten (bouwen in de hoogte) Uitbreiding KMO Merksplas (5ha) in buurt van N124 Kolonie Wortel: naast wonen ook bovenlokale culturele / recreatieve functie met zeker verkeersaantrekkend effect Uitbreiding Sint-Jozefziekenhuis

Geen verdere ontwikkeling Duni op locatie Groot Veld

Aanleg zuidelijke omleiding Hoogstraten

Herinrichting N124 in Hoogstraten (Gelmelstraat) en aanpassing kruispunt met N14 (Vrijheid) Ontsluiting watergebonden bedrijvigheid Beerse naar E34 (op-/afrit 22): aanleg nieuwe westelijke brug

Nieuwe ontsluitingsweg vanaf kanaalzone Beerse in oostelijke richting (naar N124 of R13 west) Spreiding van verkeer over twee routes (bestaande doortocht en Mertensstraat Leeststraat) Doortocht Wortel en Merksplas: aanleg aanliggend verhoogde fietspaden

Merksplas: ruimte voor (startende) bedrijven in centrum (b.v. bedrijfsverzamelgebouw) Kolonie Wortel: wonen en lokale ondersteunende functies (kruidenier, feestzaal…) Geen uitbreiding ziekenhuisactiviteiten centrum Turnhout)

Sint-Jozef: concentratie in Sint-Elisabethziekenhuis

van (nabij

Concentratie van verkeer op bestaande (her in te richten) doortocht Doortocht Wortel en Merksplas: gemengd verkeer is mogelijk

Scenario 1 houdt dus rekening met een nieuwe ontsluiting van de kanaalgebonden bedrijvigheid in Beerse. Ruimtelijk streefbeeld R13-N12-N19-N132-N140 Ring van Turnhout en omgeving16 De visie- en conceptelementen zijn voorlopig, gelet de stand van het proces. Onderstaand schema geeft een voorlopig beeld van de gewenste ruimtelijke structuur cf. de starten conceptnota.

N1

N1 R1 N1

N1

N1

16

starten conceptnota november 2003- Administratie Wegen en Verkeer



37

Bij deze visie staan volgende doelstellingen voorop: – – – – –

6.2.3

versterking van groene vingers concentraties van verstedelijking langs zuidelijk ringgedeelte en doortocht N12 Vosselaar aanpak knooppunten E34 ontsluiting industrie ontsluiting woongebieden

Fietsroutenetwerken Het deeltraject van het kanaal tussen Schoten en Turnhout is een functionele hoofdroute en ontsluit alle bedrijvenzones aan het kanaal. Tevens maakt het volledig traject van het kanaal onderdeel uit van het toeristisch-recreatief fietsroutenetwerk (fietsknooppuntennetwerk). Over het hele traject zijn verschillende functionele alsook toeristisch-recreatieve dwarsende fietsbewegingen aanwezig: zie kaart “Bestaande LV-structuur”.

6.2.4

Haalbaarheidsstudie alternatief openbaar vervoer Kempen17 In deze studie is een integraal totaalplan uitgewerkt voor een busnetwerk dat in de daluren niet alleen de basismobiliteit op gemeentelijk niveau garandeert, maar ook voor de gehele streek. Dit plan is gebaseerd op een hiërarchisch systeem met drie lagen van lijnbussen: – Snelbussen: Deze bussen zorgen voor de directe verbinding tussen de knopen A (nationaal) en B (provinciaal). In principe doen deze lijnen dus geen tussenliggende haltes aan, zodat de commerciële snelheid hoog blijft. De primaire taak van de snelbusverbindingen bestaat erin het IR-net van de spoorweg te vervolledigen op relaties waar geen treindiensten voorhanden zijn. – Verbindend streeknet: Dit diagonaal netwerk van buslijnen vormt rechtstreekse verbindingen tussen de grote kernen in de streek. Onderweg volgen ze een relatief rechtlijnige route en hebben ze betrekkelijk weinig tussenstops. Hierdoor kan een hoge commerciële snelheid worden bereikt en wordt de regio met een minimale reistijd ontsloten. – Gebiedsontsluitend netwerk: De buslijnen van dit netwerk geven aansluiting op een halte van het verbindend busnet van de eerste laag. Dit hiërarchisch systeem sluit aan de bovenkant aan op het spoorwegnet en aan de onderkant wordt het aangevuld met vraagafhankelijke systemen. Zowel juridisch als technisch bleek het haalbaar om dit nieuwe netwerk te implementeren. Voor de uitvoering ervan wordt echter een aantal inspanningen gevraagd van alle betrokken actoren.

6.3

Studies en beleidsdocumenten in de sector toerisme en recreatie Beleidsplan waterrecreatie en watertoerisme van de waterwegen en kust in Vlaanderen In het beleidsplan van AWZ zijn enkele principes weergegeven die bouwstenen vormen voor de beleidsvoornemens voor geheel Vlaanderen: – – – – – –

17

38

harde recreatie de zachte recreatie niet laten verdrukken; in redelijkheid coëxistentie zoeken met andere maatschappelijke functies waterwegen; verbeteren integratie wateractiviteiten en walactiviteiten; uniformere en transparantere regelgeving en dienstverlening; betere communicatie met en binnen de sector; zinvolle (promotionele) ondersteuning bieden aan de sector.

Eindrapport, voorjaar 2002, in opdracht van IOK




Daarnaast zijn enkele strategische beleidsvoornemens geformuleerd met als onderligger dat de sector (meer) als volwaardig partner in besluitvorming behandeld moet worden. Deze zijn als volgt: – – – – –

stimuleren van recreatief medegebruik, voornamelijk functioneel; optimaliseren van met name fysieke netwerkvorming; door de overheid scheppen van voorwaarden voor toekomstgerichte ontwikkeling; profileren en promoten van mogelijkheden in binnen- en buitenland; intensiveren van multidisciplinaire samenwerking met en binnen de sector en creëren van duidelijke aanspreekpunten. Hiervan afgeleid worden voorts principes die bij de beleidsimplementatiefase vooral toegepast moeten worden. Zij dienen de participatie in de planvormingfase te vergroten. Vlaamse Regering: Beleidsnota Toerisme 2004-2009 Door van de Vlaamse minister van Bestuurszaken, Buitenlands Beleid, Media en Toerisme, Geert Bourgeois, is in deze beleidsnota een verdere invulling en uitwerking gegeven van het regeerakkoord. De beleidsnota heeft als titel: “Kwaliteitswerk voor een kwaliteitsbeleving van bestemming Vlaanderen”. Het Regeerakkoord biedt voor deze beleidsnota volgende ankerpunten: – meer ondernemen en meer werkgelegenheid maar wel gerichte en volwaardige productontwikkeling, marketing van Vlaanderen als toeristische bestemming en samenwerking met alle toeristische actoren; – ruimte voor efficiënt toeristisch ondernemen met rechtszekerheid, laagst mogelijk administratieve lasten en geïntegreerde vergunningen; – als publieke sector een partner zijn bij ondersteuning van steden in hun initiatieven welke leiden tot commercieel-economisch bevorderende effecten; – het bevorderen van synergieën met andere sectoren om samen de doelstellingen van het Regeerakkoord waar te maken. – het toegankelijker, bereikbaarder en verstaanbaarder maken van de overheid; – specifieke aandacht voor Brussel in de functie van toegangspoort voor het ontdekken van Vlaanderen, knelpunten oplossen en de impact van het Vlaamse beleid in Brussel versterken; – de erkenning dat ‘vakantie’ een recht voor iedereen is. Dit houdt ook in de werkzaamheidsgraad te verhogen en goed flankerend beleid ontwikkelen. – Vlaanderen als kwaliteitsvolle toeristische bestemming op de internationale kaart zetten; – het neerzetten van de toeristische bestemming door de identiteit, het karakter van de bestemming in alle duidelijkheid te uiten. De beleidsvisie schetst de strategische bouwstenen voor het Vlaams beleidskader inzake toerisme voor de periode 2004-2009: ‘Het in de diepte maximaliseren van het toeristisch rendement, door Vlaanderen als kwaliteitsbestemming op de kaart te zetten. Het toerismebeleid loopt in directe samenwerking met alle betrokken actoren en met volgehouden ruimte voor efficiënt en duurzaam toeristisch ondernemen.’ De strategische doelstellingen voor toerisme zijn: – toeristische troeven in binnen- en buitenland actief vermarkten, het rendement maximaliseren en bijdragen tot de imagovorming van Vlaanderen; – het toeristisch product marktgericht, kwaliteitsvol en duurzaam ontwikkelen; – gunstige voorwaarden scheppen voor een efficiënte en productieve ontwikkeling van de sector; – toerisme in Vlaanderen toegankelijk maken voor iedereen in Vlaanderen; – het belang van toerisme voor Vlaanderen breed uitdragen – Brussel meer profileren in de ontwikkeling en de promotie van het Vlaams toeristisch product. Toerisme Vlaanderen (vanaf 01.0.1.04: IVA Toerisme Vlaanderen) Toerisme Vlaanderen is opgericht om het beleid van de Vlaamse Regering aangaande toerisme op te volgen. De belangrijkste taken die hiertoe uitgevoerd worden zijn: – promotie en marketing in binnen en buitenland van het toeristische product Vlaanderen; – ondersteuning bieden aan de toeristische sector bijvoorbeeld door financiële steun, productontwikkeling en kwaliteitsbewaking;



39

– uitbouwen van het toeristisch product, onder andere door ondersteuning bij vernieuwing van (fysieke) infrastructuur. – vanaf 1 januari 2004 start tengevolge van de bestuurlijke hervorming Beter Bestuurlijk Beleid, het intern verzelfstandigd agentschap “IVA Toerisme Vlaanderen”. In jaarlijkse beheersovereenkomsten zullen de krachtlijnen en de beleidskeuzes vastgelegd worden. Naast de nieuwe samenwerkingsvorm op bestuurlijk vlak, zal ook de samenwerking met de besturen van provincies en gemeenten en de sector opnieuw gedefinieerd worden. Bovenstaande betekent een herformulering van de taken en opdrachten: – het verhogen en bewaken van de kwaliteit binnen het toeristisch en recreatief aanbod in Vlaanderen; – het geven van impulsen aan het toerisme via subsidies, het opzetten van proef -en hefboomprojecten en via participatie in PPS; – het voeren van een marketingbeleid voor toeristisch Vlaanderen in zowel binnen -als buitenland. Strategisch Plan Antwerpse Kempen In november 2002 is een strategisch beleidsplan gemaakt voor toerisme en recreatie in de Antwerpse Kempen. Toerisme Provincie Antwerpen en Toerisme Vlaanderen hebben hierin een aantal belangrijkste uitgangspunten geformuleerd: Toerisme Provincie Antwerpen en Toerisme Vlaanderen In november 2002 is een strategisch beleidsplan gemaakt voor toerisme en recreatie in de Antwerpse Kempen. Toerisme Provincie Antwerpen en Toerisme Vlaanderen hebben hierin een aantal belangrijkste uitgangspunten geformuleerd: – – – –

toerisme en recreatie hebben een belangrijke maatschappelijke relevantie; de ontwikkeling van toerisme en recreatie moet een duurzaam karakter hebben; toerisme en recreatie moeten openstaan voor alle bevolkingsgroepen; het regionaal strategisch beleid op gebied van toerisme en recreatie moet subsidiair zijn aan dat van andere bestuurslagen; – toerisme en recreatie vormen een drager voor samenwerking over de grenzen van administraties en besturen heen. Teneinde het toeristisch-recreatieve aanbod doelen marktgericht te ontwikkelen, hanteert TPA reeds lang het instrument van strategische planning. Voor de professionele uitbouw van de toeristisch-recreatieve sector, is op basis van een visie en missie een strategie voor de komende jaren uitgestippeld. Deze bestaat uit een vijftal p’s: – positionering van de regio; – promotie op maat van de klanten; – productvernieuwing van de sector; – professionalisering van de sector; – partnerschap tussen de actoren. Meer specifiek richting het Kanaal DTS, wordt aangaande de ontwikkeling van de toervaart ingezet op een Kempenlus (Kanaal DTS- Albertkanaal-Kempisch Kanaal). De aantrekkingskracht hiervan zou verhoogt worden indien dit opgenomen wordt in een groter netwerk. Toerisme Provincie Antwerpen Door TPA is met betrekking tot het Kanaal DTS enkele specifieke elementen geformuleerd: – het Kanaal DTS wordt gezien als basis en een soort as voor lange afstandsbewegingen; – het heeft een belangrijke verbindende en ontsluitende functie; – het gebruik zal geregeld moeten worden in functie van de verschillende doelgroepen. De verschillende functies en gebruikers dienen in gezamenlijkheid het kanaal te benutten met begrip en respect voor elkaars wensen en belangen; – wandelen fietsinfrastructuur moet netwerkvormend zijn, waarbij fietsverbindingen voor lange afstandsfietsen bij voorkeur gesitueerd worden langs bestaande infrastructuren;

40




– het kanaal en de kanaalboord zijn op recreatief vlak een grote troef met betrekking tot vele verschillende toeristisch-recreatieve functies; – de landschappelijke betekenis van het kanaal moet gevrijwaard blijven; – er dient voldoende aandacht te gaan naar de ontwikkeling van natuur in combinatie met toeristisch-recreatieve infrastructuren. Dit kan landschapherstellend werken en de belevingswaarde verhogen; – infrastructuur rond vaartoerisme moet planmatig gerealiseerd worden teneinde consensus onder betrokkenen te bereiken. Weekendverblijven Op 30/3/2000 werd door het Vlaams Parlement een resolutie aanvaard die de Vlaamse Regering verzocht een beleidsplan betreffende weekendverblijven voor te leggen voor einde 2000. Begin juli 2002 maakte minister Dirk Van Mechelen het beleidsplan ‘Problematiek Weekendverblijven’ bekend. Dit beleidsplan zou nog besproken worden in de commissie Leefmilieu en Ruimtelijke Ordening van het Vlaams Parlement. De gemeenten krijgen in het beleidsplan een bijzondere taak toegewezen. Onder de coördinatie van de provincie, zullen zij verplicht worden een inventaris weekendverblijven op te stellen. Voor de weekendverblijven wordt dus een specifieke regeling uitgewerkt, waardoor ze buiten het bestek van deze studie vallen. Geluidsintensieve sporten De oplossing tot de problematiek van de geluidsintensieve sporten is een provinciale bevoegdheid en werd in het Ruimtelijk Structuurplan van de Provincie Antwerpen doorgeschoven naar de uitvoeringsfase. Voorafgaandelijk wou de provincie een overzicht van knelpunten en potenties en een behoeftestudie opmaken. De begin oktober 2003 door de Bestendige Deputatie van de provincie Antwerpen aangeduide crossterreinen die in aanmerking komen om uitgebouwd te worden als permanent crossterrein liggen niet binnen de invloedssfeer van het Kanaal DTS. Geplande en lopende projecten Rond het Kanaal DTS zijn verschillende projecten in voorbereiding of in uitvoering welke van invloed kunnen hebben op (de veranderingen in) de ruimtelijke structuur. Aangezien dit van invloed kan zijn voor de verdere visievorming en uitwerking van het ontwikkelingsperspectief van het Kanaal DTS, zullen deze meegenomen worden. Een aantal relevante en belangrijke projecten zijn: – diverse Interreg-projecten met als doel het watertoerisme een impuls te geven, onder andere door voorzieningen te verbeteren: – grensoverschrijdend Watertoerisme: (Interreg I, 1997-2000) waarbij met name projecten gerealiseerd werden in Mechelen (jachthaven), Lier (passantensteiger) en Herentals (kwaliteitsverbetering jachthaven). Relevant voor deze studie is de aanleg van afmeervoorzieningen voor jachten in Brecht en Mol. – toervaren Benelux-Middengebied (Interreg II, 1999-2001) waarbij projecten gerealiseerd in Antwerpen en Massenhoven-Zandhoven (jachthavens), Klein-Willebroek, Boom (waterrecreatiecentrum), Maasmechelen (passantenhaven) en Riemst (jachthaven); – beleef het water (Interreg III 2000-2006) kwalitatief verbeteren van infrastructuur en promotie van het toeristisch aanbod. Er werd een promotieplan ontwikkeld van waaruit veel promotiemateriaal ontstaan is (bijvoorbeeld een vaargids, vaarkaart en website). – het natuurproject ‘Collateur’ langs het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten. – de provincie werkt vrijwel continue aan een provinciaal fietsrouteplan. De bedoeling is te komen tot een samenhangend en gebiedsdekkend netwerk van bovenlokale verbindingen tussen de belangrijkste bestemmingen. Belangrijke principes bij de uitbouw van dit netwerk zijn de hiërarchische opbouw, de uniforme bewegwijzering en de complementariteit met het recreatief netwerk. – het provinciaal fietsknooppuntennetwerk In de gehele Antwerpse Kempen wordt momenteel een zeer uitgebreid fietsroutenetwerk aangelegd. Het totale netwerk omvat per mei 2005 maar liefst 2.500 kilometer. Dit is in twee



41

richtingen bewegwijzerd met borden en nummers. In totaliteit kan men dus over 5.000 kilometer fietsroutes beschikken. Dit netwerk dient provinciedekkend te zijn tegen de zomer van 2006. Strategisch Plan Antwerpse Kempen In november 2002 is een strategisch beleidsplan gemaakt voor toerisme en recreatie in de Antwerpse Kempen. Toerisme Provincie Antwerpen en Toerisme Vlaanderen hebben hierin een aantal belangrijkste uitgangspunten geformuleerd:

6.4

Beleidsplannen m.b.t. de sector natuur

6.4.1

Provinciaal Natuurontwikkelingsplan (PNOP) Het Provinciaal Natuurontwikkelingsplan (PNOP) geeft onder meer invulling aan de gewenste natuurlijke structuur van het Structuurplan van de provincie Antwerpen. Het PNOP bevat een inventaris, een beleidsvisie en een actieplan. Als uitgangspunt hanteert de provincie volgende slagzin: “Bescherming, herstel, ontwikkeling en duurzaam gebruik van natuur, bos, natuurlijk milieu en landschap vanuit en als noodzaak voor een duurzame samenleving.” Deze uitgangspunten vormen de basis voor een beleidsvisie, die uiteenvalt in verschillende deelfacetten: een beleid gericht op ecologische kwaliteit, een gebiedsgericht beleid, een soortenbeleid, een doelgroepenbeleid. Hierin zijn ondermeer de beleidsonderdelen m.b.t. ontsnippering en inrichting van natuurverbindingsgebieden relevant voor het kanaal. De beleidsvisie wordt vertaald in een actieplan. Daarbij wordt ondermeer een prioriteitenlijst opgemaakt van de natuurverbindingsgebieden door vergelijking met de (gewenste) kaartlagen VEN, verweving, speciale beschermingszone en groengebied volgens gewestplan. Op die manier wordt een onderscheid gemaakt tussen natuurverbindingsgebieden die aanvullend of ‘vrij’ (t.o.v. hoger genoemde wensstructuur) zijn en degene die niet opportuun omdat ze er reeds binnen vallen. Natuurverbindingsgebieden 29, 30, 31, 32 op het Kanaal DTS behoren tot de ‘aanvullende’. Een andere relevante actie m.b.t. het kanaal is de coördinatie van de uitwerking stadsrandbos Antwerpen.

6.4.2

Studie Stadsrandbos Antwerpen In opdracht van AMINAL, Bos & Groen en de provincie Antwerpen werd een studie· uitgevoerd naar de mogelijke ontwikkeling van een stadsrandbos rond Antwerpen. De studie behandelt enerzijds het zuidelijke, schaars beboste deel en anderzijds het noordelijk, rijk beboste deel. Relevant voor het kanaal is het tweede deel dat betrekking heeft op het gebied ten noorden van het Albertkanaal. De studie bevat voor dit gebied met een reeds hoge bosindex (27 %) een structuurvisie en implementatieplan ter ontsnippering van de noordelijk bosgordel. Uitgangspunten zijn: – meer recreatief bos door enerzijds aankoop van bos en stimuleren van openstelling van privébos. – ontsnippering van het bestaand bos, door bebossing of versterking van het landschap – verhogen recreatieve waarde en toegankelijkheid Deze principes worden gebiedsgericht vertaald voor een 8tal visiegebieden. In het implementatieplan worden, telkens per visiegebied, maatregelen voorgesteld i.f.v. recreatieve en ecologische ontsnippering. Doorheen de studie en ter ondersteuning van de doelstellingen en de uitgangspunten worden tevens ontwikkelingsperspectieven voor (de omgeving van) het Kanaal DTS en de Antitankgracht geformuleerd. Relevant zijn ondermeer: – de antitankgracht als belangrijk element in de ontsnipperingsstrategie: er dient gestreefd naar padverbetering en verbetering van bebording. – Aankoopbeleid: ten zuiden van het Park van Brasschaat wordt een zone bos (Michielsens) aangekocht die voor verbinding zorgt met het Kempisch kanaal. Via het Kempisch kanaal staat het Peerdsbos-Park Van Brasschaat in verbinding met meer oostwaartse boscomplexen.

42




– Openstelling bos: – Openstelling Strook bos langsheen Antitankgracht en Kempisch kanaal ter hoogte van kasteel Botermelk en La Garenne in functie van verbinding Klein Schijn - Kempisch kanaal – Klein Schijn – De rol van het kanaal in het recreatieve en ecologische ontsnippering: – het Kempisch kanaal heeft een belangrijke recreatief geleidende functie. Bovendien kruist het met de Antitankgracht. Ook hier moet het concept van netwerking aangeven hoe bossen het best te bereiken zijn. Langsheen het Kempisch kanaal dienen bestaande bomenrijen te worden geaccentueerd door de tussenliggende schrale gebieden te versterken met inheemse > bomenrijen. – Een overgang over het Kempisch kanaal ter hoogte van het bos van de bossen van de Brechtse Heide is wenselijk. – Er dient een recreatieve koppeling te gebeuren tussen Kempisch Kanaal en Anti-tankkanaal – ter ondersteuning van het ontsluitingsconcept: Het Kempisch kanaal heeft reeds een belangrijke – recreatieve functie. De geleiding (via netwerking) ten aanzien van toegankelijke bossen dient te worden aangegeven.



43

6.4.3

Studie “Voorstellen Scheepvaart“

tot

ontsnippering

van de

kanalen van

NV

De

In opdracht van AMINAL afdeling Natuur wordt door Econnection een studie uitgevoerd die onderzoekt welke maatregelen genomen kunnen worden om de ecologische (horizontale) relaties op en rond het kanaal te verbeteren. Deze studie zit in eindfase. Op het Kanaal DTS zijn 12 ontsnipperingszones voorzien met telkens voorstel van inrichtingsmaatregelen, hetzij aanleg van bijkomende of herstel / onderhoud van bestaande uitstapplaatsen (Tabel 7). Tabel 7 overzicht van de ontsnipperingszones op het Kanaal DTS Lokalisatie

Ruimtelijke verbinding

Voorstellen

1

Km 0,2 – 7,5

Tussen bossen van Postel, natuurreservaat Ronde Put (oost) en Goor (west)

2

Km 7,5 – 9,3

Tussen natuurreservaat Hoge Moer (oost) en Reties Goor (west)

3

Km 10,0 – 11,0

Tussen beekvallei Wamp/Goorke (west) en Gagelbroek/Rode Del/Het Goor (oost)

4

Km 13,2 – 20,3

Tussen Arendonkse bossen (noord en zuid), Kijkverdriet (noord), Laksheide en natuurreservaat De Liereman (zuid)

5

Km 21,7 – 25,7

Tussen natuurreservaat Peerdsven (west), Dombergheide (noord), Werkendam (oost) en Meergoren (zuid)

6

Km 28,4 – 30,0

7

Km 36,0 – 37,1

8

Km 38,5 – 39,1

9

Km 42,5 – 44,5

10

Km 47,6 – 48,0

11

Km 49,4 – 53,2

12

Km 56,4 – 58,3

Tussen Meienbos/natuurreservaat Nova (noord) en Het Looi (zuid) Lokale natuurkern Kievitheide (zuid) en Abtsheide (noord) Lokale natuurkern Kievitheide (zuid) en Hof ter Looi en beekvallei Kleine Mark (noord) Lokale natuurkern Steenbakkerijen Lokale natuurkern Kooldriespark Overgangsgebied tussen de ecologische eenheden Brechtse heide (zuidoost) en Groot Schietveld (west) Tussen domein Botermelk (oost) en Gemeenteheide/Fort van Schoten (west)

Aanbrengen bijkomende uitstapplaatsen (beide zijden) vervanging bestaande uitstapplaatsen Aanbrengen bijkomende uitstapplaatsen (beide zijden) Vervanging bestaande uitstapplaats Aanbrengen bijkomende uitstapplaatsen (beide zijden) Vervanging bestaande uitstapplaats Aanbrengen bijkomende uitstapplaatsen (beide zijden) Herstel, vervanging en onderhoud bestaande uitstapplaatsen Aanbrengen bijkomende uitstapplaatsen (beide zijden) Herstel en onderhoud bestaande uitstapplaatsen Aanbrengen uitstapplaatsen (beide zijden) Aanbrengen uitstapplaatsen (beide zijden) Aanbrengen uitstapplaatsen (beide zijden) Aanbrengen zijden)

uitstapplaatsen

(beide

Aanbrengen uitstapplaatsen (LO) Aanbrengen zijden)

uitstapplaatsen

(beide

Aanbrengen zijden)

uitstapplaatsen

(beide

Bron: “Voorstellen tot ontsnippering van de kanalen van NV De Scheepvaart “ (ontwerp)

6.4.4

Bermbeheersplannen De Scheepvaart heeft recent bermbeheersplannen laten opmaken i.s.m. AMINAL afdeling Natuur. Deze beheersplannen zullen op korte termijn geïmplementeerd worden.

44




6.4.5

Gemeentelijke natuurontwikkelingsplannen Algemeen De meeste gemeenten beschikken over een GNOP (behalve Merksplas: enkel informatief deel). De GNOP’s dateren uit de periode 1993 – 1996 en werden opgemaakt in het kader van de milieuconvenantwerking, die toen voor het eerst van start ging. De GNOP’s bestaan uit een informatief deel (basisinventaris van de natuurwaarden in de gemeente) en een richtinggevend deel (beleidsvisie en/of actieplan). Belangrijke kanttekening is dat de GNOP’s sectorale plannen zijn, d.w.z. dat er geen volledige afweging is gebeurd t.o.v. de andere sectoren, zij het dat deze sectoren meestal wel vertegenwoordigd waren in de begeleidingscommissies. Die afweging is later wel gebeurd in het kader van het structuurplanningsproces, waarbij de visie-elementen m.b.t. natuur afgewogen werden t.o.v. die van andere sectoren. Concreet betekent dit dat de afgewogen en beleidsmatig gedragen richtinggevende elementen van een GNOP vandaag terug te vinden zijn in de respectieve structuurplannen (of ontwerpen). Wel bevatten de meeste GNOP’s zeer waardevolle informatie m.b.t. de natuurlijke structuur van de betrokken gemeenten. Enkel de GNOP’s van de gemeenten die het kanaal passeert zijn relevant. Tabel 8 geeft een overzicht. Tevens is aangeduid welke gemeenten na 1996 een actualisatie van hun GNOP hebben doorgevoerd (in het kader van de “samenwerkingsovereenkomst milieu”). Tabel 8: Overzicht van de GNOP’s Gemeente

Goedgekeurd GNOP

Auteurschap

Dessel Retie Mol Arendonk Ravels Oud-Turnhout Turnhout Beerse Merksplas Rijkevorsel Brecht Schoten

Ja Ja Ja Ja Ja (geen gegevens) Ja Ja Nee (enkel informatief) Ja (geen gegevens) Ja

IMD-IOK IMD-IOK gemeente IMD-IOK IMD-IOK


IMD-IOK PIH IMD-IOK IMD-IOK

Actualisatie ?

Ja: 2003

gemeente


45

III Historische schets

III

HISTORISCHE SCHETS Historische schets van de Kempische kanalen Reeds vanaf de 15e eeuw werden talrijke plannen en projecten ontworpen voor de aanleg van oostwest gerichte kanalen maar het duurde tot de 19e eeuw vooraleer de eerste Kempische kanalen tot stand kwamen. Onder de Nederlanders werd een eerste kanaal, maar dan als noord-zuidverbinding, gerealiseerd. De Fransen verrichten verbeteringswerken uit aan de Nete stroomafwaarts Herentals. De meeste kanalen werden in de periode 1840-1860 gerealiseerd. Het Kempisch Kanaal werd in 3 fasen voltooid: Bocholt-Dessel 1843-1844, Dessel-Herentals 1844-1846, Herentals-Antwerpen 18461856/59. Het Kanaal Dessel-Schoten werd in twee fasen aangelegd: 1847-1848 Dessel-Arendonk en 1856-1860 het tweede deel Arendonk-Schoten. In 1850 werd het Afwateringskanaal DesselArendonk, ook gekend als de ‘Collateur’, aangelegd (Vanhaute, 1992). De motieven voor de aanleg van de kanalen waren van economische aard (bij de vroegere niet gerealiseerde plannen betrof het vooral politiek-militaire doeleinden). Hoewel de scheepvaart hier één van was, overheerste in de aanlegperiode het argument van irrigatie van de voedselarme Kempische zandgronden met mineralenrijk Maaswater. Achteraf zou blijken dat het verhoopte agrarische gebruik geen echte doorbraak kende18, terwijl de opgang van de scheepvaart ver boven de verwachtingen uitsteeg. Het waterverbruik t.b.v. de irrigatie diende overige beperkt te worden vanwege het behoud van een voldoend hoog waterpeil en vanwege internationale verdragen. In de 20e eeuw nam de trafiek sterk toe en wijzigden de noden. Zo ontstonden er gemotoriseerde schepen (voordien werden de schuiten door mensen en paarden langs de zgn. jaagpaden voortgetrokken) en nam de grootte en de tonnenmaat toe. Daarom werd in de periode 1930-1939 het Albertkanaal aangelegd, deels bestaande uit nieuwe tracés, deels uit heraanleg van oude tracés. Inmiddels is het Albertkanaal uitgegroeid tot het belangrijkste kanaal in Vlaanderen. Later kreeg dit kanaal naast een scheepvaartfunctie een nieuwe functie bij, nl ruwwaterbron voor de drinkwaterproductie van de Antwerpse agglomeratie. In de naoorlogse periode is de trafiek op het Albertkanaal en de Kempense kanalen sterk toegenomen en namen de afmetingen en de tonnenmaat van de binnenschepen geleidelijk aan toe. Het Albertkanaal zorgde voor een sterke toename van de industrialisering in Limburg en de Antwerpse Kempen. Tal van bedrijven vestigden zich op bedrijventerreinen langs het Albertkanaal. De sterke toename van de trafiek en de duwvaart die in de jaren zestig haar intrede deed, noodzaakte een modernisering van het Albertkanaal (verbreding, bouw van duwvaartsluizen) die in de jaren zestig werd aangevat en thans nog altijd aan de gang is. Dit neemt niet weg dat de duwvaart op het Albertkanaal sinds de jaren zeventig een belangrijk aandeel van de trafiek inneemt. De aanpassings- en moderniseringswerken gaan vaak gepaard met ophogingen langs de kanalen. Vooral langs het Albertkanaal vestigen zich nieuwe industrieën op deze ophogingen. Ook op kleine schaal gebeurden er ophogingen omdat het overtollige gebaggerde slib gratis te verkrijgen was, waarvan enkele particulieren gebruik maakten (GELENS e.a. 1986) Historische schets van de kleiwinningen, steenbakkerijen en andere industrieën De aanwezigheid van kleiwinningen en steenbakkerijen in de Noorderkempen vindt zijn verklaring uiteraard in de aanwezigheid van ondiepe kleilagen in de ondergrond (Formatie van de Kempen), maar ook de aanleg van het Kempisch Kanaal zou hierin een belangrijke rol spelen. Reeds vóór de aanleg van de Turnhoutse zijtak van het Kempisch kanaal (1845) waren er beperkte kleiontginningen in de Noorderkempen maar deze waren relatief beperkt en meestal tijdelijk van aard. Vanaf 1845 en vooral na het doortrekken van het kanaal van Turnhout naar Antwerpen (18631874) verschijnen de eerste grote steenfabrieken en kleiontginningsputten. De totstandkoming van deze industriële complexen houdt dus niet enkel verband met de aanwezigheid van klei in de ondergrond maar ook de ligging van het kanaal, waarlangs de eindproducten (bakstenen, dakpannen) kunnen vervoerd worden. Chronologisch bekeken kunnen 3 periodes onderscheiden worden inzake de vestiging van steenfabrieken: 1847-1885, 1895-1900 en 1903-1907. De periode na de eerste Wereldoorlog vormt nog een bloeiperiode maar vanaf 1929 gaat de productie achteruit. Toch zijn vandaag nog 4 18

Door bevloeiing van gronden met kalkrijk Maaswater trachtte men de arme Kempische zandgronden interessanter te maken voor de landbouw. Op die manier ontstonden zogenaamde vloeiweiden. Ook vandaag nog zijn dergelijke bevloeiingssystemen, zij het in beperkte mate, operationeel.



47

steenbakkerijen actief langs het kanaal (GOM inventaris), in totaal goed voor een rechtstreekse tewerkstelling van ca 150 werknemers: nv Floren en Cie – Brecht, nv Terca Beerse (met vestigingen in Beerse en Rijkevorsel) en Terca Nova – Beerse. Brimo – Rijkevorsel heeft haar activiteiten enkele jaren geleden stopgezet. De kleiputten die verlaten werden en die niet gebruikt werden als afvalstortplaats of voor recreatieve doeleinden, hebben zich in de loop der jaren ontwikkeld tot specifieke biotopen met vaak hoge biologische waarde. Tegelijk ontstond hiermee vaak ook een ruimtelijk conflict tussen de feitelijke hoge biologische waarde enerzijds en de bestemming volgens het gewestplan anderzijds. Ook de vestiging van andere industrieën kent een relatie met het kanaal. Een bijzonder geval is de bouw van een springstoffenfabriek in Arendonk (huidige terreinen RAVAGO). Bij deze vestiging speelde naast de transportmogelijkheden van het kanaal ook het feit dat de streek in die periode zeer dun bevolkt was een rol. Later hebben zich ook andere industrieën langs het kanaal gevestigd, onder meer in functie van de transportmogelijkheden van bulkgoederen (zand en grind, granen,…). Cultuurhistorische evolutie m.b.t. de uitgestrekte openruimtegebieden langs het kanaal (met natuur en landbouw als belangrijkste bodemgebruik) Kenmerkend voor de Noorderkempen zijn de uitgestrekte natuur- en boscomplexen, als ook uitgestrekte agrarische gebieden met grote blokkavels. Deze vinden hun oorsprong in de pas late ontginning van de heide en beboste heidegebieden in deze regio. De totstandkoming van de heide vloeit voort uit het gegeven van de arme Kempische zandgrond in combinatie met het middeleeuwse (Frankische) agrarische stelsel dat in de Kempen gedurende eeuwen toegepast werd, nl het potstalsysteem19. Op de Ferrariskaart is goed te zien hoe op einde van de 18de eeuw enorme heidegebieden en woeste gronden het landschap domineerden. Bos was zeer schaars in dit laatmiddeleeuwse landschap. De ontginning van de heide heeft een paar impulsen gekend in de periode 1770 – 1900: zo was er het plakkaat van 1772 (ordonnantie van keizerin Theresa) met als voornaamste doel de heide en ander woeste gronden zo snel mogelijk te ontginnen. Grootgrondbezitters begonnen de heide om te zetten tot (naald-)bos, kleine eigenaars tot landbouwgrond. Nochtans mag het effect van het plakkaat niet overschat worden omdat er sterke tegenstand was van de bevolking voor wie de heide op dat moment van levensbelang was. Vooral in de Noorderkempen, met als middelpunt de stad Turnhout, was de oppositie sterk. Het effect van het plakkaat was het grootst rond Antwerpen, o.a. omdat hier wel voldoende toegangswegen waren voor aanvoer van straatmest, assen en kalk. Door een wet van 1847 na de onafhankelijkheid van België startte een nieuwe ontginningsgolf: deze wet had als doel zoveel mogelijk woeste gronden in handen van bijzondere eigenaars te brengen die zouden in staan voor de ontginning. Ook dit stuitte in de Kempen op volksverzet. Het is pas in de periode 1900 - 1930 eeuw dat in de Noorderkempen op grote schaal bossen (vaak naaldhout) worden aangeplant op voormalige heide (o.m. Bossen van Ravels), maar ook dan nog bleven uitgestrekte heidegebieden onaangeroerd. Op dat moment bestond ook een grote vraag naar hout door de industrie, zoals de mijnbouw (stuthout) en Kempische steenbakkerijen (brandhout). De bebossingen gingen vaak ook gepaard met draineringswerken. Grootschalige omzetting van heiden naar landbouwgronden dateren van de Tweede Wereldoorlog, vaak pas in de jaren 60. Deze late ontginning verklaart ook het grootschalige karakter met grote blokkavels die zo typerend zijn voor het agrarische landschap in de Noorderkempen en die ook contrasteren met oudere landbouwontginningen (plaggencomplexen) in de Zuiderkempen. Met deze recente ontginningen gingen ook ontwatering en kanalisatie van beken gepaard. Het westelijk deel (periferie van Antwerpen) is na de Tweede Wereldoorlog sterk verstedelijkt. Een groot deel van de bossen (op voormalige heide) is daarbij ingenomen door residentiële bebouwing en deels ook industrie. Verder oostwaarts domineert nog steeds een grofmazige mozaïek van boscomplexen en open agrarische gebieden.

19

Naast graasgebied voor het vee was de heide ook een essentiële schakel in het potstalsysteem: heideplaggen werden verzameld als strooisellaag voor de stallen. Nadien werden deze plaggen, vermengd met mest, op de akkergronden gebracht als meststof. Op die manier werd de heide enerzijds in stand gehouden en ontstonden ook de relatief vruchtbare plaggengronden ter hoogte van de oudste ontginningen.

48



III Historische schets

Historiek van de ontwikkeling recreatie en toerisme rond het kanaal en in de aangrenzende regio Reeds enkele decennia zien we de ontwikkeling dat mensen minder werken en meer vrije tijd krijgen hetgeen een positieve impact heeft op de groei van het toerisme en recreatie. Dit geldt ook voor het Kanaal DTS. Sinds enkele decennia neemt recreatie en toerisme op en rond het kanaal een steeds belangrijke plaats in. Volgens cijfers van De Scheepvaart is er in de regio bijvoorbeeld een jaarlijkse groei van het watertoerisme van meer dan 10%. Er zijn een aantal specifieke elementen van de ruimtelijke structuur die in het verleden aangelegd zijn voor met name economische doeleinden, en die nu toeristisch aantrekkelijk gebruikt kunnen worden. Bij de aanleg tussen 1845 en 1866 zijn er hoge dijken gerealiseerd waarop jaagpaden zijn aangelegd in functie van de scheepvaart. Momenteel zijn ze fantastisch in gebruik voor onder andere recreatief fietsen en wandelen. De kleiputten zijn een ander voorbeeld van een historisch gegroeide situatie. Mogelijk kunnen hieraan recreatieve nabestemmingen gegeven worden. Een aantal elementen van het archeologisch erfgoed, zoals steenponten, droogloodsen en hoge schouwen, zijn echter verdwenen. Deze waren toeristisch-recreatief gezien wellicht interessant geweest. Bij Dessel is een in België uniek kruispunt van kanalen ontstaan. Hier komen het Kanaal BocholtHerentals, het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen en het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten samen. Het Kanaal DTS heeft hier dus een rechtstreekse verbinding met twee andere kanalen. Door de jarenlange winning van witzand is nabij dit kruispunt een grote lappendeken van waterplassen ontstaan omringd door uitgestrekte bossen en bekoorlijk natuurlandschap. Hier is een belangrijk centrum rond watergebonden recreatie ontstaan met een grote, zelfs nationale, toeristische aantrekkingskracht. Een van de belangrijkere historisch gegroeide attracties in de waterregio Mol, is het Provinciaal domein Zilvermeer. In 1959 ontstaan als camping en zwemgelegenheid, is het uitgegroeid tot een multifunctioneel recreatiedomein voor dag- en verblijfsrecreatie. Langs het kanaal is dus reeds bestaande recreatieve-toeristische infrastructuur aanwezig. Wel moet geconstateerd worden dat de kwaliteit een nogal verschillend beeld geeft. Enerzijds zijn voorzieningen gedegradeerd in functionaliteit en kwaliteit, anderzijds zijn er goede voorzieningen vernieuwd of zelfs bijgekomen. Dit vaak in functie van bredere beleidsvoornemens en investeringsprogramma’s. Een voorbeeld is het Kempense fietsknooppuntennetwerk. Bovenstaande toename in vrijetijdsbeoefening en samenhangende nieuwe infrastructuren, betekent enerzijds nieuwe vormen van benodigde investeringen maar het creëert anderzijds ook mogelijkheden voor werkgelegenheid en inkomsten voor zowel publieke als private partijen. De genoemde groei is ook te zien in de buurlanden. Dit resulteert ertoe dat steeds meer Nederlanders naar Vlaanderen komen om hun vakantie door te brengen. België als vakantiebestemming staat zelfs tweede in de top vijf van Nederlandse vakantiebestemmingen. Het leidt eveneens tot meer aandacht voor internationale samenwerking waarvan het realiseren van een Europees waterwegennetwerk een goed voorbeeld is. Een ander initiatief is het grensoverschrijdend fietsroutenetwerk en de nauwe samenwerking daarbij om netwerken goed te laten aansluiten.



49

IV Analyse bestaande ruimtelijke structuur 1 Analyse fysisch systeem en openruimtestructuur

IV

ANALYSE BESTAANDE RUIMTELIJKE STRUCTUUR

1

Analyse fysisch systeem en openruimtestructuur Basiskaart 3: Fysisch systeem

1.1

Het fysisch systeem Basiskaart 4: Bestaande toestand – open ruimte Geologie – reliëf en bodem Het kanaaltracé volgt grotendeels de waterscheidingsrug tussen Schelde- en Maasbekken. Een logische verklaring hiervoor is te vinden in het feit dat bij de aanleg van het kanaal één van de hoofddoelstellingen was: het bevloeien van de mineralenarme Kempische zandgronden met kalkrijk Maaswater in functie van landbouwontginning. Vanaf Brecht verlaat het tracé de waterscheiding en buigt het kanaal af om zich bij het Albertkanaal te voegen. Hierbij wordt op korte afstand een groot hoogteverschil overbrugd, wat ook het voorkomen van het grote aantal sluizen in dit segment verklaart. In noordelijke richting (Maasbekken) is de helling vanaf de waterscheidingsrug zeer geleidelijk. De helling naar het zuiden (richting Scheldebekken) is duidelijk steiler en wordt de microcuesta van de Kempen genoemd. Het cuestafront markeert tevens een overgang van geologische afzettingen die tegelijk de grens vormt tussen Noorderkempen en Centrale Kempen. Het cuestafront valt nl. samen met de meest zuidelijke verbreiding van de kleiafzettingen (formatie van de Kempen genoemd), die hier dicht bij het oppervlak zitten. Het voorkomen van deze klei vertoont een zeer grillig patroon. De meest gebezigde verklaring hiervoor is dat tijdens de kleiafzetting in het Oud Pleistoceen sprake was van een kustlijn in deze regio waardoor een complexe afzetting van schorrekleien en wadzanden ontstond. Bovenop de klei werden later (vooral tijdens de laatste ijstijd) met noordenwinden dekzanden afgezet. Dekzanden vormen ook het geologisch substraat in de Centrale Kempen. Kenmerkend voor de dekzanden in de centrale Kempen is het grofzandige en het mineralenarme karakter. De dekzandbodems van de Noorderkempen zijn doorgaans wat fijner van textuur en zijn ook wat rijker aan mineralen. De afwatering gebeurt vanaf de waterscheidingsrug in noordelijke en in zuidelijke richting. Waterlopen in een brede meanderende vallei komen in dit bovenlopengebied niet voor. De beken zijn eerder zwak meanderend en vooral de toeleverende loopjes hebben een relatief gestrekt patroon. De bodems die zich op de geologische formaties gevormd hebben, zijn typisch voor de Kempen en vertonen een sterke link met het bodemgebruik van de voorbije eeuwen: – over het hele traject overwegen zandige bodems (fijnzandig tot grofzandig) hetgeen samenhangt met de geologische afzettingen. – podzolen zijn dominant aanwezig. Het ontstaan van deze podzolen hangt samen met een langdurige aanwezigheid van heide in vorige eeuwen. De vochttoestand van de bodems varieert sterk en vertoont hetzelfde grillige droog – nat patroon als de onderliggende kleiafzettingen. – waar het kanaal een oud agrarisch ontginningsgebied doorsnijdt (bijvoorbeeld langs de traditionele woonkernen) komen plaggengronden voor. Plaggengronden danken hun ontstaan aan het systematisch opbrengen van plaggenmest gedurende eeuwen (potstalsysteem). – alluviale gronden komen slechts in beperkte mate voor. De verklaring hiervoor is dat dergelijke bodems ontstaan door het periodiek overstromen van laaggelegen gronden van depressies en valleien, waardoor de bodem steeds “vernieuwt”. Door de hoge ligging van het kanaal in een waterscheidingsvlak komen dergelijke overstroombare valleien niet voor in het centrale deel. Ze komen wel voor in het westelijk deel, waar het kanaal zich niet langer in het waterscheidingsvlak bevindt, nl. ter hoogte van de valleidepressie van Klein Schijn.



51

Alluviale gronden komen ook voor in het oostelijke deel ter hoogte van de Moeren in Arendonk. Het alluviale karakter hangt hier vermoedelijk samen met hoge grondwaterstanden als gevolg van kweldruk vanuit het nabijgelegen Kempisch plateau. Dit infiltratie-kwelsysteem vormt tevens het brongebied van de bovenlopen van de Kleine Nete (Kleine Nete, Wamp). – jonge stuifzanden komen zeer lokaal voor zoals ter hoogte van het Looi in Vosselaar – Turnhout. Het kanaal binnen het waternetwerk Het kanaal doorkruist 3 bekkens, nl het Netebekken, het Maasbekken en het bekken van de Beneden-Schelde. Tussen Arendonk en Brecht volgt het kanaal nagenoeg de waterscheiding tussen Schelde- en Maasbekken. Deze ligging verklaart ook waarom geen grote waterlopen het kanaal kruisen (wel een hele reeks bovenloopjes, zie verder). Figuur 3: Het kanaal binnen het waternetwerk

Maasbekken Aa Aa (Lieremansloop) Mark Kleine Aa

/#

/#

/#

/#

Wamp Looieinds Neetje

Netebekken

Klein Schijn

/# /# /#

Zwarte Neet (+ zijloopjes-), Klein Neetje

/#

Desselse Neet /#

Beneden-Scheldebekken

Voorste Neet

/#

Deze ligging op de waterscheiding hangt samen met één van de oorspronkelijke doelstellingen voor aanleg van het kanaal (irrigatie, zie historische schets). Vandaag is de irrigatiefunctie via bevloeiing van het kanaal beperkt, zij het dat captatie van kanaalwater voor diverse doeleinden (landbouw, industrie, recreatie, particulier) nog steeds een economisch gegeven is (zie analyse economie). De ligging van het kanaal verklaart ook het voorkomen van tal van brongebieden in de omgeving van het kanaal, en dit zowel als voeding van het Scheldebekken als van het Maasbakken. Het belangrijkste brongebied ligt in het oostelijk deel van het kanaal, op de uitlopers van het Kempisch Plateau, maar ook verder westwaarts doorkruist het kanaal tal van brongebiedjes. De belangrijkste (brongebieden van de belangrijkste waterlopen Kleine Nete, Wamp, Aa, Kleine Aa, Mark en Klein Schijn) zijn aangeduid op Figuur 3. Deze brongebieden worden gekenmerkt door een uitgestrekt infiltratiegebied op de waterscheiding, met daaraan gekoppeld kwelzones met natte (alluviale) gronden verder stroomafwaarts. Deze kwelzones zijn het opvallendst aanwezig in het oostelijk brongebied, aan de voet van het reliëfcomplex Kempisch Plateau – microcuesta van de Kempen.

1.2

Positionering omgeving

van

de

openruimtestructuur

t.o.v.

de

ruimere

Voor het kanaal van oost naar west binnendringt in de Antwerpse periferie (ongeveer vanaf Brecht), doorkruist het een openruimtegebied dat structurerend is op Vlaams (internationaal) niveau. Dit landsgrensoverschrijdende openruimtegebied vormt een buffer tussen de Brabantse stedenrij en het stedelijk gebied van Antwerpen als onderdeel van de Vlaamse Ruit. Ongeveer centraal in het openruimtegebied bevindt zich het stedelijk gebied van Turnhout. Kenmerkend is het mozaïekvormige landschapspatroon waarin uitgestrekte boscomplexen afgewisseld worden door uitgestrekte weidegebieden. Historisch kan dit verklaard worden door het eeuwenlang vergroeid zijn van uitgestrekte heidegebieden met het agrarische stelsel in deze regio. Door de pas late (grootschalige) ontginning van de heide, waarbij de heide in eerste instantie werd omgezet naar bos en later ook naar landbouwgrond) is de uitgestrektheid in het landschap bewaard gebleven.

52




Dit resulteert vandaag tot een gebied met een sterke agrarische structuur, bijna volledig gedomineerd door de veeteeltsector, enerzijds en uitgestrekte natuurcomplexen met vaak hoge natuurwaarden anderzijds. In overlapgebieden is vaak sprake van conflicten tussen deze twee structuurbepalende functies. Omwille van de rust, de landelijkheid en het groene karakter oefent deze omgeving een belangrijke toeristisch – recreatieve aantrekkingskracht uit op het nabijgelegen stedelijke en verstedelijkte gebied rond Antwerpen. In de Antwerpse periferie zelf is de open ruimte (voor zover deze term hier dan nog op zijn plaats is) sterk verstedelijkt en versnipperd. Toch komen nog belangrijke groencomplexen voor. Voor het overige wordt het bodemgebruik bijna volledig bepaald door bewoning. De agrarische sector is in dit gebied nagenoeg volledig verdrongen. Deze omgeving kan getypeerd worden als een residentieel gebied met een lokaal groen parkachtig karakter.

1.3

Analyse van de openruimtestructuur van het kanaal TDS Structuurkaart 1: Bestaande openruimtestructuur

1.3.1

Natuurconcentratiegebieden in de onmiddellijke omgeving van het kanaal Met natuurconcentratiegebieden worden die gebieden bedoeld die vandaag “natuur” als hoofdfunctie en die structuurbepalend zijn op regionaal (hetzij Vlaams, hetzij provinciaal) niveau. In de meeste gevallen is deze functie ook juridisch vastgelegd (groen- of bosgebied volgens gewestplan, VEN eerste fase) en/of beleidsmatig ondersteund door aanduiding als speciale beschermingszone, aanname GEN of GENO, enz… Het behoort niet tot het doel van deze studie in detail in te gaan op elk van deze natuurconcentratiegebieden. Wel wordt getracht de belangrijkste elementen van biologische waarde aan te stippen en waar nodig een functionele relatie te leggen met het kanaal. Verder worden ook de landschappelijke aspecten van deze natuurconcentratiegebieden toegelicht. Overzicht: – – – – – –

brondepressies van de bovenlopen Kleine Nete uitgestrekte bossen op voormalige heide in Arendonk – Ravels weidevogel- en vengebieden in het Turnhoutse oude ontginningen in het Turnhoutse kleiwinningsgebieden (Beerse – Merksplas – Rijkevorsel – Brecht) parkbossen in de Antwerpse periferie (Schoten – Brecht)



53

Oostelijke brongebieden – bovenlopen Kleine Nete De loop van het kanaal op de waterscheiding tussen Maasen Scheldebekken (Kempisch Plateau – microcuesta van de Kempen) verklaart het voorkomen van een aantal brongebieden. Vooral het oostelijke brongebied op de overgang tussen beide reliëfelementen is van belang, omdat hier zowat alle bovenlopen van de Kleine Nete ontspringen20. Op te merken daarbij is dat de Kleine Nete niet uit één bron ontspringt maar ontstaat uit een handvormig patroon van bovenloopjes. Deze bovenloopjes ontspringen trouwens ook niet uit echte bronnen maar worden gevoed vanuit omvangrijke natte depressies, waarbij zowel kwel als afstroom van regenwater via grachten en greppels een rol spelen. Een viertal deelgebieden zijn te onderscheiden: – – – –

Goor - Terkeien – Koemook in Dessel – Mol Postel: brongebied Desselse Neet Groesgoor – Den Diel in Dessel – Mol Postel: brongebied Voorste Neet Goorke – Lokkerse Dammen in Arendonk (+ Rode Del): bovenloop Wamp De Moeren – Ronde Put in Postel (en Reusel, NL): brongebied Zwarte Neet

Plaats binnen de natuurlijke structuur: De brongebieden bevinden zich op uitlopers van het Kempisch Plateau. Ooit was in dit uitgestrekte gebied tussen Postel en Dessel een gevarieerde heideen moerasvegetatie dominant. De uitgestrektheid is nog steeds een kenmerk maar de “invulling” is intussen gewijzigd: de heide werd vanaf 1850 stelselmatig opgeplant met naaldhout, eerst op de droogste delen, waar naaldbos met heiderelicten beeldbepalend is. De natte depressies met elzenbossen, wilgenstruwelen en moerassen zijn vaak venig in de ondergrond. Uitgestrekte laagveengebieden komen voor ter hoogte van de Ronde Put. Op enkele zeer venige plaatsen komen elementen uit de hoogveenflora voor. Waar ooit vloeiweiden werden aangelegd om mineralenarme gronden te irrigeren met kalkrijk Maaswater, komen nu hooilanden voor. Op een aantal plaatsen is de vloeibeemdenstructuur nog Op een aantal plaatsen komen waterplassen voor, ontstaan door de zandwinning of door bruinkooldelving (spriet).De gegraven plassen zijn mettertijd spontaan geëvolueerd en hebben interessante water- en oevervegetaties ontwikkeld. In de omgeving van het kanaal worden de vegetaties beïnvloed door doorsijpelend kalkrijk kanaalwater. Daardoor heeft zich op een aantal plaatsen het voor de Kempen zeer zeldzame alkalisch laagveen kunnen ontwikkelen. De bijzondere fysisch condities in combinatie met het voorkomen van gradiënten en de uitgestrektheid van het gebied, zijn bepalend voor de bijzondere natuurwaarden. Fauna Wat betreft vogelsoorten is het een zeer rijk gebied, ook aan doortrekkers. Het hele gebied en omgeving zijn interessant voor onder meer roofvogels. De waterputten herbergen heel wat vissoorten en het gebied is ook rijk aan amfibieën en reptielen. De afwisseling van moerasvegetaties en open waters is het biotoop van tal van libellen en eendagsvlinders.

20

Ook meer westwaarts komen brongebieden voor met als belangrijkste het brongebied van het Klein Schijn, gekend als de “Brechtse heide” (wordt besproken onder 3.4.3.5).

54




Tot de jaren ’70 werd in de omgeving van de Ronde Put nog een kleine populatie otters waargenomen. Deze is nu verdwenen. Relatie met het kanaal – doorsijpeling van kalkrijk kanaalwater en “voeding” via kanaalgrachten houdt specifieke vegetatietypes in stand. – restanten van vloeibeemdenstructuur (bijvoorbeeld Hooiput) – het kanaal kruist de Desselse Neet, de Voorste Neet, de Zwarte Neet, Wamp – er zijn infiltratie - kwelrelatie met hoger gelegen gronden ten oosten van het kanaal (uitlopers van het Kempisch Plateau). – het kanaal vormt een fysieke barrière met andere habitats in oost-westrichting. Omgekeerd is het kanaal een migratieroute in de langsrichting. Landschapsatlas – relictzones – bos- en akkercomplex Postel, Ronde Put, Zeven Heerlijkheden – bos- en akkercomplex Molenheide, Staatsbossen, Kwade Putten, Hoge Mierdse Heide – Vallei van de Wamp – ankerplaats: Abdij van Postel en de Ronde Put Uitgestrekte bossen op voormalige droge heide in Ravels en Arendonk

Algemeen Tot in het begin van de 20ste eeuw maakte het gebied deel uit van een uitgestrekte heide tussen Arendonk en Ravels. In het begin van de 20ste eeuw volgende massale beplanting met naaldhout. De waarde van de uitgestrekte bossen wordt mede bepaald door de uitgestrektheid ervan en het “potentieel” aan arme zandgronden. Het gebied heeft potenties voor ontwikkeling van eikenberkenbos of heidevegetaties. Op een aantal plaatsen worden vandaag nog heiderelicten aangetroffen. De aanwezigheid van klei-zandsubstraten in de ondergrond die de interne drainage verstoren, verklaren het voorkomen van enkele vennen. Een tweetal aaneengeschakelde boscomplexen zijn te onderscheiden: – Staatsbossen - De Zeshonderd - Hoge Vijversbossen in Arendonk – Ravelse Bossen (Staatsbossen) in Ravels Fauna De uitgestrektheid van het gebied maakt de omgeving geschikt voor grotere zoogdieren als ree en vos. De laatste dassenpopulatie is in 1967 verdwenen). Landschapsatlas relictzone: bos- en akkercomplex Molenheide, Staatsbossen, Kwade Putten, Hoge Mierdse Heide – ankerplaats: – Kwade Putten – Staatsbossen van Ravels



55

Relatie met het kanaal Het kanaal stroomt dwars door de Hoge Vijverbossen. In die zin vormt het kanaal in de eerste plaats een ecologische barrière tussen noord en zuid. Ook is het kanaal een barrière tussen dit gebied en zuidelijk gelegen natuurcomplexen zoals Luifgoor – Reenheide Weidevogel- en vengebieden op voormalige heide in het Turnhoutse Weidevogelgebieden vallen doorgaans samen met grootschalige jonge agrarische ontginningen (20ste eeuw) op voormalige heide. Het zijn vooral de meest waterrijke gebieden (depressies, al dan niet met kwel) die door een minder intensief gebruik nog een hoge graad van natuurlijkheid hebben. Het landschap is er overwegend open tot halfopen. Natuur wisselt af met landbouw. Ten zuiden van het kanaal bevinden zich de deelgebieden Reenheide – Hoge Mierdse Heide – Luifgoor – Korhaan – (Liereman) Ten noorden van het kanaal liggen het Kijkverdriet en Zwart Water. Plaats binnen de natuurlijke structuur De waarde binnen de natuurlijke structuur wordt bepaald door de referenties naar het oorspronkelijke natte heidelandschap, waar vandaag nog relicten van voorkomen, vooral in de natste gedeelten. Op de vochtigste percelen kan laagveenmoeras voorkomen. De sterke gradiënten inzake waterhuishouding en voedselrijkdom zijn verantwoordelijk voor een grote diversiteit aan biotopen. Ook kwelmilieus veroorzaakt door de hoogteverschillen aan de voet van de Kempische microcuesta komen voor. Het specifieke hydrologische milieu wordt wellicht in stand gehouden door een infiltratiekwelrelatie (dieper mineralenrijk grondwater) met de Staatsbossen. Fauna Het hele gebied is van zeer grote waarde voor de fauna, onder meer als broedplaats voor weidevogels. Daarbij hebben ook de microreliëfrijke graslanden van de agrarische gebieden een belang. Ook roofvogel-, moerasvogel- en watervogelsoorten zijn goed vertegenwoordigd. De hele omgeving is van internationaal belang als pleisterplaats voor trekvogels. Amfibieën en reptielen vinden hun ideale habitat in vennen, vochtige weilanden en heiderestanten. Door de uitgestrektheid is het ook een geschikte habitat voor grotere zoogdieren. Landschapsatlas – relictzone: bos- en akkercomplex Molenheide, Staatsbossen, Kwade Putten, Hoge Mierdse Heide – ankerplaats: – Liereman – Staatsbossen Relatie met het kanaal – kanaal als Barrière: kruising van de Rodenloop en noord-zuidrelatie – mogelijk bestaat een infiltratie – kwelrelatie met de bossen ten noorden van het kanaal.

56




Oude agrarische ontginningen en parkbossen in het Turnhoutse Kenmerkend voor deze oude agrarische ontginningen op plaggenbodems is de kleinschaligheid, eigen aan het middeleeuwse ontginningspatroon. Landschappelijk komt dit tot uiting door de aanwezigheid van houtwallen of bomenrijen op de perceelsgrenzen. Hierdoor ontstaat een soort bocagelandschap. Oude en goed ontwikkelde houtwallen hebben niet alleen landschappelijke waarde maar vormen biotopen op zich en vervullen een belangrijke rol in de ecologische infrastructuur. Er zijn twee onderscheiden:

deellandschappen

te

– bos- en parkgebieden in het westen van Turnhout – houtwallenlandschap ten noorden van Turnhout Plaats binnen de natuurlijke structuur De bos- en parkgebieden zijn gekend onder de namen het Looi en Filipkensvijver. Dit park bestaat uit gemende bossen (zowel loofhout als naaldhot). Het vertoont de typische kenmerken van een “lusthuis” met parkaanleg daterend van het einde van de 19de eeuw. De waarde van het gebied hangt samen het voorkomen van verschillende gradiënten (open-gesloten, droog-nat,) met als een grote verscheidenheid qua vegetatie. Op faunistisch vlak heeft het gebied waarde als broedplaats (ca 65 soorten) en winterverblijfplaats. Ook het voorkomen van Boomkikker is het vermelden waard. Het Looi is een bos gedomineerd (met een dominantie van naaldhout), ingeplant op voormalige heide. Interessant is het voorkomen van duinrelicten en (gedegradeerde) heidevegetaties. Het houtwallenlandschap bij Schoutenhoeve, Leemsheide en Nieuwhoeve (“Wieltjes”) is floristisch, faunistisch, landschappelijk en cultuurhistorisch (restant van middeleeuwse ontginningen) zeer waardevol. Het is het enige goed bewaarde houtwallenlandschap in de Kempen met houtwallen die vegetatiekundig gezien aansluiten bij de (voedselrijke vormen van de) zure eikenbossen. Ook faunistisch is dit gebied zeer belangrijk. (Paelinckx et al, 1986). Ook het houtwallenlandschap ter hoogte van Nazareth en Heizijde is landschappelijk interessant. Vermeldenswaard in deze omgeving is het kasteeldomein Boones Blijk. In het RSPA is ter hoogte van deze omgeving een gebied met ecologische infrastructuur van bovenlokaal belang aangeduid. Landschapsatlas – relictzone: – Het Looi – De Wieltjes Relatie met het kanaal – De gebieden zijn beeldbepalend voor de kanaalgebruiker voor dit trajectgedeelte



57

Kleiontginningsgebieden in de Noorderkempen De kleiontginningsgebieden situeren zich in een langgerekte band langs het kanaal met de belangrijkste concentraties ter hoogte van Brecht Rijkevorsel en Merksplas. Oorspronkelijk domineerde hier heide. Het ontstaan van de open waters hangt samen met de aanwezigheid van klei op geringe diepte (Formatie van de Kempen, zie ook fysisch systeem), terwijl ook de aanleg van het kanaal een sterke stimulans heeft gegeven voor de vestiging van steenbakkerijen. Het merendeel van de kleiputten is ondertussen verlaten, hoewel vandaag ook nog ontginningactiviteiten plaatsvinden door enkele steen- en pannenfabrikanten. Een deel van de verlaten putten heeft ondertussen een nieuwe “economische” functie gekregen, hetzij recreatief (visvijver,…), hetzij als stort. De verlaten putten zonder een nieuw actief gebruik hebben in de loop der jaren een evolutie van natuurlijke successie doorgemaakt waardoor op een aantal plaatsen waardevolle biotopen ontstaan zijn. Vier deelgebieden zijn te onderscheiden: – de kleiputten in Turnhout en Oud Turnhout – Abtsheide – Blak en Oosteneinde en omgeving (Beerse – Merksplas) – Leeuwerik – Volharding (Rijkevorsel) – De Brechtse Heide (Vraagheide, het Kamp, Molenbos en Drieboomkesberg) Plaats binnen de natuurlijke structuur Naast de water- en oevervegetaties van de oude kleiputten treft men hier ook schrale graslanden, heiderestanten, rietlanden en broekbossen aan. Sommige open waters vertonen de kenmerken van een venvegetatie. Het is de afwisseling van de biotopen die mede de waarde binnen de natuurlijke structuur bepaalt. De kanaalberm zelf vormt lokaal de groeiplaats van moerasvegetaties met o.a. Keverorchis en Breedbladige wespenorchis. Op de oevers komt een vrij gevarieerde vegetatie voor met houtkanten, bomenrijen en struwelen. Naast tal van vrij algemene struiken en bomen komt bv. ook Gaspeldoorn voor. Brechtse Heide sluit aan op deze gebieden maar vormt zelf geen oude klei – ontginning, wel een voormalig heidegebied en tevens het brongebied van Klein Schijn en Zwanebeek (+ Hofbeek). Door het vlakke reliëf en de van nature lage waterafvoercapaciteit komen nu nog enkele vennen voor. In vergelijking met omgevende heidegebieden werd dit gebied pas laat ontgonnen. Dit gebeurde pas na 1940 onder impuls van de oprichting van de Trapistinnenabdij “O. L. V. van Nazareth” (Symens e.a. 1983).

58




Fauna Vooral door de relatieve rust, de ontoegankelijkheid en de diversiteit aan levensgemeenschappen zijn het vogelrijke gebieden. Naast een hele lijst van watervogels zijn vooral de broedgevallen van Nachtzwaluw in de jaren 90 op Abtsheide vermeldenswaard, omdat deze soort in Vlaanderen zeer zeldzaam is geworden door het verdwijnen van geschikte biotopen. Ook het voorkomen van kolonies oeverzwaluw in het Blak en het Novareservaat is bijzonder en hangt samen de aanwezigheid van steile taluds van de putten. Hoge Bergen – Ekstergoor, dat hoofdzakelijk bebost is met verder ook enkele voormalige kleiputten, vennen en heischrale graslanden is vooral van belang voor amfibieën Vermeldenswaard is ook de broedkolonie van Aalscholver in Leeuwerik. De grote variatie aan biotopen, de gradiëntsituaties en natte milieus maken dat de Brechtse Heide een belangrijk broedgebeid en een zeer interessante pleisterplaats is voor trekvogels en overwinteraars. Ook voor amfibieën, reptielen en zoogdieren is het gebied belangrijk Landschapsatlas – relictzone: – kleiontginningsgebied Klein-Veerle, St.-Lenaarts en St.-Jozef / Bos- en vengebied Bolkse en Blak Heide – kleiontginningsgebied Luisterborg, Oosteneinde en Werkendam – Brechtse Heide – Ankerplaats: – Brechtse Heide Relatie met het kanaal – link (voormalige) kleiwinning –kanaal – het voorkomen van bepaalde plantensoorten (zoals de zeer zeldzame reuzenpaardenstaart) wijst op de aanwezigheid van kalkrijke kwel – kanaal als barrière met tussen de noordelijke en zuidelijk gelegen natuurconcentratiegebieden – de flankerende gebieden (zoals Brechtse Heide) zijn beeldbepalend voor de kanaalgebruiker op dit trajectgedeelte. Natuur en Parkbossen in de Antwerpse periferie In de Antwerpse periferie komen nog enkele groene zones voor tussen overwegend stedelijke of verstedelijkte gebieden: – Park Vordenstein – Kasteelpark Botermelck – La Garenne – Fort van Schoten en omgeving Park Vordenstein wordt gekenmerkt door een dominantie van bossen. Door de ligging van dit park in een meer verstedelijkte omgeving wegen naast de intrinsieke natuurwaarden ook de natuurbelevingswaarden sterk door. Botermelck is een openruimtecorridor (long) tussen Schoten, Brasschaat en St.-Job-in-’tGoor en tevens infiltratiegebied bovenloop Klein Schijn De rol van het fort in de natuurlijke structuur heeft in de eerste plaats betrekking zijn functie als (winter)verblijfplaats voor vleermuizen. Om die reden is het fort ook mee opgenomen in de lijst van speciale beschermingszones (habitatrichtlijngebied). Verder is het fort gelegen in een bosrijke omgeving. Het betreft zowel naaldhoutaanplanten als loofbos (eikenberkenbos).



59

Landschapsatlas – ankerplaats: domein Vordenstein Relatie met het kanaal – het kanaal vormt tussen deze gebieden een barrière (voor onder meer ree).

1.3.2

Elementen van de agrarische structuur in de omgeving van het kanaal Ruimtelijke differentiatie: deelgebieden van de agrarische structuur De ruimtelijke overgang van oost naar west, waarbij een dominantie van openruimtefuncties geleidelijk overgaat in een meer stedelijk ruimtegebruik, manifesteert zich ook binnen deze sector: In het oostelijke en centrale gedeelte doorkruist het kanaal een aantal structureel sterke agrarische gebieden, hoewel het aantal locaties waar de landbouw effectief tot aan het kanaal raakt eerder beperkt is. Het betreft van oost naar west volgende deelgebieden(cfr. de indeling van het RSPA): – Land van Kasterlee – Retie – Noorderkempen met Land van Turnhout – Poppel en Land van Rijkevorsel Binnen deze gebieden heeft op een aantal plaatsen een herinrichting plaatsgevonden door ruilverkaveling. Het betreft volgende ruilverkavelingsgebieden liggen binnen een periferie van 1 km uit de as van het kanaal: – – – –

Arendonk de Watering Kijkverdriet Sint-Lenaarts Overbroek

Beide deelgebieden (Noorderkempen en land van Kasterlee – Retie) vertonen gelijkenissen maar ook verschillen. In beide deelgebieden is sprake van een dominantie van de veeteeltsector. In de Noorderkempen is de landbouw hoofdzakelijk opgebouwd in jonge agrarische ontginningen, gekenmerkt door grote open blokkavels (30 – 50 percelen per km²). Het agrarisch bodemgebruik wordt gedomineerd door de sterk ruimtebehoevende grondgebonden melkveesector. Inzake economische bijdrage is de melkveesector belangrijk maar vormt de Noorderkempen tevens een concentratie- en specialisatieregio voor niet grondgebonden veeteelt. Daarin is de varkenssector dominant; pluimvee komt ook verspreid voor. Het land van Rijkevorsel soort daarbij het hoogst qua intensivering (BSS per ha). In direct verband met de sterke vertegenwoordiging van de grondloze veehouderijen is de mestproblematiek: in de Noorderkempen is de mestproductie bijna tweemaal zo hoog als de MAP limieten. Het noorden van Rijkevorsel sluit aan bij de specialisatieregio inzake tuinbouw van Hoogstraten. In het uiterste westen van de Noorderkempen is de invloed van de Antwerpse periferie merkbaar en bestaat een grote druk op de open ruimte door een belangrijke ruimtevraag. Het land van Kasterlee – Retie behoort tot de Centrale Kempen. De percelering is over het algemeen kleinschaliger dan in de Noorderkempen, hetgeen samenhangt met het feit dat de ontginningen doorgans ouder zijn. Lokaal heeft door ruilverkaveling wel een schaalvergroting plaatsgevonden. Inzake agrarisch ruimtegebruik domineren de grondgebonden melkvee- en rundveeteelt. Inzake economische bijdrage is er tevens een belangrijke inbreng van de grondloze sectoren. In de omgeving van het kanaal (tussen Dessel en Arendonk) is sprake van een concentratie – specialisatieregio van mestkalveren en varkens. Ook hier is sprake van mestoverschotten. Op de overgang naar het Kempisch plateau (Arendonk - Postel - Mol) situeert zich een plaatselijke concentratie van akkerbouwbedrijven. Het laagstamboomgaardgebied in Oud-Turnhout is lokaal structuurbepalend. In het gebied Kasterlee - Retie is een sterke afname van het aantal bedrijven merkbaar in vergelijking tot de Antwerpse Noorderkempen. In beide deelgebieden is op een aantal plaatsen sprake van een conflict landbouw-natuur. In het westelijk gedeelte (regio Brecht – Schoten), waar stedelijke functies vaak dominant zijn, komt weliswaar agrarisch gebruik voor, maar is deze meer fragmentarisch en minder ingebed in structureel sterke agrarische gehelen.

60




Agrarisch ruimtegebruik Uit de inventaris van landbouwgebruikspercelen toestand 2002 (VLM) blijkt dat binnen een zone van 1 km uit de as van het kanaal ca 1/3 van de gronden in agrarisch gebruik is. In absolute waarde is dit aandeel groot, hoewel voor een gemiddelde Kempische gemeente (Noorderkempen en Centrale Kempen) het aandeel agrarisch gebruik in het totale bodemgebruik doorgaans ruim de 50 % overschrijdt. Dit verschil kan wellicht verklaard worden doordat precies in de buurt van het kanaal het aandeel natuur vrij hoog is. Figuur 4 geeft een overzicht Verder dient erop gewezen dat dit aandeel agrarisch gebruik niet homogeen verdeeld is van oost naar west: het aandeel van de landbouw loopt sterk terug westwaarts vanaf Brecht, waar het bodemgebruik een uitgesproken residentieel “parkachtig” karakter krijgt. Figuur 4: Agrarisch gebruik binnen een straal van 1000 m uit de as van het kanaal (VLM landbouwgebruikspercelen 2002)

Wat betreft de teeltkeuze binnen de gronden in agrarisch gebruik (details in bijlage) kan het volgende vastgesteld worden: Het ruimtegebruik vertoont duidelijk de kenmerken van een specialisatieregio inzake veeteelt. Dit vertaalt zich in een hoog aandeel grasland en maïs (belangrijkste veevoedergewas), respectievelijk 55,9 % en 31,8 % van het totale agrarische areaal. Opvallend hierbij is het zeer hoge aandeel grasland (meer dan 50 %) hetgeen wijst op een sterke dominantie van de grondgebonden veeteelt (vnl. melkvee, maar ook rundvee in het oostelijke deel) in het bodemgebruik nabij het kanaal. Dit hangt ook samen met de relatief hoge graad van natuurlijkheid van de landschappen in deze omgeving. Naar de huidige agrarische normen is hier dan ook sprake van een minder intensief agrarisch bodemgebruik. Dit wordt ook gestaafd door het aandeel permanent grasland in het totaal (44,2 %), wat zeer hoog is. Dit hangt ook samen met het voorkomen van weidevogelgebieden in deze omgeving, die precies getypeerd worden door een dominantie van permanent grasland. Ook kan gewezen worden op een niet verwaarloosbaar aandeel van akkerbouwgewassen dat bijna uitsluitend op rekening kan gebracht worden aan het enige akkerbouwgebied in de ruime regio, nl de omgeving Postel – Arendonk.



61

1.4

De rol van het kanaal binnen de natuurlijke / landschappelijke structuur Met zijn meer dan 60 km lengte doorsnijdt het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten een enorm gebied. Binnen de regionale natuurlijke structuur vormt het kanaal in de eerste plaats een biotoop op zich (of beter een aaneenschakeling van biotopen). Daarnaast heeft het kanaal een belangrijke rol in de ecologische infrastructuur als verbindend landschapselement of barrière tussen de grotere en kleinere natuurconcentratiegebieden in de kanaalomgeving. Tenslotte heeft het kanaal ook een specifieke plaats binnen het regionaal waternetwerk. De rol van het kanaal binnen de agrarische structuur is verwaarloosbaar en wordt dan ook niet verder uitgediept.

1.4.1

Het kanaal als habitat Water- en oeverbiotoop + oeverbescherming Het kanaal heeft een rijke visfauna, waarbij Blankvoorn domineert. Verder komen Rietvoorn, Alver, Brasem, Blei, Pos, Karper, Winde, Aal, Snoek, Snoekbaars en Baars voor. Ook Zoetwatergarnaal en Amerikaanse rivierkreeft komen voor. De oeververdediging is in de eerste plaats gericht op beschermen van het hinterland. Natuurlijke oevers komen daarom nagenoeg niet voor. Nochtans zijn ze essentieel in de ecologische infrastructuur van de visfauna. Om die redenen werden kunstmatig een aantal vispaaiplaatsen aangelegd langsheen het kanaal. Kanaalbermen Met de bermen worden de droge delen van de kanaalrand bedoeld. De kanaalbermen bestaan deels uit grazige en deels uit houtige vegetatie. De overgang tussen kanaalberm en kanaaloever is abrupt waar verticale oevers in niet – natuurlijke materialen aanwezig zijn; waar echter sprake is van een zachtglooiende oever in natuurlijke materialen is de overgang van oever naar berm geleidelijk en vervaagt het onderscheid. Het zijn deze oevers die qua vegetatie en qua rol in het waterecosysteem het waardevolst zijn. Op deze plaatsen gaan water- en moerasplanten geleidelijk over in drogere vegetaties. Verschillende GNOP’s verwijzen naar lokaal waardevolle oevervegetaties. Een vrij systematische inventarisatie is gebeurd in de gemeente Schoten met volgende vaststellingen: – De invloed van aangrenzende percelen heeft op de oever- en bermvegetatie is groot. In gebieden met veel bebouwing, woonboten is er een negatieve invloed door “grasperkbeheer”. – Op veel plaatsen komen stikstofminnende planten voor door een slecht maaibeheer, nl. door het niet afvoeren van het maaisel gebeurt een systematische aanrijking. Op sommige plaatsen wordt de aanrijking nog versterkt doordat tuinafval op de bermen wordt gestort. – Lokaal kan een grote soortenrijkdom vastgesteld worden, wat vaak samenhangt met gradiëntrijke situaties (vochtig/droog; voedselrijk/voedselarm) – Waterplanten krijgen enkel goede ontwikkelingskansen op plaatsen waar het water stilstaat en niet te fel verstoord wordt door scheepvaart, bijvoorbeeld in zwaaikommen: hier komen waterplanten voor zoals Gele plomp, Kalmoes, Gele lis, Waterlelie. – De waarneming zangposten nachtegaal op plaatsen met natuurlijke oevers benadrukt de rol van de kanaalrand als biotoop. Beïnvloeding door het kanaal van aangelande biotopen Uit de bespreking van de natuurconcentratiegebieden in de kanaalomgeving blijkt dat aangrenzende biotopen, die van nature overwegend zuur zijn, beïnvloed worden door kalkrijk kanaalwater. Dit leidt onder meer tot interessante overgangen van zuur naar alkalisch. Het bijzondere hiervan blijkt ook uit de bespreking van de natuurconcentratiegebieden. Het uit zich ook in de fauna (bijvoorbeeld Rivierdonderpad, libellen: pers med. R. Yseboodt).

62




1.4.2

Het kanaal in de ecologische infrastructuur In de definitie volgens het RSV zijn niet enkel de zwaartepunten van de natuur en de valleien bepalend voor de natuurlijke structuur maar maakt de ecologische infrastructuur er essentieel deel van uit. Met ecologische infrastructuur wordt bedoeld de minimale fysische en biologische karakteristieken in een landschap in functie van het voorkomen en de verspreiding van een bepaalde soort.21 Kleine landschapselementen zoals bosfragmenten, houtkanten, rivieroevers spelen voor veel soorten een belangrijke rol in de ecologische infrastructuur. Ze vormen als het ware stapstenen of corridors tussen twee deelbiotopen. Ook als oriëntatiemiddel zijn ze voor sommige soorten nuttig (bijvoorbeeld voor de vleermuis). De "ecologische infrastructuur" is een relatief begrip, dat voor elke planten- of diersoort een eigen betekenis heeft. Landschappelijke diversiteit heeft alleszins een positief effect op de soortendiversiteit. Het kanaal als barrière De aanwezigheid van niet doorwaadbaar water met een breedte van 20 m vormt veel diersoorten een moeilijk te nemen barrière. Een belangrijke rol daarin speelt ook de kanaaloever. Een te steile oever kan voor dieren die zwemmend de overkant proberen te bereiken een niet te nemen hindernis betekenen. Op dergelijke plaatsen kan een wildtrap of reetrap een uitkomst bieden. Op dit moment werden reeds een 30-tal (15 langs elke zijde) reetrappen aangelegd (zie kaart). Deze reetrappen zijn geconcentreerd in het oostelijk deel van het kanaal, waar zich de meest uitgestrekte natuurcomplexen bevinden De gemeente Schoten is vragende partij (aan De Scheepvaart) voor de aanleg van wildtrappen (reewild) en doet een voorstel voor de aanleg van 10 wildtrappen, telkens 5 aan weerszijden van het kanaal, tussen sluis 7 en Botermelkbrug. Ze moeten de verbinding verzorgen tussen het domein Botermelck - La Garenne en de bossen aansluitend op het Fort van Schoten. Aan de rechteroever (kant van het fietspad) is de ruimte beperkt maar aanleg is technisch mogelijk. Ook binnen het waternetwerk heeft het kanaal lokaal een barrièrewerking, i.c. op plaatsen waar ze gekruist wordt door een waterloop. Door de ligging in het waterscheidingsvlak betreft het in hoofdzaak kleinere bovenlopen die het kanaal kruisen. Figuur 5 geeft een overzicht (lijst van kruisende waterlopen in bijlage).

21

De meeste (dier)soorten hebben immers behoefte aan diverse deelbiotopen voor verschillende levensfuncties in de loop van de dag of in de loop van hun leven (voedselgebieden, rustgebieden, voortplantingsgebieden, zomerverblijfplaats, winterverblijfplaats, schuilmogelijkheden). De soortendiversiteit is gerelateerd aan de mate van isolatie eerder dan aan de afstand tussen de deelbiotopen op zich. Hierin spelen niet enkel de afstand, maar eveneens de "specifieke eigenschappen" van het tussenliggende gebied een rol.



63

Figuur 5: Overzicht van kruisende waterlopen, locaties van waterneming en waterlozing

# S

# S # S

# # S #S S

# S

# S

# S # S # S

# S

# S

# # S S

# S

# S # S

# S [ % # S

[ %

[ % # S # S # S

kruising

# S

waterneming

[ % # S

waterlozing

Tenslotte vormen ook de sluizen een barrière op het kanaal zelf (vismigratie), zij het dat deze barrière door het periodiek openen-sluiten niet continu is. De sluizen bevinden zich alle ten westen van Rijkevorsel. Het kanaal als ecologische verbinding Naast de barrièrewerking vormt het kanaal ook een dragende structuur voor ecologische verbindingen. Verantwoordelijk hiervoor is het lineaire karakter in combinatie met het (min of meer) natuurlijke karakter van bermen en/of oevers. – lineaire beplanting is oriëntatie voor vleermuizen – potenties bermbeheer. Schoten heeft gegevens overgemaakt van De Scheepvaart, die zelf bezig is met de opmaak van een bermbeheersplan. – aanplanting van bomen die lineaire groene landschapselement benadrukken bij passage bebouwde zones: vb Schoten plant platanen en wilgen.

1.4.3

Het kanaal binnen de landschappelijke structuur Voor aspecten van de landschappelijke structuur m.b.t. aan het kanaal grenzende gebieden wordt verwezen naar de analyse van de natuurconcentratiegebieden. Relictlandschappen en gave landschappen Het doorkruist diverse landschappen met relictwaarde, die meestal ook voorkomen in de digitale landschapsatlas. Voor een bespreking van deze landschappen en de elementen van gaafheid wordt verwezen naar de bespreking van de natuurconcentratiegebieden. Bakens – bakenreeks fortengordel rond Antwerpen – bakenreeks bunkers langs het kanaal – opvallende gebouwen van het industrieel archeologisch erfgoed als bakens Markante terreinovergangen – cuestafront als waterscheiding tussen Schelde en Maas maar ook als grens tussen 2 geografische streken (Noorderkempen – Centrale Kempen). Het vormt tevens de zuidelijke grens van de Kempische klei in de ondergrond. – overgang open – stedelijk ter hoogte van Brecht

64




Openruimteverbindingen Openruimteverbindingen zijn stroken van “open ruimte” tussen stedelijke of verstedelijkte gebieden, d.w.z. gebieden waar stedelijke functies (wonen – industrie – hoogdynamische recreatie) dominant voorkomen. Dergelijke stedelijke en verstedelijkte gebieden komen voor in de periferie van Antwerpen en in of aansluitend op het stedelijk gebied van Turnhout: – openruimteverbinding Schotense bossen – vrij smalle openruimteverbinding geënt op de natuurconcentratiegebieden Botermelck – La Garenne en het Fort + omgeving – scheidt de verstedelijkte gebieden Schoten – centrum en St.-Job-in-’t-Goor – tevens kwelzone (NOG) Klein Schijn – openruimteverbinding Brechtse Heide – brede openruimteverbinding geënt op het agrarisch – natuurlijk landschap (tevens gerangschikt landschap) Brechtse Heide – scheidt de verstedelijkte gebieden St.-Job-in-’t-Goor en centrum Brecht – tevens bron-infiltratiegebied Klein Schijn – openruimteverbinding Blak - Extergoor – openruimteverbinding geënt op het voormalige heidegebied en kleiwinningscomplex – scheidt de residentiële zone Beerse – Vorselaar van het regionaalstedelijk gebied Turnhout en St.-Jozef-Rijkevorsel – tevens harde grens van het regionaalstedelijk gebied – openruimteverbinding Looi – Visbeek – smalle openruimteverbinding geënt op het parkgebied Looi en verder de vallei van de Visbeek – doorsnijdt het regionaalstedelijk gebied Turnhout – potenties als stadsbos Het kanaal als beeldbepalend landschapselement Het voorkomen van houtige gewassen kan zeer beeldbepalend zijn, vooral waar het kanaal een meer verstedelijkte omgeving doorkruist. Verder kwam het belang van het kanaal als beeldbepalend landschappelijk element reeds deel aan bod in de bespreking van de natuurconcentratiegebieden die aan het kanaal grenzen.



65

2

Analyse bodemgebruiksfuncties Basiskaart 5: Bestaande toestand – bebouwde ruimte

2.1

Analyse toerisme en recreatie Structuurkaart 2: Bestaande toeristische recreatieve structuur

2.1.1

Regionale analyse recreatie en toerisme Teneinde goed inzicht te krijgen in de bestaande ruimtelijk toeristisch-recreatieve structuur rond het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten, wordt via een regionale analyse aangegeven hoe recreatie en toerisme op en langs het kanaal kadert in netwerken en knooppunten van provinciaal en bovenlokaal belang. Provinciale recreatieve en toeristische netwerken Het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten doorkruist de deelgebieden Open Kempen, Groene Kempen en in beperkte mate in de tweede fortengordel en de havenstad Antwerpen. De Open Kempen is een rustig gebied met vele natuurlijke deelgebieden en intensieve landbouw. Het ligt ten noorden van het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten en strekt zich zelfs uit tot over de grens met Nederland. Het grootste deel van het kanaal ligt in dit gebied en heeft een bovenregionale functie als lineaire as voor met name het wandelen het fietstoerisme en velerlei watergebonden recreatieve activiteiten. De hier meest voorkomende vormen van toerisme en recreatie zijn wandelen, fietsen, en paardrijden. Er zijn geen grootschalige verblijfsaccommodaties aanwezig. Er zijn wel een aantal grote natuurlijke domeinen welk een eigen publiek aantrekken. Voor de relatie met het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten zijn de Staatsbossen van Ravels en het Breebos te Rijkevorsel enigszins relevant. Het exact aantal bezoekers van deze natuurlijke attracties is niet bekend. De Groene Kempen is een “groen” deel van de provincie Antwerpen en heeft voor met name de actievere vakantiegangers veel te bieden. Een deel van het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten gelegen bij St.-Job-in-’t-Goor en een deel van Dessel tot Arendonk liggen in deze Groene Kempen. Bij het eerstgenoemde deel heeft het kanaal een meer lokale functie en maakt zij geen deel uit van een bestaand provinciaal netwerk. In het deel van Dessel tot Arendonk is er aansluiting met het provinciaal netwerk van de vele openlucht zwemmogelijkheden zoals de Kempische Meren. Het Zilvermeer en het Zilverstrand te Mol mogen hierbij ook vermeld worden alhoewel zij buiten het studiegebied liggen. Het deel van het kanaal bij Dessel is als knooppunt een belangrijk onderdeel van het provinciaal netwerk rond waterrecreatie. Er is evenwel een beperkte directe relatie tussen het kanaal en de ruime mogelijkheden en voorzieningen voor intensieve verblijfsrecreatie. De link tussen toeristische belangrijke attracties, de watergerelateerde rond Mol uitgezonderd, is zeer beperkt. Recreatieve en toeristische gebieden en knooppunten van provinciaal belang In de directe invloedsfeer van het kanaal (binnen de 1000m zone) liggen geen toeristisch-recreatieve knooppunten met hoogdynamische infrastructuren van provinciaal niveau. Wel zijn er op afstand enkele knooppunten te Mol. Dit zijn Sunparks Kempische Meren en provinciaal domein Zilvermeer. Dit geldt ook voor het Zilverstrand te Mol, dat naast de Kempische Meren en het domein Zilvermeer, een ander groot gebied voor openluchtrecreatie is. Andere belangrijke terreinen voor openluchtrecreatie van provinciaal belang zijn de Tulderheyde en het Tulderbos te Ravels en het Breebos te Rijkevorsel-Merksplas-Beerse. Het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten gaat wel door twee gebieden die toeristisch-recreatief van primair belang zijn. Dit zijn het regionaalstedelijk gebied Turnhout en het gebied Retie-Dessel-MolBalen.

66



IV Analyse bestaande ruimtelijke structuur 2 Analyse bodemgebruiksfuncties

Transferia van provinciaal niveau Het kanaal wordt in de toeristisch-recreatieve structuur aangeduid als een gebundeld netwerk met een aantal transferia van provinciaal niveau. Hier komen toeristisch-recreatieve routes van provinciaal niveau samen en is specifieke netwerkondersteunende infrastructuur hieraan gekoppeld. Deze infrastructuur kan bestaan uit bijvoorbeeld bovenlokale watergerelateerde infrastructuur zoals passantensteigers of sanitaire voorzieningen maar ook kleinschalige verblijfsvormen, verhuurpunten, infodiensten, horeca of aansluitingen op landinfrastructuur zoals parkeerplaatsen. Op gemeentelijk vlak kunnen toeristisch-recreatieve transferia bestaan op knooppunten tussen routes en in de buurt van attractiepolen. Het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten is op een drietal plaatsen een transferium van provinciaal belang, bij Schoten, Turnhout en boven Mol. Bij Schoten is het kanaal een knooppunt van met name watergerelateerde toeristisch-recreatieve routes. De bovenlokale infrastructuur bestaat onder andere uit jachthavens. In Schoten en in Sint-Job-in-'t-Goor zijn jachthavens met 50 respectievelijk 30 plaatsen. Bij Turnhout treffen we de fietspaden bij het voormalig Bels Lijntje aan. Deze zijn tot stand gekomen door een Interreg-project en verbinden Turnhout met Tilburg. In Turnhout is eveneens een jachthaven met 25 plaatsen. Nabij Mol bestaat het transferium nabij de kanalenkruising uit een netwerk ondersteunende infrastructuur in relatie tot waterrecreatie. Strategische rustgebieden Volgens het RSPA geldt in strategische rustgebieden het principe van beperkt recreatief medegebruik. Kwaliteitsverbetering van bestaande infrastructuren is mogelijk maar uitbouw of inplanting van hoogdynamische toeristisch-recreatieve infrastructuur niet. In rustgebieden dienen natuurlijke of landschappelijke waarden beschermt te worden en ze dienen derhalve tegengewicht te bieden aan de gebieden van primair toeristisch-recreatief belang. Alleen ten noorden van Turnhout en Ravels is in het RSPA een strategisch rustgebied aangewezen dat relevant is. De Tulderheyde en het Tulderbos te Ravels maken hier deel van uit. Een aanzienlijk deel van het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten gaat door dit rustgebied. Het RSPA stelt randvoorwaarden aan het gebruik en de uitbouw of de inplanting van infrastructuur. De huidige, relatief rustige, vorm van gebruik van dit deel van het kanaal, biedt reeds tegengewicht aan het zuidelijker gelegen toeristisch-recreatief drukkere gebied ten noorden van Mol. Het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten als gebundeld netwerk Een gebundeld netwerk is volgens het RSPA een geheel van gebundelde routes voor recreatieve lange afstandsbewegingen. De schaal van de voorzieningen overstijgt het gemeentelijk niveau. Bij vele van de bewegingen in het netwerk vallen vertrek- en eindpunt samen of gebruikt men verkorte routes om terug op het vertrekpunt te geraken. Het kanaal zorgt in de Kempen voor verbinding en ontsluiting van recreatieve en toeristische elementen op uiteenlopende wijzen en met verschillende intensiteiten. Dit geldt met name voor de volgende vormen van recreatie en toerisme: pleziervaart, fietsen, wandelen en paardrijden. Daarmee is het kanaal in de Kempen een structurerend en dragend element van betekenis. Indien men het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten wenst te zien als een geheel van routes voor recreatieve lange afstandsbewegingen, dan zijn de volgende bestaande elementen daarvan reeds van belang: – de verschillende gebruikers van met name de fiets-, wandelen ruiterroutes langs weerszijden van een kanaal; – de aanwezigheid en ontwikkeling van fiets-, wandelen jaagpaden langs het kanaal dat aantoont dat deze gebruikers met hun activiteiten de verschillende snelheden, de benodigde verhardingen en de inrichting bepalen; – de huidige netwerkbewegingen te water in de vorm van de pleziervaart.



67

2.1.2

Sectorale analyse recreatie en toerisme De sectorale analyse van de toeristisch-recreatieve voorzieningen op en langs het kanaal is gedaan aan de hand van een indeling naar deelaspecten die van belang zijn. Dit zijn: – watergerelateerde voorzieningen ten behoeve van pleziervaart en watersporten; – voorzieningen gerelateerd aan landrecreatie, meestal ten dienste van dag- en verblijfsrecreatie: fietsen/mountainbiken, ruitersport, wandelen, verblijfstoerisme en horeca; – voorzieningen rond toeristische attracties: attractieve elementen, evenementenlocaties en sporten spelvoorzieningen.

2.1.2.1

Analyse watergerelateerde voorzieningen Pleziervaart: vaarroutenetwerk Op het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten wordt actief gevaren. Mede door een groot aantal infrastructurele ingrepen is de betekenis van het kanaal voor recreatieve pleziervaart de laatste jaren toegenomen. Voor wat betreft de infrastructuur werden een aantal jachthavens verbeterd en nieuw aangelegd. Het aantal sluisbewegingen in meerdere gemeenten is de laatste jaren toegenomen. Gegevens over sluisbewegingen in Retie, Rijkevorsel, Schoten bevestigen dit. Hieruit blijkt dat het aantal sluisbewegingen de laatste vijf jaren zelfs aanzienlijk toegenomen is. De pleziervaart niet is gereguleerd in tegenstelling tot de scheepvaart. Dit heeft mede tot gevolg dat de bedieningsuren van de kunstwerken beperkt is. Vooral in het weekend leidt dit tot problemen voor de pleziervaarder. Analyse wijst uit dat dan juist veel behoefte is aan recreatieve pleziervaart. Er is bijna geen zondagsbediening. Op het traject Turnhout-Dessel is de mogelijkheid tot konvooivaren en één bediening op zondag. Op zaterdag is de bediening overal slechts tot drie uur in de middag. Varen op het traject van Dessel naar Schoten in het weekend, is niet mogelijk. Naast de geringe bedieningsuren in het weekend levert ook de gelimiteerde vaarsnelheid op het kanaal beperkingen op voor de pleziervaarder. Volgens De Scheepvaart is de maximum toegelaten snelheid op het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten 7,2 km/u. Door meerdere actoren wordt gewezen op onvoldoende veiligheidsvoorzieningen voor recreanten. Er zijn vrijwel geen trappen aanwezig waarlangs het kanaal bij ongeval verlaten kan worden. Ook op de meest aangewezen plaatsen zijn bijvoorbeeld geen reddingsbanden en dergelijke aanwezig. Er wordt op gewezen dat reddingsdiensten ook niet overal even goed bij kunnen. Er zijn te weinig bunkerstations voor veilige bevoorrading van boten. Een probleem in het vaarroutenetwerk waar het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten deel van uitmaakt, is de aanslibbing op plaatsen in het kanaal, in jachthavens en in diverse zwaaikommen. De aantrekkelijkheid en functionaliteit van het kanaal staat sterk onder druk doordat de diepgang plaatselijk veel te wensen overlaat. Dit leidt tot incidentele problemen maar schrikt ook vooral sterk af bij niet ter plaatse bekend zijnde toervaarders. Door meerdere vertegenwoordigers vanuit de pleziervaart wordt verwacht dat op sommige plaatsen geen gebruik meer gemaakt kan worden van delen van het kanaal. Problemen zijn bekend bij de jachthaven van Brecht, in Oud-Turnhout en in de zwaaikom ter hoogte van Postel. Pleziervaart: jachthavens Het aanbod aan jachthavens langs het kanaal is goed te noemen. Het niveau van voorzieningen voldoet over het algemeen aan de hedendaagse eisen. Dit neemt niet weg dat bij een aantal jachthavens sprake is van achterstallig onderhoud. In de volgende gemeenten zijn jachthavens gerealiseerd: Schoten (50 plaatsen), Sint-Job-in-'t-Goor (30 plaatsen), Brecht (20 plaatsen) en Turnhout (25 plaatsen). Nabij de kanalenkruising van Dessel naar Turnhout is in Mol de aanleg van een jachthaven in de kanaalplas nabij het Provinciaal Domein Zilvermeer voorzien. Doel is om dit gebied voor watergebonden recreatie verder te versterken. Het zal een impuls kunnen geven aan de pleziervaart op ook de kleine vaarlussen waarvan het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten onderdeel uitmaakt. De veiligheidssituatie in diverse jachthavens is niet optimaal en zelfs verslechterd ten opzichte van vroeger. In Brecht wordt de jachthaven ‘s nachts afgesloten omwille van overlast in het weekend afkomstig van een nabijgelegen horecazaak.

68




Aanlegplaatsen zijn gerealiseerd in: Schoten, Brecht (3), Turnhout (2) en Retie. In Sint-Job-in-'t-Goor is vrij recent een bijkomende afmeervoorziening voor pleziervaarten aangelegd in het kader van een Interreg-project voor de uitbouw van watertoerisme in het Benelux-Middengebied. Volgens enkele actoren zijn er te weinig vrije ligplaatsen op het kanaal. Het kanaal leent zich gezien de beperkte breedte er maar op sommige plaatsen voor. Fysiek gezien zijn de verschillende insteekkommen hier ideaal voor. De ontstane aanslibbing ter plaatse kan dan wellicht een probleem vormen in verband met de benodigde diepgang. Hiervoor dienen de mogelijkheden en het benodigde draagvlak onderzocht te worden. Tevens wordt aandacht gevraagd voor de wensen van de verschillende doelgroepen binnen de pleziervaart. Enerzijds zijn er recreanten die juist gebruik wensen te maken van jachthavens, anderzijds zijn er pleziervaarders die er juist geen gebruik van willen maken. De eerste categorie geeft aan dat de jachthavens veiliger zijn, mede omdat de sociale controle aldaar groter is. Tevens wijzen zij op het tegengaan van wildliggen door De Scheepvaart. De tweede groep geeft de voorkeur aan passantensteigers bij veilige vrije ligplaatsen. De Scheepvaart is reeds in gesprek met gemeentebesturen over het permanent afmeren van vaartuigen. Dit is zeker een issue indien hinder voor omwonenden kan ontstaan. In 2000 werd in overleg met de gemeentebesturen van Schoten en Brecht, bepaald in welke zones langs het kanaal en onder welke voorwaarden het permanent afmeren van vaartuigen werd toegestaan. Aanmeren is in Postel niet meer toegestaan. Watersporten Het kanaal heeft geen zwemwaterfunctie en zwemmen in het kanaal is zelfs verboden. Er is bekend dat in de zomermaanden illegaal gezwommen wordt. Hierdoor ontstaan onveilige situaties. Tijdens de workshop is gevraagd of veilige zones voorzien kunnen worden waar zwemmen wel toegestaan wordt. Hierbij kan verwezen worden naar bepaalde zones van het Albertkanaal en het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen waar wel gezwommen mag worden. Het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten maakt deel uit van het openbaar viswater waar met een visverlof gevist mag worden. De uitoefening van de hengelsport is sterk geconcentreerd op een bepaald aantal locaties. Er zijn slechts enkele goede zones voorzien en over het mogen vissen op andere locaties bestaat onduidelijkheid. Vanuit de sportvisserij wordt de vraag gesteld of er gevist mag worden binnen de jachthavens, vanop de aanwezige steigers. Er heerst in het algemeen toch wel onduidelijkheid over wat er wel en niet mag. De toename van het gebruik van de jaagpaden en daarmee gepaard gaande drukte en geluid en de verstoring door de vaart, heeft ertoe geleden dat het aantal sportvissers afgenomen is. De vertegenwoordigers van de vissers zijn dan ook van mening dat te weinig aandacht wordt besteed aan de sportvisser. In samenspraak met AMINAL en de Provinciale Visserijcommissie werden enkele jaren geleden paaiplaatsen aangelegd in Rijkevorsel - in de verlaten kanaalkom - en in Turnhout. De waterkwaliteit van het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten is weliswaar bevredigend maar qua viswater is de kwaliteit slecht te noemen. De gevangen vis is dan ook niet geschikt voor consumptie. De pleziervaart ondervindt schade door (illegale) nachtvissers. Het kanaal wordt slechts plaatselijk gebruikt door liefhebbers van kano en kajak. Op het kanaal zijn in beperkte mate in- en uitstapplaatsen voorzien. In Schoten is een kajakclub en in Turnhout gebruikt de watersportclub het kanaal voor kano- en kajaksport. In Turnhout is het eveneens mogelijk om bij de Baalse Hei te kajakken op het kanaal. Er is op het kanaal geen ruimte voorzien voor het gebruik van waterski’s. Waterskiën kan wel in de buurt. De waterski club van Mol gebruikt het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen van Sas 4 te Mol tot Dessel. De Schotense Waterski Club gebruikt waterplas E 10. Jetskiën is eveneens verboden. Dit kan alleen op het Albertkanaal en op het afleidingskanaal van de Leie.

2.1.2.2

Analyse voorzieningen landrecreatie Onder landrecreatie vallen de toeristisch-recreatieve activiteiten die niet op het kanaal zelf plaatsvinden en waarbij geen gebruikt gemaakt wordt van het kanaal als waterweg. Het gaat met name dag- en verblijfsrecreatie zoals fietsen, mountainbiken, ruitersport, wandelen, horeca en verblijfstoerisme.



69

Fietsknooppuntennetwerk In een aantal fases is in de gehele Antwerpse Kempen een groots recreatief fietsroutenetwerk aangelegd. Het totale netwerk omvat maar liefst 2.500 kilometer dat geheel bewegwijzerd is met verschillende soorten borden en nummers. Er wordt in bijkomende kilometers voorzien in een vierde en vijfde fase. Er zijn vele knooppunten waar fietspaden elkaar kruisen. Deze knooppunten zijn genummerd. Aan het kanaal zelf liggen een twintigtal van deze knooppunten. Een van de doelstellingen is de fietser een aantrekkelijke mengeling van natuur, cultuur en architectuur te laten zien. Zowel ten noorden en ten zuiden van het kanaal en direct langs een groot deel van het kanaal zijn aantrekkelijke en veilige fietsroutes gerealiseerd. Uitgangspunt voor deze routes zijn het realiseren van veilige en landschappelijk aantrekkelijke routes. Een groot deel ervan is zelfs autovrij. Er zijn meer dan 50 themaroutes. Het netwerk sluit aan op het Nederlandse netwerk rond Breda. Toerisme Vlaanderen heeft een netwerk van fietspaddestoelen aangelegd welk een meer ondersteunende functie verzorgd. Dit systeem wordt gebruikt om bestemmingen en knooppunten aan te geven qua richting en afstand. Rond het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten komen we ook een aantal LF-routes tegen. Het zijn doorgaande landelijke fietsroutes die diverse regio’s doorkruisen. Ze zijn in beide richtingen bewegwijzerd met rechthoekige metalen bordjes. Sommige routes sluiten aan op Nederlandse routes. In de meeste gemeenten langs het kanaal is fietsverhuur mogelijk. Er zijn een tiental parkings voorzien veelal nabij knooppunten. Langs één oever van het kanaal heeft De Scheepvaart een verhard jaagpad aangelegd, dat door fietsers gebruikt kan worden. Een groot deel van dit jaagpad maakt deel uit van het toeristische fietsknooppuntennetwerk van de provincie Antwerpen. Op enkele plaatsen zoals, bij Turnhout en Beerse, werd het kanaal verbreed zonder de ligging van het jaagpad aan te passen. Daardoor is het jaagpad op de rand van het kanaal komen te liggen en zijn gevaarlijke situaties ontstaan voor de recreatieve gebruikers, in casu met name fietsers. De Scheepvaart heeft de jaagpaden wel nodig voor het onderhoud van kanalen en dijken. Dit levert een aantal beperkingen op voor de fietsers: dienstvoertuigen kunnen hinderen en laden en lossen van schepen kan hinder geven. De snelheid op de jaagpaden is beperkt tot 30 km per uur vanuit veiligheidsoverwegingen. Met name door de beroepsvaart kalven op sommige plaatsen de oevers van het kanaal af. De (schouw)paden worden hierdoor aangetast. Deze paden zijn echter belangrijk in het fietsknooppuntennetwerk. Het voorkomen van het afkalven en het herstel van deze oevers verdient aandacht teneinde het recreatief medegebruik te kunnen veilig stellen. De fietsers en de wandelaars ondervinden hier en daar last van de industriële vestigingen. Er zijn problemen met de veiligheid tengevolge van interferentie tussen snel- en langzaam verkeersbewegingen. Een ander probleempje vormen de minder aantrekkelijke bedrijfjes die op de oude sites gelegen zijn. Ze slaan bijvoorbeeld aan beide zijden van de fietsroutes schroot op. Naast de visuele aantasting van de landschappelijke aantrekkelijkheid leverde dit ook al problemen op bij de doorgang. De aanwezige fietsinfrastructuur heeft ook een belangrijke economische waarde. Veel recreanten doen onderweg bijvoorbeeld de horeca langs de fietsroutes aan. De fietspaden worden overigens ook gebruikt om te rolschaatsen of te skeeleren. Voor de verdere uitbouw van het toerisme en recreatie langs het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten is het reeds bestaande uitgebreide fietsknooppuntennetwerk van grote toeristische en economische waarde. Door zowel overheden, sectorale organisaties en private organisaties worden in de toekomst hieromtrent nog vele kansen gezien. Mountainbiken Voor mountainbikers is het Campinapad (een Bloso-mountainbikeroute) de bekendste route en zelfs de enige echte route direct langs het kanaal. De startpunten en de deelroutes zijn allen rond de gemeente Dessel. De mountainbikers maken hier beperkt gebruik van het jaagpad van het kanaal. Er is ook een route in de buurt van Beerse. Deze heeft echter geen raakvlakken met het kanaal.

70




Ruitersport In de grensstreek van de provincies Antwerpen is een netwerk van bewegwijzerde ruiterroutes gerealiseerd. Op basis van knooppunten kunnen routes zelf bepaald worden. Alle knooppunten zijn genummerd en er is volop kaartmateriaal te verkrijgen bij de VVV’s. Het landelijk karakter is voor de ruitersport uiteraard een aantrekkelijk gegeven. Een van de ruiterpaden is het Voorkempen Ruiterpad. Het is 35 km lang en volledig bewegwijzerd. Vertrek kan vanuit een aantal gemeenten. De Ruiterroute Van Mark tot Merkske maakt nu onderdeel uit van de ruiterroutes van het ruiterroutenetwerk Taxandria. Ter hoogte van Ravels loopt dit routenetwerk een tijdje parallel met het kanaal. Het ruiterroutenetwerk Taxandria bestaat uit in totaal 25 lussen waarvan 80km op Belgische bodem. Wandelen Er wordt volop gewandeld langs het water. In de Antwerpse Kempen is ongeveer 2.400 km aan wandelpaden op een uniforme wijze bewegwijzerd. Enerzijds kennen we een aantal lange afstand wandelroutes die conform het internationale netwerk van de Grande Randonnées ingericht zijn. Anderzijds zijn er de meer lokale wandelroutes. In vrijwel elke gemeente langs het kanaal is een wandelroute te vinden. Ze hebben allen wandelgidsen beschikbaar. Het zijn dus met name de gemeenten die het aanbod en onderhoud regelen. Het komt ook voor dat domeinbeheerders hiervoor instaan. Huifkartochten In een aantal gemeenten worden huifkartochten georganiseerd. Er is geen informatie beschikbaar over de routes. Huifkartochten direct langs het kanaal zijn echter ongewenst in verband met gevaarlijke situaties rond het op hol slaan van de paarden die in het kanaal belanden. Autoroutes De Taxandriaroute is een grensoverschrijdende autoroute die door de noordoostelijke hoek van de provincie Antwerpen gaat. De lengte is 120km en de steden Breda, Turnhout en Geel liggen op de aan deze route. Voor zover bekend gaat de route niet direct langs het kanaal. Autoroutes zijn op zich prima geschikt voor een streekverkenning. Rond het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten zullen ze echter snel een verstorende factor vormen ten opzichte van de andere vormen van recreatie en toerisme en overige functies zoals natuur. Verblijfstoerisme en horeca Onder verblijfstoerisme rekenen we alle locaties waar kan worden overnacht. De voor onderhavige analyse relevante aspecten bij deze accommodaties zijn ten eerste het logiesaanbod (hotels, individuele huurvakantiewoningen en tweede verblijven, campings/kampeerverblijfsparken, (verblijf)vakantiecentra en -dorpen, jeugdlogies). Ten tweede zijn van belang de ligging en de voorzieningen. Het logiesaanbod welk direct gerelateerd is op het kanaal zelf, is zeer beperkt. Wellicht dat ook enkel op een beperkt aantal plaatsen daartoe goede mogelijkheden bestaan. Bijvoorbeeld bed&breakfast voorzieningen en enkele (kleine)campings. In de ruimere omgeving zijn wel meer overnachtingsmogelijkheden aanwezig. Het zijn vooral campings en vakantiecentra. Over het logiesaanbod is te vermelden dat enkel Mol en Turnhout beschouwd mogen worden als de grotere locaties waar overnacht kan worden. Dit neemt niet weg dat er elders goede logiesmogelijkheden zijn zoals in Brecht. Deze zijn echter zeker kleiner van omvang. De recreatieparken in de gemeente Mol trekken jaarlijks meer dan 100.000 bezoekers. De recreatieparken in Mol werden in 2003 door maar liefst 150.000 bezoekers aangedaan. In 2004 is het bezoek zelfs toegenomen tot 250.000 bezoekers. De regio Mol telde in 2002 ongeveer 660.000 overnachtingen. De stad Turnhout wordt jaarlijks door meer dan 50.000 mensen bezocht. In 2002 waren er ongeveer 37.000 overnachtingen. Bekende toeristische trekpleisters zijn: het kasteel der hertogen van Brabant, het Taxandriamuseum, het Nationaal Museum van de Speelkaart en het Natuurhistorisch Museum, de Begijnhof, de markt en het stadhuis.



71

Horeca Met de horeca worden alle restaurants en cafés bedoeld die binnen de zone van 1000m van het kanaal liggen. Eet- en drinkgelegenheden die aan verblijfstoerisme zijn verbonden worden niet apart beschreven. Langsheen het kanaal is er een zeker aanbod aan horeca. Het gaat om zaken die in enige mate inspelen op het kanaaltoerisme. Voor een aantal horecazaken direct langsheen het kanaal, is het (in)direct gerelateerde kanaalbezoek echter van groot belang. De horecafunctie verstaat zich niet overal met het ter plaatse rustige karakter van het Kanaal DesselTurnhout-Schoten en de jachthavens in het bijzonder. In Brecht doet zich een specifiek probleem rond een café dat in het weekend verandert in een dancing met overlast tot in de late uren als gevolg. Hierdoor wordt de aantrekkingskracht van de jachthaven ondermijnd. Anderzijds zijn er genoeg horecazaken die zelfs een predikaat “fietsvriendelijk” hebben. NV De Scheepvaart streeft er naar om met de lokale horeca goed overleg te voeren bij de voorbereiding van de uit te voeren werken. Voorzieningen rond toeristische attracties Toeristische attracties zijn alle elementen op de plaats van bestemming die, individueel of gecombineerd, de keuze van de toerist bepalen. Zij zijn de belangrijkste motivatie voor een toeristisch bezoek. Er bestaan gebouwde attracties (bijvoorbeeld historische steden, archeologische sites, attractieparken), culturele attracties (musea, theaters, festivals), sociale en functionele attracties (lokale folklore, shopping) en natuurlijke attractieve elementen (klimaat, landschap, fauna en flora). In de gemeenten langs het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten bevinden zich een groot aantal attracties. Het zijn vooral rustig recreatieve trekpleisters en weinig grootschalige pretparken of verblijfsaccommodaties. Er zijn geen golfterreinen in de directe omgeving van het kanaal. Een groot aantal van de gemeenten rond Turnhout maakten deel uit van het voormalig Grenslandschap Taxandria. Dit was een samenwerkingsverband van 32 organisaties rond natuur en recreatie in de provincies Antwerpen en Noord-Brabant. Naast beide provincies participeerden ook diverse gemeenten, een aantal natuurbeheerders en diverse recreatiebedrijven. Ze voerden gezamenlijk projecten uit, variërend van het aanleggen van knuppelpaden en ruiterroutes tot het plaatsen van vogelkijkhutten en observatiepanelen. De projecten werden veelal gesubsidieerd met Europese gelden vanuit het Interreg-programma. Langs het kanaal is veel cultuurhistorisch patrimonium aanwezig. Het zijn aan het kanaal gelieerde elementen zoals de sluizen, de sluiswoningen en de houten draaibruggen. Ook zijn genoeg waardevolle elementen terug te vinden die gelieerd zijn aan de vroegere economie langsheen het kanaal. Het betreft de oude bedrijfspanden, de steenbakkerijen en het schoorstenenlandschap. Volgens TPA is in de afgelopen jaren relatief weinig gericht geïnvesteerd in het cultuurhistorisch patrimonium. Op een aantal restauraties en een aanpassing hier en daar na, gaat het om kleine ingrepen. Sommige sites en bedrijfspanden hebben zeker een recreatieve waarde en bieden mogelijkheden op dit vlak. Op dit moment wordt deze attractieve waarde van het patrimonium niet volledig benut. De kwaliteit van het erfgoed dient opgewaardeerd te worden en de interrelatie met het kanaal verdient meer aandacht. In Brecht zijn wel plannen om en verlaten site om te vormen tot een museum. Evenementen zijn niet alledaagse activiteiten in de gemeente met een relatief groot bezoekersaantal. In de gemeenten langs het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten vinden diverse muziekfestivals, culturele festivals, braderieën, fietsdagen en speciale wandelingen plaats. Het kanaal zelf is een evenementenlocatie. Jaarlijks worden er op de Kempische kanalen hengelwedstrijden georganiseerd met overwegend veel deelnemers. Verder kunnen vrijwel alle gemeenten aangewezen worden als evenementenlocatie. De gemeenten waar de meer bekende evenementen gehouden worden zijn onder andere Brecht, Beerse, Turnhout, Ravels en Mol.

72




2.2

Economische analyse Structuurkaart 3a: Bestaande economische structuur Hier worden vrij summier de belangrijkste trends van de economische analyse weergegeven, terwijl de volledige analyse in bijlage kan nagelezen worden.

2.2.1

Economische positionering ten aanzien van de ruimere omgeving In dit deel wordt een algemeen economisch profiel van de 11 gemeenten, waarover het studiegebied zich uitstrekt, geschetst. Binnen het studiegebied is de loontrekkende tewerkstelling tussen 1993 en 2002 met ruim 7.500 arbeidsplaatsen toegenomen, wat overeenstemt met een relatieve groei van 11 %. Hiermee bevindt het studiegebied zich tussen de trend van de provincie (+ 10 %) en deze van het gewest (+ 13 %). Deze toename is veel meer uitgesproken in Brecht (149 %), Oud-Turnhout (132 %) en Rijkevorsel (121 %). De 7.500 jobs werden voornamelijk gecreëerd in de tertiaire en de quartaire sector, terwijl de secundaire sector en de bouwnijverheid een status quo kennen. In een aantal gemeenten kan zelfs een negatieve evolutie worden waargenomen in de twee laatste sectoren. Anno 2002 zijn de industrie, de tertiaire en de quartaire sector in min of meer gelijke mate vertegenwoordigd binnen het studiegebied. Ten opzichte van de hogere referentieniveaus is de bouwnijverheid, maar vooral de industrie nadrukkelijker aanwezig. De industrie is voornamelijk in Beerse sterk ontwikkeld (67 %). Dessel en Rijkevorsel kenmerken zich door de hoogste tewerkstelling in de bouwnijverheid (respectievelijk 28 % en 27 %). Het aantal zelfstandigen nam in de beschouwde periode eveneens sterker toe (2.400 nieuwe zelfstandigen of een stijging van 17 %) dan in de provincie (10 %) of het gewest (11 %). Deze groei deed zich voornamelijk voor gedurende de periode 1993-1998. Tijdens de daaropvolgende vijf jaar is de toename veel beperkter en zelfs negatief voor een aantal gemeenten. Volgens RSZ-gegevens (30 juni 2002) betreft 2 % van de gevestigde ondernemingen in het studiegebied, een bedrijf met meer dan 100 werknemers. Deze beperkte groep van bedrijven vertegenwoordigt echter wel 45 % van de totale tewerkstelling. Bijna de helft (45 %) van de grote ondernemingen is in Turnhout gelokaliseerd, waarbij deze instaan voor één van de twee arbeidsplaatsen die in deze categorie van bedrijven tot stand komen. Er werd een selectie gemaakt van die bedrijfsactiviteiten die relevant geacht werden in het kader van deze studie (industrie, bouw, transport, afvalverwerking, …). Verdere analyse toont dat binnen deze selectie de meeste grote ondernemingen zich in de industrie bevinden (20 %), gevolgd door de voedingsindustrie (18 %) en de grafische nijverheid (14 %). Bijna één op drie arbeidsplaatsen wordt gecreëerd binnen de chemische industrie. Daarnaast komt ook een behoorlijk aantal banen tot stand in de metaalverwerkende industrie, de grafische industrie en de voedingsindustrie. Een specialisatiecoëfficiënt groter dan één wijst erop dat een bepaald gebied - in dit geval de 11 gemeenten rond het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten - in vergelijking met de referentieregio - het Vlaamse Gewest - gespecialiseerd is in de betreffende activiteit. Indien deze coëfficiënt wordt bekeken voor de hoofdsectoren, dan blijkt de extractieve nijverheid, de industrie, de bouwnijverheid en de energiesector nadrukkelijker aanwezig te zijn in het studiegebied dan in Vlaanderen. De landbouw, de tertiaire en de quartaire sector kenmerken zich door een specialisatiecoëfficiënt die kleiner is dan één. De sterkte van de secundaire nijverheid wordt gedragen door de helft van de subsectoren (met name de grafische nijverheid, de chemische industrie, bouwmaterialen, de subsector ‘overige industrie’ en de voedingsindustrie). Bovendien bevinden zich drie andere subsectoren (staalindustrie, kledingnijverheid en de metaalverwerking) niet zo ver onder de specialisatiedrempel. De werkgelegenheidsindex van 63 % voor het studiegebied toont aan dat, theoretisch gezien, ongeveer een derde van de actieve bevolking elders op zoek moet gaan naar een job. Achter dit gemiddelde gaan echter grote verschillen schuil. In een aantal gemeenten (Retie, Oud-Turnhout, …) moet de grote meerderheid van de actieve bevolking buiten de eigen gemeente gaan werken. In Beerse loopt de index echter hoger op dan het gemiddelde en Turnhout is de enige stad waar deze waarde boven de 100 % stijgt. Met uitzondering van Turnhout, blijft de relatieve werkloosheid in de meeste gemeenten eerder beperkt.



73

Inzake de bruto pendel kan een kentering worden waargenomen tussen 1991 en 2001. Waar er in 1991 nog een belangrijke netto-uitstroom van de actieve bevolking kan worden vastgesteld, is dat anno 2001 omgebogen tot een beperkte netto-instroom. De grootste tewerkstellingspolen zijn Turnhout en Beerse, gevolgd door Mol en Dessel.

2.2.2

Economisch profiel van het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten Accent op de materiaalintensieve bedrijvigheid Langsheen het kanaal komen een 40-tal bedrijven voor. De bedrijvenzone Nijverheidsweg (Rijkevorsel) en de KMO-zone Sluizenstraat (Schoten) zijn naar aantal ondernemingen de grootste bedrijventerreinen. De helft van de bedrijven zijn gelokaliseerd in het Turnhoutse deelgebied, 41 % in het Antwerps perifeer gebied en slechts 9 % in het Kempens grensgebied. Slechts 30 % van de bedrijven op de bedrijvenzones betreffen industriële ondernemingen. Indien ook de bouwnijverheid in rekening wordt gebracht, dan vertegenwoordigt de secundaire sector toch de helft van het aantal bedrijven. Naar tewerkstelling toe weegt de secundaire sector nog zwaarder door, daar 7 op 10 arbeidsplaatsen binnen deze sector tot stand komen. Binnen de industrie ligt het accent voornamelijk op twee deelsectoren. Het betreft meer bepaald de subsector ‘vervaardiging van bouwmaterialen’ (gerelateerd aan de historisch gegroeide steenbakkerijen en aan de betonproductie) en de recyclagebedrijven. Het economisch profiel van de bedrijven langsheen het kanaal is met andere woorden een weerspiegeling van enerzijds de sporen uit het verleden (bouwmaterialen) en anderzijds van de recente ontwikkelingen die zich wellicht naar de toekomst zullen voortzetten (recyclage). Bovendien lijkt een belangrijk deel van de groothandelzaken aan te sluiten bij deze industriële activiteiten. Het Antwerps perifeer gebied wijkt enigszins af van dit algemene beeld daar de industriële activiteiten zich voornamelijk richten op de metaalverwerking, de chemische industrie, de voedingsnijverheid en de meubelindustrie. Ravago Plastics (Arendonk), Campina (Beerse) en Terca Beerse zijn drie ondernemingen die meer dan 100 werknemers een job kunnen aanbieden. De voorbije jaren kan een lichte groei van de tewerkstelling geconstateerd worden bij de bedrijven langsheen het kanaal. Ruimtelijk kan een zekere gradiënt worden waargenomen in die zin dat het Antwerps perifeer gebied zich kenmerkt door de sterkste groei. In het Turnhoutse komt deze groei al minder tot uiting, terwijl er in het Kempens grensgebied zelfs banen verloren zijn gegaan tijdens de periode 1999-2002. Slechts 16 % van de ondernemingen kunnen, op basis van economische parameters, als grote onderneming beschouwd worden. Hoewel deze dus een beperkt aandeel innemen naar aantal, staan ze toch in voor 55 % van de gecreëerde tewerkstelling, 93 % van de gerealiseerde omzet en 66 % van het balanstotaal. Dit toont met andere woorden het economisch belang van deze grote ondernemingen aan. Van deze grote ondernemingen is één op twee een industrieel bedrijf en één op vier een groothandelszaak. Potenties voor het watergebonden transport Op het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten komen bijna uitsluitend transporten voor van bouwmaterialen en delfstoffen. Het vervoer van andere goederen is, verhoudingsgewijs, uiterst beperkt. De meeste activiteit doet zich voor op het kanaal tussen Turnhout en Schoten. De laatste jaren kan een hernieuwde belangstelling voor het kanaal als transportmiddel worden vastgesteld. Deze belangstelling komt voornamelijk vanuit de materiaalintensieve industrie (de vervaardiging van bouwmaterialen en de recyclagesector). De goederenscheepvaart heeft zeker groeipotenties. Om deze potenties ten volle te kunnen benutten zijn echter een aantal inspanningen nodig. Zo zou het moderniseren van het kanaal één voorwaarde zijn om bedrijven te overtuigen van het watergebonden transport, maar daarnaast moeten evenzeer de mogelijkheden afgetast worden naar nieuwe vormen van transport om het bv. ook voor de kleinere bedrijven rendabel te maken. Een demonstratieproject (zoals het project van IOK Afval) zou twijfelende bedrijven kunnen overhalen om de stap naar de binnenvaart te zetten. Het multifunctionele karakter van het kanaal mag hierbij echter niet uit het oog verloren worden. De opwaardering van het goederentransport langs het mag in geen enkel geval de toeristischrecreatieve ontwikkelingen hypothekeren.

74




Bereidheid voor watergebonden transport gekoppeld aan voorwaarden Onder de respondenten van het marktonderzoek waren slechts een beperkt aantal bedrijven die momenteel gebruik maken van het kanaal als transportmiddel. Deze zijn zich zowel bewust van de voor- als de nadelen ervan. Enkele bedrijven geven aan dat er in de toekomst wellicht meer gebruik gemaakt zal worden van de binnenvaart. Daarnaast blijkt ook dat er bedrijven (uit de bouwsector) zijn die relaties hebben met een ander bedrijf via het kanaal. De redenen waarom bedrijven momenteel geen gebruik maken van de binnenvaart zijn erg uiteenlopend. Een positieve noot is zeker en vast dat verschillende bedrijven in de toekomst willen overwegen om gebruik te maken van het kanaal. De aard van de te vervoeren goederen lenen zich immers vaak tot transport via het kanaal (bakstenen, grote metaalconstructies, gasolie, …). Bovendien zou het een oplossing kunnen bieden aan de toenemende files. Om werkelijk de stap naar het watertransport te zetten, zouden echter een aantal beperkingen (diepgang van het kanaal, ontbreken van aanlegkades, kostprijs, …) moeten worden weggewerkt. Het kanaal wordt niet enkel als transportmiddel aangewend, sommige bedrijven maken gebruik van het kanaalwater voor productiedoeleinden. Een vijftal respondenten geven aan het water te gebruiken als grondstof bij de productie van beton. Elementen van de ruimtelijk economische structuur De bestaande ruimtelijk economische structuur van het Kanaal DTS kan worden opgedeeld in een reeks elementen: – het economisch knooppunt Schoten als onderdeel van het economisch netwerk Albertkanaal – het economisch concentratiegebied dat zich uitstrekt over de bedrijvenstrip Brecht-RijkevorselBeerse met veelal historisch gegroeide bedrijvenzones op kleiputtencomplexen – het regionaalstedelijk gebied Turnhout – de geïsoleerde oostelijke bedrijvenzones te Ravels, Arendonk en Dessel Langs het Kanaal DTS komen 40 bedrijventerreinen voor waarvan op het gewestplan 13 zijn ingekleurd als KMO-zone, 24 als industriegebied II (milieubelastende industrieën) en 3 als industriegebied. Het grootste cluster komt voor in St.-Lenaarts (Brecht), Rijkevorsel en Beerse. Volgens een eerste terreinanalyse komen er 16 watergebonden bedrijven voor. – in Schoten bevinden zich 5 bedrijventerreinen langs de kanaalrand. Het terrein Hoogmolen ter hoogte van de aantakking op het Albertkanaal is eerder gericht op dit kanaal en heeft een regionaal profiel. De overige bedrijventerreinen hebben een eerder lokaal profiel en zijn grotendeels ingevuld. Het betreft de KMO-zones aan de Sluizenstraat en de BloemendaallaanBrechtsebaan in de dorpskern van Schoten, de kleine KMO-zone Botermelk aan de N121 (Brasschaat-’s Gravenwezel) en het industriegebied Kloosterveld aan de Brechtsebaan (N115) op de grens met St.-Job-in-’t-Goor (Brecht). Er komen twee watergebonden bedrijven voor aan de Brechtsebaan (bedrijvenzone Bloemendaal) m.n. Vebor en Algemene Bouwwerken Schoten die onderling functionele relaties hebben. – in Brecht komen 10 bedrijventerreinen voor langs de oevers van het Kanaal DTS. Eén ervan ligt op de grens met Schoten m.n. Kloosterveld (zie hoger). De kleine zone aan de Vaartdijk ligt geïsoleerd. De overige vormen een cluster aan de oostgrens van de gemeente ter hoogte van de dorpskernen van Brecht en St.-Lenaarts m.n. de industriegebieden aan Brug 10 en Klein-Veerle, de KMO-zone aan de Vaartstraat en de bedrijvenstrip D’Hoef en Vaartkant links. De kleinere bedrijventerreinen bevinden zich voornamelijk op voormalige steenbakkerijterreinen. Rond KleinVeerle en St.-Lenaarts liggen tal van oude kleiputten. Deze worden veelal niet meer gebruikt. Dit kleiputtenlandschap loopt nog verder op het grondgebied van Rijkevorsel. Langsheen het kanaal is er slechts één steenbakkerij in bedrijf m.n. Floren ten oosten van het bedrijventerrein van SintLenaarts. Slechts twee bedrijven maken gebruik van het kanaal als aan- en afvoermiddel voor hun grondstoffen en producten. Het zijn Janssens & Zn. en Bastiaensen, twee bedrijven in bouwmaterialen. Ze zorgen voor meer dan 75% van het vrachtvervoer over het Kanaal DTS. De kade in Sint-Lenaarts in de richting van Rijkevorsel werd verlengd om de aanlegmogelijkheden van de wachtende schepen te bevorderen. In het oude kleiputtenlandschap liggen nog verspreid oude steenbakkerijgebouwen waarvan een aantal in vervallen staat. – Rijkevorsel telt 6 bedrijventerreinen langs het kanaal die veelal historisch zijn gegroeid vanuit steenbakkerijsites op kleiputtencomplexen. Het betreft een westelijk cluster dat wordt doorkruist door de N14 en een oostelijk cluster ter hoogte van St.-Jozef. Avanti NV (Ebema Beton) aan de



75

–

–

–

– –

–

2.3

Nijverheidsweg maakt gebruik van het Kanaal DTS. Ter hoogte van de Oostmalseweg ligt nog industriegebied vrij dat momenteel in gebruik is als weiland. De oude cementfabriek van St.-Jozef ligt er verlaten bij. In Beerse zijn 10 bedrijventerreinen aanwezig langs het kanaal waarvan één grensoverschrijdend met St.-Jozef-Rijkevorsel en één met Turnhout. Op één KMO-zone na zijn ze allemaal ingekleurd als industriegebied II en op te delen in: Kanaal DTS west, centraal en oost. Kanaal DTS west omvat de bedrijven Coramic, Campine, Metallo Chimique die uitbreidingen plannen. Kanaal DTS oost (o.a. bedrijven Nova steenbakkerij, Watco en een bedrijf in bouwmaterialen) kan worden aangeduid als cluster van regionale bedrijventerreinen gericht op recyclage (o.a. in relatie met het afvalverwerkingsterrein van de IOK in het ontginningsgebied). Ook hier speelt de uitbreidingsproblematiek. Centraal langs de Polendam tussen de twee aangehaalde concentraties is het bedrijf Adams ingeplant (recyclage bouwmaterialen). Dit bedrijf heeft als intentie om meer van het water als transportmiddel gebruik te maken en heeft een planologisch attest aangevraagd ter uitbreiding (gedeeltelijke regularisatie). Naast Adams vervoeren tevens Terca Beerse (Absheide), Terca Nova en SITA (Steenbakkersdam) en Douterloigne (Rijkevorselseweg) over het kanaal. Turnhout telt 7 bedrijventerreinen aan de kanaalrand. Het gaat om kleinere zones die zijn ingebed in het stedelijk bebouwingsweefsel. De bedrijvenzone ter hoogte van de Uitbreidingsstraat is geheel ingevuld met woningen. Enkel het bedrijf Joosen-Luyckx vervoert over het kanaal. de bedrijvenzone Kanaaldijk (Ravels 1) sluit aan op de kern van Ravels en is geënt op het Kanaal DTS. Het ligt op de noord-zuid georiënteerde verbindingsas (N12) met Turnhout. De bedrijvenzone is volzet met 9 bedrijven. Door de ingesloten ligging van het gebied tussen het kanaal en natuurgebied is het niet mogelijk verder uit te breiden. Verdichting binnen de contouren behoort wel tot de mogelijkheden, maar stelt de gemeente is moeilijk realiseerbaar door de huidige eigendomsstructuren. Naast Klaps Beton vervoert ook Van Gils (Elzenstraat Weelde) langs het kanaal. in Oud-Turnhout en Retie komen geen bedrijventerreinen langs het Kanaal DTS voor. In Arendonk komen twee bedrijventerreinen langs de oevers van het kanaal voor: De Brulen en Poederstraat ter hoogte van brug V. De bedrijvenzone de Brulen bevat naast enkele weggeoriënteerde KMO’s een watergebonden bedrijf m.n. Mermans beton. Het regionaal bedrijf Ravago met vestigingen in de Poeder- en Moerenstraat langs het kanaal vervoert over de weg. Er is geen realiseerbaar aanbod aanwezig op de Arendonkse bedrijvenzones. in Dessel bevindt zich één klein terrein langs het kanaal (Nieuwedijk) met een watergebonden bedrijf.

Analyse watergebonden wonen Structuurkaart 3a: Bestaande economische structuur Elementen van de nederzettingsstructuur langs het kanaal Het Kanaal DTS doorkruist 11 gemeenten van de provincie Antwerpen die zich uitstrekken van het verstedelijkt gebied Antwerpen tot het buitengebied van de gemeente Mol. Het nederzettingspatroon langs en in de omgeving van het kanaal is dan ook divers. In de bestaande nederzettingsstructuur van het Kanaal DTS kan de volgende reeks van elementen worden onderscheiden: – het verstedelijkt of perifeer gebied Antwerpen – de historisch gegroeide industriële randbebouwing Brecht-Rijkevorsel-Beerse – het Turnhouts regionaalstedelijk gebied – de kernen van het Kempens grensgebied – Het verstedelijkt of perifeer gebied Antwerpen strekt zich ongeveer uit tot de fortengordel langs het anti-tankkanaal. Via het bebouwingsweefsel van de dorpskern van Schoten maakt het Kanaal DTS de aantakking met het Albertkanaal en het bandvormige economisch bebouwingspatroon erlangs. De kern van St.-Job-in-’t-Goor maakt de overgang naar het buitengebied van de provincie Antwerpen. Ter hoogte van Schoten en St.-Job-in-’t-Goor loopt het kanaal dwars door het bebouwingsweefsel. Op dit deel van het kanaal komen er verschillende concentraties van woonboten voor.

76




De historisch gegroeide randbebouwing van Brecht-Rijkevorsel-Beerse worden door de open ruimte van de Brechtse heide gescheiden van het Antwerps verstedelijkt gebied. De vele hier voorkomende bedrijvenzones zijn ontstaan vanuit de steenbakkersnijverheid op de hier voorkomende kleiputtencomplexen. Het nederzettingspatroon bestaat uit bebouwingsstrips en kernen met industrieterreinen geënt op het Kanaal DTS. Het Turnhouts regionaalstedelijk gebied bestaat uit twee lobben: Turnhout-centrum en BeerseVosselaar. De bebouwingslob Beerse-Vosselaar overlapt met de strip Brecht-Rijkevorsel-Beerse. Anderzijds scheidt het stadsbos deze industriële strip van de kadebebouwing in Turnhout-centrum. Hier komt een dicht bebouwingspatroon voor met wonen aan het water en industriële fragmenten. Verder oostwaarts raken de buitengebiedkernen van Ravels, Arendonk en Witgoor-Dessel aan het Kanaal DTS. Telkens komt er een bedrijvenzone voor met watergebonden bedrijvigheid. Tussen deze kernen van het Kempens grensgebied bevinden zich grote openruimtegehelen. Woonboten op het kanaal Op verschillende plaatsen langsheen het kanaal speelt problematiek rond woonboten. De woonboten botsen met overige functies van het kanaal en ze leveren overlast op in de vorm van lozingen, zwerfvuil en illegale constructies op de oever. Vaak missen ze ook een vergunning voor langdurig aanmeren. Vele woonboten worden gebruikt als buitenverblijf. Gezien de smalle vaargeul is het toestaan van vergunningen voor woonboten slechts beperkt mogelijk. Problemen zijn met name vernomen in Brecht en Schoten. In Schoten speelt het op meerdere plaatsen. In de buurt van Rijkevorsel begin 2004 vernomen dat iemand zijn woonboot heeft geparkeerd in een weinig gebruikte zwaaikom. Langsheen het kanaal zijn reeds een aantal zones toegewezen waar men met een vergunning voor langere tijd kan liggen. Een goed voorbeeld is de situatie in Schoten. In goed overleg tussen de gemeente en De Scheepvaart zijn gebiedsgerichte zones benoemd. Hierbij worden jachten en woonboten onderscheiden. De zones in Schoten die geschikt zijn voor woonboten zijn: Botermelkbaan, Sluizenstraat tussen sas 9 en sas 10 en tussen sas 10 en het Albertkanaal. Plaatsen waar de woonboten moe(s)ten verdwijnen zijn: Tijllaan-Lariksdreef-Hermelijnlaan, Lossingstraat, vlakbij de jachthaven en Sluizenstraat tussen brug 14 (Villerslei) en sas 9. Met Brecht is een mondelinge overeenkomst tot stand gekomen. Het beleid is dat daar alleen woonboten in de kommen worden toegelaten. Ter vergelijk wordt opgemerkt dat het beleid van de overheid in Nederland geen bijkomende ligplaatsen meer toestaat. Er zijn circa 10.000 woonboten met een legale ligplaats. Incidenteel komen er plaatsen bij maar dan betreft het luxe woonarken. Er wordt aandacht gevraagd voor een zwaarder handhavingsbeleid. Voor vaartuigen die langs het kanaal zijn aangemeerd, wordt gevraagd de volgende aspecten te controleren: vergunningen, algemene staat van de vaartuigen, of er sprake is van lozingen en of er niet-vergunde bedrijfsactiviteiten plaatsvinden. Kansen liggen er om specifieke zones voor woonboten te creëren en ook duidelijk af te bakenen. Tussen De Scheepvaart en de betrokken gemeenten kunnen daartoe overeenkomsten worden aangegaan. Dit biedt duidelijkheid en opent ook de mogelijkheid om strenger te handhaven. Hierbij dienen afspraken gemaakt te worden over duur van de vergunningen, op welke termijn een boot moet kunnen wegvaren, richtlijnen omtrent uitzicht en het toegestane aantal bovendekse woonlagen. De NV Scheepvaart dient meer te kunnen handhaven. Op basis van een uniform vergunningenstelsel is een strikter handhavingsbeleid wellicht goed te implementeren. Gekeken kan worden of er meer mogelijkheden voor gepensioneerde schippers gecreëerd kunnen worden. Waar eventueel sociale aspecten een rol spelen, kan wellicht in overleg met de betrokken gemeenten tot oplossingen gekomen worden.



77

3

Analyse infrastructuur Structuurkaart 4: Bestaande vervoersstructuur – gemotoriseerd Structuurkaart 5: Bestaande vervoersstructuur – langzaam verkeer

3.1

Positionering van het kanaal t.o.v. de regionale wegeninfrastructuur Het traject van het kanaal situeert zich t.o.v. het hoofdwegennet in de maas E34/A21 en de E19/A1. Door deze positie heeft het kanaal en omgeving, tussen Schoten en Rijkevorsel, een goede ontsluiting op de E19/A1 en op de E34/A21, tussen Rijkevorsel en Dessel. De ontsluiting op het regionaal wegennet, als buffer naar het hoofdwegennet, gebeurt hoofdzakelijk via parallel gelegen trajecten, met name de N12 – R13 – N18, ten zuiden van het kanaal, en de N115 – N131 – N124, ten noorden van het Kanaal. Naar ontsluiting naar het hoger wegennet en omgeving toe is er een duidelijk verschil tussen de ontsluiting van de kanaalzone tussen Schoten – Turnhout en Turnhout – Dessel. Het westelijk deel van de kanaalzone situeert zich in een sterk verkeersnetwerk, bestaande uit de twee hoofdwegen en de dominante aanwezigheid van de regionale verbindingsweg N12 (Schoten- Turnhout) en in beperktere mate Zuidelijk gelegen parallelweg. Op ruimtelijk en functioneel vlak wordt deze zone gekenmerkt door stedelijkheid, aan de uiteinden, met daartussen open ruimte en landelijke woongebieden. Tussen Brecht en Turnhout wordt de mobiliteit hoofdzakelijk bepaald door de aanwezigheid van het economisch concentratiegebied. Het oostelijk deel van het kanaal, tussen Turnhout en Dessel, heeft het ontsluitingspatroon geen duidelijk hiërarchisch netwerk, de ontsluiting op het hoger wegennet verloopt enkel via de N118, tevens ook parallel gelegen aan het uiterst oostelijk traject van het kanaal. Op ruimtelijke en functioneel vlak wordt deze zone gekenmerkt door natuurlijke waarden en toeristisch-recreatieve concentratiegebieden.

3.2

Verkeerskundige analyse In dit deel van de studie worden de bestaande vervoersstructuren en dwarsrelaties met de omgeving en functionele polen in kaart gebracht. Bij de analyse van de bestaande vervoersstructuur wordt deze gesynthetiseerd naar twee kaarten, omwille van de leesbaarheid en overzichtelijkheid, met name: – Bestaande vervoersstructuur van het gemotoriseerd verkeer: zie ook kaart Wegencategorisering; – Bestaande vervoerstructuur van het langzaam verkeer: hiervoor verwijzen we naar het eerder beschreven hoofdstuk Fietsroutenetwerken (Planologische context). Voor de volledige verkeerskundige analyse, inclusief de verkeerskundige- en technische kencijfers, verwijzen we naar de bijlagen. Naar analyse van de bestaande wegeninfrastructuur zijn de dwarsende gemotoriseerde bewegingen over het kanaal van belang. Per oversteek wordt de functie van deze weg alsook zijn ontsluitingspositie naar de ruimere omgeving geformuleerd. De positie van het kanaal t.o.v. het hoger wegennet werd in het begin van dit hoofdstuk omschreven. Om de bestaande vrachtroutes te analyseren wordt gebruik gemaakt van cijfermatige gegevens uit het RSPA, de aanwezigheid van de bestaande industriële polen en de vastgelegde routes voor uitzonderlijk verkeer. M.b.t. de analyse van het openbaar vervoer wordt er in deze onderhavige studie gebruik gemaakt van de huidige lijnvoering. Voor de betrokken gemeenten, uitgezonderd Brecht en Schoten, is deze lijnvoering ingevoerd op 1 december 2003 als uitwerking van de Basismobiliteit. De Lijn Antwerpen laat verstaan dat de doorvoering van de Basismobiliteit in de gemeenten Brecht en Schoten voorzien is in het jaar 2006. In onderstaande tabel wordt een synthese weergegeven van de dwarsende vervoerstructuur. Per dwarsende weg wordt weergegeven of de desbetreffende weg onderdeel uit maakt van een vrachtroute, route voor uitzonderlijk vervoer, bestaande bus(streek)lijnroute, bedieningszone

78



IV Analyse bestaande ruimtelijke structuur 3 Analyse infrastructuur

stadsbus, route voor schoolbussen, functionele fietsroute (a: alternatieve route) en de toeristischrecreatieve fietsroute. Tabel 9: Synthesetabel van de dwarsende vervoerstructuur Kruising

Categorisering

Meistraat – Diel Zanddijk – Desselsedreef N123 E34/A21 Moerenstraat N139 N118 N12 Koningin Elisabethlei Steenweg op Merksplas R13 – oost - west Oosteneinde N132 Duivenhoek N104 Stevennekens Looiweg N14 Dorpsstraat – Heihoefke N153 N133 Westmallebaan N177 Sluisvijfbaan N121 Bloemendaallaan T. Van Cauwenberghs Hoogmolendijk

? ?

Vrachtr Uitz. oute Verv.

Streekli Stadsjn bus

Schoolbus

Funct. Fietsr.

Recr. Fietsr.

X x

Lokale weg I Hoofdweg Overige lokale weg Lokale weg I Lokale weg I Lokale weg I Overige lokale weg

Xa x X x

X X

X

x

X

X X

Overige lokale weg

X

x

Primaire weg I Lokale weg I Overige lokale weg Lokale weg I Lokale weg I Lokale weg I Overige lokale weg Secundaire weg II Overige lokale weg

X

x

X

Lokale weg I Secundaire weg II Overige lokale weg Lokale weg I Overige lokale weg Lokale weg I Overige lokale weg Overige lokale weg

X

x

X X X X X

X X X X X

X a

X

X X

X Xa X

X X

X

x

X

X

X a

X

X a X a X

X X

x

X x

Lokale weg I

? ? ?

X X

?

De belangrijkste dwarsende wegen met een hoog doorstromingniveau van vrachtverkeer, openbaar vervoer als functioneel fietsverkeer zijn in het dik in bovenstaande tabel aangestipt. De noodzaak van een vlotte doorstroming, ter hoogte van de kunstwerken (bruggen, sluizen), is in het verder verloop van deze studie een sterk aandachtspunt.



79

4

Synthese bestaande ruimtelijke structuur van het Kanaal DTS Structuurkaart 6: Synthese bestaande ruimtelijke structuur Het Kanaal DTS doorkruist 11 gemeenten in een traject van 63 km tussen Dessel en Schoten. In zijn ruime boog doorheen de Noorderkempen tussen Dessel en St.-Jozef-Rijkevorsel volgt het Kanaal DTS via de Kempische cuesta de waterscheiding tussen Schelde en Maas. Verder westwaarts is er een vrij snelle afzink in de richting van het Albertkanaal, waarbij het kanaal een tiental sluizen passeert. Van oost naar west kruist het kanaal diverse landschappen, waarbij een overgang plaatsvindt van uitgesproken openruimtegebieden naar meer stedelijke of verstedelijkte gebieden. Achtereenvolgens passeert het kanaal daarbij de groene brongebieden van de Kleine Nete tussen Dessel en Arendonk, de uitgestrekte bossen van Arendonk en Ravels, de weidevogelgebieden het Turnhoutse. Na passage van het stedelijk gebied Turnhout volgt het complexe kleiontginnnigsgebied van de Noorderkempen, om te eindigen in de parkachtige woonomgeving van de Antwerpse periferie. Het kanaal vormt enerzijds het bindteken tussen deze gebieden en is anderzijds een fysische en ecologische barrière tussen noord en zuid. Van oost naar west verhoogt de dynamiek op het kanaal, maar ook actuele en potentiële conflicten tussen de verschillende gebruiksfuncties stellen zich hier scherper. Het industriële zwaartepunt ligt in het centrale deel tussen Turnhout en Brecht. Hiertoe behoren: het economisch concentratiegebied dat zich uitstrekt over de bedrijvenstrip Brecht-Rijkevorsel-Beerse met veelal historisch gegroeide bedrijvenzones op kleiputtencomplexen en het regionaalstedelijk gebied Turnhout. Daarbuiten vormt in het westen het economisch knooppunt Schoten een onderdeel van het economisch netwerk Albertkanaal en komen in het oosten de geïsoleerde bedrijvenzones te Ravels, Arendonk en Dessel voor. Langs het Kanaal DTS komen 40 bedrijventerreinen voor waarop in totaal 16 watergebonden bedrijven gevestigd zijn. Op het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten komen bijna uitsluitend transporten voor van bouwmaterialen en delfstoffen. Het vervoer van andere goederen is, verhoudingsgewijs, uiterst beperkt. De meeste activiteit doet zich voor op het kanaal tussen Turnhout en Schoten. De laatste jaren kan een hernieuwde belangstelling voor het kanaal als transportmiddel worden vastgesteld met de recyclagesector als nieuwkomer. Inzake toerisme en recreatie kenmerkt het kanaal (en haar omgeving) zich door de vele natuurlijke attracties. Belangrijke toeristische attractiepolen zijn bijvoorbeeld Turnhout, de Ravelse Bossen en de Brechtse heide. In het Antwerps perifeer gebied is de fortengordel een belangrijk attractief element. De diverse musea zijn terug te vinden in de kernen. Mede door een groot aantal infrastructurele ingrepen is de betekenis van het kanaal voor recreatieve pleziervaart de laatste jaren toegenomen. Voor wat betreft de infrastructuur werden een aantal jachthavens verbeterd en nieuw aangelegd: Schoten, Sint-Job-in-'t-Goor, Brecht en Turnhout. Ook het functioneel en recreatief fietsroutenetwerk is van kanaaloverschrijdend belang. Het bestaat uit vele routes en knooppunten. Het netwerk kent een goede onderliggende infrastructuur zoals de fietsverhuurpunten en parkings die als vertrekpunten dienst doen. Er zijn vele lokale wandelroutes maar die vormen nog geen echt netwerk zoals voor de fietsers bestaat. Diverse horecavoorzieningen langsheen het kanaal werken mede ondersteunend voor de netwerken en routes (varen, fietsen, ruitersport en wandelen). Inzake verblijfsaccommodaties zijn er enkele campings in het Kempens grensgebied. Daarnaast is Turnhout een belangrijke attractiepool met goede verblijfsmogelijkheden. De uitoefening van de hengelsport, kano en kajak is sterk geconcentreerd op een bepaald aantal locaties. Het Kanaal DTS wordt gedwarst door en aantal N-wegen met een hoog doorstromingniveau van vrachtverkeer, openbaar vervoer als functioneel fietsverkeer. Het overgrote deel van de bruggen zijn klapbruggen, tussen Turnhout en Schoten, en ophaalbruggen tussen Dessel en Turnhout. Op het volledige traject zijn er 10 sluizen aanwezig waarvan 9 sluizen geconcentreerd liggen tussen Schoten en Brecht, ter overbrugging van de cuesta van de Noorderkempen; de overige sluis bevindt zich te Rijkevorsel.

80



V Bestaande ruimtelijke microstructuur via deelruimten

V

BESTAANDE RUIMTELIJKE DEELRUIMTEN

MICROSTRUCTUUR

VIA

Op microniveau kan het Kanaal DTS op basis van samenhangende ruimtelijke karakteristieken worden onderverdeeld in een aantal deelruimten en subdeelruimten. Het Kempens grensgebied Het Kempens grensgebied beslaat het oostelijk deel van het Kanaal DTS tussen het Turnhouts stedelijk gebied en het aansluitpunt op het Kanaal Herentals-Bocholt. De deelruimte wordt voornamelijk gekenmerkt door open ruimte met verspreid liggende dorpskernen. De subdeelruimte Turnhouts vennengebied omvat de vennen en boscomplexen op voormalige heide van Turnhout, Oud-Turnhout, Ravels en Arendonk-noord. De subdeelruimte bronnengebied bestaat uit de brondepressies op de oostelijk gelegen Kempense cuesta. Het kleiputtengebied Het kleiputtengebied komt overeen met het middengebied van het Kanaal DTS en wordt gekenmerkt door een reeks van kleiputtencomplexen. De subdeelruimte westelijk kleiputtencomplex omvat de bedrijvenstrip van Brecht-Rijkevorsel-Beerse die historisch geënt is op de hier voorkomende kleiputten. De subdeelruimte het Turnhoutse valt quasi samen met het regionaalstedelijk gebied Turnhout. Het Antwerps perifeer gebied Het Antwerps perifeer gebied omvat het westelijk deel van het Kanaal DTS vanaf het aansluitpunt op het Albertkanaal tot het begin van het kleiputtengebied ter hoogte van Brecht-dorp. Deze deelruimte bestaat uit een perifeer bebouwingspatroon met parkbossen, dat wordt begrensd door een openruimtecorridor als overgang naar de (voor-)Kempen. De subdeelruimte Schoten wordt gekenmerkt door een lappendeken van bebouwing en parkbossen in de periferie van de grootstad Antwerpen. De fortengordel-Anti-tankkanaal vormt er naast het Kanaal DTS een belangrijke drager van de openruimtestructuur. De meer oostelijk gelegen openruimtecorridor van heideen vengebied vormt samen het Kanaal DTS de ruggengraat van de subdeelruimte Brechtse heide. Figuur 6: De 3 deelruimten en 6 subdeelruimten van het Kanaal DTS

2 kleiputtengebied Antwerps perifeer gebied

5

4 3

6

1 2 3 4 5 6

Kempens grensgebied

1

Bronnengebied Turnhouts vennengebied Westelijk kleiputtencomplex Turnhoutse Brechtse heide Schoten



81

VI SWOT 1 Sterkten

VI

SWOT Structuurkaart 7: Synthesekaart knelpunten

1

Sterkten Open Ruimte – het kanaal (ten oosten van Brecht) doorkruist een uitgestrekt openruimtegebied in de grensstreek, dat structuurbepalend is op (inter)nationaal niveau. Ook aan Nederlandse zijde is sprake van een openruimtegordel. Binnen dit openruimtegebied zijn de klassieke structuurbepalende functies (natuur/landschap en landbouw) goed vertegenwoordigd. Voor beide sectoren zijn de geschikte ruimtelijke condities aanwezig voor een duurzame ontwikkeling op termijn, op voorwaarde dat: – er in een aantal gebieden waar de natuur en landbouw onverenigbaar zijn, keuzes gemaakt worden – er in andere gebieden het geschikte kader gecreëerd wordt voor een duurzame ontwikkeling van beide hoofdfuncties (verweving) – er voldoende afstemming is van landbouw – milieu (mestproblematiek) – tegelijk biedt de uitgestrektheid en de rust van deze open ruimte een interessant decor voor de recreatieve gebruiker. – het kanaal neemt een bijzondere positie in binnen het waternetwerk, wat samenhangt met de ligging die grotendeels samenvalt met het waterscheidingsvlak van Schelde- en Maasbekken. – brongebied – bovenlopengebied Kleine Nete : vrij intact infiltratie - kwelsysteem door onder meer het ontbreken bebouwing; de waterlopen van het bovenlopengebied behoren tot de meest waardevolle van Vlaanderen – Zeldzame biotopen door de invloed van kalkrijk kanaalwater in een van nature mineralenarme omgeving; daarmee samenhangend: interessante biotoopovergangen: zuur – alkalisch, droog – nat. – de landschappelijke waarde van het kanaal is op de meeste plaatsen groot. Dit hangt samen met de begeleidende grazige of houtige bermvegetaties en het “vriendelijke” uitzicht. Vooral in de meer verstedelijkte gebieden (westelijke periferie en stedelijk gebied Turnhout) kan de meerwaarde hiervan groot zijn. – binnen de natuurlijke structuur heeft het kanaal een functie als corridor (natte en droge sfeer). Daarnaast is ook de habitatfunctie als water-, oever- en bermbiotoop relevant. Belangrijke aspecten hierin zijn de oeverinrichting, en het voorkomen van stilstaande plaatsen (vispaaiplaatsen,…); Toerisme en recreatie – aantrekkelijke en goed georganiseerde recreatieve routenetwerken die prima gebruik maken van het kanaal als ruimtelijk drager; – uitstekend fietsroutenetwerk met veel mogelijkheden; – grootste groengebied in Vlaanderen met veel bos- en natuurgebieden; – gevarieerd en kwalitatief goed aanbod van toeristisch-recreatieve voorzieningen; – centrale ligging midden in de Kempen, grenzend aan Nederland; – toename Nederlandse toeristen en recreanten, “vervagen” van grenzen; – nabijheid van recreatief attractieve elementen; – uitgebreid en aantrekkelijk aanbod van lokale evenementen; – terreinen en delen van het wateroppervlak welke door De Scheepvaart ter beschikking worden gesteld voor recreatieve activiteiten; – de investeringen door De Scheepvaart in de aanleg van recreatieve infrastructuur.



83

Economie – langsheen het kanaal zijn grondstofintensieve industrieën gevestigd (bouwmaterialen, schroot, afval, …). Voor dergelijke ondernemingen kan het goederentransport over het kanaal heel interessant zijn. – de watergebonden bedrijven geven aan dat transport over het water goedkoper is dan het wegvervoer. Bovendien kunnen de producten goed gestockeerd worden en is het een flexibel transportmiddel. – de voorbije tien jaar kan een toename van het aantal arbeidsplaatsen worden vastgesteld in de gemeenten waar het kanaal doorkomt. Deze evolutie heeft invloed gehad op de bruto pendel. Waar er in 1991 nog een belangrijke netto-uitstroom van de actieve bevolking kon worden vastgesteld, is dat anno 2001 omgebogen tot een beperkte netto-instroom. De grootste tewerkstellingspolen zijn Turnhout en Beerse. – zowel in het Antwerps perifeer gebied en het Kempens grensgebied zijn de industriële subsector ‘vervaardigen van bouwmaterialen’ en de bouwnijverheid sterker ontwikkeld ten opzichte van Vlaanderen. In het Turnhoutse ligt het accent eerder op de chemische en de grafische nijverheid. – op een meer gedetailleerd niveau, namelijk de bedrijventerreinen langsheen het kanaal, komt een vergelijkbaar profiel tot uiting als op het gemeentelijk niveau. Ook hier blijkt de nadruk te liggen op de materiaalintensieve nijverheden (bouwmaterialen, bouwondernemingen, recyclagebedrijven, …). – de bedrijven op deze bedrijventerreinen verschaffen anno 2002 aan ongeveer 2.500 werknemers een baan. Bovendien blijkt ook op dit niveau dat de tewerkstelling is toegenomen de voorbij jaren. Hierbij kan een ruimtelijke gradiënt worden waargenomen. In het Antwerps perifeer gebied kan immers de sterkste groei worden waargenomen. In het Turnhoutse is deze groei al minder uitgesproken, terwijl in het Kempens grensgebied sprake is van een afname van het aantal arbeidsplaatsen. Infrastructuur – het traject van het kanaal t.o.v. het hoofdwegennet in de maas E34/A21 en de E19/A1. Door deze sterke positie heeft het kanaal en omgeving, tussen Schoten en Rijkevorsel, een goede ontsluiting op de E19/A1 en op de E34/A21, tussen Rijkevorsel en Dessel; – het kanaal als onderdeel van het functioneel als het fietsknooppuntennetwerk; – de aanwezigheid van de talrijke kunstwerken (bruggen, sluizen) karakteriseren de belevingswaarde en het gebruik van het kanaal.

84



VI SWOT 2 Zwakten

2

Zwakten Open ruimte Kanaal als barrière in de ecologische infrastructuur Naast een verbindende functie bezit het kanaal ook een barrièrefunctie binnen de natuurlijke structuur – het kanaal oversteken vormt een probleem. Dit probleem stelt zich het scherpst op plaatsen waar het kanaal deelbiotopen van bepaalde soorten doorkruist. Vooral voor grotere zoogdieren (die behoefte hebben aan een uitgestrekt leefgebied, zoals ree) alsook voor amfibieën (die behoefte hebben aan verschillende deelbiotopen) stelt zich dit probleem. Bijkomend probleem is het feit dat op een aantal plaatsen (westelijke deel) de “klassieke” reetrappen niet stabiel blijken en na verloop van tijd verdwijnen. Oorzaken zijn: smalle oever in combinatie met golfslag en ijsvorming. – passage waterlopen (ingebuisd): ondanks de ligging van het kanaal op het waterscheidingsvlak, zijn er toch een aantal waterlopen die het kanaaltraject kruisen. Meestal betreft het een inbuizing zonder oever zodat ook hier sprake is van barrièrewerking. Beperkte oeverruimte Het kanaal ligt over grote delen in ophoging waardoor de beschikbare ruimte aan de oever beperkt is. De bemoeilijkt infrastructurele ingrepen in functie van natuurtechnische milieubouw, zonder in conflict te komen met veiligheidsaspecten of recreatief gebruik van jaagpad (fietsen) en oever (vissen). Onder infrastructurele ingrepen verstaan we onder meer de aanleg van wilduitstapplaatsen of de inrichting van natuurlijke zachtglooiende oevers. Het kanaal als potentiële verspreider van “bruinrot”: De aardappelteelt (oostelijke deel kanaalzone) kampt regelmatig met het probleem van bruinrot. Op dat moment kan het kanaal als verspreider optreden via drainwater en dienen maatregelen genomen inzake waterneming, -lozing. Toerisme en recreatie – incidentele overlast door grote groepen fietsers die geluidsoverlast leveren en minder respect tonen richting andere gebruikers; – problemen met de veiligheid voor fietsers bij industriële vestigingen langs het kanaal; – op enkele plaatsen zoals bij Turnhout en Beerse, werd het kanaal verbreed zonder de ligging van het jaagpad aan te passen. Daardoor is het jaagpad op de rand van het kanaal komen te liggen en zijn gevaarlijke situaties ontstaan voor de recreatieve gebruikers, vooral voor fietsers; – incidentele overlast tengevolge van horecafuncties. Onverenigbaar met het plaatselijke rustige karakter van kanaal en jachthavens. Passanten blijven in jachthaven weg; – huifkartochten direct langs het kanaal leveren gevaar op in verband met het op hol slaan van het trekpaard. In de laatste tien jaren zijn ongeveer acht paarden afgemaakt doordat ze na paniek in het kanaal terecht kwamen; – rechtstreekse lozingen van bedrijven in het kanaal; – schrootopslag tot vlak aan de waterrand; – nadelige invloed van jachthavens op het milieu; – weinig plekken om aan te meren, beperkte bediening van een hiervoor bestaande doelgroep en verschillende voorwaarden op diverse plaatsen; – woonboten op plaatsen waar de vaargeul te smal is; – de situatie rond de vrije ligplaatsen. Het leidt tot discussies tussen doelgroepen onderling en met verantwoordelijke overheidsinstanties; – recreatief medegebruik agrarische gebieden is beperkt tot nabestemming van hoeves en kamperen op de boerderij; – afkalven van oevers door beroepsvaart.



85

Economie – de watergebonden bedrijven geven aan dat de snelheid waarmee de goederen aangevoerd kunnen worden beperkingen oplegt, evenals de diepgang van het kanaal. Door deze beperkte diepgang moet gebruik gemaakt worden van kleinere schepen, wat economisch gezien nadelig is. Daarnaast wordt ook melding gemaakt van het feit dat het jaagpad bij elke laad- of losactiviteit moet worden afgesloten. – de aanwezigheid van talrijke kunstwerken (sluizen en beweegbare bruggen) op het kanaaltraject brengt wachttijden met zich mee. Bovendien ontstaat er als gevolg van de toename van het verkeer ook meer conflicten. Waar de wegen deze waterweg kruisen, ontstaat vooral tijdens de spitsuren, een moeilijke afwikkeling van het verkeer aan deze beweegbare bruggen. – de bestaande trafiek langsheen het kanaal wordt mogelijk bedreigd indien niet de nodige aandacht wordt gegeven aan de vervanging van de schepen. – een beperkt aandeel van de bestaande bedrijven langs het kanaal zijn watergebonden. Het vrachttransport over water neemt wel toe. Een kanttekening hierbij is dat het voor- en natransport over de weg ook toeneemt. Concreet wordt daarbij verwezen naar het geplande afvaltransport over water en de relatie met de verwerkingsinstallatie in Geel via overslag te Beerse, waardoor bij betrokkenen de vrees bestaat voor bijkomende verkeersoverlast. Deze activiteiten (containerpark IOK,…) genereren vandaag veel vrachtverkeer (afrit 22 naar de N12 en vervolgens naar de ring van Turnhout richting Merksplas). – een containerterminal ontbreekt. – het aantal gronden dat bestemd is als bedrijventerrein, is beperkt Infrastructuur – ontsluiting van bedrijventerrein kanaalzone oost is niet optimaal ( verbetering in oostelijke of westelijke richting ?); – barrièrewerking en de oversteekbaarheid van het kanaal; – de meeste bedrijven, gelegen aan het kanaal, zijn niet watergebonden zodat het wegtransport primeert; – de ontbrekende hiërarchie van de bruggen veroorzaakt heel wat zwaar doorgaand verkeer doorheen aanpalende dorpskernen (historische bereikbaarheid van de dorpskern); Door het weren van vrachtverkeer in dorpskernen en de beperkte oversteekbaarheid van het kanaal verschuift het probleem naar de buurgemeenten; – de wandelafstandsregel van 750 m. voor het buitengebied als parameter voor de “Basismobiliteit” houdt geen rekening met de barrièrewerking van het kanaal; – in het westelijk deel van het kanaal, t.a.v. de functionele fietser, ontbreekt enige vorm van sociale – veiligheid.

86



VI SWOT 3 Kansen / uitdagingen

3

Kansen / uitdagingen Open ruimte Zoeken van de synergie natuur-landschap, cultuurhistorische kwaliteiten en toerisme-recreatie De combinatie openruimtekwaliteiten – cultuurhistorische aspecten (bruggen – industrieel erfgoed) recreatie biedt bijzondere potenties. – – – –

bakenreeksen (windmolens, geplande toeristentoren, …) cultuurhistorisch patrimonium (…) herwaarderen met input voor de bakenreeksen groene linten als continuïteit door informatie de recreant betrekken bij natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten en zo het draagvlak versterken. – Potenties als landschapspark (suggestie gemeente Schoten) Verzoenen ecologische randvoorwaarden en economische uitdagingen – mits het voorzien van de nodige stilstaande waterzones kan afstemming gevonden worden tussen het kanaal als waterecosysteem en de scheepvaart – natuurtechnische milieubouw biedt kansen om diverse functies (natuur – economie/transport – veiligheid) op elkaar af te stemmen: – natuurtechnische milieubouw i.v.m. oeveraanleg (plasbermen, breuksteen ipv beton,…): globale visie nodig – natuurtechnische milieubouw i.v.m. passage waterlopen – verbeteren migratie: wildtrappen – aandachtspunt: op sommige plaatsen is de ruimte beperkt Tevens moet ernaar gestreefd worden om zoveel mogelijk duurzame grondstoffen te gebruiken (FSC gelabeld hout, …) – gedeeltelijke herinrichting jachthavens met het oog op verzoening functionaliteit als jachthaven en potenties als waterbiotoop: nader te bekijken in functie van de behoeften van de sector – om een natuurlijk evenwicht van de vispopulatie te garanderen kan in overleg met de provinciale visserijcommissie en visdeskundigen van het Instituut voor Natuurbehoud een visbeheersplan worden opgesteld (suggestie milieudienst Schoten). Doorbreken barrièrewerking kanaal versterken corridorwerking – aanleg wildtrappen op strategische plaatsen: wilduitstapplaatsen kunnen eventueel een dubbele functie hebben of gecombineerd worden met zitplaats voor vissers, aanlegplaats voor kano’s en als veiligheidsvoorziening (suggestie gemeente Schoten) – implementatie bermbeheersplan: Door de verschraling van de oeverbermen zal op korte termijn (3 jaar) een rijkere flora ontstaan, en zullen nitrofiele planten (brandnetel, distel…) die door de modale recreant overwegend als “hinderlijk” worden beschouwd, verdwijnen. Integratie milieuaspecten bij de verschillende gebruiksfuncties van het kanaal – milieuzorgsysteem verplichten voor jachthavens. Hierbij kan ook het halen van een Blauwe vlag van de Foundation for Environmental Education in Europe (FEEE) worden aangemoedigd. Gemeente Schoten suggereert als minimumcriteria voor een jachthaven: – opvangfaciliteiten voor bilgeswater en afvalolie – gebruik van milieuvriendelijke scheepsverf – opvang van zaagsel, vijlsel, slijpafval en schuur- en verfresten en afvoer naar een erkende verwerker, verbod op lozen van afvalwater in het oppervlaktewater, uitgezonderd nietgecontamineerd koelwater van de motoren. – respect voor waterflora en fauna, dus toepassing bermdecreet en verbod op gebruik biociden (maw manuele verwijdering eventuele hinderlijke onderwaterflora)



87

Ruimtelijke visievorming - keuzes – een aantal gebieden langs het kanaal hebben een “onduidelijke” of achterhaalde bestemming vandaag; een toekomstgerichte visie m.b.t. de functionele invulling ervan is cruciaal. Het Vlaamse Gewest is bezig met onderzoek naar de mogelijkheden van de ontginningsgebieden, met mogelijk een vervolg in RUP’s. Voorliggende studie kan materiaal aanreiken om deze visievorming te ondersteunen. Vanuit de gemeente Schoten worden een aantal voorstellen gedaan: – verlaten industriële sites een educatieve functie geven met behoud van de historisch waardevolle gebouwen en landschapsbescherming: in Schoten gaat dit op voor de 2 veerhuizen die oorspronkelijk opgericht werden als café-hotels bij Schoten-badstad: beide huizen werden reeds beschermd als dorpsgezicht en grondig gerenoveerd. – verlaten bedrijventerreinen waar mogelijk herinrichten en een natuurfunctie geven Toerisme en recreatie Volgende kansen werden geanalyseerd vanuit de voorstudienota: – creëren duurzaam evenwicht tussen een verdere recreatief-toeristische versterking en uitbouw en de overige waarden langs het kanaal zoals ecologie en economie; – verhoging van de belevingswaarde van het kanaal door voldoende aandacht voor natuurontwikkeling in combinatie met toeristisch-recreatieve ontwikkeling; – afstemming van toeristisch-recreatieve projecten met het recreatief fietsknooppuntennetwerk verhogen de belevingswaarde van het kanaal; – gebruik van kruispunten om transferia te doen ontstaan. Hier kunnen recreatieve routes (van verschillende soorten recreatie) samenkomen. Tevens kan hier specifieke of multifunctionele netwerkondersteunende infrastructuur ontstaan dan wel opgewaardeerd worden; – grote mogelijkheden om in te spelen op trends met name rond zachte recreatie; – invullen behoefte aan meer ligplaatsen in jachthavens; – verplichten tot betere milieuzorg door jachthavens; – restauratie van beeldbepalende elementen langs het kanaal; – afkoppelen van bedrijven die rechtstreekse op het kanaal lozen; – ontwikkeling van de beroepsvaart moet serieus rekening houden met de erkende potenties van de scheepvaart; – controleren en weren van (illegaal)gemotoriseerd verkeer op de jaagpaden; – meer veilige in- en uitstapplaatsen voor kano- en kajakvaarders; – benutten economische waarde van de fietsinfrastructuur (bezoek aan horeca); – meer integratie van aanwezige horecafuncties met overige toeristisch-recreatieve functionaliteiten; – verharding van enkele ontbrekende stukken fietspaden op de jaagpaden teneinde een aaneengesloten netwerk te bekomen; – recreatief medegebruik agrarische gebieden en natuurgebieden; – herijken en recreatief opwaarderen van het agrarisch gelinkt historische erfgoed zoals hoeves en molens; – plaatsen creëren voor het (langdurig) kunnen aanmeren van vaartuigen op het kanaal, eventueel met vergunning; – een nauwkeuriger handhavingsbeleid richting de woonboten; – onderzoek naar de mogelijkheid om woonboten toe te laten in de kommen; – integrale bebording, gelijktijdig praktische informatie en bewegwijzering over verschillende (water)toeristisch-recreatieve functies en attracties op en langs het kanaal; – verbetering van de waterkwaliteit Inrichten sanitaire installaties in de aanlegplaatsen. Plaatsen van meer vuilwatertanks en meer afvalverzamelplaatsen voor olieproducten inrichten; – integrale communicatie richting de verschillende functies van het kanaal. Multifunctioneel gebruik van informatieborden. Op basis van deze gefragmenteerde kansen is het mogelijke een kansenkaart toerisme en recreatie op te stellen.

88




De kansen rond het toeristisch-recreatief product op, langs en nabij het Kanaal Dessel-TurnhoutSchoten worden gekenmerkt door de volgende elementen. De toekomstperspectieven voor de uitbouw en versterking van de pleziervaart en bijbehorende infrastructuur zijn duidelijk aanwezig en het belang ervan wordt door vele partijen ook echt onderschreven. Vooral ligt er een kans in het, met name in het weekend, verder uitbreiden van openingsuren van de kunstwerken. Reeds nu wordt verwacht dat de groei van het vaartoerisme een impuls krijgt door de overgang naar automatische bediening voor de kunstwerken, hetgeen in 2007 voorzien is. Belanghebbenden geven aan dat hiervoor nadere goede afspraken nodig zijn. De promotie van de pleziervaart zou in ruimere context bekeken kunnen worden. In combinatie met andere aanpalende recreatieve en toeristische voorzieningen dient bezien te worden of er meer samengewerkt kan worden aan pluriforme bebording en informatieverstrekking. De inplanting van een nieuwe jachthaven in Mol in het waterrecreatiegebied Provinciaal Domein Zilvermeer wordt gezien als een nog ontbrekende schakel in de watergebonden recreatie in de regio. Het project zal Mol en de omliggende gemeenten als topregio voor watergebonden recreatie verder versterken. Het kan zeker ook mogelijkheden bieden voor de pleziervaart op het Kanaal DesselTurnhout-Schoten. Bezien moet worden hoe hierop aangehaakt kan worden en met welke initiatieven of infrastructuur die, voor de toervaarders, functioneel aansluit op de nieuwe jachthaven. Potenties watersport Meerdere malen is gewezen om vooral de potenties van zachte waterrecreatie te benutten. Harde waterrecreatie veroorzaakt veel overlast voor andere vormen van recreatie en toerisme. De recreatieve nabestemming bij zandwinningen biedt nog volop mogelijkheden. Dit geldt met name voor Dessel en Mol. De aanleg van de jachthaven in Mol in de Kanaalplas nabij het waterrecreatiegebied Provinciaal Domein Zilvermeer is daar een prima voorbeeld van. Potenties hengelsport Alhoewel het aantal waar te nemen sportvissers langsheen het kanaal sterk afgenomen is, komt het ons voor dat hier best interesse genoeg voor is. Hiervoor zouden er meer specifieke zones voorzien en voorbehouden moeten worden en op zijn minst dient duidelijkheid gegeven te worden over waar wel en niet gevist mag worden. Potenties fietsen Het recreatief fietsroutenetwerk is al zeer goed maar kan nog worden versterkt en uitgebouwd. Ook additionele voorzieningen zijn hier en daar welkom. Er is een aanzienlijk potentieel in het koppelen van het fietsknooppuntennetwerk met de vele toeristisch-recreatieve elementen langs het kanaal. Hiermee wordt de belevingswaarde van het kanaal en de omgeving voor de fietser verhoogd. Potenties wandelen Het wandelroutenetwerk langs het kanaal bestaat uit vele op zichzelf staande wandelroutes. Voor het koppelen van wandelroutes zoals bij het fietsknooppuntennetwerk is het kanaal geen goede drager. Er zijn wel kansen om het medegebruik van andere infrastructuren door wandelaars te optimaliseren. Eveneens kan er meer interactie gezocht worden met de verschillende soorten recreatiedomeinen en attracties in de buurt van het kanaal. Potenties autoroutes Alhoewel autoroutes direct langs het kanaal al snel een verstorende factor vormen richting de overige vormen van meer “zachte” recreatie en toerisme, zijn autotochten uitermate geschikt voor streekverkenning. Met name voor het segment senioren en gehandicapten kan deze vorm van toerisme een uitkomst bieden gezien hun mogelijkheden en beperkingen. De autoroute hoeft misschien niet direct langs het kanaal te lopen maar kan wel een aantal elementen langs het kanaal aandoen om zo toch te profiteren van hetgeen het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten te bieden heeft.



89

Potenties verblijfstoerisme en horeca Een behoorlijk potentieel ligt er in het realiseren van toeristische functies in en rond het cultureel patrimonium en op de verlaten industriesites langs het kanaal. De oude steenbakkerijen zijn voorbeelden van locaties waar wellicht verblijfstoerisme met overnachtingvoorzieningen gerealiseerd kunnen worden. Dit soort functies kunnen de toeristische functie van het kanaal ondersteunen en vice versa. Potenties toeristische attracties Er is door diverse actoren gewezen op de mogelijkheden rond de opwaardering van het patrimonium langs het kanaal. Dit zou gecombineerd kunnen worden met het recreatieve gebruik van het kanaal. In een toekomstvisie zou dit één van de uitgangspunten moeten zijn. Geconcludeerd mag worden dat er duidelijk mogelijkheden aanwezig zijn om relaties te leggen tussen het kanaaltoerisme en de recreatieve en toeristische attracties en evenementen in de nabije omgeving van het kanaal. Economie – vanuit de bedrijfsenquête en de trafiekprognoses wordt verwacht dat er in de toekomst nog meer gebruik gemaakt gaat worden van de binnenvaart als gevolg van het verder dichtslibben van de autowegen. Vooral wat de aanvoer van grondstoffen betreft wordt een stijging verwacht. Functionele relaties tussen watergebonden bedrijven kunnen die trafiek nog doen toenemen. – verschillende actoren vinden dat bestaande watergebonden bedrijvigheid toekomstperspectieven geboden moet worden (stimuleren van watertransport) maar niet iedereen vindt het wenselijk om nieuwe te voorzien, gelet op de problematiek van voor- en natransport. Een afstemming tussen watertransport en wegtransport kan dus ruimere potenties bieden. – Containerterminal: verschillende betrokken bedrijven in de kanaalzone Beerse werken plannen uit om zowel ten oosten als ten westen van de zone een containerterminal in te richten. – het ontwikkelen van nieuwe kleine scheepstypen, geschikt voor kleinere waterwegen, kan de belangstelling voor de binnenvaart op dit kanaal opnieuw aanwakkeren. Daarnaast kan eveneens gepeild worden naar de interesse die bestaat voor het inzetten van een lijncontainerschip. – kruisingen met N-wegen zijn eerder goede locaties voor bedrijvigheid (zoals aan de N14 en de N12). Het oostelijk deel van het kanaal is interessant voor bedrijvigheid: mogelijkheden naar aangepaste laadbakken. Het vrachtvervoer naar Antwerpen is sneller in tijd via het oostelijk deel van het Kanaal DTS naar het Albertkanaal en vervolgens Antwerpen dan via het westelijk deel richting Schoten. – in het kader van de wederzijdse afstemming economie-recreatie biedt volgende strategie potenties: industrie over het kanaal en recreatie op de oevers. – de ruimtelijk economische structuur van het Kanaal DTS kan in principe opgesplitst worden in 4 zones met elk hun eigen potenties: – het economisch knooppunt Schoten als onderdeel van het economisch netwerk Albertkanaal – het economisch concentratiegebied dat zich uitstrekt over de bedrijvenstrip BrechtRijkevorsel-Beerse met veelal historisch gegroeide bedrijvenzones op kleiputtencomplexen – het regionaalstedelijk gebied Turnhout – de geïsoleerde oostelijke bedrijvenzones te Ravels, Arendonk en Dessel – vanuit diverse gemeentelijke structuurplanningsprocessen zijn zoekzones voor lokale bedrijventerreinen langs het Kanaal DTS aangegeven. – bestaande vervallen en verlaten sites bieden reconversiemogelijkheden. – De inplanting van een binnenhaven aanpalend aan de Hoge Mauw ter ondersteuning van het watertransport kan in overweging worden genomen. Connectie waterfront – Hoge Mauw ? De Hoge Mauw beschikt vandaag niet over een waterfront en biedt op die manier geen potenties voor watergebonden activiteiten. Het creëren van een waterfront aansluitend aan dit bedrijventerrein kan dus een meerwaarde bieden doordat op die manier een bimodale ontsluiting gecreëerd wordt. Hierbij zijn 2 scenario’s mogelijk: – het doortrekken van een kanaaltak tot aan hoge Mauw met aanlegkade ter plaatse

90




– het voorzien van een aanlegkade langs het kanaal zelf (precieze locatie ligt dan nog open) en de nodige ingrepen doen ifv voor- en natransport.

? 2

26

In het nader onderzoek dat hiervoor noodzakelijk is, dienen volgende vraagstukken beantwoord: – kosten-batenanalyse De afstand van Hoge Mauw tot aan het kanaal bedraagt minimaal 1700 m, waarbij een hoogteverschil dient overbrugd van ca. 3,5 m. Dit heeft belangrijke consequenties in het scenario van doortrekken van een kanaaltak. – beleidsmatige haalbaarheid – keuzes De zone tussen Hoge Mauw en het kanaal is een uitgestrekt open ruimtegebied dat op regionale schaal behoort tot het bronnengebied van de bovenlopen van de Kleine Nete. Het is deels ingenomen door professionele landbouw en kent deels een natuurfunctie als Speciale Beschermingszone (Habitatrichtlijngebied). De noodzakelijke ingrepen van zowel het scenario voor- en natransport als van het scenario kanaaltak dienen hiertegen afgewogen. – Bedrijfseconomische aspecten De perspectieven van transport via het kanaal, rekening houdend met: – concurrentie van het wegvervoer, maar toenemende congestie op de weg – Nieuwe technieken inzake watertransport over kanalen met beperkte afmetingen Watergebonden wonen – wonen aan het water: er kan nader onderzocht worden waar zich geschikte locaties bevinden voor het wonen aan het water. Concreet bieden de verstedelijkte zones en in het bijzonder die van Schoten en van het regionaalstedelijk gebied Turnhout (Oude en Nieuwe Kaai) potenties op dit vlak. – aanduiden van specifieke zones voor woonboten / specifieke regeling voor gepensioneerde schippers Infrastructuur – medegebruik van de jaagpaden in het kader van het langzaam verkeer en verbindingen tussen attractiepolen; mogelijkheden tot optimalisatie van verbindingen/ontsluitingen door middel van nieuwe fietserbruggen (of eventueel inschakeling van een overzetveer) op strategische plaatsen, verplaatsing van de route naar de andere oever of op parallel gelegen wegen in het hinterland; – afstemming van toeristisch-recreatieve projecten met het recreatief fietsknooppuntennetwerk verhogen de belevingswaarde van het kanaal; Tevens zijn er kansen om langs het kanaal transferia (knooppunten) te voorzien waar verschillende functies samenkomen: pleziervaart, bezoek hinterland, bezienswaardigheden, knooppunt fietsroutes. Aan deze transferia kunnen informatiekiosken gekoppeld worden en dient onder meer ook parkeermogelijkheid te worden voorzien; – verhoging van de maatschappelijke draagkracht door flankerende maatregelen (informatieverstrekking);



91

– het traject van de oude spoorbedding in Turnhout kan terug ingeschakeld worden als voet- en fietsbrug; – een duidelijke hiërarchie van de wegenis naar autoverkeer en vrachtverkeer verhoogt de leefbaarheid in de tussenliggende woonkernen en de verkeersleefbaarheid; – automatisatie van de beweegbare bruggen en/of oprichten van vaste brugconstructies; – potenties naar de gewenste structuur toe om het oostelijk deel van het kanaal te ontwikkelen naar functionele integratie (economisch als recreatief) en het westelijk deel, omwille van talrijke sluizen, naar een hoofdzakelijk recreatieve functie; – de kruisingen met N-wegen bieden mogelijkheden om bedrijvigheid te voorzien. De groeiende congestie op de wegen zal de aantrekkelijkheid van het vervoer te water verder vergroten.

92



VI SWOT 4 Bedreigingen

4

Bedreigingen Open ruimte – nu de bestaande oeverversteviging (meestal met houten beschoeiing) op diverse plaatsen sporen van slijtage begint te vertonen, gebeurt een systematische vervanging van de oeververdediging. Vanuit veiligheidsoverwegingen, onder meer na enkele recente lekken of dijkdoorbraken, wordt daarbij vrij systematisch gekozen voor een natuuronvriendelijke oeververdediging (stalen damwanden …). Op die manier wordt echter een hypotheek gelegd op natuurontwikkeling. – (mogelijk) conflict scheepvaart – natuur: door de morfologie van het kanaal is sprake van sterke golfslag aan de oever met een negatief effect op het waterleven. Bij de toekomstvisie zal hier rekening mee moeten gehouden worden. – het kanaal heeft een goede waterkwaliteit. In naburige kanalen (Bocholt – Herentals) werden problemen vastgesteld i.v.m. een vervuilde waterbodem, nl. overschrijdingen voor pesticiden, cadmium en PCB’s. Deze problemen stellen zich niet voor het Kanaal DTS. Wel is sprake van Sudankleurstoffen in de waterbodem, een rode kleurstof die wordt aangetroffen in het spierweefsel van vissen. Vooral vissen met een hoog vetgehalte, zoals paling, blijken op een aantal plaatsen roodgekleurd te zijn. Uit analyses blijkt dat het om een kleurstof gaat met vermoedelijk kankerverwekkende eigenschappen. Vermoedelijk bestaat er een verband tussen de kleuring van deze vissen en het gebruik van roodgekleurde maden door de visser. Toerisme en recreatie – toename concurrentie tussen verschillende vormen van recreatie met name op de verharde oevers; – aanwezigheid van storten in oude kleiputten (o.a. Beerse) staat recreatieve nabestemming in de weg; – beperkt de ruimte en mogelijkheden voor recreatief medegebruik tengevolge van beschermde status van domeinen en natuurreservaten; – oevers van het kanaal zijn niet altijd toegankelijk voor recreatief medegebruik; – er is te weinig aandacht voor de recreatieve nabestemming bij zandwinningen; – verslechtering waterkwaliteit. – concurrentie tussen de beroepsvaart en de pleziervaart inzake een verdere uitbreiding van de bediening van de sluizen. – conflictsituaties: – conflictsituaties recreatie versus natuur (bijvoorbeeld de aanwezigheid van storten in kleiputten staat recreatieve nabestemming in de weg, er is te weinig aandacht voor de recreatieve nabestemming bij zandwinningen); – conflictsituaties recreatie versus economie. (bijvoorbeeld concurrentie tussen de beroepsvaart en de pleziervaart inzake een verdere uitbreiding van de bediening van de sluizen); – conflictsituaties recreatie versus infrastructuur (bijvoorbeeld oevers van het kanaal zijn niet altijd toegankelijk voor recreatief medegebruik, toename concurrentie tussen verschillende vormen van recreatie met name op de verharde oevers); – onvoldoende interactie tussen recreatie en toerisme direct gerelateerd aan het kanaal in relatie tot de omgeving ervan (bijvoorbeeld beperkte ruimte en mogelijkheden voor recreatief medegebruik tengevolge van beschermde status van domeinen en natuurreservaten). Economie – knelpunt m.b.t. waterverkeer is de beperkte diepgang van het kanaal en de vele aanwezige sluizen: het gevolg hiervan is het omvaren richting Dessel om zo het Albertkanaal te bereiken, richting Antwerpen. – transport via de weg blijkt voor nogal wat goederenstromen goedkoper dan transport over water. – de knelpunten m.b.t. het fietsverkeer doen zich voor ter hoogte van de bedrijvigheid aan de noordelijke oever. De vraag wordt gesteld of het niet wenselijker was ter hoogte van Beerse en Turnhout de fietsroute op de zuidkant van het kanaal voorzien i.p.v. op de noordelijke oever.



93

– bijna alle bruggen liggen in het verlengde van dorpskernen (historische gegroeidheid) en veroorzaken dus een sterke doorstroming van zwaar verkeer doorheen dorpskernen. – het realiseerbare aanbod aan bedrijventerreinen langs het kanaal is eerder beperkt. Daarnaast komen ook heel wat moeilijk of niet realiseerbare gronden voor. Infrastructuur – de beperkte diepgang van het kanaal en de vele aanwezige sluizen in het westelijk deel van het kanaal vormen een bedreiging voor het economisch functioneren en de doorstromingsmogelijkheden van het kanaal, met als gevolg het omvaren richting Dessel om het Albertkanaal te bereiken richting Antwerpen; – confrontatie van langzaam verkeer met bedrijfsactiviteiten/verkeer van watergebonden bedrijven, andere gebruikers zoals de dienstwagens van De Scheepvaart en de technische als juridische mogelijkheden; – de laatste jaren is het goederentransport over het kanaal licht toegenomen, dit impliceert ook een toename van het voor- en natransport over de weg; Transport via de weg blijkt voor nogal wat goederen nog steeds goedkoper dan transport over het water; – naar het functioneel fietsverkeer en het openbaar vervoer toe is de beperkte bediening van een brug tijdens de ochtendspits een bedreiging voor de vlotte doorgang van de bruggebruiker. – Onderhoud van de jaagpaden in het kader van het fietsknooppuntennetwerk: noodzaak aan overleg tussen de verschillende diensten.

94



VII Visievorming 1 Globale visie

VII

VISIEVORMING

1

Globale visie Het uitwerken van een multifunctioneel ruimtelijk ontwikkelingsperspectief voor het Kanaal DesselTurnhout-Schoten (DTS) vormt het uitgangspunt van deze studie. Dit houdt in: de opmaak van een ruimtelijke structuurschets voor de gehele kanaalzone als een multifunctionele drager. Op basis van dit ruimtelijk kader worden de ruimtelijke potenties aangegeven voor de lokalisatie en ontwikkeling van lokale, provinciale of gewestelijke opties. Er dient gestreefd te worden naar een concrete en operationaliseerbare invulling op basis van een gebiedsgerichte benadering en rekening houdend met het subsidiariteitsbeginsel. De globale visie op het Kanaal DTS wordt weergegeven in de slagzin ‘multifunctioneel kralensnoer met ruimte voor watergebonden en waterverbonden functies (natuur, recreatie, wonen en werken)’. Figuur 7: Multifunctioneel kralensnoer met ruimte voor watergebonden en waterverbonden functies

Bij de invulling van deze functies staan duurzaamheid, ruimtelijke kwaliteit, samenhang, ruimtelijke draagkracht en gebiedsgerichte differentiatie voorop. Dit laatste wordt bekomen door enerzijds coherente wensbeelden te creëren via een lagenbenadering en anderzijds door de kanaalvisies af te wegen en te verankeren in deelruimten en subdeelruimten met elk hun typerende eigenheid. Dit alles wordt gesynthetiseerd in een multifunctioneel ontwikkelingsperspectief voor het Kanaal DTS. De visievorming gebeurt op lagenniveau (sectorale benadering) en op niveau van de deelruimten waar interacties beter tot uiting komen. Na het maken van definitieve keuzes kan een synthese van multifunctioneel ontwikkelingsperspectief worden gemaakt. Gezien het opzet van deze studie wordt de visie toegespitst op regionale ontwikkelingen en elementen binnen de relevante ruimtelijke beleidsmarges. De uiteindelijke gewogen visie of het wensbeeld vormt op haar beurt een kader voor verdere acties die in het strategisch beleidsplan verder zullen worden uitgewerkt.



95

2

Gelaagde wensbeelden op mesoniveau Het multifunctioneel ontwikkelingsperspectief voor het kanaal wordt opgebouwd via de deelstructuren of “thematische lagen”. Telkens worden daarbij eerst een aantal doelstellingen geformuleerd vanuit de planningscontext enerzijds en vanuit de SWOT anderzijds. Een eerste ruimtelijke vertaling van de doelstellingen gebeurt via de “concepten”. Met de doelstellingen en ruimtelijke concepten als uitgangspunten worden de wensbeelden per laag verder uitgewerkt in de visie. De gelaagde wensbeelden worden nadien geïntegreerd in een integrale visie per deelruimte en een globale synthese - visie voor het hele kanaal. Vooraleer te focussen op de wensbeelden worden de grenzen voor nieuwe ontwikkelingen aangegeven via de grensstellende elementen en afwegingselementen.

2.1

Grensstellende elementen en afwegingselementen Structuurkaart 8: Grensstellende elementen

2.1.1

Grensstellende elementen en afwegingselementen vanuit de open ruimte Gewenste ruimtelijke ontwikkelingen op en langs het kanaal worden getoetst aan de grensstellende elementen vanuit de open ruimte. Vooral bij het zoeken naar nieuwe locaties voor “harde” gebruiksfuncties is dit essentieel. De zoekzones worden systematisch geconfronteerd met de grensstellende elementen van de open ruimte. “Grensstellend element” is echter een relatief begrip: het grensstellende karakter is afhankelijk van de aard van de voorziene activiteiten en de dynamiek die ze teweeg brengen in relatie tot de omgeving. Er dient bij grensstellende elementen dan ook gebiedsspecifiek gespecificeerd hoe ver het grensstellende karakter gaat, of anders gezegd wat kan er nog wel en wat niet. In het extreme geval is sprake van een dermate grote onverenigbaarheid dat de voorziene functie of activiteiten niet realiseerbaar zijn zonder fundamenteel in te gaan tegen een duurzame ruimtelijke ordening, zelf na het nemen van beperkende of compenserende maatregelen. Meestal betreft het relatief beperkte zones die grensstellend zijn, zoals overstroombare valleien enz… en is een ruimtelijke detaillering en nuancering noodzakelijk. In de andere gevallen is sprake van een conflict tussen alternatieve gebruiksfuncties, waarbij een beleidsmatige keuze moet gemaakt worden. Tevens kunnen daarbij beperkende randvoorwaarden worden opgelegd. In welke richting deze keuze gaat is afhankelijk van de beleidsprioriteiten die men legt. Het betreft dus telkens een afweging in functie van een alternatieve bestemming, invulling van het gebied. Fysisch systeem en ecologische processen Het fysisch systeem is het geheel van eigenschappen, processen en onderlinge relaties van klimaat, geologie, reliëf, bodem, oppervlakte- en grondwater en lucht (cf. definitie RSV). Het RSV stelt ook uitdrukkelijk dat het fysisch systeem de onderlegger vormt van de ruimtelijke structuur en een sterk structurerende werking heeft (moet hebben) voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen. Hieronder wordt getracht deze sturende/grensstellen de werking te concretiseren om een confrontatie met zoekzones voor “harde” functies mogelijk te maken: – van nature overstroombare gebieden (van grotere waterlopen) Dit zijn de gronden gelegen binnen de winterbedding van de vallei (detecteerbaar via het bodemtype: alluviale gronden) en die gekenmerkt worden door een permanent hoge grondwaterstand. In functie van een integraal waterbeheer is het belangrijk dat de alluviale gronden, zeker van de waterlopen die structuurbepalend zijn op bovenlokaal niveau, maximaal overstroombaar blijven of opnieuw worden. In principe kunnen geen functies toegelaten worden die zelfs mits de nodige randvoorwaarden, het watersysteem grondig verstoren. Functies waarvoor ophogingen of verhardingen nodig zijn in principe niet toegelaten omdat die het waterbergend vermogen verminderen. Een uitzondering kan gemaakt worden als de functie een functionele relatie heeft met de vallei en mits het nemen van beperkende of compenserende maatregelen.

96



VII Visievorming 2 Gelaagde wensbeelden op mesoniveau

Binnen deze gebieden zijn de zones die effectief zullen weerhouden worden als overstromingsgebied (gewenste overstroombare gebieden) het meest grensstellend. Er zijn ook elementen van fysisch – bouwtechnische aard: alluviale gronden zijn slecht geschikt voor bebouwing. Noodzakelijke ophogingen verstoren nog sterker de rivier – valleirelatie en verhogen bovendien de kosten. Een bijzondere categorie zijn de veengronden: dit zijn gronden, vaak in afgesloten kommen, met een permanent hoge grondwaterstand (ook tijdens de zomer), waardoor het organisch materiaal niet verteert. Fysisch – bouwtechnisch zijn ze slecht geschikt voor bebouwing en infrastructuur (vooral door instabiliteit). Ze maken vaak deel uit van grotere natte gebieden (valleien, depressies), die op zich ook grensstellend zijn. – andere Ook andere elementen van het fysisch systeem kunnen wel randvoorwaarden opleggen maar worden niet per definitie beschouwd als grensstellend in de strikte zin. In zulke gevallen kan mits naleven van een aantal randvoorwaarden de impact beperkt worden. Dit moet geval per geval geëvalueerd worden. Natuur en natuurlijke structuur Bepalende voor het grenstellende karakter en de mate waarin, zijn de actuele biologische waarde enerzijds en van de potenties van het gebied voor de natuurlijke structuur anderzijds. Belangrijke indicatoren zijn: – reeds bestaande beschermingen, zoals: – erkende reservaten – speciale beschermingszones (habitat- en vogelrichtlijngebieden) – … – bestemming of functie binnen de (gewenste) natuurlijke structuur de bestemming volgens de plannen van aanleg zijn niet altijd sturend omdat ze in een aantal gevallen achterhaald kunnen zijn. Sterkere indicatoren zijn aanduidingen of afbakeningen die recent gebeurd zijn in het kader van de realisatie van de gewenste natuurlijke structuur. voorbeelden zijn: – de afbakeningen in het kader van het VEN – gele en groene RUP’s – Andere indicatoren voor de gewenste rol van het gebied binnen de natuurlijke structuur zijn de hypotheses GEN of GENO (vb indicatief in het RSPA) – actuele en potentiële biologische waarden als afwegingselement – indicator Biologische waarderingskaart van België de biologische waarde duidt niet enkel op de waardering van de vegetatie maar tevens op: – waarde voor de fauna – waarde van het gebied in een groter geheel (ecologische infrastructuur) – gaafheid van het fysisch systeem en graad van ecologische natuurlijkheid De mate van het grensstellende karakter dient gebiedsspecifiek gedetailleerd in functie van de voorziene activiteit. Relictwaarde en cultuurhistorische waarde Vanuit landschappelijk oogpunt kunnen gave landschappen grensstellende voorwaarden opleggen. Een gaaf landschap is een landschap waarvan de samenhang slechts in beperkte mate gewijzigd is door ingrepen. Het betreft hetzij relicten van traditionele landschappen (valleilandschappen, heideen venlandschappen), hetzij relicten van landschapspatronen: kleinschalig landschapspatroon, depressies, historische rijgehuchten op hogere interfluvia. Belangrijke indicatoren voor de aanwezigheid gave landschappen of landschapskenmerken: – beschermde landschappen: er mag vanuit gegaan worden dat de bescherming van een gebied als gerangschikt landschap voldoende argument is om de gaafheid ervan te onderbouwen – de landschapsatlas geeft indicatief aan waar belangrijke landschappelijke relicten voorkomen.



97

De mate van het grensstellende karakter dient gebiedsspecifiek gedetailleerd in functie van de voorziene activiteit. Open ruimte Evaluatiekader: – reeds bestaande aanduidingen (in wensstructuren) van openruimtecorridors e.a. – ander element van afweging is de actuele toestand: de mate dat het gebied deel uitmaakt van een (vrij) gaaf openruimtegebied: – de mate dat de zone ingesloten is door bestaande infrastructuur (grote wegen, woonlinten, …), ook te vertalen als de omvang van het openruimtegebied. – aanwezigheid verspreide bebouwing, lintbebouwing binnen het gebied De mate van het grensstellende karakter dient gebiedsspecifiek gedetailleerd in functie van de voorziene activiteit. Structureel sterke landbouw Een toetsing t.o.v. de landbouw kan gebeuren door een evaluatie van het gebied in functie van de actuele en potentiële waarde ervan voor de landbouw. Criteria die daarbij een rol spelen zijn: – bestaande afbakeningen van de agrarische structuur (geen bekend) – ander element van afweging is de bestaande toestand en potentie binnen de agrarische structuur. Indicatoren zijn: – de “kwaliteit” van de agrarische infrastructuur: een structureel sterk agrarisch gebied wordt gekenmerkt door relatief onversnipperde open ruimte (niet te veel verspreide bebouwing), een homogeen agrarisch gebruik en een sterke agrarische infrastructuur in functie van een toekomstgerichte landbouw. Andere elementen die een rol spelen zijn het ontbreken van natuurlijke fysische beperkingen zoals extreem natte of droge bodems. Naast een evaluatie van de kenmerken kan ook het al dan niet behoren tot een ruilverkaveling hiervoor een indicator zijn. Een andere indicator is de landbouwwaarderingskaart. – de actuele rol in de agrarische structuur (indicator: “landbouwgebruikspercelen“ op basis van de mestaangiftes bij de VLM) De mate van het grensstellende karakter dient gebiedsspecifiek gedetailleerd in functie van de voorziene activiteit.

2.1.2

Fysische beperkingen Daarnaast moeten we ook uitgaan van de grenzen zoals deze in het veld worden waargenomen. Het kunnen fysieke grensstellende elementen zijn zoals storten. Op het niveau van de deelruimtes kunnen dan bijkomende elementen mogelijk als grensstellend element verder aangeduid en onderbouwd worden. Er zijn geen algemene grensstellende elementen als het gaat om mobiliteit versus recreatie en toerisme. Vanuit mobiliteit kan wel de wegenstructuur een fysiek grensstellend element zijn. Het gaat dan om fysieke barrières en (on)mogelijkheden bij bijvoorbeeld versterking van het recreatieve fietsroutenetwerk. Optimale bereikbaarheid moet gegarandeerd worden. Ook bij aanzuigeffecten van (auto)verkeer omwille van versterking of vernieuwing van recreatieve en toeristische elementen. Vanuit mobiliteit kunnen ook beperkingen van emotionele aard optreden. Hierbij gaat het meer om belevingswaarden en veiligheid. Op detailniveau zijn grensstellende elementen met hun impact nader aan te duiden. Op gebiedsspecifiek niveau zal meer gedetailleerd de mate van impact van de grensstellende elementen op te voorziene activiteiten vanuit recreatie en toerisme naar voren komen. Hierbij zal ook naar voren moeten komen in welke mate er sprake is van strijdigheid van gebruik of meer van afwegingsproblematiek. In dat laatste geval komt het vooral neer op het maken van beleidskeuzes.

98




2.2

Visie open ruimte Structuurkaart 9: Visie open ruimte

2.2.1

Doelstellingen Invulling geven aan bestaande beleidsdoelstellingen In de eerste plaats dienen de beleidsdoelstellingen van het RSPA en RSV vertaald en eventueel gebiedsgericht verfijnd: – vertalen van de rol van het kanaal als natuurverbinding (in lengterichting) met verschillende gezichten cf. RSPA – bakenreeks landschappelijke structuur cf. RSPA Versterken van de relaties tussen kanaal en omgeving Het kanaal doorkruist belangrijke natuurconcentratiegebieden. Er dient gestreefd naar een uitbouw van de functionele relatie tussen het kanaal en deze gebieden, met zowel aandacht voor de verbindende functie in de lengterichtingen als dwarsrelaties. Tevens moet onderzocht worden of het leggen van nieuwe functionele (ecologische) relaties een meerwaarde kan zijn (bv. kanaalbiotopen verbinden met andere gelijkaardige biotopen. Harmoniseren van tegenstellingen ecologie – economie – veiligheid Bij het aanbrengen van oeververstevigingen staan doelmatigheid en veiligheid voorop. Ecologische overwegingen volgen vaak in tweede orde. Er moet gestreefd worden naar een integrale benadering waarbij de verschillende aspecten gelijktijdig bekeken worden. Zoeken van synergie tussen natuur, mens en belevingswaarde Recreatie en natuurontwikkeling kunnen zowel in conflict met elkaar komen als elkaar versterken, afhankelijk van de mate dat beide op elkaar afgestemd zijn. Overrecreatie kan leiden tot verstoring en een achteruitgang van natuurwaarden. Bij een goede afstemming leidt recreatief (mede)gebruik van gebieden met natuurlijke of landschappelijke waarde tot een versterking van het maatschappelijk draagvlak, wat (onrechtstreeks) de natuur ten goede komt. Duurzaam behoud van de bevloeiingsfunctie van het kanaal Het kanaal werd ooit aangelegd vanuit landbouwkundige doeleinden, met het oog op bevloeiing van de mineralenarme Kempense bodems. Hoewel deze functie wat op achtergrond geraakt is dienen de nodige maatregelen genomen om de watercaptatie in functie van landbouwkundige doeleinden, voeding van andere kanalen (colateur) of andere doeleinden duurzaam te vrijwaren. Het uitwerken hiervan is een zeer specifieke aangelegenheid waarvoor verwezen wordt naar een lopend onderzoek op dit vlak. Deze doelstelling wordt om die reden niet verder expliciet in de visievorming meegenomen, hoewel het steeds een aandachtspunt / randvoorwaarde blijft.



99

2.2.2

Ruimtelijke concepten Alternerende dwars natuurverbindingen

–

overlangs

Het kanaal doorkruist afwisselend verstedelijkte (of stedelijke) gebieden en openruimtegebieden, waarbij een duidelijke overgang plaatsvindt van oost naar west (van meer open ruimte naar meer stedelijk) De rol in de natuurlijke structuur dient op deze diversiteit te worden afgestemd. Ter hoogte van de verstedelijkte gebieden kan het kanaal als groene corridor de drager zijn van natuurverbinding. Waar het kanaal doorheen massieve groencomplexen stroomt, kan de barrièrewerking in de dwarsrichting belangrijk worden en verdienen de dwarsrelaties de meeste aandacht. Accentverschuiving van oost naar west Het kanaalbeeld wijzigt doorheen de deelruimten van oost naar west. In het oostelijk deel zijn de natuurwaarden vaak structuurbepalend en moet de rol van het kanaal hierop afgestemd worden. Recreatie richt zich dan in hoofdzaak op rust en natuurgerichte recreatie. In het westelijke deel is een meer hoogdynamisch gebruik mogelijk zonder de natuurwaarden in het gedrang te brengen. Landschap leesbaar kanaalgebruiker

maken

voor

natuurontwikkeling rust

W

O dynamiek landschappelijke waarde

de

Het kanaal leent zich uitstekend tot een synergie tussen natuur en recreatie, omwille de landschappelijke en cultuurhistorische waarde van het kanaal op zich en doordat zeer waardevolle natuurgebieden worden doorkruist. Het ontbreekt de kanaalgebruiker echter aan informatie, duiding van het hinterland. Mits het plaatsen van informatiekiosken, gebundeld op strategische plaatsen, kan een belangrijke meerwaarde gecreëerd worden. Ook kijktorens en doorkijken naar het achterliggende landschap bieden mogelijkheden op dit vlak.

i

i i i

Kanaalverbredingen als rustpunt op regelmatige afstand Vooral in het Antwerps perifeer gebied is het kanaal ingekneld in verstedelijkt gebied met weinig ruimte voor natuurontwikkeling. Hier bieden de minder intensief gebruikte zwaaikommen potenties (minder golfslag, meer ruimte). Daarbij dient steeds een afweging gemaakt met andere, meer hoogdynamische gebruiksfuncties, hetzij toeristischrecreatief, hetzij bedrijfseconomisch.

100




2.2.3

Visie Het kanaal doorkruist afwisselend verstedelijkte gebieden en meer natuurlijke gebieden, waarbij van oost naar west een duidelijke overgang van meer naar minder natuurlijk plaatsvindt. Deze overgang valt ongeveer samen met het regionaalstedelijk gebied Turnhout. Zowel de relaties in lengterichting als de dwarsrelaties dienen te worden versterkt, enerzijds door een invulling te geven aan de RSPA aangeduide natuurverbindingen en anderzijds door een gebiedsgerichte invulling van ontbrekende dwarsrelaties. Versterken van het kanaal als water- en oeverbiotoop Het kanaal dient versterkt als waterecotoop met aandacht voor diverse vormen van waterleven. De inrichting van oevers en/of zwaaikommen speelt hierin een sleutelrol. Het uitgangspunt moet daarbij zijn: Natuurlijke inrichting van de oevers als norm; “klassieke” oeververdediging als het niet anders kan Bij de afweging dienen volgende overwegingen in acht genomen: – de veiligheid (bescherming tegen overstroming) dient gewaarborgd – de beschikbare ruimte: de keuze van het systeem kan hiervan afhankelijk worden gemaakt. – afstemming op het gebruik van de kanaalrand: – als fietspad: op een aantal plaatsen kan het aangewezen zijn om enkel aan de overzijde van het fietspad natuurlijke oevers te voorzien. – Ruimte voor vissers op een aantal plaatsen (niet continu) – Industriële activiteiten: Ter hoogte van laad- en loskades kan uiteraard geen natuurlijke oever worden aangelegd. – de oevers zijn op diverse plaatsen pas vernieuwd (of nog in uitvoering). Er dient onderzocht in hoeverre “omvorming” mogelijk is vanuit een kosten-batenoverweging Technisch bestaan verschillende mogelijkheden om een bestaande steile oever “om te vormen” tot een natuurvriendelijke oever. Indien de bestaande damwanden behouden worden, kan nog een plasberm aan de oeverzijde worden aangelegd, indien hiervoor voldoende ruimte beschikbaar is. Inzake oeverinrichting kunnen de principes van natuurtechnische milieubouw worden toegepast. Natuurlijke oevers bieden een aantal voordelen: – in de eerste plaats de primair beoogde ecologische doelstellingen: – (verhogen van de biodiversiteit en verrijking van het waterbiotoop – goed ingericht plasbermen kunnen tevens dienst doen als paaiplaats – indien de helling voldoende flauw is fungeert een dergelijke oever tevens als fauna uitstapplaats – verhogen van de natuurlijke waterzuiveringscapaciteit – verhogen van de belevingswaarde, scheppen van variatie in beleving – vaak goedkoper omdat de materiaaleisen voor onderwaterconstructies lager zijn (langere levensduur) – vermindering van baggervorming (door beperking algenvorming) Diverse oevertypes zijn mogelijk inzake type, breedte, materiaalgebruik: – indien er veel ruimte is kan gestreefd worden naar een evenwichtsprofiel (geleidelijke overgang tussen water en land) of een vooroeververdediging – met wat minder ruimte kan de aanleg van een plasberm een optie zijn – met beperktere ruimte beperkt de inrichting zich tot een schuine oever (schanskorven) of een getrapt profiel



101

Realisatie van paaiplaatsen op voldoende korte afstand van elkaar De huidige paaiplaatsen situeren zich in hoofdzaak in de oostelijke helft van het kanaal (onderstaande figuur). In totaal betreft het 9 paaiplaatsen, waarvan 4 plasbermen, 4 aangelegd in een zwaaikom en 1 buitendijkse. Figuur 8: Overzicht van de vispaaiplaatsen op dit moment

Er dienen aanvullend paaiplaatsen gecreëerd in het westelijke gedeelte. In principe doet een voldoende brede natuurlijke oever ook dienst als paaiplaats. Het aanleggen van specifieke paaiplaatsen is nodig op trajectgedeelten waar de aanleg van natuurlijke oevers technisch moeilijk is (bijvoorbeeld: kanaaldijk te smal, kanaal in ophoging). Paaiplaatsen kunnen dan in de eerste plaats worden gecreëerd op plaatsen waar hiervoor voldoende ruimte is: Potentiële ruimte is er bijvoorbeeld ter hoogte van de kanaalverbredingen zoals zwaaikommen en wissels22, waarbij een afweging gemaakt wordt t.o.v. een alternatieve invulling23 van deze zwaaikommen. Er dient daarbij steeds onderzocht of de inrichting van een paaiplaats niet verenigbaar is met een andere functie zoals de plaatsing van aanlegsteigers. De afmetingen en configuratie van de zwaaikommen kunnen hierbij een rol spelen.

22

Wissels zijn lokale kanaalverbredingen daterend van voor de verbreding van het kanaal. Ze werden aangelegd om het kruisen van schepen mogelijk te maken via “wachtstroken”. Zen zijn smaller dan de zwaaikommen. 23 Een alternatieve invulling kan onder meer betekenen: aanlegplaatsen, jachthhaven, kade bedrijventerrein

102




Figuur 9: bestaande paaiplaatsen/zwaaikommen met potenties voor nieuw te realiseren paaiplaatsen

W '

W ' W '

W ' W ' W '

W ' Ê Ú

W '

W '

W '

W '

W ' W ' Ú Ê W '

W ' W ' W '

W ' Ú Ê

W '

W '

W '

Ú Ê

zwaaikom

bestaande in zwaaikom

paaiplaats

potenties nieuwe

W '

jachthaven

Figuur 9 geeft een overzicht van de zwaaikommen met potenties voor een dergelijke laagdynamische invulling. Hierbij werden reeds die zwaaikommen uitgesloten waar een alternatieve hoogdynamische invulling aanwezig of gewenst is conform de visie op toerisme en recreatie en de visie op bedrijvigheid. Het al dan niet effectief realiseren van een laagdynamische invulling en de manier waarop moet nader onderzocht worden in functie van technische mogelijkheden en interesse van de natuursector (op te nemen in strategisch beleidsplan). Een andere mogelijkheid voor de aanleg van paaiplaatsen zijn locaties waar voldoende ruimte is voor een brede natuurlijke oever die tegelijk dienst doet als paaiplaats. De plaatsen waar het kanaal in ophoging ligt bieden op dit vlak de minste kansen. Het verbinden van het kanaal met nabijgelegen waterplassen biedt tevens kansen op dit vlak. Voorwaarden zijn: – een voldoende waterkwaliteit van de te koppelen waterplas – geen te grote verschillen in waterniveau Vooral dit laatste kan een feitelijke realisatie in de weg staan, zeker in de westelijke deelruimten waar het kanaal grotendeels in ophoging ligt. In het Kempens grensgebied, waar het maaiveld hoger ligt (Kempisch plateau – microcuesta), zijn wel mogelijkheden (eventueel mits plaatsen van extra sluis). Nader hydrologisch onderzoek en een kosten-batenbalans zijn nodig. Een eventuele verbinding met de E10 plas in Schoten dient prioritair onderzocht. Behoud van gradiëntrijke situaties Gradiënten zuur – alkalisch, in stand gehouden door de input van mineralenrijk kanaalwater in het een zure omgeving (veel voorkomend in deelruimte Kempens Grensgebied) dienen gevrijwaard. In veel gevallen is de input van kanaalwater ongecontroleerd (insijpeling via ondergrond). In andere gevallen wordt de gradiëntsituatie in stand gehouden door “actieve” aftap van kanaalwater (taplopen). Het zonder meer afsluiten hiervan dient vermeden. Versterken van het kanaal als verbindend element binnen de ecologische infrastructuur Ter hoogte van meer verstedelijkte gebieden kan het kanaal een belangrijke rol spelen als verbindend element in de lengterichting (cf. natuurverbindingen in het RSPA). Rechtstreeks zijn volgende natuurverbindingen aan de orde: – NV 32: het Kanaal Dessel – Turnhout – Schoten ten noorden van Turnhout richting Ravels



103

– NV 31: het Kanaal Dessel – Turnhout – Schoten tussen het Breebos en het gebied Oosteneinde – Nazareth – NV 30: het Kanaal Dessel – Turnhout – Schoten tussen De Leeuwerik en het Breebos – NV 29: het Kanaal Dessel – Turnhout - Schoten tussen Groot Schietveld en de Leeuwerik Onrechtstreeks kan het kanaal ook een rol spelen in volgende natuurverbindingen: – NV 37: natuurverbinding over de Moeren tussen het Goor en de Bossen rond Postel – NV 36: natuurverbinding tussen het Hoge Vijversbos en de bossen ten oosten van Arendonk (het Goor) – NV 25: natuurverbinding tussen de vallei van het Groot Schijn en de natuurlijke gebieden ten zuiden van Sint-Job-in-’t-Goor (met inbegrip van de vallei van de Laarse Beek) De eerste 4 zijn zeer relevant omdat ze een aanvulling vormen op de (gewenste) kaartlagen VEN, natuurverweving, groengebieden gewestplan en speciale beschermingszones (cf. PNOP). De laatste 3 zijn vanuit dezelfde overweging niet relevant omdat ze binnen een van hogergenoemde gebieden vallen, waarvoor dus reeds een natuurrichtplan zal opgemaakt worden door het Vlaamse Gewest. Uitwerken van de natuurverbindingsfunctie kan gebeuren door inrichting en beheer van de oevers en de bermen (houtig of grazig), maar ook door het behoud en de ontwikkeling van “stapstenen” in de omgeving van het kanaal. Hiervoor kunnen bestaande bosjes of ruigtes dienst doen. In dit verband kan verwezen worden naar het PNOP en de studie stadsrandbos Antwerpen waarin een aantal concrete voorstellen gebeuren tot natuurverbinding en ontsnippering (zie planningscontext). Versterken van de dwarsrelaties Ter hoogte van “natuurlijke” gebieden vormt het kanaal een (potentiële) barrière en dienen de dwarsrelaties geoptimaliseerd te worden. De aard van de dwarsrelaties dient afgestemd op de biotoopkarakteristieken en de daarmee samenhangende faunavereisten van de betrokken natuurconcentratiegebieden. Fauna –uitstapplaatsen aanleggen waar ze ontbreken Figuur 10: Overzicht van de bestaande fauna-uitstapplaatsen (reetrappen) op het kanaal

# #S S # S # S

# S

#S S #S #S # S #

#S S # #S S #S #

# S # S

# S # S

# S ## S S ## S S # S # S

De aanleg van (bijkomende) fauna - uitstapplaatsen is één van de mogelijke ingrepen om de dwarsrelaties te versterken. Fauna - uitstapplaatsen ontbreken nagenoeg volledig in het westelijke deel. In volgende zones dienen fauna - uitstapplaatsen aangelegd (precieze locatie en aantal nader te bepalen). Het verbeteren van de dwarsrelaties verdient dan ook bijzondere aandacht in het westelijke deel. Een belangrijk aandachtspunt bij de aanleg is de duurzaamheid van de fauna - uitstapplaatsen. Uit pogingen in het verleden is gebleken dat op een aantal plaatsen de klassieke systemen niet bestand bleken tegen werking van het water (golfslag – vorst/dooi). Nader technisch onderzoek dient te

104




gebeuren, mogelijk in afstemming met de keuze van een aangepast systeem voor de aanleg van natuurvriendelijke oever. Voor een gedetailleerde uitwerking (lokalisatie en type uitvoering van de ontsnipperingsmaatregelen) wordt verwezen naar de in uitvoering zijnde studie “Voorstellen tot ontsnippering van de kanalen van NV De Scheepvaart”. Voor het Kanaal DTS zijn 12 ontsnipperingszones voorzien met telkens voorstel van inrichtingsmaatregelen, hetzij aanleg van bijkomende of herstel / onderhoud van bestaande uitstapplaatsen. Ecologische inrichting passage van waterlopen Ook een meer natuurlijke passage van waterlopen onder het kanaal kan een opportuniteit bieden om de dwarsrelaties te verbeteren: door aangepaste (evt. gescheiden) ondertunneling kan de weg vrijgemaakt worden voor bijvoorbeeld kleinere zoogdieren. Volgende passages van waterlopen verdienen bijzondere aandacht: – – – – – – – – – –

passage van de Voorste Neet in Dessel passage van de Desselse Neet in Dessel passage van de Zwarte Neet in Retie passage van het Looiends Neetje in Arendonk – Postel passage van de Wamp in Arendonk passage van de Hoge Vijversloop in Arendonk passage van de Aa in Oud – Turnhout passage Visbeek – Galgebeek – Meirgoriënloop (ten oosten van Turnhout) passage Visbeek – Galgebeek – Meirgoriënloop (ten oosten van Turnhout) passage anti-tankkanaal (tevens natuurverbinding cf. RSPA)

X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 X8 X9 X 10

Het beleid ter hoogte van deze kruisingen is gericht op verbeteren van de ecologische corridorwerking van de waterloop en oever. Concreet kan dit betekenen: – ofwel het systematisch herinrichten van de passage na de opmaak van prioriteitenlijst met aangeven van volgorde (à strategisch beleidsplan). – ofwel het ad hoc afwegen van de mogelijkheden tot herinrichting op het moment dat noodzakelijke werken zich aandienen. Technisch bieden de zones met kanaal in ophoging hiervoor de beste opportuniteiten. Zo ligt op een aantal plaatsen het kanaal voldoende hoog boven het maaiveld dat de waterloop er zonder duiker onderdoor kan. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de passage van Zwarte Neet en Wamp (X3 en X5). Op deze plaatsen dient gestreefd naar het voorzien van een natuurlijke oever langs de kruisende waterloop; deze oever kan tevens dienst doen als corridor voor kleinere (zoog)dieren. Deze waterlopen komen logischerwijs bovenaan in de prioriteitenlijst. Op andere plaatsen, waar het kanaal niet of onvoldoende in ophoging ligt is sprake van een sifonsituatie, waarvoor de ecologische herinrichting technisch minder eenvoudig is.



105

Gebiedsgericht vertalen van de te versterken dwarsrelaties In de oostelijke deelruimte is sprake van een quasi aaneengesloten openruimtegebied. Dwarsrelaties zijn hier overal relevant en kunnen verder worden ingevuld door het voorzien van de (bijkomende) fauna – uitstapplaatsen en het verbeteren van de waterloopkruisingen zoals hoger aangegeven. In het gedeelte ten westen van Turnhout (deelruimten Kleiputtengebied en Antwerps perifeer gebied)l is sprake van een sterkere vermenging van functies en ontbreken de fauna uitstapplaatsen bovendien nagenoeg volledig. Daarom wordt hier gebiedsgericht gefocust op de dwarsrelaties. Een gebiedsgerichte vertaling van de te versterken dwarsrelaties gebeurt door aanduiding van “aandachtsgebied dwarsrelaties”, kortweg “AG Dwarsrelatie” genoemd.

#

S NV 32 #

S6 X # S # S

NV 29

X8 AGD 3 NV 30 AGD 2

#

NV 31S

NV 36

AGD 1 X5

AGD 4

# S

X4

NV 25 NV # 20 S AGD 5

Natuurverbinding X3

# S

Dwarsrelatie

X2

Laagdynamische zwaaidom NV 21

# S

Kruising waterloop

106


X1



AG DWARSRELATIE OOSTENDEINDE – LOOI (AGD 1) – CORRIDOR DOORHEEN HET REGIONAALSTEDELIJK GEBIED TURNHOUT (TER HOOGTE BEERSE) WAARBIJ EEN LINK BESTAAT MET HET STADSBOS – LINK MET STADSBOS – KNELPUNT: KANAAL OVER DE HELE LENGTE IN OPHOGING

AG DWARSRELATIE EKSTERGOOR (AGD 2)

BLAK

–

ABTSHEIDE

–

– BEERSE, GRENS MET ST.-JOZEF-RIJKEVORSEL – KANAAL MAAR VOOR MINDER DAN DE HELFT IN OPHOGING

AG DWARSRELATIE DE LEEUWERIK AGD 3)

– GRENSGEBIED ST.-LENAARTS – RIJKEVORSEL – AANDACHT VOOR FAUNA GEBONDEN AAN DE WATERBIOTOPEN (AMFIBIEËN) – KANAAL NIET IN OPHOGING



107

AG DWARSRELATIE BRECHTSE HEIDE (AGD 4) – TUSSEN SLUIS 2 EN BRUG 11 (BRECHT) – KANAAL MAAR OVER BEPERKTE STROOK IN OPHOGING

AG DWARSRELATIE LA GARENNE – FORT VAN SCHOTEN (AGD 5) – TUSSEN SLUIS 7 EN BRUG 8 (SCHOTEN) – AANLEG VAN 2 X 5 FAUNA - UITSTAPPLAATSEN CF. SUGGESTIE GEMEENTE SCHOTEN – AANDACHT VOOR INTERESSANTE BERMEN – KNELPUNT: KANAAL OVER VOLLEDIGE LENGTE IN OPHOGING

108




Versterken van de belevingswaarde voor de (zachte) recreant Landschap vertalen naar de kanaalgebruiker à via informatie – doorkijken – bakens (torens) Voor dit luik wordt tevens verwezen naar de visie toerisme en recreatie. Versterken belevingswaarde in verstedelijkte gebieden In meer verstedelijkte gebieden biedt het kanaal een rustgevend beeld met landschappelijke waarde. Deze dient behouden of versterkt te worden. Eventueel kunnen hiervoor bijkomende aanplantingen of een aangepast beheer nodig zijn. De stedelijke en verstedelijkte gebieden die op dit vlak aandacht verdienen zijn Schoten, Brecht en Turnhout Op plaatsen waar doorkijken uitgeven op waardevolle landschappen, moet vermeden worden dat een volledig dicht scherm van beplanting gecreëerd wordt. De doorkijken dienen er als kwaliteit behouden. Behouden of versterken van openruimteverbindingen Openruimteverbindingen zijn niet of weinig bebouwde ruimten in de buurt van sterk bebouwde (verstedelijkte) gebieden. In het oostelijke deel van het kanaal zijn ze minder relevant. Volgende openruimteverbindingen worden aangeduid (ze vallen grotendeels samen met de te versterken dwarsrelaties): – – – –

openruimteverbinding Stadsbos Turnhout (Looi-Visbeek) openruimteverbinding Blak – Abtsheide openruimteverbinding De Leeuwerik openruimteverbinding La Garenne

Het beleid is gericht op het enerzijds voorkomen van het aan elkaar groeien van de bebouwde gebieden zodat de verschillende bebouwde entiteiten herkenbaar blijven en het verzorgen van verbindingsfunctie ten aanzien van de structuurbepalende functies van het buitengebied anderzijds. De verbinding moet maximaal gevrijwaard worden van bebouwing en nieuwe infrastructuur. Ter hoogte van openruimteverbindingen kunnen tevens doorkijken (zie hoger) gerealiseerd worden. Ontwikkeling van bakenreeksen Bakens zijn visuele blikvangers en fungeren dikwijls als oriëntatiepunten in het landschap. Binnen dit bestek worden enkel bakens aangegeven die een rechtstreekse link hebben met het kanaal. Meer specifiek hebben ze een nauwe band met de recreatieve kanaalgebruiker (fietser, pleziervaarder). Volgende puntbakens worden aangeduid Uitkijktorens (toeristentorens) Een uitkijktoren is gepland in Dessel. Andere te realiseren uitkijktorens fungeren als baken en ondersteunen tevens de doelstelling om het landschap visueel te vertalen naar de kanaalgebruiker Cultuurhistorische blikvangers Langs het kanaal komen diverse gebouwen voor, vaak niet langer in gebruik, die verwijzen naar een voormalig gebruik (oude industriële gebouwen,...) en op die manier cultuurhistorische waarde kunnen hebben. Voorbeelden zijn een oude industriële site in Rijkevorsel, voormalige steenfabrieken, …. Cultuurhistorische bakens dienen behouden te blijven met respect voor hun authenticiteit. De bebouwing in de omgeving van deze karakteristieke elementen dient op een dergelijke wijze te worden vorm gegeven dat de bakens visueel gevrijwaard of versterkt worden. Er dient gezocht naar een functionele invulling die de gebouwen economisch herwaardeert en op die manier ook verankert voor de toekomst.



109

Er dient een inventaris gemaakt van deze cultuurhistorische blikvangers. Kiosken Van een andere orde zijn nieuw te creëren informatieankers (kiosken) die op regelmatige afstand de kanaalgebruiker info verschaffen voor natuurlijke, landschappelijke en cultuurhistorische bijzonderheden. Bunkers Langs het kanaal komen een reeks van bunkers voor verwijzend naar het oorlogsverleden en de strategische positie die een kanaal hierbij inneemt. Een aantal zijn goed zichtbaar vanaf het kanaal; een aantal minder. Informatie (ook over huidige rol binnen de natuurlijke structuur) kan opgenomen worden in de informatiekiosken.

2.3

Visie toerisme en recreatie Structuurkaart 10: Visie toerisme en recreatie Vanuit het beleidskader, de SWOT analyse en de doelstellingen voor het plangebied is het mogelijk om aanzet te maken tot visievorming, rekening houdend met de grensstellende elementen.

2.3.1

Beleidsdoelstellingen en taakstellingen Aangaande recreatie en toerisme zijn de volgende uitgangspunten, doelstellingen en taakstellingen opgenomen: – het Kanaal DTS heeft voor de ontwikkeling van de Kempen een structurerend belang en moet ontwikkeld worden als een multifunctionele as. Het kanaal en zijn omgeving moeten in de toekomst een grotere recreatieve en toeristische rol krijgen. Deze dient deels gebaseerd te zijn op het historische karakter, het culturele erfgoed en de landschappelijke en natuurlijke waarden; – de aantrekkingskracht van de bestaande recreatieve en toeristische mogelijkheden dienen versterkt, de potenties dienen beter en meer integraal benut te worden en de kwaliteit dient verhoogd te worden. De economische impact en de concurrentiepositie van het recreatieftoeristisch product dienen versterkt te worden; – de ontwikkelingen dienen afgestemd te worden op het niveau van het betrokken gebied. Hoogdynamische toeristisch recreatieve infrastructuur dient geconcentreerd in de stedelijke gebieden, in onderdelen van netwerken en in gebieden van primair toeristisch belang; bezoekersgenererende activiteiten vinden zoveel mogelijk plaats in en aansluitend bij een stedelijk gebied en in strategische rustgebieden geldt het principe van beperkt recreatief medegebruik; – bij het versterken van de recreatieve en toeristische rol van het kanaal, is het belangrijk dat de ontwikkelingen duurzaam en kwaliteitsvol zijn en dat harde recreatie de zachte recreatie niet mag verdrukken. – een van de doelstellingen is het recreatief fietsroutenetwerk verder te ontwikkelen. Daarbij is van belang dat fietsinfrastructuur netwerkvormend is en fietsverbindingen voor lange afstandsfietsen bij voorkeur gesitueerd worden langs de bestaande infrastructuren. Om recreatieve routes verder kwalitatief te kunnen ontwikkelen dient samengewerkt te worden tussen de verschillende betrokken actoren. Dit geldt in ieder geval voor de mogelijkheid, de geschiktheid en de wenselijkheid van het gebruik van jaagpaden langs het kanaal voor de functie recreatief medegebruik (met name fietsen) naast de functie als exploitatieweg voor beheer en onderhoud. – een ander voorname doelstelling is het vaarroutenetwerk uit te bouwen. Van belang is het verhogen van de aantrekkingskracht van de Kempenlus, het verbeteren van de integratie van wateractiviteiten en walactiviteiten, het verder ontwikkelen van jachthavens en vrije passantenplaatsen en het hergebruik of medegebruik van zwaaikommen. Infrastructuur rond vaartoerisme moet planmatig gerealiseerd worden teneinde consensus onder betrokkenen te bereiken. – ook de aandacht voor groen en natuurontwikkeling dienen versterkt te worden. Er dient voldoende aandacht te gaan naar de ontwikkeling van natuur in combinatie met toeristischrecreatieve infrastructuren. Dit kan landschapherstellend werken en de belevingswaarde verhogen;

110




– mede in relatie tot andere functies zijn nog een aantal concrete doelstellingen van belang: – coëxistentie zoeken met andere maatschappelijke functies van het kanaal; – het versterken van de relaties tussen toeristisch-recreatieve potentialiteiten van het kanaal en de kanaalboord enerzijds en horeca en cultuurhistorisch erfgoed anderzijds; – transferia waar routes rond fietsen, varen en wandelen samenkomen verder ontwikkelen; – infrastructuur van andere functies medegebruiken; – de jaagpaden waar nodig opwaarderen; – opwaarderen en recreatief medegebruiken van het cultuurhistorisch patrimonium; – recreatief medegebruik van de kleiputten. – betreffende de organisatie en de communicatie rond recreatieve en toeristische ontwikkelingen, zijn de volgende doelstellingen van belang: – de verschillende functies en gebruikers dienen in gezamenlijkheid het kanaal te benutten met begrip en respect voor elkaars wensen en belangen; – de overheden dienen voorwaarden te scheppen voor ontwikkelingen, mogelijkheden in binnen- en buitenland profileren en promoten, multidisciplinaire samenwerking met en binnen de sector intensiveren en duidelijke aanspreekpunten creëren; – de communicatie en promotie binnen de sector en met andere sectoren dient verbeterd; – de actoren op recreatief en toeristisch gebied dienen meer als volwaardig partner in besluitvorming te participeren.

2.3.2

Ruimtelijke concepten De visievorming geschiedt aan de hand van een voorstelling van een aantal ruimtelijke conceptelementen. Deze geven gestalte aan de gewenste samenhang en de interactie van de ruimtelijke elementen en de structuren op en langs het kanaal. Hiermee worden de eerste krijtlijnen uitgezet voor het toekomstig ruimtelijk beleid aangaande toerisme en recreatie. De uiteindelijke visie en de uitwerking daarvan, moeten in de toekomst oplossingen bieden aan een aantal probleemstellingen, die voortvloeien uit de SWOT en de hoger geformuleerde doelstellingen: – de versterking en uitbouw van het kanaal als toeristisch netwerk in relatie tot andere functies, elementen en structuren; – een kwaliteitsverbetering en differentiatie van het huidige aanbod; – de uitbouw van het vaarroutenetwerk; – de uitbouw van een recreatief fietsroutenetwerk; – de uitbouw van recreatie en toerisme in relatie tot ontsluiting en economische potenties. Hieraan ten grondslag liggen de ambities en doelstellingen om op, langs en in de buurt van het kanaal ten aanzien van de recreatieve en toeristische elementen in te steken op: – – – –

versterken; accentueren; koppelingen maken; aansluiten.

Het eerste betekent het versterken van bestaande recreatieve en toeristische infrastructuren en knooppunten zoals die in de analyses geïdentificeerd zijn. Het accentueren en afbakenen van het Kanaal DTS als geheel. Het moet gezien worden als het accentueren van het kanaal als een multifunctionele drager met een grote recreatieve en toeristische betekenis. Daarnaast het afbakenen van dit geheel Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten via bestaande en nieuwe bakens. Het betekent ook nieuwe koppelingen maken tussen enerzijds recreatieve en toeristische elementen zelf en anderzijds met andere functionele elementen (economie, natuur, etc.). Als laatste kan het ook gaan om het aansluiten van recreatieve en toeristische gebieden op andere functiegebieden. In de volgende paragrafen worden de conceptelementen voorgesteld aan de hand van bovenstaande vier thema’s.



111

2.3.3

Visie De uitwerking van de visie uitgaande van de conceptelementen, gebeurt door het definiëren van een aantal beleidscategorieën, waaraan een specifiek beleid gekoppeld wordt. Tevens kan een gepaste visualisatie ervan op het terrein de leesbaarheid van het kanaal en het hinterland voor de recreatieve gebruiker verhogen. Op die manier wordt een continuïteit gecreëerd langs het kanaal als structurerend element in de provincie. Hieronder wordt per beleidscategorie aangegeven wat met de aanduiding van het element bedoeld wordt, wat het (ruimtelijk) inhoudt, welk beleid dienaangaande de categorie gevoerd moet worden (in de vorm uitgangspunten en randvoorwaarden) en welk voorkomen en samenhang een categorie heeft bijvoorbeeld op gebied van infrastructuur. In de gebiedsgerichte uitwerking zal de visie en de uitwerking ervan, onder andere gedaan worden aan de hand van deze beleidscategorieën. Volgende beleidscategorieën worden onderscheiden: knooppunt, netwerk, poort(functie), transferium, groen/ blauw/ bruin anker en puntbaken. Knooppunten en netwerken worden reeds gedefinieerd in het RSPA. Hieronder wordt hun rol in of relatie met het kanaal verduidelijkt. Knooppunt Een recreatief-toeristisch knooppunt is een aantrekkingsgebied waar een hoogdynamische infrastructuur aanwezig is of kan zijn. Voor deze studie zijn een aantal knooppunten van provinciaal belang relevant. Ze zijn gelegen op enige afstand van het kanaal. Het zijn provinciaal domein Zilvermeer, Sunparks Kempische Meren en het Zilverstrand te Mol. Ook de Tulderheyde, het Tulderbos te Ravels en het Breebos te Rijkevorsel-Merksplas-Beerse zijn belangrijk. Als uitgangspunt geldt dat meer multifunctioneel gebruik tussen het kanaal en deze knooppunten wenselijk is, echter zolang de hoogdynamische activiteiten in deze knooppunten en bijbehorende doelgroepen van gebruikers, niet verstorend werken op de lokale waarden en aantrekkingskracht van het kanaal. De relevante knooppunten zijn enkele grote gebieden bestemd voor openluchtrecreatie. Een knooppunt is een op zich bestaande bestemming voor een toeristische dagtrip of dagrecreatie. Een knooppunt van provinciaal belang kent meer dan honderdduizend bezoekers per jaar. Het heeft een eigen organisatiestructuur en is veelal niet voor een specifieke doelgroep bestemd. Netwerk Een netwerk is een complementair en samenhangend geheel van toeristisch-recreatieve voorzieningen en infrastructuren die door hun ligging en onderlinge samenhang structuurversterkend werken. Individuele netwerkgebonden vormen van recreatie of toerisme zijn van belang voor de totale ontwikkeling van het netwerk, in onderhavig geval het kanaal als ruimtelijk drager. Bij de versterking of uitbreiding van netwerken dient uitgegaan te worden van integraliteit en multifunctioneel recreatieftoeristisch medegebruik. Poort(functie) Een poort markeert een belangrijke overgang zoals bijvoorbeeld het begin- en eindpunt van het kanaal.” Langs het Kanaal DTS onderscheiden 2 poorten: een oostelijke poort in Dessel en een westelijke in Schoten, die beschouwd kunnen worden als terminus van het kanaaltraject. Het beleid is gericht op het verhogen van de herkenbaarheid van de poort met duidelijke verwijzingen naar een aantal specifieke kenmerken van de omgeving. De functie herkenbaarheid dient voorop te staan. Het visualiseren van de poortfunctie op het terrein kan bijvoorbeeld gebeuren aan de hand van een toren, een brug of andere blikvangers (evt. kunstobjecten), goed zichtbaar langs het kanaal. In principe wordt uitgegaan van beperkte ingrepen. Bij grootschalige ontwikkelingen dient aangehaakt te worden op bestaande of reeds geplande elementen. Qua voorkomen en samenhang dient een poort (fysiek) inpasbaar te zijn in de omgeving. Het is gewenst dat zoveel mogelijk gebruik te maken van materialen die naar de omgeving verwijzen (natuurlijke materialen in een natuurlijke omgeving, industriële vormgeving in een industriële omgeving). In het geval van de kanalen heeft een poort ook een verbindingsfunctie in het kanalennetwerk.

112




Een netwerk kan een kanaal zijn of bijvoorbeeld een geheel van fiets- of autoroutes. Een netwerk en de versterking ervan is gebaseerd op toeristisch-recreatieve strategische locaties, hun onderlinge verbondenheid, de potenties ervan en hun dynamiek. Transferium Een transferium is een strategische plek langs het kanaal op plaatsen waar meerdere en verschillende routes samenkomen al dan niet van verschillende niveaus. Het zijn als het ware wissels of overstapplaatsen langs het kanaaltraject. Voorbeelden zijn (boven)lokale watergerelateerde infrastructuur zoals passantensteigers of sanitaire voorzieningen, kleinschalige verblijfsvormen, verhuurpunten, infodiensten, horeca of landinfrastructuur zoals parkeerplaatsen. Een transferium dient mede ter behoud en versterking van de kwaliteit van recreatief-toeristische knooppunten en kunnen een bijdrage leveren aan de versterking van land - water relaties. Het beleid is gericht op het voorzien, verder uitbouwen of intensiever gebruiken van ondersteunende infrastructuur in de vorm van een parking, een informatiepunt, een passantensteiger of horeca. Grootschalige bijkomende infrastructuur komt niet als eerste in aanmerking. Het kanaal kent bij Schoten, Turnhout en boven Mol reeds een aantal transferia van provinciaal niveau. Hier komen toeristisch-recreatieve routes van provinciaal niveau samen. Hier treffen we specifieke netwerkondersteunende infrastructuur aan. Op gemeentelijk vlak kunnen toeristischrecreatieve transferia bestaan op knooppunten tussen routes en in de buurt van attractiepolen. Groen, blauw en bruin anker Een anker markeert een functionele relatie van het kanaal met de omgeving ten behoeve van de recreatieve gebruiker. Ze worden aangeduid op strategische plaatsen langs het kanaal en zorgen op die manier voor een verankering van het kanaal aan het hinterland en omgekeerd. Het beleid is gericht op het informeren van de kanaalgebruiker enerzijds en het stimuleren van recreatief medegebruik van attractie-elementen van het hinterland anderzijds. Het markeren van een anker gebeurt via een landmark of puntbaken (zie verder) met een duidelijke link naar de omgevingskenmerken zonder de eenheid en continuïteit langsheen het traject uit het oog te verliezen. De ankers vragen op meerdere plekken langs het kanaal aandacht voor de kwaliteit en belevingswaarde ervan. Op die manier worden het kanaal en haar omgeving als attractie op de kaart gezet wordt. Transferia worden bij voorkeur steeds “verankerd” aan de omgeving. De omgevingskenmerken kunnen betrekking hebben op natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten, cultuurhistorische aspecten, het waternetwerk zelf of een combinatie ervan. We onderscheiden blauwe, groene en bruine ankers. Groene ankers Een groen anker heeft betrekking op een troef aangaande natuur en landschap. Voorbeelden van visualisatie zijn panoramatoren, groene aantrekkelijke gebieden en speciale natuurlijke structuren. Bij het neerzetten van een verband tussen een groen anker en het kanaal, dient een goede afstemming plaats te vinden tussen de natuurlijke of landschappelijke waarde en eventueel recreatief medegebruik. Blauwe ankers Een blauw anker duidt op een relatie met water, bijvoorbeeld een jachthaven, een waterfrontontwikkeling of een waterkunstwerk. Blauwe ankers zijn belangrijke troeven voor het kanaal en haar recreatief-toeristische gebruiksfunctie. Een dergelijk element mag echter niet neergezet worden als een solitaire ontwikkeling. Er dient duidelijk naar samenhang met de omgeving gestreefd worden. Bruine ankers Een bruin anker heeft een relatie met cultuur(historie) en is ondersteunend aan het cultuurtoerisme. Zij stimuleren het bezoek aan cultuurhistorische gebieden (bijvoorbeeld gemeenten of openruimteverbindingen), een specifieke locatie of een individueel object. Voorbeelden van visualisatie zijn onderdelen van het cultuurhistorisch patrimonium (industrieel erfgoed), een abdij of een fort.



113

Puntbaken Een puntbaken is een oriëntatiepunt op of langs het kanaal. Het is een element dat de aandacht trekt en als blikvanger de gebruiker van het kanaal iets wil laten zien of vertellen. Via puntbakens kunnen de ankers op kaart worden gezet en herkenbaar gemaakt voor de gebruiker. Een reeks van puntbakens markeert tevens de continuïteit van het kanaal doorheen de verscheidenheid van de omgeving. Puntbakens kunnen diverse doelen dienen afhankelijk van hun functie. Het uitgangspunt is dat een puntbaken kenmerkend is voor de waarde waarvoor deze staat en of naar verwijst. Het hergebruik van een oude industriële site als baken bijvoorbeeld, vertegenwoordigt de cultuurhistorische waarde langs het kanaal. Activiteiten in de buurt van een baken, zoals bebouwing of gebruik van de open ruimte, dient een baken visueel te vrijwaren of juist te versterken. Er wordt gestreefd naar het realiseren van een direct verband tussen een puntbaken en de recreatief-toeristische gebruiker van het kanaal. Een puntbaken is vrij direct langs of op het kanaal gesitueerd daar waar een anker kan verwijzen naar verderaf gelegen attractiepunten. Aan een puntbaken kan een informatiepunt gekoppeld worden in de vorm van een kiosk. Door een reeks van kiosken langsheen het kanaal te realiseren, kan de gebruiker periodiek geïnformeerd worden over de omgeving, de specifieke rol van het kanaal ter plaatse of juist over samenhangende elementen langs (een deel van) het kanaal. Voorbeelden van puntbakens zijn een (toeristen)toren, een bunker, een sashuisje, een industriële site, een kunstobject... Uitwerking concept “versterken” Element 1: “Kanaaloverschrijdende uitbouw fietsknooppuntennetwerk en wandelroutes” Het fietsenroutenetwerk langs het kanaal kan versterkt worden op een aantal plaatsen. Enkele voorbeelden zijn het wegnemen van ontbrekende schakels (verhardingen), lokale kwalitatieve verbetering, medegebruik van de oevers, het scheiden van fietsverkeer van andere functies (kadegebonden bedrijvigheid). Het gaat met name om uitbouw van elementen die direct aan het kanaal gesitueerd zijn. Voorbeelden zijn invulling geven aan de verlaten (en zichtbare) industriële sites c.q. gebouwen of het verwijderen van gedumpt schroot of industrieel afval direct langs het kanaal. Zo kan de fietser op een visuele wijze een aantrekkelijke mengeling van natuur, cultuur en architectuur beleven. Ook wordt een koppeling voorgestaan met bestaande en nieuw te realiseren horecagelegenheden. Deze dienen wel zo veel mogelijk geconcentreerd te worden in een transferium. Dit vanwege omgevingseffecten (geluid, mobiliteit) en economische rendabiliteit van de gelegenheid. Bij de uitbouw van het fietsknooppuntennetwerk dienen conflictsituaties langs bijvoorbeeld watergebonden economische activiteiten vermeden worden. Er dient gezocht te worden naar alternatieve routes of andere alternatieve oplossingen. relevante actoren consensus te vinden over medegebruik, aanleg, herstel en fietsroutes zoals op jaagpaden.

het kanaal met in samenspraak Ook dienen de onderhoud van

Daar waar mogelijk en opportuun kunnen de bewegwijzerde wandelroutes langs het kanaal meeprofiteren van bovenstaande versterking en uitbouw. Voor de wandelroutes op zich is het koppelen ervan een kwaliteitsverbetering. Element 2: “Kanaaloverschrijdende uitbouw pleziervaart: “er-varen en genieten” Ook het vaarroutenetwerk langs het kanaal kan worden versterkt en uitgebouwd. Het gaat om het versterken en bundelen van de watergebonden elementen in het vaarroutenetwerk. Het betreft enerzijds het kwalitatief optimaliseren van specifieke netwerkondersteunende infrastructuur. Voorbeelden zijn bedieningsuren kunstwerken, goede aanlegsteigers, veiligheid en milieuzorg. Anderzijds gaat het om kwantitatieve aanpassingen. Voorbeelden zijn het aantal ligplaatsen in jachthavens en mogelijkheden voor watergerelateerde nabestemming bij zandwinningen. De aanpassingen moeten wel in proportie staan met de draagkracht van de omgeving. Voor het verruimen van het aantal aanlegsteigers zijn in het verleden interessante opties aangebracht die herbestudeerd kunnen worden.

114




Element 3: “Turnhout: in and out” Gebruik maken van stedelijke recreatie (“in”) en natuurlijke aantrekkingskracht (“out”). De interactie tussen Turnhout en haar omgeving en vice versa moet worden versterkt. Richting Turnhout is het de bedoeling om het aantal bezoekers te laten toenemen en de verblijfsduur te verlengen. Hierdoor zullen de toeristisch-recreatieve bestedingen in Turnhout kunnen toenemen, wat weer een positief effect heeft op de werkgelegenheid. Vanuit Turnhout wordt gekozen voor aansluiting op de natuurwaarden in het westen. Hierbij wordt aangesloten bij het stadsbos in de afbakening van het regionaalstedelijk gebied Turnhout en het creëren van groengebieden op de rand van het stedelijk gebied. Dit werd geëntameerd vanuit de groeiende vraag naar recreatiemogelijkheden ‘om de hoek” nabij Turnhout. Een aantrekkelijk recreatief-toeristisch aanbod in de omgeving is voor het leefklimaat voor de inwoners van Turnhout belangrijk. Uitwerking concept “accentueren” Element 4: “de troeven van het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten” Het Kanaal DTS niet alleen op de kaart zetten maar ook visualiseren als attractie. Dit via in het oog springende oriëntatiepunten (landmarks) in de vorm van met name de poorten, transferia, ankers en puntbakens. Via deze elementen kan de relatie en samenhang van het kanaal en haar omgeving worden verduidelijkt. In concreto zijn de volgende voorbeelden per beleidscategorie denkbaar: – poorten: brug, torren of kunstobject met toeristische informatievoorziening; – knooppunt: recreatief-toeristisch gebied met hoogdynamisch infrastructuur, verblijfsrecreatiegebied, openluchtrecreatiegebied; – netwerk: complementair en samenhangend geheel van recreatief-toeristische voorzieningen en infrastructuren, fortengordel, kanaal; – transferia: multifunctioneel punt met informatievoorziening en aanmeermogelijkheid; – groen anker: aantrekkelijk groengebied of natuurlijke structuur, panoramatoren; – blauw anker: jachthaven, waterfrontontwikkeling, waterkunstwerk; – bruin anker: abdij, fort, industrieel erfgoed, hoeve, molen; – puntbaken: individueel object, kiosk, panoramatoren, sashuisjes, woningen. Element 5: “Turnhout leeft” Intensievere profilering van Turnhout als aantrekkelijke gemeente waar het gaat om toerisme. Turnhout kan meer uitstralen wat het te bieden heeft en het imago als toeristische trekpleister uitbouwen. De ligging in een uniek recreatief en toeristische regio speelt hierbij als belangrijke meerwaarde. Uitwerking concept “koppelingen maken” Element 6: “Verbindingen tussen attractiepolen” Tussen de “attractiepolen” van het kanaal kunnen verbindingen gemaakt worden. De attractiepolen zijn met name de hier genoemde conceptelementen zijnde accenten, versterkingen en aansluitingen. Deze dienen als het ware gekoppeld te worden daar waar sprake is van een buitengebied. De verbindingen zijn nodig om gebruikers (toervaarders, fietsers) te laten zien dat verderop het kanaal ook nog veel te beleven valt. Tussen Beerse en Rijkevorsel verbinding voorzien aangezien het gebied tussen beiden, onder andere tengevolge van economische elementen (bedrijvenzones), strikt recreatief-toeristisch gezien momenteel minder aantrekkelijk overkomt. Deze verbinding kan fysiek zijn of via bebording. Ook kansen aangaande het inspelen op de relatie tussen het water en het land kunnen optimaler worden benut door versterking van de relaties met de omgeving te realiseren. Doel is recreatieve gebieden combineren met en aansluiten op rustige en nog onverstoorde natuurgebieden. In dit concept dient vanuit kanaalrecreatie en toerisme te worden aangehaakt op bos, natuur en landschappen. Het betreft hier het stimuleren van spin off van blauwe recreatie en toerisme naar groene elementen. Een aantal voorbeelden zijn het gebied ten noorden van Schoten, omgeving Brecht/ St.- Lenaarts, het gebied ten oosten van Turnhout en ter hoogte van Retie.



115

Element 7: “Koppelingen tussen fietsen vaarroutenetwerk en recreatieve elementen” Voor de gebruikers van de toeristisch-recreatieve infrastructuren kan de belevingswaarde van de omgeving van het kanaal sterk verhoogd worden door een koppeling te maken met recreatieve elementen in de omgeving. Het gaat niet alleen om bestaande elementen. Ook bij nieuwe impulsen en versterking van het vaarroutenetwerk / recreatief fietsknooppuntennetwerk dient nauwe afstemming met recreatieve-toeristische projecten in de omgeving te gebeuren. Dit kan gebeuren door ter hoogte van recreatieve elementen afmeervoorzieningen te maken voor verblijf van korte duur of opstapplaatsen voor pleziervaart. In het kader van het Interreg II en Interreg III-project ‘Beleef het water’ zijn dergelijke voorzieningen gerealiseerd of in voorbereiding. Een ander voorbeeld betreft het cultuurhistorisch patrimonium. Er dient werk gemaakt te worden van de herwaardering en opwaardering van het cultuurhistorisch patrimonium waaronder het industrieelarcheologisch erfgoed. Hiermee sluiten we direct aan bij het RSV voor wat betreft de vereiste aandacht voor de kwalitatieve opwaardering van het cultuurhistorisch patrimonium. Verlaten en bestaande industriële sites (oude bakkerijen) kunnen gesaneerd en/of geherstructureerd worden in functie van een recreatieve of toeristische nabestemming. Voorbeelden voor nieuwe bestemmingen zijn museum, overnachtingsplekken of horecagelegenheid. Een dergelijke invulling geven aan historisch erfgoed kan een belangrijke trekpleister voor het kanaaltoerisme zijn. Op deelruimte niveau zullen de opties uitgewerkt moeten worden. De aandacht voor de opwaardering van het cultuurhistorisch patrimonium en het effectueren van een recreatief medegebruik van industrieel-archeologisch erfgoed, is een kanaaloverstijgende aangelegenheid. Dit dient opgepakt te worden in een samenwerking tussen velerlei betrokken actoren mede om daarmee een breed draagvlak te krijgen en te bepalen welke nieuwe functies in en rond gebouwen of sites denkbaar zijn. Ook een betere koppeling tussen recreatieve ontwikkelingen langs het kanaal is een mogelijkheid. Een voorbeeld is het leggen van waterrelatie tussen kanaal en E10 plas. Een ander voorbeeld zijn de mogelijkheden van toeristisch-recreatieve nabestemmingen van en nabij kleiontginningsputten. Bij de kleiputten als recreatief element wordt als eerste geopteerd voor zachte recreatie. In tweede instantie pas kan sprake zijn van een meer intensievere recreatieve nabestemming enkel daar waar mogelijkheden zijn en deze inpasbaar is in de omgeving. Voor functies rond harde recreatie en dagof verblijfstoerisme wordt niet geopteerd. Onder zachte recreatie wordt verstaan natuurbeleving en educatie. De meeste kleiputten hebben overigens natuur als nabestemming. Deze gebieden dienen als natuurgebieden ontwikkeld te worden. Argumenten zijn de natuurlijke omgeving rond een aantal putten (VEN-gebieden) en de hoge biologische waarde. Zachte recreatie kan plaats vinden in de vorm van het met respect bezoeken van deze unieke gebieden. Hierbij moet gedacht worden aan het onder begeleiding via geijkte paden wandelen door het gebied met uitleg van een gids. Ook op beperkte plaatsen vissen is een optie. Het wordt niet uitgesloten dat een of meerdere kleiontginningsputten in aanmerking komen voor een meer intensievere recreatieve nabestemming. Indien de geaccidenteerdheid van deze putten in aanmerking genomen wordt, is de aanleg van een parcours om te mountainbiken of een golf denkbaar. Het is duidelijk dat de kleiputten geen louter provinciale aangelegenheid zijn. Het concreet uitwerken en vastleggen van de hoofdfunctie in en rond de kleiputten, zal in samenspraak met de lokale overheden gebeuren. Hiertoe zal op detailniveau gekeken moeten worden naar de mogelijkheden per kleiput. Specifiek onderzoek (in RUP’s) in dit verband is vereist. Hierbij dient een verschil gemaakt te worden met ontwikkelingen in de kleiput zelf en nabij de kleiput. Element 8: “Samenwerken” Bij het maken van koppelingen bedoelen we zowel de fysieke als de organisatorische kansen. Enerzijds zijn er koppelingen mogelijk tussen elementen op of langs het kanaal. Anderzijds zijn er recreatieve en toeristische kansen welke door verschillende partners opgepakt en verder ontwikkeld moeten worden. Door optimale en structurele samenwerking tussen de verschillende (sectorale) partners kan kwaliteitsverbetering, versterking en waar nodig differentiatie van het aanbod plaatsvinden. Binnen de samenwerking kan tevens gewerkt worden aan lobby, public relations, communicatie en informatievoorziening richting gebruikers. Het realiseren van deze samenwerking is

116




een gezamenlijke verantwoordelijkheid van bevoegde overheden, bedrijfsleven, vertegenwoordigingen en overige partijen op het gebied van recreatie en toerisme.

sectorale

Voorbeelden die kanaaloverstijgende samenwerking behoeven zijn: – het kanaal voorzien van meer in- en uitstapplaatsen voor kano en kajak; – het organiseren van een wandelroutenetwerk; – het nemen van nieuwe initiatieven rond recreatie op het kanaal in relatie tot de omgeving, bijvoorbeeld in de zomer een watertaxi; – het realiseren van recreatief gebruik van cultuurhistorisch patrimonium; – het organiseren van recreatief medegebruik van hoeves en molens; – instellen van structureel overleg met horeca en een gezamenlijk klachtenmeldpunt. Deze kanaaloverstijgende elementen dienen in een beleidsplan als zodanig uitgewerkt te worden. Uitwerking concept “aansluiten” Element 9: “Aansluiten op het blauwe gebied (Mol – Retie – Dessel))” Ter hoogte van Dessel dient een aansluiting gemaakt te worden op het waterrijke gebied rond Mol. Een aantal succesvolle dagrecreatieve wateractiviteiten zijn reeds aanwezig (Familiestrand, Campinastrand). Er zijn echter nog meer toeristisch-recreatieve kansen op het gebied van water die optimaler kunnen worden benut. Dit kan gepaard gaan met het uitbreiden van groen/blauwe dagrecreatieve voorzieningen evenwel met aandacht voor de kwetsbaarheid van de natuurrijke omgeving. Element 10: “Aansluitingen tussen groen en groen” Het kanaal fungeert op sommige plaatsen als een soort kralenketting van bos- en natuurcomplexen. Er zijn twee groene linten te ontdekken die een continuïteit van groene concentratiegebieden aangeven. Het eerste gebied is gelegen tussen Schoten (landschapspark) en St.-Lenaarts en het tweede gebied is het deel van het kanaal tussen het noorden van Turnhout en Dessel. Het kanaal kan een functie vervullen als verbindingselement.

2.4

Visie economie Structuurkaart 11: Visie economie en wonen

2.4.1

Doelstellingen – Formuleren van ruimtelijke ontwikkelingsperspectieven voor regionale economische activiteiten – Behoud en uitbreiding van de bedrijvigheid binnen ruimtelijke randvoorwaarden – Versterking van het verweven karakter van het studiegebied DTS en maximale integratie van economische functies – Afstemming van bestaande en nieuwe regionale bedrijvigheid op de vervoerspotentie van de secundaire waterweg DTS – Duurzame ruimtelijk-economische ontwikkeling binnen de grensstellende elementen van de bestaande ruimtelijke structuur van het Kanaal DTS – Afstemming van ruimtelijk-economische ontwikkelingsperspectieven op de planningscontext (RSV, RSPA…) – Reconversie van bestaande bedrijfssites – Ruimtelijke bundeling van bijkomende regionale bedrijvigheid in het kleiputtengebied – Aangeven van kritische succesfactoren in functie van een duurzame ruimtelijk-economische ontwikkeling



117

2.4.2

Ruimtelijke concepten Stimuleren van watergebondenheid over het kanaaltracé Met betrekking tot de bedrijventerreinen van enige omvang en met een eerder regionaal profiel wordt een stimuleringsbeleid gevoerd in functie van watergebondenheid. Dit houdt in dat op termijn een bezetting wordt beoogd van deze bedrijventerreinen met watergebonden bedrijven via een omschakeling van bestaande weggeoriënteerde bedrijven of bij toekomstige vervanging ervan. Buiten de geselecteerde economische knooppunten kunnen in principe geen nieuwe specifieke regionale bedrijventerreinen met watergebonden karakter worden bestemd. In de bestemmingsvoorschriften kunnen voor nieuwkomers procentuele aandelen van verplicht watertransport worden opgegeven mits afweging van weggeoriënteerd voor- en natransport t.o.v. het wegbereikbaarheidsprofiel van de desbetreffende site. Bij de inrichting worden kadefaciliteiten voorzien of uitgebouwd. Figuur 9: Stimuleren watergebondenheid over het kanaaltracé

Het opzetten van een economische waterketting In functie van economische rendabiliteit moet gezocht worden naar een kettingstructuur waardoor de lasten van watertransport kunnen worden gespreid. Bij het beheer van de bedrijventerreinen wordt naar functionele relaties gezocht tussen bedrijven inzake watertransport waardoor samenwerkingsverbanden kunnen worden opgezet (bvb. lijnvaart). Dit veronderstelt een regionaal beheersplatform over het kanaaltracé. Zodoende kan een watergebonden economische ‘ketting’ langs het kanaal worden gerealiseerd. Dit samenwerkingsverband tussen publieke en private partners kan een katalyserend effect hebben op toekomstige watergebonden initiatieven. Gefaseerd wordt beoogd om eerst de bedrijven aan de kanaalrand ‘op het water’ te krijgen en nadien nieuwkomers uit de regio aan te trekken. Figuur 10: Opzetten van en economische waterketting

Reconversie van verlaten industriële sites en intensieve invulling van ongebruikte terreinen Vanuit het duurzaamheidsbeginsel wordt eerst gestreefd naar een verdere, intensieve opvulling van de bestaande juridische voorraad. Hierbij vormt de digitale inventaris van GOM-GIS Vlaanderen de basis om restruimten en grondreserves (‘ijzeren voorraad’) op te sporen en maatregelen te treffen ter exploitatie. In dit verband dient onderzocht te worden in hoeverre op regionaal niveau

118




randvoorwaarden kunnen worden gecreëerd ter operationalisering op korte of middellange termijn van restgronden. Een uitvoeringsplan dat voorziet in een ruimtelijke herstructurering en wordt opgevolgd door een publiek-privaat beheersplatform dringt zich opnieuw op. Van de verlaten industriële sites met potentiële archeologische erfgoedwaarde kan worden onderzocht in hoeverre een zachter hergebruik gewenst is (recreatieve of tertiaire omschakeling). De reconversie van deze sites kunnen als speerpuntprojecten worden aangeduid waar via publieke bevraging met strenge kwaliteitsvereisten ontwerpvoorstellen kunnen worden ingediend. Op die manier kunnen beeldbepalende bakens worden gecreëerd met een nieuwe invulling, maar refererend naar de historiek van het kanaal. Figuur 11 : Reconversie en intensieve invulling

Clustering van bestaande sites en ruimtelijke bundeling van bestaande en nieuwe zones in het kleiputtengebied Het kleiputtengebied wordt aangeduid als economisch kerngebied vanuit het ruimtelijk en beleidsmatig kader. Verder vormt de veelheid aan bruggen en sluizen in Schoten-Brecht een belangrijke transport-fysische barrière waardoor het zwaartepunt van watergebonden economische potenties ten oosten van het Antwerps perifeer gebied komt te liggen. Wanneer hier binnen de grensstellende openruimterandvoorwaarden wordt gezocht naar bijkomende bedrijfsruimte vervalt men vanzelf in het duurzame RSV-concept van gedeconcentreerde bundeling. Het ruimtelijk concept van ruimtelijke clustering en bundeling van bestaande en nieuwe zones in het kleiputtengebied zal dan ook worden aangehouden in de zoektocht naar bijkomende economische ontwikkelingen. Hierbij moet het onlosmakelijke weggeoriënteerd voor- en natransport steeds als kritische factor in de ruimtelijke evaluatie van nieuwe watergebonden bedrijventerreinen worden meegenomen. Een gebiedsgerichte screening en evaluatie moet dit duidelijk stellen. Figuur 12: Clustering en ruimtelijke bundeling van bestaande en nieuwe zones in het kleiputtengebied

Duidelijke begrenzing van regionale bedrijvigheid ten opzichte van grensstellende randvoorwaarden in het Antwerps perifeer gebied en het Kempens grensgebied Het Antwerps perifeer gebied en het Kempens grensgebied gelden vanuit het ruimtelijk en beleidsmatig kader als deelruimten met beperkte economische perspectieven in functie van het Kanaal DTS. In Schoten speelt de problematiek van de vele sluizen gekoppeld aan de concurrentiedruk van het op Vlaams niveau geselecteerde Economisch Netwerk Albertkanaal (ENA). In het Kempens grensgebied als deelruimte van het Kanaal DTS gelden de strikte grensstellende openruimterandvoorwaarden van de op provinciaal niveau aangeduide deelruimte ‘natuurlijk grensgebied’ waarin een openruimtebeleid voorop staat. Daarenboven is dit beleid reeds in



119

belangrijke mate juridisch vertaald in decretale beschermingszones. Dit wil echter niet zeggen dat er hier geen economische groeiperspectieven worden geboden. Het ruimtelijk-economisch beleid is er gericht op het behoud en optimalisering van de economische structuur zonder structurele uitbreidingen op regionaal niveau te voorzien. Correcties en herschikkingen van de juridische voorraad kunnen in overweging worden genomen om bestaande bedrijven in hun bestaansrecht te verzekeren. Figuur 13: Duidelijke begrenzing van regionale bedrijvigheid in het Antwerps perifeer gebied en het Kempens grensgebied

Het veilig stellen van de kritische succesfactoren voor watertransport Het hele economische wensbeeld valt en staat met enkele cruciale kritische succesfactoren die als een rode leidraad lopen doorheen het overleg en onderzoek m.b.t. het Kanaal DTS. De beperkte diepgang en het gebrek aan kadefaciliteiten worden door diverse ondernemers aangegeven als beperkende randvoorwaarden voor watertransport. Beide aspecten moeten dan ook meegenomen worden in een strategisch beleidsplan. De vele sluizen en bruggen en de hiermee samenhangende omvaartijd wordt als minder belemmerend aanzien. Cruciaal blijft evenwel de problematiek van het weggeoriënteerde voor- en natransport. Dit is evenwel een factor die net een oplossing kan vinden in het stimuleren van watertransport over het Kanaal DTS. Bestendiging en versterking van de bouwsector als vaste waarde in het watertransport en stimulering van de nieuwkomer: de afval- en recyclagesector Voor de aan- en afvoer van grondstoffen (bulkgoederen) betoont vooral de bouwsector van oudsher z’n interesse voor het Kanaal DTS. Deze sector is bovendien bepalend voor de economische dynamiek in de Noorderkempen. Vandaar dat bestendiging en versterking van deze vaste waarde in het watertransport een speerpunt moet vormen. Als potentiële nieuwkomer wordt de afval- en recyclagesector getipt met opvallend veel vestigingen langs en in de buurt van het Kanaal DTS. Alhoewel het watertransport nog niet voorkomt binnen deze sector is er groeiende interesse en staan er zelfs levensvatbare projecten op stapel om op regionale schaal afvaltransport over het Kanaal DTS te organiseren. Intercommunales kunnen hierbij samenwerkingsverbanden opzetten met privépartners hetgeen een eerste blauwdruk kan vormen voor verdere PPS-verbanden in het kader van het opkrikken van de toekomstige regionale kanaaltrafiek.

120




2.4.3

Visie

2.4.3.1

Algemeen Gezien het opzet van deze studie worden bij de visievorming enkel ontwikkelingsperspectieven geboden voor regionale, watergebonden bedrijvigheid.

ruimtelijke

Bij de ruimtelijk-economische visievorming wordt uitgegaan van een synthese van de planningscontext (RSV, RSPA…), de bestaande (economische) structuur en de grensstellende elementen. Op de kaart ‘gewenste economische structuur’ worden de ruimtelijke ontwikkelingsperspectieven van de economische structuur binnen het ruimtelijk en beleidsmatig kader gevisualiseerd. Dit vormt de basis voor verdere uitwerking in een strategisch beleidsplan. In de gewenste economische structuur wordt een opdeling gemaakt tussen een centraal economisch impulsgebied m.n. het kleiputtengebied in en nabij het regionaalstedelijk gebied Turnhout en een flankerend bestendigingsgebied daarbuiten. We onderscheiden m.a.w. vanuit ruimtelijk en beleidsmatig standpunt een economisch kerngebied en deelruimten met beperkte economische perspectieven. De ruimtelijk-economische visie voor het Kanaal DTS bestaat voornamelijk in het verder versterken en uitbouwen van het kleiputtengebied in en aansluitend op het regionaalstedelijk gebied Turnhout. Dit wil zeggen dat hier naar ruimte wordt gezocht voor bijkomende regionale watergebonden bedrijvigheid via clustervorming tussen bestaande sites en ruimtelijke bundeling van bestaande en nieuwe zones. Daarbuiten wordt gestreefd naar behoud en verdere versterking van de bestaande regionale watergebonden bedrijvigheid. Dit houdt in dat gebiedsgericht mogelijkheden worden geboden voor de verdere ontwikkeling van bestaande watergebonden bedrijvigheid binnen grensstellende randvoorwaarden. Zo gebeurde de selectie van het specifiek economisch knooppunt Schoten in het RSV in functie van de verdere uitbouw van het ENA en zijn er op provinciaal niveau geen regionale zoekzones voor bedrijvigheid weerhouden langs het Kanaal DTS in het specifiek economisch knooppunt Arendonk. Op het snijpunt van het Kanaal DTS en het Albertkanaal kan een poort worden gecreëerd. Als suggestie uit het GRS Schoten kunnen hiervoor windmolens als eco-bakens worden voorzien. Aansluitend kan ter hoogte van de oude stortplaats een eco-bedrijvenzone worden gecreëerd die evenwel gerelateerd wordt aan het beter bevaarbare Albertkanaal en niet aan het Kanaal DTS. Over het ganse kanaaltracé, dus zowel in het economisch kerngebied als in het bestendigingsgebied, wordt een omschakeling van weggeoriënteerde naar watergebonden bedrijvigheid beoogd en een reconversie van verlaten en vervuilde sites vooropgesteld. Dit houdt in dat bedrijventerreinen met een regionaal karakter op termijn worden omgevormd tot ‘watergebonden bedrijventerrein’ en naar hergebruiksmogelijkheden wordt gezocht van vervallen sites. In het volgende hoofdstuk ‘Gebiedsgerichte afweging’ worden de concrete ontwikkelingsperspectieven per bedrijventerrein weergegeven. In het specifiek economisch knooppunt Arendonk wordt de haalbaarheid van een waterconnectie aansluitend op de site Hoge Mauw onderzocht. Belangrijk is het veilig stellen van de kritische succesfactoren i.v.m. het watertransport en het faciliteren van economische sectoren met potenties tot watergebonden transport.

2.4.3.2

Gebiedsgerichte afweging De bovenstaande visie kan worden onderbouwd door een gebiedsgerichte screening van het Kanaal DTS. Hierbij worden de economische ontwikkelingsperspectieven binnen de ruimtelijke beleidsmarges en de grensstellende randvoorwaarden vanuit de open ruimte gebiedsgericht afgewogen. We maken hierbij een onderscheid tussen de deelruimten met beperkte economische perspectieven en het economisch kerngebied.



121

Screening van de deelruimten met beperkte economische perspectieven Figuur 14: Overzicht screening Antwerpse perifeer gebied

4

Brechtse heide

3 lokale bedrijventerreinen

2

1 regionale ontwikkeling ENA

In het Antwerps perifeer gebied werden de economische ontwikkelingsperspectieven ruimtelijk getoetst met o.a. volgende structurerende elementen als conclusie: – De grensstellende openruimtestructuur van de Antwerpse parkbossen, fortengordel, antitankkanaal en Brechtse heide – De veelheid aan sluizen en bruggen die een vlotte kanaaltrafiek bemoeilijken – De bestaande ruimtelijk-economische structuur met eerder kleinschalige, eerder KMO-gerichte bedrijventerreinen ofwel lokale bedrijventerreinen – De fragiele concurrentiepositie ten opzichte van het Economisch Netwerk Albertkanaal – De selectie van Schoten als economisch knooppunt binnen het ENA en niet in relatie met het Kanaal DTS – De toeristisch-recreatieve potenties van het kanaal als groene, landschappelijke drager Dit resulteert in een ruimtelijk wensbeeld waarbij ter hoogte van het kruispunt Kanaal DTSAlbertkanaal een poort kan worden gecreëerd in de vorm van een windmolenpark. Zodoende wordt het aansluitpunt van het Kanaal DTS als ‘groene landschappelijke ader’ met het economisch netwerk Albertkanaal op passende wijze geaccentueerd door een eco-technologische landmark. Uitbreiding van bedrijvigheid in dit knooppunt wordt gericht op de primaire waterweg Albertkanaal. De bestaande bedrijventerreinen Sluizenstraat (1), Bloemendaal (2), Botermelk (3) en Kloosterveld (4) langs het Kanaal DTS zijn lokaal van karakter en onderwerp van een gemeentelijk beleid24. Voor Sluizenstraat en Bloemendaal kan op gemeentelijk niveau de haalbaarheid van een omschakeling naar watergebonden bedrijventerrein voor KMO’s worden onderzocht. Op Kloosterveld conflicteert deze

24

122

Het GRS Schoten voorziet een lokale weggeoriënteerde uitbreiding van Koosterveld van ca. 5 ha.




optie met de accentuering van het kruispunt Anti-tankkanaal-Kanaal DTS als toeristisch-recreatief knooppunt. Figuur 15: Overzicht screening Kempens perifeer gebied

37 waardevol rustgebied

38 39 39 bis (niet stimuleren

stimuleren watergebonden karakter

kwetsbaar brongebied

40

Bij de ruimtelijke screening van het Kempens grensgebied kunnen volgende structurerende elementen op een rijtje worden gezet: – De vergevorderde juridische verankering van grensstellende openruimte-elementen zoals Vogelen Habitatrichtlijngebieden en VEN-gebieden op het Kempisch Plateau (met z’n vele brondepressies) – De toeristisch-recreatieve potenties van het kanaal als groene, landschappelijke drager en de verankering hiervan in de gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen – De nabije ligging t.o.v. het overige Kempens kanalennetwerk en het voorkomen van eerder grootschalige regionale bedrijventerreinen aan de kanaalrand met enkele watergebonden bedrijven Deze screening resulteert in een ruimtelijk wensbeeld waarbij een stimuleringsbeleid i.f.v. watergebondenheid zal worden gevoerd t.a.v. de bestaande bedrijventerreinen. Uitbreidingen van regionale bedrijventerreinen zijn gezien de grensstellende randvoorwaarden vanuit de open ruimte en het vigerende beleidskader niet mogelijk. Een herstructurering/herbestemming van de bestaande bedrijventerreinen naar specifieke bedrijventerreinen voor watergebonden bedrijvigheid met kadefaciliteiten is een speerpunt. Het betreft de bedrijventerreinen Ravels 1 (37) in Ravels, De Brulen (38), Poederstraat (39) in Arendonk en Nieuwedijk (40) in Dessel. De zone Moerenstraat krijgt geen watergebonden uitbouw na afweging met de toeristisch – recreatieve structuur. Het zonevreemd bedrijf aan brug 4 te Arendonk wordt geherlokaliseerd. De afweging van een waterconnectie aan de Hoge Mauw wordt verder onderzocht.



123

Afweging van de zoekzones in het economisch kerngebied Figuur 16: Afweging zoekzones Brecht

lokale bedrijventerreinen

10 9 7

m

12 11

8

13 14

6 Stimuleren watergebonden karakter

De aangegeven zoekzone tast de uitbreidingsmogelijkheden af van de bestaande bedrijventerreinen op de vaartkant links en rechts in Sint-Lenaarts (Brecht). Een aantal structurerende en grensstellende elementen in de afweging zijn: – Ecologische en landschappelijke waarde van openruimtecorridors tussen de bedrijvenfragmenten versus het voorkomen van reservegebied voor industriële activiteiten (oude kleiputten, verlaten industriële vestigingen) – De ingesloten ligging van restpercelen door harde infrastructuur (N153, bestaande industriële bebouwing) – Het voorkomen van (residentiële) bebouwing – De verkeersproblematiek van voor- en natransport over de weg waarbij van en naar het hogere wegennet Sint-Lenaarts en Malle worden doorkruist – De ligging t.o.v. het kantelpunt op het Kanaal DTS; het voorkomen van watergebonden bedrijvigheid en kadefaciliteiten – Het aansluiten op bestaande infrastructuur – Het ontbreken van de selectie van Brecht als economisch knooppunt Dit resulteert in een ruimtelijk wensbeeld dat uiteenvalt in een visie op de vaartkant links en rechts. Op de vaartkant rechts of aan de zuidzijde van het Kanaal DTS kan een uitbreiding (grootteorde 10 ha) worden voorzien van het bestaande bedrijventerrein D’Hoef (9) binnen de maas gevormd door de N153 en mits buffering ten opzichte van het valleigebied van de Weeregense beek aan de overzijde (waar het voorkomende reservegebied voor bedrijvigheid wordt geschrapt). Aan de oostzijde van het bedrijventerrein komt het steenbakkersbedrijf Floren voor. Hier wordt geopteerd voor een uitbreiding in functie van dit historisch gegroeide bedrijf met een duidelijke buffer ten

124




opzichte van de open ruimte. Verder wordt het watergebonden karakter van het bedrijventerrein D’Hoef gestimuleerd door een uitbreiding van de kadefaciliteiten met multifunctioneel gebruik. Van de zone voor afvalverwerking en recyclage (IGEAN) en de aanpalende bedrijvenzone (11) kan de omschakeling naar watertransport als een speerpunt worden meegenomen. Hiertoe kunnen kadefaciliteiten worden voorzien aan de aanwezige langgerekte kaderand. Uitbreidingen in het voorkomende reservegebied worden niet toegestaan in afstemming met de voorkomende regionale openruimtecorridor. Landschappelijke inpassing is wel aan de orde. Aan de vaartkant links of de noordzijde van het Kanaal DTS wordt een stimuleringsbeleid voor watertransport gevoerd m.b.t. de daar aanwezige bedrijventerreinen (13 en 14) met recyclageactiviteiten (als potentiële watertransportsector). Een oude steenbakkkerssite (12) wordt omgevormd tot steenbakkersmuseum voor de Noorderkempen. De vrijgegeven juridische voorraad (8 ha) kan op D’Hoef worden ingezet. In afweging met de voorkomende regionale openruimtecorridor wordt ook hier het reservegebied voor bedrijvigheid afgeschaft. De overige bedrijventerreinen (6, 7, 8 en 10) zijn bezet met eerder lokale KMO’s en hebben zodoende een laag watertransportpotentieel. Figuur 17: Afweging zoekzones Rijkevorsel

14 15

16

17

18 19

stimuleren watergebonden karakter

s 20

lokaal bedrijventerrein

De aangegeven zoekzone tast de mogelijkheden af van een verdere uitbouw van het knooppunt langs de N14 in Rijkevorsel. Als structurerende afwegings- en grensstellende elementen noteren we: – Ecologische en landschappelijke waarde van de openruimtegehelen langs weerszijden van het kanaal – De haalbaarheid van de operationalisering van restpercelen op bestaande bedrijventerreinen – Het voorkomen van (residentiële) bebouwing – De verkeersproblematiek van voor- en natransport over de weg waarbij van en naar het hogere wegennet Rijkevorsel en Malle worden doorkruist – De ligging t.o.v. het kantelpunt op het Kanaal DTS; het voorkomen van watergebonden bedrijvigheid en kadefaciliteiten – Het aansluiten op bestaande infrastructuur – Het ontbreken van de selectie van Rijkevorsel als economisch knooppunt



125

Het resulterende ruimtelijk wensbeeld voorziet een mogelijke uitbreiding van de bedrijventerreinen aan de Oostmalsesteenweg N14 (15, 16 en 17). De voorkeur gaat uit naar een oostwaartse uitbreiding (ca. 8 ha) van de bedrijvenzone aan de noordzijde van het kanaal (17) in het aanpalende landbouwgebied (voormalig kleiputtencomplex). De uitbreiding kan worden geënt op het kanaal met kadefaciliteiten aan de rand. Een landschappelijke inpassing t.o.v. de open ruimte en de voorkomende residentiële bebouwing is gewenst. De uitbreidingsmogelijkheden van het bedrijventerrein aan de zuidzijde zijn beperkt door het voorkomen van een regionale openruimtecorridor. Bedrijventerrein 15 aan het kanaal van de deelgemeente Rijkevorsel krijgt een watergebonden ontwikkelingsperspectief toebedeeld. Bedrijventerrein 16 is te kleinschalig om watergebonden infrastructuur uit te bouwen. Het bedrijventerrein aan de zuidzijde van het Kanaal DTS ter hoogte van Sint-Jozef (19) is eerder lokaal van karakter en heeft geen potenties tot watertransport. De steenbakkerssite (18) is achterin gelegen en heeft geen connectie met het water. De oude steenbakkersite aan de oostzijde van Sint-Jozef (20) staat grotendeels leeg en heeft potenties tot een multifunctionele invulling met naast wonen en recreatie enkele verweefbare bedrijven. De vrijkomende juridische voorraad van 8 ha kan aan de Oostmalsesteenweg worden ingezet. Specifiek watergebonden bedrijventerreinen in het RSG-Turnhout Figuur 18: Specifiek watergebonden bedrijventerreinen in het RSG-Turnhout

36 26 27

28

29

21 23 24 25 22

In het regionaalstedelijk gebied Turnhout zijn de volgende terreinen bestemd als specifiek regionaal watergebonden bedrijventerrein: – SRWB kanaalzone West (21, 23 en 24) waarbij bestaande bedrijventerreinen worden geclusterd tot één en de aanleg van een laad- en loskade wordt voorzien. – SRWB Den Busselen (26) waarbij de uitbreidingsmogelijkheden worden beperkt tot bestaande terreininname en de bouw van een kaaimuur wordt voorzien. – SRWB kanaalzone Oost (28 en 29) waarbij een uitbreiding van de bestaande bedrijven wordt voorzien en een versterking van het watergebonden karakter. Dit levert bovendien potenties tot regionaal watergebonden afvaltransport. Dit levert een ruimtelijk wensbeeld voor Turnhout op waarbij twee clusters van watergebonden bedrijventerreinen worden gecreëerd m.n. kanaalzone West en Oost. Het bedrijventerrein De Busselen wordt voorzien van een kaaimuur.

126




Verdere uitbreidingen van deze regionale clusters zijn niet wenselijk gezien de grensstellende randvoorwaarden vanuit de voorkomende regionale openruimtecorridors aan de randen enerzijds en de nabijheid van het centraal gelegen woongebied van Beerse anderzijds. De overige bedrijventerreinen aan het kanaal te Beerse (22, 25 en 27) krijgen dan ook een watergebonden ontwikkelingsperspectief toebedeeld zonder uitbreidingen. Ter hoogte van kanaalzone Oost (28) zijn er plannen voor de creatie van een afvaloverslagterminal waarvan o.a. het IOK-Milieubedrijf te Beerse gebruik zal maken. Deze overslag kadert binnen een regionaal afvaltransport over het water met potenties tot netwerkvorming. Ter hoogte van het bebouwingsweefsel van de stad Turnhout wordt vooral de kaart getrokken van wonen en recreëren aan het water. De historisch gegroeide industriële achterkantsituaties worden zoveel mogelijk omgebogen naar vermelde sectoren (zo wordt de ANCO-site omgevormd tot woonloftenproject). Het enige bedrijventerrein met kadefaciliteiten is dat van Joossen-Luyckx (36).

2.5

Visie watergebonden wonen Structuurkaart 11: Visie economie en wonen

2.5.1

Doelstellingen – Het formuleren van duurzame oplossingen voor de woonbotenproblematiek door een éénduidige reglementering en het voeren van een locatiebeleid in afweging met de recreatieve en economische functie van het kanaal – Het weergeven van de potenties tot kwalitatief wonen aan het water waarbij verschillende zoekzones kunnen worden aangeduid

2.5.2

Visie op het wonen aan het water De landschappelijke kwaliteiten van het Kanaal DTS vormen een uitgelezen plek ter promotie van wonen aan het water. Daar waar woongebieden voorkomen langs het water kunnen hiertoe specifieke locaties worden aangeduid. Inrichtingsprincipes en ruimtelijke randvoorwaarden voor deze woonzones zijn dan gericht op het creëren van een nauwe relatie tussen het wonen en het kanaal zonder dat het kanaal als publieke verkeers- en verblijfsas in het gedrang komt of dat de exploitatie van het kanaal belemmerd wordt. Bepaalde woonprojecten kunnen deel uitmaken van een ontwerpwedstrijd zodat de specifieke vereisten en kwaliteiten van deze uitzonderlijke woonsituatie optimaal kunnen worden vertaald. Anderzijds kunnen aldus nieuwe bakens of landmarks langs het Kanaal DTS ontstaan die het kralensnoerconcept verder vorm kunnen geven. In het regionaalstedelijk gebied Turnhout wordt de Kanaalzone Noord (Bruynestrijd) op gewestelijk niveau aangeduid als strategisch woonproject (met potenties tot wonen aan het water aan de kanaalrand). Het betreft twee woonprojecten die kaderen binnen het grotere ruimtelijke geheel van de Heyzijdse velden waarvoor een nieuwe woonparkvisie is ontwikkeld met drie stedelijke clusters gescheiden door een centrale multifunctionele groene ruimte met natuurlijk herstel van de Veldekensloop25. De ontwikkeling van het binnengebied Fonteinstraat-Waterloopstraat zit in eerste fase; de ontwikkeling van het voormalige industriegebied tussen Meistraat en het kanaal in tweede fase. Er dient een minimale dichtheid van 30 woningen/ha worden nagestreefd.

25

Studiegroep Omgeving, ontwikkelingsplan Bruyne Strijd (Heyzijdse Velden), 2003



127

Figuur 19: Inrichtingsschets, doorsnede en referentiebeeld woonproject Bruyne strijd (studiegroep Omgeving)

Daarnaast lenen de Oude, de Nieuwe Kaai, de westzijde van de Melkhoek zich tot wonen aan het water. Terwijl op de Melkhoek ‘wonen in het groen aan het water’ wordt gepromoot, zal op de andere locaties ‘wonen in de stad aan het water’ worden nagestreefd. Enige densiteit op de Melkhoek wordt nagestreefd door de realisatie van woonblokken (6 à 10 lagen) aan het water. Tussen de woonblokken en een achterin gelegen geplande verkaveling voorziet een bufferbekken in de waterhuishouding26.

Figuur 20: Inrichtingsschets en simulatie woonproject Melkhoek (Studiegroep Omgeving)

De Anco-site op de Oude Kaai wordt omgevormd tot een loftproject met een honderdtal woningen. Het woonproject Begijneveldekens aan het spoorwegemplacement krijgt via een tussenliggende groene strip een zichtrelatie met het kanaal27. Op vermelde locaties kan de woonfunctie worden ondersteund door de ontwikkeling van nevenfuncties. Aan de Nieuwe kaai is al een aanzet gegeven met de vestiging van een jachthaven en de ontwikkeling van horeca-activiteiten. Het geheel van deze woonlocaties vormt een snoer langs het Kanaal DTS waarbij een functionele en ruimtelijke mix van woonmogelijkheden kan worden gecreëerd.

26 27

128

Studiegroep Omgeving, ontwikkelingsplan Melkhoek, 2003 Studiegroep Omgeving, ontwikkelingsplan woonproject Begijneveldekens, 2003




Figuur 21: Inrichtingsschets en beelden Begijneveldekens-ANCO-site (Studiegroep Omgeving)

Verder westwaarts langs het Kanaal DTS vormt de strooksgewijze bebouwing van Sint-Jozef (Rijkevorsel) een strategische locatie voor de inplanting van woningen aan het water. Naast nieuwbouw zijn hier tevens mogelijkheden tot ver- en herbouw zodat een kwalitatieve waterfront kan worden gerealiseerd. De oude cementfabriek net buiten het bebouwingsweefsel heeft potenties tot het creëren van lofts in verweving met recreatieve en dienstenfuncties. De complexiteit en potentiële historische erfgoedwaarde van deze locatie vragen om een nadere uitwerking via ontwerpvoorstellen op basis van een publieke wedstrijd of bevraging. Een aandachtspunt bij de ontwikkeling van woningprojecten op verlaten industriële sites zijn mogelijke problemen van bodemvervuiling en aardgasleidingen. Figuur 22: Potentiële ‘wonen aan het water’-locaties in Sint-Jozef (Rijkevorsel)

In Schoten kan de relatie in het dorpscentrum tussen het kanaal en de flankerende woonfunctie worden versterkt. Gezien de densiteit van dit gebied zal dit overwegend door ingrepen in het publieke domein dienen te gebeuren. Daarnaast is er ruimte om via invulprojecten ‘wonen aan het water’ vorm te geven. Aan de rand van de dorpskern van Schoten als overgang naar de aangrenzende woonparken wordt via een BPA een invulling gegeven aan het binnengebied tussen Kruispadstraat en Zaatstraat langs het Kanaal DTS28. Hierbij vormt het creëren van zichtrelaties tussen wonen en water één van de ontwerpdoelstellingen. Aansluitend op het dorpscentrum aan de Brechtsebaan komt een ‘wand’ met krap bemeten zonevreemde weekendhuisjes voor. Hier wordt in het GRS voorgesteld om een prestigieus stedenbouwkundige ontwerp te voorzien dat de relatie wonen-water-publieke functies beoogt. Dit veronderstelt evenwel de herbestemming van een zonevreemd cluster van weekendverblijven naar woongebied. Momenteel wordt een BPA opgemaakt.

28

Iris Consulting, schetsnota BPA Kruispad, 2004



129

Figuur 23: Inrichtingsschets wonen aan het water in Schoten (Iris Consulting)

Andere bouwlocaties aan het water missen potenties ter uitbouw van een kwalitatief wonen aan het water of worden beter als publiek groen behouden. Zo kijken in Arendonk en Ravels woonstroken aan de rand van het kanaal uit over bedrijventerreinen aan de overzijde. In Sint-Job-in-’t-Goor hebben de woonparken geen rechtstreekse band met het kanaal waardoor het kanaal als een publieke groene strip behouden blijft.

2.5.3

Visie woonbotenproblematiek Locaties Ten aanzien van de problematiek rond woonboten op het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten wordt in kwantitatief opzicht gekozen voor clustering op een beperkt aantal locaties. De clustering heeft als voordeel dat diensten en voorzieningen vlotter te organiseren zijn en handhaving beter beheersbaar is. Gelet op de functies die het kanaal op economisch en toeristisch-recreatief vlak vervult en gelet op de beperkte beschikbare ruimte kan de ruimte voor het afmeren van woonboten enkel beperkt zijn. Op termijn moet worden nagegaan of dit fenomeen verzoenbaar blijft met de andere functies van het kanaal. Er wordt uitgegaan van de huidige locaties in Schoten en Brecht. De zones in Schoten die geschikt zijn voor woonboten zijn: Botermelkbaan, Sluizenstraat en tussen sas 9 en sas 10. In Brecht komt 1 zwaaikom hiervoor in aanmerking. Deze locaties moeten voorzien in de behoefte zoals nu het geval is. Daarnaast kan het aanwijzen van een of twee strategische reserveplekken een optie zijn. Deze kunnen aangesproken worden zodra blijkt dat de vraag groter blijkt dan het aanbod. Het best is deze te situeren in daarvoor geschikte locaties waar de vaargeul breed genoeg is en geen hinder is voor trafiek. Nieuwe locaties voor woonboten tussen sluis 10 en Albertkanaal zijn niet wenselijk. Alleszins mag de normale exploitatie niet gehinderd worden. Een alternatief is dat bijkomende behoeften worden opgevangen op “Het Eilandje”, waar hiervoor specifieke zones voorzien zijn in de dokken. Bij de bundeling van woonboten op een aantal locaties wordt gekozen voor kwaliteit. Dit betekent dat er onder randvoorwaarden goede locaties tot stand komen. Indien in de toekomst strategische reservelocaties worden aangesproken is duidelijk onder welke condities. Duidelijke reglementering Er wordt geopteerd voor het tot stand brengen van één reglement dat geldt voor het ganse kanaal. Van de huidige locaties wordt Schoten gevraagd, vanuit haar kennis en ervaring, als voorbeeld te dienen als het gaat om het maken van schriftelijke afspraken. Het gaat minimaal om afspraken rond vergunningen, maximale afmetingen, milieu, termijn verplicht wegvaren, aantal bovendekse woonlagen en uitzicht. Deze kwaliteitsimpuls vraagt wel om een strenger handhavingsbeleid van de betrokken diensten. Noodzakelijke herlokalisatie moet worden afgedwongen in ruil voor kwalitatieve locaties. In het op te stellen reglement dient ook voorzien te worden dat de exploitatie van het kanaal en de kanaalaanhorigheden niet in het gedrang mogen komen. Ondersteunende infrastructuur Een onderdeel van kwaliteit is het realiseren van goede noodzakelijke infrastructuur op de aangewezen locaties.

130




Beperkte hinder Een deel van de huidige problematiek rond de woonboten bestaat uit visuele en functionele hinder. Bij het opwaarderen en het uitwerken van maatregelen zoals een reglement, dient hier expliciet rekening mee gehouden te worden. Tevens dient aandacht uit te gaan naar het reglementair waarborgen van voldoende milieuzorg door de gebruikers van de woonboten. Dit voor het tegengaan van lozingen en zwerfvuil en sluikstorten op de oevers. Uitstraling en imago Gestreefd moet worden naar een hoge belevingswaarde van het kanaal. Bij de inrichting van locaties kan een uniek karakter worden gegeven aan het geheel van woonboten. Wonen op het water hoort in relatie tot het kanaal als geheel te worden bekeken aangezien woonboten in de openbare ruimte van alle kanten zichtbaar zijn. Hierbij kan men een levendig en gevarieerd beeld tot stand brengen. Het imago rond de woonboten kan daar eveneens mee worden verbeterd.

2.6

Gewenste infrastructuur en mobiliteit Structuurkaart 12: Visie mobiliteit Vanuit de SWOT-analyse en de uitgangspunten/doelstellingen, zoals geformuleerd in de opgave, worden volgende specifieke doelstellingen en visie-elementen, die leiden tot een gewenste verkeersinfrastructuur, geponeerd: – Bestaande en nieuwe verkeersgenerende functies dienen primordiaal ontsloten te worden door het openbaar vervoer en het fietsverkeer. Het auto- en vrachtverkeer dient zo snel mogelijk naar het hoger wegennet geleid te worden via de minst belastende route en volgens de vooropgestelde wegencategorisering. In dit kader wordt er in Beerse, gelet op de huidige belasting van de kernen en de kunstwerken, geopteerd voor een nieuwe brug ter hoogte van Waterblokstraat. – Omwille van de, te voorziene, beperkte industriële activiteit en de wenselijkheid om een zone voor te behouden voor culturele-recreatieve functie is er ter hoogte van Brecht geen noodzaak voor een nieuwe brug. In het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Brecht hoofdstuk "Gewenste ruimtelijke economische structuur" worden ter verbetering van de ontsluiting van de bedrijven langs Vaartkant Links (noordzijde kanaal) vier ontsluitingsmogelijkheden voorgesteld: – via Sint-Lenaarts - Houtstraat (scenario 1) – via Rijkevorsel - Vaartkant Links (scenario 2) – via Leeuwwerksweg (scenario 3) – via een nieuwe brug richting Vaartkant rechts (scenario 4) De gemeente geeft de voorkeur aan het oprichten van een nieuwe (dubbele) ophaalbrug (scenario 4). Deze visie dient afgestemd te worden met de visie geformuleerd in onderhavige studie. Gelet op de visie om een stimuleringsbeleid voor watertransport te voeren en de omvorming van een oude steenbakkersite naar een steenbakkersmuseum is het niet wenselijk te opteren voor een nieuwe zware infrastructurele ingreep, met name een nieuwe brug voor het vrachtverkeer, maar eerder een oplossing te zoeken in functie van optimalisatie van de bestaande wegeninfrastructuur: volgens het structuurplan betreft het maar een aantal bedrijven (op de meeste oostelijke bedrijventerreinen) die vrachtverkeer genereren, volgens het mobiliteitsplan Brecht richt zich de problematiek omtrent het vrachtverkeer in de kernen hoofdzakelijk op Brecht-centrum en in mindere mate in Sint-Lenaarts. Om het vrachtverkeer in Brecht-centrum te weren wordt een rondweg voorzien omheen de kern. Voor Sint-Lenaarts wordt enkel een tonnagebeperking in de kern opgelegd en is er geen sprake van het oprichten van een nieuwe brug: het mobiliteitsplan stelt voor om het vrachtverkeer om te leiden via Hoogstraatsebaan en Ester richting Rijkevorsel. Voor de ontsluiting van Vaartkant Links, waarbij het zwaartepunt aangaande verkeersgenerende bedrijven ligt op de twee oostelijke bedrijventerreinen (de twee westelijke terreinen betreft het museum en een KMO-zone), is het wenselijk het vrachtverkeer, op een minst belastende wijze, te leiden naar de N14 (vrachtvoorkeurroute en secundaire weg II) te Rijkevorsel: in onderhavige studie wordt er voor scenario 2, zie ruimtelijk structuurplan Brecht, gekozen. – Inzake de ontsluiting van de kanaalzone voor gemotoriseerd verkeer wordt er in geen geval een nieuwe verbinding gecreëerd met het oostelijk deel van de ring van Turnhout: nieuwe



131

aansluitingen op de ring worden geweerd, er wordt gestreefd naar bundeling van verkeersinfrastructuren (principes van ruimtelijk beleid en duurzame mobiliteit). – De bediening van bruggen en sluisbruggen zal in de routes van sterk doorgaand vracht-, functioneel fietsverkeer en openbaar vervoer tijdens de spitsuren worden afgestemd op het zich aandienende verkeer. – Het functioneel en recreatief fietsverkeer wordt voorzien langs één zijde van het kanaal (op de jaagpaden wordt het fietsverkeer oogluikend toegelaten) en wordt gescheiden van de kadegebonden bedrijvigheid d.m.v. parallel gelegen wegen of verschuiving van de route naar de andere oever: aandachtspunt is dat het functioneel fietsverkeer dezelfde tewerkstellingszone bedient. Het betreft hier in eerste instantie de zone tussen Turnhout en Rijkevorsel waar het functioneel fietsroutenetwerk aan de overkant kan worden voorzien, dat momenteel onderdeel uitmaakt van het fietsknooppuntennetwerk. Figuur 24: optimalisatie van het fietsroutenetwerk langsheen het kanaal + nieuwe fietsrelaties

Kanaal Fietsroute langs het kanaal Industriegebieden

Nieuwe fietsverbindingen

– Maximale oversteekbaarheid over het kanaal voor de zwakke weggebruiker in bebouwde omgevingen, in ontbrekende schakels van het fietsknoopuntennetwerk en in de omgeving van attractiepolen. Verhoging van de kwaliteit van de bestaande fietsen jaagpaden d.m.v. kwalitatieve verharding en onderhoud + verhoging kwaliteit van het fietsknooppuntennetwerk door optimalisering van bestaande als de aanleg van nieuwe fietserbruggen: bvb (eerste aanzet) – Geplande brug tussen Grensstraat Zanddijk en de Desselsedreef in Dessel; – Eventueel een nieuwe fietserbrug tussen Hazegewoud en Onder d’eike te Arendonk; – Eventueel een nieuwe fietserbrug ter hoogte van de Lage Mierdseweg te Oud-Turnhout; – Voetgangersbrug herprofileren naar fietserbrug in het verlengde van de Kareelstraat te Turnhout; – Nieuwe fietserbrug op het oude spoorwegtraject te Turnhout (Bels Lijntje): doortrekking van het netwerk tot aan het station en stadskern van Turnhout; – Aanleg van een nieuwe fietserbrug tussen Wieltjes en Stoktsestraat te Turnhout: creëren van een noord-zuidverbinding voor de zwakke weggebruiker ter hoogte van het stadsbos van Turnhout. Door deze ingreep wordt de barrière van de kanaalzone overbrugd voor de passieve recreant van het stadsbos en kanaalzone + beoging van de gewenste verlegging van de functionele fietsroute naar de andere oever; – Optimalisatie fietsovergang op brug 11 te Brecht: momenteel gevaarlijke situatie; – Aansluiting, d.m.v. een nieuwe fietserbrug, op het noordelijk deel van het Anti-tankkanaal, als uitbreiding van de recreatieve fietsroute; – Optimalisatie fietsovergang via sluis 10 te Schoten: momenteel gevaarlijke situatie. – Op het oostelijk als het westelijk deel van het kanaal moet vrachtverkeer als toeristisch-recreatief verkeer mogelijk zijn, lettende op het economisch kantelpunt ligt het zwaartepunt voor optimalisatie voor vrachtverkeer meer in het oostelijk deel. – Het creëren van doorzichten (zichtcorridors door landschappelijke uitdunning van buffers) naar achterliggende waardevolle landschappen waarbij infobakens en/of kijktorens worden voorzien op deze ankerpunten. Het fietstoerisme, gelet op de economische betekenis ervan, wordt hierbij extra gepromoot. – Aangepaste verlichting op de functionele fietsroutenetwerken om de sociale veiligheid voor de functionele fietser te waarborgen.

132




Figuur 25: optimalisatie van de kunstwerken in het kader van het doorstromingsniveau

Kanaal

Optimalisatie van de kunstwerken tijdens spitsuren



133

3

Visie op de (sub)deelruimten

3.1

Visie op het Kempens grensgebied Deelruimtekaart 1: Visie op het Kempens grensgebied De kruising van de Kempense Kanalen bij sas 4 vormt de oostelijke poort van het Kanaal DTS. Deze poort bevindt zich een scharnierzone van toerisme (plassengebied van Mol) en natuur (Kempens grensgebied). Aandacht voor grensstellende open ruimte In het Kempens Grensgebied dient de dynamiek van het kanaal afgestemd op de grensstellende elementen van fysisch systeem en open ruimte. Deze afstemming is in de eerste plaats gericht op de loop van het kanaal door de kwelzones van het oostelijk bronnengebied van de Kleine Nete. In de tweede plaats is afstemming nodig op de aangrenzende groencomplexen die structuurbepalend zijn op regionaal niveau: de bos- en roofvogelgebieden van Postel, de bossen van Arendonk – Ravels en de heideen vengebieden van het Turnhoutse. Grensstellende elementen vanuit natuur en fysisch systeem mogen echter geen onvoorwaardelijke rem zetten op een degelijke uitbouw van het toeristisch recreatief net en de transportfunctie van het kanaal. Natuurontwikkeling als troef Omgekeerd moeten deze omgevingskenmerken als kans benut worden voor kwalitatieve ontwikkeling van het kanaal binnen de natuurlijke en landschappelijke structuur. Omdat het kanaal in deze deelruimte nauwelijks verstedelijkte zones doorkruist zijn overbruggingen in de langsrichting in de vorm van te ontwikkelen natuurverbindingen eerder beperkt in dit gebied. Het kanaal maakt als het ware integraal deel uit van de natuurlijke omgeving. Natuurontwikkeling richt zich in de eerste plaats op ontwikkeling van het kanaal als water- en oeverbiotoop en het verbeteren van de dwarsrelaties (verminderen barrièrewerking). Versterking van water- en oeverbiotoop gebeurt onder meer door gebruik te maken van natuurtechnische milieubouw bij het vervangen van de oeververdediging, waar dit technisch haalbaar is. Tevens kunnen de kanaalverbredingen die geen hoogdynamische invulling krijgen, een specifieke plaats krijgen binnen de natuurlijke structuur, bijvoorbeeld door de aanleg van vispaaiplaatsen. Uitgangspunt daarbij is de densiteit aan paaiplaatsen voldoende groot is, uitgaande van de reeds bestaande. Het verbeteren van de dwarsrelaties verdient hier bijzondere aandacht. De bestaande reetrappen zijn hierin een eerste element. Deze dienen onderhouden te worden en bij slijtage vervangen. Tevens dienen eventuele “gaten” verder ingevuld. Bijzondere aandacht verdienen ook de waterlopen (bovenlopen Kleine Nete) waar ze het kanaal kruisen. Waterlopen zijn lineaire landschapselementen met een natuurlijke corridorwerking, die vaak abrupt onderbroken wordt bij kanaalkruisingen. Het behoud van een natuurlijk oevergedeelte bij de kruising is hierbij het uitgangspunt. Bij aantal waterlopen, zoals Zwarte Neet en Wamp, kunnen de waterlopen zonder duiker zodat oeverinrichting eenvoudig is. Het kanaal kan tevens een rol spelen bij de uitwerking van de natuurverbindingen 32, 36 en 37, via natuurlijke oeverinrichting en lijnvormige landschapselementen op de oever. Op landschappelijk vlak dienen de lineaire elementen langs het kanaal zoals de bomenrijen en bakenreeksen (bunkers) behouden en versterkt te worden. M.b.t. de bomenrijen dient gestreefd naar een verjonging op termijn met omschakeling naar inheemse soorten, waarbij een massale kap vermeden wordt. Duurzaam recreatief medegebruik opgebouwd rond ankerplaatsen en transferia Deze natuurlijke omgeving biedt een bijzonder decor voor de recreatieve gebruiker, waarin het kanaal een verbindende rol moet kunnen spelen met voldoende ankerplaatsen en informatiepunten. De toeristisch recreatieve structuur over gans het kanaal wordt opgebouwd rond netwerken, poorten,

134



VII Visievorming 3 Visie op de (sub)deelruimten

transferia en ankers (uiteraard een nauwe relatie met andere deelruimten). De volgende elementen komen in deze deelruimte voor: Oostelijk Poort (Sas 4 Dessel) Ter hoogte van Dessel is een transferium functie voorzien. Hier komen diverse infrastructuren samen zoals het kruispunt van de kanalen en het fietsknooppuntennetwerk van de Antwerpse Kempen. Deze toegang tot het Kanaal DTS, wensen we te accentueren via een “poort” als puntbaken. Deze bestaat hier in de vorm van een toren. Op deze plek wordt best uitgebreide informatievoorziening gerealiseerd. Het betreft informatie over de kanaaloverschrijdende elementen zoals de historie, het vaarroutenetwerk, het fietsknooppuntennetwerk en de groene, blauwe en bruine ankers.. Tevens kan informatie gegeven worden over de waterrecreatievoorzieningen en natuurlijke kwaliteiten in de regio. Een andere link dient gelegd te worden met horecavoorzieningen als onderdeel van het knooppunt. De multifunctionaliteit van het kanaal zoals bedoeld in de globale visie, komt hier goed tot uitdrukking. Nieuwe netwerkondersteunende brug (brug 1 Retie) Ter hoogte van Retie wordt het fietsknooppuntennetwerk versterkt door een nieuwe fietsbrug. Deze is bestemd voor de fietsers en wandelaars. Deze is zeer wenselijk in verband met de versterking van het fietsknooppuntennetwerk en specifiek de versterking van de Miel Ottenroute. Tevens wordt de toegankelijkheid (voor voetgangers) verhoogd naar de natuurwaarden van Postel. Er is een goede verbinding via een dubbelrichting fietspad tussen de brug en Retie. Het initiatief past direct in de globale visie multifunctioneel kralensnoer met ruimte voor watergebonden en waterverbonden functies. De lokale knelpunten rond veiligheid en kwaliteit worden hiermee opgelost. Transferium Bossen van Postel (Brug 2 Retie) Bij brug 2 voorzien we een uitgebreid transferium. Dit wordt gevormd door het kanaal, het provinciaal fietsnetwerk en de Miel Ottenroute. In functie van het versterken van het vaarroutenetwerk kan hier – indien mogelijk - een aanlegplaats in de zwaaikom worden gerealiseerd. Hierdoor kan spin off ontstaan vanuit kanaalrecreatie richting landrecreatie. Het transferium dient versterkt te worden met een informatiepunt. Dit geeft voornamelijk informatie over de omgeving. Door een verwijzing naar de abdij van Postel wordt een koppeling gemaakt tussen het vaarroutenetwerk en een recreatief element in de omgeving. Fietsverhuur en horecavoorzieningen (hotel) zijn reeds aanwezig. In samenhang met de nieuwe voorzieningen dient nader bekeken te worden of bestaande voorzieningen nood hebben aan versterking. Een aanleg van een parking kan hier ondersteunend werken. Het bronnengebied, de natuurreservaten en de natuurgebieden in de omgeving, voornamelijk deel uitmakend van de bossen van Postel, zijn samen aan te duiden als een groen anker van het Kanaal DTS. Hierover kan uitgebreid geïnformeerd worden. Hier kan men tevens informatie geven over de recreatiedomeinen het Berkenstrand en het Familiestrand. Via een nader te bedenken puntbaken kan dit symbolisch kenbaar gemaakt worden. Transferium Grens (Brug 4 Arendonk) Ter hoogte van brug 4 is sprake van een transferium door het samenkomen van het kanaal, het provinciaal fietsnetwerk, de Miel Ottenroute en de AA-valleiroute. Voor versterking van het vaarroutenetwerk is een aanmeermogelijkheid in de zwaaikom voorzien. Dit kan van beperkte omvang zijn in de vorm van een passantensteiger. De herbouw van de brug is voorzien. Een optie is dat er een vaste brug met ongelijkvloerse kruisingen komt. Hiermee wordt het fietsknooppuntennetwerk versterkt in termen van een kwalitatieve overbrugging van het kanaal en het verbeteren van de veiligheid. De infrastructuur van het transferium kan bestaan uit een beperkt infopunt dat informatie geeft over de omgeving en met name de lokale interessante recreatieve elementen zoals Arendonk. Wellicht is ook een kleine parking te voorzien. Ook hier is een puntbaken voorzien dat de regio haar kenmerken moet weerspiegelen.



135

Optimaliseren netwerk (Brug 5 Arendonk) De uitwerking van de visie bij brug 5 heeft voornamelijk betrekking op het kwalitatief versterken van het vaarroutenetwerk en het fietsknooppuntennetwerk. Er is ter hoogte van Het Goorken en bij brug 5 een beperkte aanmeermogelijkheid voorzien. Deze dienen nader uitgewerkt te worden in combinatie met het initiatief voor een aanlegplaats bij brug 4. Tevens dient rekening gehouden te worden met de hengelplaats ter plekke. In Voorheide bij brug 5 is een veiligere oversteek voorzien. Door het kiezen van een alternatief tracé dient het onveilig oversteken aan de wegen voor en achter de brug vermeden te worden. Op dit punt kan duidelijk bijgedragen worden aan het oplossen van onveilige situaties en daarmee het verhogen van de kwaliteit van het fietsknooppunt ter plaatse. Bij brug 5 begint het waardevolle rustgebied tussen Arendonk en Turnhout. Door een beperkt informatiepunt in te richten, kan hierover informatie gegeven worden. Het binnentreden van dit rustige gebied kan daarmee onderstreept worden. Indien er een aanmeervoorziening komt ter hoogte van brug 5, is dit de beste plek. Nieuwe netwerkondersteunende brug (Kijkverdriet Ravels) Ter hoogte van het Kijkverdriet is een nieuwe voetgangers- en fietsbrug wenselijk. Het doel is een nieuwe verbinding te realiseren tussen de gewestbossen en De Liereman. Hiermee wordt het fietsnetwerk en de AA-valleiroute versterkt en kan de oversteek via de drukke N12 vermeden worden. De functie van het veer iets meer naar het westen gelegen, is supplementair aan deze nieuwe oversteek. Ook hier is een beperkt informatiepunt in te richten. De informatie zal gericht zijn op het feit dat men zich midden in het rustgebied bevindt. Tevens is historische en grensoverschrijdende informatie te geven. Nieuwe netwerkondersteunende brug (Baalse Hei Turnhout) Nabij de Baalse Hei is het vaarroutenetwerk onlangs versterkt met een aanlegmogelijkheid. Het betreft een privaat initiatief. Er zijn enkel aanlegsteigers aanwezig. Indien gewenst kan aanvullend de plaatselijke zwaaikom voorzien worden met enkele aanlegplaatsen voor boten. Hier kan een combinatie gemaakt worden met de vispaaiplaats. Een mogelijkheid is om de aanwezige hengelplaats in verbinding te stellen met het kanaal. De bestaande voetgangersbrug met trappen wordt best zo spoedig mogelijk verbeterd. Daarmee is de oversteekbaarheid voor de fietsers een stuk veiliger. Dit is een versterking van het fietsknooppuntennetwerk. In termen van zowel veiligheid als de kwaliteit van de Binkenroute. Op middellange termijn kan deze brug vervangen worden. Er is een zoekzone geprojecteerd. De Ravelse Bossen en omgeving is, in de hoedanigheid als natuurlijk- recreatieve attractie aan te duiden als een groen anker van het kanaal. Hier kan een infopunt ingericht worden welk informeert over dit anker. Er dient een koppeling gemaakt te worden met de reeds aanwezige toeristischrecreatieve structuur waaronder een verhuurdienst en horeca. Het toeristisch netwerk kan worden uitgebreid met een zoekgebied recreatieve nabestemming kleiputten rond Dombergheide. Daar waar landbouw in de ontginningsgebieden niet meer mogelijk is, kan aan natuurontwikkeling gedaan worden. Het natuurgebied naast de kleiput is een argument om te kiezen voor een zachte recreatieve nabestemming, aan te vullen met een educatieve component. Dit komt neer op onder begeleiding van een gids via geijkte paden wandelen en het met respect bezoeken van het gebied. De status van habitat richtlijngebied en natuurreservaat (sinds 2000) kan hier een grensstellend of beperkend element vormen. De aanwezigheid van een fysiek grensstellende element in de vorm van een stort, verdient nadere aandacht. M.b.t. het Karpermeer worden nog verschillende opties opengehouden: één ervan is een uitbreidingsmogelijkheid voor verblijfsrecreatie (vakantiepark); een andere de omvorming tot natuurcomplex met mogelijkheden tot wandelen en fietsen. De opwaardering van de voetgangersbrug kan een bijdrage leveren richting toekomstige nieuwe ontwikkelingen. Ook de verbetering van de oversteekbaarheid bij het Bels Lijntje is positief. De link met en attractiviteit van de recreatiemogelijkheden ten noordoosten van Turnhout wordt naar de toekomst toe sterk verbeterd.

136




Stimuleren watergebonden karakter van de bestaande bedrijventerreinen In het Kempens grensgebied laten de grensstellende randvoorwaarden vanuit de open ruimte niet meteen uitbreiding van de bestaande bedrijventerreinen langs het Kanaal DTS toe. Anderzijds kan een stimuleringsbeleid naar watergebondenheid worden gevoerd op deze bedrijventerreinen. Dit wil zeggen dat de terreinen Ravels 1, De Brulen, Poederstraat en de Nieuwedijk in respectievelijk Ravels, Arendonk en Dessel kunnen worden herbestemd en geherstructureerd naar watergebonden bedrijventerreinen met kadefaciliteiten. (waterconnectie Hoge Mauw verder te onderzoeken). Streven naar veilige en gerichte oversteekbaarheid van het kanaal Inzake mobiliteit wordt in de eerste plaats gestreefd naar een optimale en gerichte oversteekbaarheid van het kanaal voor de zwakke weggebruiker en een optimalisatie van brugconstructies waar een vlotte doorstroming voor alle verkeersmodi vereist wordt. Om de relatie tussen de Bossen van Postel en het Berkenstrand/Campinastrand te versterken wordt er ter hoogte van de voormalige brug 1 een nieuwe fiets/voetgangersbrug voorzien (reeds gepland) die de recreant conflictvrij naar de overkant loodst. Een dergelijke fiets/voetgangersbrug wordt tevens ook voorzien tussen de Gewestbossen te Ravels en het landschap De Liereman te OudTurnhout. De voetgangersbrug ten noorden Turnhout wordt gesupprimeerd, gelijktijdig wordt een nieuwe fiets/voetgangersbrug voorzien ter hoogte van Dombergheide. M.b.t. de bestaande kunstwerken dienen enkel, in kader van de veiligheid en doorstromingsfunctie, brug 5 (N139) en brug 7 (N12) geoptimaliseerd te worden.

3.2

Visie op het kleiputtengebied Deelruimtekaart 2: Visie op het kleiputtengebied Het kleiputtengebied is een complexe deelruimte waarin op korte afstand van elkaar hooglaagdynamische functie moeten kunnen een plaats krijgen. De complexiteit is een gevolg van een lange industriële geschiedenis die zijn oorsprong vindt in het voorkomen van Kempense klei in de ondergrond in combinatie met de watertransportmogelijkheden van het kanaal. Resultaat is het gemixt voorkomen van kleiputten, industriezones, deels actief en deels verlaten. Hiervoor dienen duurzame ontwikkelingsperspectieven waarbij onderlinge conflicten tussen functies tot een minimum herleid worden. Ecologische corridors en landschappelijke basiskwaliteit Natuurontwikkeling is in deze deelruimte gericht op het alternerend versterken van dwarse en overlangse ecologische relaties, respectievelijk bij passage van overwegend natuurlijke en overwegend verstedelijkte gebieden. Het betreft de Dwarsrelaties AGD1 Oosteneinde Looi , AGD2 Black – Abtsheide – Ekstergoor en AGD 3 Dwarsrelatie De Leeuwerik. Uitgangspunt hierbij is het verbeteren van de oversteekbaarheid voor (grotere) zoogdieren en amfibieën. Dit kan gerealiseerd worden enerzijds door de aanleg van wilduitstapplaatsen, die in deze deelruimte nagenoeg ontbreken, en anderzijds door ecologische herinrichting van de kruisingen van de waterlopen. De Visbeek verdient hierbij bijzondere aandacht. Deze ecologische herinrichting dient ook te gebeuren (voor zover technisch haalbaar) buiten de aandachtsgebieden voor dwarsrelaties (omdat de meeste kruisende waterlopen zich erbuiten bevinden). Versterken van de ecologische infrastructuur in de langsrichting moet invulling geven aan natuurverbindingen NV 31, NV 32, NV 33 en NV 34. Natuurlijke herinrichting van oevers is hierbij een eerste middel. Dit dient gedetailleerd verder onderzocht in functie van de reeds uitgevoerde vernieuwingen van oevers en een kosten- batenanalyse (à strategisch plan). Een bijkomend aandachtspunt is hier ook de veiligheid omdat in deze omgeving een belangrijk deel van het lagergelegen hinterland bewoond is. Tenslotte dient het volledige gebied, met zijn diversiteit aan bodemgebruik en historisch gegroeide situaties, gestreefd naar landschappelijke basiskwaliteit. Toerisme en recreatie opgebouwd rond cultuurhistorisch patrimonium Toerisme en recreatie heeft belangrijke potenties in dit gebied, waarbij een aantal keuzes gemaakt moeten worden om nieuwe ankers en transferia te kunnen creëren.



137

Transferium Turnhout Centrum (Turnhout) In en rond Turnhout zijn diverse recreatieve en toeristische elementen voorzien. De kanaalzone kan gezien worden als een transferium met een goede ondersteunende infrastructuur. Een aantal vormen van recreatie die hier samen komen zijn het kanaal, het Bels Lijntje, het fietsknooppuntennetwerk van de Antwerpse Kempen en de Binkenroute. Betreffende het vaarroutenetwerk wordt de jachthaven aangeduid als een blauw baken. Deze jachthaven kan hiermee gebruikt worden om het belang en de kwaliteit van het vaarroutenetwerk te onderstrepen. De vorm van het baken dient nader uitgewerkt te worden. Wellicht in combinatie met het loftproject rond wonen aan het water op de voormalige Anco-site aan de nieuwe kaai. Naast dit initiatief kan het wonen aan het water hier uitdrukkelijk gestimuleerd worden. In en rond Turnhout wordt het kanaal gebruikt voor kano- en kajaksport. Het verbeteren van de lokale situatie rond de faciliteiten en met name de in- en uitstapplaatsen, dient binnen de transferiumgedachte nader bekeken te worden. De oversteek ter hoogte van Bels Lijntje dient verbeterd te worden. Hiermee kan het fietsknooppuntennetwerk verbonden worden met het centrum en in het bijzonder de stationsomgeving. Dit is een belangrijke verbetering en draagt bij aan de functie als transferium van provinciaal belang. Het levert daarmee ook een bijdrage aan de uitbouw van de toeristisch recreatieve attractiepool Turnhout. Bij de brug kan een verwijzing naar het nieuwe infopunt aangebracht worden. Bij de jachthaven kan een uitgebreid infopunt ingericht worden. Misschien is de Anco-site ook een mogelijkheid, bijvoorbeeld op het hoogste punt van de gebouwen (na realisatie van de woonontwikkeling) waarbij het geweldige uitzicht een bijkomende toegevoegde waarde is. Hier kan uitgebreide informatie gegeven worden over het centrum van Turnhout en de omgeving zoals het vennengebied. Hier kan een bijdrage geleverd worden aan een intensievere profilering van Turnhout als aantrekkelijke gemeente voor recreatie en toerisme. Zowel op de oude als nieuwe kaai is horeca aanwezig. Verwijzing bij het informatiepunt is aan te raden. Indien parkeergelegenheden ontoereikend worden zijn misschien de parkeerplaatsen van de supermarkt aan de nieuwe kaai te gebruiken. Getracht kan worden een verhuurdienst voor fietsen te linken aan de reeds aanwezige verhuurdienst in de stad. Dit geldt ook voor het fietsverhuur bij de Baalse Hei. Het huren en inleveren moet mogelijk zijn op meerdere plekken. Bij de infopunten en verhuurpunten vooral bij de nieuwe kaai zijn stallingen voor fietsers aan te leggen. Er zijn ook nieuwe initiatieven mogelijk die een uitwerking zijn van het visie-element “Turnhout: in and out” en met name het aantrekken van meer toeristen. Dit heeft tevens positieve effecten op de werkgelegenheid in deze sector. Een mogelijkheid is het realiseren van een jeugdhotel aan het water. Daarmee wordt de infrastructuur voor deze doelgroep verbeterd. Dit leidt tot meer bezoekers en overnachtingen. Wellicht is een koppeling met de waterscouts denkbaar. Transferium Kleiputten (Beerse De Hout) Ten oosten van de industriële activiteiten in Beerse is een zoekzone voor een fietsbrug ingetekend. Met een nieuwe fietsbrug kan mogelijk een oversteek gemaakt worden naar de zuidzijde nodig om conflict met bedrijfsactiviteiten te vermijden. Hiermee wordt in recreatief opzicht de kwaliteit van het fietsnetwerk en met name ook de Binkenroute verhoogd. Het draagt ook bij aan het creëren van een attractieve verbinding tussen de attractiepolen in Turnhout en Brecht. Tevens is dit positief voor het benutten van de recreatiemogelijkheden ‘om de hoek” bij Turnhout (“Turnhout in and out”) en het verhogen van het leefklimaat voor de inwoners van Turnhout. Ten noordwesten van Beerse bij De Hout, is een transferium voorzien. Hier komen meerdere fietsroutes en het kanaal samen. In het kanaal kan bij de zwaaikom bijkomende aanlegplaatsen gecreëerd worden. Hierdoor moet een link tussen het kanaaltoerisme en de omgeving gemaakt worden. Tussen Den Hout en Sint-Jozef zijn conflictsituaties tussen fietsverkeer en de bedrijfsactiviteiten. De conflicten doen zich zowel voor aan de noordzijde als aan zuidzijde. Er is een zoekzone voorzien aangezien een oplossing nader onderzoek vereist. Bij het realiseren van een aangepaste of nieuwe route, dient rekening gehouden te worden met overige (nieuwe)recreatieve elementen. Door de aanwezigheid van meerdere bedrijvenzones met watergebonden bedrijvigheid dient de link tussen Turnhout en Brecht versterkt te worden. Deze verbindingen zijn nodig om met name de toervaarders en fietsers te laten zien dat verderop het kanaal ook nog veel te beleven valt. De mogelijkheden de toeristische verbinding tussen Beerse en Rijkevorsel te versterken zijn zeer

138




beperkt vanwege de economische functies. Het is hier aangewezen om enkel middels informatie te kunnen laten zien wat verderop het kanaal te beleven is. Een kwalitatief en uitgebreid infopunt is in te richten bij de parking. Nieuwe netwerkondersteunende brug (ter hoogte van Stadsbos Turnhout) De nieuwe fietsbrug is noodzakelijk om fietsverkeer en bedrijfsactiviteiten aan de oostelijke oever te scheiden. Er kan een infokiosk met onder meer verwijzing naar kasteel het Looi voorzien worden. Puntbaken verlaten industriële site (St.-Jozef-Rijkevorsel) Ter hoogte van de voetgangersbrug bij St.-Jozef is een zoekgebied nabestemming kleiput voorzien. Het betreft Blak- Meergoor. Misschien kan een combinatie gemaakt worden met een te saneren site of het hierboven vermelde strategische project. Bij de nabestemming van de kleiput zal de status van habitat richtlijngebied en VEN 1e fase, hier grensstellend of beperkend zijn. Dit geldt tevens voor de eventuele aanwezigheid van een stort. Het verdient nadere aandacht. Het komt dus voor dat eerder nabestemming met zachte recreatie een optie is. Bij St.-Jozef is tevens een te saneren site aanwezig. Het is een voormalige cementfabriek. Hier wensen we een strategisch project te formuleren. Enerzijds om meer werk te maken van hergebruik van cultuurhistorisch erfgoed en anderzijds om de toeristische verbinding tussen Turnhout en Brecht te versterken. Bijkomend is dat men zich hier op het “midden” van het kanaal bevindt. Derhalve is op de kaart een “zoekzone cultuurhistorisch/ archeologisch strategisch project” aangeduid. Er wordt gedacht aan een multifunctionele invulling met wonen, kleinschalige bedrijvigheid, recreatie en toerisme. Voor wat betreft wonen is een loftproject voor de doelgroep starterswoningen denkbaar. Gezien de relatief jonge bevolking van omliggende gemeenten, is een koppeling te maken tussen cultuurhistorie en voorzieningen voor deze doelgroep. In de oude gebouwen kunnen bijvoorbeeld functies voorzien worden zoals podium, toneel, horeca, jongerencentrum… Er kan ook een link gemaakt worden tussen kleinschalige bedrijvigheid en cultuurhistorie. Aan cultuurgerelateerde bedrijfjes zou in de gebouwen ruimte geboden kunnen worden. Bijvoorbeeld ook ateliers voor kunstenaars. De exacte invulling in relatie tot de (regionale) behoeften, dient verder uitgewerkt te worden. Het project dient de status van bruin cultuurbaken te krijgen. Bij het nieuwe strategische project dient een informatiepunt ingericht te worden. Puntbaken Steenbakkerijmuseum (Sint-Lenaarts) Ten oosten van Sint-Lenaarts kan een aanlegmogelijkheid gecreëerd worden. Enerzijds ter ondersteuning van de verbinding tussen Turnhout en Brecht en anderzijds om recreatieve koppelingen tussen kanaaltoerisme en landrecreatie mogelijk te maken. Ten oosten van Sint-Lenaarts dient een oplossing gezocht (fietsers) voor het voor een deel ontbrekend jaagpad tussen brug 8 en brug 9. Er is een studiezone voorzien om de opties in kaart te brengen. Elke verbetering dient tegemoet te komen aan het opheffen van de onveiligheid door de conflictsituaties tussen economie en recreatie. Er zijn in deze regio nogal wat verlaten gebieden, terreinen en bedrijfspanden. Misschien kunnen deze een recreatieve of toeristische bestemming krijgen. Mede omwille van het maken van een link tussen Turnhout en Brecht kan hier gedacht worden aan een strategisch project van importantie. Er is bij Brecht tevens een zoekzone recreatieve nabestemming kleiputtencomplex Leeuwerik voorzien. Aanhakend op het initiatief tot een steenbakkerijmuseum in de voormalige fabriek van JanssenMaes, kan gedacht worden aan het ontwikkelen van zachte recreatiebestemming voor de kleiputten. Recreanten kunnen hier dan een bezoek brengen aan een kleiput. Het betreft het idee van een wandelen of fietsen (moutainbiken) langs en of in een voormalige kleiput welke de nabestemming natuurgebied gekregen heeft. Nadere uitwerking dient te bepalen welke vorm van recreatie hier het beste past, vrij recreëren of wandelen onder begeleiding van een gids. Ook hier is deels sprake van klassering als habitat richtlijngebied en VEN 1e fase waar rekening mee gehouden moet worden. Selectieve uitbouw van watergebonden bedrijvigheid in het kleiputtengebied en het RSG Turnhout In het westelijk kleiputtengebied worden uitbreidingen voorgesteld in twee clusters m.n. op de Vaartkant in Sint-Lenaarts (Brecht) en aan de Oostmalseweg in Rijkevorsel. Op de Vaartkant rechts in Sint-Lenaarts kan een uitbreiding worden voorzien van het bestaande bedrijventerrein D’Hoef binnen de maas gevormd door de N153 en tevens het historisch gegroeide



139

steenbakkersbedrijf Floren worden uitgebreid. Verder wordt het watergebonden karakter van het bedrijventerrein D’Hoef gestimuleerd door een uitbreiding van de kadefaciliteiten met multifunctioneel gebruik. Van de zone voor afvalverwerking en recyclage (IGEAN) en de aanpalende bedrijvenzone kan de omschakeling naar watertransport als een speerpunt worden meegenomen zonder structurele uitbreidingen te voorzien (in afstemming op de regionale openruimtecorridor). Aan de Vaartkant links wordt een stimuleringsbeleid voor watertransport gevoerd m.b.t. de daar aanwezige bedrijventerreinen met recyclageactiviteiten (als potentiële watertransportsector). Een oude steenbakkkerssite wordt omgevormd tot steenbakkersmuseum voor de Noorderkempen. De vrijgegeven juridische voorraad kan elders langs het kanaal worden ingezet. In afweging met de voorkomende regionale openruimtecorridor worden ook hier geen structurele uitbreidingen voorzien. Aan de Oostmalsesteenweg (N14) wordt tevens een zoekzone tot uitbreiding aangegeven. De voorkeur gaat uit naar een oostwaartse uitbreiding van de bedrijvenzone aan de noordzijde van het kanaal in het aanpalende landbouwgebied (voormalig kleiputtencomplex). De uitbreiding kan worden geënt op het kanaal met kadefaciliteiten aan de rand. Een landschappelijke inpassing t.o.v. de open ruimte en de voorkomende residentiële bebouwing is gewenst. De overige bedrijventerreinen aan het kanaal van de deelgemeente Rijkevorsel krijgen eveneens een watergebonden ontwikkelingsperspectief toebedeeld. De oude cementfabriek aan de oostzijde van Sint-Jozef staat grotendeels leeg en heeft potenties tot een multifunctionele invulling met naast wonen en recreatie, enkele verweefbare bedrijven. De vrijkomende juridische voorraad kan elders langs het kanaal worden ingezet. In het regionaalstedelijk gebied Turnhout worden twee clusters van watergebonden bedrijventerreinen gecreëerd m.n. kanaalzone West en Oost. Het tussenliggende bedrijventerrein De Busselen wordt voorzien van een kaaimuur. Verdere uitbreidingen van deze regionale clusters zijn niet wenselijk gezien de grensstellende randvoorwaarden vanuit de voorkomende regionale openruimtecorridors aan de randen enerzijds en de nabijheid van het centraal gelegen woongebied van Beerse anderzijds. Ter hoogte van kanaalzone Oost zijn er plannen voor de creatie van een afvaloverslagterminal waarvan o.a. het IOKMilieubedrijf te Beerse gebruik zal maken. Deze overslag kadert binnen een regionaal afvaltransport over het water met potenties tot netwerkvorming. Strategische locaties voor wonen aan het water Ter hoogte van het bebouwingsweefsel van de stad Turnhout wordt vooral de kaart getrokken van wonen en recreëren aan het water. De historisch gegroeide industriële achterkantsituaties worden zoveel mogelijk omgebogen naar vermelde sectoren (zo wordt de Anco-site omgevormd tot woonloftenproject). Het enige bedrijventerrein met kadefaciliteiten is dat van Joossen-Luyckx. In het regionaalstedelijk gebied Turnhout wordt de Kanaalzone Noord (Bruynestrijd) op gewestelijk niveau aangeduid als strategisch woonproject (met potenties tot wonen aan het water aan de kanaalrand). Daarnaast lenen de Oude, de Nieuwe Kaai, de westzijde van de Melkhoek zich tot wonen aan het water. Terwijl op de Melkhoek ‘wonen in het groen aan het water’ wordt gepromoot, zal op de andere locaties ‘wonen in de stad aan het water’ worden nagestreefd. De Anco-site op de Oude Kaai wordt omgevormd tot een loftproject met een honderdtal woningen. Het woonproject Begijneveldekens aan het spoorwegemplacement krijgt via een tussenliggende groene strip een zichtrelatie met het kanaal. Op vermelde locaties kan de woonfunctie worden ondersteund door de ontwikkeling van nevenfuncties. Aan de Nieuwe kaai is al een aanzet gegeven met de vestiging van een jachthaven en de ontwikkeling van horeca-activiteiten. Het geheel van deze woonlocaties vormt een snoer langs het Kanaal DTS waarbij een functionele en ruimtelijke mix van woonmogelijkheden kan worden gecreëerd. Verder westwaarts langs het Kanaal DTS vormt de strooksgewijze bebouwing van Sint-Jozef (Rijkevorsel) een strategische locatie voor de inplanting van woningen aan het water. De oude steenbakkersite net buiten het bebouwingsweefsel heeft potenties tot het creëren van lofts in verweving met recreatieve en dienstenfuncties. De complexiteit en potentiële historische erfgoedwaarde van deze locatie vragen om een nadere uitwerking via ontwerpvoorstellen op basis van een publieke wedstrijd of bevraging. Infrastructuur afstemmen op het vermijden conflictsituaties Nieuwe infrastructurele ingrepen zijn in eerste instantie gericht op het vermijden van conflictsituaties tussen zwakke weggebruiker en de kadegebonden bedrijvigheid en dit in relatie met het optimaliseren van de bestaande fietsroutenetwerken (recreatief – functioneel). Vervolgens is er een

140




noodzaak aan betere oversteekbaarheid voor de zwakke weggebruiker in het stedelijk gebied van Turnhout en een optimalisatie van de bestaande brugconstructies waar een vlotte doorstroming voor alle verkeersmodi vereist wordt. Om de relatie tussen de noordelijke oever en Turnhout-centrum (stationsomgeving) te verbeteren wordt er een fiets/voetgangersverbinding voorzien op het voormalig spoortraject (Bels Lijntje). Ter hoogte van bedrijventerreinen wordt er geopteerd om de bestaande fietsroutes, op de noordelijke oever, te verleggen naar de andere oever (noodzaak van nieuwe fiets/voetgangersbruggen) of te verschuiven naar parallelwegen in het hinterland. Indien deze twee opties juridisch en/of ruimtelijk niet mogelijk zijn is een menging van verkeer, mits gerichte maatregelen, mogelijk. Een aangepaste verlichting langsheen de fietsroute is wenselijk, gelet op de sterke aanwezigheid van functioneel fietsverkeer versus sociale onveiligheid bij nachtval. M.b.t. de bestaande kunstwerken dienen, in kader van de verkeersveiligheid en doorstromingsfunctie, brug 2 & 3 (R13) te Turnhout, brug 8 (N14) te Rijkevorsel en de nieuwe brug (N153) te Brecht geoptimaliseerd te worden.

3.3

Visie op het Antwerps perifeer gebied Deelruimtekaart 3: Visie op het Antwerps perifeer gebied De eerste sluis ter hoogte van Rijkevorsel vormt een kantelpunt op diverse vlakken. In de eerste plaats is deze sluis de eerste in een reeks van tien, waardoor kanaaltransport ten oosten van de dit punt de grootste potenties heeft. De sluis markeert ook een landschappelijke overgang. Waar het kanaal tot Rijkevorsel het reliëf van de Kempense microcuesta volgt, is er ten westen van Brecht een relatief steile afzink (via de sluizen) van dit reliëf naar het Albertkanaal. Tegelijk dringt het kanaal de invloedssfeer van de Antwerpse periferie binnen. Groen rustpunt met belevingswaarde in verstedelijkt gebied Dit ruimtelijk-fysisch gegeven vertaalt zich ook in de ontwikkelingsperspectieven voor de natuurlijke structuur. Waar meer naar het oosten het kanaal een volwaardig onderdeel is van de natuurlijke structuur, is in het westelijk deel voor het kanaal meer een rol weggelegd als rustpunt met belevingswaarde in een overwegend verstedelijkte en dichtbevolkte omgeving. Dit neemt niet weg dat haar rol in de ecologische infrastructuur als natuurverbinding (NV 29 en NV 25) overeind blijft. Ook het verminderen van de barrièrewerking in de dwarsrichting is een aandachtspunt. Dit is onder meer het geval ter hoogte van één van de meest westelijke openruimtegebieden Brechtse Heide (AGD 4), alsook tussen de geïsoleerde groencomplexen met parkachtig karakter La Garenne - Fort in Schoten (AGD 5). Het realiseren van de natuurverbindingen gebeurt op klassieke manier via aangepaste oeverinrichting en lijnbeplanting, met bijzondere aandacht voor hun oriëntatiefunctie voor vleermuizen (forten). Voor een concretisering van de maatregelen i.v.m. ecologische en recreatieve ontsnippering kan gebruikt gemaakt worden van de structuurvisie voor de noordelijke bosgordel rond Antwerpen (op te nemen in beleidsplan). Op diverse plaatsen kan oeverherinrichting problematisch zijn vanwege de beperkte beschikbare ruimte en de ligging boven het maaiveld. Het versterken van de dwarsrelaties kan gebeuren door de aanleg van wilduitstapplaatsen, uitgaande van de concrete suggesties op dit vlak door de gemeente Schoten (2 x 5 wilduitstapplaatsen tussen sluis 7 en Botermelkbrug), aangevuld met uitstapplaatsen ter hoogte van Brechtse Heide. Vooral in AGD 5 dient rekening gehouden met technische moeilijkheden vanwege de beperkte ruimte (o.m. vanwege de ligging in ophoging). Een bijzondere dwarsrelatie, die tegelijk ook natuurverbinding is, is de kruising van het Antitankkanaal. Landschappelijk dient deze kruising ook versterkt te worden als onderdeel van de bakenreeks van de Forten. Ook elders moet bijzondere aandacht gaan naar de landschappelijke waarde en belevingswaarde van het kanaal als groen rustpunt. Aangepast bermbeheer en oeverbeplanting zijn hiervoor instrumenten.



141

Attractief aanbod creëren voor een grootstedelijk potentieel Transferium Brechtse Heide (Brecht) Bij de Brechtse heide is een transferium aanwezig. Hier komen het kanaal en meerdere fietsroutes samen. De jachthaven is een toeristisch recreatieve attractiepool in het vaarroutenetwerk en kan aangeduid worden als een blauw anker. Aan brug 11 is sprake van een gevaarlijke situatie voor de recreatieve fietsers. Er is een smalle brug zonder fietsvoorzieningen en het jaagpad is smal. Er is een studiezone voorzien waardoor moet blijken of de brug vervangen kan worden of dat de aanleg van een nieuwe fietsbrug noodzakelijk is. Dit transferium staat in het teken van netwerkondersteuning en recreatief medegebruik met respect voor de natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten. Hoogdynamische ontwikkelingen op regionale schaal zijn niet wenselijk. De voor het transferium nodige ondersteunende infrastructuur is reeds volop aanwezig. Deze plek aan het kanaal kan wel versterkt worden door de Brechtse heide aan te merken als een groen anker. Dit kan hier tot uitdrukking gebracht worden via een panoramatoren met uitzicht over de Brechtse Heide. De Trappistinnenabdij Brechtse Heide is aan te duiden als een bruin cultureel anker. Om over deze elementen informatie te verstrekken, is hier een uitgebreid informatiepunt voorzien. Puntbaken Anti-tankkanaal (Schoten) De relatie Kanaal DTS – Anti-tankkanaal dient functioneel en visueel versterkt te worden. Inrichting als puntbaken – annex informatiepunt zijn daarbij minimale voorwaarden. Tevens dienen de nodige infrastructurele maatregelen genomen om de functionele relatie te verbeteren, onder meer ten behoeve van het fietsknooppuntennetwerk. Het verbinden (waterkoppeling, evt. via sluisje) van het kanaal met de E10 plas dient verder onderzocht. Deze verbinding creëert mogelijk nieuwe recreatieve potenties door koppeling van kanaal aan recreatieve ontwikkelingen op en langs de E10 plas (waterrecreatie – verblijfsrecreatie). In voorkomend geval kan de kanaalgebruiker hierover geïnformeerd worden via het infopunt Antitankkanaal. Anderzijds dienen ook de potenties voor natuurontwikkeling van de E10 plas verder ontwikkeld. Transferium Sint-Job-in-‘t-Goor Bij Sint-Job-in-‘t-Goor wordt een transferiumfunctie ingericht. Het wordt uitgebouwd rond diverse fietsroutes en reeds aanwezige infrastructuur. Het Anti-tankkanaal en enkele recreatiegebieden maken dit tot een belangrijk toeristisch-recreatief punt. De koppeling tussen het kanaal en bestaande recreatiegebieden dienen bestendigd te worden. Bestaande voorzieningen kunnen laagdynamisch en duurzaam uitgebouwd worden. Het betreft onder meer de ontwikkeling van het kanaal in nauwe samenwerking tussen actoren. Het domein de Merel ligt aan de buitenrand van het stadsrandbos, die de overgang markeert van verstedelijkt gebied naar de open ruimte, met onder meer de open ruimtecorridor ter hoogte van de Brechtse heide. Een verdere uitbouw van domein de Merel op regionale schaal is niet gewenst. Laagdynamische ontwikkelingen op lokaal niveau zijn wel mogelijk. Het is ook niet aangewezen om een bijkomende jachthaven te creëren bij het domein, gelet op het de aanwezigheid van 2 jachthavens in de onmiddellijke nabijheid. De in het transferium voorziene mogelijkheid tot aanleg van passantensteigers moet volstaan om een relatie te leggen tussen het domein en het kanaal. De reeds bestaande jachthaven bij knooppunt 40 kan bestemd worden tot een blauw anker van het Kanaal DTS. Het Anti-tankkanaal kan volgens voormelde studie SRB ingeschakeld worden in een recreatief netwerk. Een aansluiting op het Anti-tankkanaal kan een belangrijke drager worden voor de uitbouw van het fietsknooppuntennetwerk. De aansluiting is studiezone voor verbetering van het fietsknooppuntennetwerk. Tevens kan aangesloten worden op het cultuurhistorisch/militair erfgoed rond de Antitankgracht. Verder kan een informatiepunt ingericht worden in de vorm van een kiosk. Het doel is de herkenbaarheid en aantrekkingskracht van de passage te vergroten. Middels informatie en bewegwijzering dient expliciet verwezen te worden naar de recreatiegebieden en het Antitankkanaal. Dit kan duidelijk bijdragen aan de opwaardering van deze toeristisch recreatieve attractiepool en de multifunctionele netwerkondersteunende infrastructuur. De fortengordel van Schoten is als bruin cultureel anker te bestempelen hetgeen meegenomen moet worden in de verwijzingsfunctie.

142




Blauw anker Jachthaven Schoten De jachthaven kan eventueel als blauw anker gekoppeld worden aan het transferium Westelijke Poort. Transferium Westelijke Poort (aantakking Albertkanaal Schoten) De westelijke poort van het Kanaal DTS is gelegen op het kruispunt met het Albertkanaal, sluis 10. Dit eindpunt (of beginpunt) bevindt zich in een scharnierzone tussen het economisch netwerk Albertkanaal en het landschappelijk waardevolle Kanaal DTS. Het poorteffect kan worden gecreëerd door inplanting van specifieke nieuwe puntbakens, bijvoorbeeld een panoramatoren of windmolens aan weerszijden van de saskom als symbool van de verweving van economie en ecologie. Dit laatste kan een eco-technologische baken vormen dat het kruispunt ENA-DTS accentueert. Aan de westelijke poort, tevens knooppunt in het fietsknooppuntennetwerk, kan uitgebreide informatie gegeven worden over de kanaaloverschrijdende elementen zoals de historie, het vaarroutenetwerk, het fietsknooppuntennetwerk en de groene, blauwe en bruine ankers. Tevens kan informatie gegeven worden over de omgeving en het kanalennetwerk. De multifunctionaliteit van dit punt kan tot uitdrukking gebracht worden. Binnen het fietsknooppuntennetwerk zal de veiligheid nader bekeken worden. Een veilige toetreding tot het gebied van het kanaal KDTS is zeer belangrijk voor een eerste oordeel van de recreatieve fietser over de rest van het kanaal. Waterfrontontwikkelingen in Schoten Ter hoogte van de kern van Schoten kan het Kanaal DTS sterker worden betrokken bij het centrumgebeuren, enerzijds door de toeristisch-recreatieve activiteiten langs het kanaal verder uit te bouwen en anderzijds het woongebeuren meer te richten op het kanaal. Aan de rand van de dorpskern van Schoten als overgang naar de aangrenzende woonparken wordt via een BPA een invulling gegeven aan het binnengebied tussen Kruispadstraat en Zaatstraat langs het Kanaal DTS. Aan de overzijde wordt de jachthaven verder uitgebouwd met een stedelijk plein (zie hoger). Aansluitend op het dorpscentrum aan de Brechtsebaan komt een ‘wand’ met krap bemeten zonevreemde weekendhuisjes voor waarvan wordt voorgesteld om er een prestigieus stedenbouwkundige ontwerp te voorzien. Dit veronderstelt evenwel de herbestemming van een zonevreemd cluster van weekendverblijven naar woongebied. Oplossingen voor onder andere de conflicten rond smalle doorgangen en (weekend)huisjes dienen nader bestudeerd. Lokale economische ontwikkelingsperspectieven Gezien de veelheid aan sluizen en de concurrentiepositie van het ENA is dit deel van het kanaal minder geschikt voor de regionale uitbouw van watergebonden economische activiteiten. De bestaande lokaal bedrijventerreinen langs het kanaal in Schoten en Brecht krijgen een ontwikkelingsperspectief op gemeentelijk niveau waarbij de omschakeling van de terreinen Sluizenstraat (schoten) en Bloemendaal naar watergebonden activiteiten kan worden bekeken. Ter hoogte van Kloosterveld op de grens tussen Brecht en Schoten en op het kruispunt met het Antitankkanaal wordt voorrang gegeven aan de toeristisch-recreatieve ontwikkeling van het kanaal. Regionale economische ontwikkelingen worden geënt op het ENA. Streven naar optimale en veilige oversteekbaarheid Gestreefd wordt naar een optimale en gerichte oversteekbaarheid van het kanaal voor de zwakke weggebruiker en een optimalisatie van brugconstructies waar een vlotte doorstroming voor alle verkeersmodi vereist wordt. Een optimalisatie van de fietsoversteken ter hoogte van brug 11 te Brecht en sluis 10 te Schoten wordt beoogd. In Schoten kan de confrontatie tussen de zwakke weggebruiker en het gemotoriseerd verkeer vermeden worden door sluis 10 enkel voor te behouden voor het fietsverkeer terwijl het gemotoriseerd verkeer gebruik maakt van brug 15. Overigens wordt in kader van het toeristischrecreatief fietsknooppuntennetwerk een nieuwe fietsverbinding voorzien langsheen het traject van het Anti-tankkanaal te Schoten. M.b.t. de bestaande kunstwerken dienen, in kader van de verkeersveiligheid doorstromingsfunctie, sluis 3 te Brecht en brug 12 te Schoten geoptimaliseerd te worden.



en

143

Beheers- en locatiebeleid voor woonboten Inzake het woonbotenbeleid wordt in kwantitatief opzicht gekozen voor clustering op een beperkt aantal locaties. De clustering heeft als voordeel dat diensten en voorzieningen vlotter te organiseren zijn en handhaving beter beheersbaar is. Gelet op de functies die het kanaal op economisch en toeristisch-recreatief vlak vervult en gelet op de beperkte beschikbare ruimte kan de ruimte voor het afmeren van woonboten enkel beperkt zijn. Op termijn moet worden nagegaan of dit fenomeen verzoenbaar blijft met de andere functies van het kanaal. Er wordt uitgegaan van de huidige locaties in Schoten en Brecht. De zones in Schoten die geschikt zijn voor woonboten zijn: Botermelkbaan, Sluizenstraat en tussen sas 9 en sas 10. In Brecht komt 1 zwaaikom hiervoor in aanmerking. Deze locaties moeten voorzien in de behoefte zoals nu het geval is. Nieuwe locaties voor woonboten tussen sluis 10 en Albertkanaal zijn niet wenselijk. Alleszins mag de normale exploitatie niet gehinderd worden. Bij de bundeling van woonboten op een aantal locaties wordt gekozen voor kwaliteit. Dit betekent dat er onder randvoorwaarden goede locaties tot stand komen. Indien in de toekomst strategische reservelocaties worden aangesproken is duidelijk onder welke condities.

144



VII Visievorming 4 Synthese: multifunctioneel ontwikkelingsperspectief

4

Synthese: multifunctioneel ontwikkelingsperspectief Het ruimtelijk wensbeeld van het Kanaal DTS is dat van een multifunctioneel kralensnoer met ruimte voor watergebonden en waterverbonden functies. Het zijn voornamelijk de toeristisch-recreatieve troeven die in afstemming op de open ruimte worden uitgespeeld naast het verzekeren van de economische rendabiliteit van het kanaal. Minimaal streven naar ecologische basiskwaliteit, lokaal ecologie versterken, en optimaliseren van ecologische verbindingen zijn daarbij randvoorwaarden. Het ruimtelijk wensbeeld van het Kanaal DTS wordt opgehangen tussen twee poorten. Hiertussen bevinden zich ecologische, recreatieve en economische stapstenen in de vorm van openruimtecorridors en natuurverbindingen, transferia en ankers, clusters en overslagpunten… De oostelijke poort van het Kanaal DTS wordt gevormd door het kruispunt van de Kempense kanalen bij sas 4. Het is een transferium aan het beginpunt van het Kanaal DTS. Deze scharnierzone van toerisme (plassengebied Mol) en natuur (Kempens grensgebied) wordt geaccentueerd door een specifiek nieuw puntbaken m.n. een panoramatoren29 die kan fungeren als uitkijkpost en infopunt. Aansluitend kan een natuur-educatief en/of toeristisch-recreatief centrum worden uitgebouwd dat zich zowel kan richten op het Kempens grensgebied als het plassengebied. De westelijke poort van het Kanaal DTS is gelegen op het kruispunt met het Albertkanaal. Dit eindtransferium bevindt zich in een scharnierzone tussen het Economisch Netwerk Albertkanaal en het landschappelijk waardevolle Kanaal DTS. Het poorteffect kan worden gecreëerd door inplanting van specifieke nieuwe puntbakens m.n. grote windmolens aan weerszijden van de saskom als symbool van de verweving van economie en ecologie. Tussen de oostelijke en westelijke poort, als begin- en eindtransferia van het Kanaal DTS, bevinden zich zes transferia of hoofdstapstenen binnen het toeristisch-recreatief netwerk. Deze transferia zijn in de eerste plaats overstappunten tussen verschillende vervoersmodi. Vandaar dat ze zijn geënt op verkeerskruispunten. Hun selectie wordt bovendien bepaald door de landschappelijke en toeristischrecreatieve aantrekkingskracht van de omgeving of hun ankerfunctie. Deze ankers fungeren als herkenningspunt langs het kanaal en als referentiebaken voor de omgeving. De ankers binnen de transferia worden dan ook vormelijk uitgewerkt als puntbakens die refereren naar specifieke omgevingskenmerken. Dit kunnen ofwel kunstwerken30 zijn die refereren naar bos- en waterrijke gebieden (groene ankers), waterfrontontwikkelingen en -infrastructuur (blauwe ankers), historisch erfgoed en reconversieprojecten (bruine ankers) ofwel de vernoemde ruimtelijke elementen zelf. Van oost naar west worden de volgende transferia annex ankers geselecteerd: – ‘Bossen van Postel’ aan brug 2 te Retie (groen-bruin-blauw anker) – ‘Grens’ aan brug 4 te Arendonk (groen anker) – ‘Turnhout-centrum’ in de kanaalzone te Turnhout (groen-bruin-blauw anker) – ‘Kleiputten’ aan brug 6 te Beerse (groen-bruin anker) – ‘Brechtse heide’ aan brug 11 te Brecht (groen-bruin anker) – ‘Stadsrandbos’ aan brug 4 in St.-Job-in-’t-Goor (groen-blauw anker) Buiten de transferia komen binnen het gewenst toeristisch-recreatief netwerk nog andere ankers en puntbakens voor die als bijkomende stapstenen langs het kanaal fungeren én nieuwe of te optimaliseren fietsverbindingen die het netwerk verder kunnen ondersteunen. Van oost naar west onderscheiden we: – – – – – – –

nieuwe fietsbrug aan brug 1 te Retie optimaliseren fietsverbinding aan brug 5 te Arendonk nieuwe fietsbrug aan Kijkverdriet te Ravels nieuwe fietsbrug aan Baalse Hei Turnhout (tevens groen anker) nieuwe fietsbrug aan Bels Lijntje te Turnhout (onderdeel van transferium Turnhout-centrum) nieuwe fietsbrug aan Het Looi te Beerse puntbaken oude industriële site aan Sint-Jozef te Rijkevorsel (d.i. een strategisch project)

29

De gemeente Dessel heeft een BPA-procedure opgestart i.f.v. de inplanting van een panoramatoren ter hoogte van het kruispunt van de Kempense kanalen. 30 In de artistieke betekenis, dus geen bruggen of sluizen.



145

– puntbaken steenbakkersmuseum aan Sint-Lenaarts te Rijkevorsel (d.i. een strategisch project) – puntbaken aan kruising Anti-tankkanaal te Brecht – blauw anker aan jachthaven te Schoten De optelsom van al deze transferia, ankers, puntbakens en fietsverbindingen resulteert in een bont kralensnoer dat meandert langs weerszijden van het kanaal waarbij het tracé van stapsteen tot stapsteen in één vloeiende beweging kan worden doorlopen door de recreant. In de gewenste economische structuur wordt gestreefd naar een optimalisatie van de watertransportmogelijkheden met aandacht voor nieuwe transporttechnieken. Er wordt daarbij in hoofdzaak uitgegaan van het bestaande aanbod aan bedrijventerreinen, met beperkte uitbreiding en verhoging van het aandeel watertransport. Ruimtelijk economisch is sprake van een opdeling tussen een centraal economisch impulsgebied m.n. het kleiputtengebied in en nabij het regionaalstedelijk gebied Turnhout en een flankerend bestendigingsgebied daarbuiten. De ruimtelijk-economische visie voor het Kanaal DTS bestaat voornamelijk in het verder versterken en uitbouwen van het kleiputtengebied in en aansluitend op het regionaalstedelijk gebied Turnhout. Hier moet naar ruimte gezocht worden voor bijkomende regionale watergebonden bedrijvigheid via clustervorming tussen bestaande sites en ruimtelijke bundeling van bestaande en nieuwe zones. Daarbuiten wordt gestreefd naar behoud en verdere versterking van de bestaande regionale watergebonden bedrijvigheid. Dit houdt in dat gebiedsgericht mogelijkheden worden geboden voor de verdere ontwikkeling van bestaande watergebonden bedrijvigheid binnen grensstellende randvoorwaarden. Over het ganse kanaaltracé, dus zowel in het economisch kerngebied als in het bestendigingsgebied, wordt een omschakeling van weggeoriënteerde naar watergebonden bedrijvigheid beoogd en een reconversie van verlaten en vervuilde sites vooropgesteld. Dit houdt in dat bedrijventerreinen met een regionaal karakter op termijn worden omgevormd tot ‘watergebonden bedrijventerrein’ en naar hergebruiksmogelijkheden wordt gezocht van vervallen sites. Voor de aan- en afvoer van grondstoffen (bulkgoederen) betoont vooral de bouwsector van oudsher z’n interesse voor het Kanaal DTS. Een bestendiging en versterking van deze vaste waarde in het watertransport blijft een speerpunt. Als nieuwkomer wordt de afval- en recyclagesector getipt met opvallend veel vestigingen langs en in de buurt van het Kanaal DTS. Maximale kansen moeten geboden worden aan de op stapel staande en toekomstige projecten om op regionale schaal afvaltransport over het Kanaal DTS te organiseren. Intercommunales kunnen hierbij samenwerkingsverbanden opzetten met privé-partners hetgeen een eerste blauwdruk kan vormen voor verdere PPS-verbanden in het kader van het opkrikken van de toekomstige regionale kanaaltrafiek. In functie van economische rendabiliteit moet gezocht worden naar een kettingstructuur waardoor de lasten van watertransport kunnen worden gespreid. Bij het beheer van de bedrijventerreinen wordt naar functionele relaties gezocht tussen bedrijven inzake watertransport waardoor samenwerkingsverbanden kunnen worden opgezet (bvb. lijnvaart). Dit veronderstelt een regionaal beheersplatform over het kanaaltracé. Zodoende kan een watergebonden economische ‘ketting’ langs het kanaal worden gerealiseerd. Dit samenwerkingsverband tussen publieke en private partners kan een katalyserend effect hebben op toekomstige watergebonden initiatieven. Gefaseerd wordt beoogd om eerst de bedrijven aan de kanaalrand ‘op het water’ te krijgen en nadien nieuwkomers uit de regio aan te trekken. Belangrijk is het veilig stellen van de kritische succesfactoren i.v.m. het watertransport en het faciliteren van economische sectoren met potenties tot watergebonden transport. Langs het ganse Kanaal DTS komen tevens kwalitatieve locaties voor wonen aan het water voor. In het regionaalstedelijk gebied Turnhout gaat het om de Kanaalzone Noord, de Oude en Nieuwe Kaai, Begijneveldekens en de westzijde van de Melkhoek. In Sint- Jozef (Rijkevorsel) is er ruimte voor invulprojecten aan het water en de reconversie van een oude cementfabriek tot gemengd loft-, recreatie- en dienstenproject. In Schoten bieden de randen van het binnengebied tussen Kruispadstraat en Zaatstraat potenties tot kwalitatief wonen aan het water. In een smalle strook tussen de Brechtsebaan en het kanaal is een prestigieus woonproject gepland. Verder dient langs het hele traject gestreefd naar een ecologische samenhangend geheel. Lokaal krijgt natuurontwikkeling een centrale plaats, met name waar het kanaal een natuurverbindingsfunctie vervult of waar dwarsrelaties uitgewerkt dienen te worden. Op plaatsen waar andere gebruiksfuncties natuurontwikkeling beperkte ruimte geven, dient minimaal een ecologische basiskwaliteit nagestreefd.

146



VII Visievorming 4 Synthese: multifunctioneel ontwikkelingsperspectief

Van oost naar west worden bovendien drie deelruimten onderscheiden met elk eigen ontwikkelingsperspectieven vanuit hun specifieke bestaande ruimtelijke structuur. In het Kempens grensgebied is de open ruimte in hoge mate grensstellend. Hier dient de dynamiek van het kanaal afgestemd te worden op de kwelzones van het oostelijk bronnengebeid van de Kleine Nete en op de bos- en roofvogelgebieden van Postel, de bossen van Arendonk-Ravels en de heideen vengebieden van het Turnhoutse. Het kanaal maakt er als landschappelijke corridor integraal deel uit van de natuurlijke omgeving. Dit kan kwalitatief worden versterkt door een uitgesproken natuurbeleid dat o.a. is gericht op het strategisch doorvoeren van natuurtechnische oeververdedigingen, het opvoeren van de densiteit aan vispaaiplaatsen ter hoogte van zwaaikommen, het verbeteren van de dwarsrelaties en het uitwerken van natuurverbindingen. Het recreatief medegebruik en de economische functie van het Kanaal DTS moet er op de open ruimte worden afgestemd. Hiertoe wordt de recreatie duurzaam opgebouwd rond ankerplaatsen en transferia. De bestaande bedrijventerreinen krijgen geen structurele uitbreidingsmogelijkheden maar worden herbestemd en geherstructureerd naar watergebonden bedrijventerreinen met kadefaciliteiten. In het centraal gelegen kleiputtengebied komt een complexe mix voor van hoog- en laagdynamische functies die zijn ontstaan vanuit de historisch gegroeide ontginning van de aanwezige Kempense klei en de watertransportmogelijkheden van het kanaal. Natuurontwikkeling is in deze deelruimte gericht op het alternerend versterken van dwarse en overlangse ecologische relaties, respectievelijk bij passage van overwegend natuurlijke en overwegend verstedelijkte gebieden Het betreft de dwarsrelaties Oosteneinde Looi, Black – Abtsheide – Ekstergoor en De Leeuwerik. Toerisme en recreatie wordt hier opgebouwd rond het cultuurhistorisch patrimonium. Er wordt een selectieve uitbouw van watergebonden bedrijvigheid voorzien. In het westelijk kleiputtengebied worden uitbreidingen voorgesteld in twee clusters m.n. op de vaartkant in Sint-Lenaarts (Brecht) en aan de Oostmalseweg in Rijkevorsel. De oude industriële sites van Sint-Lenaarts en Sint-Jozef worden herbestemd. In het regionaalstedelijk gebied Turnhout worden twee clusters van watergebonden bedrijventerreinen gevormd m.n. kanaalzone West en Oost. Op laatstgenoemde zone wordt een regionale afvaloverslagterminal gepland. Ten aanzien van de overige bedrijventerreinen wordt een stimuleringsbeleid voor watertransport gevoerd waarbij vooral wordt gefocust op de afvalverwerkings- en recyclageactiviteiten naast de aan- en afvoer van grondstoffen en bouwmaterialen. Ter hoogte van het bebouwingsweefsel van de stad Turnhout worden, met uitzondering van één bedrijf op de Nieuwe Kaai, de historisch gegroeide industriële achterkantsituaties omgebogen naar wonen en recreatie. In het Antwerps perifeer gebied zijn de 10 voorkomende sluizen structuurbepalend. Niet alleen markeren zij de landschappelijke overgang van het reliëf van de Kempische microcuesta naar de steile afzink in het Albertkanaal, daarnaast bemoeilijken zij in grote mate het kanaaltransport. Gezien de veelheid aan sluizen en de concurrentiepositie van het ENA is dit deel van het kanaal minder geschikt voor de regionale uitbouw van watergebonden economische activiteiten. Er is vooral een rol weggelegd voor het kanaal als groen rustpunt met belevingswaarde in een overwegend verstedelijkte en dichtbevolkte omgeving. Dit neemt niet weg dat haar rol in de ecologische infrastructuur als natuurverbinding overeind blijft. Ook het verminderen van de barrièrewerking in de dwarsrichting is een aandachtspunt. Dit is onder meer het geval ter hoogte van één van de meest westelijke openruimtegebieden Brechtse Heide, alsook tussen de geïsoleerde groencomplexen met parkachtig karakter La Garenne - Fort in Schoten. Een bijzondere dwarsrelatie, die tegelijk ook natuurverbinding is, is de kruising van het Antitankkanaal. Landschappelijk dient deze kruising ook versterkt te worden als onderdeel van de bakenreeks van de Forten. Het verbinden van het kanaal met de E10 plas dient verder onderzocht. Deze verbinding creëert mogelijk nieuwe recreatieve potenties door koppeling van kanaal aan recreatieve ontwikkelingen op en langs de E10 plas (waterrecreatie - verblijfsrecreatie). In voorkomend geval kan de kanaalgebruiker hierover geïnformeerd worden via het infopunt Antitankkanaal. Binnen de toeristisch-recreatieve structuur wordt een attractief aanbod gecreëerd voor een grootstedelijk potentieel. Er wordt een link gelegd met het stadsrandbos en de toegankelijkheid tot het kanaal dient geoptimaliseerd.



147

VIII Strategisch beleidsplan

VIII

STRATEGISCH BELEIDSPLAN SELECTIE VAN MAATREGELEN Nadat de visievorming plaats heeft gevonden, wordt nu krachtig en kordaat overgestapt naar de beleidsmatige en operationele uitvoering. Hiertoe zijn allerlei reeds naar voren gebrachte ideeën of wensen in de vorm van acties of maatregelen gescreend. Teneinde eenduidig te zijn qua terminologie en om geen verwarring te doen ontstaan, kiezen we ervoor om enkel over “maatregelen” te praten. Maatregelen kunnen verschillende vormen aannemen: harde investeringen, het uitvoeren van acties, het realiseren van voorzieningen, het voeren van overleg of het instellen van organisaties of samenwerkingsverbanden. Niet alle maatregelen die voortkomen uit het ontwikkelingsperspectief zijn haalbaar om doelgericht binnen onderhavig kader uitgevoerd te worden. Met andere woorden er heeft een eerste selectie plaats gevonden op basis van de volgende criteria: – noodzaak: urgentie vanuit de betrokken sectoren en actoren, fysische nood en niet te vergeten omwille van veiligheid; – haalbaarheid: organisatorisch, technisch, financieel en timing; – uitvoerbaarheid: efficiënt en effectief uit te voeren; – rendement: de waarde van de maatregel ten opzichte van de inspanningen die verricht worden en kansen op een multipliereffect qua investeringen (bijvoorbeeld PPS-mogelijkheden). De weerhouden voorstellen van maatregelen zijn onderverdeeld in de volgende groepen: open ruimte: natuurtechnische ingrepen, toerisme en recreatie, economie en watertransport, wonen aan het water, infrastructuur en mobiliteit en kanaaloverstijgende elementen. De laatstgenoemde zijn meer bestuurlijk/organisatorische maatregelen of maatregelen richting informatievoorziening, communicatie of marketing. Waar relevant worden voorstellen van maatregelen rond het kanaal DTS steeds beschreven van oost naar west. Bij elke maatregel zijn de volgende elementen aangegeven: – – – –

– –

– – – –

maatregel: nummer en naam (om eenduidigheid te geven); het doel en een beknopte beschrijving van de maatregel; een stappenplan (indien relevant) met veelal een indeling naar onderzoek en uitvoering; investeringen, een (zeer) globale inschatting van de kosten (voor zover dat nu mogelijk is), waar budgettair neutraal aangegeven is, betekent dit dat de geplande kosten binnen bestaande werkingskosten en organisatie voorzien (kunnen) worden; actoren: (nog te bepalen) initiatiefnemers,deze zijn verantwoordelijk (“trekker”) voor het uitvoeren van een maatregel, deels dienen zij nog bepaald te worden; actoren: mogelijke projectpartners: deze hebben een deelnemende/ondersteunende rol. De projectpartners dienen nog defintief gevraagd en benoemd te worden. De instanties zijn genoemd na inventarisatie vanuit de projectinhoudelijke zijde, de opsomming is zeker niet limitatief bedoeld; prioriteitscategorie: 1, 2 of 3 (1 is hoogste prioriteit, 3 is de laagste); timing: uitvoerbaar op korte (<1 jaar), middellange termijn (1-5 jaar) of lange termijn (>5 jaar); relaties met andere maatregelen: maatregel (te noemen met naam en nummer); stand van zaken project (per augustus 2005): oriëntatiefase, ontwikkelingsfase, uitvoeringsfase.

In Bijlage 1 zijn de interrelaties tussen de maatregelen en de intersectorale aspecten aangegeven.



149

VIII Strategisch beleidsplan 1 Maatregelenpakket economie en watertransport

1

Maatregelenpakket economie en watertransport Op basis van de visie en uitwerking daarvan, worden concrete en haalbare maatregelen voorgesteld. Deze dragen bij aan de verdere economische ontwikkeling en versterking van het gebied. Opgemerkt wordt dat de multifunctionele ontwikkelingen van en rond het kanaal, de economische mogelijkheden mede ondersteunen. Als voorbeeld kan gedacht worden aan economie en dus tewerkstelling die ontstaat bij de diverse maatregelen op gebied van recreatie en toerisme of infrastructuur

Maatregel: Ontwikkelen van een waterketting Doel: Uitgangspunt is het opzetten van samenwerkingsverbanden (bvb. lijnvaart), met als doel de realisatie van een kettingstructuur waardoor de lasten van watertransport kunnen worden gespreid. Dit veronderstelt een regionaal beheersplatform over het kanaaltracé. Zodoende kan een watergebonden economische ‘ketting’ langs het kanaal worden gerealiseerd. Dit samenwerkingsverband tussen publieke en private partners kan een katalyserend effect hebben op toekomstige watergebonden initiatieven. Gefaseerd wordt beoogd om eerst de bedrijven aan de kanaalrand ‘op het water’ te krijgen en nadien nieuwkomers uit de regio aan te trekken. Er kan daarbij uitgegaan worden van reeds bestaande samenwerkingsverbanden in de omgeving van Beerse. Stappenplan: Investeringen: Onderdeel a: Onderdeel a: − opzetten regionaal beheersplatform. − ressorteert onder maatregel 6.4 Onderdeel b: Onderdeel b: − detailonderzoek van de gewenste samenwerkingsverbanden; − detailonderzoek:budgettair neutraal − implementatie van de gewenste samenwerkingsverbanden. Implementatie: nader te bepalen Initiatiefnemers: De Scheepvaart, Promotie Binnenvaart Vlaanderen 1.1

Mogelijke projectpartners: Prioriteit 1

2

x


3

betrokken gemeenten, bedrijven Relaties

Timing < 1 jaar x

1-5 jaar

> 5 jaar

Stand van zaken: fase oriëntatie

Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x

151

1.2

Maatregel: Herstructurering regionale industriële sites naar sterkere watergebondenheid Doel: Sterkere watergebondenheid bedrijvigheid

Stappenplan: − Inventaris huidig ruimtegebruik: verfijning GOM inventaris (in uitvoering); − toetsing taakstelling RSPA + evt. opnemen in herziening RPSA. Initiatiefnemers: De Scheepvaart Mogelijke projectpartners: Prioriteit 1

2

3

− Inventaris: budgettair neutraal

Provincie Antwerpen, GOM, gemeenten, intercommunales, Streekplatform Relaties

Timing < 1 jaar

x

1.3

Investeringen:

1-5 jaar

> 5 jaar

x



ontwikkeling

uitvoering

x

Maatregel:

Het veilig stellen van de kritische succesfactoren voor het watertransport Doel: Trachten enkele beperkende randvoorwaarden voor het watertransport (beperkte diepgang, gebrek aan kadefaciliteiten, …) weg te werken. Stappenplan: Nog niet bekend.

Investeringen: − Zie maatregelpakket 2 − Overleg ressorteert onder maatregel 6.4

Initiatiefnemers:

De Scheepvaart, Promotie Binnenvaart Vlaanderen

Mogelijke projectpartners: Prioriteit

Diverse

1

2 x

152

3

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar x

Relaties > 5 jaar


− Deze maatregel zit volledig vervat in het maatregelenpakket ‘infrastructuur en mobiliteit’. − Deze maatregel vormt een hefboom voor acties 1.2 en 1.4. − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x

Kanaal DTS Kaderplan 17-10-’05

VIII Strategisch beleidsplan 1 Maatregelenpakket economie en watertransport

1.4

Maatregel: Ondersteunen + werven van de sterk watertransportgerichte economische sectoren Doel: Sterkere watergebonden bedrijvigheid Stappenplan: − Bestendigen en versterken van de bouwsector; − Stimuleren van de afval- en recyclagesector (o.a. door samenwerkingsverbanden op te zetten tussen intercommunales en privé-partners.

Initiatiefnemers:

De Scheepvaart, Promotie Binnenvaart Vlaanderen


Provincie Antwerpen, betrokken gemeenten, intercommunales, VOKA, UNIZO, bedrijven

1

2 x


3

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar x

Investeringen: − Bouwsector: nader te bepalen − Zie maatregelenpakket 2 − Afval- en recyclagesector: € 7.500

Relaties > 5 jaar


− Uitwerking deels via maatregel 1.2 en via maatregelenpakket 2 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x

153

2

Maatregelenpakket infrastructuur en mobiliteit Op basis van de visie en het wensbeeld voor infrastructuur en mobiliteit, zijn zowel voor het kanaal als voor de aanliggende ontsluitingsstructuur maatregelen gedefinieerd. Infrastructuur is daarbij opgevat als het geheel van voorzieningen die functionele relaties leggen tussen ruimtelijke eenheden. Infrastructuur geeft op die manier het ontstaan aan mobiliteit en netwerken.

Maatregel: Oprichten van een nieuw netwerkondersteunende brug (tussen Grensstraat Zanddijk en Desseldreef te Dessel) Doel: Deze nieuwe verbinding, bestemd voor fietsers en wandelaars, is wenselijk in verband met de versterking van het fietsknooppuntennetwerk en specifiek voor de versterking van de Miel Ottenroute. Tevens wordt er een voetgangersverbinding gecreëerd naar de natuurwaarden van de bossen van Postel. Stappenplan: Investeringen: Deze actie bestaat uit volgende stappen: reeds voorzien, is aanbesteedt - Opmaak technisch uitvoeringsplan (studie) + oprichten van de brug (opvolging): reeds voorzien; € pm - Aanpassing toeristisch-recreatieve informatiebladen/kaarten. Initiatiefnemers: Gemeente Dessel 2.1

Mogelijke projectpartners: Prioriteit 1 x

154

2

3

De Scheepvaart, Provincie Antwerpen Relaties

Timing < 1 jaar

1-5 jaar x

Stand van zaken: fase

> 5 jaar

oriëntatie − Versterken en uitbouw van het maatregel 4.1 − Ontwikkelen informatievoorziening maatregel 4.5


fietsroutenetwerk, rond

ontwikkeling

uitvoering

x

transferia,


VIII Strategisch beleidsplan 2 Maatregelenpakket infrastructuur en mobiliteit

2.2

Maatregel: Herbouw brug 4 te Arendonk (optie vaste brug) Doel: Is reeds voorzien Stappenplan: Is reeds voorzien, aanbesteding 8 oktober 2005.

Investeringen: is reeds voorzien circa € 1.8 miljoen

Initiatiefnemers:

De Scheepvaart


2

3

Relaties

Timing < 1 jaar

x

1-5 jaar


> 5 jaar


x

rond

ontwikkeling

uitvoering

x

fietsroutenetwerk, transferia,

Maatregel: Oprichten van een nieuwe fietsbrug: ontheffen conflictsituatie aan brug 5 en kwaliteitsverhoging van het fietsknooppuntennetwerk (Arendonk) Doel: Omwille van de bestaande onveiligheidsaspecten van fietsoversteken vóór en na de brug wordt een nieuw tracé voorgesteld. Het nieuw tracé verloopt via een nieuwe fietsbrug in Voorheide in de omgeving van brug 5 Investeringen: Stappenplan: Deze actie bestaat uit volgende stappen: € 900.000 – 1.100.000 - Opmaak technisch uitvoeringsplan (studie) + oprichten van de brug (opvolging); - Aanpassing toeristisch-recreatieve informatiebladen/kaarten. Initiatiefnemers: nader te bepalen 2.3


2

x


3

Provincie Antwerpen, De Scheepvaart, AWV, Gemeente Arendonk Timing 1-5 jaar

< 1 jaar x

Relaties


> 5 jaar


fietsroutenetwerk, rond


ontwikkeling

uitvoering

x

transferia,

155

Maatregel: Oprichten van een nieuw netwerkondersteunende brug (Kijkverdriet te Ravels / Oud-Turnhout) Doel: Ter hoogte van het Kijkverdriet wordt een nieuwe voetgangers- en fietsbrug opgericht als nieuwe verbinding tussen de gewestbossen en De Liereman. Hierdoor wordt het fietsknooppuntennetwerk en de AA-valleiroute versterkt en wordt de oversteek via de drukke N12 vermeden. Stappenplan: Investeringen: Deze actie bestaat uit volgende stappen: € 900.000 – 1.100.000 - Opmaak technisch uitvoeringsplan (studie) + oprichten van de brug (opvolging); - Aanpassing toeristisch-recreatieve informatiebladen/kaarten. Initiatiefnemers: nader te bepalen 2.4


2

3

De Scheepvaart, Provincie Antwerpen, gemeenten: Ravels en Oud-Turnhout

< 1 jaar

x

Timing 1-5 jaar

Relaties > 5 jaar − Versterken en uitbouw van het fietsroutenetwerk, maatregel 4.1 − Ontwikkel informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5

x


ontwikkeling

uitvoering

x

Maatregel: Oprichten van een nieuw netwerkondersteunende brug (Baalse Hei te Ravels / Oud-Turnhout / Turnhout) Doel: De bestaande voetgangersbrug wordt vervangen en verplaatst door een nieuwe voetgangers- en fietsbrug naar de omgeving van de Baalse Hei (zie zoekzone op kaart). Hierdoor wordt het fietsknooppuntennetwerk en de Binkenroute versterkt. Op korte termijn kan de bestaande voetgangersbrug verbeterd worden waarna vervanging door een nieuwe brug. Stappenplan: Deze actie bestaat uit volgende stappen: Investeringen: - Opmaak technisch uitvoeringsplan (studie) + oprichten van de brug (opvolging); € 900.000 – 1.100.000 - Aanpassing toeristisch-recreatieve informatiebladen/kaarten. Initiatiefnemers: nader te bepalen 2.5


2

3 x

156

De Scheepvaart, Provincie Antwerpen, Gemeente Arendonk/Turnhout of Oud-Turnhout

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar

Relaties > 5 jaar x


− Versterken en uitbouw van het fietsroutenetwerk, maatregel 4.1 − Ontwikkel informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5


ontwikkeling

uitvoering

x



2.6

Maatregel: Oprichten van een nieuw netwerkondersteunende brug “ Bels Lijntje” (Turnhout) Doel: Aansluiting fietsknooppuntennetwerk met het centrum en stationsomgeving. Stappenplan: Deze actie bestaat uit volgende stappen: - Opmaak technisch uitvoeringsplan (studie) + oprichten van de brug (opvolging); - Aanpassing toeristisch-recreatieve informatiebladen/kaarten.

Initiatiefnemers:

Stad Turnhout


De Scheepvaart, Provincie Antwerpen, NMBS

1

2

3

x

1-5 jaar

studie reeds voorzien circa € 50.000

Relaties

Timing < 1 jaar

Investeringen:

> 5 jaar − Versterken en uitbouw van het fietsroutenetwerk, maatregel 4.1 − Ontwikkel informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5

x


ontwikkeling

uitvoering

x

–

2.7

Maatregel: Oprichten van een nieuw netwerkondersteunende brug en verplaatsing fietsknooppuntennetwerk naar andere oever (tussen Wieltjes en Stoktestraat te Turnhout) Doel: Vermijden conflictsituatie kadegebonden bedrijvigheid en fietsverkeer +noord-zuid gerichte voetgangersrelatie stadsbos Turnhout.

Stappenplan: Deze actie bestaat uit volgende stappen: - Opmaak technisch uitvoeringsplan (studie) + oprichten van de brug (opvolging); - Aanpassing toeristisch-recreatieve informatiebladen/kaarten. Initiatiefnemers: Provincie Antwerpen Mogelijke projectpartners: Prioriteit 1

2 x


3

Investeringen: € 900.000 – 1.100.000

De Scheepvaart, Gemeente Turnhout

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar x

Relaties > 5 jaar


− Natuurvriendelijke oeverversteviging, maatregel 5.1 − Versterken en uitbouw van het fietsroutenetwerk, maatregel 4.1 − Ontwikkel informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5 − Herstructurering regionale industriële sites naar sterkere watergebondenheid + eventuele uitbreiding, maatregel 1.2


ontwikkeling

uitvoering

x

157

2.8

Maatregel: Aan te leggen brug voor gemotoriseerd verkeer te Beerse Doel: Auto- en vrachtverkeer wordt zo snel mogelijk naar het hoger wegennet geleid via de minst belastende route (kernen) via een nieuwe brug ter hoogte van de Waterblokstraat. Stappenplan: Nader te bepalen; Overlegstructuur met gemeenten, De Scheepvaart en bedrijven is lopende

Initiatiefnemers:

Gemeente Beerse, De Scheepvaart


AWV, lokale bedrijven

1

2

3

x

2.9

1-5 jaar

€ 1.7 miljoen

Relaties

Timing < 1 jaar

Investeringen:

> 5 jaar − Herstructurering regionale industriële sites naar sterkere watergebondenheid, maatregel 1.2 − Ondersteunen + werven van de sterk watertransportgerichte economische sectoren, maatregel 1.4

x


opmaak vrachtwagenrouteplan voor de omgeving Beerse – Merksplas, binnen het ruimer routeplan “Maas 4” voor het gebied gelegen tussen de snelwegen E19 en E34 en beleidsmatige verankering in respectieve beleidsplannen Doel: Uitgangspunt is een optimalisatie van de vrachtwagenroutes in functie van de realisatie van de nieuwe brug en de 2 nieuwe kades langs het kanaal.

Mogelijke projectpartners: Prioriteit x

158

uitvoering

Maatregel:

Stappenplan: Deze actie bestaat uit volgende stappen: − Opstarten overlegorgaan tussen Provincie, Scheepvaart, AWV gemeente Beerse, gemeente Merksplas en betrokken bedrijven; − Opmaak van vrachtwagenrouteplan vanuit dit overleg; − Beleidsmatige verankering in de respectieve beleidsplannen (structuurplannen, mobiliteitsplannen). Initiatiefnemers: Merksplas, Beerse, Provincie Antwerpen, AWV

1

ontwikkeling

x

2

3

Investeringen: Studie is voorzien

VOKA, betrokken bedrijven Relaties

Timing < 1 jaar x

1-5 jaar

> 5 jaar




ontwikkeling

uitvoering

x



Maatregel: Opmaak trajectstudie voor fietsverkeer langs het kanaal en met name ook langs het kanaal bij de kleiputtencomplexen (Rijkevorsel/Brecht) Doel: Om conflictsituaties kadegebonden activiteiten – fietsverkeer te vermijden dient onderzocht te worden als een parallelle route, achter de bedrijvigheid, mogelijk is (ruimtelijk, verkeerskundig, juridisch). Momenteel wordt er een menging voorgesteld waar de veiligheidsaspecten primeren. Stappenplan: Investeringen: Deze actie bestaat uit volgende stappen: Trajectstudie: € 10.000, nader te − Opmaak trajectstudie; bepalen − Aanleg fietsvoorzieningen; − Aanpassing toeristisch-recreatieve informatiebladen/kaarten. Initiatiefnemers: Provincie Antwerpen 2.10


2

3

De Scheepvaart, Gemeente Beerse, betrokken bedrijven

x

2.11

Relaties

Timing < 1 jaar

1-5 jaar

> 5 jaar − Versterken en uitbouw van het fietsroutenetwerk, maatregel 4.1 − Ontwikkel informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5 − Herstructurering regionale industriële sites naar sterkere watergebondenheid + eventuele uitbreiding, maatregel 1.2

x


uitvoering

Maatregel: Optimalisatie van de fietsovergang ophaalbruggen (onder andere brug 11 te Brecht) Doel: Momenteel een gevaarlijke situatie voor het fietsverkeer: smalle brug zonder fietsvoorzieningen + te smal jaagpad

Stappenplan: Deze actie bestaat uit volgende stappen: − Opmaak studie ter optimalisatie (naastliggende fietsbrug of aangepaste verkeerssituatie of ...); − Uitvoering nieuwe situatie. Initiatiefnemers: nader te bepalen Mogelijke projectpartners: Prioriteit 1

ontwikkeling

x

2

x

3

Investeringen: Nader te bepalen

Provincie Antwerpen, De Scheepvaart, AWV, o.a. Gemeente Brecht Relaties

Timing < 1 jaar

1-5 jaar

> 5 jaar


x

ontwikkeling

uitvoering

x

–



159

2.12

Maatregel: Optimaliseren dwarsverbinding langsheen het noordelijk deel van het Antitankkanaal (Schoten) Doel: Ter versterking en vervollediging van het fietsknooppuntennetwerk

Stappenplan: Deze actie bestaat uit volgende stappen: - opmaak technisch uitvoeringsplan (onderzoek) + oprichten van de brug (opvolging) - aanpassing toeristisch-recreatieve informatiebladen/kaarten Initiatiefnemers: Provincie Antwerpen Mogelijke projectpartners: Prioriteit 1

2

3

nader te bepalen

De Scheepvaart, Gemeente Schoten

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar

Relaties > 5 jaar

x

2.13

Investeringen:

x


− Versterken en uitbouw van het fietsroutenetwerk, maatregel 4.1 − Ontwikkel informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5

ontwikkeling

uitvoering

x

Maatregel: Optimalisatie functionele fietsovergang via sluis 10 te Schoten Doel: optimaliseren overgangen verkeer Stappenplan: nader te bepalen

Investeringen: Nader te bepalen

Initiatiefnemers:

Gemeente Schoten


De Scheepvaart, Provincie Antwerpen

1

2 x

160

3

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar

Relaties > 5 jaar x


− Versterken en uitbouw van het fietsroutenetwerk, maatregel 4.1 − Herinrichting poort Albertkanaal i.f.v. het fietsverkeer, maatregel 4.4


ontwikkeling

uitvoering

x



Automatische bediening van de sluizen en bruggen in het algemeen met een beperkte of minimale bediening tijdens de spitsuren, gelegen op routes van sterk doorgaand verkeer (auto/bus/fiets) tijdens de spitsuren Doel: Een minimale bediening tijdens de spitsuren is noodzakelijk om het aandienend functioneel fietsverkeer (scholgaande jeugd, openbaar vervoer,...) een optimale doorstroming te waarborgen, te kaderen in een duurzaam mobiliteitsbeleid. Stappenplan: deels voorzien: Investeringen: fase 1: automatiseren tussen Turnhout en Brecht in uitvoer Nader te bepalen fase 2: verdere automatisering nader te bepalen Initiatiefnemers: De Scheepvaart 2.14

Maatregel:


2

3

betrokken gemeenten, Provincie Antwerpen, De Lijn

x

2.15

Relaties

Timing < 1 jaar

1-5 jaar

> 5 jaar

x


Maatregel 4.2: Vaarroutenetwerk versterken en uitbouwen

ontwikkeling

uitvoering

x

Maatregel:

Verbeteringswerken bestaande jaagpaden i.k.v. fietsverkeer + aanleg nieuwe fietspaden op andere oever, uitgerust met aangepaste verlichting (sociale veiligheid) op routes voor functioneel fietsverkeer. Doel: Verhoging van de kwaliteit van bestaande fietsen jaagpaden d.m.v. kwalitatieve verharding en te waarborgen onderhoudswerken + verhoging van de veiligheid door optimaliseren van bestaande als de aanleg van nieuwe aan de ander oever via bestaande of nieuwe fietsersbruggen. Stappenplan: Nader te bepalen Investeringen: Nader te bepalen

Initiatiefnemers:

nader te bepalen


Betrokken gemeenten, De Scheepvaart, Provincie Antwerpen, toeristische actoren

1

2

x


3

Relaties

Timing < 1 jaar

1-5 jaar x

> 5 jaar


− Natuurvriendelijke oeverversteviging, maatregel 5.1 − Versterken en uitbouw van het fietsroutenetwerk, maatregel 4.1 − Herstructurering regionale industriële sites naar sterkere watergebondenheid + eventuele uitbreiding, maatregel 1.2 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x

161

Maatregel: Oplossing zoeken voor berging baggerspecie en baggerwerken in functie van minimaal het behoud van de bestaande diepgang Doel: Gekoppeld aan baggerwerken stelt zich het probleem van berging van baggerspecie. De strenge milieueisen in verband met de berging van baggerspecie noopt tot het vinden van structurele oplossing. Stappenplan: Investeringen: − Kwantificering van de baggerspecie in functie van de volgende 10 jaar; Nader te bepalen − Onderzoek naar mogelijke vormen van berging (ophoging industrieterreinen, …). Initiatiefnemers: De Scheepvaart 2.16


162

2

3

OVAM, VMM Relaties

Timing < 1 jaar x

1-5 jaar

> 5 jaar


− − − −

Natuurtechnische herinrichting zwaaikommen, maatregel 5.2 Vaarroutenetwerk versterken en uitbouwen, maatregel 4.2 Ontwikkelen van een waterketting, maatregel 1.1 Herstructurering regionale industriële sites naar sterkere watergebondenheid + eventuele uitbreiding, maatregel 1.2


ontwikkeling

uitvoering

x


VIII Strategisch beleidsplan 3 Maatregelenpakket wonen aan het water

3

Maatregelenpakket wonen aan het water – Op basis van de wensen en mogelijkheden zijn concrete maatregelen voorgesteld rond het waterwonen. Het betreft wonen aan het water en de woonbotenproblematiek. 3.1

Maatregel: Project wonen aan het water in St. Jozef Rijkevorsel Doel: Bevorderen wonen aan het water. Herontwikkeling van oude sites en gebouwen naar functies als wonen, toerisme-recreatie en diensten.

Stappenplan: Onderdeel a: voorafgaandelijk aan de uitvoeringen dienen een aantal vraagstukken uitgeklaard: − onderzoek m.b.t. potentiële bodemverontreiniging op de site à de resultaten van dit onderzoek bepalen mede haalbaarheid van het project; − lokaliseren van eventuele nutsleidingen (gas, …); − uitklaren mogelijk conflict met woningprogrammatie en provinciale richtlijnen in dit verband: doelstelling dient afgestemd bij herziening RSPA; − uitwerking door middel van ontwerpvoorstellen op basis van wedstrijd of bevraging. Onderdeel b: planmatige verankering − in voorkomend geval: planmatig verankeren van het project: GRS Rijkevorsel + RUP; − uitvoering. Initiatiefnemers: − Provincie Antwerpen: bestuur (herziening RSPA) − nutsmaatschappijen (…) − gemeente Rijkevorsel Mogelijke promotoren/ontwikkelaars projectpartners: Prioriteit Relaties Timing 1

2 x


3

< 1 jaar

1-5 jaar x

> 5 jaar

Investeringen: − Onderdeel a: vooronderzoek € 10.000 − Onderdeel b: RUP € 12.500 − Kosten uitvoering nader te bepalen

oriëntatie Afstemmen met maatregel 3.2 en 3.3


Stand van zaken: fase ontwikkeling

uitvoering

x

163

3.2

Maatregel: Projecten wonen aan het water Turnhout Doel: Bevorderen wonen aan het water. Ondersteunen van dit concept met (door)ontwikkeling van nevenfuncties (jachthaven, horeca). Stappenplan: − Nader onderzoek functionele en ruimtelijke mix van woonmogelijkheden; − Bepalen haalbaarheid wonen en nevenfuncties op nieuwe locaties; − Overleg promotoren/investeerders; − Uitvoering.

Initiatiefnemers:

stad Turnhout


promotoren/ontwikkelaars

1

2

3

< 1 jaar

x

3.3

Timing 1-5 jaar

Investeringen: − Nader onderzoek mix van woonmogelijkheden en haalbaarheid € 5.000 − Kosten uitvoering nader te bepalen

Relaties > 5 jaar

x


Afstemmen met maatregel 3.1 en 3.3

ontwikkeling

uitvoering

x

Maatregel: Project wonen aan het water in Schoten Doel: Bevorderen wonen aan het water. Sterkere koppeling creëren tussen centrum en kanaal.

Investeringen: Stappenplan: Onderdeel a: voorafgaandelijk aan de uitvoeringen dienen een aantal vraagstukken uitgeklaard: − Onderdeel a: vooronderzoek € − onderzoek conflicten smalle doorgangen en weekendhuisjes; 5.000 − uitklaren mogelijk conflict met woningprogrammatie en provinciale richtlijnen in dit verband: doelstelling dient afgestemd bij herziening − Onderdeel b: GRS/RUP € 10.000 RSPA; − Kosten uitvoering nader te bepalen Onderdeel b: planmatige verankering − in voorkomend geval: planmatig verankeren van het project: GRS Schoten + RUP; − uitvoering. Initiatiefnemers: − Provincie Antwerpen: bestuur (herziening RSPA) − nutsmaatschappijen (…) − gemeente Schoten Mogelijke promotoren/ontwikkelaars projectpartners: Prioriteit Relaties Stand van zaken: fase Timing 1

2 x

164

3

< 1 jaar

1-5 jaar x

> 5 jaar

oriëntatie Afstemmen met maatregel 3.1 en 3.2


ontwikkeling

uitvoering

x


VIII Strategisch beleidsplan 3 Maatregelenpakket wonen aan het water

3.4

Maatregel: Opwaardering locaties woonboten Doel: Opwaardering locaties woonboten

Stappenplan: De volgende elementen zijn aan de orde: Investeringen: − Overleg over diensten, voorzieningen en handhaving; − Opstellen reglement € 2.000 − Opstellen duidelijk en eensluidend reglement en randvoorwaarden voor gehele kanaal; − Overleg actoren € 1.000 − Kiezen voor kwaliteit: inventariseren nood bijkomende infrastructuur, voorzieningen, hinder beperkende maatregelen en beeldkwaliteit − Inventarisatie en onderzoek € 3.500 /imago versterkende maatregelen; − Kosten uitvoering nader te bepalen − Onderzoek samengaan woonboten met de andere functies van het kanaal; − Onderzoek vraag en aanbod, onderzoeken optie aanwijzen 1 à 2 strategische reserveplekken. Initiatiefnemers: − Provincie Antwerpen − De Scheepvaart − diverse gemeenten − nutsmaatschappijen (…) Mogelijke eigenaars woonboten, bewoners projectpartners: Prioriteit Relaties Stand van zaken: fase Timing 1

2 x


3

< 1 jaar

1-5 jaar x

> 5 jaar

oriëntatie − Afstemmen met maatregel 4.2 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x

165

4

Maatregelenpakket toerisme en recreatie Voor de sector toerisme en recreatie zijn maatregelen geformuleerd die de recreatieve en toeristische rol van het kanaal versterken. Ze dragen bij aan het verhogen van de aantrekkingskracht, de kwaliteit en het benutten van de potenties op recreatief en toeristisch gebied.

Maatregel: Versterking en uitbouw van het toeristisch fietsenroutenetwerk Doel: Versterking en uitbouw van het fietsenroutenetwerk. Langsheen het kanaal zijn diverse concrete maatregelen te nemen. Daarbij is de toe een aandachtspunt. Stappenplan: Onderdeel a: − fysiek: inventarisatie verbeteringszones, gezamenlijk inventariseren te ondernemen acties en investeringen. Het realiseren van verhardingen, lokale kwalitatieve verbetering zoals vermijden conflictsituaties of verwijderen afval; − organisatorisch: afspraken maken over medegebruik van de oevers, aanleg, herstel en onderhoud van fietsroutes (jaagpaden), het scheiden van fietsverkeer van andere functies, invulling geven aan trekpleisters (industriële sites), koppeling horecagelegenheden, zoeken alternatieve routes en koppelen aan wandelroutes; − afstemming met andere routes en systemen. Onderdeel b: − opmaak technisch uitvoeringsplan; − uitvoering werken. Initiatiefnemers: Provincie Antwerpen, De Scheepvaart, TPA 4.1


166

2

3

kwaliteit van de bruggen naar ontwerp Investeringen: − Onderdeel a:nader te bepalen − Onderdeel b: nader te bepalen

fietsersbond, lokale VVV’s / vzw Toerisme Turnhout, gemeentelijke toeristische diensten Relaties

Timing < 1 jaar x

1-5 jaar

> 5 jaar


− − − −

Infrastructuur en mobiliteit, vrijwel alle maatregelen 2 Natuurvriendelijke oeverversteviging, maatregel 5.1 Uitvoering bermbeheersplan, maatregel 5.4 Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x


VIII Strategisch beleidsplan 4 Maatregelenpakket toerisme en recreatie

4.2

Maatregel: Vaarroutenetwerk versterken en uitbouwen Doel: Optimaliseren, verhogen kwaliteit en aanbod van specifieke netwerkondersteunende infrastructuur

Stappenplan: Investeringen: De volgende acties dienen ondernomen te worden: Onderzoek en overleg: − Onderzoek naar verruiming bedieningsuren kunstwerken; − Bedieningsuren: € 1.500 − Verbeteren veiligheid: inventarisatie en uitwerken; − Verbeteren veiligheid: € 1.500 − Optimaliseren milieuzorg: inventarisatie en uitwerken; − Milieuzorg: budgettair neutraal − Verruiming van het gebruik van aanlegsteigers: inventarisatie recente realisaties steigers, onderzoeken mogelijkheden/opties, daarna de − Gebruik aanlegsteigers: € 2.500 vraag stellen of (mede)gebruik kan en onder welke voorwaarden; − Ligplaatsen jachthavens: € 5.000 − Onderzoek naar nood en mogelijkheden verruiming aantal ligplaatsen; − Nabestemming winningen € 2.500 − Onderzoeken mogelijkheden voor watergerelateerde nabestemming bij zandwinningen. Uitwerking: nog nader te bepalen Initiatiefnemers: Provincie Antwerpen, TPA, De Scheepvaart Mogelijke projectpartners: Prioriteit 1

2

x


3

gemeenten

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar x

Relaties > 5 jaar


− Verruiming bedieningsuren, maatregel 2.15 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x

167

4.3

Maatregel: Ontwikkelen poort kanalenkruising (sas4) Doel: Op dit moment niet echt sprake van een heuse poortfunctie. Inrichtingsmaatregelen moeten de toegang aantrekkelijker maken. Stappenplan: De volgende acties dienen ondernomen te worden: − Nieuw puntbaken in de vorm van een toren: reeds voorzien door gemeente Dessel; − Inrichten uitgebreid informatiepunt; − Onderzoek opzetten natuur-educatief en/of toeristisch-recreatief centrum; − Link leggen met horecavoorzieningen.

Initiatiefnemers:

Provincie Antwerpen, De Scheepvaart, gemeenten Dessel en Mol


TPA, vzw Oosterkempen

1

2

3

< 1 jaar

x

4.4

Timing 1-5 jaar

Investeringen: − Informatiepunt ressorteert onder maatregel 4.5 − Overleg opzetten centrum ressorteert onder maatregel 6.4 − Link horeca ressorteert onder maatregel 6.4

Relaties > 5 jaar − Ontwikkel informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4

x


ontwikkeling

x

x

uitvoering

Maatregel: Herinrichting poort Albertkanaal in functie van het fietsverkeer Doel: De aansluiting van het kanaal DTS op het Albertkanaal optimaliseren. Onder meer voor het fietsverkeer is op dit moment geen sprake van een poortfunctie. Herinrichtingsmaatregelen moeten de toegang en doorstroming vlotter maken. Stappenplan: De volgende acties dienen ondernomen te worden: Investeringen: − Inrichten uitgebreid informatiepunt; − Informatiepunt ressorteert onder − Onderoeken en ontwikkelen specifieke nieuwe puntbakens: maatregel 2.5 − uitkijktoren die invulling geeft aan doelstelling om het landschap visueel te vertalen naar de kanaalgebruiker; − Overleg ressorteert onder maatregel − grote windmolens: symbool van verweving van economie en ecologie, eco-technologisch baken ter accentuering kruispunt ENA-DTS. 6.4 − Onderzoek toren/molens: nader te bepalen − Uitwerking nader te bepalen

Initiatiefnemers:

Provincie Antwerpen, De Scheepvaart, gemeente Schoten


TPA

1 x

168

2

3

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar x

Relaties > 5 jaar


− Ontwikkelen informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x



Maatregel: Ontwikkelen informatievoorziening rond transferia inclusief ankerfunctie Doel: Het op strategische plaatsen ontwikkelen van transferia inclusief ankerfunctie. Als overstappunten qua vervoersmodi en in functie van verankering van het kanaal aan het hinterland en vice versa. Er dient een kanaaloverschrijdend concept voor de informatievoorziening opgezet te worden. Stappenplan: Investeringen: De volgende acties dienen genomen te worden: − Informatieplan € 1.500 − Opstellen informatieplan: programma van eisen en randvoorwaarden; − Conceptontwikkeling € 7.500 − Ontwikkelen en uitwerken van een creatief informatie- en communicatieconcept, vormgeving en lay-out, tekstresearch, creatie en prepress − Productie en plaatsing € 20.000 van te gebruiken middelen (informatieteksten); − Productievoorbereiding, productieopvolging en plaatsing borden/panelen. Initiatiefnemers: Provincie Antwerpen, TPA 4.5


2

X


3

lokale VVV’s, gemeenten, De Scheepvaart Relaties

Timing < 1 jaar

1-5 jaar x

> 5 jaar


ankers: − Ontwikkelen van transferia en realiseren netwerkondersteunende infrastructurele voorzieningen, maatregel 4.6 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4 − Deze actie geeft mede invulling aan de maatregelen: 4.3, 4.4, 4.6, 4.7 en 4.8


ontwikkeling

uitvoering

x

169

Maatregel: Ontwikkelen van transferia en realiseren ankers: netwerkondersteunende infrastructurele voorzieningen Doel: Het op strategische plaatsen ontwikkelen van transferia inclusief ankerfunctie. Als overstappunten qua vervoersmodi en in functie van verankering van het kanaal aan het hinterland en vice versa. Stappenplan: Investeringen: De volgende acties dienen genomen te worden: Onderdeel a: Onderdeel a, uitwerken en realiseren van ankers als puntbakens: − wedstrijd € 7.500 − conceptontwikkeling, vormgeving (kunstwerk, infrastructuur, gebouw, integrale herontwikkeling) en kostprijs, via een algemene − kosten uitvoering nader te bepalen wedstrijdofferteaanvraag met als input de visie van Kanaal DTS en het concept rond informatievoorziening (= maatregel 2.5); Onderdeel b: − selectie, uitwerken (ontwerp/engineering), productie en plaatsen. − detailonderzoek € 5.000 Onderdeel b, bijkomende infrastructuur: − kosten infrastructuur nader te − nader detailonderzoek (overleg, mogelijkheden, kosten) bijkomende infrastructuur: o.a. parkings, verhuurpunten, aanmeersteigers; bepalen − selectie, uitwerken (ontwerp/engineering) en uitvoering infrastructuur. Initiatiefnemers: Provincie Antwerpen, TPA, De Scheepvaart 4.6


170

2

3

lokale VVV’s, gemeenten

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar x

Relaties > 5 jaar


− Ontwikkel informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x



4.7

Maatregel: Strategisch project: oude industriële site Sint-Jozef te Rijkevorsel (cementfabriek) Doel: Het strategisch project dient meerdere doelen. Deze zijn: meer werk maken van hergebruik van cultuurhistorisch erfgoed, een link leggen met de kleiput, het versterken van de toeristische verbinding tussen Turnhout en Brecht, duiding van het “midden” van het kanaal en qua invulling inspelen op lokale behoeften rond cultuur, wonen en werken. Stappenplan: Investeringen: Onderdeel a: Vooronderzoek haalbaarheid − Onderdeel a: onderzoek en overleg − onderzoek zoekzone cultuurhistorisch-archeologisch project, mogelijkheden voor (deels) multifunctionele nabestemming; € 20.000 − onderzoek zoekzone recreatieve nabestemming kleiputtencomplex; − Onderdeel b: € 15.000 − invulling naar programmatie en infrastructuur en onderzoek financiële haalbaarheid, bodemverontreinigingen. − Kosten realisatie/infrastructuur Onderdeel b: Planmatige verankering nader te bepalen − inpassen planmatig (RUP); − uitwerken benodigde infrastructuur, vastgoedontwikkeling en aantrekken investeerders; − realisatie project.

Initiatiefnemers:

nader te bepalen


Provincie Antwerpen, TPA

1

2

x


3

Relaties

Timing < 1 jaar

1-5 jaar x

> 5 jaar


− Ontwikkel informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x

171

4.8

Maatregel:

Strategisch project: reconversie site en steenbakkersmuseum te Sint-Lenaarts te Brecht

Doel: Het geven van een recreatieve of toeristische bestemming aan verlaten gebieden, terreinen of bedrijfspanden. Mogelijk kan een recreatieve nabestemming van kleiputtencomplex Leeuwerik gecombineerd worden met een steenbakkerijmuseum in de voormalige fabriek van Janssen- Maes. Tevens telt het “verbinden” van Turnhout en Brecht. Stappenplan: Onderdeel a: vooronderzoek haalbaarheid − onderzoek mogelijkheden reconversie verlaten industriële sites naar nieuwe –toeristisch recreatieve- functies; − onderzoek zoekzone recreatieve nabestemming kleiputtencomplex Leeuwerik; − invulling naar programmatie, infrastructuur (aanlegmogelijkheid), verzoening met bedrijfsactiviteiten en onderzoek financiële haalbaarheid. Onderdeel b: RUP − inpassen planmatig (RUP); Onderdeel c: − uitwerken benodigde infrastructuur, vastgoedontwikkeling en aantrekken investeerders; − realisatie project. Initiatiefnemers: nader te bepalen Mogelijke projectpartners: Prioriteit 1

2

3

Investeringen: − − − −

Onderdeel a: € 20.000 Onderdeel b: € 15.000 Onderdeel c: € 25.000 Kosten realisatie/infrastructuur nader te bepalen

Provincie Antwerpen, TPA Relaties

Timing < 1 jaar

x

1-5 jaar

> 5 jaar − Ontwikkel informatievoorziening rond transferia, maatregel 4.5 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4

x


ontwikkeling

x

x

uitvoering

Maatregel: Opmaak inrichtingsplan (eventueel PRUP) zuidelijke E10 plas Doel: Het planologisch verankeren van de gewenste ruimtelijke ontwikkeling qua structuur, functies, relaties en (rand)voorwaarden. Zowel de recreatieve functie als natuurfunctie moeten een plaats krijgen. Bijzondere aandacht gaat naar de relatie met het kanaal. Stappenplan: Investeringen: Onderdeel a: − Opstellen plan € 15.000 − opstellen inrichtingsplan. − Kosten uitvoering nader te bepalen Onderdeel b: − uitvoering inrichtingsplan. Initiatiefnemers: Provincie Antwerpen, De Scheepvaart, gemeente Schoten 4.9


172

2

3

diverse provinciale diensten, TPA

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar x

Relaties > 5 jaar




ontwikkeling

uitvoering

x



Maatregel: Aanjagen ontwikkeling en vernieuwing sector toerisme en recreatie en verhogen investeringsdynamiek Doel: het doel is de economische draagkracht en het innovatief vermogen van de sector te versterken. Zeker naar de toekomst toe. Daartoe dienen nieuwe productmarktcombinaties ontwikkeld te worden. Tevens gaat het om het stimuleren van samenwerking tussen -veelal kleinschalige- bedrijven. Hiermee komen zij samen sterkers te staan, wordt ondernemerschap gestimuleerd en vindt meer kennisoverdracht plaats. Stappenplan: Investeringen: − Onderzoek en concrete uitwerking van: − Onderzoek € 35.000 − kansen allianties tussen bedrijven binnen toeristische bedrijfskolom, tussen de sector toerisme en andere sectoren; − Kosten uitvoering nader te bepalen − voorwaarden en kansen voor een dynamisch ondernemersklimaat welk nieuwe investeringen uitlokt. − Selectie van kansrijke (voorbeeld)projecten en nieuwe product-markt combinaties. − Uitvoeren van projecten. Initiatiefnemers: TPA, Kempische Kamer, VZW Oosterkempen 4.10


2

x


3

ondernemers in de sector, Interreg III

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar x

Relaties > 5 jaar




ontwikkeling

uitvoering

x

173

5

Maatregelenpakket open ruimte: natuurtechnische ingrepen Op basis van de wenselijke structuur zijn maatregelen gedefinieerd die nodig zijn om een de ecologische rol van het kanaal te behouden of te versterken. Het betreft maatregelen op het gebied van natuurvriendelijke inrichting van oevers bij oeverversteviging, maatregelen die nodig zijn om belangrijke ecologische barrières te overbruggen, ....

Maatregel: Natuurvriendelijke oeverversteviging Doel: Bij vervanging van bestaande verouderde oeverversteviging wordt systematisch gebruik gemaakt van het “typebestek natuurvriendelijke oevers”, opgemaakt door AMINAL, afdeling Water. Waar de oevers recent vernieuwd werden (of nog in uitvoering zijn, dient onderzocht in hoeverre “omvorming” mogelijk is vanuit een kosten-baten overweging. Technisch bestaan verschillende mogelijkheden om een bestaande steile oever “om te vormen” tot een natuurvriendelijke oever. Indien de bestaande damwanden behouden worden, kan nog een plasberm aan de oeverzijde worden aangelegd, indien hiervoor voldoende ruimte beschikbaar is. Bij de afweging dienen veiligheid en alternatief gebruik van de kanaalrand in rekening gebracht te worden. Stappenplan: Investeringen: − Inventarisatie van de om te vormen oevers en onderzoek naar de meest aangewezen vorm van oeverversteviging; − Inventarisatie: budgettair neutraal − Uitvoering natuurvriendelijke oeverversteviging. − Uitvoering: nader te bepalen Initiatiefnemers: De Scheepvaart 5.1


174

2

3

AMINAL, milieubeweging Relaties

Timing < 1 jaar x

1-5 jaar

> 5 jaar − Deze actie bepaalt mee de opportuniteit van actie 5.2 − Deze actie geeft tevens invulling aan actie 5.5



ontwikkeling

x

x

uitvoering


VIII Strategisch beleidsplan 5 Maatregelenpakket open ruimte: natuurtechnische ingrepen

5.2

Maatregel: Natuurtechnische herinrichting kanaalkommen Doel: De natuurontwikkeling (vispaaiplaats, …) kan gestimuleerd worden door een laagdynamische invulling van kanaalkommen (zwaaikommen en andere).

Stappenplan: Deze actie bestaat uit volgende stappen: − Selectie van de zwaaikommen met potenties voor een laagdynamische invulling in functie van natuurontwikkeling (vispaaiplaats). In de eerste plaats komen hiervoor kanaalverbredingen in aanmerking waarvoor geen alternatieve invulling voorzien is. Maar ook bij de andere kan lokale herinrichting in functie van natuur een optie zijn; − Opstarten overleg met de natuursector: het al dan niet effectief realiseren van een laagdynamische invulling en de manier waarop moet nader onderzocht worden in functie van technische mogelijkheden en interesse van de natuursector. Op basis van dit overleg wordt dan een rangorde gemaakt in functie van prioriteit van ontwikkeling; − Voorzien van de nodige budgetten en gefaseerde uitvoering. Initiatiefnemers: De Scheepvaart Mogelijke projectpartners: Prioriteit 1

2

x


3

Investeringen: − Selectie: budgettair neutraal − Overleg: budgettair neutraal − Uitvoering: nader te bepalen

AMINAL, milieubeweging

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar x

Relaties > 5 jaar


− De opportuniteit van deze actie wordt geëvalueerd in functie van actie 5.1: de nood aan natuurtechnische herinrichting van zwaaikommen hangt af van de lengte realiseerbare natuurvriendelijke oever − Deze actie geeft tevens invulling aan actie 5.5 − Vaarroutenetwerk versterken en uitbouwen, maatregel 4.2


ontwikkeling

uitvoering

x

175

5.3

Maatregel: Natuurtechnische herinrichting van de passage van waterlopen onder het kanaal Doel: Het gericht verbeteren van de ecologische corridorwerking van de waterloop en de oever. Hierbij kan een prioriteitenlijst worden opgemaakt waarbij de passages systematisch worden heringericht. Indien zich werken aandienen kunnen ad hoc de mogelijkheden tot herinrichting worden afgewogen Stappenplan: Investeringen: − Opmaken prioriteitenlijst in overleg met de natuursector; − Prioriteitenlijst: budgettair neutraal − Herinrichting van de passages van waterlopen onder het kanaal. − Uitvoering: nader te bepalen

Initiatiefnemers:

nader te bepalen


Provincie Antwerpen, De Scheepvaart, AMINAL, milieubeweging

1

2

3

x

5.4

Relaties

Timing < 1 jaar

1-5 jaar

> 5 jaar − Afstemming op DULO waterplannen − Deze actie geeft tevens invulling aan actie 5.5

x


ontwikkeling

uitvoering

x

Maatregel: Uitvoering bermbeheersplan Doel: De Scheepvaart beschikt over een goedgekeurd bermbeheersplan, dat geïmplementeerd kan worden. Door de verschraling van de oeverbermen zal op korte termijn (3 jaar) een rijkere flora ontstaan, en zullen nitrofiele planten (brandnetel, distel…) die door de modale recreant overwegend als “hinderlijk” worden beschouwd, verdwijnen. Stappenplan: De Scheepvaart beschikt over een goedgekeurd bermbeheersplan, dat geïmplementeerd moet worden op termijn. Investeringen: Budgettair neutraal

Initiatiefnemers:

De Scheepvaart


176

2

3

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar x

Relaties > 5 jaar


Deze actie geeft tevens invulling aan actie 5.5


ontwikkeling

uitvoering

x


VIII Strategisch beleidsplan 5 Maatregelenpakket open ruimte: natuurtechnische ingrepen

Maatregel: Gefaseerde uitvoering van ontsnipperingsmaatregelen cf studie in opdracht van AMINAL afdeling Natuur Doel: Voor het Kanaal DTS zijn 12 ontsnipperingszones voorzien met telkens voorstel van inrichtingsmaatregelen, hetzij aanleg van bijkomende of herstel / onderhoud van bestaande uitstapplaatsen. Het uitvoeren van deze maatregelen zal de dwarsrelaties versterken. Stappenplan: Investeringen: − Reeds voorzien − − Fase 1: in uitvoering (tussen Dessel en Arendonk) − Fase 1: € 1.2 miljoen (300.000 De − Fase 2: nader te plannen.; Scheepvaart en 900.000 Aminal) − − Fase 2: uitvoering nader te bepalen Initiatiefnemers: De Scheepvaart 5.5


2

x


3

AMINAL, milieubeweging Relaties

Timing < 1 jaar x

1-5 jaar

> 5 jaar


Maatregelen 5.3 en 5.4 kunnen mee invulling geven aan de realisatie van natuurverbindingen


ontwikkeling

uitvoering

x

177

6

Maatregelenpakket kanaaloverstijgende elementen Er zijn een aantal maatregelen die niet een sectoraal karakter hebben of over infrastructuur gaan. Ze zijn met name van organisatorische en promotionele aard. Daarnaast is kenmerken dat deze elementen het ganse kanaal aangaan of in ieder geval een groot deel. 6.1

Maatregel: Promotie en marketing Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten Doel: het gezamenlijk uitvoeren van promotie en marketing ten behoeve van het verbeteren van de marktpositie van het kanaalgebied

Stappenplan: Onderdeel a: onderzoek, planvorming − onderzoek behoeften en kansen voor gezamenlijke promotie en marketing; − overleg en afstemming met de actoren uit de sector en met die van andere sectoren; − opmaak strategisch toeristisch-recreatief plan conform het “besluit strategische plannen en toeristische projecten” − opstellen promotie en marketingplan. Onderdeel b: uitvoer − uitvoeren gezamenlijke profilatie, promotie en marketing volgens het opgestelde plan; − uitvoering mogelijk gesubsidieerde projecten, wellicht in dit beleidsplan vermelde maatregelen. Initiatiefnemers: Provincie Antwerpen, De Scheepvaart, TPA, gemeenten Mogelijke projectpartners: Prioriteit 1 x

178

2

3

Investeringen: − Onderdeel a: € 25.000 − Onderdeel b: nader te bepalen

Lokale VVV’s, Samenwerkingsverband Strategisch Plan Kempen vzw, vzw ERSV Provincie Antwerpen, Streekplatform Kempen, vzw Oosterkempen, sectorale vertegenwoordigingen van natuur (stadsrandbos SRB), toerisme en economie Relaties Stand van zaken: fase Timing < 1 jaar

1-5 jaar x

> 5 jaar

oriëntatie − Informatievoorziening, maatregel 4.5 − Uitwerking deels via samenwerkingsverband, maatregel 6.4


ontwikkeling

uitvoering

x


VIII Strategisch beleidsplan 6 Maatregelenpakket kanaaloverstijgende elementen

6.2

Maatregel: Optimaliseren informatievoorziening door De Scheepvaart Doel: De Scheepvaart speelt systematisch informatie door aan TPA en de gemeenten, met betrekking tot werken aan het kanaal. Hiermee Investeringen: is eerder en exacter bekend welke werken uitgevoerd worden en of die eventuele overlast situaties kunnen opleveren. − Geen bijkomende kosten

Initiatiefnemers:

De Scheepvaart


gemeenten, actoren toeristische sector zoals TPA en VVV’s evenals producenten van promotiemateriaal (bijvoorbeeld de vaargids, de vaarkaart en websites)

1

2

3

x

6.3

< 1 jaar

Timing 1-5 jaar

Relaties > 5 jaar

x


ontwikkeling

uitvoering

x

Maatregel:

Financieringsbronnen Doel: Teneinde maatregelen verder te kunnen uitwerken en realiseren, dienen additionele financieringsmogelijkheden onderzocht te Investeringen: worden. Het betreft regionale en nationale bronnen, Europese programma’s en zelfs private co-funding (mogelijk via PPS). − Subsidiescan € 3.000 − Kosten subsidieverwerving nader te bepalen

Initiatiefnemers:

Provincie Antwerpen, De Scheepvaart, gemeenten, TPA, Toerisme Vlaanderen


gemeenten, actoren toeristische sector, privé-sector

1


2

x


3

Relaties

Timing < 1 jaar x

1-5 jaar

> 5 jaar




ontwikkeling

uitvoering

x

179

6.4

Initiatiefnemers:

Provincie Antwerpen, De Scheepvaart


Streekplatform Kempen, vzw Oosterkempen, Samenwerkingsverband Strategisch Plan Kempen vzw, vzw vertegenwoordigingen van natuur (stadsrandbos SRB), toerisme en economie, gemeenten, TPA, nog aan te vullen Relaties Timing

1 x

180

Maatregel: Samenwerkingsverband Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten (zie vervolg hierna) Doel: Voor het realiseren van diverse maatregelen vanuit het ontwikkelingsperspectief wordt een samenwerkingsverband opgericht. Deze samenwerking wordt belast met vooraf duidelijk aangegeven taken. Het doel is om gezamenlijk en met alle relevante partners maatregelen op te pakken, verder te ontwikkelen en of uit te voeren. Het gaat met name om maatregelen met een kanaaloverstijgend karakter. Door structurele samenwerking tussen de verschillende (sectorale) partners kan effectief en efficiënt gewerkt worden. Ook worden acties opgepakt die nu blijven liggen, soms met als oorzaak juist dit kanaaloverstijgende karakter. Stappenplan: Investeringen: Onderdeel a: − (intern) − Opstellen samenwerkingsovereenkomst: deelnemers spreken hun intentie uit om samen maatregelen op te pakken en uit te werken. − Onderdeel b: € 56.000 (1 jaar) Onderdeel b: personeelskost voor A1 − Aanstellen kartrekker, procesmanager (“kanaalmanager”); − Het samenwerkingsverband dient nader uitgewerkt rond, procesverloop, communicatie, procesorganisatie en –begeleiding. Zie voorstel in hoofdstuk 7..

2

3

< 1 jaar

1-5 jaar x

> 5 jaar

ERSV


Antwerpen,

sectorale


oriëntatie De volgende maatregelen: 2.1, 2.2, 2.3, 2.5, 2.6, 2.9, 2.10, 3.1, 3.2, 4.4, 5.9, 6.2, 6.3 en 6.4

Provincie

ontwikkeling

uitvoering

x



VOORSTEL VOOR (6.4 VERVOLG)

EEN

SAMENWERKINGSVERBAND

Inleiding Een belangrijk element in de uitwerking van het ontwikkelingsperspectief betreft het oprichten van een “gebiedsgericht samenwerkingsverband”. In aanmerking dient genomen te worden dat dit direct voortvloeit uit het ruimtelijk structuurplan van de provincie Antwerpen. Als bindende bepaling is opgenomen dat de provincie een op te richten samenwerkingsverband coördineert. Hierbij dienen de actoren en de gemeenten langsheen het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten betrokken te zijn. Dit gebiedsgericht overleg zal nader te bepalen thema’s uitwerken en de opmaak van één of meerdere uitvoeringsplannen. Het voornaamste doel van de samenwerking is het gezamenlijk en gebiedsgericht nemen van maatregelen in het gebied op en rond het kanaal uitgaande van het opgestelde ontwikkelingsperspectief. Dit is eigenlijk de “missie” van het samenwerkingsverband, ook wel het bestaansrecht van de samenwerking. Het is duidelijk dat het gebiedsgericht samenwerken de toekomstige ontwikkeling van het kanaal op diverse fronten een positieve impuls kan geven. In dit beleidsplan zijn reeds veel maatregelen en initiatieven voorgesteld. De samenwerking kent een aantal veronderstellingen: – “gezamenlijk”: niet alle maatregelen moeten steeds door alle actoren samen beoordeeld of uitgevoerd worden. Het is wel de bedoeling dat bij kanaaloverstijgende zaken relevante actoren serieus vertegenwoordigd zijn. Daarnaast dient intersectoraal meer samengewerkt te worden. – “gebiedsgericht”: maatregelen dienen specifiek voorgesteld te worden voor dit gebied. Bij voorstellen dient gekeken te worden naar het belang van het gebied of delen ervan. Tevens veronderstelt dit steeds een integrale insteek en dienen belangen of wensen van alle relevante sectoren meegenomen te worden bij de afweging en beslissing rond maatregelen. Dit vergt duidelijk meer moeite en begrip van actoren. Echter een te beperkte blik en enkel voorop stellen van eigen belang, heeft in het verleden wellicht geleid tot te eenzijdige ontwikkelingen of het uitblijven ervan. – “het gebied”: strikt genomen is het gebied het kanaal en de directe omgeving (in onderhavige studie 1.000 meter wederzijds van het kanaal). Niettemin moet uitgegaan worden van het kanaal als de kern met diverse schillen er om heen. Fysiek een eerste schil (1.000 meter aan weerszijden) en een tweede schil (5 – 10 km aan weerszijden). Denkbeeldig een derde schil die niet geografisch belangrijk is maar zo ver reikt als dat actoren (overheden) invloed hebben op de ontwikkeling van het kanaal. – “het ontwikkelingsperspectief”: verondersteld wordt dat het samenwerkingsverband uitgaat van het ontwikkelingsperspectief de daarin opgenomen visie en voorstellen tot maatregelen. Immers dit perspectief is in gezamenlijkheid opgesteld. Aan de andere kant dient tijdens de effectieve samenwerking ruimte te zijn voor flexibiliteit. Bij de uitwerking zijn we altijd mede afhankelijk van de middelen die ter beschikking staan. Daarnaast kan het moment van uitvoering een rol spelen, hoe kijken we over vijf jaren tegen zaken aan. Eveneens zal het voortschrijdend inzicht bij de verdere uitwerking en uitvoering van invloed zijn. Doelstellingen Vanuit het opstellen van het ontwikkelingsperspectief en het bijgaande overleg, zijn voor het samenwerkingsverband de volgende doelstellingen geformuleerd: Netwerken en gunstige voorwaarden scheppen voor de ontwikkeling van het kanaal: – gecoördineerd overleg, netwerken tussen de actoren onderling, stimuleren kennisuitwisseling; – stimuleren van afstemming in beleid en uitvoering; – public relations richting overheden, overleg over voorwaarden scheppend beleid in relatie tot de overheden en beleidsinstanties; – vanuit de verschillende sectoren en actoren als volwaardig partner in besluitvorming participeren.



181

Informatie en communicatie: – het stimuleren en ondersteunen van communicatie binnen sectoren (intrasectoraal); – het stimuleren en ondersteunen van communicatie tussen verschillende sectoren (intersectoraal); – het stimuleren en ondersteunen van communicatie en afstemming richting de verschillende functies en gebruikers; – het stimuleren van meer en gestructureerd overleg tussen overheden en private partijen zoals investeerders; – het geven van informatie en creëren van een duidelijk aanspreekpunt voor het gehele kanaal; – instellen van structureel klachtenmeldpunt; – informeren over nieuwe maatregelen, acties en trends/productontwikkeling. Promotie en marketing: – gezamenlijke proliferatie (p.r.) en promotie (free publicity) in binnenland (lokaal, nationaal) en buitenland; – gezamenlijke marketingacties. Uitvoeren en coördineren van maatregelen: – het stimuleren van en ondersteunen bij de uitwerking en uitvoering van maatregelen; – het stimuleren en organiseren van nieuwe initiatieven rond recreatie op het kanaal in relatie tot de omgeving zoals: – overleg en afspraken over onderhoud (fietsknooppuntennetwerk); – realiseren van meer in- en uitstapplaatsen voor kano- en kajak; – organiseren van een wandelroutenetwerk; – het realiseren van recreatief (mede)gebruik van cultuurhistorisch patrimonium, hoeves en molens. – het stimuleren van duurzaam toerisme, informatie verstrekken over (het realiseren van) duurzaam toerisme. Beheersstructuur: starten met een projectmanagementbureau Het is alleszins belangrijk om de beheersstructuur van de samenwerking eenvoudig en helder te houden. Daarmee kan het ook werkbaar zijn. We hebben immers te maken met een intersectorale en interbestuurlijke aangelegenheid. Dit betekent veel actoren, meerdere thema’s en sectoren. Van overheidswege zijn eveneens veel beleidsdomeinen, diensten en bestuursniveaus vanuit diverse instanties en administraties betrokken. Zodra de provincie Antwerpen en de Scheepvaart besluiten het samenwerkingsverband te formaliseren, wordt als stap voorgesteld een projectmanagement in te stellen. Dit krijgt als opdracht mee: De taak om concrete projecten op te starten met behulp van projectteams. Via de uitvoering van deze projecten netwerken te versterken en op te bouwen. Voorgesteld wordt om op projectbasis de benodigde initiatiefnemers en partners te betrekken en draagvlak voor een project te creëren. Het projectmanagementbureau is daarbij de spil van de samenwerking qua organisatie, projectmanagement en procesbegeleiding. Via het projectmanagementbureau wordt de samenwerking ondersteund door een procesmanager die belast wordt met de coördinatie van zowel de samenwerking als de acties die daaruit naar voren komen. Hij/zij is de spil voor wat betreft het proces rond de samenwerking. Het is het eerste aanspreekpunt. Veel contacten verlopen via het bureau. Daar is immers ook de actuele stand van zaken bekend rond maatregelen of initiatieven. Tevens is het bureau het beste geïnformeerd over de gang van zaken in het samenwerkingsverband. Verantwoordelijkheden en taken – – – –

182

procesbegeleiding en managementondersteuning bij uitwerking of uitvoering van maatregelen; coördinatie tussen projectteams; stimuleren van overleg tussen de werkgroepen onderling zodra dat nodig is; netwerkfunctie richting actoren, overheden en externe instanties;


Kanaal DTS / ontwerp/juni’05


– informatievoorziening en communicatie; – secretariaat: agendering en verslaglegging van vergaderingen. Werking Uitgaande van de ambities, het aantal maatregelen en vergelijkbare organisaties, is het aangewezen om minimaal een procesmanager te hebben (niveau A1 universitair). De ondersteuning middels een projectmanagementbureau dient gewaarborgd te zijn voor meerdere jaren. Ten eerste is tijd nodig voor het opstarten, bekend te geraken en draagvlak te kunnen effectueren. Ten tweede is voor een aantal maatregelen tijd nodig om effectieve werking en resultaten te kunnen meten. Ingeschat wordt dat een minimale termijn van drie jaren nodig is om deze effectieve werking en invloed volledig te realiseren. Een korte beschrijving van het profiel van de procesmanager is als volgt: – – – – – – –

ruime ervaring met projecten procesmanagement; expertise op het gebied van ruimtelijke ontwikkelingen en ruimtelijke ordening; voldoende economisch, technisch en juridisch onderlegd; gekend met bestuurlijke en politieke processen; sterk analytisch denkvermogen; voldoende senioriteit en overtuigingskracht; zeer sterke communicatieve vaardigheden en een heldere stijl van rapporteren.

Aangaande de bezetting van het bureau kan gekozen worden voor iemand in loondienst, detachering vanuit een der partijen of externe inhuur via een managementbureau. Genoemde methoden hebben alle hun eigen voor- en nadelen. Het heeft de voorkeur om zeker voor het eerste jaar over te gaan op externe inhuur. Met name de procesmanager is een belangrijke kracht bij het opzetten van de samenwerking. Gezien de veelheid aan betrokken actoren, het ambitieniveau rond de maatregelen en de integraliteit van het ontwikkelingsperspectief, is een uitgebreide expertise qua projecten procesmanagement vereist. Daarbij komt dat het bestaansrecht van de samenwerking het eerste jaar bewezen moet worden. Financiën Werkingskosten samenwerking (eerste jaar) De initiële kosten van de samenwerking zelf bestaan uit: inbreng capaciteit in de vorm van uren en kosten projectmanagementbureau. Daarnaast zijn kosten die gerelateerd zijn aan het realiseren van maatregelen. Dit zijn erelonen voor extern onderzoek en ontwikkelings- en investeringskosten. De hoogte van deze kosten is uiteraard afhankelijk van uit te werken maatregelen. De werkingskosten van de samenwerking zelf zijn hierna weergegeven. Projectmanagementbureau: – kosten extern inhuur projectmedewerker: Dit komt overeen met een bedrag van € 56.000 per jaar. – algemene huisvesting- en werkingskosten: uitgangspunt is dat (zeker voor het eerste jaar) een der betrokken partijen een bureel met faciliteiten ter beschikking stelt. Er wordt voorgesteld om ruimte te voorzien in het provinciegebouw. Bijdragen / opbrengsten Alle direct betrokken partijen wordt gevraagd een bijdrage te leveren in de vorm van capaciteit. Dit geldt met name in de vorm van uren voor deelname aan de projectteams of nader bilateraal overleg. De werkingskost van het projectmanagementbureau dient verdeeld te worden onder de initiërende partijen. Met name op de Provincie Antwerpen, De Scheepvaart en de gemeenten zal voor het eerste jaar een beroep gedaan worden. Op korte termijn dient onderzocht te worden in welke mate het oprichten van de samenwerking in aanmerking komt voor betoelaging vanuit fondsen. Te denken valt aan (niet limitatief): – Subsidies vanuit Toerisme Vlaanderen. Zoals het “Besluit van de Vlaamse regering betreffende de erkenning en financiële ondersteuning van toeristisch-recreatieve projecten en strategische



183

plannen.” Aan te vragen als toeristisch-recreatief project. De financiële steun bedraagt maximum 60 % van de kosten; – (Europese) cofinanciering: EFRO-middelen, Interreg III Benelux Middengebied. Mogelijke partners samenwerking De beoogde initiatiefnemers en projectpartners hebben een belangrijke taak bij het gezamenlijk tot stand brengen van meer coördinatie, de uitwerking van maatregelen en (de opvolging van) de uitvoering van maatregelen. De volgende partijen kunnen betrokken worden: Economie: – – – – – – – – – – –

Provincie Antwerpen: ambtelijke vertegenwoordiging van de verantwoordelijke diensten; Gemeenten: ambtelijke vertegenwoordiging van de verantwoordelijke gemeentelijke diensten; De Scheepvaart; Administratie economie; vzw regionaal stedelijk gebied Turnhout; Streekplatform Kempen; GOM Antwerpen; Kempense Kamer voor Handel en Nijverheid; Streekplatform Kempen; werkgroepen industrie; Unizo;

Infrastructuur / Mobiliteit: – – – – – – – –

Provincie Antwerpen: ambtelijke vertegenwoordiging van de verantwoordelijke diensten; Gemeenten: ambtelijke vertegenwoordiging van de verantwoordelijke gemeentelijke diensten; De Scheepvaart; AWV; vzw regionaal stedelijk gebied Turnhout; Streekplatform Kempen; De Lijn; Promotie Binnenvaart Vlaanderen.

Toerisme / recreatie: – – – – – – – – – – – – – – –

184

Provincie Antwerpen: ambtelijke vertegenwoordiging van de verantwoordelijke diensten; Gemeenten: ambtelijke vertegenwoordiging van de verantwoordelijke gemeentelijke diensten; De Scheepvaart; Toerisme Provincie Antwerpen vzw; vzw regionaal stedelijk gebied Turnhout; Streekplatform Kempen; Fietsersbond; Vlaamse pleziervaart Federatie; Vlaamse Vereniging voor Watersport; Vissersbond; Provinciale visserijcommissie Antwerpen; vertegenwoordiging(en) watersportverenigingen; vertegenwoordiging(en) aangelegen campings; VVV's (o.a. Rijkevorsel Toerisme, vzw Toerisme Turnhout); vertegenwoordiging van de horeca.


Kanaal DTS / ontwerp/juni’05


Natuur / open ruimte: – – – – – – – – – – – –

Provincie Antwerpen: ambtelijke vertegenwoordiging van de verantwoordelijke diensten; Gemeenten: ambtelijke vertegenwoordiging van de verantwoordelijke gemeentelijke diensten; De Scheepvaart; AROHM - Afd. Monumenten en landschappen; vzw regionaal stedelijk gebied Turnhout; Streekplatform Kempen; vertegenwoordiging van stadsrandbos Antwerpen (SRB); natuurvereniging: Natuurpunt; BBL; VLM; AMINAL, afdelingen Natuur, Bos en Groen en Water; Stichting Kempens Landschap.



185

IX Bijlagen

IX

BIJLAGEN



187

KADERPLAN MULTIFUNCTIONEEL ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF EN STRATEGISCH BELEIDSPLAN VOOR HET KANAAL DESSEL TURNHOUT SCHOTEN

Recommend Documents