IVN afdeling Leeuwarden Ledenadministratie De Kei BK Leeuwarden LEEUWENBOEKJE ZOMER 2013 IVN LEEUWARDEN E.O

IVN afdeling Leeuwarden Ledenadministratie De Kei 262

8918 BK Leeuwarden

LEEUWENBOEKJE ZOMER 2013 IVN LEEUWARDEN E.O.

Wat is het IVN?

De Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie is een landelijke vereniging met plaatselijke afdelingen. IVN -Leeuwarden en omgeving is zo’n afdeling met als werkgebied Leeuwarden en wijde omgeving.

Wat is de doelstelling?

Het IVN wil door haar activiteiten de mensen laten zien wat er (nog) is aan natuur. In de hoop dat bewustmaking zal bijdragen tot bescherming van onze nog aanwezige natuur.

Wat doet het IVN?

Het IVN organiseert excursies, thema-avonden en cursussen. Zij beschrijft wandelen fietsroutes en stimuleert werkgroepen. De afdeling Leeuwarden heeft inmiddels een aantal werkgroepen. Het Leeuwenboekje is ons afdelingsblad dat met de komst van elk nieuw seizoen verschijnt. Het wil informeren, stimuleren en activeren. Daarnaast is er onze website (www.ivnleeuwarden.nl).

Hoe werkt het IVN?

Alle activiteiten van IVN -Leeuwarden, zowel van leden als van het bestuur zijn vrijwilligers activiteiten. Alle leden zijn actieve leden.

Wat kost het? Er zijn verschillende IVN- lidmaatschappen. Een landelijk lidmaatschap kost € 20,- per jaar. Regionale leden (donateurs) betalen € 15,-. Contributie is te betalen door middel van een machtiging (u krijgt dan € 2,50 korting) of door overmaking op rekening 60.55.99.440 ten name van IVN afdeling Leeuwarden.

Hoe kun je lid worden? Door het formulier te downloaden van www.ivnleeuwarden.nl of telefonisch (058-844 25 48) aan te vragen en ingevuld te sturen naar Renée Ras, de Kei 262, 8918 BK Leeuwarden. Dit is ook het adres voor adreswijzigingen. Liefs per mail [email protected] Telefoonnummer (058) 844 25 48

Sluitingsdatum kopij volgende Leeuwenboekje:

1 oktober 2013 een blad ván iedereen vóór iedereen, dus stuur kopij !

En dan is het eindelijk zomer! Eindelijk een paar dagen mooi en vooral aangenaam warm weer. We hebben er lang op moeten wachten maar de zomer komt er uiteindelijk toch wel. Hoewel je overal ziet en merkt dat de natuur door al die kou van de afgelopen maanden een aantal weken achter loopt, geeft juist een temperatuur van boven de twintig graden je het (beginnend) gevoel van: ha, eindelijk een beetje zomer. Met z’n allen hopen we natuurlijk dat er nog vele mooie zomerdagen mogen volgen, maar het weer laat zich niet dwingen in een door mensen gemaakt jasje. Het weer is nl. ook natuur, niet meer en niet minder. Ondanks al die weermannen en vrouwen blijft het gewoon voorspellen met alle onzekerheden die juist het weer met zich meebrengt. Toch is de zomertijd ook een leuke tijd om in je eigen omgeving te genieten van de natuur om er op uit te trekken in eigen dorp of stad, land of buitenland. Als IVN Leeuwarden zijn we 1 juni jl. als leden er op uit getrokken en te genieten van de natuur. Aan de enthousiaste reacties te horen was deze toch wel vroege maar bijzondere ledendag een geslaagde dag. Zelf vonden Rinze de Vries en ik het jammer dat we niet aanwezig konden zijn omdat we met vakantie waren. Maar ook dat hoort bij de zomerperiode. Hoewel in deze tijd van economische tegenwind veel mensen een pas op de plaats moeten maken, blijft de natuur niet alleen een gezond maar vooral een stimulerend alternatief om even de zorgen van alle dag te vergeten en je gedachten een positieve wending te geven. Daarom: geniet van de zomer maar vooral van alle dingen die de natuur ons iedere dag weer aanbiedt. Gevlekt zonneroosje

Klaas van der Heide

(foto omslag: Sint Jacobsvlinder (Tyria jacobaea)

Leeuwenboekje zomer 2013

3

IVN Afdeling Leeuwarden e.o.

Werkgroepen - Contactpersonen: Excursies: Klaske Stegenga (058) 266 13 87 [email protected] Leeuwenboekje: Linda Veeman (058) 288 78 92 [email protected] Ben Engelen (058) 213 92 78 [email protected] Website: Renée Ras (058) 844 25 48 [email protected] Jan van der Meer Vogelwerkgroep: Durk Weijma (0514) 57 13 18 [email protected] Plantenwerkgroep: Daan van Zomeren (058) 213 75 92 [email protected] Werkgroep educatie en jeugd: Tineke Vernhout (058) 288 25 61 / 06 49 14 36 33 Werkgroep educatie en onderwijs Violet von Kruchten (058) 288 65 67 [email protected]

Afdelingsbestuur: Voorzitter: Klaas van der Heide (058) 257 46 26 [email protected] Vice-voorzitter: Rinze de Vries (058) 213 83 51 [email protected] Penningmeester: Maud von Ende 06 83 37 08 86 [email protected] Secretaris: Pieter Willem Louwsma 06 46 00 54 95 p.w.louwsma.ivnleeuwarden Van Roonhuysestraat 20 @gmail.com 8921 VZ Leeuwarden Algemeen Bestuurslid Cor de Vries (058) 215 36 24 [email protected] Contactpersoon werkgroepen: Rinze de Vries (058) 213 83 51 [email protected] Mocht u lid van IVN- Leeuwarden willen worden. Neem dan contact op met onze Ledenadministratie: Renée Ras 06 22 12 49 30 [email protected]

Dit Leeuwenboekje is mede mogelijk door sponsoring van de Tuin van Leeuwarden in WC Zaailand Leeuwarden. Mededelingen van het Bestuur Leeuwenboekje zomer 2013

4

Mededelingen van het bestuur Ledendag 1 juni 2013 Elders in dit nummer van het Leeuwenboekje vindt u een verslag van de bijzondere ledendag van het IVN Leeuwarden. 39 IVN –leden trokken 1 juni jl. er al vroeg op uit om samen met de leden van de werkgroepen Vogels en Planten en Jacob Bijlsma een vaar- en wandelexcursie in het natuurgebied “Het Houtwiel“ onder Broeksterwâld te maken. Het ontbijt, klaar gemaakt door mevrouw Bijlsma, dat na de vaar- en wandelexcursie stond te wachten, heeft een ieder goed gesmaakt. Als bestuur willen we iedereen bedanken die hebben meegewerkt aan het welslagen van de ledendag 2013. Bestuurssamenstelling Per 1 maart 2014 vindt er een interne wisseling/verschuiving van bestuursfuncties binnen het bestuur plaats. Pieter Willem Louwsma neemt het penningmeesterschap over van Maud von Ende en Cor de Vries neemt het secretariaat van het IVN Leeuwarden over van Pieter Willem. Het secretariaatadres van het IVN Leeuwarden e.o. luidt vanaf 1 maart 2014, Cor de Vries, Harmen Sytstrawei 7, 8915 HB Leeuwarden. Emailadres: [email protected]. telefoonnummer: (058) 215 36 24. Het adres van de penningmeester is: Pieter Willem Louwsma, Van Roonhuysestraat 20, 8921VZ Leeuwarden, emailadres: p.w.louwsma.ivnleeuwarden@gmail. nl. telefoonnummer 06 46 00 54 95. We zoeken nog per direct een algemeen bestuurslid en voor maart 2014

een voorzitter

Kent of weet u iemand die belangstelling voor een van deze twee functies heeft, laat ons dat dan weten en neem dan contact op met Rinze de Vries of Klaas van der Heide. Coördinatorenoverleg werkgroepen IVN Leeuwarden e.o. 9 oktober 2013 Op 9 oktober 2013 vindt er het jaarlijkse coördinatorenoverleg van alle werkgroepen met de coördinatoren en contactpersonen en het bestuur van het IVN Leeuwarden plaats. Dit overleg wordt gehouden in Leeuwarden. Noteer alvast deze datum. Een uitnodiging wordt later dit jaar toegezonden.


5

Regionale Werk-Doe-dag IVN regio Noord 28 september 2013 voor Jeugd en Jongeren in Zwolle Op zaterdag 28 september a.s. wordt de jaarlijkse Werk-Doe-Dag van het IVN regio Noord weer gehouden. Dit maal redelijk dichtbij huis nl. in het Doepark Nooterhof in Zwolle. Deze gratis kaderdag is o.a. bestemd voor jeugdbegeleiders, bestuursleden, contactpersonen voor natuur- en vrijwilligersorganisaties en mensen die gewoon belangstelling hebben. Een aantal workshops is al bekend zoals: Woesteland, Groene handen in de kinderopvang, Natuurcontact, Juniorrangers, Groendoeners, Op Watersafari. Meer informatie of tips voor deze dag bij Agnes Bakker IVN [email protected]. Landelijk Ledendag IVN Nederland Op 12 oktober 2013 wordt in Burgers’ Zoo in Arnhem de landelijke ledendag van het IVN Nederland gehouden. Nadere informatie volgt nog o.a. via de landelijke website van het IVN. Noteer alvast deze datum. Evenement in De Kleine Wielen op 4 september Om de herinrichting van "De Kleine Wielen ", in De Groene Ster te Leeuwarden, zo breed mogelijk te laten ervaren bij het publiek, heeft de gemeente Leeuwarden in samenwerking met het "Wetterskip Fryslan “, het plan opgevat om op 4 september 2013 van 18.00 uur tot 21.00 uur een groot evenement te organiseren. Men wil zoveel mogelijk liefhebbers kennis laten maken met wat er zoal groeit, bloeit en leeft in "De Wielen". Noteer vast die datum in uw agenda, het IVN is ook uitgenodigd om mee te werken en P.R. te verrichten.

Activiteiten IVN in 2013 (zie ook www.ivnleeuwarden.nl) Vogelwerkgroep Themacursus "Steltlopers” eind augustus – begin september 2013 (data nog vast te stellen) Deze cursus bestaat uit een cursusavond in Leeuwarden en een excursie op zaterdagmorgen naar de Friese Waddenkust. Docent: Sieds Boersma Organisatie: Tonny Biesterbosch en Anneke Zeinstra Maximum aantal deelnemers: 20 Kosten: IVN-leden: € 18 Niet leden: € 20 (incl. koffie cursusavond en excursie). Inlichtingen en opgave bij: Tonny Biesterbosch Tel: (058) - 255 18 76 E-mail: [email protected]


6

"Vogelochtenden" Elke eerste zaterdag van de maand (uitgezonderd juli, augustus en september) is er een "Vogelochtend"; een "vrijblijvende" vogelexcursie, waarvoor men zich niet hoeft op te geven en waaraan geen kosten verbonden zijn. Mensen die meerijden in een auto betalen € 3 p.p. aan de chauffeur. Iedereen met belangstelling voor vogels is welkom. Verzamelen op het parkeerterrein achter het Q8 benzinestation aan de Tesselschadestraat te Leeuwarden (circa 200 m vanaf rotonde Heliconweg-Tesselschadestraat). De starttijd is meestal 9.00 uur. De mensen die op onze verzendlijst staan ontvangen een paar dagen vóór elke Vogelochtend een mail met bijzonderheden. (o.a. de vertrektijd) Organisatie: Anne Bosma en Teartse van der Zee Inlichtingen en aanmelding voor verzendlijst: Anne Bosma Tel: (058) - 266 01 09 E-mail: [email protected] Informatie Vogelwerkgroep Durk Weijma Tel: (0514) – 57 13 18

E-mail: [email protected]

Werkgroep Planten Regelmatige plantenexcursies De plantenwerkgroep gaat in principe iedere derde zaterdag van de maand op pad van maart tot september. In het hoogseizoen zullen er nog een aantal avondexcursies plaats vinden Vooraf krijgen mensen die in ons mailbestand staan nadere informatie. Onder “Activiteiten” staan op de website de thema excursies al vermeld. Die kun je daar dus al grofweg bekijken. Jan en Margriet gaan voorts iedere week een keer overdag op pad. Zij houden zich ook bezig met de inventarisatie van kilometerhokken en zoektochten naar bijzondere soorten. Degenen die met hen mee willen gaan, moeten dat even doorgeven aan [email protected] .Zij worden van tevoren ingelicht via de mail. Wil je je adres toevoegen aan de maillijst? Geef dan je e-mailadres door aan Daan: [email protected]


7

Werkgroep Planten – Excursies Zondag 8 september Excursie: De Groene Ster We willen u graag de flora van de Groene Ster laten zien o.a. Echt en Fraai duizendguldenkruid, grote aantallen Brede wespenorchis, Valse salie, Grote centaurie etc. Een schitterend recreatiegebied. Door: Margriet Kampman en Jan van der Meer Locatie: Carpoolen vanaf Tankstation Q8 aan de Tesselschadestraat Tijd: 10:00 u. Opgave: Niet nodig Zaterdag 13 oktober Excursie: Bomenwandeling Rengerspark Een mooie gelegenheid om al wandelend de stadsparken te bekijken met daarbij een aantal bomen in herfsttooi. In het Rengerspark zijn veel bijzondere bomen te zien en mogelijk kunnen we nog een deel van de er naast gelegen Oude Begraafplaats bezichtigen. Door: Daan van Zomeren Locatie: Leeuwarden Rengerspark (ingang Spanjaardslaan) Tijd: 14:00 u. Opgave: Niet nodig

Werkgroep Educatie en Jeugd van IVN Leeuwarden De werkgroep Educatie en Jeugd in Leeuwarden telt momenteel nog maar twee leden: Sietske Landman en Tineke Vernhout. We doen hierbij een oproep voor versterking van onze werkgroep Educatie en Jeugd met één of twee enthousiaste vrijwilligers! Tineke Vernhout (058) 288 25 61 / 06 49 14 36 33

Werkgroep Excursies - Paddenstoelenexcursies Iedereen met belangstelling voor paddenstoelen, is van harte welkom op één van onze paddenstoelexcursies. Er zijn geen kosten aan verbonden. Paddenstoelexcursie Bos van Ypey Wanneer: zaterdag 5 oktober Door: IVN Leeuwarden Locatie: Bos van Ypey, Tietjerk Tijd: 14.00 uur Opgave: bij Klaske Stegenga, Tel: (058) – 266 13 87


8

Paddenstoelexcursie Staniastate Wanneer: zaterdag 19 oktober Door: IVN Leeuwarden Locatie: Staniastate, Oenkerk Tijd: 14.00 uur Opgave: bij Klaske Stegenga, Tel: (058) – 266 13 87

Bestuurslid worden van IVN Leeuwarden e.o.? Wat is IVN Leeuwarden e.o. IVN Leeuwarden e.o. in een zelfstandige vereniging die werkt met vrijwilligers en onderdeel uitmaakt van het landelijk IVN ( Instituut voor Natuur- en Milieueducatie). Het IVN is een landelijke organisatie met plaatselijke afdelingen. Het IVN Leeuwarden e.o. is zo’n plaatselijke afdeling met Leeuwarden en wijde omgeving als werkgebied. Als motto hanteert het IVN: Beleef de natuur. Het IVN wil bijdragen aan een duurzame samenleving door mensen te betrekken bij de natuur, het milieu en het landschap. Wat is de doelstelling? Het IVN Leeuwarden wil door activiteiten te organiseren mensen bewust maken en betrekken bij de natuur en hen laten zien wat er is aan natuur en kan bijdragen tot bescherming van de natuur. Wat doet het IVN Leeuwarden? Het IVN Leeuwarden heeft vier actieve werkgroepen te weten de Vogelwerkgroep, de Plantenwerkgroep, de Werkgroep Jeugd en Educatie en de Werkgroep Educatie en Onderwijs. Daarnaast is er een groep Excursies en een tweetal redacties nl. redactie Leeuwenboekje ((afdelingsblad dat vier maal per jaar verschijnt) en een websiteredactie die de website van IVN Leeuwarden beheert. (wwwivnleeuwarden.nl.) Het IVN Leeuwarden organiseert o.a. excursies, thema-avonden, cursussen rondom vogels en planten. Wat zoekt het IVN Leeuwarden e.o.: Het IVN Leeuwarden e.o. zoekt een tweetal bestuursleden nl. een algemeen bestuurslid ( per direct) en een voorzitter (per januari/maart 2014).


9

Algemeen Profiel bestuurslid: • U heeft belangstelling voor en voelt zich betrokken bij de natuur. Zo mogelijk heeft u enige bestuurlijke ervaring en u vindt het leuk om in een vrijwilligersorganisatie te werken; • U bent in staat een enthousiast maar wel onafhankelijk en positief kritische opstelling in te nemen met de juiste balans tussen betrokkenheid en bestuurlijke afstand; • U hebt binding met de doelstelling in het IVN; • U beschikt over affiniteit met de natuur en bent bereid zich te verdiepen in relevante ontwikkelingen in en rondom de natuur in het algemeen; • U bent bereid zich in te zetten voor het IVN Leeuwarden e.o.; • U hebt het vermogen om samen te werken met vrijwilligers en als klankbord te fungeren binnen de organisatie van IVN Leeuwarden; • Voor de functie van voorzitter vragen wij dat u leiding kunt geven aan vergaderingen, het IVN samen met de vicevoorzitter naar buiten vertegenwoordigend, binnen het IVN Leeuwarden stimulerend en coördinerend kunt werken. Beschikbaarheid Het bestuur vergadert gemiddeld tien keer per jaar Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met dhr. Rinze de Vries tel. (058)-213 83 51.

Vogelcursus “Vogels en Vogelherkenning” Op 28 januari was het eindelijk zover. We begonnen met 26 deelnemers vol goede moed aan de vogelcursus voor beginnende vogelaars. Deze avond hield Jan de Boer een enthousiaste inleiding over vogels en bespraken we het vervolg van het programma. Dat zag er veelbelovend uit, met diverse sprekers, onderwerpen en excursies. De volgende cursusavond kwam Sieds Boersma ons vertellen over eenden, ganzen en zwanen. Tijdens de bijbehorende excursie naar Lauwersoog op 2 maart bleek dat vogelen met Sieds voor onverwachte momenten kan zorgen: Hij ontdekte onderweg een vliegende Rode Wouw, stopte de auto midden op de weg en ging met de verrekijker in de aanslag druk gebarend wijdbeens midden op de weg


10

staan. Het overige verkeer moest maar even wachten. De stoet van volgende vogelaars kon niet anders dan maar even afwachten tot ‘de bui over was’. Het volgende onderdeel ging over weidevogels en werd niet minder enthousiast dan zijn voorgangers gepresenteerd door Anne Venema. Ons cursisten werd duidelijk waarom weidevogels het in het tegenwoordige agrarische landschap zo moeilijk hebben. Waar ze dringend behoefte hebben aan grote gebieden met plas-dras, vinden ze tegenwoordig door de diepontwatering slechts nog een kale grasplaat, soms zo hard als beton, met alleen nog een enkele soort gras in plaats van verschillende kruiden. De bijbehorende excursie vond plaats in de Hempenser Mar, direct onder de rook van Leeuwarden, en dat leverde een onverwachte hoeveelheid vogels op die het in de natte polder erg naar hun zin leken te hebben. Er zit tegenwoordig ook een kolonie Kokmeeuwen, die verjaagd schijnt te zijn van de fabrieksdaken op het Leeuwarden industrieterrein ‘de Hemrik’. We hebben de kolonie bezocht en konden de nesten en eieren bekijken. Het bleek echter dat onder de laag slib, waar de vogels op zaten te broeden, nog wat oude greppels liepen die niet met het blote oog waren te zien. Met als gevolg dat twee deelnemers tot ver over de laarzen in de drek wegzakten. Na een kwartiertje was de rust weergekeerd en zaten de meeuwen weer als vanouds te broeden. Half maart kwam Johan de Jong langs voor een avond over uilen. Johan doet al jaren onderzoek naar Kerkuilen en kan ook over andere uilen boeiend vertellen. Hierna was het de beurt aan Durk Weijma, die ons meenam in de wondere wereld van de zangvogels. Het gerucht ging al dat Durk nagenoeg alle vogels op zijn gehoor kan herkennen, en warempel, het lijkt er erg op dat dit inderdaad zo is. Na een testje met 20 vogelgeluiden werd duidelijk dat de concurrentie er aan komt, want twee deelnemers hadden aan het eind van de cursus een 100% score…. Kennelijk heeft het dus geholpen om ’s morgens om 6 uur rond te wandelen in het Wikelslân bij Eernewoude, tijdens de zangvogelexcursie. De moerasvogels werden behandeld door Jeffrey Huizenga, boswachter bij Staatsbosbeheer. Dit resulteerde in een boeiende excursie in natuurgebied ‘Het Houtwiel’ bij Broeksterwoude. ’s Morgens om zes uur werden we onthaald door een waar vogelkoor, waarbij de Snor het hoogste woord had. Hier was met name Jeffrey erg blij mee, want het is een vogel die niet erg veel meer voorkomt in Nederland. Het was al met al een leerzame en uiterst boeiende cursus met verschillende enthousiaste gastsprekers, waarvan de een nog boeiender kon vertellen dan de ander. Tot slot sluit ik af met een woord van dank en waardering voor de


11

organisatoren van de cursus en uiteraard ook voor de sprekers. Voor de vervolgcursus volgend jaar ben ik in ieder geval graag van de partij. Cor de Vries

Vogelochtend 6 april Op zaterdagochtend 6 april jl. was het weer zo ver. Achttien personen verzamelden zich op het afgesproken punt om met elkaar te vogelen. Eerst gingen we naar het kijkscherm achter Stiens, de Wiide Mar. Met een lekker zonnetje in de rug werd het bijna aangenaam. Gelukkig dachten de vogels er ook zo over. Ze bleken massaal aanwezig, misschien wel om naar vogelaars te kijken. We troffen een groepje lepelaars, een paartje kiekendieven was aan het jagen, terwijl er ook nog een kemphaan werd gespot. Na een poosje hielden we het voor gezien en hadden we met ruim twintig soorten vogels opnieuw kennis gemaakt. Opgewekt ging de rit verder naar de Sédykster toer bij Hallum. We gingen het Noorderleech in om met name ganzen te spotten. Na een veldleeuwerik en een graspieper zagen we al gauw een enorme groep ganzen. Dit waren voornamelijk brandganzen. Tot onze verbazing bleek er tussen die duizenden vogels een Roodhalsgans afwijkend exemplaar rond te lopen. Het bleek te gaan om een zeldzame roodhalsgans. Deze waarneming werd natuurlijk direct gemeld op waarneming.nl. Nog meer geluk hadden we met het spotten van een rouwkwikstaart, een soort die vrij zeldzaam in Nederland op doortrek wordt gezien, maar die in Engeland wel vrij algemeen is. Het beestje liet zich mooi bekijken vanuit de warme auto op een paar meter afstand, al trippelend langs de slootkant. Linda kreeg Rouwkwikstaart ruim de kans om het diertje op de foto te zetten. Dat de rouwkwikstaart hier wel bijzonder is blijkt uit het feit dat hij in verschillende vogelboeken niet of onduidelijk wordt vermeld.


12

Als afsluiting gingen we nog naar de pier van Holwerd waar we nog verschillende wadvogels hebben bekeken. Om ongeveer half een waren we weer bij het begin punt. En kon iedereen fris uitgewaaid weer naar huis. Cor de Vries

Vogelexcursie naar Murk Nijdam Zaterdag 4 mei heb ik extra veel zin in de zaterdagmorgenexcursie want we gaan deze keer naar Murk. Tenminste ..... Er kan een groep van 20 personen mee en als er meer mensen zich melden op het verzamelpunt, zal er geloot moeten worden. Voor de mensen die buiten de boot vallen bij het loten, zal dan een alternatieve excursie georganiseerd worden. Het is dus spannend hoeveel vogelaars op komen dagen. Oei, er staat al een forse groep te wachten als ik aan kom. Even tellen, het zijn er 18. Ah, daar stapt nog iemand uit de auto; nummer 19. O jee nog een auto en nu maar hopen dat er maar 1 persoon in zit. Ja gelukkig. Hoe is het mogelijk; precies 20 man! Misschien zijn er nog lezers die geen idee hebben wie Murk is. Dit is een melkveehouder bij Wommels die zeer weidevogelvriendelijk zijn land beheert. Hij had vorig jaar ruim honderd broedende grutto’s op zijn 42 hectare land. En niet alleen grutto’s maar er broeden allerlei soorten vogels. Natuurlijk ook andere weidevogels als de kievit, de tureluur en de scholekster en ook graspiepers, veldleeuweriken en gele kwikstaarten. Verder diverse eendensoorten als: de kuifeend, de bergeend, de krakeend en de slobeend. Daarnaast nog visdiefjes, kluten, kokmeeuwen en een paartje kleine plevieren. Als je op de site www.weidevogelboerderijen.nl kijkt bij Murk Nijdam, kun je vanaf 2007 het jaarlijkse aantal broedparen van de diverse soorten zien. Opgetogen vertrekken de auto’s richting Wommels. Welke boerderij was het ook


13

alweer? Vorig jaar zijn er ook al veel mensen met deze excursie mee geweest en iemand meent de boerderij te herkennen. Helaas, we staan met z’n allen bij een wildvreemde boer op het erf (gelukkig zonder waakhond). Hij wijst ons vriendelijk de weg. Als we bij Murk aankomen, zien we in elke boom op het erf een vogelhokje. In allerlei soorten en maten en er hangen ook verschillende eendenkorven. Murk was van plan vandaag de koeien naar buiten te doen maar hij heeft het dit weekend te druk met vogelexcursies. Dan maandag maar. De komende 2 weken zit hij volgeboekt met excursies naar zijn 2 vogelkijkhutten. Hij heeft 2 plassen gegraven op zijn land en eromheen een dijk aangelegd met daarin een vogelkijkhut. We lopen eerst door de landerijen naar de bootjes terwijl Murk enthousiast allerlei wetenswaardigheden over de vogels in zijn domein vertelt. Helaas zijn de “hoantsen”er nog niet omdat het zo’n koud voorjaar is geweest. De wat? O ja kemphanen natuurlijk. Murk en zijn weidevogels hebben het hoogste woord. Prachtig om naar te luisteren. Bij de bootjes aangekomen, vraag ik me af of we ooit met z’n allen in het motorbootje passen. Maar, even wat schuiven, passen en meten en we zitten allemaal knus in de boot. Op naar de eerste hut. Ook daar is het flink proppen om allemaal een plek te vinden. Ik zit eerst maar eens lekker achteraan met een bak koffie met koek. Even bijkletsen en luisteren naar Murk zijn verhalen. Er zijn ook mensen die weer naar buiten lopen en graag over de schuttingen langs het toegangspad willen kijken. Dit mag natuurlijk niet want dan vliegt alles op en is er in de hut niks meer te zien. Ah, er wil iemand zijn plek aan een “raam” afstaan. O jee, te laat, er zijn meer kapers op de kust. Maar natuurlijk kom ik vanzelf aan de beurt en kan ik ook genieten van de kluten die vlak voor de hut voedsel in het water zoeken. Er zit er ook 1 te broeden op een eiland en er broeden aan de overkant van de plas verschillende kokmeeuwen. Hé, daar landt een tureluur voor de hut. O, hij hoort zeker toch wat want hij gaat er weer vandoor. Er is ook stuk dijk waar de oeverzwaluwen af- en aanvliegen. Buiten de hut hangt een eendenkorf waar een holenduif in broedt.


14

Dan op naar de volgende hut. Hier zijn speciaal voor de fotografen hele lage hokjes onder in de hut gemaakt, zodat je op dezelfde hoogte zit als de vogels. Dit kan mooie plaatjes opleveren. Ook hier is weer van alles te zien. Vooral de visdiefjes doen erg hun best om mooi op de foto te komen. Vlak bij de hut ligt een gruttonest met 1 ei. Dit nest is verlaten. Waarschijnlijk houdt het beestje niet zo van al die vogelkijkers. Kunnen wij mooi even een grutto-ei bestuderen. Hij voelt aan de bovenkant warm aan door de zon maar de onderkant is toch echt koud, bewijst Murk als hij het ei bij iemand tegen de wang houdt. Voldaan lopen we weer terug naar de boerderij en kijken nog even bij de koeien, de hond, de jonge poesjes of het toilet. Er is hier voor elk wat wils. Ook als je alleen of in een klein gezelschap eens bij Murk wilt kijken, kun je hem bellen en afspreken wanneer dit past en kun je met een roeibootje zelf naar de hut varen. Linda Veeman

Zaterdag 1 juni IVN ledenexcursie 2013 De Houtwiel Broeksterwâld In vroeger tijden zou dit een ongure plek geweest zijn. Een volkslegende vertelt van een visser, hij deed niets anders dan vloeken. Toen hij na een ziekbed overleed werd hij bij het tolhek gevonden met zijn hoofd achterstevoren op zijn romp gezet. Volgens het volksverhaal zou dat het werk van de duivel zijn geweest. Zaterdag 1 juni IVN ledenexcursie 2013, om 5.30 uur verzamelen achter het Q8 benzinestation in Leeuwarden, om vervolgens in colonne naar “De Houtwiel” onder Broeksterwâld te rijden. Daar worden we opgevangen door boswachter met pensioen, Jacob Bijlsma. In totaal zijn we met 38 personen. Het is vandaag een grijze kille dag met veel wind. Spookverhalen Jacob houdt eerst een praatje over het oudste pad van Friesland: De goddeloze singel. Zelf woont hij in Het goddeloze tolhuis samen met zijn vrouw


15

Anneke, bij het bruggetje de Skilige Piip. Mensen moesten vroeger tol betalen als ze over het bruggetje wilden. Er doen verschillende spookverhalen de ronde, waarvan er één in de openingsalinea is vermeld. De Houtwiel was lange tijd een leeg en moeilijk toegankelijk moeras. Het land, op de overgang van zandgronden en zeeklei aan de waddenkust, was het domein van vissers, jagers en boeren. In de loop van de tijd zijn de meeste van deze moerasgebieden in Friesland ontgonnen, vooral voor de landbouw. Dat lot is De Houtwiel bespaard gebleven. Het 220 hectare grote natuurgebied is een zeldzaam restant van rietmoeras en blauwgrasland. Een parel in de 'natte as' van natuurgebieden, die van het Lauwersmeer naar het Grote Wielencomplex bij Leeuwarden loopt, en van daar via de Friese meren naar de kop van Overijssel en het IJsselmeer. Duivelsbeet Jacob vertelt over reukgras, over het verschil tussen riet en rietgras. Riet heeft duivelsbeet in het blad en op de grens van de bladschede en de bladschijf zit een tongetje in een krans van haartjes. Volgens Jacob is het net een snorretje, waarbij hij een verband legt met de snor van één van de deelnemers aan de excursie. We worden in 2 groepen verdeeld. De ene groep gaat met Jacob mee varen op de praam. De andere gaat wandelend het wiel om. Onze groep gaat onder leiding van vogelmeneer Durk Weijma wandelen via het Goddeloze pad het gebied in. De grauwe vliegenvanger zit op het erf. In het gebied zelf horen en zien we rietzangers inclusief zangvlucht, waarbij ze als een parachuutje naar beneden komen, rietgors, snor, blauwborst, roerdomp, bruine kiekendief, grasmus, tjiftjaf, fitis, kleine karekiet, tuinfluiter en krakeend. In het gebied zijn de afgelopen weken in totaal 18 roepende porseleinhoentjes geteld. Vorige week is er ééntje gevangen door medewerkers van Onderzoeksbureau Altenburg en Wijmenga en voorzien van een zendertje. Ik hoopte/meende er ook 1 te horen maar helaas we moesten het doen met de roep van de waterral. Ook niet een verkeerde soort overigens.


16

Privéconcert In de slootjes zien we onder andere kikkerbeet, krabbenscheer en fonteinkruid. Op de oever staat veenpluis en dagkoekoeksbloem. Halverwege de wandeling krijgen we ook nog de echte koekoeksbloem te zien. Uiteraard zijn er meer plantjes te zien maar die worden niet benoemd door de aanwezige plantenmeneer, waarschijnlijk omdat er een redelijk tempo wordt aangehouden want anders missen we de boot. We lopen met de kop in de wind wat het er niet warmer op maakt. Daardoor komen de vogelgeluiden wel beter binnen. Helaas is het niet erg druk wat zang betreft, wat te wijten is aan het weer. We krijgen een privéconcert van een zingende blauwborst te zien. Prachtig hoe hij zijn gevarieerde zang start met een aanloopje. Een "hoempende" roerdomp is goed te horen. De excursie is duidelijk ook een sociale aangelegenheid. Er wordt

druk bij gekletst. Ik vraag me af of het nou echt aan het weer ligt dat we niet zoveel vogels te zien krijgen of dat het aan de hard lachende dames Lien en Linda ligt. Een gezellige boel en daar is niks mis mee.


17

Gifbeker van Socrates Op de afgesproken plaats komt de andere groep aangevaren. Er wordt gewisseld. Op de banken in de praam liggen dekens waar gretig gebruik van wordt gemaakt door de kou kleumenden onder ons. Jacob zet af en toe de motor even stil zodat hij het één en ander kan vertellen. Hij vertelt over de giftige wortelstokken van de waterscheerling. Het gif van deze plant lijdt tot een langzame dood. Het is ook gebruikt in de “gifbeker van Socrates”. De plant bevat coniine, een nicotone-achtig alkaloïde waarvan 10 mg per kilo mens al dodelijk kan zijn. Onder een brug hangen, door de plaatselijke vogelwacht geplaatste, plankjes. Eén ervan wordt gebruikt door een boerenzwaluwpaartje. Bij de Sippen Fennen wordt de boot gedraaid en varen we hetzelfde stuk weer terug richting het Tolhuis. In de praam liggen mappen met informatie over het gebied en de aanwezige flora en fauna. Er staat ook een emmer met daarin verschillende plantensoorten, waar Jacob een verhaal bij vertelt, zoals over de verschillende stengelsoorten. Onder het varen wordt er een koekoek gezien maar de meeste mensen blijven lekker warm onder hun deken zitten en nemen niet de moeite om te kijken. Het laatste stuk naar het Waterscheerling


18

Tolhuis is een beetje uit de wind door de aanwezige moerasbosjes en bomen. Jacob vertelt ook hier weer het nodige over de levenscyclus van de libel, over paaiende snoeken en over de mooie inhammen waar veel waterlelies en waterplomp groeien. De Reidplûm Na het aanleggen bij het Tolhuis gaan we de naastgelegen schuur in waar Anneke klaar staat met het ontbijt. Een lange tafel vol lekkere broodjes, beleg, koffie en thee. Zelf staat Anneke eieren te bakken voor de aanwezigen. Prima voor elkaar allemaal!! Als een ieder zo goed als klaar is met eten, neemt Jacob nog even het woord en vertelt hij dat de schuur eigendom is van Staatsbosbeheer (SBB) maar dat hij die nog steeds mag gebruiken voor zijn

hobbymatige werkzaamheden. De schuur hangt vol met door hem zelf gemaakte foto’s van de flora en fauna in De Houtwiel, zoals van de zeldzame zilveren maan. De praam, De Reidplûm, heeft hij gekocht van SBB. Pieter Willem Louwsma neemt ook nog even het woord. Jacob en Anneke worden bedankt en krijgen een presentje. Ook de gidsen van vandaag krijgen een kadootje mee naar huis. Na het dankwoord en applaus wordt iedereen wel thuis gewenst en rijden we rond half tien weer richting Leeuwarden. Jacob heeft dan de volgende excursiegroep al weer onder zijn hoede. Aanrader Het weer zat wat tegen maar de gezelligheid was er niet minder om. Het is een fantastisch gebied. Jacob kan prachtig en enthousiast vertellen. Dat is niet voor iedereen weggelegd. Hij houdt het boeiend, betrekt het publiek erbij en vertelt met de nodige humor. Een aanrader voor een ieder die er eens op uit wil met een gezelschap. Adres: Schwarzenberglaan 7, Broeksterwâld. Telefoon: (0511) – 42 29 53. Tekst: Meino Zondervan


19

De schijnwerper op Anthoxanthum odoratum

Gewoon reukgras is een zo'n beetje middelhoog, overblijvend gras. Het bloeit vanaf het midden tot het einde van onze lenteperiode. Ongeveer in dezelfde tijd als de Grote vossenstaart. Enkele weken eerder als de rest van onze berm en weidegrassen. Het dankt zijn naam aan cumarine, dat bij verdroging van de plant een zoete geur verspreidt. Net als bijvoorbeeld Lievevrouwebedstro, Honingklavers en Veenreukgras. Het wordt ook wel Toffeegras genoemd. Anthoxantum= geelbloemig odoratum = geurend Het matgroene blad is 3-7 mm breed. Aan de voet van de bladschijf zitten vaak oortjes en een haarkrans. Het tongetje is 1 tot 2 mm lang, stomp, getand en vaak iets paarsrood. De onderste bladscheden zijn kort behaard. De bladeren hebben een bittere smaak. Het grasje oogt gedurende bloeiperiode vaak bronsgroen en de stengels hebben een onvertakte groeiwijze. De boeren geven het gras op een schaal van 1 naar 10 een 4. Voor de duidelijkheid; Engels raaigras krijgt een 10! Het behoort tot onze zogenaamde Aarpluimgrassen, wat inhoudt dat de aartjes gesteeld soms zeer kort gesteeld zijn. Dit is alleen zichtbaar met een loupe als je het pluimpje doorbuigt. Het behoort tevens tot onze eenbloemige grassen maar doet daar wel heel ingewikkeld over! Ik probeer het uit de doeken te doen. Het onderste kelkkafje is vliezig en goed te zien. Het bovenste kelkkafje omhult de rest van de bloem. Dat zijn er dan drie waarvan alleen de middelste vruchtbaar is. De twee onvruchtbare bestaan slechts uit een goudbruin, behaard lemma met ieder 5 nerven waarvan de middelste nerf overgaat in een naald. De een forser dan de ander. Een echte havernaald! De vruchtbare bloem heeft zelf ook nog een klein cirkelrond lemma. Echt, het is zeker de moeite waard als je er de tijd voor neemt om hier eens naar te kijken. Een klein wonder.


20

Voor de rest zit het ook anders in elkaar dan de meeste grassen. Dat is ook de eigenlijke reden van het schrijven van dit stukje. Toen ik namelijk naar dit bloeiende grasje keek, zag ik slechts twee uittredende stijlen uit een verder geheel gesloten aartje. Geen meeldraden dus! Ik heb hier twee foto's bijgevoegd van hetzelfde pluimaartje waarbij de ene foto drie dagen later is genomen dan de ander. Pas als de stijlen gaan verdrogen verschijnen de 2 helmdraden. Ieder ongeveer 3,5 mm lang. Ik heb het nergens kunnen vinden, maar ik denk dat dit is om zelfbevruchting te voorkomen. Mocht er iemand zijn die hier wat duidelijkheid over kan verschaffen dan hoor ik dat graag. Jan van der Meer

Geen zelfbestuiving hazelaar In mijn verhaal over de knoppenexcursie in het vorige Leeuwenboekje heb ik verteld dat bij de hazelaar de mannelijke en vrouwelijke bloemen aan eenzelfde boom zitten. Ik ging ervan uit dat de boom zo zichzelf kon bevruchten maar Jan van der Meer heeft mij erop gewezen dat dit niet kan. Zelfbestuiving is niet aan de orde want de mannelijke en vrouwelijke bloeiwijze zijn niet op dezelfde tijd rijp! Als je meer wilt weten over de hazelaar kijk dan even op de site http://www.bomenoverleven.nl/hazelaar.html. Ook als je nieuwsgierig bent naar de connectie tussen de hazelaar, de hazelnootboorder en de hazelworm kun je deze link bezoeken. Je kunt op deze site allerlei leuke wetenswaardigheden vinden over de meest in Nederland voorkomende bomen. Linda Veeman

Dagroofvogels in Friesland Voor de liefhebbers was er op 4 juni een cursusavond in de welbekende Kurioskerk om meer te leren over dagroofvogels. Onder leiding van Johan Krol, bioloog op Ameland, kregen de deelnemers het verzoek om opgezette vogels van de juiste naam te voorzien. Dat bleek nog niet mee te vallen. Voor ons deelnemers waren het bijna allemaal buizerds, maar na enige uitleg konden we er toch iets meer over zeggen. Het waren bijna 20 verschillende roofvogels,


21

opgezet en veelal geleend van het Fries Natuurmuseum, die aan het eind van de avond de juiste naam hadden gekregen. Verder werd er ingegaan op het seizoen waarin ze in Friesland verblijven, wat de prooien zijn en hoe je ze in het veld vlot kunt herkennen aan de veldkenmerken. Het was een leerzame avond. De deelnemers waren verbaasd dat er rondom Leeuwarden zo onverwacht veel soorten dagroofvogels voorkomen. De aansluitende excursie ging op 8 juni naar Ameland, waar we met Johan Krol een aantal roofvogelne sten hebben bezocht om de kuikens te ringen. Het eerste nest werd bewoond door een familie uit de kluiten gewassen buizerds, waarvan de ouders luid miauwend lieten horen hoe ze over het bezoek dachten. Johan klom met klimijzers de boom in en liet even later 2 kuikens naar beneden zakken zodat ze konden worden bekeken. Het nest was bezaaid met prooiresten van vooral konijnen. De dieren konden het niet met klimijzers op, zoveel aanvoer was er. Johan heeft veel van deze door maden aangevreten resten uit het nest gewerkt. Helaas voor een postduivenhouder werd er ook het restant van een in 2013 geringde jonge postduif gevonden en tevens een eend. De fietstocht ging verder naar het haviksnest, waar wederom twee dieren werden geringd. De ouderdieren waren niet aanwezig, maar we meenden wel een rondvliegende glimp van hen op te vangen. Er was nog een derde ei geweest, maar doordat dit ei de oude eischaal van een van de andere Johan geeft uitleg kuikens ‘op de kop’ had gekregen, was het jong niet bij machte geweest om uit het ei te kruipen. Een zeldzaam geval, het zal je maar net gebeuren als haviksjong.


22

Er was tijd over om nog 2 buizerdnesten te bezoeken, waar in totaal 3 kuikens werden geringd. Bij een nest was er zojuist opnieuw ‘gestoffeerd’. Er lagen verse eikenblaadjes in, die nogal groen afstaken. Omdat het voor de tijd van het jaar ijzig koud was, besloten we in de buurt van het vliegveld aan te steken bij een strandtent om even op te warmen. Als laatste verrassing wist Johan nog de locatie van een in het riet verborgen nest van een bruine kiekendief. De drie kuikens konden door de deelnemers uitgebreid worden bewonderd en

Twee havikskuikens

daarna werden ze voorzichtig weer teruggezet. Hier waren vijf eieren gelegd, waarvan drie tot dusver succesvol. We eindigden de geslaagde dag met een stevige fietstocht naar de boot, zodat we om half vijf weer naar de vaste wal konden vertrekken. Bruine kiekendief

Cor de Vries

De derde zaterdag van de maand Het is 15 juni om een uur of acht. De afgelopen week was het een heen en weer gevlieg van pappie en mammie Merel. Langs het keukenraam vlogen ze af en aan. Het eten voor de kleine mereltjes was niet aan te slepen. Tot nu toe had ik de jonge merels niet gezien of gehoord en dus geen flauw idee hoeveel er in dat nestje zouden zitten. Maar de laatste paar dagen hoorde ik in de keuken een luid gepiep. Ik heb een tijd staan kijken en toen een van de ouders weer met voer kwam, staken er 4 grote snavels boven het nest uit. Wat waren die mereltjes al groot! Ze hadden ook al vrij veel veren. Ik begreep niet dat ze al die tijd daar nog in dat nest hadden gepast. Nou dat klopte. Even later begon een van de vogels z'n vleugeltjes uit te slaan en stond binnen de kortste keren op de rand van het nest. Het vogeltje viel weer terug, maar al gauw herhaalde hij/zij dit kunstje tot hij/zij per ongeluk uit het nest viel en op een takje bleef hangen, vervolgens weer z'n vleugeltjes


23

uitsloeg en met een grote bocht de kamperfoelie, waarin het nest in zat, uitvloog, nèt niet hoog genoeg vloog om op het schuurtje te landen en toen op de grond terecht kwam. Daar zat het beestje een tijdje verdwaasd te kijken. Nu was het de beurt aan de broertjes/zusjes om dat ook te proberen. Ze hadden al wat meer ruimte gekregen, maar het leek ze toch wel spannend. Om beurten oefenden ze met het fladderen en gingen toch weer terug. Zelfs was er eentje die al buiten het nest op een paar takken zat, maar het kennelijk toch nog wat te eng vond. Hij draaide zich om en ging weer terug het nest in om uit te rusten. En ik stond al die tijd voor het raam te kijken en af en toe te roepen: "Je kunt het, toe maar!" Na zo'n anderhalf uur waren al de merels uitgevlogen. Wat een belevenis! Al gauw waren de beestjes niet meer te zien. Wat ik wel lastig vind (toespreken of wegjagen helpt niet) is dat merels zo vaak op de grond zitten. Ze zijn daardoor een ideale prooi voor katten. Ik hoopte dat ze het alle vier zouden overleven, want we hebben geen kat meer (ze is van de winter met de noorderzon vertrokken) en er is dus minder gevaar. Die hele dag heb ik zo'n soort 'lege nest gevoel' ( ik denk tenminste dat 'men' dat ermee bedoelt) gehad. Wat schetst die avond m'n verbazing? Ik zie een grote kater op straat rondlopen. 'k Heb hem helemaal tot voor aan de straat weggejaagd, maar tegelijkertijd met het besef dat dit voor korte duur zou zijn. Gisteravond, het was inmiddels 19 juni, vertelde mijn buurvrouw me dat ze twee jonge merels dood in haar tuin had gevonden. Vanmorgen heb ik in ieder geval een jonge merel gezien. Of er nu nog maar één van 'mijn' nest over is? Ik weet het niet. Er zijn vast meer mereltjes in de buurt geboren. Maar het blijft jammer. Zo mooi, zo alles erop en eraan en dan weg. Natuurlijk ik weet het 'zo is het leven', maar echt blij word ik daar niet van. Ik kijk dus nu maar blij naar alle vogeltjes, die af en aan komen drinken en voer zoeken. Corrie Kruiswijk


24

Een gesprek met Pieter Willem Louwsma Op de ledendag van 1 juni heb ik met Pieter Willem Louwsma en Cor de Vries een afspraak gemaakt om over hen in het Leeuwenboekje te schrijven. Ze waren dit keer bij de organisatie van de ledendag betrokken en de nieuwe leden mogen best weten wie die twee zijn. Op een van de weinige mooie avonden in juni zitten Pieter Willem en ik buiten voor dit gesprek. Pieter Willem zocht naast zijn werk als financieel beleidsmedewerker bij de Provincie Fryslân een bezigheid waarbij hij veel buiten kon zijn. Hij heeft verschillende natuurorganisaties bekeken en is bijna twee jaar geleden lid van het IVN geworden. Het IVN trok hem vooral aan omdat het in Leeuwarden en de directe omgeving ervan z'n activiteiten heeft. Kleinschalig, zoals het aanleggen van een bloemenweide, de zaterdagochtenden voor vogelliefhebbers, de activiteiten voor de jeugd en de excursies van de plantenwerkgroep. En dan niet te vergeten de vogelcursussen en andere activiteiten die georganiseerd worden. Nadat voor de tweede keer een oproep werd gedaan voor een bestuurslid heeft hij zich opgegeven als algemeen lid in het bestuur. Hij heeft niet eerder in een bestuur gezeten. Hij heeft zichzelf voorgesteld in het Winter Leeuwenboekje 2011 (te vinden op www.ivnleeuwarden.nl), toen hij net secretaris van het IVN was geworden. De komende periode wil hij zich meer verdiepen in het reilen en zeilen van 'ons' IVN en meer contacten op doen. Hij vindt het ook fijn om een bijdrage te leveren aan het bestuur, die een extra kracht er best bij kan gebruiken. Pieter Willem is in Bolsward geboren en getogen. Vanaf de middelbare school ging hij naar Leeuwarden. Daarna volgde hij de HEAO en vanaf ongeveer 2006 woont hij in Leeuwarden. Hobby’s: Samen met een vriend huurt hij een stuk grond bij de volkstuinen in Snakkerburen. De grond bestaat uit zware Friese klei en ze zijn nu aan het experimenteren met een 'Jelle's Moestuin'. Dit is een speciale manier van


25

tuinieren, die kwekers ook vaak toepassen. Ze verbouwen de plantjes in bakken waarin ca 30 cm speciale grond (bestaat o.a. uit een mengsel van compost en turfmolm) zit. Het voordeel van deze manier van tuinieren is dat ze minder hoeven te spitten en minder water hoeven te geven omdat de speciale samenstelling van de grond meer vocht vast houdt. Op de volkstuinen lopen jong en oud rond en ze krijgen daardoor allerlei goede raad. Wil je meer weten over 'Jelle's Makkelijke Moestuin', dan kun je op de onderstaande site meer informatie vinden. http://www.makkelijkemoestuin.nl/moestuin-aanleggen Verder tennist Pieter Willem graag. Destijds heeft hij tennislessen met een aantal mensen gehad. Ze waren toevallig ongeveer van dezelfde leeftijd en met een aantal van hen speelt hij nu nog steeds. In het voorjaar hebben ze zeven zaterdagen achtereen competitie. Heerlijk, maar, zegt Pieter Willem: "Jammer dat het vaak samenvalt met excursies van de vogelcursussen en de zaterdagochtenden van de vogelaars. Maar wie weet." Corrie Kruiswijk

De Snip Enkele wetenswaardigheden over de naam Watersnip: Orde: Charadriiformes - Steltloperachtigen Familienaam: Scolopacidae Strandlopers en Snippen Latijn: Gallinago gallinago Fries: Waarlamke Nederlands: Watersnip Duits: Bekassine Engels: Common snipe Frans: Bécassine des marais De naam Snip behoort tot een grote familie van met sn- beginnende woorden, die het begrip 'snijden, scherp zijn' vertolken, zoals sneb, snavel, snib(big), Snoek (spitse bek). De betekenis van dit Germaanse woord is: een lang, smal of spits uitstekend deel. De naam Snip heeft hij dus te danken aan de lange snavel. In het Fries is een Snip ook een kannetje met een lange tuit. b.v. kofjesnip en oaljesnip. Waarom zegt men nu snipverkouden? De uitdrukking: zo verkouden als een Poelsnip is in 1861 voor het eerst opgetekend. In


26

1909 vinden we: zo verkouwen als een Snip en in 1917 voor het eerst snipverkouden. Hiervoor geeft men de volgende verklaringen: het woord snipverkouden is ontstaan, omdat de vogel Snip bij het voedsel zoeken vaak een druppel aan zijn snavel heeft hangen of het is een verwijzing naar de met modder besmeurde snavel van de watersnip of poelsnip tijdens het foerageren. De Watersnip is gebonden aan vochtige milieus, vandaar ook deze naam. Men noemt de Watersnip ook wel Hemelgeitje. Om een vrouwtje te versieren moet een Watersnipman erg zijn best doen. Daarvoor vliegt hij meer dan honderd meter de lucht in, waarna hij zich weer omlaag laat vallen. Aan weerszijden van de staart bevindt zich een veer, die onder het dalen zo wordt uitgezet, dat hij los van de andere stuurpennen komt te staan. Door de snelheid raken zij in een vibrerende beweging. Dat maakt een blatend geluid, zoals van een geit. Dit baltsritueel wordt vele keren herhaald. De dames op de grond vinden dit erg aantrekkelijk. In het Fries is dit Waarlamke geworden. As de Waerlamkes sa yn 'e loft bletterje wurdt der Noardewyn forwachte. Toch heeft 'waar' hier niks met het weer te maken. Dit 'weer' betekent een gesneden ram en een Weerlam is dus een jonge gesneden Ram. Het blaten van de Watersnip deed de naamgever denken aan het blaten van dit jonge gecastreerde Lam In het Fries zegt men ook wel Bletterlamke en zo noemt men ook een babbelzuchtig meisje. Bletterje betekent blaten. In het Stellingwerfs noemde men de Watersnip ook wel Skoonmaekertien. Dus stuurde ik een mailtje naar Johan Veenstra en kreeg meteen ook antwoord:

De waetersnippe het meerdere naemen in et Stellingwarfs. Hier kommen ze: weerlaompien, weerlammegien, weerlaomtien, schoemaeker, geitemelker, hemelgeite en... waetersnippe. Et is dus gien schoonmaeker mar een schoemaeker!

Maar Skoonmaekertien klopt wel, deze naam vond ik in Aves Frisicae van Tjeerd GS. de Vries uit 1928, maar de taal verandert natuurlijk en tegenwoordig is het Schoemaeker. Deze naam heeft de Watersnip te danken aan de lange snavel die lijkt op de els die schoenmakers gebruiken. Enkele Friese zegswijzen: Hy is sa dronken as in snip. Vanwege het zigzaggend vliegen van sommige snippen. En: Hy is sa dôf as in snip. Ze vliegen soms pas op als je al vlakbij bent, net of ze je niet hebben horen aankomen. De Snip komt ook voor in een tongbrekkerssechje: Der siet in snip Op 't Snitser skip, Dy snie mei de bek it spek fan 't spit Der wie gjin snip, dy dat oars die, Dy 't mei de bek it spek fan 't spit ôfsnie


27

In het kort nog even iets over de andere drie in Nederland voorkomende Snippen. Houtsnip - doorgaans in het bos verblijvende soort van Snip. In het Fries ook wel Wâldsnip Na alle verontwaardiging over het bereiden van een houtsnip - een beschermde vogelsoort - in het televisieprogramma De Wereld Draait Door, door kok Robert Kranenborg, hier het officiële Friese recept van houtsnip: een witte boterham met kaas en roggebrood. De naam hiervoor komt van jagers die deze combinatie meenamen als ze gingen jagen. De kleuren van deze vogel zijn wit, geel en bruin, net als van het brood met kaas en roggebrood, die ze daarom hiernaar noemden. Een Houtsnip met bruine boterhammen smaakt natuurlijk ook prima. De twee bruine boterhammen van Jopie Huisman. (Halve houtsnip, pentekening 13x18, 1974)

Op een houtsnip Een houtsnip sprak: 'Ik kan nog snappen Dat alle obers ginnegappen Als ik mijn synoniem bestel, Maar onwellevend is het wel Om luidkeels tot de kok te kwelen: Een halve houtsnip voor een hele!' Kees Stip Poelsnip - Dûbele Snip. Deze is wat dikker en zwaarder dan de Watersnip, vandaar in het Fries Dûbele Snip.Bokje - Heale Snip. Slaat op het feit dat de vogel klein is. Ook Haersnip. Haer is zompig land en hier verblijft het bokje graag. Bronnen: Verklarend en Etymologisch Woordenboek van de Nederlandse Vogelnamen door Klaas J. Eigenhuis Uitgegeven door Stichting Dutch Birding Association. 2004 Vogels in Friesland Deel II. Stichting Avifauna van Friesland/Fryske Akademy, Leeuwarden. Uitgeverij De Tille 1976 Aves Frisicae van Tjeerd Gs. de Vries 1928


28

Cryptische omschrijvingen van vogelnamen + oplossingen lentenr. Oplossingen: 1. Een ruime jas voor een driepoot en honderd jaar; Grote Mantelmeeuw. 2. Met mij zit het wel goed; Snor. 3. Ik speel de baas over de kippen, maar moet een edelmetaal voor mij dulden; Goudhaan. 4. Het metaal komt voor de vleugel; Koperwiek. 5. Gedurende drie maanden per jaar ben ik de baas; Winterkoning. 6. Een paardrijder achter een kleine wateroppervlakte; Poelruiter. 7. Het mensdom houdt onze soort voor dom en als je mijn naam zou moeten geloven, ben ik bovendien niet aardig; Rotgans. 8. Een oude lengtemaat na 25%. Deze vogel is tevens onderdaan van een andere vogelsoort; Kwartel. 9. De laatste letter van een onaangenaam persoon of weekdier is vervangen door de voorgaande letter van het alfabet; Kwak. 10. Een platvis voor ook in het Fries en een hemellichaam; Scholekster. Met dank aan Durk Weijma die de cryptogrammen heeft aangeleverd! Onder de goede inzenders werd Anneke Zeinstra geloot als winnares en ontving een prijsje!


29

Anneke Zeinstra stuurde het volgende gedicht in:

EEN DODE SPREEUW Een dode spreeuw. Ze hebben geen fatsoen Ik weet wel dat geen mens die spreeuw zal missen Maar hoe kon ik mij ooit toch zó vergissen Te denken dat mijn katten dat niet doen Een dode spreeuw. Ja stil, ik weet het wel ’t Is hun natuur, zo moet je dat bekijken Maar ‘k heb het niet op kleine vogellijken En ’t helpt geen zier dat ik ze dat vertel Een dode spreeuw. Jawel, ik ken dat boek Het is omtrent de kat zo vaak geschreven Een muis, een mus – het is hun aard, hun leven Het kan ze ook niks schelen of ik vloek Een dode spreeuw. Wat veertjes en een kop Mijn speelse Lotus, Jacob zo zachtmoedig Met blik genoeg en brokjes overvloedig En ’s avonds ging dat heel schijnheilig op Een dode spreeuw. O.K.! ‘k Zal niks meer zeggen Maar moesten ze hem voor mijn bed neerleggen?

Uit: het bundeltje “ Vroege vogels” van Letty Kosterman


30

De redactie nodigt u uit om ook eens wat te schrijven, over iets natúúrlijks. Inzendingen voor 1 oktober 2013 bij de redactie: Linda Veeman, Van Gheelstins 12, 8925 GB Leeuwarden e-mailadres: [email protected] en Ben Engelen, Gounodstraat 10, 8915 CK Leeuwarden e-mailadres: [email protected]


31


32

IVN afdeling Leeuwarden Ledenadministratie De Kei BK Leeuwarden LEEUWENBOEKJE ZOMER 2013 IVN LEEUWARDEN E.O

Recommend Documents