IVN afdeling Leeuwarden Ledenadministratie De Kei BK Leeuwarden LEEUWENBOEKJE

IVN afdeling Leeuwarden Ledenadministratie De Kei 262 8918 BK Leeuwarden

LEEUWENBOEKJE

ZOMER 2011 IVN LEEUWARDEN E.O.

Wat is het IVN? De Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie is een landelijke vereniging met plaatselijke afdelingen. IVN Leeuwarden en omgeving is zo’n afdeling met als werkgebied Leeuwarden en wijde omgeving. Wat is de doelstelling? Het IVN wil door haar activiteiten de mensen laten zien wat er (nog) is aan natuur. In de hoop dat bewustmaking zal bijdragen tot bescherming van onze nog aanwezige natuur. Wat doet het IVN? Het IVN organiseert excursies, thema-avonden en cursussen. Zij beschrijft wandel- en fietsroutes en stimuleert werkgroepen. De afdeling Leeuwarden heeft inmiddels een aantal werkgroepen. Het Leeuwenboekje is ons afdelingsblad dat met de komst van elk nieuw seizoen verschijnt. Het wil informeren, stimuleren en activeren. Daarnaast is er onze website (www.ivnleeuwarden.nl). Hoe werkt het IVN? Alle activiteiten van IVN -Leeuwarden, zowel van leden als van het bestuur zijn vrijwilligers activiteiten. Alle leden zijn actieve leden. Wat kost het? Er zijn verschillende IVN-lidmaatschappen. Een landelijk lidmaatschap kost € 20,- per jaar. Regionale leden (donateurs) betalen € 15,-. Contributie is te betalen door middel van een machtiging (u krijgt dan € 2,50 korting) of door overmaking op rekening 60.55.99.440 ten name van IVN afdeling Leeuwarden. Hoe kun je lid worden? Door het formulier te downloaden van www.ivnleeuwarden.nl of telefonisch (058-8442548) aan te vragen en ingevuld te sturen naar Renée Ras, De Kei 262, 8918 BK Leeuwarden. Dit is ook het adres voor adreswijzigingen. Liefs per mail [email protected] Telefoonnummer 06 22 12 49 30

Sluitingsdatum kopij volgende Leeuwenboekje:

15 september een blad ván iedereen vóór iedereen, dus stuur kopij !

Alles wat leeft en bloeit ….

Als ik dit inleidend woord voor de zomereditie van het Leeuwenboekje schrijf, hebben we in Friesland al een kleine voorzomer gehad. Wat hebben we dit voorjaar prachtig weer en wat is en was de natuur, zij het wat aan de vroege kant, ongekend mooi. Alles wat leeft en bloeit is er gewoon in al zijn heerlijkheid en pracht! Het is en blijft gewoon iedere dag weer genieten van alle zanggeluiden van de vogels in de natuur en die uitbundige kleurenpracht van de planten. Dit nodigt meer dan uit om de natuur in te gaan, te lopen, te fietsen, of lekker te werken in de tuin, of op het balkon, of gewoon niets doen. Juist dat leven en bloeien daagt je steeds weer uit om iets met die natuur te doen, de handen uit de mouwen te steken door mensen te enthousiastmeren over en voor die natuur en er zorgvuldig mee om te gaan. Als IVN’ers hoeven wij elkaar er niet van te overtuigen dat alles wat leeft en bloeit ons raakt en dat we daar, waar het enigszins kan, mede verantwoordelijkheid voor willen zijn en anderen er bewust van maken dat alles wat leeft en bloeit ons allen raakt. Het is onze gezamenlijke verantwoordelijkheid om datgene wat leeft en bloeit op een goede wijze te beheren en te bewaren. Iedereen zal hier op zijn of haar eigen wijze en met zijn eigen mogelijkheden aan meewerken. Klaas van der Heide

Leeuwenboekje zomer 2011

3

IVN Afdeling Leeuwarden e.o. Werkgroepen - Contactpersonen: Excursies: Klaske Stegenga Leeuwenboekje: Yde Zijlstra Renée Ras Vogelwerkgroep: Durk Weijma Plantenwerkgroep Daan van Zomeren Werkgroep jeugd: Christine Rook Werkgroep educatie: Violet von Kruchten

(058) 266 13 87

[email protected]

06 22 74 05 97 (058) 844 25 48

[email protected] [email protected]

(0514) 57 13 18

[email protected]

(058) 213 75 92

[email protected]

(058) 267 08 91

[email protected]

(058) 288 65 67

[email protected]

Afdelingsbestuur: Voorzitter: Klaas van der Heide (058) 257 46 26 Vice- voorzitter: Rinze de Vries (058) 213 83 51 Penningmeester: Maud von Ende 06 55 95 32 26 Secretaris: Leonieke Hoste (058) 212 85 97 De Nije Oanliz 33 9084 AN Goutum Contactpersoon werkgroepen: Jean-Pierre Brehen 06 42 62 71 72

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

[email protected]

Mocht u lid van IVN- Leeuwarden willen worden. Neem dan contact op met onze ledenadministratie: Renée Ras 06 22 12 49 30 [email protected]


4

Samen met Harry Waltje (bioloog) op plantenexcursie in Leeuwarden. We hadden die middag enorm veel mazzel dat Harry Waltje uit Drachten die middag met ons mee wilde gaan. Hij is docent biologie en hij heeft o.a. de Floron cursus planten in 2009 gegeven. Je zult het nauwelijks geloven, maar op die zaterdagmiddag 23 april hebben we in ruim twee uur ongeveer 120 verschillende planten in de stad gevonden. Gewoon tijdens een wandeling, goed kijken en dan natuurlijk niet in je eentje, want ik zou dan bijvoorbeeld nooit aan zo veel verschillende soorten komen, omdat ik niet alle namen weet. Dan zijn er ook planten die nog geen bloemen hebben, wat het lastig maakt. En dan zijn er nog waarvan ik geen flauw idee heb wat dat wel kan zijn. Dat neemt niet weg dat je ‘al doende’ wat bijleert en het is gezellig om met elkaar op stap te zijn. Nu zul je je afvragen: Waar vinden jullie al die planten? Dit keer zijn we in het gebied geweest tussen de Emmakade en de Zuidvliet. Jan en Margriet hadden een ‘kilometerhok’ uitgezet, waarbinnen we zouden gaan kijken en zij zouden dat noteren. Binnenkort gaat hij nog een avond met ons mee. Het is bijzonder om dankzij Harry op nog weer meer kenmerken van planten te worden gewezen. Zo stond ik verbaasd te kijken naar de volgens mij ‘gewone huis tuin en keuken klimop’. Bovenin de klimop zag ik bloemen en totaal andere bladeren. Het waren dus volgens mij twee verschillende soorten ‘klimop’. Ik liet dit aan Harry zien en hij vertelde mij dat het dezelfde plant was. Ik kon m’n ogen niet geloven. De bladeren met meerdere uitstulpingen en de hartvormige bladeren vlakbij het bloeiende gedeelte was dus één en dezelfde klimopplant. Ik hoop dat het op de foto duidelijk genoeg te zien is. Corrie Kruiswijk


5

Met de mus naar de Tweede kamer (bron: Leeuwarder Courant 27 april 2011) Tot aan de Tweede Kamer aan toe heeft de huismus aandacht nodig. Het gaat helemaal niet goed met de huismus en zeker niet in de stad. Bert Houkes, een mussenbeschermer uit Millingen aan de Rijn, vindt dat het anders moet. Hij heeft een actie opgezet om 40.000 handtekeningen te verzamelen. Als dat lukt, wil hij met dit burgerinitiatief aankloppen bij de Tweede Kamer met de bedoeling dat wettelijk geregeld wordt dat stadsvogels de ruimte krijgen. Heel lang geleden was de aanwezigheid van de huismus vanzelfsprekend maar eind van de vorige eeuw bleek dat het helemaal niet zo goed ging en belandde de vogel op de Rode Lijst van bedreigde vogels. Er kwam meer aandacht voor de huismus, vooral dankzij acties van de Vogelbescherming Nederland. Intussen is gebleken dat de achteruitgang geen landelijke trend is. Op het platteland is de stand stabiel maar in stedelijke gebieden is de situatie zorgelijk. Dat heeft alles te maken met de stedelijke inrichting. Heggen en gras verdwijnen om plaats te maken voor schuttingen en bestrating. De trend om tuinen te bestraten met grote tegels is dodelijk voor de stadsmus. Er is geen voedsel te vinden in deze zogenaamde ‘dode tuinen’ en broedgelegenheid is er ook amper meer. In mijn stadstuintje met gras en struiken staat altijd een vogeldrinkbak en ik voer ‘s winters de vogels met zaad en pinda’s. Deze winter telde ik op een dag 35 huismussen en dit voorjaar nestelen voor het eerst 3 paartjes onder de dakpannen van ons nieuwbouwhuis! De eerste jonge mussen heb ik al in het krentenboompje gezien en ze werden goed gevoerd door de ouders. Nu het voorjaar is, voer ik alleen pinda’s en iedere dag een stuk brood in een speciale houder. De jonge mussen groeien voorspoedig! De Tweede Kamer moet ervoor zorgen dat in nieuwbouw standaardvoorzieningen voor vogels worden geëist en dat er zorgvuldig naar groenvoorziening wordt gekeken. Toch kunnen burgers zelf ook het nodige doen door de tuin groen en levendig te maken. Van de 40.000 benodigde handtekeningen heeft Houkes 5000 binnen en er moeten dus nog 35.000 bij. Wie mee wil doen kan terecht op www.ruimtevoorvogels.nl. En wie wil weten hoe de tuin vogel- en diervriendelijk kan worden kan terecht op www.tuinreservaten.nl. Corry van der Meer


6

De Jan Durkspolder in de vroege ochtend. Zondagochtend 15 mei ging de wekker om 4.00 uur want 5.00 uur werden Jaap (mijn man) en ik verwacht bij de Vroege Vogelexcursie in de Jan Durkspolder. Het was nog donker toen we uit Leeuwarden vertrokken maar in het oosten werd het al licht aan de horizon. Ik was onder de indruk van de prachtige lucht met banen licht en oranjerood tussen het donkerblauw. Na ongeveer 20 minuten arriveerden we bij de parkeerplaats vlakbij de vogelkijkhut. Net uit de auto zagen we twee lepelaars overvliegen! Ook hoorden we al verschillende vogelgeluiden van o.a vinken, een winterkoninkje, rietzangers, kokmeeuwen en de koekoek . De koekoek liet behalve zijn naam ook het zo kenmerkende ‘gelach’ horen. Waarom maakt het mannetje dit geluid? Heeft het met de baltstijd te maken? De koekoek broedt niet zelf haar eieren uit maar legt haar eieren in het nest van andere vogels en dan bij voorkeur in nesten van heggenmussen, rietzangers, karekieten en kwikstaarten. Ik heb in het boek ‘De reis van de Beagle’ van Charles Darwin een verklaring van dit gedrag gelezen. Het koekoekswijfje legt volgens de meeste waarnemers vier tot zes eieren en telkens als ze een of twee eieren heeft gelegd moet ze opnieuw met het mannetje paren. Omdat dit met tussenpozen plaatsvindt is het onmogelijk voor de koekoek om op haar eigen eieren te zitten. De koekoek verblijft korter op de broedplaats dan andere vogels en heeft daarom niet genoeg tijd voor meerdere broedsels. Het is dus begrijpelijk dat de koekoek haar eieren aan pleegouders moet toevertrouwen. Overigens komt dit gedrag meer voor bij zoogdieren, kleine insecten en bij planten en schimmels. Genoeg over de koekoek want het wordt hoog tijd meer te vertellen over de wandeling door de polder met onze gidsen Jan de Boer en Wijnand Jager! Eerst werd de groep in tweeën gesplitst, wij gingen met Jan mee. Wat een vogelrijkdom in dit prachtige gebied. We hoorden meer dan we zagen want de bomen en struiken zitten dicht in het blad. Wat hebben we gehoord: rietzangers, grasmussen, snorren, sprinkhaanzangers (metalig naaimachinegeluid), tuinfluiters (snelle merel), graspiepers, rietgorzen (een, twee, weg ermee), blauwborstjes, karekieten, een grote bonte specht, Canadese ganzen, grauwe ganzen en een waterhoentje hoewel deze vogel meestal niet in het gebied voorkomt. Een paar keer liet de rietzanger zich al zingend bovenaan een rietstengel bewonderen. Ook in de lucht viel veel te zien o.a. boerenzwaluwen, een kluut, een ooievaar, aalscholvers, visdiefjes, een grutto en brandganzen. In het slootje naast het pad zwommen krakeenden en lieten zich goed bekijken voor ze wegvlogen. Jan wees ons op de verscheidenheid in planten en bloemen zoals de dagkoekoeksbloem, kale jonker, smeerwortel, koekoeksbloem en


7

moeraslathyrus. Ook bijzonder mooi zijn de rankende helmbloemen met hun kleine witte bloempjes. We zagen een paar grote rupsen en volgens Jan worden de mooiste rupsen nachtvlinders. De rietvink rups is plusminus zes cm (!), de rietvink is een nachtvlinder die je soms overdag rustend aan kunt treffen. De grote beer rups is ook ongeveer zes cm lang, zijn lichaam is bruinachtig zwart en bekleed met dichte haarborstels. De grote beervlinder is een dagactieve nachtvlinder. De tocht eindigde voor beide groepen in de vogelkijkhut waar het rustig was in en rondom het water. Een enkele wintertaling, wat kieviten, bergeenden, een kluut, in de verte een paar lepelaars en een wilde eend met zeven kleintjes. Ik kan nog veel meer vertellen over deze prachtige excursie maar het is veel beter om zelf het wandelpad te volgen. Helaas zonder deskundige uitleg van de gidsen Wieger en Jan, daarvoor moet je wachten tot de volgende Vroege Vogelexcursie. Corry van der Meer


8

Activiteiten IVN in 2011 (zie ook www.ivnleeuwarden.nl) Vogelwerkgroep - Excursies Vroege Vogelexcursie / Struintocht (i.s.m. de Werkgroep Excursies) Deelname is gratis. 15 mei 2011: Zangvogels Locatie: Jan Durkspolder. Start: 05.00 uur 5 juni 2011: Struintocht met kano’s Locatie: De Alde Feanen bij Earnewâld. Start: 05.00 uur Inlichtingen en aanmelding bij: Durk Weijma tel: (0514) 57 13 18 E-mail: [email protected] Themacursus "Spotten en ringen van dagroofvogels" 24 en 28 mei 2011 Beamerlezing dagroofvogels op avond. Praktijk spotten en ringen van dagroofvogels op Ameland (op zaterdag, gehele dag) Docent: Johan Krol. Organisatie: Anne Bosma en Corry van der Meer. Maximaal aantal deelnemers 20. Kosten: IVN-leden € 15,-. Niet leden: € 17,Inlichtingen en aanmelding bij: Corry van der Meer tel: (058) 213 80 24 E-mail: [email protected] Themacursus "Steltlopers” eind augustus – begin september 2011 (data nog vast te stellen) Deze cursus bestaat uit een cursusavond in Leeuwarden en een excursie op zaterdagmorgen naar de Friese Waddenkust. Docent: Sieds Boersma. Organisatie: Tonny Biesterbosch en Anneke Zeinstra Maximum aantal deelnemers: 20 Kosten: IVN-leden: € 15. Niet leden: € 17. Inlichtingen en opgave bij: Tonny Biesterbosch tel: (058) 255 18 76 E-mail: [email protected] Vervolgvogelcursus november 2011 - mei 2012 Deze cursus is bedoeld voor mensen met enige kennis/ervaring op vogelgebied. Tijdens 4 beamerlezingen en 4 excursies komen aan de orde: wad-, trek-, roof-, bos- en weidevogels en de kerkuil.Max. aantal deelnemers: 25. Kosten: IVN - leden: € 70,- . Niet leden: € 80,Inlichtingen en aanmelding bij: Douwe de Boer tel: (058) 288 67 53 E-mail: [email protected]


9

"Vogelochtenden" Elke eerste zaterdag van de maand (uitgezonderd juli, augustus en september) is er een z.g. "Vogelochtend", een "vrijblijvende" vogelexcursie, waarvoor men zich niet hoeft op te geven en waaraan geen kosten verbonden zijn. (mensen die meerijden in een auto betalen € 3 p.p. aan de chauffeur). Iedereen met belangstelling voor vogels is welkom. Verzamelen op het parkeerterrein achter het Q8 benzinestation aan de Tesselschadestraat te Leeuwarden (circa 200 vanaf rotonde Heliconweg-Tesselschadestraat). De starttijd is meestal 09.00 uur maar wijkt soms af met het oog op de te bezoeken locatie. De mensen die op onze verzendlijst staan ontvangen een paar dagen vóór elke Vogelochtend een mail met bijzonderheden. (o.a. de vertrektijd). Het is dan ook verstandig om je aan te melden voor de verzendlijst of anders vooraf even contact op te nemen met Anne Bosma. Organisatie: Anne Bosma en Wieger Koeze. Inlichtingen en aanmelding voor verzendlijst: Anne Bosma tel: (058) 266 01 09 E-mail: [email protected] Informatie Vogelwerkgroep: Durk Weijma tel: (0514) 57 13 18 E-mail: [email protected]

Foto’s zijn gemaakt door Ingrid Kok tijdens de excursie van 19 maart Wintergasten, wad- en trekvogels langs de Friese Waddenkust.


10

Werkgroep planten - Excursies Stadsplantenexcursie Leeuwarder binnenstad op zondag 11 september Wist je dat je in stedelijk gebied vaak de mooiste wilde planten kunt tegenkomen? En wil je eens iets anders doen op je zondagmorgen? Ga dan eens met ons mee op pad door de Leeuwarder binnenstad. We lopen o.a. langs grachten en kademuren waar je op z’n minst vijf soorten varens kunt zien! Én daarnaast het muurleeuwenbekje, wilde marjolein en nog veel meer …. Door: Margriet Kampman en Jan van der Meer Locatie: Start voorzijde station Leeuwarden Tijd: 10.00 uur Opgave: Niet nodig. Info: [email protected] Bomenwandeling op zondag 9 oktober Een mooie gelegenheid om de stadsparken te bekijken met veel bomen in herfsttooi. De gehele wandeling (7,5 km) is voor een middag te lang, zodat we alleen door de Prinsentuin en vervolgens via stukje binnenstad nog het Rengerspark en de Oude begraafplaats bezoeken. Zie “Daan's Bomenwandeling” op de site: www.ivnleeuwarden.nl, waar 2 kaartjes van de wandeling geprint kunnen worden. Opgave: Niet nodig. Door: Locatie: Tijd:

Daan van Zomeren. Start Prinsentuin t.o. Oldehove: Beatrixboom (No. 10) 14.00u tot ?

Plantenavonden Van april t/m augustus trekken Margriet, Jan en Daan er elke woensdagavond van 19.30-21.00 uur op uit in Leeuwarden òf de directe omgeving. Daan stuurt kort tevoren per e-mail bericht over de plaats van vertrek in Leeuwarden of nabije omgeving . Wil je ook een berichtje? Geef je e-mailadres door aan Daan: [email protected] Dagexcursies Vier extra excursies naar natuurgebieden in de provincie, o.l.v. specialisten. Op een zaterdag of zondag in april, mei, juni en september. Definitieve gegevens vind je later op de website en in de komende Leeuwenboekjes.


11

Inventariseren: Wim wil de wilde stadsplanten gaan inventariseren. Heb je ook interesse om mee te doen? Meld je dan aan bij [email protected]" of bel hem op tel. (058) 212 92 43 Je kunt mij bellen òf e-mailen. Daan van Zomeren, coördinator plantengroep tel. (058) 213 75 92 e-mail [email protected]

Werkgroep Educatie Excursie Potmarge op 1 juni Natuur (historische) wandeling langs de Potmarge. Avondexcursie langs de Potmarge met aandacht voor de geschiedenis ven dit mooie riviertje door Leeuwarden. Start: Schrans - Leeuwarden Doelgroep: Volwassenen (honden aangelijnd geen bezwaar). Aanvang: 19.30 uur Tijdsduur: 1.30 uur Opgave: Violet von Kruchten email: [email protected] of (058) 288 65 67

Werkgroep Excursies: Veel excursies worden in samenwerking met de Vogelwerkgroep georganiseerd en zijn daar beschreven. Verdere plannen zijn nog: Excursie/lezing/activiteit over paddenstoelen op 1 oktober Locatie: Bos van Ypey, Tietjerk Tijd: 14.00 uur Door: Klaske Stegenga Opgave: Tel. (058) 266 13 87 Excursie/lezing/activiteit over paddenstoelen op 15 oktober Locatie: Staniastate, Oenkerk Tijd: 14.00 uur Door: Klaske Stegenga Opgave: Tel. (058) 266 13 87


12

Plantenavontuur van een beginneling. Vorig jaar heb ik met veel plezier de plantencursus gedaan en net zoals het mij verging bij de vogelcursussen, vergaat het me nu bij de planten. Allereerst een enorme verrijking van mijn eigen natuurbeleving. Genieten kon ik al goed, maar nu maakt het me regelmatig euforisch. En ik ontdek nu hoe verschrikkelijk weinig ik weet van wat er om me heen leeft, vlak om de hoek nog wel! Ik had al nooit de behoefte aan buitenlandse reizen, maar het tijdgebrek in de vakanties en weekeinden neemt nu nog meer toe, wat er allemaal nog te zien en te avonturen valt, alleen al in eigen omgeving, enorm! Ten tweede de keus die ik maak om dat te gaan leren en gebruiken, wat me het meeste trekt. Bij de vogels zijn dat de geluiden, nog steeds aan het leren en ik ontdek dat ik toch ook steeds beter leer kijken en dat had ik helemaal niet verwacht met mijn visuele beperking. Bij de planten gaat mijn interesse uit naar het determineren en grassen, wat een leuk spul en zo véééél. Na de plantencursus begreep ik dat je je op heel veel plantengebieden kunt specialiseren en ik had mezelf duidelijk beloofd dat ik niets MOEST leren en dat ik alleen voor het genieten ging. Determineren was iets dat ik wel graag wilde leren en daar mocht ik heel lang over doen. Vorig jaar begon ik eens met het determineren van een Pinksterbloem. Je weet wel zo’n zachtpaars bloemetje dat niet met Pinksteren bloeit, maar wel in de wei verschijnt tegelijk met de Pinken (eenjarige koeien). Dat determineren lukte toen niet en ik liet de bladzijde in mijn schrift verder leeg. In de vakantie van eind april jl. in Damwoude had ik tijd om weer eens goed te kijken naar die pinksterbloem en met behulp van een app op de Ipad waarmee je kunt determineren met de e-Flora gebaseerd op Heukel’s interactieve Flora van Nederland. Met de bloem en een loep erbij gaat dat prima, maar toen kwamen de vragen over de vrucht “ongesnaveld en bij rijpheid openspringend ????. Vrucht sterk afgeplat, recht, de kleppen bij rijpheid naar boven oprollend ???”. Geen idee, hoe ziet een vrucht van een pinksterbloem eruit, ik wist het echt niet. Dus op zoek. Inderdaad veranderden de uitgebloeide bloemen in groene sprietjes, verder zoekend kwam ik oudere planten tegen en ik vond totaal


13

uitgebloeide bosjes pinksterbloemen, waar de vruchten duidelijk zichtbaar waren. Wat een ontdekking -nooit geweten, wat leuk. En dan zie je ze op diverse plekken gewoon staan en ik verbaas me er dan over dat ik ze nooit eerder heb gezien en me heb afgevraagd, wat dat dan toch was. Renée Ras

Het ‘zwarte schaap’ Zo rond de Pasen staan de tulpen prachtig in onze tuin te bloeien. De bollen staan al zo’n 8 jaar in de tuin, van tijd tot tijd heb ik wel eens tijdens het onkruid wieden de bollen omhoog gespit, maar dan stopte ik ze snel weer in de grond, in de hoop dat ze het volgende jaar toch weer zouden bloeien. Tot nu toe lukt dat steeds. Ik sta zelfs versteld van hun overlevingskracht bij die strenge winters van de afgelopen twee jaar. Nu staan ze ook weer dapper te bloeien, een prachtige gele kleur hebben ze. Wie schetst mijn verbazing? Een van de tulpen valt helemaal uit de toon, die heeft een felrode streep! De anderen zien er gewoon geel uit. Hoe kan dat? Ik vraag me meteen af of ik de voorgaande jaren zo slecht heb gekeken. Of zijn ze al die tijd gewoon geel geweest en is er nu ineens een met een rode streep? Jammer dat ik het van voorgaande jaren niet weet. Ik vind het eigenlijk wel leuk, net zoals ik het leuk vind als er een zwart lammetje tussen al die witte in de wei huppelt. Ik noem deze tulp dan ook ‘het zwarte schaap’ in ons tulpentuintje. Corrie Kruiswijk


14

In gesprek met PÉ VAN DAM Pé is geboren in Nes - Akkrum op een boerderij. Na vijf jaar, 10 mei 1940, zijn ze per skûtsje zonder zeil over het water verhuisd naar een grotere boerderij. Daar heeft hij nog zo’n twintig jaar gewoond (zie foto). Pé kijkt terug op een mooie jeugd, hij heeft het tijdens ons gesprek wel een paar keer gezegd. Het leven op de boerderij vond hij prachtig. Jeugd uit het dorp kwam vaak langs op de boerderij, die zo’n anderhalve kilometer buiten het dorp lag. Met juffrouw Boerema, die hoofd van de lagere school was, gingen de klassen vaak bloemetjes bekijken in het veld. Met de meester gingen ze eieren zoeken. Pé en z’n vrouw Ali kennen elkaar al lang, ze woonden op of vlakbij hetzelfde dorp. Het buurmeisje van Pé was het vriendinnetje van Ali. Pé ging na de lagere school een paar jaar naar de ULO, waarvan de vader van Ali hoofd was. Ik heb niet gevraagd wanneer het ‘aan’ is gekomen. In ieder geval vertelden ze trots dat ze het onvoorstelbaar vonden dat ze al meer dan 50 jaar getrouwd waren.

Na twee jaar ULO is Pé naar de Landbouwschool (zo heette die in die tijd) gegaan, want hij wilde boer worden. Die wensdroom is helaas niet in vervulling gegaan omdat z’n gezondheid hem in de steek liet. Hij is daarom nà de landbouwschool naar de HBS gegaan, om daarna als boekhouder bij een reisbureau annex bank in Sneek te gaan werken en als sluitstuk nog ongeveer dertig jaar bij de Dienst Sociale Werkvoorziening. Ze zijn, toen ze getrouwd waren naar Britsum verhuisd, waar ze met nòg drie gezinnen in een pastorie hebben gewoond. Ze hebben drie zonen gekregen en inmiddels vijf kleinkinderen.


15

Wat heeft Pé naast z’n werk allemaal gedaan? Hij heeft op korfbal gezeten, schaatste en fietste graag. Met enige trots wordt verteld dat hij twaalf keer de Elfstedentocht heeft gefietst. Nota bene met een nieuwe hartklep, maar ook een pacemaker! Hij zat op een damclub, heeft een cursus sterrenkunde gevolgd en is altijd wel bezig geweest met plantjes. Ook een volkstuintje in Marssum had zijn belangstelling. Niet omdat daar een straaljager van de baan raakte, maar door een lang verblijf in het ziekenhuis is hij daarmee gestopt, Nu leest hij nog de krant van a tot z, zit op twee schaakclubs en geniet van z’n boeken en atlassen waarin veel over de natuur wordt geschreven. Hij vindt het leuker om in boeken te lezen en op te zoeken dan alles via de computer te gaan doen. Pé is al lang lid van IVN. Toen de IVN afdeling Leeuwarden minder actief was, is hij lid geworden van de afdeling De Lege Midden (Aldeboarn, Grou en Akkrum) en dat gebleven. Met de herstart van Leeuwarden is hij daar vogelcursussen gaan volgen en ging hij regelmatig met excursies (o.a. vogels, planten, vlinders) mee. Pé noemt ook nog z’n natuur-favorieten: planten: de dotterbloem en de echte koekoeksbloem vissen: de snoek, prachtig om de vis zo doodstil in het water te zien ‘staan’ reptielen: de salamander vogels: it waerlamke (de watersnip) die de omslag van het kontaktorgaan Lege Midden siert; de veldleeuwerik, die nu helaas zeldzaam is. Onmiddellijk denkt hij aan vroeger, toen ze tijdens het hooien regelmatig te zien èn te horen waren. Nog zoiets bekends uit z’n verleden. Z’n grootvader, inwonend op de boerderij, was meestal de eerste die het zag, als op de 7e april de eerste ooievaar terugkwam op het ooievaarsnest naast de boerderij, op de 14e kwam de ander. Ineens zijn we weer in het heden. Pé en z’n vrouw vertelden dat ze een paar weken geleden ineens een klap hoorden op hun ruit. Het bleek dat er een turkse tortel tegenop was gevlogen, die werd achtervolgd door een sperwer. Ze zagen de duif op de grond liggen; snel pakte de sperwer hem tussen z’n poten en vloog er mee weg. Er komt regelmatig een ransuil in de boom in hun tuin zitten, die komt van het kerkhof, hemelsbreed een honderd meter afstand. Het verbaasde hen dus niets dat ze een braakbal op het tuinpad zagen liggen. Wie weet zitten daar de


16

botjes van het muisje in dat ze tot voor kort regelmatig op het terras hebben zien lopen. Pé liet me de braakbal zien, het moet nog even drogen, maar je kon al wel zien dat er een paar botjes in zaten. Ze genieten volop van hun tuin. Zeker nu alles weer op uitlopen staat. Het is 15 maart, de krokussen staan boven de grond, ik denk omdat het ‘moet’, want het is dan nog erg koud, ‘winterjassen-weer’. Corrie Kruiswijk

Onverwacht bezoek. Ik zit op de bank een kopje koffie te drinken, strijken daar ineens twee tortelduiven op het voederbakje. Het is april, prachtig weer en eigenlijk had ik dat bakje met voer allang weg moeten halen. IJverig zitten de twee tortels te foerageren en vliegen daarna weg. Waar naar toe? Ik heb ze daarna niet meer gezien. Ik durfde niet op te staan om m’n fototoestel te pakken, want dan wist ik zeker dat ze meteen zouden opvliegen. Ik vind het jammer dat ik dat beeld niet kan laten zien, het was een komisch gezicht, ze aten alsof ze dagen niet hadden gegeten. De vraag blijft hangen en ik zal het niet te weten komen. Laat ik nu de volgende dag op de televisie een programma zien met een gesprek van Wim Brands en Cees Nooteboom, die de Bob den Uyl Prijs 2011 heeft gewonnen voor z’n reisverhalen. Tijdens zo’n gesprek kom je er soms achter of soms ook niet waarom mensen dingen doen. Ineens schoot mij te binnen, wat jammer dat je niet zo’n vraaggesprek kunt hebben met de twee tortelduiven die ik de dag tevoren heb gezien. Waar kwamen zij vandaan? Waar gaan zij naartoe? Waarom maken ze telkens hun reizen? Of gaan ze helemaal niet zo ver weg als ik wel denk. En ik zou wel willen weten waar dat ringetje om hun nek het bestaan aan dankt. Corrie Kruiswijk


17

Notulen ledenvergadering van 22 maart 2011 Datum: Locatie: Aanwezig: Afwezig na bericht:

Dinsdag 22 maart 2011 aanvang 19.30 uur. Kerkelijk centrum De Schakel, Havingastate 7, Leeuwarden (Camminghaburen) 20 leden Durk Weijma, Harry Valk en Freerk Kalsbeek

1. Welkom door Klaas van der Heide, voorzitter Klaas leest een gedicht voor van Toon Hermans. Deze avond zijn er wat minder leden aanwezig dan gebruikelijk. Dit komt door het samenvallen van de vergadering met de vogelcursus van de Vogelwerkgroep en van de vergadering van It Fryske Gea/ SOVON. 2. Mededelingen vanuit het bestuur Vrijwilligerswerk:

Vanuit de werkgroepen kwam de vraag of het ook mogelijk is dat werkgroepleden een vrijwilligersbijdrage krijgen. Dit is niet mogelijk omdat hier geen budget voor is. Wel hebben we een aardig bedrag op de bank staan, maar deze reserve houden we “voor noodgevallen” achter de hand voor de werkgroepen, cursussen of het Leeuwenboekje. Wanneer er voor cursussen of excursies een deskundige wordt uitgenodigd, kan de werkgroep dit aan het bestuur voor leggen. Er wordt dan gekeken of hier geld voor kan worden vrijgemaakt. Tevens is het bestuur aan het onderzoeken of er ook subsidiemogelijkheden zijn. Met hulp van het consulentschap proberen we geld uit Amsterdam (Het Landelijk IVN) te krijgen. Dit wordt een gezamenlijke actie van de werkgroepen. Helaas is de verhouding tussen IVN Amsterdam en de afdelingen niet optimaal. Acquisitie:

De opbrengsten uit reclame in het Leeuwenboekje loopt al een paar jaar terug. Het zou mooi zijn als er iemand is, die zich wil gaan bezighouden met het werven van nieuwe adverteerders. Bij deze: een oproep. Ook als u iemand weet die wil adverteren in het Leeuwenboekje: neem contact op met het bestuur!


18

Website:

We zijn blij en trots dat onze website er zo netjes en verzorgd uitziet. Renée Ras wordt hartelijk bedankt voor alle energie die ze hierin steekt. We zijn nog op zoek naar iemand die zich bezig wil houden met de redactie van de website. Leeuwenboekje digitaal?:

Het bestuur is aan het onderzoeken of het Leeuwenboekje ook digitaal toegezonden kan gaan worden aan de leden. Dit spaart kosten en papier. Hier kleven wel een aantal bezwaren aan, waaronder privacy. Wordt vervolgd. Opgemerkt wordt dat het punt van privacy ondervangen kan worden als het IVN-lid een extra mailbox aanvraagt waar het Leeuwenboekje naar toe gezonden kan worden. We nemen dit mee in onze overwegingen. Ledendag:

We hebben besloten dit jaar geen ledendag te organiseren, maar dit om het jaar te doen. Wel staat de ledendag op de begroting van 2011. Samen met het bedrag voor 2012 hebben we dan een leuk budget om er in 2012 wat moois van te maken. Het Landelijk IVN organiseert dit jaar wel een ledendag (september/oktober?). Dit jaar vindt dit in Fryslân plaats. We horen hier binnenkort meer over. Werkgroep Jeugd:

Onlangs heeft het bestuur een gesprek gehad met de leden van de werkgroep Jeugd. Gezamenlijk hebben we afgesproken dat we gaan bekijken hoe we deze werkgroep qua coördinatie en activiteiten beter kunnen invullen en ondersteunen. Jean-Pierre zal zich hiermee bezig houden. Vogelkijkhut:

Eerde Koopmans heeft ons vorig jaar verteld dat de wijk Camminghaburen een geldbedrag heeft gekregen om een vogelkijkhut te realiseren in de Groene Ster. De definitieve plaats moet nog worden bepaald. De vraag is gekomen welke naam er verbonden moet gaan worden aan de kijkhut. Hier wordt nog over nagedacht. 3. Benoeming Jean-Pierre Brehen tot algemeen bestuurslid Tijdens de ledenvergadering van 6 april 2010 is van de kant van het bestuur al de mededeling gedaan dat het bestuur weer voltallig is met komst van JeanPierre Brehen. Het bestuur stelt voor Jean-Pierre Brehen conform de statuten te benoemen tot algemeen bestuurslid van de IVN afdeling Leeuwarden e.o.


19

De leden gaan akkoord met de benoeming van Jean-Pierre Brehen als algemeen bestuurslid. 4. Vaststellen verslag algemene ledenvergadering 6 april 2010 Vanuit de werkgroep Jeugd wordt de vraag gesteld of deze werkgroep nog om tafel gaat met de werkgroep Educatie. Jean-Pierre zal zich hiermee bezig houden. Verder zijn er over het verslag geen opmerkingen of vragen, waarna het verslag wordt vastgesteld. 5. Bespreken en vaststellen jaarverslag 2010 Over het verslag zijn geen opmerkingen of vragen, waarna het verslag wordt vastgesteld. 6. Bespreken en vaststellen financieel jaarverslag 2010 ( Maud von Ende) Maud geeft een toelichting op het financieel jaarverslag 2010. Enkele punten uit de toelichting: o Het afgelopen jaar hebben we met een klein positief saldo kunnen afsluiten terwijl er in de begroting over 2010 nog werd uitgegaan van een negatief saldo van € 150,-- Dit komt o.a. door een bijdrage van IVN Nederland van € 100,-- in het kader van de viering van het 50jarig jubileum en een schenking van € 50,-o De advertentieopbrengsten zijn wederom fors gedaald. o De kosten voor de Ledendag bedragen € 609,06. Begroot was € 300,--. Hiervoor is gekozen omdat er in 2009 geen ledendag gehouden is terwijl hiervoor wel € 300,-- was begroot. Vooruitblik:

Om meer financiële ruimte te genereren voor diverse werkgroepen, proberen wij in 2011 de druk- en verzendkosten van het Leeuwenboekje te verlagen en gaan wij wegen bewandelen om bij diverse instanties subsidiegelden aan te vragen. 7. Verslag kascommissie en het decharge verlenen van de penningmeester Frans Hoogland en Teatse van der Zee, leden van de kascommissie geven aan dat de financiële bescheiden zijn gecontroleerd en stelt de algemene ledenvergadering voor het bestuur voor het gevoerde financiële beleid te dechargeren, hetgeen wordt overgenomen.


20

Samenstellen kascommissie

Teatse van der Zee treedt af als kascommissielid, Frans Hoogland blijft nog een jaar aan. Als nieuw kascommissielid wordt Ben Engelen voorgesteld. Hij zal het komende jaar deze functie vervullen. 8. Rondvraag en sluiting Gevraagd wordt of het IVN iets kan doen aan de loslopende honden op het nieuwe fietspad achter de wijk Zuiderburen. Klaas zal contact op nemen met de desbetreffende ambtenaar. De vergadering wordt gesloten.

Mededelingen van het bestuur. Vacatures binnen de IVN-afdeling Leeuwarden. Binnenkort ontstaan een aantal vacatures: • In 2012 zit de zittingsperiode van Leonieke erop. We zoeken daarom een nieuwe secretaris; • In de loop van 2011 ontstaat er door verhuizing van Yde Zijlstra naar Ameland een vacature in de redactie van het Leeuwenboekje; • Renée Ras zoekt ondersteuning in de vorm van een redactielid voor de website; • Samen met de leden van de Werkgroep Jeugd zoeken we een coördinator voor deze werkgroep; • Ook zijn we op zoek naar enthousiaste leden voor het mede organiseren van activiteiten voor kinderen en jongeren en naar schrijvers voor de jeugdpagina Oele de Uil, onderdeel van het Leeuwenboekje. Hebt u belangstelling voor een van bovenstaande vacatures dan kunt u contact opnemen met de bestuursleden Jean-Pierre Brehen, Rinze de Vries of Klaas van der Heide. Roeken. De afgelopen periode is het bestuur benaderd met de vraag hoe om te gaan met roeken, die overlast veroorzaken. Leden van de werkgroep Vogels hebben de vragenstellers hierover informatie verstrekt.


21

Nestkast in Avéro-toren voor een Slechtvalkenpaar. Wethouder Isabelle Diks onthulde dinsdag 26 april op 72 meter hoogte een speciaal voor Slechtvalken gebouwde nestkast in de wand van de Avéro-toren. Een afvaardiging van het bestuur en van de Werkgroep Vogels waren hierbij aanwezig. Natuurgebied Zuiderburen Leeuwarden. Tijdens de algemene ledenvergadering op 22 maart 2011 zijn vragen gesteld over een reeds aangelegd fietspad en loslopende honden in een natuurgebied bij de wijk Zuiderburen. Het bestuur heeft de gemeente Leeuwarden benaderd met de vraag hoe de natuur en vooral de vogels in dit natuurgebied beschermd kunnen worden en of er een regeling kan worden getroffen om het loslopen van honden te voorkomen. De gemeente Leeuwarden heeft ons intussen laten weten dat er maatregelen zijn genomen om de overlast van honden te beperken en de natuur en de rust in het natuurgebied beter te beschermen. Het is goed om te weten en te zien dat er naar signalen van burgers serieus geluisterd wordt en actie wordt ondernomen. Dank hiervoor gemeente Leeuwarden! Fondsenwerving. Het bestuur zoekt naar mogelijkheden om voor de verschillende activiteiten van onze werkgroepen financiële middelen te genereren die de kosten van de activiteiten kunnen drukken. Jeugdlidmaatschap IVN. Zoals we al eerder hebben vermeld onderzoekt het landelijk IVN de mogelijkheden om een jeugdlidmaatschap in te stellen. Het blijkt organisatorisch niet gemakkelijk te zijn om een jeugdlidmaatschap concreet te maken. We wachten de ontwikkelen hierover af. Werkgroep Jeugd. Ten gevolge van ziekte en drukke werkzaamheden van de huidige enthousiaste leden van deze werkgroep kunnen de (geplande) activiteiten helaas niet allemaal worden uitgevoerd. Het bestuur bekijkt daarom samen met de leden van de Werkgroep Jeugd hoe we de bemensing van de werkgroep en de organisatie van de activiteiten beter op de rails kunnen zetten. Landelijk Raad IVN. Vanuit het bestuur proberen we op onze manier de landelijke ontwikkelingen binnen het IVN kritisch te volgen. De vertegenwoordiger vanuit Friesland naar de Landelijke Raad geven we informatie mee over hoe wij als afdeling


22

Leeuwarden over bepaalde zaken denken en denken hoe deze verbeterd kunnen worden. Groene Maand. De maand september staat ook dit jaar weer in het teken van de Groene Maand. Zowel op de landelijke website als de website van het IVN Consulentschap Fryslân (o.a. Nieuwsbrief) vindt u informatie over dit onderwerp. Ook op onze eigen website www.ivnleeuwarden.nl vindt u linken naar en over de Groene Maand. Promotiemateriaal IVN. Het landelijk IVN heeft onlangs aan de afdelingen een lijst toegestuurd van promotiemateriaal van en over het IVN. Als u belangstelling heeft, kunt u de lijst opvragen bij het secretariaat, Leonieke Hoste. Bestuur IVN afdeling Leeuwarden

Broedende zeearenden, parende kluten en nog veel meer. De eerste zaterdag in april beloofde een stralende dag te worden, uitstekend weer voor een vogelexcursie. ’s Ochtends 9.00 uur hadden de deelnemers zich verzameld op de vaste plek in de Langemarktstraat. Wieger stelde voor om het Lauwersmeergebied te bezoeken, want de zeearenden zaten op het nest: er werd gebroed! Gehoopt werd op veel vliegactiviteit van het mannetje, het indrukwekkende formaat van deze vogel heeft hem de bijnaam ‘vliegende deur’ opgeleverd wat heel toepasselijk is door zijn spanwijdte van 190-240 cm. Na een uurtje liepen we vanaf de parkeerplaats naar het uitzichtplateau Zomerhuisbos want vanaf die plek is het nest te zien. In het bos was al meteen een aantal vogels het bekijken waard, de verrekijkers en de telescopen kwamen er aan te pas om in de bomen o.a. appelvinken, een paartje grote bonte spechten en een groepje putters te spotten. We hoorden tussen het groen een winterkoninkje, vinken en het wat melancholieke liedje van de fitis: het is mooi weer maar het blijft niet zo… Tenslotte kwamen we bij het uitzichtplateau aan.


23

Het uitzicht vanaf deze hoogte is fantastisch: voor de heuvel ligt het Blikplaatgat en aan de achterkant is het Zomerbos. We hoorden en zagen heel veel verschillende vogels zoals: grote zaagbekken, kieviten, kuifeendjes, futen (waarvan een grote moeite had om een flinke vis naar binnen te krijgen, maar na wat geworstel toch lukte), wintertalingen, bergeenden, graspiepers, smienten, aalscholvers, een buizerd, wel zes kiekendieven (!), een ooievaar, postduiven en hele grote groepen overtrekkende brandganzen. Een spectaculair gezicht zulke grote groepen ganzen, er werd geprobeerd om kleurringen te lezen of een roodhalsgans waar te nemen tussen de brandganzen maar voor zover ik weet is dat niet gelukt. Het was echt lente op het nest van de zeearenden! Het vrouwtje zat op de eieren en het mannetje hield de wacht. Soms vloog hij naar

een van de bomen in de buurt, iedereen werd dan gealarmeerd door de kreet: ‘hij vliegt!’ Helaas koos hij die ochtend niet voor een mooie luchtshow, maar wat mij betreft was het zien van deze geweldige dieren al genoeg. Daarna vertrokken we naar de kijkheuvel Ezumakeeg, alweer een prachtige locatie om vogels te zien. Hier zagen we o.a. wulpen, slobeenden, grutto’s, pijlstaarten, tafeleenden, nijlganzen, kolganzen, brandganzen en kluten waaronder een parend stelletje. Bijzonder was te zien dat het mannetje na de paring snel wegrende, niet erg romantisch volgens de observeerders… Het was een prachtige ochtend en rond 13.00 uur waren we terug in Leeuwarden. Een bezoek aan het Lauwermeergebied is voor herhaling vatbaar om in juni te zien hoe het de jonge zeearenden vergaat.


24

NB: Inmiddels is het begin mei, volgens een medewerker van Staatsbosbeheer Lauwersoog hebben de zeearenden gezinsuitbreiding gekregen. Dit blijkt uit verandering in het gedrag: ma zeearend staat soms op de rand van het nest en kijkt veelvuldig in de nestkom. Spannende ontwikkelingen om de komende tijd te volgen! Corry van der Meer

Burenruzie De afgelopen winter en voorjaar werd in onze tuin een harde strijd gevoerd tussen twee merelparen. ‘Onze’ meneer en mevrouw merel werden belaagd door een jong mannetje uit de tuin van onze buren, hij was duidelijk herkenbaar aan een gelige snavel en veel bruin in het anders zo zwarte merelpak. Onze merels bleven het mannetje steeds wegjagen, maar al snel bleek dat hij een vasthoudend type was: het was duidelijk dat hij zijn zinnen op ons tuintje had gezet. Het is een wonderlijk schouwspel als merels ruzie hebben, ze vechten gelukkig niet ‘tot de dood erop volgt’, maar het uitdagende gedrag van de een wordt beantwoord met aanvallen van de ander. Ik zag een keer dat buurman, zo noem ik hem, op de schutting zat, onmiddellijk sprong meneer merel naast hem waarop buurman meteen verdween . Meneer vloog voldaan weg maar meteen zat buurman weer op de schutting, meneer merel vloog terug en nam weer snel zijn positie naast hem in. Dit gedrag herhaalde zich minstens tien minuten lang! Ook kwam het voor dat ze al vechtend tussen de planten belandden, gelukkig kwamen ze elke keer weer levend tevoorschijn. Meneer merel nam dan soms een bad om te ontstressen en buurman vertrok voor een korte tijd. Op een dag was buurman niet meer alleen, hij had een vrouwtje gescoord. Ze was al snel op de hoogte van zijn plannen en zette zich samen met hem in om onze tuin in beslag te nemen. Ik vond het heel zielig voor ons paartje, ze hadden geen ongestoorde dagen meer, niks rustig voorbereiden op de broedtijd, voortdurende waakzaamheid was geboden. Mevrouw merel begon in april met de bouw van haar eerste nest op een mooie plek in de coniferenhaag. Zelfs daar had het jonge stel geen respect voor, ze gingen rustig in de coniferenhaag, terwijl mevrouw zat te broeden. Ik merkte dat onze merels een beetje moe werden van al dat gedoe, ze reageerden niet meer zo alert. Nadat het nest van mevrouw, waarschijnlijk door een kat, was leeggehaald vonden ze het niet meer de moeite om te blijven. Het jonge stel heerst nu over onze tuin en zij heeft intussen ook haar eerste nest gebouwd. Dagenlang was ze in de weer met takjes, modder en gras. De plek leek mij niet handig: onderin de seringenboom en vanaf de straat duidelijk zichtbaar. Een van de eksters, die een nest heeft in de hoogste boom in de straat, werd nieuwsgierig en kwam een


25

kijkje nemen… Het is niets geworden met broeden en het nest is leeg gebleven, misschien was het alleen om te oefenen. Inmiddels heeft ze haar tweede nest in de coniferenhaag gemaakt en hopelijk heeft ze meer geluk dan haar voorgangster. En hij? Hij houdt zijn vrouwtje goed in de gaten en zingt regelmatig het hoogste lied, zodat niemand vergeet dat onze tuin zijn territorium is! Corry van der Meer Foto-impressie van de excursie op 18 mei naar het Bos van Griekenland en Turkije te Oudkerk door Violet von Kruchten en Janny Kuiper.


26

De redactie nodigt u uit om ook eens wat te schrijven, over iets natúúrlijks. Inzendingen voor 15 september bij de redactie: Yde Zijlstra, Atsmastate 1, 8925HB Leeuwarden e-mail adres: [email protected] of Renée Ras, De Kei 262, 8918 BK Leeuwarden e-mail adres: [email protected]

IVN Leeuwarden Vereniging voor natuur- en milieueducatie Wist U dat op de website dit Leeuwenboekje in kleur te zien is? Alle prachtige foto’s komen dan veel beter uit dan in zwart wit. Vaak worden activiteiten daar ook eerder aangekondigd. Vanaf de linkenpagina kun je heerlijk surfen naar mooie natuursites over allerlei onderwerpen. Neem eens een kijkje op een regenachtige dag

www.ivnleeuwarden.nl en de provinciale site

www.ivn.nl/fryslan/


27


28

IVN afdeling Leeuwarden Ledenadministratie De Kei BK Leeuwarden LEEUWENBOEKJE

Recommend Documents