IVN afdeling Leeuwarden Ledenadministratie De Kei BK Leeuwarden LEEUWENBOEKJE

IVN afdeling Leeuwarden Ledenadministratie De Kei 262 8918 BK Leeuwarden

LEEUWENBOEKJE

HERFST 2010 IVN LEEUWARDEN E.O.

Wat is het IVN? De Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie is een landelijke vereniging met plaatselijke afdelingen. IVN -Leeuwarden en omgeving is zo’n afdeling met als werkgebied Leeuwarden en wijde omgeving. Wat is de doelstelling? Het IVN wil door haar activiteiten de mensen laten zien wat er (nog) is aan natuur. In de hoop dat bewustmaking zal bijdragen tot bescherming van onze nog aanwezige natuur. Wat doet het IVN? Het IVN organiseert excursies, thema-avonden en cursussen. Zij beschrijft wandel- en fietsroutes en stimuleert werkgroepen. De afdeling Leeuwarden heeft inmiddels een aantal werkgroepen. Het Leeuwenboekje is ons afdelingsblad dat met de komst van elk nieuw seizoen verschijnt. Het wil informeren, stimuleren en activeren. Daarnaast is er onze website (www.ivnleeuwarden.nl). Hoe werkt het IVN? Alle activiteiten van IVN -Leeuwarden, zowel van leden als van het bestuur zijn vrijwilligers activiteiten. Alle leden zijn actieve leden. Wat kost het? Er zijn verschillende IVN- lidmaatschappen (landelijk en lokaal), waarvan de kosten minimaal € 17,50 per jaar bedragen. Donateurs geven minimaal €12,50. Contributie is te betalen door middel van een machtiging of door overmaking op rekening 60.55.99.440 ten name van IVN afdeling Leeuwarden. Hoe kun je lid worden? Door het invullen van de bon op pagina 34 of dit formulier te downloaden www.ivnleeuwarden.nl of telefonisch (058-8442548) aan te vragen en ingevuld te sturen naar Renée Ras, De Kei 262, 8918 BK Leeuwarden. Dit is ook het adres voor adreswijzigingen. Telefoonnummer (058) 844 25 48 of mail [email protected] Sluitingsdatum kopij volgende Leeuwenboekje:

1 december een blad ván iedereen vóór iedereen, dus stuur kopij !

Van zomer naar herfst. Tja, en dan is de zomer weer voorbij. Qua weer, een zomer van uitersten. Wilde het in juni met veel noordenwind maar niet zomer worden, in de maand juli was het omgekeerde het geval met soms ongekende warmte, echt zomer ! In augustus was de temperatuur op zich niet slecht, maar het hemelwater kwam regelmatig met bakken naar beneden. Vooral het midden en het zuiden van ons land kregen veel water te verwerken. Ook dat is de natuur. We kunnen of moeten eigenlijk spreken van een gewone Hollandse zomer. Soms denk ik wel eens: zal de veel besproken klimaatverandering toch ook hier zijn invloed doen gelden? Nu we na alle zomeractiviteiten, ver weg of dicht bij huis, weer min of meer in ons oude ritme komen en de dagen weer korter worden, zijn we weer druk in de weer met de herfst- en winteractiviteiten. Zijn we thuis misschien nog bezig met het invriezen van groenten en fruit of het maken van jam - want ondanks deze toch wel wisselende zomer - zijn de oogsten redelijk tot goed te noemen. Ook voor de IVN afdeling Leeuwarden staat er weer een seizoen van activiteiten en de voorbereiding ervan te wachten. Met elkaar zijn we als vrijwilliger, ieder op zijn of haar eigen manier, bezig met die natuur. Dat maakt het werken, denken en doen binnen het IVN afdeling Leeuwarden e.o. zo boeiend. Klaas van der Heide.

Leeuwenboekje Herfst 2010

3

IVN Afdeling Leeuwarden e.o. Werkgroepen - Contactpersonen: Excursies: Klaske Stegenga Leeuwenboekje: Yde Zijlstra Renée Ras Vogelwerkgroep: Durk Weijma Plantenwerkgroep Daan van Zomeren Werkgroep jeugd: Christine Rook Werkgroep educatie: Violet von Kruchten

(058) 266 13 87

[email protected]

06 22 74 05 97 (058) 844 25 48

[email protected] [email protected]

(0514) 57 13 18

[email protected]

(058) 213 75 92

[email protected]

(058) 267 08 91

[email protected]

(058) 288 65 67

[email protected]

Afdelingsbestuur: Voorzitter: Klaas van der Heide (058) 257 46 26 Vice- voorzitter: Rinze de Vries (058) 213 83 51 Penningmeester: Maud von Ende 06 55 95 32 26 Secretaris: Leonieke Hoste (058) 212 85 97 De Nije Oanliz 33 9084 AN Goutum Contactpersoon werkgroepen: Jean-Pierre Brehen 06 42 62 71 72

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

[email protected]

Mocht u lid van IVN- Leeuwarden willen worden. Neem dan contact op met onze ledenadministratie: Renée Ras (058) 844 25 48 [email protected]

Dit Leeuwenboekje is mede mogelijk door sponsoring van de Tuin van Leeuwarden in WC Zaailand Leeuwarden.


4

Notulen ledenvergadering 6 april 2010 1. Welkom door Klaas van der Heide, voorzitter Klaas leest een gedicht voor over natuurbeleving. Aan de agenda wordt toegevoegd het punt ‘begroting voor 2010’. Tevens zal Eerde Koopmans ons op de hoogte brengen van de nieuwste ontwikkelingen rond de vogelkijkhut. 2. Mededelingen vanuit het bestuur Er zijn verschillende goede berichten. Jean Pierre Brehen heeft aangegeven belangstelling te hebben voor een functie binnen het bestuur. Hij zal de komende bestuursvergadering bijwonen. De vacature voor een algemeen bestuurslid is hierbij ingevuld. Eveneens goede berichten zijn ‘de geboorte’ van twee nieuwe werkgroepen. Dit zijn de “werkgroep Planten” met als coördinator Daan van Zomeren en de “werkgroep Educatie” waarbij Violet von Kruchten de coördinator zal zijn. Van Hall/ Larenstein: De samenwerking met Van Hall/ Larenstein verloopt plezierig. Verschillende studenten hebben cursussen bij onze afdeling gevolgd en zijn daar enthousiast over. BMP-cursus: De Vogelwerkgroep is gestart met een nieuwe BMP-cursus. Dit doen zij in samenwerking met SOVON. Drie van de vier praktijkleraren komen bij het IVN vandaan. Er hebben zich 20 deelnemers aangemeld. Natuurgidsencursus: 15 September 2010 organiseert het IVN Consulentschap Fryslân weer een natuurgidsencursus. Aanmelding kan via het Consulentschap (Anja Dijkstra). 50 jaar IVN: Dit jaar bestaat het IVN 50 jaar. Iedere afdeling ontvangt in het kader van dit jubileum 100 Euro. Op 20 november 2010 vindt er een landelijke jubileumdag plaats. Zodra hierover meer bekend is, zullen wij u informeren. Ledendag: Dit jaar wordt er weer een ledendag georganiseerd. Deze zal waarschijnlijk in september plaatsvinden. Rinze houdt zich bezig met de voorbereidingen. Een definitieve datum ligt nog niet vast. In het Leeuwenboekje en op de site komt meer informatie te staan, zodra er meer bekend is.


5

Financiële ondersteuning van activiteiten: Binnen het landelijk IVN doen zich in het kader van het Jaarplan Vereniging IVN mogelijkheden voor om financiële middelen te verkrijgen voor activiteiten die relevant zijn voor andere IVN regio’s (landelijke toetsing). Daarvoor kunnen plannen worden ingediend bij de Jaarplancommissie. Voorwaarde is wel dat deze plannen in de periode juni/augustus worden ingediend. Dit geldt dan met name voor 2011. Ook is er de mogelijkheid om bij het IVN Consulentschap Fryslân een financiële ondersteuningsaanvraag in het kader van deskundigheidsbevordering in te dienen. Mocht er binnen de afdeling Leeuwarden behoefte zijn hiervan gebruik te maken dan wordt gevraagd om een dergelijke aanvraag via het bestuur te laten lopen. Jeugdlidmaatschap: Tijdens de extra ledenvergadering op 24 november 2009 is de vraag gesteld of er in de statuten ook de term ‘jeugdlid’ kan worden opgenomen. Het bestuur heeft zich over deze vraag gebogen en één en ander nagevraagd bij het IVN Landelijk. Het blijkt dat het hebben van jeugdleden grote consequenties kan hebben voor een afdeling. Jeugdleden hebben namelijk geen stemrecht omdat ze minderjarig zijn. Dit stemrecht gaat over op de ouders (die geen lid zijn). Dit heeft in het verleden bij andere afdelingen tot problemen geleid. Vogelkijkhut: Eerde Koopmans vertelt dat de wijk Camminghaburen een geldbedrag heeft gekregen om een vogelkijkhut te realiseren in de Groene Ster. Men is nog met het ontwerp bezig en de vraag is wie er vanuit onze afdeling mee wil denken over dit ontwerp. Anne Bosma en Rinze de Vries melden zich hiervoor aan. 3. Vaststellen verslag algemene ledenvergadering 5 maart 2009 Over het verslag zijn geen opmerkingen of vragen, waarna het verslag wordt vastgesteld. 4. Vaststellen verslag extra ledenvergadering van 24 november 2009 Over het verslag zijn geen opmerkingen of vragen, waarna het verslag wordt vastgesteld. 5. Bespreken en vaststellen financieel jaarverslag 2009 (Ron van Wissen) Ron geeft een toelichting op het financieel jaarverslag 2009.


6

Hij noemt tevens een paar punten uit de begroting van 2010: De contributie-inkomsten zullen dit jaar omhoog gaan. Dit komt omdat er meer leden zijn. Hierdoor zal ook de afdracht aan Amsterdam omhoog gaan. De interestinkomsten zullen lager zijn, omdat de rente laag is. Verzendkosten stijgen omdat er nu gebruik wordt gemaakt van Frlpost i.p.v. bezorgers van het Leeuwenboekje. 6. Verslag kascommissie en het decharge verlenen van de penningmeester Anne Bosma en Teatse van der Zee, leden van de kascommissie geven aan dat de financiële bescheiden zijn gecontroleerd en stelt de algemene ledenvergadering voor het bestuur voor het gevoerde financiële beleid te dechargeren, hetgeen wordt overgenomen. 7. Samenstellen kascommissie Anne Bosma treedt af als kascommissielid, Teatse van der Zee blijft nog een jaar aan. Als nieuw kascommissielid wordt Frans Hoogland voorgesteld. Hij zal het komende jaar deze functie vervullen. We nemen afscheid van onze penningmeester Ron van Wissen. Als bestuur spreken we onze oprechte dank en erkentelijkheid uit voor het vele werk dat Ron in de afgelopen vijf jaar voor de afdeling heeft gedaan. Hierna wordt Ron in de bloemetjes gezet. De vergadering wordt gesloten.


7

Activiteiten in 2010

(zie ook www.ivnleeuwarden.nl)

Werkgroep Excursies 2 oktober

17 oktober

Paddenstoelexcursie Bos v. Ypey Start 14.00 uur Opgave:Arno Agema tel. (058) 215 26 71 Klaske Stegenga tel. (058) 266 13 87 Paddenstoelenexcursie Staniastate Start 10.00 uur Opgave: Arno Agema tel. (058) 215 26 71 Klaske Stegenga tel. (058) 266 13 87

Inlichtingen en aanmelding van deze excursies bij: Arno Agema tel: (058) 215 26 71 e-mail: [email protected] Klaske Stegenga tel: (058) 266 13 87 e-mail: [email protected]

Plantenwerkgroep De plantenwerkgroep organiseerde in voor- en najaar verschillende activiteiten. Gezien het late seizoen worden er dit jaar geen verdere activiteiten ondernomen. In dit jaar waren er: Plantenexcursies op avond Eens per twee weken trok deze groep erop uit om Stinzenplanten te zien in Leeuwarden of in de directe omgeving. Plantenexcursies op zondag In april t/m juni en in september en oktober waren er regelmatig plantenexcursies op zondag. Ook hierbij was iedereen hartelijk welkom en is deelname gratis. Planteninventarisaties Onder leiding van Gertie Papenburg (docent plantencursus Floron/FFF ) zijn drie gebieden (rond Goutum, Lekkum en Gytsjerkerhoeke) in voor- en najaar geïnventariseerd. Voor vragen kunt u terecht bij: Corrie Kruiswijk tel: (058) 288 25 99 e-mail: [email protected] Daan van Zomeren tel: (058) 213 75 92 e-mail: [email protected]


8

Werkgroep jeugd De werkgroep jeugd organiseert het jaar rond diverse activiteiten voor de jeugd zoals: Uilenballen pluizen Op zoek naar waterdiertjes Weidevogelexcursie Nacht voor de nacht Vleermuizenexcursie Als je een mailtje stuurt naar Christine Rook dan word je via de mail op de hoogte gehouden van de activiteiten. Deelname is meestal gratis, soms wordt een kleine bijdrage gevraagd. Zie ook www.ivnleeuwarden.nl Informatie en aanmelding voor jeugdactiviteiten bij: Christine Rook tel: (058) 267 08 91 e-mail: [email protected]

Werkgroep Educatie De werkgroep Educatie richt zich veelal op basisscholen (ook andere groepen zijn mogelijk), biedt een educatief natuurprogramma aan, waarbinnen zowel in de praktijk (onderzoekjes) als op theoretische wijze (beamer) aandacht aan de natuur gegeven wordt. Eventueel in klassen/groepsverband later de natuur in. Een natuurhistorische educatieve wandeling langs de Potmarge in Leeuwarden voor groepen van minimaal 8 personen behoort in de zomer eveneens tot de mogelijkheden. Dit op aanvraag. Informatie bij: Violet van Kruchten tel: (058) 288 65 67

e-mail: [email protected]

Vogelwerkgroep Vervolgvogelcursus start dinsdag 16 november 2010 en er is nog plek ! Deze cursus is bedoeld voor mensen met enige kennis / ervaring op vogelgebied. Tijdens 5 beamer lezingen en 5 excursies (de eerste excursie is 20 november) komen aan de orde: wad-, trek-, roof-, weide-, moeras- en kolonievogels en de kerkuil. Max. aantal deelnemers: 25. Kosten: IVN - leden: € 75,- . Niet leden: € 85,Inlichtingen en aanmelding bij: Douwe de Boer tel: (058) 288 67 53 E-mail: [email protected]


9

Vogelcursus voor beginners februari – mei 2011 Voorkennis of ervaring op het gebied van vogels is niet noodzakelijk. Tijdens 6 beamerlezingen en 4 excursies komen aan de orde: watervogels, uilen, weide-, moeras- en zangvogels. Maximum aantal deelnemers: 25. Kosten: IVN-leden € 70,- Niet-leden € 80,Inlichtingen en aanmelding bij: Marjan Koeze: tel: (058) 213 81 37 E-mail: [email protected] Themacursus “Wintergasten en thuisblijvers” 5 februari 2011 Zaterdagmorgen 5 februari: Korte beamerlezing op locatie en aansluitend excursie. Observeren van wintergasten en (water)vogels die het jaar rond hier blijven. Locatie nader te bepalen. Docent /excursieleider: Sieds Boersma Organisatie: Jan Kramer en Anneke Zeinstra. Maximum aantal deelnemers: 20. Kosten deelname (inclusief koffie): IVN-leden: € 10,-. Niet leden: € 12,-. Inlichtingen en opgave bij: Jan Kramer, tel: (058) 212 16 48 E-mail: [email protected] Vroege Vogelexcursie / Struintocht (in samenwerking met de Werkgroep Excursies) Deelname is gratis. medio mei 2011: Zangvogel Locatie: Jan Durkspolder. Start: 05.00 uur eind mei/ begin juni 2011: Struintocht met kano’s Locatie: De Alde Feanen bij Earnewâld. Start: 05.00 uur Inlichtingen en opgave bij: Durk Weijma, tel: (0514) 57 13 18 E-mail: [email protected] Themacursus "Spotten en ringen van dagroofvogels" juni 2011 (data nog vast te stellen) Beamer lezing dagroofvogels op avond. Praktijk spotten en ringen van dagroofvogels op Ameland (op zaterdag, gehele dag) Docent: Johan Krol. Organisatie: Anne Bosma en Corry van der Meer. Maximum aantal deelnemers: 20. Kosten: IVN- leden € 15,-. Niet leden: € 17,Inlichtingen en aanmelding bij: Corry van der Meer tel: (058) 213 80 24 E-mail: [email protected]


10

"Vogelochtenden" Elke eerste zaterdag van de maand (uitgezonderd juli, augustus en september) is er een z.g. "Vogelochtend", een "vrijblijvende" vogelexcursie, waarvoor men zich niet hoeft op te geven en waaraan geen kosten verbonden zijn. (mensen die meerijden in een auto betalen € 3,- p.p. aan de chauffeur) Iedereen met belangstelling voor vogels is welkom. Verzamelen op het parkeerterrein achter het Q8 benzinestation aan de Tesselschadestraat te Leeuwarden.(circa 200 vanaf rotonde Heliconweg-Tesselschadestraat) De starttijd is meestal 08.00 uur maar wijkt soms ook af met het oog op de te bezoeken locatie. De mensen die op onze verzendlijst staan ontvangen een paar dagen vóór elke Vogelochtend een mail met bijzonderheden. (o.a. de vertrektijd) Het is dan ook verstandig om je aan te melden voor de verzendlijst of anders vooraf even contact op te nemen met Anne Bosma. Organisatie: Anne Bosma en Wieger Koeze. Inlichtingen en aanmelding voor verzendlijst: Anne Bosma tel: (058) 266 01 09 E-mail: [email protected] Informatie Vogelwerkgroep: Durk Weijma tel: (0514) 57 13 18 E-mail: [email protected]


11

Kano-struintocht in Alde Feanen Op initiatief van de werkgroep Excursies (Klaske) en de vogelwerkgroep (Jan de Boer en Durk) is op 30 mei de kano-struintocht in de Alde Feanen weer georganiseerd. Vijf uur vertrokken we vanaf de Blaustirns in Earnewâld met 5 kano's, waarin 14 mensen. Er waren zware buien voorspeld, maar na 6:00 uur bleef het droog, dus dat viel erg mee. De struintocht werd afgewisseld met open water, smalle doorgangen tussen de gele plomp en waterlelies, kano's op het land en dan aan de andere kant weer in het water . Op het land waren veel verschillende wilde planten te zien, zoals : Grote ratelaar, Moerasviooltje, Zonnedauw, Kleine veenbes en Spaanse ruiter. Deze laatste 3 staan op de Rode lijst. Verder zagen we de Gele kwikstaart en de Veldleeuwerik, die tot grote hoogte klom en zich weer bijna op de grond liet vallen. Toch altijd weer een mooi gezicht, vooral als je het, zoals ik, lang niet gezien hebt. Jan de Boer wist boeiend te vertellen over het landschap en de natuur. Op een gegeven moment hield hij een bruine kikker ondersteboven. Toen ik zag dat er wat uit zijn bek hing, kwam er vervolgens een rups uit, die bijna zo lang was als het beestje zelf. Onderweg natuurlijk veel nesten met eieren gezien. Een groot nest bevatte wel 12 eieren van de Brand- en Grauwe gans, wist Durk te vertellen, maar hij wist ook dat er waarschijnlijk niets van terecht zou komen. Bijzonder vond ik een eilandje, barstensvol Brand-, Grauwe- en Canadese ganzen met veel jongen, die heen en weer renden. We zijn daar meteen maar weer doorgevaren. Een bezoek aan een kolonie Kokmeeuwen leverde veel gekrijs op. Het was duidelijk dat ons bezoek niet op prijs gesteld werd en we zijn dan ook gauw maar weer vertrokken. Aan het eind van de tocht vond ik nog een blad van de Ridderzuring, dat zo bezaaid was met rode stippen, alsof het de mazelen had. Violet wist te vertellen, dat het gallen waren. Achteraf, was het een heel geslaagde morgen. Daan van Zomeren.


12

Joods herbarium maakt indruk Op zondag 2 mei werd er in het Herbarium Frisicum van Karst Meijer in Noordwolde een Open Dag gehouden. Aanleiding was het onlangs ontdekte Joodse herbarium, tussen boeken met bladmuziek, op de zolder van Meijer. De bladmuziek had hij jaren geleden geërfd van een oude dame, die bij hem in het dorp woonde. Hij had er nooit meer naar omgekeken, tot hij tijdens een opruimbeurt plotseling het herbarium tussen de bladmuziek zag liggen. Toen ging er nog wel even een belletje bij hem rinkelen: want had hij als kleine jongen die gedroogde planten niet al eens gezien? En de uit Amsterdam afkomstige dorpsgenote had het toch ook wel eens gehad over een herbarium van Joodse onderduikers? Maar er was later eigenlijk nooit meer over gesproken. In ieder geval was de nalatenschap duidelijk een verrassing voor Meijer. En natuurlijk zal de oude dame ook wel gedacht hebben, dat het herbarium bij hem in goede handen zou zijn. Omdat het herbarium al die jaren tussen de bladmuziek opgeborgen zat, is de kwaliteit ervan heel goed bewaard gebleven. Wij vonden de collectie planten er opvallend goed uitzien. Ook kon je duidelijk zien, dat er veel zorg aan was besteed. De planten zijn alle afkomstig uit de natuurgebieden rondom Wassenaar zoals Duinrell, waar nu het bekende recreatieterrein is gevestigd. De teksten erbij waren prachtig gekalligrafeerd met een kroontjespen en zowel de Latijnse als de Nederlandse benaming stonden aangegeven. Het herbarium beslaat de oorlogsjaren 1940 – 1943. De unieke plantencollectie geeft een heel goed beeld van de plantenvegetatie van de betreffende omgeving in die tijd. Wie de onderduiker of –duikers waren is onbekend. Ook of ze de planten zélf hebben gezocht of dat iemand dat voor hen gedaan heeft. Meijer weet ook niet wat er verder van de onderduikers geworden is, ofschoon zich dat laat raden. Hij heeft nog wel contact gehad met de gemeente Wassenaar, maar daar waren ze niet erg happig om hem bij een zoektocht te helpen. Het Herbarium Frisicum is een van de grootste particuliere collectie gedroogde planten in Nederland; de meeste planten van het herbarium heeft Meijer zelf gedroogd. Hij begon al op twaalfjarige leeftijd met het drogen van planten. Inmiddels telt zijn collectie honderdduizenden soorten planten. Niet alleen uit Nederland, maar uit de hele wereld. Wilde planten, maar ook tuinplanten en


13

mossen. In zijn familiehuis De Meijerij liggen al zijn kostbaarheden, onder de juiste temperatuur en de juiste luchtvochtigheid, netjes in mappen opgeborgen en geordend, op metershoge rekken, op een ruime en hoge zolderverdieping. Mensen komen hem ook regelmatig materiaal brengen; zo’n 5 procent van zijn collectie is geschonken. Meijer: ‘ik heb hier eens een dametje gehad van 86; die kwam me het herbarium van haar overleden man brengen. Ze wilde dat het hier zou komen voordat ze zelf dood zou gaan. Toen ze het gaf, was ze heel ontroerd, want het was toch nog een soort afscheid nemen van haar man’. Een hobby als planten drogen kost natuurlijk veel tijd. Meijer hierover: ‘als je iets leuk vindt, merk je niet dat het veel tijd kost. En “geen tijd hebben”, ken ik niet, het is maar net waar je je prioriteiten legt’. Belangrijk doel van het drogen van planten is voor Meijer om de ontwikkeling en verspreiding van planten in beeld brengen. En ook de drang om soorten vast te leggen, zodat er geen wordt vergeten als soorten er bijvoorbeeld straks niet meer zijn. Je staat versteld van alle soorten die hij heeft. Noem er een en hij heeft het. Zo heeft hij om en nabij de 3000 verschillende soorten paardebloemen! Er verdwijnen plantensoorten door allerlei oorzaken: evolutie, beheer en ingrijpen van de mens. Meijer: ‘alle planten zijn ook nog lang niet gedocumenteerd. Op dit moment ben ik druk bezig om de verschillende soorten bramen in beeld te brengen. Daar zijn er heel veel van’. Gedroogde planten zijn ook mooi vergelijkingsmateriaal, maar ook bewijsmateriaal van gevonden soorten. Daarnaast is het van belang voor wetenschappelijk onderzoek. Opvallend van de planten die we zagen is, dat de kleuren vaak nog zo mooi bewaard zijn gebleven. Wij hebben beslist genoten van het bezoek aan het Herbarium Frisicum. Als het jou ook wat lijkt om eens een bezoek te brengen aan het Herbarium Frisicum, neem dan contact op met: Hofstede de Meijerij, Nieuweweg 32, 8391 KM, Noordwolde. Informatie: 06 50 49 60 24. Jan van der Meer Margriet Kampman Daan van Zomeren Plantenwerkgroep Leeuwarden


14

Foto-impressie van de zeer geslaagde ledendag 25 september j.l. De fantastische dag in Oudemirdum was tot in de puntjes verzorgd. We waren te gast op de camping van de familie Weijma en daar scheen de zon. Ontvangst met koffie en Oranjekoek Beamerlezing van de heer Ep van Hijum over Libellen.

Rondleiding door Libellen reservaat De Wyldemerk.

Bloedrode heidelibel

Roodpotige boomschildwants

Gezellig kletsen Barbecueën De dag eindigde met warm vuur en nog net voor de zon onder ging, een hele vage regenboog. Renée Ras


15

Eén van de regelmatig terugkerende plantenavonden. De week ervoor ging het niet door omdat er om 19:00 uur een enorme bui boven Leeuwarden hing en het water kort daarna met bakken de lucht uit viel. Op woensdagavond 16 juni lukte het beter, prachtig zonnig weer, heerlijk om buiten te zijn. We zijn vlakbij Aqua Zoo gaan kijken wat er allemaal groeit. We waren met z’n zevenen. Arno had een streeplijst meegenomen. Het is leuk om te zien dat we met elkaar al veel weten, zeker als we dat met een paar jaar geleden vergelijken. Iedereen heeft ook z’n eigen ’aandachtgebiedje’. Zo is de één zich aan het verdiepen in het oerwoud aan grassen, een ander is gek op helemaal tot het eind toe te determineren en weer een ander hoort veel vogeltjes fluiten en weet die aan de hand van het geluid ook te benoemen. Ja en wat hebben we dan allemaal gezien. Ik schrijf er een paar op: - bij een stilstaand watertje waterweegbree, egelskop (zie foto) en een bloeiende moeraswederik en omdat die zo kort bloeit, heel leuk om die dan te zien. Dus op je buik en een foto maken. - tussen de straatstenen veldbeemgras, die herken je aan de strepen (‘skispoor’ op het blad), biggenkruid, lijkt helemaal niet op biggen (kleine varkentjes), moerasdroogbloem, ook zo een bijzondere naam, hoe verzin je het en dan - in een nog niet gemaaid grasveld zagen we kleverige ogentroost en vrij veel rietorchissen (foto hiernaast). Geweldig mooi allemaal. Een feest om mee te gaan, maar na ruim twee uur was ik voldaan moe gespeeld en ben naar huis gegaan. Hoe lang de andere nog door zijn gegaan? Misschien wel totdat het donker werd, ik weet het niet. Corrie Kruiswijk


16

Hier zien jullie alweer de een uitgave van ons jeugdblad. Nieuwsgierig wat de Oele nu weer heeft te vertellen. Lees maar gauw.

De trek van vogels Veel vogels gaan in het voorjaar en in het najaar op reis. Ze vliegen dan grote afstanden. Sommige vogels vliegen in één dag van Noorwegen naar Nederland. Dit noemen we vogeltrek. Waarom gaan vogels op reis ? Vogels trekken omdat ze in de gebieden waar ze in de zomer broeden, in de winter geen eten kunnen vinden. Vogels gaan vanaf hun geboorte uit zichzelf trekken. Dat hoeven ze niet te leren. Ze trekken in grote groepen, dat is veiliger. Er zijn vogels die ´s nachts vliegen en andere vogels vliegen overdag. Ze onthouden waar ze langs zijn gekomen. Ook kijken ze naar de sterren en de zon om te zien waar ze langs zijn gekomen. Er zijn ook vogels die kunnen ruiken welke kant ze op moeten. Najaarstrek en Voorjaarstrek De najaarstrek begint al eind juli en duurt tot eind november. De vogels gaan dan op reis naar hun overwinteringgebieden. De voorjaarstrek is tussen eind februari en eind mei. Dan reizen de vogels weer naar hun broedgebieden. Zomergasten Veel vogels die in de zomer bij ons broeden, overwinteren in Afrika. In totaal reizen wel zo’n 5 miljard vogels in de herfst naar Afrika en in de Leeuwenboekje Herfst 2010

17

zomer weer terug. Dergelijke vogels noemen we zomergasten. Voorbeelden van zomergasten zijn de zwaluwen. Let maar eens op of je deze vogels in de winter ziet. Wintergasten In Friesland overwinteren veel ganzen, die op Spitsbergen en in Rusland broeden. Er zijn ook steeds meer ganzen die het hele jaar in Nederland blijven, maar in de winter zijn de meeste ganzen in Nederland te zien. Andere bekende wintergasten zijn de Kramsvogel en de Koperwiek, die in Scandinavië broeden Beide soorten lijken wel wat op een Merel. Vooral als er veel sneeuw ligt, kun je deze ook wel in de tuin zien. Doortrekkers Er zijn ook vogels die van het hoge noorden naar Afrika trekken en omgekeerd. Ze maken soms een tussenstop in Nederland en worden dan doortrekkers genoemd. De Waddenzee is heel belangrijk voor deze vogels. Hier rusten ze uit en vinden ze voedsel om aan te sterken voor het tweede deel van hun reis. Deze vogels trekken ook! Sommige vogels, zoals Merels en Roodborstjes, kun je het hele jaar in Nederland zien. Je zou dan denken dat deze vogels niet trekken. Dat is echter niet waar. De Merels en Roodborstjes die bij ons broeden trekken naar het Zuiden. Daar komen echter andere vogels uit andere landen voor in de plaats, bijvoorbeeld uit Rusland. Denk er maar eens aan als je in de winter een roodborstje ziet hoe ver deze gevlogen kan hebben!

Vleermuizen De trek van vleermuizen. In onze streken begint in het najaar van sommige vleermuizen, De trek naar hun winterverblijf. Van oktober tot maart houden ze een winterslaap. Hier voor zoeken ze vorstvrije ruimtes op zoals grotten, verlaten mijnen, bunkers of forten. Maar ook vochtige kelders, of kruipruimte onder een gebouw kan een geschikte plek zijn. Van Meervleermuizen is bekend dat ze van uit Friesland en Noord-Holland enige honderden kilometers trekken naar een overwinteringgebieden in Zuid Limburg, de Ardennen en Duitsland. Wiesje Spijkstra Leeuwenboekje Herfst 2010

18

Waterbeestjes Waterbeestjes Woensdagmiddag 30 juni waren Christine, Wiesje, Marijke en Maarten naar de Froskepôle gekomen om, een middagje, met schepnetjes eens te kijken wat er allemaal in een slootje te vinden is. Zes grote mensen (o.a. een papa, mama, opa en tante) kwamen met acht kinderen mee. Bakje en emmer met water erin stonden klaar om de vangst in te doen. Al snel werden een paar stekelbaarsjes en een klein visje gevangen. Torretjes, slakjes en veel waterplanten, die om je schepnet gaan zitten. Met de zoekkaart kon je er achter komen welk waterdiertje je had gevangen. In die tijd was Maarten in een vijver aan het zoeken of hij grotere/andere beestjes zou vinden. Hij had een paar grotere vissen in z’n schepnet, volgens Maarten waren dat baarsen. Ineens zagen we op de kant een soort vlinder van wel 8 cm. Iemand zei dat het waarschijnlijk een nachtvlinder was, weer een ander riep: ”Het is een mot!” Ik heb er een paar foto’s van gemaakt en die later opgezocht in een boekje. Ik vond hem lijken op de windepijlstaart (een nachtvlinder), maar toen ik verder ging bladeren kwam ik erachter dat er wel veel nachtvlinders zijn. Wie weet zijn er (nacht) vlinder kenners, die het wel weten. Aan ‘t eind heb ik alles eens opgeschreven wat er die middag is opgevist. Een hele waslijst, ieder kind wist meer dan een beestje of iets anders op te noemen. Van waterdiertjes tot afval, je kon het zo gek niet verzinnen. Hieronder de lijst: bloedzuiger, poelslak, watermijt, schaatsenrijder = waterskeeler Llibelle waterlarve, torretje, posthoorn of schijfslak salamander, stekelbaarsje, waterpissebed en natuurlijk ‘water met daarin’ ook: kroos, 2 waterlelies, blaadjes en waterplanten en….. afval: stuk plastic, balpen, stokjes en dan hadden een paar kinderen heel diep zitten vissen met hun schepnet en kregen ze allemaal van die geweldige stinkblubber boven. Tussendoor hadden we nauwelijks tijd voor wat drinken met een koekje. Nog even ravotten in het bos en daarna weer naar huis. Kortom een heerlijke middag! Corrie Kruiswijk Leeuwenboekje Herfst 2010

19

Het moet niet gekker worden.

Wat zie ik daar tijdens een excursie??? Renée op haar buik, fototoestel in de aanslag, met assistentie van Jettie, die de grassprieten opzij houdt. Als het nu hartje zomer was, lekker warm, maar nee, het was bijna oktober en het had de afgelopen dagen behoorlijk geregend, dus de grond was niet kletsnat, maar wel vochtig. Jullie snappen wel dat ik nieuwsgierig werd naar wat zij hier aan het doen waren. Dat werd al snel duidelijk. Renée wilde een vliegenzwam op de foto zetten. Je weet wel een paddenstoel rood met witte stippen! Ik ging eens nadenken over ‘vliegenzwam’. Eigenlijk een vreemd woord voor een paddenstoel. Vliegen... daar lijkt een paddenstoel niet op en dan .... zwam. Ik moest meteen aan zwammen = kletsen, denken. Nou dat doet deze paddenstoel ook niet. Trouwens ‘paddenstoel’ is ook een typische naam: padden lijken op kikkers ..... en een stoel, daar ga je op zitten. Nu kun je natuurlijk denken dat kabouters op de paddenstoel gaan zitten, maar heb jij ze wel eens gezien? Ik niet. Enfin. Een tijdje geleden heb ik een stukje geschreven over een plantje dat ‘muizenstaart’ heet en over een plantje ‘hazenpootje’. Ik begon meteen na te denken over de typische namen die aan planten gegeven werden. Al gauw hielpen een paar mensen die mee op de excursie waren. Ik zal er een paar planten noemen, die namen van dieren hebben: denk maar eens aan huisdieren: hondsdraf; kattenstaart; paardenbloem dan vogelnamen: reigersbek; ooievaarsbek; koekoeksbloem dan namen van roofdieren: vossenstaart; leeuwenbek; wolfspoot. Nou er zijn nog meer namen. Misschien weten jullie die en anders wil heit, mem, pake of beppe (papa, mama, opa of oma) jullie misschien helpen. Als we zo een heleboel namen weten kunnen we kijken of we op een dag deze beestenbloemen of beestenplanten volgend jaar op een dag kunnen verzamelen Succes ermee! Stuur de namen door aan: [email protected] Corry Kruiswijk


20

Violet van Kruchten op de Froskepôlle Op woensdag 16 juni om kwart voor negen was groep 4A van de openbare basis school ‘De Weide’ met docente Lydia Janssen en zes ouders naar de Froskepôlle gekomen voor een les “Natuur beleven”. Violet heeft daar uitgelegd wat ze die ochtend gingen doen. De klas werd in vier groepen verdeeld, die de namen: spinnen, 1000-poten, vleermuizen en sprinkhanen kregen. Met een plattegrond van de Froskepôlle, waarop stond aangekruist op welke plek ze hun opdrachten konden vinden, gingen de groepen op stap. Om 10 uur was ik bij de ingang van de Froskepôlle, waar ik werd opgehaald door Violet, zij had nu haar handen vrij om mij te vertellen wat zij op zulke ochtenden met elkaar deden. Op school. Al eerder heeft zij een ochtend op school in de klas verteld wat er allemaal in de natuur te zien en te beleven valt. Ze heeft deze les speciaal gericht op de Froskepôlle waar ze naar toe zouden gaan. Ze vertelt ook hoe de Froskepôlle is ontstaan en hoe de molen er gekomen is. Met een beamer laat ze ook veel zien van wat daar groeit en leeft. Ze neemt dan ook materiaal mee: planten met verschillende stengels (rond, driehoekig of vierkant), veertjes, vogelnestjes. Ze verwerkt in de praktijkopdrachten ‘natuurweetjes’, die eerder in haar les zijn verteld. Een goede test om te kijken wat er is blijven hangen. Violet werkt op deze manier met vier klassen met leerlingen uit groep 4 en groep 5. In de natuur. Van tevoren legt Violet de spullen klaar, die ze gezocht en zelf gemaakt heeft, zoals eten en drinken, die de kinderen bij de opdracht ‘proeverij’’ kunnen uit proberen. Om de beurt bedienen Tjitte Talsma en Stef Mensinga de


21

molen; deze ochtend was molenaar Tjitte Talsma er. Hij liet de kinderen de molen zien en vertelt hen hoe die werkt. Het water uit het Van Harinxmakanaal wordt omhoog gemalen naar de Froskepôlle. Hij vertelt ook dat de molen vroeger gebruikt werd om boodschappen door te geven. Aan de stand van de wieken kon men de boodschap af lezen, bijv. als er (te) hoog water stond. Dit hadden de kinderen in de klas al geleerd en konden er nu vragen over stellen. Hieronder staan de verschillende opdrachten die ‘spinnen, 1000-poten, vleermuizen en sprinkhanen’ te doen kregen: - Proeverij Op de plek vinden ze pannenkoeken met verse vlierbloesem, eten een crackertje met paardenbloemenjam en drinken vlierbloesemlimonade. Violet heeft ook wel pannenkoekjes gemaakt met look-zonder-look, pinksterbloemen en zevenblad. Het hangt er maar net vanaf wat moeder natuur in de aanbieding heeft. - Plantjesonderzoek Bij een bak met plantjes ligt voor elke groep een brief met de opdracht. Hier gaat het vooral om de verschillende geuren en eigenschappen van de planten te leren herkennen, bijv. medicinale werking, gebruik als voeding etc. - Proefjes Bij het water kijken wat er gebeurt als je water op veertjes druppelt. Bij een ander proefje onderzoeken ze met een vergrootglas hoe de zaden van het Fluitenkruid op Kevertjes lijken. Het Kruipertje dat aan de wieg staat van al ons graan, geeft de kinderen de gelegenheid te onderzoeken waar het Kruipertje zijn naam aan ontleent. ( Kruipt langs de kleren naar boven). Dan heeft Violet extra opdrachten naar keuze: - Blinddoekspel, De kinderen leren de verschillen te voelen tussen verschillende bomen en struiken. - Stilte spel Iedereen doet de ogen 1 minuut dicht en luistert goed wat ze allemaal horen. Daarna vertellen ze elkaar wat ze gehoord hebben. - ‘Natuurweetjes’


22

Die uitloopt in een quiz en waarbij de beste groep een prijsje krijgt. Violet liet me de kaarten zien waarop de vragen stonden. Elke kaart had een letter. Uiteindelijk vormden de letters een woord. Aan ‘t eind van de ochtend vertelde docente Lydia mij dat ze erg blij waren met de aanpak van Violet. Haar lessen op school zijn goed verzorgd en het is geweldig dat zij ook het buiten zijn met de kinderen zo stimuleert en van leuke opdrachten voorziet. Op deze manier gaan natuurkunde en biologielessen ‘leven’. Veel kinderen vinden het prachtig; verschillende waren niet eerder op de Froskepôlle geweest, terwijl ze er vlakbij wonen. Op school zouden ze graag meer van deze lessen willen hebben. De ouders zijn ook enthousiast. Eén van de ouders vertelde dat zij op school een enthousiaste juf had, die ook met kinderen de natuur in trok. Ze vertelde: ” Je doet er tijden niets mee, maar ik heb er veel aan gehad, doordat je beter hebt leren kijken.” Voorlopig zit Violet vol met haar vier klassen, omdat ze zelf al het lesmateriaal maakt en in de natuur zoekt of thuis jam of vlierbessensap staat te maken. Aan ‘t eind van de ochtend krijgen ze allemaal een fluitje dat Violet heeft gemaakt van dikke stengels van Fluitenkruid dat op dat moment rijkelijk groeit. Na een pauze, waar iedereen een sapje krijgt, gaat de klas weer naar huis. Violet en ik bleven nog even napraten. Op mijn vraag: “Hoe ben je daar zo verzeild geraakt?” vertelde ze dat ze in het kader van haar Natuurgidsenopleiding hier haar praktijkopdracht van had gemaakt en via de coördinator van de school op deze wijze aan de slag kon. Ik heb genoten en vooral ook gezien hoe belangrijk het is dat de kinderen vroeg leren kijken. Hartelijk dank mensen dat ik een ochtendje mee kon. Corrie Kruiswijk


23

Mededelingen van het bestuur: Zoals wij in het vorige Leeuwenboekje aan de leden konden melden, is het bestuur van de IVN afdeling Leeuwarden e.o. weer compleet. De taken zijn als volgt verdeeld: Klaas van der Heide voorzitter, Rinze de Vries vicevoorzitter, contactpersoon vanuit het bestuur met redactie Leeuwenboekje en website-beheerder Leonieke Hoste secretaris Maud von Ende penningmeester Jean-Pierre Brehen algemeen bestuurslid, contactpersoon vanuit het bestuur met de werkgroepen die actief zijn binnen de IVN afdeling Leeuwarden e.o. Natuurpad voor scholen in het Bos van Ypey aangemeld voor stimuleringsprijs IVN. Het landelijk IVN, bestuurswerkgroep Jeugd en Jongeren, heeft een stimuleringsprijs uitgeschreven om jeugd en jongeren meer te betrekken bij de activiteiten van het IVN. In overleg met de werkgroep Jeugd, is het Natuurpad voor scholen in het Bos van Ypey aangemeld voor deze stimuleringsprijs. Op 20 November 2010, de landelijke IVN dag zal de prijswinnaar bekend worden gemaakt. Overleg met de werkgroepcoördinatoren. Op 2 november a.s. vindt het jaarlijkse overleg plaats tussen het bestuur en de coördinatoren van de verschillende werkgroepen, die actief zijn binnen de IVN afdeling Leeuwarden e.o. en de redactie van het Leeuwenboekje. De coördinatoren en de redactie zullen via het secretariaat nog een uitnodiging ontvangen. Automatische betaling lidmaatschap IVN afdeling Leeuwarden e.o.. Om kosten te besparen vragen wij de leden, die nog geen automatische betalingsmachtiging (incasso) hebben gegeven voor het innen van het lidmaatschapsgeld, om deze machtiging alsnog af te geven. Op het etiket van dit Leeuwenboekje kunt u zien of u al een machtiging MA heeft afgegeven

Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met de penningmeester, Maud von Ende.


24

Vogelochtend op 5 juni Het was maar een klein groepje van zes mensen dat op zaterdagmorgen 5 juni om 08.00 uur aanwezig was op het verzamelpunt voor de Vogelochtenden: het parkeerterrein achter het Q8-benzinestation aan de Tesselschadestraat in Leeuwarden. Na enig overleg werd besloten om een bezoek te brengen aan het natuurterrein van Staatsbosbeheer ‘Het Houtwiel onder Broeksterwoude’. Dat is een moerasgebied met hier en daar opgaande begroeiing. Het wordt omgeven door extensief beheerde graslanden. Het gebied maakt deel uit van de Ecologische Hoofdstructuur; de voor een deel nog te realiseren dwars door ons land lopende ecologische verbindingszone van het Lauwersmeergebied tot in Zeeuws Vlaanderen. Onderweg zagen we een Ooievaar in de weilanden foerageren. Aangekomen bij Het Houtwiel was het zonovergoten weer met een aangename temperatuur. We werden begroet door Jacob Bijlsma, tot zijn pensionering op 1 september 2010 nog boswachter bij Staatsbosbeheer. Jacob woont samen met zijn vrouw Anneke in het Goddeloze Tolhuis bij Het Houtwiel en blijft daar na zijn pensionering ook wonen. We kennen elkaar al jaren van de vogelcursussen. Jacob verzorgt zowel bij de beginners- als de vervolgcursus een theorieavond en een excursie. Hij kent Het Houtwiel als zijn broekzak en ging die zaterdag met een groep mensen in een open praam in het gebied varen. Staande bij het Goddeloze Tolhuis hoorden we direct al een Grasmus zingen. Nou ja zingen, het krassende geluid dat wel vergeleken wordt met het geluid dat ontstaat als je twee kiezelstenen tegen elkaar wrijft, kun je nauwelijks zang noemen. Grasmussen vinden het zelf vast wel mooi. Het Houtwiel is in de broedtijd maar beperkt toegankelijk, er is een openbaar pad om het hele gebied en dat hebben we gevolgd. Onderweg hoorden we naast de diverse rietvogels zoals de Rietgors, Rietzanger, Kleine Karekiet, Snor en Sprinkhaanzanger ook de zangvogels van het struikgewas zoals de Fitis, Tjiftjaf, Tuinfluiter en Zwartkop. Krassende Grasmussen lieten zich ook regelmatig horen.


25

Onderweg is een uitkijkheuvel. Vanaf de heuvel heb je een prachtig overzicht over het gebied. Het mannetje van de Bruine Kiekendief met zijn zwarte vleugelpunten liet zich verschillende malen bewonderen en ook een aantal Koekoeken met hun relatief lange staart gaven acte de presence. In de vlucht lijken ze wel wat op een Sperwer. Onderweg hoorden we de gevarieerde zang van de Bosrietzanger, een rasimitator net als de Spreeuw en de Spotvogel. Om een uur of 10 was het tijd voor de koffie en omdat we geen geschiktere plaats konden vinden vleiden we ons maar neer in het gras in de directe nabijheid van een groep paarden die, samen met een groep Schotse Hooglanders die we later nog tegen kwamen, er voor zorgen dat het gebied niet verruigd. Nieuwsgierig geworden kwamen de paarden poolshoogte bij ons nemen wat niet door iedereen op prijs werd gesteld. Toen we na een kwartiertje onze tocht vervolgden zagen we nog een grote groep jonge Grauwe Ganzen met een aantal volwassen begeleiders. Ook Nijlganzen, Futen, Slobeenden en Krakeenden kwamen nog in beeld. Diverse Rietgorzen met hun zwarte kopjes en witte halsband lieten zich in het zonlicht bewonderen en een Torenvalk probeerde zijn kostje bij elkaar te scharrelen. In de weilanden zaten Kieviten, Scholeksters en Tureluurs. Maar het klapstuk kwam praktisch aan het eind van onze tocht toen we hoog in de lucht de baltsvlucht van een Watersnip konden aanschouwen. Dat is niet alleen een prachtig gezicht maar er wordt daarbij met behulp van de staartpennen ook een heel apart geluid geproduceerd. Het klinkt min of meer als het mekkeren van een geit. Daaraan dankt de Watersnip zijn bijnaam Hemelgeit. In het Fries heet hij Waarlamke. (Weerlammetje) Volgens de overlevering zou hij vooral mekkeren als er regen op komst is. En dat kwam nog


26

uit ook. De volgende dag regende het! Misschien kunnen we voortaan beter afgaan op de Watersnip dan op de diverse weersvoorspellingen. Omdat er nog maar heel weinig Watersnippen in ons land broeden wordt hun baltsvlucht nog maar weinig waargenomen. Het was dan ook echt een buitenkansje, Toen we vlak daarna ook nog van dichtbij een Blauwborst prachtig in beeld kregen, kon onze dag niet meer stuk. Als toegift zagen we langs het fietspad van heel dichtbij nog een Rietzanger en een Rietgors op dezelfde rietstengel balanceren. Na een wandeling van ruim drie uur vertokken we weer naar Leeuwarden. Bij het afscheid nemen waren we het roerend met elkaar eens dat we een prachtige Vogelochtend hadden beleefd en dat de thuisblijvers heel wat gemist hadden. Uitgezonderd de maanden juli, augustus en september is er elke eerste zaterdag van de maand een Vogelochtend. De eerstvolgende is op 2 oktober a.s. De mensen van de verzendlijst krijgen een paar dagen van te voren een mail van Anne Bosma met eventuele bijzonderheden. Als u ook prijs stelt op toezending van de mails dan kunt u zich daarvoor aanmelden bij Anne Bosma, Email: [email protected] Durk Weijma


27

De keuze van Violet om over het Zinkviooltje te vertellen: Het zinkviooltje is het symbool van mijn oorsprong. Allereerst mijn naam: Binnen de familiekring word ik Viool, Viola of Viooltje genoemd. Nadat ik in Friesland woonde heb ik vaak gekampeerd in Limburg op camping ’t Zinkviooltje. Er liggen veel voetstapjes van mij langs de Geul. In de veronderstelling dat de Geul tot een van de schoonste riviertjes in Nederland zou zijn, ging ik erin zwemmen met een vriendin. Ook mijn zoontje had er menig dammetje gebouwd, evenals vele andere kinderen in die tijd (1979). We werden aangesproken dat het erg onverstandig was, het water was vervuild met zink. Wat een schok! Enige jaren later bleek zelfs de Geul afgezet te zijn met draad……De Geul is namelijk vervuild met zink. De zink in het gebied langs de Geul is afkomstig van de zinkmijnen die tussen 1860 en het begin van de 20e eeuw in België geëxploiteerd werden. Op het oude mijnterrein liggen nog steeds zinkhoudende slakken. De zink wordt deels getransporteerd als wegwaaiend stof, zodat de omgeving rijp werd voor zinkverdragende en zinkminnende soorten, deels door het riviertje de Hohn, dat gedurende zijn loop ook zinkhoudende lagen aangesneden heeft en dat in de Geul uitmondt. De zinkflora is waarschijnlijk een relict uit de laatste IJstijd. In de IJstijd lag onze omgeving ingeklemd tussen de ijsmassa's uit Scandinavië en die uit de Alpen. De begroeiing bestond uit een toendra-achtige vegetatie, waaraan de zinkgraslanden uiterlijk ook herinneren. Na de IJstijd begroeiden de normale bodems weer met bos en andere planten, maar op standplaatsen waar zware metalen in de bodem zaten kon de vegetatie uit de IJstijd zich handhaven. Daarnaast trokken de plantensoorten zich terug in noordelijke richting of vestigden zich op grote hoogte in de Alpen. Daarom zijn de naaste verwanten van de zinkflora ook in Scandinavië en in de Alpen en de andere Midden-Europese gebergtes te vinden. Een bekend voorbeeld is Viola lutea uit de Alpen. Opvallend is dat de zinkvegetaties doorgaans een zeer lage biomassa produceren. Het Zinkviooltje heeft zich aangepast aan een overmaat aan zink, afkomstig van een oude storthoop (terril) van een vroeger mijnbouwbedrijf. Het opvallende gele viooltje komt voor langs de Geul, bij Epen. De zinkflora ontstond doordat planten eigen methoden toepasten om zich te beschermen tegen zink. Alle zinkplanten zijn bescheiden in afmeting. Dat houdt verband met het energie


28

verbruik van de plant; metaal tolerantie vergt veel energie. In de wijze van omgaan met het metaal zijn Zinkboerenkers en het Zinkviooltje elkaars tegen polen. De Zinkboerenkers slaat het zink in onschadelijk gemaakte vorm op in het celvocht van het weefsel. Het Viooltje gebruikt zijn wortelstelsel om zink buiten te houden. Overige zinkflora: Engels gras (een gespecialiseerde soort), scheidt het teveel aan opgenomen metalen uit via speciale klieren. Datzelfde gebeurt bij de kustvorm die zo het teveel aan zout kwijtraakt. Waarschijnlijk beschermt de extreme metaalconcentratie in de plant tegen insecten vraat. Na verloop van tijd wordt er echter teveel opgeslagen en sterven de planten toch. Het lukt hen echter wel om ervoor te zorgen dat de zaden en kiemplanten vrij te houden van zware metalen. Het bestaan van het zinkviooltje en de zinkflora wordt bedreigd, doordat er steeds minder zink in het water zit en er meer mergel in het water komt uit de mergellagen. Kalk (mergel) en zink lijken vijanden van elkaar. Bovendien wordt fosfaat teruggedrongen. Zowel fosfaat als kalk kan zink op een manier vastleggen dat het geen invloed op de vegetatie heeft. Misschien zien we in de toekomst geen zinkviooltjes meer en ook geen andere planten uit de zinkflora. De meest bekende viooltjes in Nederland: Akkerviooltje, Bosviooltje, Driekleurig viooltje, Duinviooltje, Hondsviooltje, Maarts viooltje, Moerasviooltje en uiteraard het Zink viooltje. Beschrijving Zinkviooltje: kenmerken t.a.v. Viola tricolor: Plant met ondergrondse uitlopers, los zode vormend. Onderste bladen eirond, bovenste lancet-vormig. Steunblaadjes meestal ongeveer handdelig. Kelkbladen ca. 7-9 mm lang. Bloemkroon 2-2,5 cm 'hoog', meestal geel, soms geelwit of de bovenste 2 of zelden alle kroonbladen paars of blauwpaars. Standplaats: op open plaatsen op vochtige, zinkhoudende grasgrond. Zeldzaamheid en verspreiding: zeer zeldzaam in het Heuvelland district langs de Geul. Rode Lijst 1. Beschermt! Wereldwijd telt de Viooltjesfamilie zo'n 800 soorten. Het Geuldal is in 2003 door Floron-vrijwilliger Karel Brussée intensief bekeken. Zinkviooltje komt alleen nog in het zinkreservaat bij Epen voor, met nog geen 300 exemplaren. De soort is verdwenen uit de perceelsranden in de omgeving, waar de plant in de tachtiger jaren nog onder prikkeldraad groeide. Vanaf 2004 wordt er door de beheerders (Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer) en onderzoekers van de Universiteit Utrecht extra aandacht aan deze soort besteed om te komen tot een reddingsplan. Anders verdwijnt de soort binnen 10 of 20 jaar uit Nederland… Het Zinkviooltje is het symbool geworden van de Zinkflora.


29

Vogelnamen, deze keer de Spreeuw Orde: Familie:

Passeriformes Sturnidae

Nederlands: Latijn: Fries: Engels: Frans: Duits:

Spreeuw Sturnus vulgaris Protter Starling Etourneau-sansonnet Star

Het Ex libris van Jac. P. Thijsse. Afgebeeld zijn spreeuwen in een wilg

De Spreeuw was de lievelingsvogel van Jac. P. Thijsse en hij koos hem dan ook als ex libris met als motto: 'onbekommerd'. De ex libris heeft een afbeelding met een wilg, waarin Spreeuwen zitten met als tekst: "Jac P. Thijsse onbekommerd". Waarschijnlijk was dit een wens, aangezien hij zich zeer om de natuur bekommerde. De etymologische theorie gaat uit van een verband met het algemeen germaanse woord voor (huis)mus, te weten, 'Sparwa', welke naam onderdeel uitmaakt van de (Mussen en Spreeuwen!) etende Sperwer. Vulgaris is alledaags. Een pasgeboren spreeuwenjong is bijna helemaal kaal en heeft daardoor nogal wat bijnamen gekregen: Keale skiter, Kealekonter, Kealkont (Fr), Kale dotter (Gr), Kollekedotter (Tex.), Doddekonte (Ov). Spreeuwen werden vroeger ook wel verkocht als Lijsters. Lijsters waren geliefd eten, vandaar dat Amsterdamse poeliers Spreeuwen wel ironisch Panlijsters noemden. Slaapvluchten van Spreeuwen zijn indrukwekkend.. Op sommige slaapplaatsen overnachten tienduizenden vogels en voordat ze gaan slapen worden er spectaculaire vliegshows opgevoerd. De verblijfplaatsen worden bedekt onder een laag uitwerpselen en dit heeft de Spreeuwen ook weer verschillende bijnamen opgeleverd zoals: Dakschijter, Dakkeschieter (Zuid-Beveland en Walcheren), Oebele Spuitkont (Friesland). Protter komt van het werkwoord prottelje, pruttelen. Het geluid dat de Spreeuw maakt is in het Fries tsjotterjen, in het Nederlands kwelen, kwinkeleren. Enkele uitdrukkingen: Sa bliid as in Protter.


30

Syn wrâld is sa great as in prottersaei. (Zegt men van een bekrompen persoon) Elk hâldt syn Protter foar in lyster (Iedereen houdt het zijne voor het beste) Dou bist in Protter yn it nachtjak. (Je bent lief als je ligt te slapen) Bewoners van Ryptsjerk hebben de bijnaam Protters. Spreeuwen willen wel kersen eten, maar geen bomen planten.( Zegt men tegen een luiaard) Eén Spreeuw maakt nog geen lente. (Uit één enkel geval kan men nog niet een besluit trekken) Dit jaar is de vuvuzela voor het eerst en met succes in kersenboomgaarden gebruikt om de Spreeuwen te verjagen. Op een Spreeuw:

Een rupsenzamelende spreeuw vloog door het keelgat van een leeuw. “Ik hoop,” zo sprak het beest benauwd, “dat deze leeuw van rupsen houdt.” Leert, kinders, dit van deze spreeuw: Humor is lachen in een leeuw. Kees Stip Bronnen: Verklarend en Etymologisch Woordenboek van de Nederlandse Vogelnamen door Klaas J. Eigenhuis Uitgegeven door Stichting Dutch Birding Association. 2004. Vogels in Friesland Deel III. Stichting Avifauna van Friesland/Fryske Akademy, Leeuwarden. Uitgeverij De Tille Feikje Zijlstra

Voor het toesturen van kopij van het Leeuwenboekje. Mijn e-mail adres is veranderd in: [email protected]


31

Natuurwerkdag 2010 Evenals voorgaande jaren wordt ook in 2010 op de 1e zaterdag in november, 6 november a.s., weer de Natuurwerkdag georganiseerd. Met de enthousiaste medewerking van SBB, It Fryske Gea, Natuurmonumenten, IVN, Scouting Friesland en veel plaatselijke natuurorganisaties (vogelwachten etc.) is deze dag al vele jaren een groot succes in onze provincie. Op 15 verschillende locaties worden die dag door veel mensen diverse werkzaamheden in de natuur uitgevoerd. U kunt daarbij bv. denken aan het afzetten van opslag op heideterreinen, het knotten van wilgen of het verwijderen van hooi van schrale graslanden. Doel van de natuurwerkdag is:

VEEL

MENSEN OP DE BEEN, MET ELKAAR DE HANDEN UIT DE MOUWEN

STEKEN EN NAAST WERKEN OOK GENIETEN VAN DE NATUUR. IS HET THEMA VOOR

DAARBIJ

2010:

“NATUURWERKDAG LEEF

JE UIT!”

Deze dag is bij uitstek geschikt om met het hele gezin een dagje de natuur te beleven. De Natuurwerkdag wordt dit jaar al weer voor de 10e keer georganiseerd, en dat wil Landschapsbeheer Friesland niet ongemerkt voorbij laten gaan. Alle deelnemers kunnen dit jaar meedoen met een prijsvraag waarbij de volgende prijzen zijn te winnen: Een weekend op Landgoed Wildryck te Dieverbrug óf Een weekend in een 4-persoons appartement op Vakantieboerderij de Kooiplaats te Schiermonnikoog. (Meer informatie hierover is op onze website www.landschapsbeheerfriesland.nl te vinden).


32

Ten tijde van het schrijven van dit stukje zijn helaas nog niet alle locaties in Friesland bekend. De verwachting is echter dat deze begin oktober allemaal op de website www.natuurwerkdag.nl zijn te vinden. Hierop is dan ook informatie te vinden over welke werkzaamheden er op welke locatie worden uitgevoerd. Het Fryske Gea denkt aan Wielzicht. Dit gebied staat vastgelegd als natuurdoel type “Halfnatuurlijk grasland”. Gezien de vele houtopslag moeten deze jonge opgaande bomen volgens de voorgeschreven beheersmaatregelen drastisch worden teruggezet. Dit wordt een prima klus. Mocht u zich deze dag graag uit willen leven in de natuur, kunt u zich ook via deze website opgeven. Voor leerlingen van het voortgezet onderwijs is de Natuurwerkdag ook een mooie gelegenheid om een deel van hun maatschappelijke stage in te vullen. Mocht u vragen hebben over de Natuurwerkdag dan kunt u contact opnemen met Landschapsbeheer Friesland. U kunt dan vragen naar Roelie Ansingh (di, do en vrij te bereiken op 0512-383800 of via [email protected]) Roelie Ansingh.

Projectmedewerker bij Landschapsbeheer Friesland


33

----------------------------------------------------------------------------------------------------------Noteer mij als lid van IVN Leeuwarden Naam

……………………………………………………

Adres

……………………………………………………

Postcode

……………………………………………………

Woonplaats

..………………………………………………….

Telefoonnummer

………………………….

E-mail adres

........................................................................

Bank- of Postbanknummer …................................. Datum

…………………………

Ondergetekende wenst lid te worden als: Gaarne omcirkelen wat van toepassing is: Bij Zelfstandig betalen

Bij Afgegeven machtiging

A-lid (landelijk + regionaal)

€ 20,--

€ 17,50

B-lid (Regionaal)

€ 15,--

€ 12,50

C-lid (Huisgenoot)

€ 7,50

€ 7,50

Ondergetekende verleent hierbij tot wederopzegging machtiging aan: IVN Leeuwarden om met ingang van heden van zijn/haar rekening de verschuldigde contributie af te schrijven. Handtekening

Inleveren bij of opsturen naar Renée Ras, De Kei 262, 8918 BK Leeuwarden E-mail: [email protected] Leeuwenboekje Herfst 2010

34

De redactie nodigt u uit om ook eens wat te schrijven, over iets natúúrlijks. Inzendingen voor 1 december bij de redactie: Yde Zijlstra, Atsmastate 1, 8925HB Leeuwarden e-mail adres: [email protected] of Renée Ras, De Kei 262, 8918 BK Leeuwarden e-mail adres: [email protected]

IVN Leeuwarden Vereniging voor natuur- en milieueducatie Wist U dat op de website dit Leeuwenboekje in kleur te zien is? Alle prachtige foto’s komen dan veel beter uit dan in zwart wit. Vaak worden activiteiten daar ook eerder aangekondigd. Vanaf de linkenpagina kun je heerlijk surfen naar mooie natuursites over allerlei onderwerpen. Neem eens een kijkje op een regenachtige dag

www.ivnleeuwarden.nl en de provinciale site

www.ivn.nl/fryslan/


35


36

IVN afdeling Leeuwarden Ledenadministratie De Kei BK Leeuwarden LEEUWENBOEKJE

Recommend Documents