Investeren in duurzame groei

Investeren in duurzame groei Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2011

De Rotterdamse aanpak Met het Programma Duurzaam 2010-2014:

verbeteren en de geluidoverlast te beperken,

van dit programma en richt zich op 50%

Investeren in duurzame groei werkt Rotter-

werkt Rotterdam voortvarend aan het totale

CO2-reductie ten opzichte van 1990 en

dam aan een schone, groene, gezonde en

duurzaamheidsdossier. De ambities en

100% klimaatbestendigheid in 2025.

economisch sterke stad. Als daadkrachtige

resultaten op het gebied van milieu, klimaat,

Het RCI is een initiatief van de gemeente

en innovatieve wereldhavenstad neemt

energie en water maken van Rotterdam de

Rotterdam, het Havenbedrijf Rotterdam,

Rotterdam samen met bewoners, bedrijven

duurzaamste wereldhavenstad. Door deze

DCMR Milieudienst Rijnmond en Deltalinqs,

en instellingen haar verantwoordelijkheid

unieke aanpak is Rotterdam een inspirerend

de koepelorganisatie van de Rotterdamse

voor een duurzame toekomst. Door zowel de

voorbeeld voor andere steden. Het publiek-

haven en industrie.

oorzaken als de gevolgen van de klimaatver-

private samenwerkingsverband Rotterdam

andering aan te pakken, de luchtkwaliteit te

Climate Initiative (RCI) maakt onderdeel uit

Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2011

Inhoud

Leeswijzer

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Voorwoord

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Managementsamenvatting

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Activiteiten, resultaten en effecten 2011

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 5 6 9

Het kader: Programma Duurzaam 2010-2014 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Algemene resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Opgave 1 Vooroplopen bij het verminderen van CO2-uitstoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Opgave 2 Verbeteren van de energie-efficiency . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Opgave 3 Omschakelen naar duurzame energie en biomassa als brandstof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Opgave 4 Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Opgave 5 Verminderen geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Opgave 6 Groener maken van de stad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Opgave 7 Vergroten van duurzame investeringen en bevorderen van duurzame producten . . . . 36 Opgave 8 Duurzaamheid in onderwijs en onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Opgave 9 Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Opgave 10 Bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Transitiemonitor duurzaam Rotterdam 2011 Organisatie en financiën

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

54


3

Leeswijzer In mei 2011 werd het Rotterdamse Program-

ingang van 2011 onderdeel uit van het

allereerst onze activiteiten en de bereikte

ma Duurzaam 2010-2014: Investeren in

Programma Duurzaam.

resultaten in het afgelopen jaar. Daarnaast gaan we in de effectenmonitor per opgave in

duurzame groei gelanceerd. In deze eerste ‘Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor’

De indeling van deze rapportage is gebaseerd

op de effecten van onze inspanningen, in

zetten we de resultaten uit 2011 van dit

op de tien Rotterdamse duurzaamheidsopga-

relatie tot de doelstellingen. Dit doen we aan

gemeentelijke programma op een rij. Hierin

ven van het Programma Duurzaam. Dit

de hand van indicatoren die voor iedere

zijn ook de resultaten verwerkt van het

programma wil uiteindelijk de transitie naar

opgave zijn vastgesteld. In de transitiemoni-

publiek-private samenwerkingsverband

een duurzame stad en haven voor elkaar

tor geven we antwoord op de vraag in

Rotterdam Climate Initiative (RCI), een

krijgen. Jaarlijks rapporteren we over de

hoeverre we op de goede weg zijn naar de

initiatief van de gemeente Rotterdam, het

voortgang in de tien opgaven en in deze

finishlijn: een duurzame wereldhavenstad.

Havenbedrijf Rotterdam, DCMR Milieudienst

transitie. Deze Rotterdamse Duurzaamheids-

Aan het einde gaan we in op de organisatie

Rijnmond en Deltalinqs, de koepelorganisatie

monitor 2011 bestaat dan ook uit verschil-

en de financiële verantwoording. Onze

van de Rotterdamse haven en industrie. Het

lende onderdelen. Voor elk van de tien

bevindingen zijn op hoofdlijnen samengevat

Rotterdam Climate Initiative maakt met

duurzaamheidsopgaven beschrijven we

in de Managementsamenvatting.


4

Voorwoord

Op 11 mei 2011 namen Lena Pegas Silva en

investeren in de groene economie ons als

Miryam el Addouti van het kinderklimaat-

stad sterker maakt.

team uit de Schieveenstraat, een van de Rotterdamse klimaatstraten, het eerste

Dat lukt alleen via een gezamenlijke ambitie

exemplaar van het Programma Duurzaam

en met sterke partners. Gelukkig hebben we

2010-2014: Investeren in duurzame groei in

die partners. Ik denk aan de RCI-initiatiefne-

ontvangst. Een kleine handeling, maar als we

mers Havenbedrijf Rotterdam, DCMR

over een paar jaar onze doelstellingen

Milieudienst Rijnmond en Deltalinqs,

hebben gehaald, is er wéér een stap gezet in

koepelorganisatie van de Rotterdamse haven

de richting van een schone, groene en

en industrie en aan de nationale overheid.

gezonde stad waarin duurzaamheid bijdraagt

Met in hun kielzog een groeiende reeks

aan een sterke economie.

scholen, kennisinstellingen, woning

Duurzaamheid bereik je niet in één keer. En

ziekenhuizen en horecagelegenheden. Maar

zeker niet als overheid alleen. Het is de

ik denk ook aan al onze internationale

optelsom van tal van initiatieven, acties en

samenwerkingspartners, zoals de wereldste-

interventies, van tal van partijen, die samen

den New Orleans, Jakarta en Melbourne.

uiteindelijk voor een enorme verandering

Deltasteden die van ons kunnen leren, en wij

kunnen zorgen. Dat blijkt ook uit deze

van hen.

foto hannah anthonysz

corporaties, ontwikkelaars, bedrijven,

Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor. Daarin staan we stil bij de vele grote en kleine

De Green Deal met het Rijk en de samenwer-

ontwikkelingen en bereikte resultaten in

king met Ho Chi Minh City op het gebied van

2011. Deze komen allemaal voort uit het

watermanagement zijn zeer inspirerend.

gemeentelijk Programma Duurzaam dat we

Zowel op lokaal niveau als op wereldschaal.

En de 56.000 vierkante meter groen dak

in mei presenteerden.

Samenwerking werpt ook hier vruchten af en

waarvoor het afgelopen jaar subsidie is

leidt tot inspirerende voorbeelden. Zoals het

aangevraagd, dat zijn ruim zes voetbalvel-

Ik ben trots op dit programma, waarin we de

besluit van netwerkbeheerder Stedin,

den. En onlangs bereikten we de mijlpaal van

vele bijdragen van inwoners, bedrijven,

afvalverwerker AVR en chemiebedrijf EKC om

90.000 vierkante meter! Dit laatste

instellingen, gemeente en partners aan een

te investeren in een groot stoomnetwerk in

voorbeeld laat zien dat we ook in 2012

duurzame stad hebben gebundeld in tien

de Botlek. Fabrieken die stoom ‘over’ hebben,

blijven werken aan voorbeelden en initiatie-

opgaven en 89 concrete actiepunten. Met

leveren die aan fabrieken die voor hun

ven die van Rotterdam de duurzaamste

een betere leefkwaliteit voor Rotterdammers,

productieproces stoom nodig hebben en deze

wereldhavenstad maken. Met de nadruk op

een aantrekkelijkere vestigingsstad voor

nu nog opwekken met fossiele brandstof

we. Want ook u, als lezer, bent voor het

bedrijven en een sterkere regionale economie

tegen hoge kosten.

Rotterdam Climate Initiative een belangrijke partner in het werken aan duurzaamheid!

als doel. De investering van 27,5 miljoen euro om onze gezamenlijke groene ambities

In deze Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor

te realiseren, zal een veelvoud van minimaal

2011 vindt u nog veel meer voorbeelden.

Alexandra C. van Huffelen

350 miljoen euro aan duurzame investerin-

Zoals het nieuwe Rotterdam Centraal met

Wethouder Duurzaamheid, Binnenstad

gen opleveren. Ik ben ervan overtuigd dat

het grootste zonnestationsdak van Europa.

en Buitenruimte


5

Managementsamenvatting

Rotterdam wil de duurzaamste wereldhaven-

8. Duurzaamheid in onderwijs en onderzoek

convenant over windenergie in de haven

stad zijn. En daar werkten we ook in 2011

9. Voorbereiden op de gevolgen van

noemen.

hard aan. In mei 2011 werd het Programma Duurzaam 2010-2014: Investeren in duurzame groei gepresenteerd waarin de weg

klimaatverandering 10. Bevorderen van duurzame gebieds

De opening van het nationaal Elektrisch Vervoer Centrum voor zowel consumenten als bedrijven was een belangrijk resultaat op

ontwikkeling

het gebied van duurzame mobiliteit. Dit is de

naar een schone, groene, gezonde en economisch sterke stad wordt geschetst. Het

Activiteiten en resultaten

eerste locatie in Nederland waar alles op het

Rotterdam Climate Initiative, een initiatief

De partners van het Rotterdam Climate

gebied van elektrisch vervoer beschikbaar is.

van de gemeente Rotterdam, het Havenbe-

Initiative bereikten in 2011 diverse resultaten

Ook werd de eerste oplaadpaal voor elektri-

drijf Rotterdam, DCMR Milieudienst Rijnmond

die bijdragen aan het realiseren van de

sche auto’s geplaatst en stapte de Rotter-

en Deltalinqs, maakt hiervan deel uit. De

Rotterdamse klimaatdoelstellingen. In

damse Mobiliteit Centrale voor het vervoeren

ambities voor 2025 zijn stevig: 50%

oktober ondertekenden het Rijk en het RCI de

van leerlingen over op aardgasbussen. En het

CO2-reductie ten opzichte van 1990 en

Rotterdamse Green Deal, dat met een

Havenbedrijf Rotterdam startte een proef

100% klimaatbestendigheid. In het Program-

streven naar groen én groei nauw aansluit bij

met Neste Oil’s hernieuwbare biobrandstof

ma Duurzaam staan het verminderen van

de ambities van het Programma Duurzaam.

NExBTL voor patrouillevaartuigen.

geluidshinder en het verbeteren van de

Het Rijk steunt hiermee met meer dan twee

luchtkwaliteit centraal, in relatie tot de

miljoen euro aan subsidie zeven Rotterdamse

Een rode draad in het Programma Duurzaam

gezondheid. Het programma moet bovendien

projecten voor energiebesparing en duur-

is de aandacht voor de gezondheid van de

tot een versterking van de Rotterdamse

zame energie in stad én haven. Met het

Rotterdammers. De aanleg van stille

economie leiden, met in de periode tot 2014

bedrijfsleven werden in december 14 Letters

wegdekken is een van de belangrijkste

minimaal 350 miljoen euro aan duurzame

of Cooperation ondertekend die moeten

maatregelen om het geluid van wegverkeer te

investeringen als resultaat. Die moeten ook

leiden tot nieuwe investeringen in duurzame

verminderen. In 2011 zijn de Brede Hilledijk,

bijdragen aan meer werkgelegenheid en een

en efficiënte processen, grondstoffen en

de Laan van Avant Garde, de Burgemeester

betere leefkwaliteit voor de Rotterdammers

logistiek.

Baumannlaan en de Groene Kruisweg voorzien van stil asfalt. Ook viel het besluit

en een nog aantrekkelijker vestigingsklimaat Minister Verhagen diende het Green

om een geluidsscherm te plaatsen langs de

Hydrogen Project van Air Liquide in bij de

A20. In de aanpak van de luchtkwaliteit

Tien duurzaamheidsopgaven

Europese Commissie voor de NER-300, een

werden stappen gezet op het gebied van

Door zowel de oorzaken als de gevolgen van

subsidieregeling voor duurzame energie- en

dynamisch verkeersmanagement. Ook het

de klimaatverandering aan te pakken, werkt

CO2-opslagprojecten. Het OCAP-netwerk

ombouwen van sleepboot Adriaan van het

Rotterdam aan het totale duurzaamheids-

werd uitgebreid, zodat de glastuinbouw nu

bedrijf Kotug tot de eerste volledig geclassifi-

dossier. De Rotterdamse aanpak is vertaald

ook CO2 geleverd krijgt van de nieuwe

ceerde groene sleepboot in Europa, de

in tien duurzaamheidsopgaven:

biobrandstoffenfabriek van Abengoa

installatie van walstroom (voor de binnen-

1. Vooroplopen bij het verminderen van

Bioenergia. De opening van Plant One, het

vaart en zeeschepen) en het toepassen van

besluit van Stedin, AVR en EKC om te gaan

de Environmental Ship Index in de Rotter-

2. Verbeteren van de energie-efficiency

investeren in het stoomnetwerk in de Botlek

damse haven, waarmee schone schepen

3. Omschakelen naar duurzame energie en

en de ontwikkelingen in de Rotterdamse

korting op de havengelden krijgen, droegen

aanpak Groene Gebouwen zijn belangrijke

bij aan een schonere lucht en daarmee aan

activiteiten die de energie-efficiency

een betere gezondheid voor de Rotterdam-

verbeteren. Daarnaast had Rotterdam een

mers.

primeur met de eerste handelsbeurs voor

Ook de vergroening van de stad draagt bij

biomassa. Op het gebied van duurzame

aan een betere leefomgeving. In 2011 heeft

6. Groener maken van de stad

energie kunnen we onder meer het zonnedak

de gemeente samen met geïnteresseerde

7. Vergroten van duurzame investeringen

van Rotterdam Centraal met 10.000

partijen de beleidsnotitie over stadslandbouw

vierkante meter aan zonnecellen en het

‘Food in the City’ opgesteld en in de tien

voor bedrijven.

CO2-uitstoot

biomassa als grondstof 4. Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport 5. Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht

en bevorderen van duurzame producten


6

Het ontwerp voor de herontwikkeling van het Rotterdamse Stadskantoor heeft het label ‘Breeam Excellent’ behaald.

meest stenige wijken van Rotterdam zijn

Warmtebedrijf industriële restwarmte ingezet

trale gebiedsontwikkeling met en door

bijna zeventig bomen bijgeplant.

voor de verwarming van gebouwen in de

bewoners opgepakt.

stad. In 2011 steeg dit aantal naar 2771 In 2011 werd door Rotterdammers subsidie

woningen; op termijn zullen dat 50.000

Effectenmonitor

aangevraagd voor 56.000 vierkante meter

wooneenheden zijn. Het ontwerp voor de

Het gaat niet alleen om de resultaten en

groen dak en kwam het totaal aantal groene

herontwikkeling van het Rotterdamse

activiteiten die we in 2011 hebben neerge-

schoolpleinen op tien. In 2011 viel ook het

Stadskantoor kreeg het predicaat ‘BREEAM

zet, maar ook om de effecten van onze

besluit om het Zadkine Koudecentrum uit te

Excellent’. En de Rotterdamse binnenstad

inspanningen en wat deze bijdragen aan het

breiden tot een compleet kennis- en

laat een aantal voorbeelden van duurzame

behalen van onze doelstellingen. Uit de

expertisecentrum voor het bedrijfsleven.

gebiedsontwikkeling zien met het Rotterdam

effectenmonitor blijkt dat diverse opgaven al

Onderwijs én bedrijfsleven spelen hiermee in

Central District waarin energie-efficiency en

in 2011 een aanzienlijk effect van onze

op duurzaamheid en innovatie. Op het gebied

duurzame energie centraal staan en de

inspanningen laten zien. Voor een aantal

van klimaatadaptatie werd de samenwerking

upgrading van het Plaza-complex.

opgaven geldt dat de effecten nog niet

tussen Rotterdam en Ho Chi Minh City

duidelijk waarneembaar zijn. Vaak echter is

opgestart. Deze samenwerking, maar ook die

Niet alleen overheid en RCI-partners werken

dit conform verwachting. Dat geldt bijvoor-

met andere deltasteden als Jakarta en New

aan een duurzaam Rotterdam. Het MKB

beeld voor de reductie van de CO2-uitstoot

Orleans, levert Rotterdam internationale

leverde een bijdrage aan de Rotterdamse

(zie de toelichting hieronder) of windenergie

exposure op en daarmee samenhangend

klimaatdoelstellingen door het verder

in het havengebied. Door de aanleg van

economisch spin-off. Mede door de Rotter-

verduurzamen van hotels en congrescentra,

Maasvlakte 2 zijn op een aantal locaties

damse inzet gaan regionale bedrijven aan het

15 locaties behaalden het Green Key-keur-

windmolens verwijderd, maar met onze

werk in Nederlandse consortia elders in de

merk. Ziekenhuizen in de regio Rijnmond

plannen voor nieuwe windmolens wordt deze

wereld.

volgden energiemasterclasses. En tot slot

(tijdelijke) daling in de jaren hierna ruim-

mogen we de Rotterdammers niet over het

schoots gecompenseerd. Hieronder enkele

Zowel op gebouw- als gebiedsniveau speelt

hoofd zien. Zo was de Rotterdamse

conclusies uit de effectenmonitor.

duurzaamheid in Rotterdam een rol. Zo

Schieveenstraat de beste Rotterdamse

werden het waterplein Kleinpolderplein en de

klimaatstraat en nummer twaalf van

Verminderen van de CO2-uitstoot

ondergrondse waterberging onder de

Nederland. Het ontwerp van het waterplein

De totale CO2-uitstoot in Rotterdam lag in

Museumparkgarage met een waterbergings-

Benthemplein kwam met nadrukkelijke

2011 op 29.565 kton. Dat is zo’n 150 kton

capaciteit van tien miljoen liter geopend.

inbreng van omwonenden en studenten tot

minder dan in 2010. De afname is vooral

Daarnaast wordt via het Rotterdamse

stand. En op Heijplaat wordt de energieneu-

zichtbaar bij de chemie en bij de huishou-


7

dens. De daling van de CO2-uitstoot door een

open water (onder meer bij het Spinozapark)

gezocht naar alternatieven om het oorspron-

lagere productie bij een aantal energiecentra-

en door de aanleg van groene daken. In totaal

kelijke doel, 15.000 Rotterdammers met

les werd teniet gedaan door de uitstoot van

is sinds 2010 bijna 30.000 kubieke meter

minimaal 3 dB minder geluidhinder, toch te

ruim 400 kton van het in 2011 gestarte

extra waterberging gerealiseerd.

realiseren.

de inzet van het Rotterdam Climate

Versterking van de Rotterdamse economie

Transitiemonitor

Initiative, dan begint het CO2-effect van de

Het Programma Duurzaam moet onder

De transitiemonitor geeft antwoord op de

inspanningen zichtbaar te worden. De

andere leiden tot een versterking van de

vraag in hoeverre wij op de goede weg zijn

hoeveelheid CO2 die vanuit de industrie in de

Rotterdamse economie, met in de periode tot

naar een duurzaam Rotterdam. Het

Rotterdamse haven aan de glastuinbouw

2014 minimaal 350 miljoen euro aan

Rotterdamse streven naar duurzaamheid

wordt geleverd nam in 2011 verder toe. Door

duurzame investeringen als resultaat. De

betekent dat economische ontwikkelingen

een proef met biobrandstoffen voor vracht-

teller stond eind 2011 op 235 miljoen euro,

gepaard moeten gaan met een steeds lagere

verkeer en de uitbreiding van het aantal

60 miljoen meer dan het afgesproken doel

CO2-uitstoot. Hiervoor zijn fundamentele

oplaadpalen voor elektrisch vervoer op groene

voor 2011. Het gaat dan om investeringen in

veranderingen, transities, nodig in de manier

stroom zijn de eerste kilotonnen CO2-reductie

maatregelen die bijdragen aan het halen van

waarop energie gebruikt wordt in de sectoren

door duurzame mobiliteit gerealiseerd. De

de doelstellingen voor CO2-reductie en

gebouwde omgeving, verkeer en vervoer en

gemeentelijke zwembaden zijn onder handen

klimaatbestendigheid. Daarmee liggen we

industrie en energieopwekking. De transitie is

genomen met een unieke aanpak om de

voor deze doelstelling ruim op koers. Onze

in beeld gebracht door de CO2-uitstoot te

energie-efficiency te verbeteren. Voor MKB en

duurzaamheidsaanpak valt ook internatio-

koppelen aan indicatoren die de economische

voor grootverbruikers als ziekenhuizen is een

naal op met als gevolg dat er steeds meer

ontwikkeling in deze sectoren weergeven:

intensief voorlichtingstraject uitgevoerd. Ook

internationale delegaties en conferenties

CO2-uitstoot per vierkante meter vloeropper-

is een start gemaakt met het geven van

naar Rotterdam komen. Rotterdam Climate

vlak (gebouwde omgeving), CO2-uitstoot per

energieadviezen aan lagere inkomens. De

Proof is koploper op het gebied van klimaat-

gereden kilometer (verkeer en vervoer) en

jaren 2015 en verder laten zien dat de

adaptatie. Via onze internationale profilering

CO2-uitstoot per eenheid elektriciteitsproduc-

CO2-reductie als gevolg van de RCI-aanpak

op dit gebied zijn inmiddels bedrijven uit deze

tie (industrie en elektriciteitsopwekking). Het

steeds meer toeneemt. Indien we de

regio actief in Ho Chi Minh City, Jakarta, New

realiseren van een duurzaamheidstransitie in

uitvoering van het huidige pakket aan

Orleans en Sao Paulo.

Rotterdam vraagt inzet over vele jaren. Het

energiebedrijf Enecogen. Als we kijken naar

resultaat zal daarom op de lange termijn pas

RCI-maatregelen voortzetten, is 27 Mton CO2-reductie te realiseren in 2025. Het doel

Overige effecten

echt goed zichtbaar zijn. Omdat het gaat

is daarmee nog steeds haalbaar.

Het aantal gereden fietskilometers is

over meer dan alleen technologische

toegenomen ten opzichte van 2010 en laat

innovatie, maar ook om veranderingen in

Klimaatbestendigheid

al geruime tijd een stijgende lijn zien. Ook het

beleid, gedrag en cultuur, is een echte

In 2011 steeg het aantal vierkante meter

aantal elektrische auto’s nam toe. Tot 2011

versnelling pas bereikt als er op voldoende

groen dak waarvoor subsidie werd aange-

reden er in Rotterdam incidenteel elektrische

schaal sprake is van nieuwe manieren van

vraagd met 56.000, dat is meer dan een

voertuigen rond; in 2011 werd de aanleg van

denken, werken en organiseren. De transitie-

verdubbeling ten opzichte van 2010. Eind

laadpunten structureel opgepakt en groeide

monitor laat zien dat we op belangrijke

2011 stond de teller op 90.000. De

het aantal elektrische auto’s op de weg naar

onderdelen de kiemen voor deze omslag

waterbergingscapaciteit werd het afgelopen

61. Naar verwachting neemt het aantal

hebben gelegd. In termen van structuur zijn

jaar uitgebreid met ruim 19.000 kubieke

elektrische auto’s en het aantal laadpunten

de uitbreiding van het warmtenet, de

meter, waarvan 1.000 kubieke meter in de

de komende jaren met minimaal enkele

infrastructuur voor elektrisch rijden en de

vorm van tijdelijke waterberging via

honderden per jaar toe. Door bezuinigingen

voorbereiding voor CO2-afvang en -opslag

waterpleinen, zoals bij het Kleinpolderplein,

bij het wegonderhoud wordt er minder stil

(CCS) duidelijke voorbeelden die een

en 10.000 kubieke meter via de ondergrond-

asfalt aangelegd dan gepland, waardoor het

schaalsprong in de nabije toekomst mogelijk

se waterberging bij het Museumpark. De

onzeker is of we de collegetarget op het

gaan maken.

overige capaciteit is ontstaan door nieuw

gebied van geluid gaan halen. Er wordt


8

Activiteiten, resultaten en effecten 2011


9

Het kader: Programma Duurzaam 2010-2014 Naar een duurzame wereldhavenstad

Duurzaamheid als gezamenlijke uitdaging

voor de periode tot en met 2014 tien

De partners van het Rotterdam Climate

Meer dan zestig partijen droegen bij aan de

concrete actiepunten geformuleerd. De tien

Initiative werkten in 2011 met het Program-

inhoud van het Programma Duurzaam. Zo is

Rotterdamse duurzaamheidsopgaven zijn:

ma Duurzaam 2010-2014: Investeren in

ook de realisatie van de doelstellingen in het

1. Vooroplopen bij het verminderen van

duurzame groei aan een schone, groene,

programma een gezamenlijke uitdaging. Niet

gezonde en economisch sterke stad. De twee

alleen van de partners van het Rotterdam


hoofddoelstellingen voor 2025 zijn: het

Climate Initiative: de gemeente Rotterdam,

3. Omschakelen naar duurzame energie en

halveren van de

het Havenbedrijf Rotterdam, DCMR Milieu-

CO2-uitstoot ten opzichte van 1990 en het

dienst Rijnmond en Deltalinqs, de koepelor-

100% klimaatbestendig maken van de regio.

ganisatie van de Rotterdamse haven en

Daarnaast staan het verminderen van

industrie. Ook andere partijen dragen hieraan

geluidshinder en het verbeteren van de

bij. Van individuele bewoners tot verenigin-

luchtkwaliteit centraal, in relatie tot de

gen en instellingen. Van scholen en woning-


gezondheid van de Rotterdammers. Het

corporaties tot MKB-ondernemers en

7. Vergroten van duurzame investeringen

programma moet bovendien tot een

multinationals. Van vervoersbedrijven en

versterking van de Rotterdamse economie

medeoverheden tot aan automobilisten en

8. Duurzaamheid in onderwijs en onderzoek

leiden, met in de periode tot 2014 minimaal

kennisinstellingen.

9. Voorbereiden op de gevolgen van 10. Bevorderen van duurzame gebieds

ook bijdragen aan meer werkgelegenheid

De tien Rotterdamse duurzaamheidsopgaven

voor Rotterdammers. Rotterdam wil met het

Door zowel de oorzaken als de gevolgen van

programma een betere leefkwaliteit

de klimaatverandering aan te pakken, werkt

De indeling in deze tien opgaven vindt u

realiseren voor haar bewoners en een nog

Rotterdam aan het totale duurzaamheids-

terug in deze Rotterdamse Duurzaamheids-

aantrekkelijkere vestigingsstad worden voor

dossier. In het Programma Duurzaam zijn

monitor 2011.

CO2-uitstoot

biomassa als grondstof 4. Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport 5. Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht

en bevorderen van duurzame producten

klimaatverandering

350 miljoen euro aan duurzame investeringen als resultaat. Die investeringen moeten

Rotterdamse duurzaamheidsopgaven en 89

ontwikkeling

FOTO JAN VAN DER PLOEG

FOTO JAN VAN DER PLOEG

bedrijven.

Het Programma Duurzaam werd in mei gepresenteerd tijdens een

Lena Pegas Silva en Miryam el Addouti van het kinderklimaatteam uit de

bijeenkomst in het Drijvend Paviljoen.

Schieveenstraat namen het eerste exemplaar van het Programma Duurzaam in ontvangst.


10

Algemene resultaten In het vervolg van deze Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2011 leest u per opgave de belangrijkste activiteiten en resultaten uit het afgelopen jaar. Een aantal resultaten is niet onder te brengen bij één bepaalde opgave. Deze ‘algemene’ resultaten hebben betrekking op de duurzaamheidsopgave in de breedte. Ze staan hieronder vermeld.

industriële restwarmte, optimale efficiëntie in het gebruik van energie en grondstoffen, groene grondstoffen voor de productie van biomaterialen, centrale slibverwerking, schone energie voor vrachtwagens, scheepvaart en terminals, en een Biofuel Pilot Center voor algen.

Rotterdamse Green Deal

den om al in 2014 een windturbinepark van

In oktober ondertekenden het Rijk en het RCI

100 MW of meer op de zeewering van

Lokale Klimaatagenda

de Rotterdamse Green Deal. Het Rijk steunt

Maasvlakte 2 te realiseren. Verder onder-

Met het Rijk is de Lokale Klimaatagenda

hiermee zeven Rotterdamse projecten voor

steunt het Rijk de Rotterdamse Bioport-

opgesteld. Deze beschrijft de onderwerpen

energiebesparing en duurzame energie in

ambities, de uitrol van de Rotterdamse

waarmee Rijk en lokale overheden met elkaar

stad én haven en geeft daarmee de Rotter-

Groene Gebouwen Aanpak (retrofit),

willen samenwerken om de duurzame

damse klimaatdoelstellingen een impuls. Bij

energiebesparing bij het MKB en de ontwikke-

transitie te versnellen. Rotterdam heeft hard

sommige Rotterdamse initiatieven staan

ling van de klimaatneutrale wijk Heijplaat,

gewerkt om de regelgeving rondom warmte-

knelpunten een vlotte uitrol in de weg.

met en door bewoners. Als gevolg van deze

levering en het onderwerp zelflevering van

Bijvoorbeeld de huidige invoerheffingen op

Green Deal is aan Rotterdamse projecten

zonne-energie op deze agenda te krijgen. Dit

biologische grondstoffen, waardoor het op dit

voor meer dan 2 miljoen euro aan subsidie

is gelukt. Hierdoor is de regelgeving zodanig

moment nog erg duur is om deze groene

toegezegd. Hiervan is 1 miljoen euro

aangepast dat lopende projecten voor

grondstoffen te gebruiken in de chemie. Ook

bestemd voor de verdere uitrol van de

aansluiting op collectieve restwarmte

zijn er nauwelijks prikkels voor de industrie

Rotterdamse groene gebouwen-aanpak

(Warmtebedrijf Rotterdam) niet in gevaar

om te investeren in energiebesparings-maat-

(retrofit), met een focus op scholen.

komen. De oplossing voor zelflevering die het

regelen die verder gaan dan de eigen locatie,

Rotterdam Climate Initiative bepleit houdt in

Letters of Cooperation

dat fiscale voordelen van het zelf produceren

gen’. Met de ondertekening van de Intentie-

De toekomst van de Rotterdamse haven en

van elektriciteit via zonnepanelen (geen BTW

verklaring Green Deal geeft het Rijk aan actief

industrie is duurzaam. Dat bedrijven deze

en energiebelasting) ook gaan gelden voor

mee te werken aan het wegnemen van deze

doelstelling serieus nemen, werd in december

mensen die zelf geen geschikt dak hebben

knelpunten. Het Rijk en het RCI gaan onder

nog eens bevestigd toen 14 Letters of

voor zonnepanelen. Het gaat dan bijvoor-

meer samen de uitwisseling van restwarmte

Cooperation werden ondertekend voor

beeld om bewoners van appartementen of

in de industrie bevorderen. Daarnaast wordt

projecten die moeten leiden tot nieuwe

monumenten. Wij zijn van mening dat de

Rotterdam een focusgebied binnen de

investeringen in duurzame en efficiënte

fiscale voordelen ook zouden moeten gelden

nationale aanpak elektrisch vervoer. Ook kijkt

processen, grondstoffen en logistiek.

bij deelname aan een collectief project. De

het Havenbedrijf Rotterdam naar mogelijkhe-

Voorbeelden daarvan zijn benutting van

Rotterdamse wethouder Duurzaamheid

FOTO Roy Borghouts Fotografie

de zogenaamde ‘over the fence-investerin-

De Rotterdamse wethouders Alexandra van Huffelen (Duurzaamheid) en Jeanette Baljeu (Haven, Verkeer en Regionale Economie), RCI-ambassadeur Ruud Lubbers en Deltalinqsvoorzitter Wim van

Negen Rotterdamse zwembaden zijn in 2011

Sluis ondertekenden 14

‘vergroend’ in het kader van de Rotterdamse

Letters of Cooperation

groene gebouwen-aanpak (retrofit).

met het bedrijfsleven.


11

foto Aeroview rotterdam

Duurzaamheid is een vanzelfsprekend en integraal onderdeel van de groei en ontwikkeling van de Rotterdamse haven.

Alexandra van Huffelen is ambassadeur van

thema´s uit de aanpak van het Rotterdam

Connecting Delta Cities (CDC) zorgt voor de

de Lokale Klimaatagenda voor de bedrijven.

Climate Initiative, komen terug in het

export van Rotterdamse kennis en innova-

groeiscenario in deze Havenvisie 2030. Denk

ties. Inmiddels heeft dit geleid tot opdrachten

Havenvisie 2030

bijvoorbeeld aan de afvang, opvang en het

voor consortia waarin bedrijven en kennisin-

In december is de Havenvisie 2030 vastge-

transport van CO2, de plannen met Rotter-

stellingen uit de Rotterdamse regio participe-

steld. Deze visie is opgesteld door het

dam-Bioport, ontwikkelingen op het gebied

ren. In 2011 betrof dit opdrachten in Jakarta

Havenbedrijf en de gemeente Rotterdam en

van LNG, ketenvorming, warmte-uitwisseling

(€ 4 mln), New Orleans (€ 1,5 mln) en Ho Chi

beschrijft de ontwikkeling van de Rotterdam-

en walstroom.

Minh City (€ 1 mln). Meer informatie hierover staat vermeld bij opgave 9. Daarnaast

se haven tot 2030. Er wordt een groeiscenario geschetst voor de komende periode,

Internationale activiteiten

participeert Rotterdam in het internationale

waarin duurzaamheid een vanzelfsprekend

Ook in 2011 werden diverse internationale

netwerk van lokale overheden, ICLEI, dat zich

en integraal onderdeel is van de ontwikkeling

activiteiten ondernomen, met name op het

inzet voor duurzame ontwikkeling wereldwijd.

in de Rotterdamse haven op het gebied van

gebied van klimaatadaptatie. Het door

opslag, overslag en industrie. Alle relevante

Rotterdam opgerichte kennisnetwerk

Mariette van Empel, directeur Klimaat en Emissies ministerie Infrastructuur en Milieu

Rotterdam is koploper in haar streven een duurzame wereldhavenstad te zijn. Dat zie ik terug in de vele innovatieve (klimaat)initiatieven in de stad. Lokale en regionale initiatieven zoals die door Rotterdam in gang zijn gezet, zijn de motor van de transitie naar een duurzaam Nederland. Juist lokaal kunnen grote stappen worden gezet op weg naar een klimaatneutrale en klimaatbestendige samenleving.


12

Opgave

1

ooroplopen bij het verminderen V van CO2-uitstoot

Rotterdam wil de transitie naar een CO2-arme economie versnellen en daarmee een concurrentievoordeel creëren. In 2025 moet de CO2-uitstoot gehalveerd zijn ten opzichte van 1990 toen dit 24 Mton was. In 2025 mag dit dus hooguit 12 Mton zijn. Zonder maatregelen zal deze uitstoot in 2025 mogelijk kunnen stijgen tot meer dan 40 Mton. Op de kortere termijn streven wij naar een CO2-reductie van 4,2 Mton (in 2015). Het overgrote deel (88%) van de CO2-uitstoot in Rotterdam komt voor rekening van de industrie en energieopwekking in het havengebied. Verkeer en vervoer (7%) en de gebouwde omgeving (5%) stoten ook CO2 uit. Wij streven voor al deze sectoren naar een CO2reductie van 50%. Daarbij wordt maximaal ingezet op efficiënter gebruiken van energie en stimuleren van duurzame energieopwekking. Dit komt bij de volgende opgaven aan de orde. Bij deze opgave 1 worden de vorderingen beschreven op het gebied van CO2-afvang,-transport en -opslag (CCS).

Activiteiten en resultaten Rozenburg werd geopend, wordt de CO2 die

kosteneffectieve manier van hun CO2-emis-

vrijkomt bij de productie van waterstof

sies af te komen. Het project is innovatief:

Minister Verhagen van Economische Zaken,

afgevangen en opgeslagen. Dit levert een

zowel door de methode om CO2 af te vangen

Landbouw en Innovatie (EL&I) diende in

belangrijke bijdrage aan de verduurzaming

en vloeibaar te maken als het concept met

mei het Rotterdamse Green Hydrogen Project

van de Rotterdamse haven. Het is ook een

een CO2-hub, genaamd Rotterdam Cintra

van Air Liquide in voor de NER300, een

cruciale schakel in de totstandkoming van de

(Carbon in Transport). Air Liquide ontwikkelt

Europese subsidieregeling voor duurzame

‘CO2-hub’ die Rotterdam hier voor ogen heeft,

Cintra samen met Vopak (tijdelijke opslag),

energie en CO2-opslagprojecten. In het

met gezamenlijke transport-, verzamel- en

Anthony Veder (transport per schip) en

project, onderdeel van de nieuwe waterstof-

opslagmogelijkheden. Deze hub maakt het

Gasunie (pijpleiding infrastructuur). Het

fabriek van Air Liquide die eind mei in

voor bedrijven op termijn mogelijk om op een

Green Hydrogen Project is het tweede

ruud van leeuwen

Doorbraak voor schonere industrie

Jaap Hoogcarspel, managing director Air Liquide Nederland BV

Een deel van de CO2 kan en zal uiteindelijk worden ontwikkeld tot belangrijke gronden hulpstoffen. Een grootschalige CO2infrastructuur is daarvoor onmisbaar. Air Liquide heeft voor haar CCS-project gekozen voor het Rotterdamse havengebied, omdat Rotterdam als ‘frontrunner’ wil acteren in de aanleg van een ambitieus CCS-netwerk. In het Green Hydrogen Project van Air Liquide wordt de CO2 die vrijkomt bij de productie van waterstof afgevangen en opgeslagen.


13

FOTO OCAP

Economische effecten In mei werden economische effectenstudies afgerond. Eén van de voornaamste conclusies van deze studies was dat CCS en de clustereffecten daarvan bij volledige inzet van CCS zo’n 1900 banen kan opleveren in de regio Rotterdam. Het RCI ondersteunt CCS-projecten onder andere door de uitvoering van dit soort studies. Ook op het gebied van strategisch omgevingsmanagement en opslagscenario’s werden onderzoeken uitgevoerd. Aangezien CCS een technologie in ontwikkeling is, is er geen wetgevend kader en is het van belang dat er vanuit de praktijk in Rotterdam input geleverd wordt om wet- en regelgeving aan te passen. In 2011 is in totaal 334 kton afgevangen CO2 vanuit de industrie in de Rotterdamse haven geleverd aan de glastuinbouw.

Regionale samenwerking Noordzee

ject naast ROAD (de technologiedemonstra-

CO2-levering aan de glastuinbouw

tie van afvang en opslag van CO2 van de

Met ingang van 2011 betrekt OCAP naast

overleg van de nationale overheden rond de

nieuwe E.ON-centrale op Maasvlakte I). In dit

CO2 van Shell ook CO2 van bio-ethanolprodu-

Noordzee – verenigd in de NSBTF, de North

project doet ook GDF-SUEZ mee.

cent Abengoa voor levering aan de glastuin-

Sea Basin Task Force. Dit leidde onder meer

Dankzij de demonstratieprojecten voor de

bouw in de regio rondom Rotterdam. Het

tot de organisatie van een NSBTF-bijeen-

energiesector én de industriesector, inclusief

gaat hierbij om zo´n 30 kton. Circa 500

komst in Nederland door het RCI. Daarbij

bijbehorende infrastructuur, is Rotterdam

tuinders die hun CO2 van OCAP betrekken,

werd vastgesteld dat NSBTF zich zal

klaar voor de ontwikkeling van een totaalaan-

krijgen door de start van de nieuwe biobrand-

concentreren op een Noordzee-brede analyse

pak voor CCS in deze regio. Door de afvang

stoffabriek van het Spaanse Abengoa

van opslagpotentieel, een paper over

van CO2 zo kosteneffectief mogelijk te

Bioenergia meer leveringszekerheid. Tijdens

langetermijnliabilities en het grensoverschrij-

maken, slaan we twee vliegen in één klap. We

onderhoudsstops of storingen van de ene

dend transport van CO2. Het Rotterdamse

maken de haven duurzamer én we maken het

bron kan met de andere bron de levering in

belang hierbij is een grotere rentabiliteit van

voor bedrijven aantrekkelijker om er hier mee

elk geval doorlopen. Daarnaast kan OCAP

Nederlandse investeringen in CCS.

aan de slag te gaan. In 2012 zal de Europese

met deze CO2 de levering uitbreiden aan

Commissie een besluit nemen over de

kwekers in de Zuidplaspolder. In totaal is in

grootschalige Rotterdamse demonstratiepro-

subsidieaanvraag van Air Liquide. Dan

2011 334 kton afgevangen CO2 vanuit de

verwachten we ook de investeringsbeslissing

industrie in de Rotterdamse haven aan de

van ROAD.

glastuinbouw geleverd.

Naast het regionale netwerk is het ook van belang dat Rotterdam gehoord wordt bij het

En verder door de RCI-partners ingelicht over de

(GCCSI) een aantal projecten financieel

Gasunie en Stedin in het R3CP-project

Rotterdamse ambities en projecten op

en heeft het instituut in mei 2011 de

aan de ontwikkeling van een CO2-pij-

het gebied van energie-efficiency,

jaarvergadering in Rotterdam gehouden.

pleiding in het havengebied waar

duurzame energie en CCS. Hedegaard is

Met financiële steun van het GCCSI is een

meerdere bedrijven op kunnen aanslu-

verantwoordelijk voor de NER-subsi-

casestudie over CCS uitgevoerd om

iten voor de afvoer van hun CO2.

dieregeling.

lessen te trekken uit de Rotterdamse

• Het Havenbedrijf werkt met OCAP,

• EU Commissaris Hedegaard, verant-

• Omdat Rotterdam een voorlopersfunc-

CCS-aanpak, die nuttig zijn voor andere

woordelijk voor het Europese klimaat-

tie op dit gebied heeft, steunt het

CCS-projecten wereldwijd en voor

beleid, bezocht Rotterdam. Zij werd

Australische Global CCS Institute

aanscherping van de eigen aanpak.


14

Mogelijk CCS-netwerk Rotterdam 2015

e

lin

pe

i -p

to greenhouses in region South Holland

to greenhouses area Lansingerland

2

P

CA

O

6 3 4

R3

CP

1 5

2025

e

in

el

p pi

to greenhouses in region South Holland

to greenhouses area Lansingerland

P-

2

CA

O

6 3 4

R3

CO2 from Antwerp

CP

1 5 7

1 Shell Pernis

4 Abengoa

2 E.ON-ROCA

5

3 E.ON CO2-Catcher

6 CO2 Hub CINTRA

(CATO-2 pilot project) 3 ROAD

7

Maasvlakte II, in aanbouw

Air Liquide

Transport via pijpleiding Transport via scheepvaart

Air Products Verbinding industrie met CCS-netwerk

C02-afvang Glastuinbouw Energie-intensieve industrie C02-hub

afvang


transport

15

hergebruik en opslag

Effectenmonitor In deze Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2011 gaan we in

reductie door RCI-inspanningen zo’n 50 kton. Eind 2011 is een start

de effectenmonitor per opgave in op de effecten van onze

gemaakt met extra CO2-afvang (bij Abengoa) die via de OCAP-leiding

inspanningen, in relatie tot de doelstellingen. Dit doen we aan

aan de glastuinbouw geleverd wordt. Dit betrof zo’n 30 kton. De

de hand van i ndicatoren die voor iedere opgave zijn vastge-

verbetering van de energie-efficiency bij de industrie heeft vooralsnog

steld.

geen aanvullende CO2-reductie opgeleverd. De besparing door de Deltalinqs-leden werd teniet gedaan door de resterende Rotterdamse industrie (zie ook opgave 2). Bij het wegverkeer (zie ook opgave 4)

Doel: CO2-uitstoot ligt in 2025 50% lager dan in 1990.

begint het elektrisch vervoer voet aan de grond te krijgen door onder

Indicator: De jaarlijkse CO2-uitstoot van alle bronnen in Rotterdam.

meer de aanleg van oplaadpunten. Eind 2011 waren dat er tachtig. Ook de inzet van biobrandstoffen voor het vrachtverkeer levert een reductie op van de CO2-uitstoot. De bereikte reductie in de sector verkeer en

De CO2-uitstoot in Rotterdam lag in 2011 op 29.565 kton. Dat is

vervoer wordt geschat op enkele kilotonnen CO2. Bij de gebouwde

zo’n 150 kton minder dan in 2010. De afname is vooral zichtbaar bij

omgeving zijn inmiddels bij vele corporatiewoningen energiebesparende

de chemie en bij de huishoudens. De afname bij de huishoudens

maatregelen uitgevoerd. Datzelfde geldt voor veel MKB-branches en

heeft hoofdzakelijk te maken met de gemiddeld hogere temperaturen

voor grootverbruikers als ziekenhuizen. Ook zijn energie-adviezen

in 2011 ten opzichte van 2010. De daling van de CO2-uitstoot door

verstrekt aan huishoudens met lage inkomens, waarmee zowel energie

een lagere productie bij een aantal energiecentrales werd teniet

als kosten worden bespaard. De geschatte CO2-reductie in de gebouwde

gedaan door de uitstoot van het nieuwe energiebedrijf Enecogen (met

omgeving bedraagt 15 kton.

in 2011 een uitstoot van ruim 400 kton; deze uitstoot zal bij volle productie de komende jaren nog fors kunnen toenemen tot ruim 2

In 2011 is het effect door inspanningen van het RCI nog relatief

Mton). De uitstoot door verkeer en vervoer was nagenoeg onveran-

beperkt; dit in tegenstelling tot het beeld dat de jaren 2015 en verder

derd. Overigens betreft het voorlopige cijfers: voor sommige bronnen

laten zien waarin de reductie door de RCI-aanpak steeds meer toe-

waren nog geen cijfers over 2011 beschikbaar. Deze zijn geschat op

neemt. De komende jaren zal de CO2-uitstoot nog fors gaan toenemen

basis van externe bronnen of inschattingen van experts.

als onder meer de twee nieuwe kolencentrales van E.ON en Electrabel in bedrijf gaan. Naar verwachting neemt de uitstoot in 2015 hierdoor toe

Tot zover het algemene beeld van de ontwikkelingen in de CO2-uit-

tot bijna 40 Mton. Door de RCI-maatregelen is dan een reductie van

stoot. Wat het CO2-effect van de inspanningen van het RCI betreft,

ruim 4 Mton realiseerbaar. Indien we de uitvoering van het huidige

begint de uitvoering van een groot pakket aan maatregelen langzaam

pakket aan RCI-maatregelen voortzetten, is 27 Mton CO2-reductie te

zijn vruchten af te werpen. Voor 2011 bedraagt de bereikte CO2-

realiseren in 2025. Het doel voor 2025 is dus nog steeds haalbaar.

CO2-emissie 50 45 40 35 Onzekerheidsmarge

30

Reductie door aanpak RCI CO2-uitstoot

25

Prognose Doel RCI

20 15 10

Mton

5 0 1990

2005 ’06

‘07

’08

‘09

’10


‘11

2015 2020 2025

16

Opgave

2

erbeteren van de V energie-efficiency

Een belangrijk Europees en nationaal klimaatdoel is een energiebesparing van 20% van het huidige jaarlijkse verbruik in 2020. Dat is nodig om klimaatverandering tegen te gaan en om de afhankelijkheid van ingevoerde fossiele brandstoffen te verminderen. Wij willen dit doel onder meer bereiken door omvangrijke vervangings- en innovatieinvesteringen bij bedrijven, ontwikkeling van warmte- en stoomnetwerken, technologische innovaties in de processen van bedrijven en beïnvloeding van gedrag. De inzet van burgers en bedrijven is voor deze opgave van belang. Daarom stimuleert het RCI lokale initiatieven.

Activiteiten en resultaten productieschaal worden getest en dooront-

laten verlopen. De pilot van TNO is ACCU, een

wikkeld voor industriële toepassing. De

installatie die CO2 uit de lucht haalt.

Minister Verhagen van EL&I opende in mei

initiatiefnemers (RCI, Havenbedrijf Rotter-

een nieuwe testfaciliteit voor duurzame

dam, Deltalinqs en TNO) willen met Plant

Stoomnetwerk

procestechnologie in de regio Rijnmond:

One duurzame ontwikkeling stimuleren en

Eind 2011 besloten netwerkbeheerder Stedin,

Plant One. Deze faciliteit vult het gat tussen

versnellen. Inmiddels zijn de eerste pilots

afvalverwerker AVR/Van Gansewinkel en

laboratorium en full scale productie.

gestart. Energieonderzoek Centrum Neder-

chemiebedrijf en stoomgebruiker Emerald

Procesverbeteringen die op laboratorium-

land (ECN) ontwikkelt een technologie om

Kalama Chemical (EKC) te investeren in het

schaal veelbelovend zijn, kunnen hier op

complexe scheidingsprocessen efficiënter te

stoomnetwerk in de Rotterdamse Botlek. De

foto jacqueline de haas

Minister Verhagen opent Plant One

Karin Husmann, directeur Plant One:

Minister Verhagen opende in mei een nieuwe testfaciliteit voor duurzame procestechnologie in de regio Rijnmond: Plant One.


17

De Rotterdamse industrie streeft naar efficiëntere processen. Plant One helpt daarbij door een oplossing te bieden voor het op industriële schaal testen van duurzame procestechnologie. Wij hebben alle nodige voorzieningen en vergunningen om dit snel en efficiënt te kunnen doen. De pilotlocatie onderscheidt zich van andere initiatieven door de grootschalige aanpak en de focus op meerdere technieken.

Final Investment Decision werd officieel in

categorie goud. Het totaal komt daarmee

februari 2012 ondertekend, mede dankzij de

eind 2011 op 21 locaties. De bedrijven zijn

inzet van de RCI-partners. Het doel van het

gedurende het traject ondersteund met

netwerk is de stoom van de ene fabriek te

themabijeenkomsten om ze in de opstartfase

transporteren naar omliggende fabrieken, die

op weg te helpen naar de certificering. Hierin

stoom als productiemiddel nodig hebben.

werden ervaringen tussen de deelnemers

Deze fabrieken wekken hun stoom nu tegen

uitgewisseld en kreeg het informeren over

hoge kosten op met fossiele brandstof. Het

door bedrijven zelf aangedragen onderwerpen

eerste deel van het netwerk wordt aangelegd

aandacht.

in het westelijk deel van het industriegebied,

Fabrieken langs het tracé kunnen dan stoom

Ziekenhuizen Rijnmondgebied volgen energiemasterclasses

Wethouder Van Huffelen en samenwerkingspart-

invoeren of afnemen, al naargelang hun

Van alle gebouwen in de gemeenten

ners (VvE010, Warmtebedrijf Rotterdam,

behoefte. Met het gehele stoomnetwerk

Rotterdam, Spijkenisse, Capelle aan den

WAIFER, corporaties Woonbron, Woonstad

wordt de CO2-uitstoot met meer dan

IJssel en Schiedam nemen ziekenhuizen circa

Rotterdam, Havensteder en de Woningbouwve-

200.000 ton per jaar teruggedrongen. Dat

4% van het energieverbruik voor hun

reniging Hoek van Holland) tekenden de

zorgt ook voor een betere luchtkwaliteit.

rekening. De Rijnmondziekenhuizen stoten

samenwerkingsovereenkomst Duurzame Daden.

maar het doel is om op afzienbare termijn het netwerk in de Botlek door te trekken.

Hotels en congrescentra gaan voor duurzaam

hiermee jaarlijks circa 125.000 ton CO2 uit. Uit onderzoek blijkt dat ziekenhuizen gemiddeld 12% energie kunnen besparen.

damse woningcorporaties, WAIFER Nederland

In 2011 werd concreet vervolg gegeven aan

Alle negen ziekenhuizen in het Rijnmond

BV en de gemeente Rotterdam 2500

de ondertekening van de overeenkomst

gebied deden daarom in 2011 mee aan vier

bestaande Rotterdamse woningen gereno-

Duurzame Hotels en Congreslocaties

energiemasterclasses, bedoeld om kennis en

veerd en verduurzaamd met minimaal twee

Rotterdam door 29 hotels en congres

ervaring over energiebesparing uit te

energielabelstappen. Dat is de kern van de

locaties. Vijftien locaties die aan de slag

wisselen.

samenwerkingsovereenkomst Duurzame Daden, die op 14 december werd getekend.

gingen met het verminderen van hun milieubelasting en het verduurzamen van

Duurzame Daden

Duurzame Daden gaat Rotterdamse burgers

hun bedrijfsvoering, behaalden het Green

In de periode december 2011 - december

en marktpartijen faciliteren en verbinden om

Key-label, waarvan elf in de hoogst haalbare

2013 worden door onder meer de Rotter-

zo de verduurzaming van de bestaande woningvoorraad te versnellen, te verbeteren en goedkoper en leuker te maken. De aanpak leidt tot minder energieverbruik en kostenbesparing voor eigenaren en bewoners. Het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad in Rotterdam is onderdeel van het rijksprogramma Blok voor Blok. Duurzame Daden strekt zich uit naar zowel huurders in corporatiewoningen als particuliere eigenaren, al dan niet verenigd in VvE’s.

Vergroening vastgoed via unieke constructie De Rotterdamse groene gebouwen-aanpak maakt de gemeentelijke vastgoedportefeuille per gebouwgroep duurzamer door energiebesparende maatregelen. De gemeente Rotterdam is in april 2011 een openbare aanbesteding gestart om de komende jaren haar vastgoed te verduurzamen en zo de CO2-uitstoot sterk te verminderen. Omdat gemeentelijke zwembaden grootverbruikers zijn van energie en water, is begonnen met Beurs-WTC Congress & Event Center behaalde in 2011 het gouden ‘Green Key-label’.


18

deze gebouwgroep als pilot. De pilot leidt tot

34% besparing op de energiekosten van de

hiermee de eerste gemeente in Nederland die

klimaatcompetitie. De Rotterdamse

zwembaden, wat neerkomt op een bedrag

gebruikmaakt van deze manier van publiek-

Schieveenstraat werd uitgeroepen tot beste

van 3,4 miljoen euro, een vermindering van

private samenwerking. Het Rijk kende op 28

klimaatstraat van Rotterdam en werd

de CO2-uitstoot van bijna 2.000 ton per jaar

november via de Green Deal een financiële

nummer twaalf van Nederland met 68.802

en een betere water- en luchtkwaliteit in de

bijdrage toe van 1 miljoen euro voor de

punten. Op 14 mei werden de bewoners

baden. De energiebesparing wordt uiteindelijk

verdere uitrol van de Rotterdamse groene

gehuldigd met de officiële overhandiging van

gerealiseerd door een partij die hiervoor

gebouwen-aanpak (retrofit), met een focus

het bord met het opschrift ‘Beste Klimaat-

specifiek als opdrachtnemer verantwoordelijk

op scholen.

straat van Rotterdam’. In totaal meldden 155 Rotterdamse straten zich aan, 31 hiervan

is, een zogenaamde Energy Service Company (ESCo). De ESCo sluit hiervoor een Energie

Klimaatstraatfeest

belandden uiteindelijk in de top-500 van

Prestatie Contract (EPC) af met de gemeente

Het Klimaatstraatfeest is de grootste

Nederland.

Rotterdam en is tevens verantwoordelijk voor

energiebesparingswedstrijd van Nederland.

de benodigde investeringen. Rotterdam is

Ook Rotterdam deed in 2011 mee aan deze

Scheidingstechnologie heeft in de procesindustrie een belangrijk aandeel in het totale energieverbruik. Nieuwe inzichten in De Rotterdamse Schieveenstraat werd uitgeroepen tot beste klimaatstraat van

bijvoorbeeld pervaporatie vinden inmiddels hun weg naar de

Rotterdam en nummer twaalf van Nederland.

Deltalinqs-leden.

En verder businesscase voor de centrale verwer-

relatie met restwarmte), contactdrogen

poraties Havensteder, Vestia, Woon-

king van zuiveringsslib tot stand. De

en pervaporatie vinden inmiddels hun

bron en Woonstad een raamovereen-

realisatie is voorzien voor 2012.

weg naar de Deltalinqs-leden.

• Eneco heeft in september met wooncor-

komst gesloten voor de levering van

• Holland Container Innovation heeft het

• Vanuit het Deltalinqs Energy Forum is

industriële restwarmte aan woningen

ISO-certificaat gekregen voor zijn

in 2011 een postacademische cursus

op de noordoever van Rotterdam.

gepatenteerde klapcontainer. Vanwege

energie-efficiëntie in de industrie

de grote ruimtebesparing bij het

aangeboden. Deze Engelstalige cursus

aan circa 8.000 huishoudens met lage

transport van lege containers draagt

bestaat uit videocolleges van de

inkomens. Voor deze 8.000 huishou-

deze klapcontainer bij aan een betere

universiteit Gent, met een sterke relatie

dens levert dat naar verwachting 10%

luchtkwaliteit en een vermindering van

naar de industriële praktijk. Voorjaar

CO2-reductie en jaarlijks circa 100 euro

de CO2-uitstoot. Om die reden is deze

2012 start de volgende cursus.

• In 2011 zijn energieadviezen gegeven

aan besparing op. • Behalve hotels, congrescentra en

ontwikkeling gesteund door het RCI. • Scheidingstechnologie heeft in de

• Het Innovatie Centrum Duurzaam Bouwen was in september gastlocatie

ziekenhuizen hebben twaalf bedrijven

procesindustrie een belangrijk aandeel

voor de Dutch Green Building Week.

in de kantorenbranche (makelaars en

in het totale energieverbruik. Daarom

Deze werd georganiseerd door de Dutch

beheerders) voorlichting gehad over

stond dit thema ook in 2011 tijdens

Green Building Council. Het doel was

energiebesparing; zij gaan hiermee in

een Deltalinqs Energy Forum-workshop

om Nederland te inspireren om actief

hun bedrijfsvoering rekening houden.

centraal. Nieuwe inzichten in mem-

met duurzaam bouwen en ontwikkelen

braantechnologie, kristallisatie (en de

aan de slag te gaan.

• Met 13 partijen kwam een concrete


19

Effectenmonitor Doel industrie: Jaarlijkse verbetering van de energie-efficiency

autonome winst van 1%, betekent dit dat door de Deltalinqsleden, die

met 2%.

84% van het totale energieverbruik van de Rotterdamse industrie

Indicator: Jaarlijkse energie-efficiency voor de industrie.

omvatten, jaarlijks al 125 kton CO2-uitstoot extra bespaard wordt. Toch heeft de verbetering van de energie-efficiency bij de industrie vooralsnog geen aanvullende CO2-reductie opgeleverd. De besparing

Begin 2012 heeft Agentschap NL de resultaten voor de energie-effici-

door de Deltalinqsleden werd teniet gedaan door de resterende

ency (EE), het energieverbruik per eenheid product, van de Rotter-

Rotterdamse industrie.

damse industrie bepaald1. Voor de jaren 2006, 2009 en 2010 waren gegevens beschikbaar. Voor de totale Rotterdamse industrie is het

Het energiecluster heeft een energiebesparing van 2,9% behaald,

resultaat van 0,9% jaarlijkse EE-verbetering voor de periode

vooral door de bouw van nieuwe installaties met een hoger rende-

2006-2010 vergelijkbaar met de Nederlandse industrie. De bij

ment (WKK’s). Voor het behalen van het doel van jaarlijks 2%

Deltalinqs aangesloten leden behaalden een betere score: gemiddeld

verbetering van de energie-efficiency is nog aanvullende inzet nodig.

1,6% per jaar. Uitgaande van 1,6% besparing per jaar en een 1 Energie-efficiency in de Rotterdamse industrie, AgenschapNL, maart 2012.

Tabel Energie-efficiency Rotterdamse industrie 2006-2010 Cluster

Energieverbruik

Productie

Efficiencywinst 2010

Besparing per jaar

2006-2010

2006-2010

(tov 2006)

(gemiddeld)

Energie

+29%

+45%

11%

2,9%

Industrie totaal

-1,4%

+2,0%

3,4%

0,9%

MEE1

-0,8%

+2,6%

3,3%

0,8%

MJA2

-7,1%

-3,3%

3,9%

1,0%

DEF-leden (ex energie)

-3,4%

+2,9%

6,1%

1,6%

1 MEE: Meerjarenafspraken Energie Efficiëntie voor de bedrijven die onder het Europese emissiehandelsysteem (ETS) vallen. 2 MJA: Meerjarenafspraken tussen overheid en bedrijven over energie-efficiency.


20

Opgave

3

mschakelen naar O duurzame energie en biomassa als brandstof

De Rotterdamse haven is de grootste van Europa als het gaat om de aanvoer en verwerking van biobrandstoffen. Het RCI geeft invulling aan de rol van ‘Bioport van Europa’ door de handel in en overslag van biomassa makkelijker te maken en door te bevorderen dat energiebedrijven biomassa als brandstof gaan gebruiken in kolencentrales en biomassaenergiecentrales. Ook stimuleert het RCI lokaal gebruik van biobrandstoffen en faciliteert het onderzoek, pilots en bedrijvigheid op het gebied van groene chemie in Rotterdam. Daarnaast is er aandacht voor het vergroten van de hoeveelheid windenergie en wordt gekeken naar de mogelijkheden om de investeringen in zonne-energie te versnellen.

Activiteiten en resultaten handelsbeurs is een gezamenlijk initiatief van

groene energie, door ze bij- of mee te stoken

APX-Endex en het Havenbedrijf Rotterdam.

in kolen- of biomassacentrales. Dit is een

Met het luiden van de beursbel in Amsterdam

Het gaat om handel in biomassa, meer

belangrijke manier om de Rotterdamse

werd op 3 november ’s werelds eerste

specifiek om industriële houtpellets. Deze

CO2-reductiedoelstelling te behalen. Bij- en

handelsbeurs voor biomassa geopend. De

pellets zijn de grondstof voor het maken van

meestook van biomassa moet in 2025 leiden

foto hugo de wolf, de wolf images

Wereldprimeur: eerste handelsbeurs biomassa

Neste Oil heeft de grootste hernieuwbare biobrandstoffabriek van Europa opgestart op de Rotterdamse Maasvlakte.


21

tot een CO2-reductie van 4,5 Mton. Daarom

economy regionaal en (inter)nationaal

zonnecellen geplaatst. De PV-cellen leveren

is het belangrijk dat de handel in die

verkend. Met bedrijfsleven, wetenschap en

per jaar 350 MWh. Dit is vergelijkbaar met

grondstoffen op gang komt. De beurs biedt

overheid ontwikkelt de werkgroep Groene

het elektriciteitsverbruik van honderd

een transparante prijs aan marktpartijen,

Chemie nu concrete projecten die tot nieuwe

huishoudens. De duurzame energie wordt

geeft meer bescherming tegen prijsrisico’s

investeringen in Rotterdam kunnen leiden.

gebruikt voor de roltrappen, de liften en de

(fluctuaties) en helpt het handelsvolume en

Daarbij spelen ook de synergiemogelijkheden

verlichting. Het gebruik van zonne-energie op

de fysieke stromen te vergroten. De

van de regio een interessante rol. Zo zijn er in

Rotterdam Centraal is een initiatief van

Rotterdamse haven draagt zorg voor

de regio reststromen voorhanden die gebruikt

ProRail en is medegefinancierd door de

voldoende open overslagfaciliteiten om de

kunnen worden voor groene grondstoffen.

gemeente Rotterdam en de provincie

fysieke afhandeling van handelstransacties

Een voorbeeld is de reststroom raapzaad-

Zuid-Holland.

op een biomassabeurs mogelijk te maken.

schroot uit de diervoedingsindustrie.

Groene Chemie De RCI-werkgroep Groene Chemie inventari-

Zonnedak Rotterdam Centraal

seerde in 2011 de kansen voor de groene

Het zonnedak van het nieuwe Rotterdam

de haven met het Rijk een convenant

chemie. Het resultaat: ruim 20 mogelijke

Centraal is het grootste zonnestationsdak

getekend voor verdubbeling van de capaciteit

businesscases voor de Rotterdamse haven en

van Europa. Het eerste paneel werd op 21

aan windenergie in het havengebied van 150

industrie. Op 1 november werden tijdens de

juni onthuld op de Dag van de Zon. Op een

MW naar 300 MW in 2020. Het Havenbedrijf

netwerkbijeenkomst ‘Groene Chemie’ in

oppervlakte van 10.000 vierkante meter

Rotterdam coördineert de uitgifte van de

Rotterdam de mogelijkheden van de biobased

(vergelijkbaar met een voetbalveld!) worden

terreinen. Naast de acht bestaande windpar-

Windenergie in de Rotterdamse haven

FOTO KEES STUIP

In 2009 werd door alle relevante partijen in

Het nieuwe Rotterdam Centraal heeft met 10.000 vierkante meter aan zonnecellen het grootste zonnestationsdak van Europa.

Jeroen de Haas, bestuursvoorzitter Eneco:

Eneco heeft als ambitie: duurzame energie voor iedereen. In dat kader hanteren we strenge duurzaamheidseisen voor de biomassa die we gebruiken voor het opwekken van elektriciteit. Met het NTA 8080 en het certificerings systeem kunnen we laten zien dat we aan die criteria voldoen.


22

foto freek van arkel

ken in de haven zijn er zeven andere locaties in het havengebied aangewezen voor de realisatie van nieuwe windparken. Inmiddels zijn aan vier windparken vergunningen toegekend. In 2011 wees een haalbaarheidsstudie uit dat plaatsing van een windpark op de zeewering van Maasvlakte 2 een realistische optie is. In november startte het Havenbedrijf Rotterdam samen met het Rijk een internationale marktconsultatie. Dit windpark heeft een beoogde capaciteit van circa 100 MW en is een belangrijke stap om de capaciteit van windturbines in het havengebied in 2020 te verdubbelen. In verband met de aanleg van Maasvlakte 2 komen enkele bestaande locaties te vervallen waardoor tijdelijk de capaciteit aan windenergie in de haven lager wordt voordat de nieuwe parken worden gerealiseerd. Rotterdam zet in op een verdubbeling van de capaciteit van windenergie in het havengebied.

En verder • Door een groot aantal bedrijven, het

• Circa 80 vertegenwoordigers van

energieleverancier Eneco begint met certificering.

Havenbedrijf Rotterdam en

overheid, bedrijfsleven en ngo’s

maatschappelijke organisaties, is in

kwamen 26 januari in Rotterdam bijeen

september het Manifest Biobased

voor de lancering van het NTA

Verhagen een kleine RCI-delegatie

Economy getekend, een intentieverk-

8080-certificatiesysteem. Aan het

onder leiding van Ruud Lubbers naar

laring om de totstandkoming van een

einde van de bijeenkomst ondertekend-

Brazilië gereisd om te onderzoeken

biobased economy in Nederland zo

en AgrenNewEnergy, Akkerbouwbedrijf

welke mogelijkheden er zijn voor

efficiënt mogelijk te begeleiden en te

Van Gorsel, BioCandeo, Delta Milieu

samenwerking op het gebied van de

ondersteunen. Hierin zijn uitgang-

Biofuels, Eneco en Vagroen een

levering van biomassa aan Nederland.

spunten vastgelegd voor de transitie

intentieverklaring, waarmee ze

Met de staat Goias zijn afspraken

naar een biobased economy, onder

aangaven zich te gaan inspannen om

vastgelegd in een “Memorandum of

meer voor de duurzaamheid van de

gecertificeerd te worden volgens de NTA

Understanding” om de mogelijkheden

biomassa.

8080. Het certificaat toont aan dat

verder uit te werken. Hierbij staan

voor energiedoeleinden geproduceerde,

duurzaamgheidscriteria en certificering

• Met de komst van het Spaanse

• In mei is op verzoek van minister

hoog op de agenda.

Abengoa Bioenergia is de productie van

verhandelde of verwerkte biomassa

bio-ethanol in de Rotterdamse haven

voldoet aan internationale duurzaam-

verzekerd.

heidscriteria. Het NTA 8080 is bruik-

Forum (DEF) diverse projecten gedaan

baar als groeimodel: bedrijven die

voor duurzame energie op bedrijfster-

bare biobrandstoffabriek van Europa

voldoen aan de Europese eisen, kunnen

reinen. Hieruit bleek dat voor windener-

opgestart op de Rotterdamse Maasv-

doorgroeien tot het niveau van het NTA

gie mogelijkheden worden gezien voor

lakte. De productie in Rotterdam wordt

8080. De NEN-norm NTA 8080 is voor

een extra capaciteit van 85 MW. Uit

geleidelijk opgevoerd en heeft een

erkenning bij de Europese Commissie

scans die DEF op verzoek bij leden liet

maximum van 800.000 ton per jaar. De

aangemeld.

uitvoeren voor duurzame verlichting

• Neste Oil heeft de grootste hernieuw-

fabriek produceert NExBTL-diesel, een

• Op 21 februari ontvingen de eerste

• Ook in 2011 heeft Deltalinqs Energie

van kantoren, productiehallen, loodsen

hernieuwbare biobrandstof. Deze kan

bedrijven, koolzaadboer Van Gorsel en

en bedrijfsterreinen, blijkt een bespar-

Neste dankzij eigen technologie maken

verzamelaar en verwerker van hou-

ingspotentieel van 30-70% op het

uit bijna elke plantaardige olie of uit

tachtige reststromen Vagroen, het

energieverbruik voor verlichting. Deze

dierlijk vetafval.

nieuwe NTA 8080-certificaat. Ook

trajecten worden in 2012 voortgezet.


23

Effectenmonitor Duurzaam energieverbruik

Windenergie

Doel: 20% Duurzaam energieverbruik in 2020, conform Covenant of

Doel: Voor duurzame energie in 2015 60 MW extra windenergie in de

Mayors.

haven en 150 MW extra in 2020. Daarnaast mogelijk nog 48 MW

Indicator: Het percentage duurzaam energieverbruik van totale

buiten het havengebied (Rozenburg, Hoek van Holland).

energieverbruik in Rotterdam (stad en haven).

Indicator: Het opgesteld vermogen aan windenergie.

Aandeel duurzaam energiegebruik

Windenergie 400

25%

350 20%

DOEL

300

250

15%

200 10%

150

100 5%

MW

50 0% 2010

2011

2020

0 2009

2010

2011

stedelijk gebied haven op bedrijfsterreinen haven publiek terrein

Rotterdam heeft, als deelnemer aan het Covenant of Mayors, de ambitie van 20% duurzaam energieverbruik in 2020 onderschreven.

2015

2020

Doel Prognose

Dat betekent dat in 2020 20% van de totaal door Rotterdam gebruikte energie van duurzame bronnen afkomstig moet zijn. Het

Door de aanleg van Maasvlakte 2 zijn op een aantal locaties windmo-

percentage bedroeg in 2010 5,71% en nam vorig jaar iets af naar

lens verwijderd. Het opgesteld vermogen van windturbines neemt

5,69%. Dat kwam vooral door een lagere opbrengst van de windener-

daardoor de laatste jaren af. In 2011 werd het windpark Dobbelsteen

gie als gevolg van een afname van het aantal windturbines (zie

verwijderd, waardoor het totaal opgesteld vermogen in de haven

hieronder), maar dit percentage ligt nog steeds hoger dan het

afnam van 142,1 MW in 2010 tot 130,35 MW in 2011. Het doel

landelijk aandeel duurzaam energieverbruik (circa 4%).

blijft om in 2020 300 MW opgesteld vermogen te hebben in het openbaar havengebied. Op basis van de plannen voor nieuwe

Op basis van de plannen van het RCI (toename windenergie en de

windlocaties is de verwachting dat het doel gehaald wordt. In 2015

bijstook van biomassa in kolencentrales) wordt een flinke groei van de

zal naar verwachting 210 MW gerealiseerd zijn. Ook op bedrijfsterrei-

omvang van groene stroom verwacht.

nen staan windmolens, in totaal gaat het om 25 MW. In 2011 zijn potentiële nieuwe locaties geïnventariseerd. Hieruit bleek dat nog 83 MW extra mogelijk is. De haalbaarheid hier van wordt nader onderzocht. In het stedelijk gebied is het voornemen om 48 MW in 2020 gerealiseerd te hebben. Allereerst wordt gewerkt aan het creëren van bestuurlijk draagvlak via een stadsregionaal convenant over windenergie. Medio 2012 vindt besluitvorming plaats over omvang en locaties in het convenant. Ook dit doel lijkt haalbaar.


24

Bijstook van biomassa

Doel: Door bijstook van biomassa in kolencentrales moet in 2025 4,5 Mton CO2-reductie gerealiseerd zijn. Indicator: De CO2-reductie door bijstook van biomassa in kolen centrales.

CO2-reductie door bijstook van biomassa 5

4

3

2

Mton

1

0 2005

2008

2009

2010

2011

2015 Doel

2020

2025 Prognose

De omvang van bijstook van biomassa in de kolengestookte electriciteitscentrale van E.ON bedraagt circa 200.000 ton en ligt daarmee min of meer op hetzelfde niveau als in 2010. Deze omvang neemt, zeker na de opening van de nieuwe centrales van E.ON en GDF-SUEZ (voorheen Electrabel) in 2013 naar verwachting eerst flink toe: vanaf 2015 zal hier biomassa worden bijgestookt. In 2015 kan een jaarlijkse CO2-reductie van 600 kton bereikt worden. Het doel voor 2025 (4,5 Mton) blijft ongewijzigd en lijkt nog steeds haalbaar. Er zijn echter meerdere factoren die het groeipad van de bijstook van biomassa bepalen. Zo loopt de huidige MEP-subsidieregeling af en is er geen nieuw alternatief. De in het vooruitzicht gestelde leverancierverplichting voor duurzame energie is nog onzeker en dat geldt ook voor de effecten van de invoering van een kolenbelasting zoals vastgelegd in het lente-akkoord. De CO2-prijs in het Europese emissiehandelssysteem is verder historisch laag wat niet stimulerend werkt voor investeringen in CO2-besparende maatregelen. Vanuit het RCI wordt gepleit voor een stimulerend beleid voor duurzame energie.


25

Opgave

4

evorderen van duurzame B mobiliteit en transport

Rotterdam moet een bereikbare stad zijn op een duurzame manier. Wij streven dan ook naar een schoon gebruik van het mobiliteitssysteem, voor zowel het personen- als het goederenvervoer, door onder meer de aanleg van fietspaden. Voor schone en stille voertuigen investeert Rotterdam in een schoon gemeentelijk wagenpark, onder meer door de introductie van elektrische en hybride voertuigen. Op het terrein van schone brandstoffen richten wij ons op de toepassing ervan, zoals biodiesel voor vrachtverkeer en vloeibaar aardgas voor de binnenvaart. Duurzame mobiliteit draagt bij aan het verminderen van de CO2-uitstoot en een betere luchtkwaliteit.

Activiteiten en resultaten Opening nationaal Elektrisch Vervoer Centrum

In de zomer van 2011 zijn in Overschie de

vervoer verzorgen in Rotterdam. Bij de

eerste oplaadpalen voor elektrische auto’s

aanbesteding van het leerlingenvervoer

Minister Melanie Schultz van Haegen

geplaatst. Elektrisch vervoer is schoon, stil en

stelde de gemeente Rotterdam scherpe

(ministerie van Infrastructuur & Milieu)

zuinig. Dat is goed voor de leefbaarheid in de

milieueisen, die door de RMC zijn ingevuld

opende in augustus 2011 Het Nieuwe Rijden

stad en de gezondheid van mensen. Door de

door vervoer met aardgasbussen aan te

| Elektrisch Vervoer Centrum in Rotterdam.

aanleg van een goede oplaadinfrastructuur

bieden.

Zij sloot symbolisch de stroom aan in het

stimuleert de gemeente Rotterdam elektrisch

centrum. Het Elektrisch Vervoer Centrum is

rijden. Daarom had de gemeente ook in 2011

de eerste locatie in Nederland waar alles op

een subsidieregeling voor oplaadpunten.

Lean and Green Award voor Rotterdam

het gebied van elektrisch vervoer beschikbaar

Zowel bedrijven als bewoners kunnen hier

Rotterdam ontving de Lean and Green Award

is voor bedrijven en de particuliere rijder.

gebruik van maken.

voor de duurzame mobiliteitsaanpak, met

Naast onafhankelijke informatievoorziening

name voor de behaalde CO2-reductie en de

uitgeprobeerd om het elektrisch rijden zelf te

Leerlingen duurzaam vervoerd

beleven.

In augustus namen zestig taxiondernemers,

ma Duurzame Logistiek dat een concrete en

die rijden onder de vlag van de Rotterdamse

pragmatische bijdrage wil leveren aan de

Mobiliteit Centrale (RMC), honderd aardgas-

verduurzaming van de logistieke keten.

bussen in gebruik. RMC gaat het leerlingen-

Daarbij gaan kostenbesparing en reductie

kunnen er ook elektrische voertuigen worden

Eerste oplaadpaal voor elektrische auto’s

duurzame bedrijfsvoering. De Lean and Green Award is onderdeel van het Connektprogram-

Alfred Möller, initiatiefnemer Elektrisch Vervoer Centrum

Minister Melanie Schultz van Haegen opende in augustus het nationaal Elektrisch Vervoer Centrum, de eerste locatie in Nederland waar alles op het gebied van elektrisch rijden beschikbaar is.


26

Het EVC in Rotterdam is een onafhankelijk voorportaal en adviesorgaan voor alles wat met elektrisch vervoer heeft te maken, voor zowel particulieren als bedrijven. Een initiatief dat past bij een stad die is uitgeroepen tot focusgebied binnen de nationale aanpak elektrisch vervoer.

vracht- en vuilniswagens in uitvoering. In

naar 250 zogeheten koplopers: bedrijven en

februari is de overstap gemaakt naar North

gemeenten binnen de logistieke sector die

Sea Group als leverancier van biodiesel op

zich willen verbinden aan de doelstelling om

basis van restvetten. De gemeente doet zelf

hun CO2-uitstoot binnen vijf jaar met 20% te

ook mee in dit project met een aantal

reduceren, vanaf het ijkjaar 2007.

vuilniswagens van de Roteb. In 2012 zal het

foto rogier bos

van CO2 hand in hand. Het programma wil

effect van het gebruik van high-blend

Inzet op schone brandstoffen

biodiesel op basis van restvetten inzichtelijk

Momenteel doet het Havenbedrijf Rotter-

worden gemaakt.

dam een proef met Neste Oil’s hernieuwbare

Samen met het Centraal Bureau voor de

biobrandstof NExBTL als brandstof voor

Rijn- en Binnenvaart nam Deltalinqs Energy

patrouillevaartuigen. Zo willen we inzicht

Forum het initiatief voor quick-scans ter

krijgen in zowel de technische als de

ondersteuning van toepassing van LNG als

klimaat- en milieuaspecten van het ge-

schonere brandstof in de binnenvaart. Ook

bruik in patrouillevaartuigen. Daarnaast was

ondersteunde Deltalinqs Energy Forum het

het afgelopen jaar het in 2009 gestarte

project voor een 100% LNG-binnenvaart-

Sinds 25 juli rijdt de eerste elektrische deelauto

tweejarige demonstratieproject voor het

schip en de introductie van een nieuwe

van Green Wheels in Rotterdam, als onderdeel

gebruik van biodiesel bij enkele tientallen

generatie reinigingsapparatuur voor

van een landelijke proef.

uitlaatgassen van scheepsdieselmotoren.

En verder • Voor het gemeentelijk wagenpark is in

duurzamer te maken. Inmiddels heeft

• Deltalinqs Energy Forum is een

2011 bepaald dat in 2014 minimaal

Rotterdam de Europese distributieprijs

onderzoek gestart naar de technische

25% van de voertuigen hybride of

Sugar Award gewonnen en volgen

en economische haalbaarheid voor

elektrisch is. Eind 2011 werden al

Londen en New York het Rotterdamse

elektrisch rijden, met waterstof als

enkele tientallen elektrisch voertuigen

voorbeeld.

voeding voor de brandstofcel. In 2012

ingezet, een groot deel van de scooters

• In september vond de Ecomobielbeurs

wordt deze waterstofketen voor distributiedoeleinden verder uitgewerkt.

is elektrisch en de elektrische dienst-

plaats, met aandacht voor initiatieven

fiets is geïntroduceerd.

als Het Nieuwe Rijden en Rotterdam

• Energiemaatschappij BP nam op 14

Elektrisch. Op 27 september werd de

december het allereerste elektrische

• In mei werd een intentieverklaring

snellaadpunt in Rotterdam in gebruik.

ondertekend waarin werd afgesproken

samenwerking met QWIC bekendge-

dat Rotterdam in 2011 vijf elektrische

maakt en het opstarten van de

voertuigen van de Chinese autofabri-

E-scooter leerfabriek op de RDM

van nieuwe fietspaden op de Dorpsweg,

kant BYD in gebruik neemt.

Campus. Ook werd een 100% elektri-

Goudsesingel, Parkhaven en Goeree-

• In 2011 is begonnen met de realisatie

sche geldwagen geïntroduceerd.

sestraat. Deze fietspaden kunnen

winnaar van Duurzame Dinsdag, een

Rotterdamse ondernemers krijgen de

worden toegevoegd aan de hoofdroutes

landelijk initiatief dat aandacht vraagt

primeur met de groene geldwagen van

voor innovatieve duurzame ideeën uit

G4S.

• In september werd Flex Overschie de

de samenleving.

van het fietsroutenetwerk in de stad. • In september bestond de Binnenstad-

• In oktober sloot Rotterdam een Green

service een jaar. Goederen worden op

Deal met het Rijk over elektrisch

een overslagpunt aan de rand van de

Greenwheels rijdt sinds 25 juli in

vervoer. Deze is onderdeel van het

stad gebundeld en met een duurzame

Rotterdam als onderdeel van een

landelijke plan van aanpak elektrisch

vrachtwagen naar het centrum

landelijke proef met 25 elektrische deel-

vervoer 2011-2015. Hierin is Rotter-

vervoerd. Ongeveer 10% van de

auto’s in de vier grote steden.

dam benoemd tot één van de focusge-

winkeliers is deelnemer.

• De eerste elektrische deelauto van

• Op 8 september werd met het Centraal

bieden voor elektrisch vervoer. Hier

Bureau Levensmiddelenhandel (CBL)

moet als eerste een versnelde introduc-

een intentieverklaring ondertekend,

tie van elektrisch vervoer plaatsvinden

waarin werd afgesproken om de

door samenwerking van verschillende

bevoorrading van supermarkten in en

overheden, bedrijfsleven en kennisin-

rondom Rotterdam efficiënter en

stellingen.


27

Effectenmonitor Biobrandstof, getankt

Doel: Het realiseren van een duurzaam mobiliteitsysteem.

De strategie voor duurzame mobiliteit loopt via drie sporen: het bevorderen van schoon gebruik, het bevorderen van schone voertui-

2010

gen en het bevorderen van schone brandstoffen.

Het bevorderen van schoon gebruik Rotterdam wil schone mobiliteit stimuleren bij de keuze van het

2011

transportmiddel. Door het gebruik van de fiets aantrekkelijker te maken (door meer fietspaden en stallingen), kiezen Rotterdammers in

0

de stad eerder voor de fiets. Het aantal gereden fietskilometers geeft

100

200

300

400

500

Liters (x duizend)

hiervoor een goede indicatie.

voertuigen. Naar verwachting neemt het aantal elektrische auto’s en

Gereden fietskilometers

het aantal laadpunten de komende jaren met minimaal enkele

2004

honderden per jaar toe.

2006

Het bevorderen van schone brandstoffen

2007

Als derde spoor bij duurzame mobiliteit zet Rotterdam in op schone

2009

brandstoffen. Nederland kent een zogeheten bijmengverplichting voor

2010

biobrandstoffen. Voor de periode 2010-2020 moet het percentage biobrandstof toenemen van 4% naar 10% van de totale hoeveelheid

2011 0

50

100

150

200

250

300

350

Aantal (x miljoen)

verkochte brandstoffen. Het verzoek om dit te vervroegen naar 2016 ligt nu ter behandeling in de Tweede Kamer. De bijdrage aan CO2reductie bij de brandstoffen wordt nu nog hoofdzakelijk bepaald door het verplichte bijmengpercentage. De pilot voor de toepassing van

Rotterdam zet al geruime tijd in op toename van het fietsgebruik. In

biodiesel B30 (2010) en B20 (2011) leidt voor het vrachtverkeer tot

2011 nam het aantal fietskilometers toe van 292 miljoen naar 299

een gebruik van 0,3% extra biobrandstoffen in Rotterdam. Voor een

miljoen. Met het Actieplan Rotterdam Fietst heeft de gemeente in de

verdere reductie lijkt grootschaliger gebruik van brandstoffen met

periode 2007-2010 geïnvesteerd in aanleg van fietspaden, fietsen-

hoge aandelen biobrandstof (>20%) één van de kansrijke opties. Na

stallingen en stimulering van het fietsgebruik. Vanuit het Programma

het eerste kwartaal in 2012 stopt de actieve ondersteuning vanuit

Duurzaam is deze lijn voortgezet door cofinanciering van de aanleg

het RCI voor de toepassing van deze brandstof. Het is dan aan

van fietspaden en stallingen. Negen ‘ontbrekende schakels’ in het

marktpartijen om te besluiten hiermee door te gaan.

netwerk van fietspaden worden aangelegd en er worden minimaal 1.000 extra stallingsplaatsen voor fietsen gecreëerd. De stijgende

Elektrische voertuigen

trend van het aantal gereden fietskilometers wordt daarmee naar verwachting doorgezet. 2011

Het bevorderen van schone voertuigen Naast schoon gebruik stimuleert Rotterdam ook schone voertuigen. Voor het stedelijk verkeer gaat het dan vooral om elektrische voertuigen. In 2014 moeten in Rotterdam 1.000 elektrische

DOEL

2014

voertuigen rijden. In 2011 kwamen de eerste elektrische voertuigen die in grootschalige

0 Aantal

serieproductie zijn gemaakt op de markt. Tot 2011 reden er in Rotterdam incidenteel elektrische voertuigen rond; eind 2011 waren er 61 elektrische auto’s op de weg. De toename van het aantal laadpunten is sterk gekoppeld aan de toename van het aantal


28

200

400

600

800

1.000

Opgave

5

erminderen geluidsoverlast en V bevorderen van schone lucht

Het verminderen van geluidsoverlast en het blijvend verbeteren van de luchtkwaliteit dragen bij aan de gezondheid van Rotterdammers. Onze inspanningen op dat gebied zijn een rode draad in ons programma. Wegverkeer is een belangrijke bron van geluidsoverlast en luchtvervuiling. Daarom zet Rotterdam in op schone mobiliteit: het stimuleren van schoon gebruik van het mobiliteitssysteem, schone en stille voertuigen en het gebruik van schone brandstoffen. Alle maatregelen op het gebied van duurzame mobiliteit kunt u vinden bij opgave 4: bevorderen van duurzame mobiliteit en transport. Hieronder een overzicht van overige maatregelen die de luchtkwaliteit verbeteren en de geluidsoverlast verminderen, zoals stille wegdekken, geluidsschermen, dynamisch verkeersmanagement en walstroom.

Activiteiten en resultaten Stil wegdek

vernieuwing, kiezen we zoveel mogelijk voor

14.000 vierkante meter. De komende zeven

De aanleg van stille wegdekken is een van de

stil asfalt. In 2011 zijn de Brede Hilledijk, de

jaar wordt op dit proefvak intensief

belangrijkste maatregelen die Rotterdam

Laan van Avant Garde, de Burgemeester Bau-

onderzoek gedaan naar de kwaliteit van het

neemt om het geluid van wegverkeer te

mannlaan en de Groene Kruisweg voorzien

wegdek bij intensief gebruik. Naast de

verminderen. Daar waar stedelijk wegdek

van een nieuw stil wegdek. Het stille wegdek

aanleg van stil wegdek werkt Rotterdam

vanuit een onderhoudsbehoefte toe is aan

op de Groene Kruisweg is een proefvak van

ook aan andere concrete maatregelen,

Schonere scheepvaart draagt bij aan een betere luchtkwaliteit. Momenteel doet het Havenbedrijf Rotterdam een proef met hernieuwbare biobrandstof als brandstof voor patrouillevaartuigen.


29

Ard-Jan Kooren, CEO Kotug Group

Op de Groene Kruisweg is een proefvak van

Onze hybride sleepboot, de E-KOTUG, laat zien dat in Rotterdam duurzaamheid en economische groei elkaar versterken. Schonere scheepvaart levert energiewinst op en vermindert de CO2-uitstoot in de regio. Dat zorgt voor een betere leefomgeving voor bewoners. Het innovatieve karakter van Kotug past goed bij de vooruitstrevende aanpak van duurzaamheid in Rotterdam.

14.000 vierkante meter stil asfalt aangelegd.

zoals het isoleren van gevels in geluids

verkeer op het wegennet in de Zuidvleugel

verbetering van de luchtkwaliteit. De

belaste gebieden.

gemonitord.

Rotterdamse haven fungeert als proeftuin

Geluidsscherm A20

voor innovatieve projecten. Het RCI zet zich in voor relevante ontwikkelingen om de

De Gordelweg is in 2010 voorzien van stil

Minder milieubelasting door bouwverkeer

wegdek. Voor bewoners in het Oude Noorden

Rotterdam heeft de milieubelasting van

drijf Rotterdam heeft de Environmental Ship

– met name de bewoners van de Gordelweg –

bouwprojecten onderzocht door het aantal

Index ingevoerd, waardoor schone schepen

is de afname van geluidshinder significant.

voertuigkilometers en de daaraan gerela-

korting krijgen op de havengelden. Hiermee

Nu er minder geluidsoverlast is van de

teerde uitstoot van CO2, NOx en PM10 te

werden in 2011 uiteindelijk de 25 ‘schoonste’

Gordelweg zelf, heeft geluid dat afkomstig is

berekenen. Het gaat dan om de aan- en

schepen beloond.

van het verkeer op de A20 een nog grotere

afvoer van personen en materialen. Uit dit

Voor de binnenvaart is walstroom op grote

invloed gekregen op het geluidsniveau in het

onderzoek blijkt dat bouwverkeer een fors

schaal geïnstalleerd. Het aantal aansluitin-

Oude Noorden. Daarom drong Rotterdam er

aandeel heeft in de totale milieuvervuiling

gen is in twee jaar tijd gestegen van 168 eind

bij het Rijk op aan snel een geluidsscherm te

door vrachtverkeer. Op basis van de resulta-

2009 naar 404 aansluitingen eind 2011.

plaatsen langs de A20. In november 2011

ten is een emissievoorspellingsmodel

Ook is recent voor de binnenvaart het Green

nam Rijkswaterstaat het besluit om het

ontwikkeld. Zo kan voor ieder bouwproject in

Award-certificaat geïntroduceerd. Vanaf

scherm te realiseren en zette de voorberei-

de toekomst, in Rotterdam maar ook elders

2012 krijgen binnenvaartschepen met dat

dingen in gang. Naar verwachting is het

in het land, inzichtelijk worden gemaakt

certificaat 15% korting op het binnenhaven-

scherm in 2014 geplaatst.

hoeveel CO2-reductie mogelijk is als bepaalde

geld. Schepen die nabehandelingstechnieken

maatregelen worden genomen. Het reductie

(roetfilters en katalysator) of LNG als

Dynamisch Verkeersmanagement

potentieel van maatregelen is maar liefst

brandstof gebruiken, kunnen zelfs een

30%. Hiervoor zijn wel afspraken nodig met

korting van 30% op het binnenhavengeld

Rotterdam participeert in het samenwer-

diverse partijen en de gemeentelijke

krijgen. En in november startte het bedrijf

kingsverband Dynamisch Verkeersmanage-

organisatie.

Kotug met het ombouwen van de sleepboot

ment Zuidvleugel. Dynamisch verkeersma-

Parallel aan dit project is een visie op

Adriaan tot de eerste volledig geclassificeerde

nagement (DVM) houdt verkeer op het

duurzame bouwlogistiek ontwikkeld waar

groene sleepboot in Europa.

hoofdwegennet in de Zuidvleugel van de

duurzame grondstromen onderdeel van is

Randstad zo lang en gelijkmatig mogelijk aan

geworden. In 2012 zal Rotterdam deze

Havenman van het jaar

het rijden. Door een betere doorstroming zijn

werkwijze met andere steden en overheden

Gerard Deen van binnenvaartrederij Deen

er minder afremmende en optrekkende auto’s

verder ontwikkelen. Via aanbestedings

Shipping uit Zwijndrecht is verkozen tot de

en is er minder filerijdend verkeer. Dit moet

voorwaarden worden bedrijven gestimuleerd

Rotterdamse Havenman van het Jaar 2011.

leiden tot minder vertraging en files op het

om het aantal voertuigkilometers te

Deen krijgt de onderscheiding voor zijn

hoofdwegennet en een betere luchtkwaliteit

verminderen, bijvoorbeeld door het combine-

bijzondere inzet dit jaar voor de ontwikkeling

in de regio. In januari is de uitvoeringsunit

ren van materialen, het stimuleren van lokale

en bouw van de Argonon, het eerste

(Regionaal Verkeerskundig Team) opgericht

inkoop en door het gebruikmaken van

binnenvaartschip in Europa dat vaart op LNG.

en is een groot aantal DVM-instrumenten

overslagterreinen voor bouwmateriaal

Het schip is eind november gedoopt en in de

gerealiseerd langs het hoofdwegennet in de

(vergelijkbaar met een overslagterrein voor

vaart gekomen. Deen is de 31e Havenman

Zuidvleugel (route-informatiepanelen,

binnenstedelijke distributie).

van het Jaar en de opvolger van Ronald Paul,

toeritdoseerinstallaties en camera’s). In

scheepvaart schoner te krijgen. Het Havenbe-

de projectdirecteur van de Tweede Maas-

september is een start gemaakt met de

Schonere scheepvaart

vlakte, die vorig jaar werd geëerd met de

Regiodesk, de regionale verkeerscentrale.

Ook maatregelen op het gebied van scheep-

onderscheiding.

Vanuit deze verkeerscentrale wordt het

vaart leveren een belangrijke bijdrage aan de


30

FOTO Kotug Oscar van Beek

De RT Adriaan ‘E-KOTUG’ is de eerste volledig geclassificeerde groene sleepboot in Europa.

Monitoringsrapportage luchtkwaliteit

En verder • In 2011 zijn voorbereidingen getroffen

Rotterdam een vervolgonderzoek gestart.

In 2011 verscheen de jaarlijkse landelijke

voor de start van een pilot waarbij

monitoringsrapportage van het Nationaal

schepen van Stena Line in Hoek van

Samenwerkingsverband Luchtkwaliteit (NSL).

Holland met walstroom worden

‘milieuzone’ waarmee de uitstoot van

Uit de monitoringsrapportage NSL Rijnmond

voorzien van elektriciteit. De dieselmo-

NOx en fijn stof door vrachtverkeer in

2011 kwam een aantal conclusies naar

toren van de schepen hoeven dan niet

de binnenstad wordt verminderd. Door

voren. In de gehele stadsregio worden geen

meer te draaien als de schepen aan de

de verlaagde lokale uitstoot zal de

overschrijdingen van de grenswaarden voor

kant liggen, met alle positieve gevolgen

concentratie van deze stoffen op

van dien op de luchtkwaliteit.

straatniveau afnemen. In 2011 is een

fijn stof (PM10) berekend in 2011. De grenswaarde voor stikstofdioxide (NO2) in

• In 2011 is uitvoerig onderzoek gedaan

• Ook in 2011 kent Rotterdam de

onderzoek gestart naar het invoeren

2015 wordt volgens de berekeningen in

naar de oorzaak van een bromtoon die

van een milieuzone voor lichte bedrijfs-

Rotterdam overschreden ter plaatse van het

door een aantal bewoners in Nesse-

auto’s. In 2012 zal over de resultaten

Weena, de Schieweg en de zuidelijke uitgang

lande als zeer hinderlijk werd ervaren.

van het onderzoek worden gerappor-

van de Maastunnel. Langs 7 (drukke,

Vermoedelijk is (vracht)verkeer op de

teerd.

doorgaande) straten in Rotterdam liggen de

snelweg de bron van de overlast.

concentraties net onder de grenswaarde.

Daarom is het Rijk op aandringen van


31

Effectenmonitor

een gevaar voor de gezondheid kunnen vormen. De afname geldt zowel voor grovere deeltjes als voor de fijnere deeltjes (kleiner dan 2,5

Geluid

micrometer), die relatief schadelijk zijn voor de volksgezondheid.

Stikstofdioxide (NO2)

Doel: 15.000 Rotterdammers hebben eind 2013 in hun woning 3 dB 60

Microgram/m3

minder verkeerslawaai dan in 2010 (collegetarget)

Minder geluidhinder door maatregelen tegen verkeerslawaai 16 14

50

R'dam Noord

40

Overschie

30

Hoek van Holland Hoogvliet

20 10

Grenswaarde

0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

12 Extra projecten Calandspoorbrug Geluidscherm A20

8 6 4

Rotterdam wil in 2015 aan de Europese norm voor stikstofdioxide (NO2) voldoen: een jaargemiddelde concentratie van 40 microgram

Gevelisolatie

per kubieke meter. De belangrijkste bron voor NO2 op leefniveau is

Stil asfalt

gemotoriseerd verkeer. De luchtkwaliteit in (de regio) Rotterdam is de

Prognose

afgelopen dertig jaar verbeterd door gerichte maatregelen. Langs

Doel

drukke wegen voldoet deze echter nog niet aan de grenswaarde voor 2015, op de andere locaties wel. We kijken naar maatregelen om

2

ervoor te zorgen dat we op alle locaties in 2015 aan de normen

0 2010

2011

2012

2013

voldoen.

Fijn stof (PM10)

In 2011 zijn er, vooral door de aanleg van stil asfalt en door gevelisolatie van woningen in de omgeving van de Calandbrug, 1843 bewoners met 3 dB minder geluidhinder dan voorheen. In totaal hebben sinds 2010 nu 2.803 inwoners minimaal 3 dB minder verkeerslawaai in hun woning. Het beoogde tussenresultaat voor 2011, 4000 Rotterdammers met 3 dB geluidhinder minder dan begin 2010, is niet gehaald. Vooral het toepassen van stil wegdek is achtergebleven ten opzichte van de verwachting. Dat is het gevolg

Microgram/m3

Aantal bewoners (x duizend)

10

van de bezuinigingen bij het wegonderhoud. Dat is vermoedelijk ook

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

R'dam Noord Overschie Grenswaarde

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

de komende jaren het geval. Naar verwachting is aan het eind van de collegeperiode iets meer dan een derde van het doel gehaald. Er wordt

De norm voor fijn stof (PM10), ook een jaargemiddelde van 40

gezocht naar alternatieven om het oorspronkelijke doel, 15.000

microgram per kubieke meter, is in 2011 wel overal gehaald. Dat

Rotterdammers met minimaal 3 dB minder geluidhinder, toch te

blijkt uit het RIVM-meetpunt in Rotterdam-Noord (onderdeel van het

halen.

landelijke luchtmeetnet) en op het meetpunt van de DCMR Milieudienst Rijnmond in Overschie. Beide meetpunten zijn gesitueerd langs

Luchtkwaliteit

drukke wegen. Ondanks de dalende trend steeg de concentratie fijn stof in 2011 licht ten opzichte van 2010. Dit was het gevolg van het droge

Doel: Voldoen aan de wettelijke normen voor stikstofdioxide (NO2) in

voorjaar. Door regen wordt veel verontreiniging uit de lucht verwij-

2015 en fijn stof (PM10) in 2011, een jaargemiddelde concentratie

derd. Dit gebeurde weinig in het droge voorjaar van 2011, waardoor

van 40 microgram per kubieke meter.

concentraties fijn stof relatief hoog waren.

Indicator: De jaargemiddelde concentraties van NO2 en fijn stof.

Daarnaast wil Rotterdam inzetten op het structureel verbeteren van de luchtkwaliteit om zo de gezondheid van de inwoners verder te verbeteren. In de recente literatuur komt naar voren dat elementair

Uit de figuur blijkt dat er sprake is van een dalende trend. Deze trend

koolstof (EC) een betere indicator voor gezondheidseffecten is dan

wordt vooral veroorzaakt doordat het verkeer minder fijn stof

PM10 en NO2. Rotterdam onderzoekt op dit moment de mogelijkhe-

uitstoot, onder andere door grootschalig gebruik van katalysatoren

den om EC onderdeel te maken van het luchtbeleid voor de lange

en roetfilters. Fijn stof bestaat uit zwevende deeltjes in de lucht die

termijn.


32

Opgave

6

Groener maken van de stad

Meer groen in en om de stad draagt bij aan een groot aantal doelstellingen van de gemeente Rotterdam. Meer groen vangt regenwater op en helpt daardoor wateroverlast tijdens hevige regenbuien te voorkomen. Groen maakt de stad aantrekkelijker en zorgt voor een aangenamer stadsklimaat. Daarnaast maskeert extra vegetatie hinderlijke geluiden en heeft het een positieve invloed op de CO2-balans en luchtkwaliteit. Doel is niet alleen om meer groen te realiseren, maar bovenal meer groen op de juiste plekken in de stad toe te passen.

Activiteiten en resultaten Groene daken

Ander speelgedrag door groene schoolpleinen

uit tot ander speelgedrag en tot ander gedrag

Groene daken vormen een buffer bij regenafvoer, geven Rotterdam een groener

Kinderen komen steeds minder in contact

een groen schoolplein het leren op een

aanzien, zuiveren de lucht en zorgen voor

met groen en natuur. In Rotterdam is

manier waarin de school normaal niet

een langere levensduur van het dak. In 2011

natuurlijke speelruimte schaars. Daarom

voorziet. Op sommige pleinen vind je zelfs

werd voor 56.000 vierkante meter aan

stimuleert de gemeente de aanleg van

eetbaar groen. Dit alles maakt het spel rijker

subsidie voor groene daken aangevraagd.

groene schoolpleinen. In het najaar van 2011

en leerzamer dan op een plein met alleen

Eind 2011 stond daarmee het totaal op

werd het wadi groen schoolplein van de

maar tegels. Bij de aanleg van een groen

90.000 vierkante meter. Meer informatie

Prinses Margrietschool opgeleverd. Hiermee

schoolplein wordt aan de schoolleiding, het

over de resultaten op het gebied van groene

kwam het totaal aantal groen ingerichte

docententeam, leerlingen, ouders en

daken staat vermeld bij opgave 9.

schoolpleinen in 2011 op tien. Groen nodigt

buurtbewoners gevraagd om te participeren.

ten opzichte van elkaar. Bovendien stimuleert

In 2011 werd subsidie aangevraagd voor 56.000 vierkante meter groen dak, meer dan een verdubbeling dan het jaar ervoor.


33

GEOLP RED N AV N AJ OTO F

Jan Willem van der Schans, Voorzitter Eetbaar Rotterdam, en Onderzoeker Wageningen Universiteit en Research

Stadslandbouw in Rotterdam betekent meer verbinding met de boeren rond de stad en zelf aan de slag met voedselproductie. Etnische groenten, kwetsbaar fruit van dichtbij en straks ook verse vis uit een omgebouwde loods op de Marconistrip. Gezondheid, duurzaamheid én woonkwaliteit in de stad, daaraan levert stadslandbouw een belangrijke bijdrage.

Ook bewoners zetten zich in voor een groenere stad, zoals hier in de tuin aan de Maas.

Zij worden zoveel mogelijk bij het proces

zoals de stadsboerderij op de Marconistrip,

op een voormalig braakliggend terrein in het

betrokken, van het ontwerp tot de aanleg en

de stadstuin op het Schieblock en Wollefop-

Lloydkwartier. De dakakker met groente en

het onderhoud van het plein.

penpark. De Tuin aan de Maas is een

kruiden op het Schieblock bij het Hofplein zal

aansprekend voorbeeld van stadslandbouw

in 2012 worden gerealiseerd.

Ruimte voor stadslandbouw Steeds meer bewoners maken de stad groener. Met name op het gebied van stadslandbouw neemt het aantal initiatieven toe, zoals moestuinen op daken, binnen

En verder

terreinen en braakliggende terreinen. Dit biedt een goed perspectief op de verbetering

• In 2011 zijn er 296 nieuwe bomen

• Het symposium Ruimte voor Stadslandbouw trok 85 bezoekers.

van de leefkwaliteit van stadsbewoners. De

aangeplant. In de tien meest stenige

gemeente Rotterdam stimuleert stadsland-

wijken van Rotterdam zijn er bijna 70

bouw en in 2011 is samen met geïnteres-

bomen bijgekomen, langs de Kruiskade

Loper 010 georganiseerd: een ontdek-

seerde partijen de beleidsnotitie ‘Food in the

is het aantal bomen verdubbeld en in

kingstocht naar de groene ziel van de

City’ opgesteld. Ook is door de gemeente

het Prinsenpark zijn 108 bomen

stad. De groene loper kon rekenen op

voorlichting gegeven en werd de realisatie

aangeplant. Daarnaast zijn er vijf

zo’n 1.500 bezoekers en veel media-

van een aantal initiatieven gefaciliteerd,

particuliere, groene daken aangelegd.

aandacht.


34

• In 2011 is voor het eerst de Groene

Effectenmonitor Doel: Het areaal groen en water is in 2014 toegenomen in de tien

Het areaal openbaar groen in de tien wijken is in totaal licht gedaald

buurten die in 2010 het minst groen waren (collegetarget).

ten opzichte van 2010: met 1.244 vierkante meter op een totaal

Indicator: Het aantal buurten, van de tien buurten die in 2010 het

areaal van 458.269 vierkante meter (-0,27%). In de wijken Stadsdrie-

minst groen waren, waar het areaal groen en water is toegenomen.

hoek, Oude Westen, Nieuwe Westen, Carnisse en Bloemhof is het totaal areaal openbaar groen gestegen; in de wijken Agniesebuurt, Tussendijken, Oude Noorden, Oud Crooswijk en Afrikaanderwijk is het

Eind 2010 is een nulmeting verricht (peildatum 31-12-2010).

areaal openbaar groen gedaald. In de Agniesebuurt is de daling veroorzaakt door een reconstructie in 2011. Inmiddels is die opnieuw

In onderstaande tabel staat een overzicht van de ontwikkeling van het

(groen) ingericht.

areaal groen en water in de tien minst groene wijken. Deze veranderingen zijn nog geen gevolg van de investeringen voor de ‘vergroeningsopgave’, maar een resultaat van al lopende inrichtingsplannen en onderhoud. In 2011 was geen budget beschikbaar om Onderdeel

2010

2011

Verschil

aantal m2 groen en water in

555.017

531.934

- 23.083*

vanuit de ‘vergroeningsopgave’ projecten uit te voeren. Het effect van de intensivering van de vergroening door de extra investeringen in de tien minst groene wijken zal pas vanaf 2012 zichtbaar worden. In

het openbaar gebied in

2011 zijn de specifieke locaties met de deelgemeenten geselecteerd

beheer en onderhoud bij de

en is de uitvoering ervan voorbereid.

gemeente De prognose voor 2012 (investering € 2 mln) is dat er in de tien aantal m2 groen in het

458.269

457.025

- 1.244

stenige wijken 181 bomen en 10.000 vierkante meter overig groen

openbaar gebied in beheer en

wordt aangelegd. Buiten die wijken worden ook nog 570 bomen

onderhoud bij de gemeente

geplaatst. Naar verwachting zal in 2013 (investering € 1 mln) de helft van de aantallen uit 2012 worden gerealiseerd. In het kader van de vergroening zijn nog geen concrete projecten benoemd.

* Betreft administratieve bestandsmutatie zonder effect op feitelijk areaal.

Uitgangspunt is dat de projecten die door de deelgemeenten zijn aangedragen, ook door hen worden uitgevoerd, waarmee de doelstelling van vergroening in de tien wijken naar verwachting gehaald wordt.


35

Opgave

7

ergroten van duurzame V investeringen en bevorderen van duurzame producten

Wereldwijd laten duurzame bedrijven een sterke economische groei zien. Het streven is om een flink deel van deze groei in Rotterdam te realiseren. Clusters met grote kansen voor investeringen zijn bijvoorbeeld groene chemie en energie, CCS en water- en deltatechnologie. Ook kansrijk zijn de ontwerp-, installatie- en bouwsector en duurzame mobiliteit. Vanuit dit Programma Duurzaam, het Programma Regionale en Stedelijke Economie en de Clean Tech Delta wordt via deze clusters gewerkt aan een verdere duurzame economische versterking van Rotterdam. Het college van B&W heeft als doel dat in de periode tot 2014 in Rotterdam en de haven voor minimaal 350 miljoen euro in duurzaamheid wordt geïnvesteerd.

Activiteiten en resultaten Investeringsbeslissingen

walstroomvoorzieningen: investeringsbe-

leiden tot concrete investeringsbeslissingen.

Voor de investeringen in duurzaamheid stond

slissing van 2,8 miljoen euro.

In veel gevallen betreft het een bijdrage aan

de teller op 31 december 2011 op ruim 235 miljoen euro. Het gaat hierbij om investeringen in maatregelen die bijdragen aan de realisatie van de doelstellingen op het gebied van CO2-reductie en klimaatbestendigheid. De volgende investeringsbeslissingen tellen

• Groene daken: investeringsbeslissingen van 2,7 miljoen euro. • Verduurzaming gemeentelijke zwembaden: investeringsbeslissing van 2,6 miljoen euro.

• Voor diverse Green Deals (o.a. Duurzame Daden, Groene gebouwen) heeft het Rijk in totaal 2,41 miljoen euro toegezegd. • Energieneutraal Heijplaat. Een bijdrage

• Proeftuin intelligente netten Heijplaat:

mee:

investeringsbeslissing van 1,52 miljoen

• Warmtebedrijf: investeringsbeslissing van

euro (bedrag is inclusief 660.000 euro

145,5 miljoen euro.

de proceskosten. Een aantal voorbeelden:

investeringssubsidie vanuit EL&I).

van 850.000 euro vanuit het landelijke innovatieprogramma Klimaatneutrale Steden. • In het kader van de ‘Proeftuin hybride en

• Afvang van CO2 bij bio-ethanolproducent

• Zonnedak nieuwe Rotterdam Centraal:

Abengoa en levering van deze CO2 via het


project gestart met Green Wheels,

OCAP-netwerk aan de glastuinbouw:

euro.

waarvoor het Rijk 800.000 euro aan

totaalinvestering van 35 miljoen euro. • Raedthuys Groep: investeringsbeslissing van 14 miljoen euro voor Windpark Suurhoffbrug (Rotterdamse Havengebied, 12 MW). • Woningbouwvereniging Hoek van Holland:

• Elektrisch Vervoercentrum: investeringsbeslissing van 1,5 miljoen euro. • Waterberging Kleinpolderplein: investeringsbeslissing van 1,5 miljoen euro. • Nieuw Kennis- en Expertisecentrum op het gebied van klimaatbeheersing en

elektrisch rijden’ is in G4-verband een

subsidie toekent. Hiervan komt 200.000 euro ten gunste van Rotterdam. • Vanuit het Global CCS Institute is 1,7 miljoen euro subsidie toegekend aan CCS-projecten in Rotterdam. • Het Rijk draagt bijna 1 miljoen euro bij


koude- en installatietechniek, door

aan het samenwerkingsprogramma op

euro voor verbeteren energieprestatie van

opleidingscentrum Zadkine, gemeente

het gebied van

woningen.

Rotterdam en het Rijk (Pieken in de Delta):

• Vestiging sorteerfabriek van plastic van

investeringsbeslissing van 900.000 euro.

watermanagement met Ho Chi Minh City. • In Jakarta is de eerste fase van het Coastal Defense Project met advisering

SITA in Rotterdam: totaalinvestering van

Subsidies

door Rotterdam afgerond. Dit heeft geleid

Voor diverse projecten zijn subsidies door het

tot het vrijmaken van 4 miljoen euro


Rijk en Europa toegezegd aan de gemeente

vanuit het Rijk voor vervolgactiviteiten

euro.

Rotterdam en de RCI-partners. Hiervan is nog

waarin Nederlandse bedrijven participe-

niet exact vast te stellen in hoeverre deze

ren.

circa 10 miljoen euro. • Proeftuin hybride en elektrisch rijden:

• Uitrusten Stena Line Terminal met


36

FOTO IRVIN VAN HEMERT

Bij bio-ethanolproducent Abengoa wordt CO2 afgevangen, die vervolgens wordt geleverd aan de glastuinbouw. Hiermee is een totaalinvestering van 35 miljoen euro gemoeid.

werd samen met Stedin, Eneco, Woonbron

Genoemde businesscases staan inmiddels

Benthemplein zijn subsidies toegekend

en het Wereld Natuur Fonds ingediend.

ook op de projectenlijst van de economische

van in totaal 850.000 euro, onder meer

Het doel van het project is inzicht te

agenda Zuidvleugel. Dit biedt perspectief op

van de Stichting Mooi Nederland.

krijgen in de mogelijkheden om het

provinciale subsidies.

• Voor de aanleg van een waterplein op het

• Vanuit Kennis voor Klimaat ontving

gebruikersgedrag met feedbacksystemen,

Rotterdam in 2011 circa 1,3 miljoen

prijsprikkels en actieve sturing zo te

euro. De overige partners (onderzoeksin-

beïnvloeden dat de energieconsumptie

Economische spin-off door internationale profilering

stituten, waterschappen en bedrijven)

wordt verlaagd en wordt afgestemd op de

Wereldwijd wordt Rotterdam gezien als

hebben aanvullend ongeveer 2,6 miljoen

in de woningen en wijk beschikbare

koploper op het gebied van klimaatadaptatie.

euro toegezegd als bijdrage voor

duurzame energie.

Niet alleen de technische innovaties

onderzoek in de regio Rotterdam.

(waterpleinen, adaptieve bouw), maar ook de

Topsectoren

integrale aanpak blijkt internationaal aan te

ma Transitioning towards Urban

Het kabinet heeft in 2011 acht topsectoren

slaan. Mede door dit Rotterdamse imago, de

Resilience and Sustainability is subsidie

benoemd. Voor deze topsectoren zijn

internationale inzet en de nauwe samenwer-

ontvangen van 95.000 euro.

zogenaamde innovatiecontracten opgesteld.

king met de afdeling Buitenlandse en

Doel is om in de driehoek overheid-bedrijfsle-

Juridische Zaken, Clean Tech Delta, de

miljoen euro toegekend voor een pilot

ven-kennisinstituten de krachten en

Rotterdam Investment Agency en het

gebiedsgericht grondwaterbeheer in het

middelen te bundelen om onderzoek en de

ministerie van Infrastructuur & Milieu zijn

havengebied.

ontwikkeling van innovaties te stimuleren.

regionale bedrijven actief in Nederlandse

Rotterdam zet zich in voor een sterke positie

consortia in Ho Chi Minh City, New Orleans

de eerste Nederlandse hbo-opleiding

in met name de sectoren energie en water. In

en Jakarta. Het door Rotterdam geïnitieerde

Watermanagement. In 2011 is het aantal

verband met dit laatste hebben bestuurders

netwerk Connecting Delta Cities en het

studenten tot honderd gegroeid. TNO

in de Zuidvleugel de regio gepositioneerd als

Rotterdamse adaptatieprogramma Rotter-

heeft berekend dat dit de stad ongeveer

nucleus voor deltatechnologie. Resultaat is

dam Climate Proof zijn inmiddels internatio-

25.000 euro per afgestudeerde student

dat de regio Delft-Rotterdam-Drechtsteden

naal een begrip. Mede om die reden heeft het

oplevert.

betrokken is bij alle businesscases. Of hier

ministerie van Economische Zaken een

ook extra middelen voor innovatie op het

Rotterdams consortium opdracht gegeven

een Proeftuin Intelligente Netten op

gebied van bijvoorbeeld adaptatie uit

om de miljoenenstad Sao Paulo te helpen

Heijplaat gehonoreerd. Deze aanvraag

voortkomen, moet in 2012 duidelijk worden.

met stedelijk watermanagement.

• Vanuit het Europese onderzoeksprogram-

• Vanuit het Rijk is een bijdrage van 5

• De Hogeschool Rotterdam is gestart met

• In 2011 heeft het Rijk de aanvraag voor

Minister Verhagen, Economische Zaken, Landbouw en Innovatie:

Rotterdam is van cruciaal belang voor de hele Nederlandse economie. Ik zie ernaar uit om met ondernemers en onderzoekers, regionale en lokale bestuurders en het onderwijsveld, verder te werken aan een sterke regionale en nationale economie. Een economie die duurzaam groeit. (uitgesproken tijdens het Deltalinqs jaardiner, 16 januari 2012)


37

Effectenmonitor Doel: Eind 2013 is in Rotterdam door gemeente en externe partijen 350 miljoen euro geïnvesteerd in duurzaamheid (collegetarget). Indicator: Omvang van duurzame investeringen.

Duurzame investeringen 2010

€

€

2011

€

€

2012

€

2013

€ 0

50

100

Euro (x miljoen)

150

200

Gerealiseerd

250

300

350

Doel

In 2011 heeft voor 87 miljoen aan duurzame investeringen plaatsgevonden. Gerekend vanaf begin 2010 stond de teller op 31 december 2011 op ruim 235 miljoen euro. Dat is 60 miljoen meer dan het beoogde doel voor deze periode. Het bereiken van het uiteindelijke doel – de realisatie van minimaal 350 miljoen aan duurzame investeringen eind 2013 – ligt daarmee ruim op koers. In de definitie van deze target is als maatstaf de ‘Final Investment Decision’ (FID) van de betreffende bedrijven vastgesteld. Het gaat hierbij om investeringen in maatregelen die bijdragen aan de realisatie van de doelstellingen op het gebied van CO2-reductie en klimaatbestendigheid. De werkelijke omvang van alle duurzame investeringen in Rotterdam is zeer waarschijnlijk groter. Bedrijven zijn uit concurrentieoverwegingen niet altijd in staat of bereid hun investeringen vrij te geven.


38

Opgave 8 D uurzaamheid in onderwijs en onderzoek Duurzaamheid moet integraal onderdeel gaan uitmaken van het onderwijssysteem om zo kennis en inzicht te vergroten. Dat is belangrijk voor leerlingen van alle leeftijden: van het basisonderwijs tot en met het hoger onderwijs. Samen met universiteiten kijken we naar het samenvoegen van onderzoeksprogramma’s, het creëren van stageplaatsen en het aanbieden van concrete vraagstukken aan studenten op het gebied van duurzaamheid. Er wordt gewerkt aan de vernieuwing van de natuur- en milieuprogramma’s voor basisscholen.

Activiteiten en resultaten Zadkine Koudecentrum

2011 in de verduurzaming van de bedrijfs-

onderwijsmodules. In 2011 is gestart met de

De installatiebranche heeft als doel gesteld

huishouding van de Hogeschool Rotterdam:

inzet van studenten in internationale

om in 2020 nieuwbouw energieneutraal op

er is een energiezorgsysteem volgens

vraagstukken in het kader van het kennisnet-

te leveren en de bestaande bouw 30%

NEN-EN 16001 ontwikkeld en bij diverse

werk Connecting Delta Cities (zie opgave 9).

minder energie te laten gebruiken. Het

aanbestedingen zijn duurzaamheidsrichtlij-

onderwijs in Rotterdam speelt daarop in. In

nen gehanteerd. Te denken valt aan de

Duurzaamheidsprijzen

2011 is een afspraak gemaakt met Zadkine

aanbestedingen voor energie (groen gas en

Voor studenten is een groot aantal activitei-

over het uitbreiden van het Zadkine Koude-

groene elektriciteit), verhuisdiensten,

ten rond duurzaamheid georganiseerd. Twee

centrum tot een compleet kennis- en

reprodiensten, ICT (beeldschermen, PC’s en

van de tien genomineerden voor de Gasterra

expertisecentrum (KEC) voor het bedrijfsle-

printers), resultaatgericht installatieonder-

Transitie Jaarprijs 2011 kwamen van de

ven. Zadkine en de installatiebranche spelen

houd en renovatie van de laagbouw van

Hogeschool Rotterdam. Het team van

daarmee in op de innovatie, de nieuwe

locatie Museumpark. Tussen de Hogeschool

Werktuigbouwkunde heeft hier de publieks-

contractvormen en de veranderende

Rotterdam en Slim bereikbaar/De Verkeers-

prijs gewonnen. Tijdens de jaaropening 2011

wetgeving binnen de installatiebranche.

onderneming is een convenant gesloten met

hebben studenten van de opleiding Bedrijfs-

Hiermee is een investering van € 900.000

betrekking tot het reduceren van het aantal

economie de RCI/Hogeschool Rotterdam

gemoeid.

spitsbewegingen. De Hogeschool Rotterdam

Duurzaamheidsprijs gewonnen voor het door

lift ook mee op het succes van het Rotter-

hen opgezette kostenmodel voor elektrisch

Hogeschool Rotterdam

damse klimaatadaptatieprogramma. Zo is in

vervoer. Hoogtepunt van het jaar was de

2011 was het voorlaatste jaar van de

2011 een nieuwe jaargang Watermanage-

manifestatie ‘Spot on Sustainability’ tijdens

vierjarige samenwerking tussen het RCI en

ment gestart. De water- en klimaatopgaven

de Dag van de Duurzaamheid op 11

Hogeschool Rotterdam. Enkele resultaten uit

van Rotterdam zijn onderdeel geworden van

november. Studenten, samen met hun

Gerard van Drielen, lid College van Bestuur Hogeschool Rotterdam

Duurzaamheid is een houding. Het zit letterlijk in het DNA van mensen en organisaties. Hogeschool Rotterdam wil professionals opleiden bij wie het in de genen is doorgedrongen dat het duurzaam moet en ook duurzaam kan. En dat je er – heel Rotterdams – ook nog geld mee kunt verdienen!

Het Zadkine Koudecentrum wordt uitgebreid tot een compleet kennis- en expertisecentrum voor het bedrijfsleven.


39

foto beeldinzicht

Studenten van de opleiding Bedrijfseconomie hebben de RCI/Hogeschool Rotter-

Rotterdamse kinderboerderijen konden in 2011 rekenen op

dam Duurzaamheidsprijs gewonnen voor hun kostenmodel voor elektrisch vervoer.

ruim 1 miljoen bezoekers.

docenten en opdrachtgevers uit het bedrijfs-

zoekt integrale duurzame oplossingen voor

onderzoeksinvesteringen geleid in de regio

leven, lieten tal van projecten zien op het

duurzaam en adaptief bouwen, mobiliteit en

Rotterdam. Resultaten zijn essentieel voor de

gebied van duurzaamheid. Van scheepvaart,

bereikbaarheid en voor duurzame energie-

Rotterdamse Adaptatie Strategie. De bekende

e-mobility en apps tot maatschappelijk

concepten en duurzame productontwikkeling.

kennisinstituten uit de regio, zoals TNO,

verantwoord ondernemen en social marke-

Hiermee sluit dit kenniscentrum en de

Deltares, TU Delft, Erasmus Universiteit

ting. De verscheidenheid aan projecten liet

lectoraten die er in zijn ondergebracht aan bij

Rotterdam en de Hogeschool Rotterdam

zien dat het onderwerp duurzaamheid is

de duurzaamheidsopgaven in het Program-

participeren in deze onderzoekstrajecten.

verankerd in het onderwijs op de Hogeschool

ma Duurzaam. Het kenniscentrum Ideale

Rotterdam.

Haven zoekt specifiek naar oplossingen voor duurzaamheidsdoelen via de lectoraten

Kennis, onderzoek en innovatie

Beleid natuur- en milieueducatie

groene chemie, procesinnovatie, mainte-

In 2011 is er vanwege ontwikkelingen op het

nance en logistiek. De opgaven in deze regio

gebied van natuur- en milieueducatie (NME)

In 2011 heeft de Hogeschool Rotterdam al

op het gebied van waterveiligheid, stadskli-

en de bezuinigingsopgave een start gemaakt

haar onderzoeksactiviteiten gebundeld in het

maat, bereikbaarheid en stedelijk waterma-

met de herijking van het gemeentelijke

Instituut voor Onderzoek en Innovatie. Een

nagement zijn relevant voor het landelijke

NME-beleid in samenwerking met de

onderdeel hiervan, het Kenniscentrum

programma Kennis voor Klimaat. In 2011

deelgemeenten.

Sustainable Solutions op de RDM-campus

heeft dit tot zo’n 3,9 miljoen aan extra

En verder kenniswerkplaats Duurzaamheid. In

ling van een doorlopende leerlijn

(EUR) heeft uitgesproken zich aan te

2011 heeft de EUR de minor Klimaat

Duurzaamheid in het basisonderwijs.

sluiten bij de doelstelling van het RCI

opgezet, een interdisciplinair studiepro-

De gemeente levert hier zowel een

om de uitstoot van CO2 in 2025

gramma. Ook verscheen het onder-

inhoudelijke als een financiële bijdrage

gehalveerd te hebben ten opzichte van

zoeksrapport Verdienen aan klimaat-

1990 (zie opgave 1). De langetermij-

verandering; het belang van

nambitie van de EUR is zelfs om heel

klilmaatadaptatie voor de regionale

worden Rotterdammers bereikt in het

Woudestein energieneutraal te maken.

economie van Rotterdam. Dit rapport,

kader van natuur- en milieueducatie:

In de samenwerkingsovereenkomst tus-

in samenwerking met de economische

kinderboerderijen konden rekenen op

sen de EUR en de gemeente Rotterdam

faculteit van de EUR, heeft onder meer

ruim 1 miljoen bezoekers. En 63.756

(december 2010) is afgesproken om het

gediend als basis voor het Programma

Rotterdammers bezochten een van de

universitaire onderwijs en onderzoek

Duurzaam.

twee bijzondere Rotterdamse tuinen: de

• De Erasmus Universiteit Rotterdam

nog steviger met de lokale samenleving

• Met het Instituut voor Lerarenopleidin-

aan. • Ook buiten het reguliere onderwijs om

botanische tuin in Kralingen-Crooswijk

te verbinden. Onderdeel van de

gen van de Hogeschool Rotterdam

en de cultuurhistorische plantentuin in

afspraken is het opzetten van een

wordt samengewerkt aan de ontwikke-

Charlois.


40

Effectenmonitor Doel: In 2025 is duurzaamheid integraal onderdeel van opleidingen

Rotterdam heeft inmiddels met vier onderwijs- en kennisinstellingen

en leidraad voor onderwijs en onderzoek.

afspraken gemaakt over duurzaamheid in onderwijs en onderzoek. Het betreft de Hogeschool Rotterdam, de TU Delft (beide in 2008), in 2010 met de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) en in 2011 met

De volgende indicatoren geven daar een beeld van:

het Zadkine over een op te richten Koudecentrum.

• Het aantal onderwijs- en kennisinstellingen waarmee afspraken

Om de integratie van duurzaamheid in onderwijs te bereiken, is het

zijn gemaakt over duurzaamheid in onderwijs en onderzoek. • Het aantal basisscholen dat actief bezig is met natuur- en

nodig om daar al op basisscholen aandacht voor te hebben. Door bezoeken aan centra voor natuur- en milieueducatie en educatieve tuinen (schooltuinen) wordt een eerste, belangrijke stap gezet. In

milieueducatie (NME).

2011 bezochten 169 groepen van verschillende basisscholen een educatieve tuin. De leerlingen van deze groepen (6 en 7) van de

Afspraken over duurzaamheid in het onderwijs

basisscholen kregen in een jaar 22 tuinlessen. In 2011 zijn dus in totaal 3718 lessen (22 lessen x 169 groepen) verzorgd. Precies de helft (50%) van de Rotterdamse basisscholen maakt gebruik van

4

deze educatieve tuinen. Daarnaast bezochten 2039 groepen van basisscholen (variërend van groep 1 tot 8) een van de zeven Rotter-

3

Aantal instellingen

damse centra voor natuur- en milieueducatie. Sommige groepen kwamen twee keer per jaar. Van alle basisscholen bezocht 73% deze

2

centra. 35.824 Rotterdammers brachten een bezoek aan een 1

0

educatieve tentoonstelling over natuur en milieu.

2008

2009

2010


2011

41

Opgave

9

oorbereiden op de gevolgen V van klimaatverandering

Het klimaat verandert. Dat heeft ook voor Rotterdam gevolgen. Regenbuien worden heviger, waardoor meer wateroverlast in de stad ontstaat. Op termijn zal Rotterdam als laaggelegen deltastad te maken krijgen met een zeespiegelstijging en een rivierstand die soms heel hoog of juist heel laag is. Om die veranderingen niet als een bedreiging maar juist als een kans te zien, is Rotterdam Climate Proof opgezet. Dit programma wil Rotterdam in 2025 100% klimaatbestendig hebben. De vijf thema’s van het programma zijn: waterveiligheid, bereikbaarheid, adaptief bouwen, het stedelijk watersysteem en het stedelijk klimaat.

Activiteiten en resultaten Veel groene daken erbij

Persoonlijk advies en presentaties van groene

ontworpen dat als het hard regent, de

Groene daken vormen een buffer bij

daken-leveranciers staan tijdens dit groene

verdiepte delen van het nieuwe Benthemplein

regenafvoer, geven Rotterdam een groener

infodak centraal. De opening van het groene

het water opvangen. Het water loopt door

aanzien, zuiveren de lucht en zorgen voor

infodak 2011 kon rekenen op ruim 300

grote goten naar ondiepe bassins waar het

een langere levensduur van het dak. Om het

belangstellenden.

zich verzamelt. Als het langer en harder regent, loopt ook het dieper gelegen sportveld

aantal groene daken te stimuleren, kent de

vol. Vanaf het dak van één gebouw stort een

waterschappen een subsidieprogramma voor

Multifunctioneel waterplein voor Benthemplein

groene daken. In 2011 steeg het aantal

Rotterdam-Noord krijgt het eerste multifunc-

je bijna overal zitten en is er ruimte voor

vierkante meter groen dak waarvoor subsidie

tionele waterplein van de wereld. Het stenige

sport en spel in de bassins. Het ontwerp van

werd aangevraagd met 56.000, dat is meer

Benthemplein wordt omgevormd tot een

DE URBANISTEN en Studio Marco Vermeulen

dan een verdubbeling ten opzichte van het

stadsplein met ruimte voor water, sport en

is tot stand gekomen met inbreng van

jaar daarvoor. Eind 2011 stond de teller op

groen. Het ontwerp is samen met gebruikers

bewoners en studenten van het Grafisch

90.000. Ook was er veel belangstelling voor

van de omliggende gebouwen uitgewerkt en

Lyceum. Met waterpleinen wil Rotterdam de

de maandelijkse informatiebijeenkomsten,

in 2011 goedgekeurd. In 2012 zal het nieuwe

kwaliteit van de buitenruimte verder

het zogenaamde groene infodak, op het

Benthemplein worden gebouwd en in 2013

verbeteren én tegelijkertijd anticiperen op de

dakterras van het Groothandelsgebouw.

volgt de oplevering. Het waterplein is zo

klimaatverandering.

gemeente Rotterdam samen met een aantal

waterval naar beneden. Als het droog is, kun

Rotterdam-Noord krijgt met het nieuwe Benthemplein het eerste multifunctionele waterplein van de wereld. artist impression de urbanisten


42

foto fred libochant

In Overschie werd het waterplein Kleinpolderplein geopend. Dit waterplein verbetert de ruimtelijke kwaliteit en functioneert als w aterberging.

Rotterdam voorbeeldstad voor Ho Chi Minh City

technologie en klimaatadaptatie. Daarmee

inmiddels binnen de C40-stedenband gezien

kunnen ook andere deltasteden hun voordeel

als voorbeeld van hoe steden kunnen

Met de ondertekening van een Memorandum

doen. Daarnaast heeft Rotterdam ervaring

samenwerken. CDC biedt voor Rotterdam

of Understanding startte in maart een

met het verplaatsen van havengerelateerde

niet alleen de mogelijkheid om kennis uit te

intensieve samenwerking tussen Ho Chi Minh

activiteiten richting zee (Eerste en Tweede

wisselen op het gebied van klimaatadaptatie

City en Rotterdam. Gewenst resultaat: een

Maasvlakte) en het herontwikkelen van

en watermanagement. Het netwerk zorgt ook

duurzame en klimaatbestendige ontwikkeling

binnenstedelijke havengebieden.

voor de export van kennis en innovaties.

van de stad en de Vietnamese haven van Ho

De samenwerking met Ho Chi Minh City is

Inmiddels heeft dit geleid tot opdrachten

Chi Minh City. Een consortium onder leiding

onderdeel van het kennisnetwerk Connecting

voor consortia waarin bedrijven en kennisin-

van Grontmij begeleidt momenteel de

Delta Cities. Dit zorgt niet alleen voor

stellingen uit de Rotterdamse regio participe-

uitvoerende fase. Het project is onderdeel van

exposure voor Rotterdam, maar is ook goed

ren. In 2011 betrof dit opdrachten in Jakarta

het Water Mondiaal programma van het

voor het bedrijfsleven en kennisontwikkeling

(€ 4 mln), New Orleans (€ 1,5 mln) en Ho Chi

ministerie van Infrastructuur & Milieu en

(zie hieronder).

Minh City (€ 1 mln). Zo wordt de door de topsector gepropageerde kennisvalorisatie en

wordt gefinancierd door Partners voor Water. Rotterdam heeft met het programma

Connecting Delta Cities

-export via CDC door Rotterdam in de praktijk

Rotterdam Climate Proof een internationale

Het door Rotterdam opgerichte kennisnet-

gebracht. Goed voor het imago van de stad,

voorbeeldfunctie op het gebied van delta-

werk Connecting Delta Cities (CDC) wordt

goed voor het bedrijfsleven en ook in

Nina Mols, studente opleidingscentrum Zadkine, dacht mee over waterplein Benthemplein

Samen met andere studenten van Zadkine hebben wij ons vanaf het begin af aan hard gemaakt voor een sportveld. En dat komt er ook. Wij zijn zeker serieus genomen. Super! Met de ondertekening van een Memorandum of Understanding startte in maart een intensieve samenwerking tussen Ho Chi Minh City en Rotterdam.


43

toenemende mate goed voor kennisinstellin-

programma Kennis voor Klimaat samen met

extremere temperatuurstijgingen zullen

gen en het onderwijs. Veel internationale

de gemeente Rotterdam (Rotterdam Climate

voorkomen en dat er zich vaker hittegolven

adaptatievraagstukken worden namelijk

Proof), Deltares, Wageningen UR, TNO en de

en drogere perioden zullen voordoen. Dit gaat

opgepakt door studenten van de Erasmus

GGD heeft uitgevoerd, blijkt dat ook in

vaak gepaard met een slechtere lucht- en

Universiteit Rotterdam en de Hogeschool

Nederlandse steden ’s zomers sprake is van

waterkwaliteit (blauwalgen en botulisme).

Rotterdam.

een hitte-eilandeffect. Tijdens windstille

Voor de kwetsbare groepen kan er hierdoor

nachten is in Rotterdam een temperatuurver-

een verhoogd risico voor de gezondheid

Onderzoek over hittestress in Rotterdam afgerond

schil tussen verstedelijkt en landelijk gebied

ontstaan.

Uit onderzoek dat het nationale onderzoeks-

ting is dat door de klimaatverandering

gemeten tot 8 graden Celsius. De verwach-

En verder • De ondergrondse waterberging onder

• In Overschie werd het waterplein

• Rotterdam krijgt in de Eendragtspolder

de Museumparkgarage – met een

Kleinpolderplein geopend. Dit water-

een internationale wedstrijdroeibaan,

bergingscapaciteit van tien miljoen liter

plein verbetert de ruimtelijke kwaliteit

die waterberging, recreatie en (top)

– is in augustus geopend. De bergings

en functioneert als waterberging.

capaciteit is te vergelijken met de

Waterpartijen dienen als buffer voor

hoeveelheid water in vier olympische

overvloedig regenwater. Het waterplein

deltastad aangesloten bij het internati-

zwembaden. Het is de grootste

Kleinpolderplein kwam tot stand in

onale kennisnetwerk Connecting Delta

ondergrondse waterberging van

samenwerking met meebetalende

Cities.

Nederland. De berging dient als tijdelijke opvang van regenwater, bij hevige en langdurige regen en vermindert de wateroverlast in het centrum van Rotterdam. • In 2011 startte ook de bouw van de

• In 2011 werd het definitief ontwerp

partijen. • Het plan van aanpak voor drijvende woningen in de Nassauhaven is gereed. • De verkenning naar de mogelijkheden voor drijvend bouwen in de oude stadshavens van Rotterdam is gereed. Bestuurlijke besluitvorming is afge-

gestart met de aanleg van de waterber-

rond; de benadering van marktpartijen

ging.

wordt voorbereid.

foto roel dijkstra

Kruispleingarage. Medio 2012 wordt

Bewoners zoeken verkoeling onder de bomen.


sport combineert. • Melbourne heeft zich als negende

44

voor het Waterplein Bellamyplein afgerond. In 2012 zal worden begonnen met de bouw.

Effectenmonitor Doel: Rotterdam is in 2025 100% klimaatbestendig.

Groene daken en gevels

De doelstelling ‘100% klimaatbestendig’ krijgt concrete invulling bij

Doel: 160.000 vierkante meter groene gevels en daken in 2014.

het opstellen van de Rotterdamse Adaptatie Strategie (RAS). Deze

Indicator: het aantal vierkante meter groene gevels en daken

moet in 2014 zijn vastgesteld. Tegelijkertijd werkt Rotterdam op dit

waarvoor sinds 2010 subsidie is aangevraagd.

moment al aan een aantal adaptatiemaatregelen. Om beter voorbereid te zijn op de stijgende waterspiegel en grotere hoeveelheden regen in korte periodes wil Rotterdam de waterbergingscapaciteit

Groene daken en gevels

vergroten. 180

Waterberging

160 140

Doel: in 2025 is 415.000 kubieke meter extra waterberging gerealiseerd ten opzichte van 2010.

120

Indicator: het aantal kubieke meter waterberging dat sinds 2010 is gerealiseerd.

100 80

Waterberging, extra capaciteit m2 (x duizend)

2010

60

2011

2015

40 20 0 2010

2011

2014 (doel)

De doelstelling voor 2014 ligt op koers. Op basis van gegevens uit de

2025 0

100.000

m3 waterberging

200.000 Doel

300.000

400.000

Prognose

gemeentelijke subsidieregeling groene daken blijkt dat in 2011 het aantal vierkante meter groen dak waarvoor subsidie werd aangevraagd met 56.000 is gestegen, dat is meer dan een verdubbeling ten opzichte van het jaar daarvoor. Eind 2011 stond de teller op 90.000.

In 2011 is ruim 19.000 kubieke meter extra waterbergingscapaciteit

In 2011 zijn geen groene gevels met een waterbergingsfunctie

gerealiseerd, waarvan 1.000 kubieke meter in de vorm van tijdelijke

opgeleverd.

waterberging via waterpleinen, zoals bij het Kleinpolderplein, en 10.000 kubieke meter via de ondergrondse waterberging bij het Museumpark. De overige capaciteit is ontstaan door nieuw open water (onder meer bij het Spinozapark) en door de aanleg van groene daken. In totaal is sinds 2010 bijna 30.000 kubieke meter extra waterberging gerealiseerd. Daarmee is circa 7% van de totale opgave tot 2025 ingevuld. De verwachting is dat in 2015 75.000 kubieke meter extra waterberging gereed is. Op dit moment herijken we de realisatiestrategie van het Waterplan Rotterdam, waarbij we ook de haalbaarheid van de opgave in het licht van gebiedsontwikkelingen beschouwen. Eind 2012 is deze herijking afgerond.


45

Opgave 10 B evorderen van duurzame gebiedsontwikkeling Nieuwe gebiedsontwikkelingen en herstructurering in de stad maken duurzaamheid tastbaar. Door gebouwen en gebieden duurzaam te (her)ontwikkelen, werkt Rotterdam aan een groene, schone, gezonde en economisch sterke stad. Projecten als Stadshavens, Heijplaat en Rotterdam Central District dragen bij aan de ambities van Rotterdam als duurzaamste wereldhavenstad. Het ontwikkelen van deze gebieden creëert mogelijkheden die goed zijn voor de stad en haar inwoners, deelgemeenten en private partijen als ontwikkelaars, woningcorporaties, bouwbedrijven en investeerders.

Activiteiten en resultaten Rotterdam verlegt grenzen duurzame bouw

het ook om verantwoord materiaalgebruik en

komst Duurzaam Ontwikkelen vonden in

de herkomst van de materialen. Ook is

2011 drie kennisbijeenkomsten plaats. Zo is

Het ontwerp voor de herontwikkeling van het

gekeken naar de omgang met afval op

samen met OVG Projectontwikkeling het in

Rotterdamse Stadskantoor heeft vier sterren

bouwplaatsen, hoe bewoners bij het project

aanbouw zijnde nieuwe hoofdkantoor van

BREEAM-NL (Excellent) behaald. BREEAM is

zijn betrokken en hoe het Stadskantoor een

Eneco bezocht, verzorgde Dura Vermeer een

een internationaal erkende standaard voor de

zo gezond mogelijke werkomgeving huisvest

excursie naar het project De Caaien met

duurzaamheid van gebouwen. Niet eerder

waarin het prettig werken en leven is. Het

BREAAM-NL-woningen in Ypenburg en werd

behaalde een stedelijk herontwikkelingspro-

Stadskantoor scoort door een integrale

op uitnodiging van IC Dubo het Innovatiecen-

ject deze kwalificatie. In vergelijking met een

benadering hoog op al deze gebieden.

trum Duurzaam Bouwen op Heijplaat bezocht. Daarnaast hebben de partners

gemiddeld gebouw van deze omvang

Duurzaam ontwikkelen

informatie aangedragen over duurzame

energie. Behalve om energie-efficiency gaat

In het kader van de samenwerkingsovereen-

gebouwen en duurzame ontwikkelingen voor

foto jan van der ploeg

verbruikt het Stadskantoor 31% minder

Minister Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) en de wethouders Van Huffelen (Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte) en Baljeu (Haven, Vervoer en Regionale Economie) gaven met een wijkbewoner het startsein voor de aanleg van het Dakpark Rotterdam.


46

Bert Wijbenga van Nieuwenhuizen, voorzitter Raad van Bestuur Woonbron

Bij de opgave om Heijplaat energieneutraal te maken, draait het om de bewoners. Het project heeft alleen kans van slagen als zij er achter staan, en als het hen iets oplevert. Woonbron is ervan overtuigd dat dit het geval is en ondersteunt de plannen dan ook van harte.

De ontwikkeling van gebieden als Stadshavens laten de Rotterdamse ambities op het gebied van

Het Hakagebouw ondergaat een transformatie

duurzame gebiedsontwikkeling zien.

van een vervallen leegstaand gebouw naar een ‘Livin’Lab’ vol met c reatieve ondernemers.

het indieningsvoorstel Rotterdam European

koeling met Maaswater kunnen energie en

vormen van duurzame koudelevering te

Green Capital 2014. De marktstuurgroep

kosten worden bespaard, zoals in de

onderzoeken. Dit is een belangrijke bouw-

houdt zich bezig met inspireren en het aanja-

gebouwen New Orleans en De Rotterdam.

steen voor de lange termijn warmte- en

gen van de ambities om de gebouwde

Voor de Binnenstad is gezocht naar een

koudevisie die in 2012 zal worden afgerond.

omgeving te verduurzamen. De marktstuur-

collectieve oplossing. Het opstellen van een

Voor de verduurzaming van warmte is de

groep monitort ook in hoeverre de onderteke-

businesscase voor een koudenet is opgepakt

inzet van restwarmte van de industrie via het

naars van de samenwerkingsovereenkomst

door verschillende (publieke en private)

Rotterdamse Warmtebedrijf belangrijk.

deze ambities waarmaken.

partijen. Helaas heeft dit in 2011 bij de private investeerders niet geleid tot een

Koudenet

positief besluit voor de definitieve aanleg.

Marktpartijen hebben behoefte aan duur-

Samen met marktpartijen wordt een

zame koeling voor hun gebouwen. Door

vervolgproces gestart om alternatieve

En verder op dit vlak gezamenlijk beter kansen op

gericht op een energieneutrale

tot pilotgebied om het BREEAM-keur-

dit vlak kunnen benutten en het gebied

ontwikkeling. Duurzaamheid is

merk niet alleen toe te passen op

beter kunnen promoten. Duurzame

richtinggevend in de structuurvisie

gebouwen, maar ook te gebruiken voor

voorbeelden in Rotterdam Central

Stadshavens die in 2011 is vastgesteld.

duurzame gebiedsontwikkeling. Het

District zijn het zonnedak op het

Duurzaamheid is eveneens een

keurmerk ondersteunt een integrale

nieuwe centraal station en het

belangrijk gunningcriterium bij de

gebiedsaanpak.

Elektrisch Vervoercentrum.

aanbesteding van de gebiedsontwikke-

• Rotterdam Central District is benoemd

• Voor Rotterdam Central District is

• Voor de duurzame ontwikkeling van de

ling Hart van Zuid. De mogelijkheden

gestart met het opstellen van een

binnenstad is een prioriteitenlijst

voor onder andere energiebesparing

duurzaamheidsagenda samen met

gemaakt die actief stuurt op vergroe-

dragen bij aan het haalbaar maken van

diverse partijen in het gebied. Op-

ning, hergebruik van bestaande

de langetermijnbusinesscase. Het

drachtgever voor de duurzaamheidsa-

kantoren, en initiatieven in het Oude

dakpark Vierhavenstrip is een goed

genda is de Vereniging Rotterdam

Westen. Zo zijn in 2011 groene gevels

voorbeeld van een combinatie van

Central District, waarin de verschillende

gerealiseerd in het Oude Westen en is

groen, waterkering en winkels. In

stakeholders in het gebied participeren.

gestart met de verduurzaming en

augustus werd gestart met de aanleg

De duurzaamheidsagenda benoemt

upgrading van het Plaza-complex.

van het dakpark en in november werden

enerzijds individuele kansen voor

• Ook in andere gebieden wordt werk

duurzaamheid van verschillende

gemaakt van duurzame ontwikkeling.

partijen, en kijkt anderzijds hoe partijen

Op Heijplaat met en door de bewoners,


47

de winkels geopend.

Effectenmonitor Doel: Alle grote te ontwikkelen gebieden (zoals Binnenstad, Stadshavens en Hart van Zuid) scoren minimaal twee sterren op het nationale keurmerk voor duurzame gebiedsontwikkeling. Indicator: Het percentage van grote gebiedsontwikkelingen die twee sterren scoren op het nationale keurmerk voor duurzame gebiedsontwikkeling.

Een belangrijke voorwaarde voor duurzame gebiedsontwikkeling is de integratie van duurzaamheidaspecten in ruimtelijke projecten. Dit moet leiden tot een verbeterde kwaliteit van de leefomgeving. In 2011 waren er nog geen grote gebiedsontwikkelingen waarvoor de beoogde scores gerealiseerd zijn. Het effect van het ingezette beleid zal de komende jaren zichtbaar worden, doordat we de verantwoordelijkheid voor het bewaken van de duurzaamheidsopgave bij grote gebiedsontwikkelingen gaan borgen. Daarin passen de afspraken die zijn gemaakt met woningcorporaties en ontwikkelaars over het duurzaam ontwikkelen van gebouwen en gebieden. Zoals de samenwerkingsovereenkomst Duurzaam Ontwikkelen van oktober 2010 en de overeenkomst met corporaties ‘Samen werken aan Rotterdam 2010-2014’ van februari 2011. Voor transformatie wordt aangesloten bij het convenant ‘Aanpak kantorenleegstand’ van 14 april 2011. Ook gaan we een zelf-assessment BREEAM-NL bij deze gebiedsontwikkelingen uitvoeren, zodat duidelijk wordt of de doelstelling gehaald wordt.


48

foto maayke de ridder

Transitiemonitor duurzaam Rotterdam 2011 Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2011

49

Transitiemonitor duurzaam Rotterdam De inzet vanuit het Programma Duurzaam is om de transitie naar een duurzame stad en haven voor elkaar te krijgen en jaarlijks de voortgang van deze transitie te tonen. Dat doen we aan de hand van deze transitiemonitor waarin het effect van het RCI-programma zichtbaar wordt. De jaarlijkse transitiemonitor geeft antwoord op de vraag in hoeverre wij op de goede weg zijn naar een duurzaam Rotterdam. De transitiemonitor bouwt voort op de nulmeting die in 2011 door Drift1 in samenwerking met de DCMR is opgesteld en is daarom met name gericht op de energietransitie. In de toekomst zal worden onderzocht of deze transitiemonitor kan worden uitgebreid naar andere opgaven van het Programma Duurzaam, zoals bijvoorbeeld de adaptatieopgave.

Rotterdam wil een duurzame stad zijn. Voor het stedelijke gebied

Duurzaam gebouwde omgeving

gaat het om een sterke economie en een hoge kwaliteit van leven; de

De indicator voor de gebouwde omgeving is uitgewerkt in de

haven wil koploper zijn op het gebied van efficiëntie en duurzaam-

deelsectoren woningen, gemeentelijke gebouwen en midden- en

heid2. Het Rotterdamse streven naar duurzaamheid betekent dat

kleinbedrijf (MKB). De CO2-uitstoot is bepaald voor het totale

economische ontwikkelingen gepaard moeten gaan met een steeds

energieverbruik en omvat dus gas, elektriciteit en warmte. Voor 1990

lagere CO2-uitstoot voor de relevante functies in stad en haven:

zijn geen g egevens over elektriciteitsverbruik bekend.

wonen, werken, mobiliteit en productie. Hiervoor zijn fundamentele veranderingen, transities, nodig in de manier waarop de volgende drie

Vloeroppervlakte, CO2-emissie per eenheid

sectoren energie gebruiken: gebouwde omgeving (wonen, werken), verkeer & vervoer (mobiliteit), en industrie & energieopwekking

0,12

(productie).

0,10 0,08

De transitie is in beeld gebracht door de CO2-uitstoot te koppelen aan onderdelen die de economische ontwikkeling binnen de drie genoem-

0,06

de sectoren weergeven. Dit levert de volgende transitie-indicatoren

0,04

• voor de gebouwde omgeving: CO2-uitstoot per vierkante meter

kg/m2

op:

0,02 0,00 Woningen

vloeroppervlak • voor verkeer en vervoer: CO2-uitstoot per gereden kilometer

2010

Gemeentelijk vastgoed

MKB

2011

• voor industrie en elektriciteitsopwekking: CO2-uitstoot per eenheid elektriciteitsproductie

Woningen Voor deze sectoren is de waarde bepaald voor de jaren 1990

Uit de effectenmonitor bij opgave 1 blijkt dat de CO2-uitstoot van

(peiljaar), 2010 en 2011.

woningen langzaam afneemt. Het laatste jaar (2011) is de afname ten opzichte van 2010 vooral het gevolg van de temperatuur: de winter in 2010 was extreem koud. Het vloeroppervlak is juist wat

1 Rotterdam: Meer doen met minder energie, Drift, september 2011 2 Havenvisie 2030, ‘Port Compass’, Havenbedrijf Rotterdam, december 2011

toegenomen. Het effect van de inspanningen van het RCI op de ontwikkeling van de CO2-uitstoot wordt langzaam zichtbaar. Een belangrijke stap is het aansluiten van woningen op restwarmte van de industrie (AVR Rozenburg) door uitkoppeling via het Warmtebedrijf

Jan Rotmans, hoogleraar duurzaamheid en transities Erasmus Universiteit Rotterdam

De transitie naar een duurzame energievoorziening is voor de stad Rotterdam en de haven van het grootste belang. Alleen met een schone energievoorziening kan Rotterdam zich als stad op duurzame wijze doorontwikkelen en als haven manifesteren als dé biobased haven in Europa en in de wereld.


50

Rotterdam. Dat aantal groeide in 2011 van 2.225 naar 2.771

bedrijven met een vastgesteld energieplan is in 2011 licht gestegen

woningen. Daarnaast kwamen er ook zakelijke aansluitingen bij van

van 14% naar 16%. Deze aanpak wordt doorgepakt in de komende

bijvoorbeeld kantoren. Overigens komt de restwarmte vooralsnog van

jaren.

tijdelijke voorzieningen, zoals hulpketels, en vanaf 2013 van de AVR. Daarnaast wordt energie bespaard door renovatie van woningen door

Duurzaam verkeer en vervoer

woningcorporaties en het geven van energieadviezen aan circa

Binnen de sector verkeer en vervoer is onderscheid gemaakt naar

15.000 huishoudens met lage inkomens. Voor deze 15.000

personenverkeer (auto, openbaar vervoer, brommer en fiets) en

huishoudens levert dat naar verwachting 10% CO2-reductie en

vrachtvervoer (over de weg).

jaarlijks per huishouden circa honderd euro aan besparing op.

Gereden afstand, CO2-emissie per eenheid

Aansluiten woningen op Warmtebedrijf

1990

Het aantal aangesloten woningen op het Warmtebedrijf Rotterdam is gegroeid naar 2.771 woningen. Dat is nog beperkt, gezien het totaal aantal woningen in Rotterdam (circa 300.000), maar

2010

elke op warmte aangesloten woning betekent maar liefst een CO2-reductie van 84%. Als op termijn 50.000 wooneenheden zijn

2011

aangesloten, is wel degelijk een transitie bereikt. Hierbij worden

0,0

kantoren en dergelijke op basis van vloeroppervlak omgerekend

0,1

0,2

0,3

kg / km

naar wooneenheden.

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

Personenvervoer

0,9

1,0

Vrachtvervoer

Personenverkeer Gemeentelijke gebouwen

Voor het personenverkeer is de CO2-uitstoot bepaald door de uitstoot van auto, bus en brommer op te tellen. Voor metro en tram (de RET

De CO2-uitstoot per vierkante meter vloeroppervlak bij gemeentelijke

gebruikt al jaren 100% groene stroom) en de fiets is de uitstoot nul.

gebouwen is min of meer gelijk gebleven. Deze is lager dan die bij

Voor het openbaar vervoer is het totaal aantal reizigerskilometers

woningen of het MKB. Dat komt vooral doordat de uitstoot als gevolg

bepaald. Alle gegevens zijn afkomstig uit de Regionale Verkeersmili-

van het elektriciteitsverbruik nul is. Alle gemeentelijke gebouwen zijn

eukaart3 (RVMK). De uitstoot per reizigerskilometer daalt door het

immers op groene stroom aangesloten. Voor het gasverbruik zijn nog

gebruik van schoner vervoer en door een groter aandeel van OV en

geen cijfers over 2011 beschikbaar. Op basis van gewogen graadda-

fiets.

gen (conform de berekening van gasverbruik bij woningen) is een

De CO2-uitstoot per kilometer van nieuwe auto’s in Nederland is vele

schatting voor het gasverbruik in 2011 gemaakt en is vervolgens de

jaren nauwelijks gewijzigd, maar vanaf 2008 is een trendbreuk

bijbehorende CO2-uitstoot berekend.

zichtbaar4 door scherpere Europese normen voor de uitstoot en door

Bij gemeentelijke gebouwen is in 2011 een start gemaakt met het

belastingmaatregelen, waardoor de vraag naar zuinige auto’s

verduurzamen van de negen gemeentelijke zwembaden, die relatief

toeneemt.

veel energie verbruiken. Dat levert een besparing op van 43% gas,

Rotterdam zet in op een toename van elektrische voertuigen. Het

24% elektriciteit, 35% warmte en ook nog eens 9% waterverbruik.

afgelopen jaar is het aantal elektrische voertuigen gestegen van een handvol naar 61. Dat aantal moet de komende jaren sterk blijven

MKB

groeien. Dat zorgt niet alleen voor minder CO2-uitstoot, maar is ook

Bij het MKB is de uitstoot per vierkante meter vloeroppervlak licht

beter voor de luchtkwaliteit en het scheelt in de geluidshinder.

toegenomen. Deze is ingeschat aan de hand van groei van de sector.

Door aandacht voor het fietsverkeer (meer en betere fietspaden, meer

Het RCI zet in op energiebesparing bij het MKB door communicatie en

stallingen), neemt het aantal fietskilometers al jaren toe.

kennisdeling op brancheniveau. Na het uitvoeren van energiescans en het toepassen van energiezuinige verlichting worden maatregelen met een korte terugverdientijd (één tot twee jaar) direct uitgevoerd. Tegelijkertijd zet Rotterdam via het wettelijk spoor in op het nemen

3 Bron: Stadsontwikkeling van gemeente Rotterdam

van alle maatregelen met een terugverdientijd van vijf jaar. Het aantal

4 Bron: www.compendiumvoordeleefomgeving.nl


51

Het RCI zet zich in voor relevante ontwikkelingen om de scheepvaart

Elektrisch vervoer

schoner te krijgen. Het Havenbedrijf Rotterdam heeft de Environmental Ship Index ingevoerd, waardoor schone schepen korting op de havengelden krijgen. Hiermee werden in 2011 uiteindelijk de 25

Elektrisch vervoer staat in Nederland nog in de kinderschoenen.

schoonste schepen beloond5. Voor de binnenvaart is walstroom op

Rotterdam stimuleert het gebruik van elektrische voertuigen,

grote schaal geïnstalleerd. Het aantal aansluitingen is in een twee

vooral door het opzetten van een brede infrastructuur van

jaar tijd gestegen 168 eind 2009 naar 404 aansluitingen eind 2011.

oplaadpalen, geheel op groene stroom. Eind 2011 waren er 61

Stena Line zal in 2012 de eerste walstroomaansluiting voor zeesche-

elektrische voertuigen en dat aantal groeit gestaag. In 2014

pen realiseren. Ook is recent voor de binnenvaart het Green Award-

moeten dat er 1.000 zijn. Eén elektrische auto (op groene stroom)

certificaat geïntroduceerd. Vanaf 2012 krijgen binnenvaartschepen

zorgt voor 100% CO2-reductie ten opzichte van een standaar-

met dat certificaat 15% korting op het binnenhavengeld. Schepen die

dauto en zorgt bovendien voor een lagere uitstoot van fijn stof en

nabehandelingstechnieken (roetfilters en katalysator) of LNG als

NOx en bij lage snelheid ook voor een forse geluidsreductie. NB.

brandstof gebruiken kunnen zelfs een korting van 30% op het bin-

Bij grijze stroom zou er sprake zijn geweest van een reductie van

nenhavengeld ontvangen.

30-40% op de CO2-uitstoot1.

Duurzame elektriciteitsopwekking Voor de sector industrie en elektriciteitsopwekking is de CO2-uitstoot per eenheid product een aantrekkelijke indicator om de ontwikkelin-

Vrachtverkeer

gen naar een duurzame sector te volgen. Voor de chemie is dat echter

Voor het vrachtverkeer is, net als voor personenauto’s, de CO2

moeilijk te bepalen, omdat de producten zeer divers zijn. Voor

-uitstoot per gereden kilometer de laatste twintig jaar niet noemens-

raffinaderijen is de variëteit beperkt, maar door uitplaatsing van

waardig gewijzigd. Door invoering van de Euro-normering is de

bijvoorbeeld waterstofproductie geeft de koppeling aan de CO2-uit-

uitstoot van fijn stof en NOx wel afgenomen. Het RCI stimuleert het

stoot een vertekend beeld. Voor beide sectoren is wel de energie-

gebruik van biobrandstoffen voor het wegverkeer. Het gebruik van

efficiency te bepalen (zie bij opgave 2). Voor de energieproducerende

biodiesel is in een pilot van het RCI gestegen van 380.000 liter in

bedrijven is de uitstoot gekoppeld aan de elektriciteitsproductie (kWh).

2010 naar 470.000 liter in 2011. Omgerekend naar gereden

De CO2-uitstoot per kWh elektriciteit in 2010 en 2011 is in vergelij-

kilometers betreft dit zo’n 0,3% van het totaal op de Rotterdamse

king met die in 1990 flink afgenomen. Dat komt met name door het

(snel)wegen gereden vrachtkilometers.

bijplaatsen van WKK-installaties, die een hoger rendement hebben dan de traditionele energiecentrales.

Scheepvaart

De inzet van het RCI bij elektriciteitsproductie is, naast het verbeteren

De omvang van de CO2-uitstoot van de scheepvaart is vergelijkbaar

van de energie-efficiency, gericht op het terugdringen van de

met die van het personenverkeer. Scheepvaart is niet in de grafiek

CO2-uitstoot door CCS en door bijstook van biomassa in kolencentra-

opgenomen; hierover zijn geen actuele cijfers beschikbaar. Het is de bedoeling dat op termijn wel te doen.


5 Bron: www.portofrotterdam.com

52

les (zowel bij de huidige E.ON Maasvlakte-centrale als bij de nieuwe centrales van E.ON en Electrabel). Daarnaast zorgt de toename van andere vormen van hernieuwbare energie, met name het vergroten van het vermogen van windenergie, voor CO2-vrije elektriciteitspro-

CO2-afvang, transport en opslag (CCS)

ductie. Binnen tien jaar moet het vermogen aan windenergie meer

Rotterdam zet in op grootscheepse CO2-afvang en opslag (CCS).

dan verdubbeld zijn: van 130 MW in 2011 naar 300-350 MW in

Bij een positieve investeringsbeslissing in 2012 zal het Rotter-

2020.

dam Opslag en Afvang Demonstratieproject (ROAD) bij de nieuwe kolencentrale van E.ON in 2015 leiden tot een reductie van 1,1

Elektriciteitsproductie, CO2-emissie per eenheid

Mton CO2. Uiteindelijk is het streven om tot volledige afvang van CO2 bij deze centrale en ook bij de nieuwe centrale van GDF-SUEZ (Electrabel) over te gaan. Dat moet in 2025 leiden tot circa 9,5

0,9 0,8

Mton CO2-reductie en daarmee tot 85-90% minder CO2-uitstoot

0,7

bij de elektriciteitsproductie van deze centrales. Er is dan sprake

0,6

van een vergaande transitie naar CO2-vrije elektriciteitsproductie.

0,5 0,4 kg/kWh

0,3 0,2 0,1 0,0 1990

2010

2011

Conclusie Het realiseren van een duurzaamheidtransitie in Rotterdam vraagt inzet over vele jaren. Het resultaat zal daarom op de lange termijn pas echt goed zichtbaar zijn. Omdat het gaat over meer dan alleen technologische innovatie, maar ook om veranderingen in beleid, gedrag en cultuur, is een echte versnelling pas bereikt als er op voldoende schaal sprake is van nieuwe manieren van denken, werken en organiseren. De transitiemonitor laat zien dat we op belangrijke onderdelen deze kiemen leggen. De condities die het RCI schept, zijn in toenemende mate succesvol. In termen van structuur zijn de uitbreiding van het warmtenet, de infrastructuur voor elektrisch rijden en de voorbereiding voor CO2-afvang en -opslag (CCS) duidelijke voorbeelden die een schaalsprong in de nabije toekomst mogelijk

foto paul martens

gaan maken.


53

Organisatie en financiën Programma Duurzaam

Rotterdam Climate Initiative

Het Programma Duurzaam is een breed programma met raakvlakken

Het RCI, dat in 2007 van start ging, is een publiek-privaat samenwer-

met veel, zo niet alle beleidsterreinen van de gemeente Rotterdam.

kingsverband van de gemeente Rotterdam, DCMR Milieudienst

Om de gewenste resultaten te bereiken zijn veel inspanningen van

Rijnmond, Havenbedrijf Rotterdam en Deltalinqs. Het heeft als

‘derden’ nodig. Partijen in de stad die aan zet zijn om een bijdrage te

hoofddoelen een duurzame economische ontwikkeling te bewerkstel-

leveren worden daar dan ook op aangesproken en worden waar nodig

ligen in combinatie met een halvering van de CO2-uitstoot van de

en mogelijk ondersteund in de uitvoering. De activiteiten uit het

regio in 2025 ten opzichte van 1990. Daarnaast moet Rotterdam in

programma zijn hier voor een groot deel op gericht.

2025 100% klimaatbestendig zijn, de prioriteit van het deelprogramma Rotterdam Climate Proof. Deze doelstellingen zijn bij de start van

De praktische uitvoering van het programma en het rapporteren over

het Programma Duurzaam daarin integraal opgenomen. Door het RCI

de voortgang ervan is een taak van het programmabureau Duur-

binnen het Programma Duurzaam onder te brengen kon het

zaam. Ook de coördinatie van de wettelijke milieutaken van de

klimaat- en milieudossier vanuit de gemeente integraal worden

gemeente behoort tot het takenpakket. De uitvoering van de

aangepakt.

individuele activiteiten is en blijft de verantwoordelijkheid van de ‘gewone’ gemeentelijke organisatie en de drie externe RCI partners

De besturing van het samenwerkingsverband vindt plaats vanuit de

Havenbedrijf Rotterdam, Deltalinqs en DCMR Milieudienst Rijnmond.

RCI-Board onder voorzitterschap van burgemeester Aboutaleb van Rotterdam. De board bestaat uit een vertegenwoordiging van de vier

Overige taken van het programmabureau zijn:

partners op het hoogste niveau plus de provincie Zuid-Holland. Advies

• Faciliteren van het samenwerkingsverband RCI

en reflectie vinden plaats vanuit de RCI-Council, voorgezeten door de

• Onderhouden van de netwerken met de belangrijkste (gemeente-

heer Lubbers. De leden van de council zijn stakeholders en deskundi-

lijke) uitvoerders van de activiteiten uit het programma en met de

gen vanuit het bedrijfsleven, overheden, maatschappelijke organisa-

andere collegeprogramma’s

ties en kennisinstellingen.

• Borgen van duurzaamheid in alle facetten van de gemeentelijke organisatie (de diensten), bij deelgemeenten en bij de relevante (publieke en private) partners buiten de gemeente • Onderhouden en ontsluiten kennisnetwerken en netwerken relevant voor de uitvoering van het programma • Aanjagen, faciliteren, regisseren, verbinden • Organisatie van communicatie en participatie rond het Programma Duurzaam. In het kader van de wettelijke milieutaken is in het programmabureau Duurzaam de opdrachtgeversrol van de gemeente richting de DCMR ondergebracht. Het programmabureau Duurzaam had in 2011 een bezetting van 19 FTE en maakt onderdeel uit van het cluster Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam.


54

Samenstelling RCI-board De heer ing. A. Aboutaleb

Voorzitter

De heer ir. drs. H.N.J. Smits

Havenbedrijf Rotterdam, vice-voorzitter

Mevrouw drs. A.C. van Huffelen

Wethouder Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte

Mevrouw. drs. J.N. Baljeu

Wethouder Haven, Verkeer en Regionale Economie

De heer mr. F.D. van Heijningen Bestuursvoorzitter DCMR Milieudienst Rijnmond en gedeputeerde Provincie Zuid-Holland (tot april 2011) Mevrouw mr. J.W.E. Spies

Gedeputeerde Provincie Zuid-Holland (vanaf april 2011)

De heer mr. J.H. van den Heuvel

DCMR Milieudienst Rijnmond

De heer M.W. van Sluis RA

Deltalinqs

Mevrouw drs. P.W. Verhoeven

Directeur Duurzaam, gemeente Rotterdam

De heer drs. W.J. de Raaf MBA Programmamanager Rotterdam Climate Initiative, secretaris RCI-board

Samenstelling RCI-council De heer prof. dr. R.F.M. Lubbers

Voorzitter council Rotterdam Climate Initiative

De heer ir. drs. H.N.J. Smits

Havenbedrijf Rotterdam

De heer prof.dr. ir. A.P.C.Faaij

Universiteit Utrecht

De heer J.A. van de Gronden

Wereld Natuur Fonds

De heer dr. B. ter Haar

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

De heer prof. dr. ir. P. Vellinga

Wageningen Universiteit

Mevrouw prof. dr. C. van der Linde

Clingendael

De heer L. Werring, MSc

Instituut Clingendael

Mevrouw dr. ir. N.C.M. Alma-Zeestraten

VNCI

De heer Y. de Boer

Adviesbureau KPMG

De heer drs. J. Tholen

KPMG Sustainability

De heer prof. dr. J.A. Vijlbrief

Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

De heer drs. H. Brouwer

Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

De heer drs. R.L. Knegt Eneco Energie Business to Business, namens: De heer mr. J.F. de Haas

Eneco

De heer P.F. ter Kulve Unilever Benelux, opgevolgd door: De heer F.J. Weijers

Unilever Benelux

De heer drs. C. van Oostrom

OVG

De heer ir. H.R. van Scherpenzeel

Shell Nederland Raffinaderij, opgevolgd door:

De heer ir. B.P. Voet

Shell Nederland Raffinaderij

De heer ir. P. Vermaat MBA

Evides

De heer drs. W.J. de Raaf MBA

RCI, secretaris

Samenstelling Kernteam Programmabureau Duurzaam, gemeente Rotterdam Mevrouw drs. P.W. Verhoeven

Directeur Duurzaam

De heer drs. F.H.M. Akerboom

Portefeuillehouder Gebouwde omgeving en Gebiedsontwikkeling

De heer drs. A. Molenaar

Portefeuillehouder Water en Adaptatie

De heer drs. W.J. de Raaf MBA

Portefeuillehouder Haven en Industrie

De heer drs. M.R. te Veldhuis

Portefeuillehouder Milieu

Mevrouw drs. N.E. Wirschell

Communicatiemanager

Mevrouw mr. drs. R. Sewtahal MPA

Portefeuillehouder staf en bestuurlijke advisering


55

Financiën De financiële verantwoording over de besteding van de gemeentelijke

rijksgelden voor onder meer luchtkwaliteit en bodem onder de

gelden voor het Programma Duurzaam – inclusief het RCI – loopt via

verantwoordelijkheid van het Programma Duurzaam. De besteding

de bestuursrapportages van het cluster Stadsontwikkeling naar het

hiervan wordt via de daartoe strekkende specifieke rapportages

college en de gemeenteraad (product regie duurzaam en regie milieu).

verantwoord.

In deze Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2011 worden uitslui-

De verantwoording over de besteding van middelen in 2011 betreft in

tend de hoofdlijnen weergegeven. Voor de uitvoering van het

deze rapportage uitsluitend de hoofdlijnen van het programmabud-

programma wordt van meerdere financieringsbronnen gebruikge-

get.

maakt. In het collegewerkprogramma werd in 2010 voor het Programma Duurzaam een budget van € 31 miljoen gereserveerd.

Het meerjarig budget van het Programma Duurzaam was bij de start

Daarnaast vallen de algemene middelen milieu (DCMR) en de

van het programma als volgt over de jaren verdeeld:

Jaar

2011

2012

2013

2014

Totaal

Programmabudget x 1.000

€ 6.000

€ 7.000

€ 8.500

€ 9.500

Plus nog doorlopend budget programma

€ 2.200

€ 1.800

€ 31.000 € 4.000

Rotterdam Climate Proof

Bezuinigingsopgave De oorspronkelijke reservering van € 31 miljoen is in 2011 door een aantal maatregelen in het kader van de b ezuinigingen aangepast. Onderstaande tabel toont de gevolgen: Jaar Begroot budget x 1.000

2011

2012

2013

2014

Totaal

€ 8.200

€ 8.800

€ 8.500

€ 9.500

€ 35.000

€ 1.000-

€ 1.000-

€ 750-

-/- Bezuinigingen: Ad 1. Overheveling naar Groen Ad 2. Korting verplichtingenstop Ad 3. Temporisering: verschuiving naar 2014

€ 1.715-

€ 1.715

Ad 4. Korting budget 2012

€ 700-

Ad 5. Verschuiving naar milieuteams

€ 75-

€ 3.525

€ 5.735

€ 7.025

€ 8.500

€ 10.215

€ 31.475

Nieuw begroot (per 31/12/2011)


56

Jaaroverzicht 2011 In onderstaande tabel wordt budget en besteding in 2011 tegen elkaar afgezet. Samenvatting financieel jaaroverzicht 2011 Programma Duurzaam Post

Bedrag x 1.000

Toelichting

Begroot budget 2011

€ 5.735

Programmabudget minus opgelegde bezuinigingen

+ Bestemmingsreserve RCI

€ 7.361

Bestemmingsreserve RCI/RCP en Groene Daken

+ Externe financieringsbronnen

€ 1.052

O.a. subsidie MUSIC en IKS

+ Kapitaalslastendekking

€ 657

Rente en afschrijving (groene daken, drijvend paviljoen, waterpleinen)

Beschikbaar budget per 1/1/2011

€ 14.805

-/- Besteding 2011

€ 9.435

Het bestedingsniveau van het Programma Duurzaam werd beïnvloed doordat het Programma Duurzaam in mei 2011 officieel van start ging, tot die datum zijn met terughoudendheid verplichtingen aangegaan. Daarnaast werd in de zomer een verplichtingenstop opgelegd in verband met gemeentelijke bezuinigingen

Restant 31/12/11

€ 5.370

Het resterende bedrag dient ter dekking van de eventuele afwaardering van de deelneming in investeringsfonds ICOS (max € 2 mln), de overige € 3,370 mln dient ter dekking van reeds aangegane verplichtingen door het RCI

Van de bestedingen in 2011, € 9,435 mln, werd € 7,354 mln direct aan projecten besteed. De rest, € 2,081 mln, betreft indirecte kosten en kapitaallasten. De besteding aan projecten voor de tien opgaven staat in onderstaande tabel:

Opgave

Besteed x 1.000

1. Vooroplopen bij het verminderen van CO2-uitstoot

€ 2.155


€ 531

3. Omschakelen naar duurzame energie en biomassa als grondstof

€ 652

4. Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport

€ 466

5. Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht

€ 0*


€ 44

7. Vergroten van duurzame investeringen en bevorderen van duurzame producten 8. Duurzaamheid in onderwijs en onderzoek

€ 730

9. Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering

€ 1.052

10. Bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling

€ 877

Totaal

€ 7.354

* Financiering vindt plaats vanuit andere budgetten dan het programmabudget.


€ 847

57

Financiering RCI-partners De externe partners in het RCI-samenwerkingsverband kregen een

Centraal onderbrengen milieumiddelen en duurzaamheidsmiddelen

RCI-werkbudget van de gemeente. Daarnaast werd een beroep

Per juli 2011 zijn de middelen bestemd voor Duurzaamheid door de

gedaan op hun eigen organisaties en achterbannen om te zorgen

Bestuursdienst overgedragen aan het Programma Duurzaam, domein

voor cofinanciering. Zodoende verminderde de afhankelijkheid van

Stadsontwikkeling. Daarnaast zijn de middelen bestemd voor geluid,

gemeentelijke financiering. In totaal werd in 2011 ten laste van het

lucht, bodem, vergunningverlening en handhaving vanuit Gemeente-

programmabudget een bedrag van € 2.170.000 door de externe

werken administratief overgedragen aan Stadsontwikkeling. Hiermee

RCI-partners besteed (dit is onderdeel van de hiervoor weergegeven

is vanaf het tweede halfjaar het beleidsveld Milieu/Duurzaamheid ook

bestedingen naar opgave):

administratief op één plaats ondergebracht binnen de gemeentelijke

- DCMR € 892.000

organisatie.

- Deltalinqs € 800.000 - Havenbedrijf € 478.000 De activiteiten van Deltalinqs werden voor bijna € 1,8 mln gecofinancierd door de European Climate Foundation, het Global CCS Institute en bedrijven. Het Havenbedrijf financierde zelf voor ca € 1,6 mln de uren die eigen medewerkers aan RCI-activiteiten besteedden en voor ongeveer € 100.000 externe kosten.


58


59

Colofon Publicatie Programmabureau Duurzaam, gemeente Rotterdam Samenstelling en tekst Programmabureau Duurzaam gemeente Rotterdam/ Rotterdam Climate Initiative Eindredactie Leene Communicatie, Gouda Vormgeving BeeldinZicht, Rotterdam Foto omslag Rogier Bos Foto achterpagina Aeroview bv

Investeren in duurzame groei

Recommend Documents