Investeren in duurzame groei

Investeren in duurzame groei Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2012

De Rotterdamse aanpak Het programma Duurzaam 2010-2014:

oorzaken als de gevolgen van de klimaat-

Rotterdam is uniek en blijkt een inspirerend

Investeren in duurzame groei is het

verandering aan te pakken, de luchtkwaliteit

voorbeeld voor andere steden. Het publiek-

draaiboek waarmee Rotterdam werkt aan

te verbeteren en de geluidsoverlast te

private samenwerkingsverband Rotterdam

een schone, groene, gezonde en economisch

beperken, werkt Rotterdam voortvarend aan

Climate Initiative (RCI) maakt onderdeel uit

sterke stad. Rotterdam is een daadkrachtige

het totale duurzaamheidsdossier. Door de

van dit programma en richt zich op een

en innovatieve wereldhavenstad en neemt

ambities en resultaten op het gebied van

halvering van de CO2-uitstoot in 2025 ten

samen met bewoners, bedrijven en in-

milieu, klimaat, energie, water en afval

opzichte van 1990, honderd procent

stellingen haar verantwoordelijkheid voor een

ontwikkelt Rotterdam zich tot de duur-

klimaatbestendigheid in 2025 en verster-

duurzame toekomst. Door zowel de

zaamste wereldhavenstad. De aanpak van

king van de Rotterdamse economie.

Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2012

3


4

Inhoudsopgave

Leeswijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Managementsamenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Activiteiten, resultaten en effecten 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 Het kader: Programma Duurzaam 2010-2014 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Algemene resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Opgave 1 Vooroplopen bij het v erminderen van CO2-uitstoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Opgave 2 Verbeteren van de energie-efficiency . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Opgave 3 Omschakelen naar duurzame energie en biomassa als brand- en grondstof . . . . . . . . . . 25 Opgave 4 Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Opgave 5 Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Opgave 6 Groener maken van de stad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Opgave 7 Vergroten van duurzame investeringen en bevorderen van duurzame producten . . . . . . 41 Opgave 8 Duurzaamheid in onderwijs en onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Opgave 9 Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Opgave 10 Bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Transitiemonitor duurzaam Rotterdam 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Organisatie en financiën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Publicaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62


5

Leeswijzer In mei 2011 werd het Rotterdamse

zaamheidsopgaven van het programma

• Transitiemonitor

programma Duurzaam 2010-2014: Investe-

Duurzaam. Met behulp van dit programma

ren in duurzame groei gelanceerd. In deze

wil Rotterdam de transitie naar een

vraag in hoeverre Rotterdam op de goede

tweede ‘Rotterdamse Duurzaamheidsmoni-

duurzame stad en haven stimuleren.

weg is naar de finishlijn: een duurzame

tor’ worden de resultaten uit 2012 van dit

Jaarlijks wordt er over de voortgang in de

wereldhavenstad. Het Rotterdamse streven

programma op een rij gezet. Naast de

tien opgaven en in deze transitie gerappor-

naar duurzaamheid betekent dat economi-

behaalde resultaten op het gebied van

teerd. Deze Rotterdamse Duurzaamheids-

sche ontwikkelingen gepaard moeten gaan

duurzaamheid en milieu zijn hierin ook de

monitor 2012 bestaat dan ook uit drie

met een steeds lagere CO2 -uitstoot.

resultaten verwerkt van het publiek-private

hoofdonderdelen:

Hiervoor zijn fundamentele veranderingen,

samenwerkingsverband Rotterdam Climate

• Activiteiten en resultaten

transities, nodig in de manier waarop

Initiative (RCI), een initiatief van de

energie wordt gebruikt in de sectoren

gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf

gaven wordt allereerst de belangrijkste

gebouwde omgeving, verkeer en vervoer, en

Rotterdam NV, DCMR Milieudienst Rijn-

activiteiten en de bereikte resultaten in het

industrie en energieopwekking. De transi-

mond en Deltalinqs, de koepelorganisatie

afgelopen jaar beschreven.

tiemonitor is een apart onderdeel van deze

van de Rotterdamse bedrijven in haven en

• Bereikte effecten

rapportage.

industrie. Het Rotterdam Climate Initiative

is onderdeel van het programma Duur-

effecten van de inspanningen, in relatie tot

Aan het einde wordt ingegaan op de

zaam.

de doelstellingen. Dit gebeurt aan de hand

organisatie en de financiële verantwoor-

van indicatoren die voor iedere opgave zijn

ding. Het geheel is op hoofdlijnen samenge-

vastgesteld.

vat in de managementsamenvatting.

De indeling van deze rapportage is

Voor elk van de tien duurzaamheidsop-

Per opgave wordt ingegaan op de

gebaseerd op de tien Rotterdamse duur-


In de transitiemonitor gaat het om de

6

Voorwoord De stad verwarmen met restwarmte uit de

50% CO2 -reductie in 2025 ten opzichte van

industrie in de haven, energie besparen

1990 en 100% klimaatbestendigheid.

door stoom tussen bedrijven uit te wisselen, stil asfalt aanleggen, elektrische

Maar vooral ook Rotterdammers zelf leveren

auto’s stimuleren, vele vierkante meters

hun bijdrage. Door zonnepanelen te

groene daken aanleggen, een hybride

installeren, elektrisch te rijden, meer te

sleepboot in de vaart brengen en samen

fietsen en verantwoorder te eten. Er is een

met Rotterdammers werken aan meer

groeiende belangstelling voor duurzame en

groen in de stad. In Rotterdam gebeurt het!

lokaal geproduceerde producten via

Met trots presenteer ik u dan ook de

stadslandbouw. En ook andere partijen in de

Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2012.

stad, zoals scholen, kennisinstellingen,

Hierin vindt u alle grote en kleinere

woningcorporaties, ontwikkelaars, zieken-

projecten en ontwikkelingen die in 2012

huizen en horecagelegenheden, zetten zich

hebben plaatsgevonden vanuit het

in. Samen met hen maakten we woningen

gemeentelijke programma Duurzaam.

en kantoren energiezuiniger, realiseerden we de honderdtienduizendste vierkante meter

Het programma Duurzaam (2010-2014) is

aan groen dak en bouwden we aan de

het programma waarin we als gemeente

infrastructuur voor elektrische voertuigen: in

Rotterdam werken aan onze ambities voor

ruim een jaar zijn er meer dan 200 oplaad-

een duurzame stad. Deze ambities zijn

punten bijgekomen. En ja: in Rotterdam

gebundeld en vertaald naar tien opgaven.

worden sinds kort volop elektrische scooters

We gaan vol voor een schone, duurzame en

geproduceerd én verkocht!

Ik ben dan ook ongelofelijk trots op wat we met elkaar de afgelopen tijd in Rotterdam

economisch sterke stad en haven. Omdat het in een duurzame stad prettiger en

Het boeken van resultaten gaat niet vanzelf.

voor elkaar hebben gekregen. Maar ik kijk

gezonder leven is. Omdat het economische

Veranderende economische omstandig-

graag verder dan vandaag. Hoe gaan we in

kansen biedt en banen schept zodat we onze

heden maken het voor partijen lastig te

de toekomst aan de slag met onze grote

investeringen ruimschoots terugverdienen.

investeren, ook al geeft die investering op

opgave? Het gaat niet vanzelf. En we

Kortom: investeren in een groene economie

langere termijn grote voordelen. Daarbij

kunnen het niet alleen. Het blijft ontzettend

maakt je als stad op tal van fronten sterker.

moet de prijs van de CO2-uitstoot omhoog

belangrijk om de kwaliteit van onze

om vergroening rendabel te maken. Samen

leefomgeving te verbeteren en tegelijkertijd

Rotterdam is één van de duurzaamste

bepleiten we bij de Europese Unie en de

de Rotterdamse economie te versterken. Ik

steden van Europa (vierde plek Green Capital

rijksoverheid gunstige randvoorwaarden

hoop dat ik ook het komende jaar weer op

2014). Dat is een gezamenlijk resultaat. We

voor verduurzaming. Maar het is vooral ook

de inzet van velen mag rekenen om de

hebben sterke partners met gelijke ambities.

voor onszelf een extra grote uitdaging om al

volgende stap te kunnen zetten naar een

Zoals de mede-initiatiefnemers van het

onze creativiteit aan te wenden en aanspre-

écht duurzame stad!

Rotterdam Climate Initiative (RCI): Haven-

kende projecten te kunnen blijven realiseren.

bedrijf Rotterdam, DCMR Milieudienst

Dat doen we samen, als vier RCI-partners en

Rijnmond en Deltalinqs. Drie organisaties

met de mensen, bedrijven, kennis-

Wethouder Duurzaamheid, Binnenstad en

die samen met de gemeente Rotterdam

instellingen en maatschappelijke organisa-

Buitenruimte

werken aan de doelstellingen van het RCI:

ties in Rotterdam.


7

Alexandra C. van Huffelen

Managementsamenvatting

Via het programma Duurzaam 20102014: Investeren in duurzame groei werkt

Belangrijke stappen naar een duurzamer Rotterdam

ven. De CCS-demonstratieprojecten ROAD (E.ON en GDF SUEZ) en Green Hydrogen (Air Liquide) kwamen in een cruciale fase. De

Rotterdam aan een schone, groene, gezonde en economisch sterke stad. Het

Verminderen van de uitstoot

investeringsbeslissing van ROAD (Rotter-

Rotterdam Climate Initiative (RCI), een

In 2012 zijn er belangrijke maatregelen

dam Opslag en Afvang Demonstratiepro-

initiatief van de gemeente Rotterdam, het

genomen die op korte termijn gaan zorgen

ject) wordt in 2013 genomen. De Europese

Havenbedrijf Rotterdam, DCMR Milieu-

voor een schaalsprong op weg naar een

subsidieaanvraag van het Green Hydrogen-

dienst Rijnmond en Deltalinqs (de

duurzamere stad en haven. Zo is Stedin in

project werd niet gehonoreerd. Air Liquide

koepelorganisatie van de Rotterdamse

april 2012 gestart met de aanleg van een

beraadt zich nu op andere manieren om

bedrijven in haven en industrie), maakt

pijpleiding voor het transport van stoom

CCS te realiseren.

hier deel van uit. De ambities voor 2025

tussen bedrijven in het Botlekgebied. De

zijn stevig: 50% CO2-reductie in 2025 ten

oplevering is in het voorjaar van 2013. Met

LNG kan een belangrijke bijdrage leveren aan

opzichte van 1990 en 100% klimaat-

het stoomnetwerk kan de CO2-uitstoot op

het schoner maken van de transportsector,

bestendig maken van de regio. Het

termijn jaarlijks met meer dan 200.000 ton

door vermindering van de uitstoot van NOx,

programma moet bovendien tot een

CO2 worden gereduceerd en wordt de

SOx, fijnstof en broeikasgassen. Om LNG als

versterking van de Rotterdamse economie

luchtkwaliteit verbeterd. AVR Rozenburg en

transportbrandstof te introduceren, moet

leiden, met in de periode tot 2014

chemiebedrijf EKC, respectievelijk de eerste

een hele keten op gang worden gebracht. De

minimaal 350 miljoen euro aan duurzame

leverancier en eerste afnemer van de stoom,

breakbulkterminal die Gasunie en Vopak

investeringen als resultaat. Investeringen

zijn de andere investeerders.

naast de GATE-terminal gaan bouwen is

die bijdragen aan meer werkgelegenheid,

daarin een belangrijke stap. Hiermee komt

een betere leefkwaliteit voor de Rotter-

Daarnaast is de aanleg van “De Nieuwe

LNG beschikbaar als alternatief voor

dammers en een nog aantrekkelijker

Warmteweg” gestart. Tot eind 2013 werkt

stookolie voor kustvaart, binnenvaart en

vestigings-klimaat voor bedrijven. Ook

Warmtebedrijf Rotterdam aan een pijplei-

wegtransport. De introductie van LNG als

werkt Rotterdam, vooral voor de gezond-

ding van 26 kilometer tussen AVR Rozen-

transportbrandstof wordt begeleid door het

heid van Rotterdammers, aan een

burg en Rotterdam-Zuid. Als het warmtenet

Nationaal LNG Platform, dat in 2012 in

verbetering van de luchtkwaliteit en het

gereed is, kunnen ongeveer 50.000

aanwezigheid van minister Verhagen in

terugdringen van het aantal geluidgehin-

huishoudens en bedrijven worden voorzien

Rotterdam is opgericht. Andere mijlpalen op

derden.

van duurzame warmte. De AVR is het eerste

het gebied van toepassing van LNG zijn de

bedrijf dat restwarmte, die vrijkomt bij

lancering van de eerste hybride, en daarmee

De Rotterdamse duurzaamheidsaanpak,

afvalverbranding, zal leveren aan het

zeer energiezuinige, sleepboot van Europa

vertaald in tien opgaven, wordt jaarlijks

warmtetransportnet. Er zullen steeds meer

(de RT Adriaan als E-KOTUG) in juni 2012 en

gemonitord. Deze tweede jaarrapportage

warmte producenten en -afnemers worden

de doop van een nieuwe LNG-tanker door

van het programma Duurzaam 2010-

aangesloten op het netwerk.

prinses Maxima in december 2012. Ook

2014, de Rotterdamse Duurzaamheids-

hebben de havenbedrijven van Götenborg en

monitor 2012, beschrijft de belangrijkste

De RCI-partners werkten verder aan de

Rotterdam in 2012 een intentieverklaring

activiteiten en resultaten in het afgelopen

ontwikkeling van een CO2-hub in de

getekend over het versnellen van de

jaar. Daarnaast bevat het een effecten-

Rotterdamse haven. Deze hub biedt een

introductie van LNG als maritieme brand-

monitor, die per opgave aangeeft welke

infrastructuur waarmee afgevangen CO2

stof. In 2015 moet in beide havens LNG

effecten er in 2012 zijn bereikt, en een

(CCS) kan worden vervoerd voor gebruik in

gebunkerd kunnen worden.

transitiemonitor, waarin de voortgang

kassen of voor opslag in lege olie- en

naar de Rotterdamse duurzaamheids-

gasvelden onder de Noordzee. Via Letters of

Luchtkwaliteit en geluid

transitie wordt beschreven.

Endorsement hebben Shell, Air Liquide, en

Om de luchtkwaliteit in Rotterdam te

de consortia ROAD (E.ON en GDF SUEZ) en

verbeteren, is het aantal walstroomvoorzie-

CINTRA (Vopak, Anthony Veder, Air Liquide

ningen waar aangemeerde schepen gebruik

en Gasunie) het belang hiervan onderschre-

van kunnen maken, uitgebreid. Zo wordt het


8

BRON: STEDIN.

BRON: E-KOTUG.

De RT Adriaan is in juni 2012 als E-KOTUG gedoopt. De Rotterdamse boot is de

Aanleg stoomnetwerk in de Rotterdamse Botlek.

eerste hybride sleepboot van Europa.

gebruik van scheepsgeneratoren overbodig

zame energie aan de huurder. De energielas-

Daarmee is hij een belangrijk adviseur van

en wordt de uitstoot van fijnstof en NOx

ten van de betrokken huurders zijn hierbij

het RCI. Jeroen van der Veer volgt Ruud

voorkomen. Om geluidshinder te voorkomen

bevroren. Het project is goed uit te breiden

Lubbers op, die als erevoorzitter betrokken

zijn de Laan van Dada, Laan van Magisch

naar andere gebieden. De voorbereidingen

blijft bij het RCI. De inzet van Jeroen van der

Realisme, Aveling Zuid, Rosestraat en de

hiertoe zijn in volle gang vanuit het project

Veer zal vooral gericht zijn op het verduur-

Ankie Verbeek Ohrlaan voorzien van een

Versnelling 010. Hierin worden Rotterdamse

zamen van de industrie, dat eveneens een

nieuw stil wegdek. Naast de aanleg van stil

woningen grootschalig verduurzaamd,

centraal thema is in de Rotterdamse

wegdek werkt Rotterdam ook aan andere

waarbij de investering zich terugverdient via

Havenvisie, Port Compass 2030. De RCI

concrete maatregelen, zoals het isoleren van

een lagere energienota voor de bewoner.

agenda is hierin goed geborgd.

Duurzame mobiliteit

gevels in geluidsbelaste gebieden. Duurzaam bouwen en wonen

Op het gebied van duurzame mobiliteit is

Koploper op het gebied van klimaatadaptatie

De aanpak van de gebouwde omgeving

de infrastructuur voor elektrisch rijden fors

Het programma Rotterdam Climate Proof

begint zijn vruchten af te werpen. Een goed

uitgebreid. In juni werd het honderdste

heeft als doel ervoor te zorgen dat Rotter-

voorbeeld hiervan is de Hildegaertschool in

oplaadpunt voor elektrische auto’s in

dam in 2025 honderd procent klimaatbe-

Rotterdam, die zich de duurzaamste school

gebruik genomen. Eind 2012 waren er 212

stendig is. Dit betekent dat de stad zich kan

van Nederland mag noemen. De school is in

oplaadpunten in Rotterdam. Verder was het

aanpassen aan het veranderende klimaat,

2012 geopend en voorzien van de nieuwste

eerste jaar van Het Nieuwe Rijden |

en beter bestand is tegen hevige regen-

technieken. Zo vervangen warmte-koude-

Elektrisch Vervoer Centrum (HNR | EVC) een

buien, stijging van de zeespiegel of

opslag en zonnecollectoren een standaard

succes. Het centrum verwelkomde ruim

veranderingen van de waterstand van de

cv-installatie en is er een vegetatiedak dat

drieduizend bezoekers sinds de opening,

Maas. Vanuit dit programma is in 2012 de

regenwater vasthoudt en filtert. De

kreeg naamsbekendheid in het hele land en

Rotterdamse Adaptatie Strategie (RAS)

duurzame verlichting speelt in op het

won in september 2012 de publieksprijs

opgeleverd. Deze strategie gaat in op de

gemoed van de kinderen om ze bij de les te

E-Mobility Awards in de categorie ‘Stimule-

urgentie van klimaatadaptatie in Rotter-

houden. Leerlingen kunnen in hun eigen

ring Elektrisch Vervoer’. Ook zijn de eerste

dam en beschrijft welke richtinggevende

lokaal zien hoeveel energie ze verbruiken.

‘Made in Rotterdam’ elektrische scooters

besluiten nodig zijn om dit de komende

van de ESFA op de RDM-Campus opgeno-

decennia op een gerichte en effectieve wijze

Ook hebben in 2012 drie hotels een gouden

men in het gemeentelijke wagenpark. Deze

te doen. Kortgezegd: hoe houden we hier

Green Key-certificaat behaald. Hiermee telt

fabriek kent een bijzondere opzet: mensen

droge voeten. Met deze informatie zijn

de stad Rotterdam bijna vierduizend

met een afstand tot de arbeidsmarkt

kansrijke strategieën voor een klimaatbe-

‘groene’ hotelbedden, ongeveer vijftig

worden opgeleid tot arbeidskrachten met

stendige stad ontwikkeld. Sinds eind 2012

procent van het totaal.

goede kansen op de arbeidsmarkt.

is een eerste beschrijving van de Rotter-

Woningbouwvereniging Hoek van Holland en

damse adaptatiestrategie beschikbaar, die

Waifer Nederland hebben zeven corporatie-

Nieuwe voorzitter van de Council

in 2013 met stakeholders wordt besproken

woningen van zonnepanelen voorzien.

In oktober 2012 is Jeroen van der Veer

en bestuurlijk vastgesteld. Als onderdeel

Waifer investeert als private partner in de

officieel aangetreden als nieuwe voorzitter

van de Rotterdamse Adaptatie Strategie is

zonnepanelen en levert vervolgens duur-

van de Council, de adviesraad van het RCI.

de Rotterdamse klimaat-MKBA ontwikkeld.


9

In een MKBA (maatschappelijke kosten-

zijn op zoek naar oplossingen voor

werd de 100.000ste vierkante meter groen

batenanalyse) worden de kosten van een

wateroverlast in de deltastad Manilla.

dak gevierd. Dat gebeurde op het groene

investering afgewogen tegen de baten

Studenten van de Hogeschool Rotterdam

sedumdak van flatgebouw Meyenhage – de

vanuit het perspectief van de maatschappij

hebben in samenwerking met Rotterdam

Schere in Rotterdam Charlois. Eind 2012

als geheel.

onderzoek gedaan naar klimaatadaptatie

telde Rotterdam ruim 110.000 vierkante

aldaar. Singapore heeft haar interesse in

meter groen dak. Op de stenige plekken

Rotterdam als internationale voorbeeldstad

samenwerking met Rotterdam op het

Hooglandtuin, Johan Idaplein, Zwijnd-

Ook ver buiten de stadsgrenzen zijn de

gebied van water en klimaatadaptatie

rechtseplein, Tidemanplein, HBU-locatie

stappen die Rotterdam zet op weg naar een

kenbaar gemaakt.

Coolsingel en het Afrikaanderpark zijn daarnaast vergroeningsprojecten uitge-

duurzame stad goed merkbaar. De Europese Commissie bereidt een klimaat-

In 2012 werden circa 25 internationale

voerd. Ook is het eerste waterplein

adaptatiestrategie voor. Omdat een

delegaties ontvangen om te leren hoe

opgeleverd op het Bellamyplein in Spangen.

dergelijke strategie op lokaal niveau

Rotterdam werkt aan klimaatbestendigheid

De uitvoering van het waterplein op het

ontwikkeld moet worden, faciliteert zij de

op de langere termijn, in combinatie met

Benthemplein is gestart; oplevering vindt

steden met een trainingsprogramma.

het aanjagen van ‘groene groei’. Het door

plaats in 2013.

Rotterdam is hierbij benoemd tot ‘peer city’

Rotterdam opgerichte netwerk Connecting

en heeft een leidende rol in dit trainingspro-

Delta Cities groeide in 2012 uit tot tien

gramma. In oktober 2012 bezochten

kernsteden met daaromheen een ring van

Duurzame investeringen versterken de economie

ongeveer twintig watermanagers uit

geïnteresseerde wereldsteden, waaronder

In deze collegeperiode staan eind 2012

vijftien Europese steden Rotterdam. In het

Vancouver en Singapore. Dit leverde

bijna 300 miljoen euro aan investeringen

project ‘’Ho Chi Minh City, moving towards

Rotterdam een erkende voortrekkersrol op

genoteerd die voldoen aan de definitie

the sea’’, werkten Nederlandse bedrijven in

het terrein van klimaatadaptatie bij de C40

‘duurzame investering’. Daarmee ligt

opdracht van Rotterdam aan de ontwikke-

Climate Leadership Group, het samenwer-

Rotterdam op schema om het doel van 350

ling van een klimaatadaptatiestrategie

kingsverband van steden op het gebied van

miljoen euro aan duurzame investeringen

naar Rotterdams model. Ook de Filipijnen

klimaatverandering waaraan het Clinton

te bereiken in 2014. Een voorbeeld van

Climate Initiative nauw gelieerd is.

duurzaam investeren is het Stoomnetwerk, waarvoor de totale investering bijna 20

Congresstad Duurzaamheid

miljoen euro bedraagt. Stedin, afvalverwer-

In Rotterdam hebben diverse congressen op

ker en enegieleverancier AVR en chemiebe-

het gebied van duurzaamheid plaatsgevon-

drijf EKC zijn de investeerders. Een andere

den. Een voorbeeld hiervan is de Shell

grote investering is het Windpark Hartel-

Eco-marathon. Parallel hieraan heeft een

brug II, waar acht windmolens met een

forum plaatsgevonden waar internationale

totaal van 24 MW aan vermogen worden

deskundigen uit het bedrijfsleven, de

geplaatst. Dit windpark is een rechtstreeks

academische wereld en maatschappelijke

resultaat van het RCI windconvenant 2009.

organisaties gewerkt hebben aan oplossin-

De investering bedraagt 36 miljoen euro.

gen voor de Energie-Water-Voedsel Nexus. Het evenement heeft ongeveer 40.000

In het regionale Valorisatieprogramma

belangstellenden getrokken.

Deltatechnologie zijn kansrijke cases aangedragen om met de valorisatiepartners uit te werken tot (markt)producten of

Er wordt voortvarend gewerkt aan het

pilots. Het Europees Fonds voor Regionale

vergroenen van de stad. In april werden De

Ontwikkeling (EFRO) keurde de subsidieaan-

Dakakkers op kantoorgebouw Het Schie-

vraag in het najaar 2012 goed. Daarmee is

block in het centrum van Rotterdam

er 3,6 miljoen euro beschikbaar gekomen

aangelegd. De akkers zijn met 1.000

voor regionale innovatieontwikkeling en

Bijen op de Dakakkers, het grote landbouwdak in

vierkante meter de eerste grote stadsland-

valorisatie op het gebied van klimaatadap-

Rotterdam centrum.

bouwdaken in Nederland. Op 2 juni 2012

tatie. Voor het Masterplan Jakarta Coastal

Foto: KARIN OPPELLAND.

Vergroening en extra waterbergingen


10

Bij het wegverkeer begint het elektrisch vervoer voet aan de grond te krijgen door onder meer de aanleg van steeds meer oplaadpunten.

Development Strategy is mede door

geen aanvullende CO2-reductie opgeleverd.

het huidige pakket aan RCI-maatregelen

Rotterdamse inspanningen 4 miljoen euro

Bij het wegverkeer begint het elektrisch

wordt gerealiseerd, zal dit naar verwachting

beschikbaar gekomen. Aan twee Nederland-

vervoer voet aan de grond te krijgen door

leiden tot een CO2-reductie van ca 21 Mton

se consortia is een opdracht gegund.

onder meer de aanleg van steeds meer

in 2025. Verreweg het grootste deel hiervan

Effectenmonitor: effecten van de inspanningen

oplaadpunten. Eind 2012 waren dat er in

komt van CO2-maatregelen bij de industrie

Rotterdam 212. Ook de inzet van biobrand-

en energieopwekking. Met deze CO2-reductie

stoffen voor het vrachtverkeer levert een

wordt de halvering van de CO2-emissies in

Elk jaar wordt met de effectenmonitor

reductie op van de CO2-uitstoot. De bereikte

2025 gehaald.

gekeken welke effecten zijn te benoemen uit

reductie in de sector verkeer en vervoer

de inspanningen die zijn geleverd, en of

wordt geschat op enkele kilotonnen CO2 in

B. Klimaatbestendig maken van de regio

deze op koers liggen met de uitgestippelde

2012. In de gebouwde omgeving zijn

In 2012 is ruim 6.200 kubieke meter extra

weg richting de doelstellingen in 2025. Uit

inmiddels bij veel corporatiewoningen

waterbergingscapaciteit gerealiseerd. Het

de effectenmonitor van 2012 blijkt dat

energiebesparende maatregelen uitgevoerd.

totaal staat nu op 36.000 kubieke meter.

diverse opgaven een aanzienlijk effect van

Datzelfde geldt voor veel MKB-branches en

Daarmee is circa negen procent van de

de gedane inspanningen laten zien. Voor

grootverbruikers als ziekenhuizen. Ook zijn

totale opgave tot 2025 ingevuld (415.000

een aantal opgaven geldt dat de effecten

energie-adviezen verstrekt aan huishoudens

kubieke meter). De verwachting is dat in

eind 2012 nog niet duidelijk waarneembaar

met lage inkomens, waarmee zowel energie

2015 75.000 kubieke meter extra waterber-

waren. Vaak is dit conform verwachting. In

als kosten worden bespaard. De geschatte

ging gereed is. De doelstelling voor 2014

2012 en de jaren daar aan voorafgaand, zijn

CO2-reductie in de gebouwde omgeving

– 160.000 vierkante meter groene gevels en

belangrijke stappen gezet om de doelen in

bedraagt 20 kton.

daken – ligt op koers: het aantal vierkante

2025 te kunnen halen.

meter groen dak waarvoor subsidie werd De beperkte CO2-reductie door getroffen

aangevraagd is in 2012 met bijna 31.000

A. Verminderen van de CO2-uitstoot

maatregelen is conform verwachting.

gestegen. Eind 2012 stond de ‘groene-

In 2012 is er, conform verwachting, een

Projecten die leiden tot grootschalige

dakenteller’ op 110.000 vierkante meter.

bescheiden effect op de vermindering van

CO2-reductie, zoals de realisatie van het

Daarnaast telde Rotterdam nog 5.500

CO2-uitstoot. In 2012 bedroeg de CO2-uit-

stoomnetwerk, aansluiting van woningen

vierkante meter aan groene gevels.

stoot in Rotterdam 29.550 kton, waarbij de

op industriële restwarmte en toepassing

bereikte CO2-reductie door aanpak van het

van het afvangen, opslaan en hergebruiken

C. Versterken van de Rotterdamse economie

RCI ongeveer 100 kton bedraagt. Eind 2011

van CO2 (CCS), vergen een lange aanlooptijd

Het programma Duurzaam moet onder

is een start gemaakt met extra CO2-afvang

en hoge investeringen. Hier is in 2012 de

andere leiden tot een versterking van de

(bij chemiebedrijf Abengoa) die via een

bodem voor gelegd, waarna de beoogde

Rotterdamse economie, met in de periode

pijpleiding aan de glastuinbouw wordt

effecten over enkele jaren merkbaar worden.

tot 2014 minimaal 350 miljoen euro aan

geleverd. In 2012 werd ongeveer 80 kton

Het RCI richt zich daarom op het bereiken

duurzame investeringen – van publieke en

afgevangen. De verbetering van de energie-

van de doelstellingen in 2025, met

private partijen samen – als resultaat. In

efficiency bij de industrie heeft vooralsnog

belangrijke mijlpalen in 2015 en 2020. Als

2012 bedroeg de omvang aan duurzame


11

Pluktuin Essenburgsingel.

investeringen ruim 63 miljoen euro. Dat

door meer gasverbruik. Bij gemeentelijke

werk in het Botlekgebied, de aanleg van het

betekent dat vanaf 2010 al bijna 300

gebouwen is de CO2-emissie per vierkante

warmtenet, de infrastructuur voor

miljoen euro is geïnvesteerd. Dat is 26

meter nagenoeg gelijk gebleven. Bij de

elektrisch rijden en de omvang van de

miljoen meer dan het doel voor deze

elektriciteitsproductie is de CO2-uitstoot per

investeringen in duurzaamheid belangrijke

periode. Het bereiken van het uiteindelijke

opgewekte kilowattuur juist gestegen ten

projecten die in de nabije toekomst gaan

doel ligt daarmee ruim op koers.

opzichte van 2011. De voornaamste oorzaak

zorgen voor een schaalsprong.

Transitiemonitor

hiervan is dat gasgestookte energiecentrales, die een lagere uitstoot per kWh hebben,

Om deze schaalsprong mogelijk te maken

De transitiemonitor geeft antwoord op de

minder elektriciteit hebben geproduceerd,

werken de RCI partners aan het opstarten,

vraag in hoeverre Rotterdam op de goede

terwijl de kolencentrale van E.ON op de

uitvoeren en vergroten van projecten.

weg is naar een duurzame stad. Het

Maasvlakte relatief meer heeft geprodu-

Daarbij wordt ook goed gekeken naar

realiseren van een duurzaamheidstransitie

ceerd. Dit wordt veroorzaakt door marktom-

externe ontwikkelingen die Rotterdam niet

in Rotterdam vraagt inzet over vele jaren.

standigheden. In de sector Verkeer en

zelf in de hand heeft. Belangrijk aan-

Het resultaat hiervan is van jaar tot jaar

Vervoer is nog geen sterke verandering

dachtspunt is de lage CO2-prijs in het

meer zichtbaar.

zichtbaar in de indicator CO2 per gereden

Europese emissiehandelssysteem. Die

kilometer ten opzichte van 2011.

zorgt ervoor dat er weinig prikkel is voor de

Voor het Rotterdamse streven naar

grote industrie en de energiesectoren om

duurzaamheid zijn fundamentele verande-

Omdat het gaat over meer dan alleen

te verduurzamen. Daarnaast is de situatie

ringen nodig in de manier waarop energie

technologische innovatie, maar ook om

op de energiemarkt op dit moment

gebruikt wordt in de sectoren gebouwde

veranderingen in beleid, gedrag en cultuur,

zodanig dat de elektriciteitsprijs laag is en

omgeving, verkeer en vervoer en industrie en

wordt de echte transitie pas bereikt als op

de gasprijs relatief hoog. Hierdoor staan

energieopwekking. De transitie is in beeld

voldoende schaal sprake is van nieuwe

relatief efficiënte gasgestookte warmte-

gebracht door de CO2-uitstoot te koppelen

manieren van denken, werken en organise-

krachtinstallaties stil of worden op korte

aan indicatoren die de economische

ren. De transitiemonitor laat zien dat op

termijn uit bedrijf genomen. Er dreigt

ontwikkeling in deze sectoren weergeven.

belangrijke onderdelen in 2012 de kiem

efficiencywinst verloren te gaan. RCI zet

Voor de gebouwde omgeving is gekeken naar

voor deze omslag is gelegd. De condities

zich in richting de rijksoverheid en de

de CO2-uitstoot per vierkante meter

die het RCI schept, zijn daarmee in

Europese Unie om te pleiten voor gunstige

vloeroppervlak. Die is voor woningen en MKB

toenemende mate succesvol. In termen van

randvoorwaarden voor verduurzaming.

ten opzichte van 2012 licht toegenomen

structuur zijn de aanleg van het stoomnet-


12

Activiteiten, resultaten en effecten 2012

Het kader: programma Duurzaam 2010-2014 Naar een duurzame wereldhavenstad De partners van het Rotterdam Climate Initiative (RCI) werkten in 2012 met het programma Duurzaam 2010-2014: Investeren in duurzame groei aan een schone, groene, gezonde en economisch sterke stad. De twee hoofddoelstellingen voor 2025 zijn: het halveren van de CO2-uitstoot in 2025 ten opzichte van 1990 en het honderd procent klimaatbestendig maken van de regio. Daarnaast staan het verminderen van geluidshinder en het verbeteren van de luchtkwaliteit centraal en de relatie die daar ligt met de gezondheid van de Rotterdammers. Het programma moet bovendien tot een versterking van de Rotterdamse economie leiden, met in de periode tot 2014 minimaal 350 miljoen

Duurzame informatiemarkt in het Drijvend Paviljoen tijdens de Wereldhavendagen.

euro aan duurzame investeringen als resultaat. Die investeringen moeten ook

en industrie. Ook andere partijen dragen bij

bijdragen aan meer werkgelegenheid voor

aan de realisatie van het programma:

en biomassa als brand- en grondstof

Rotterdammers. Rotterdam wil met het

individuele bewoners, verenigingen en

4. Bevorderen van duurzame mobiliteit

programma een betere leefkwaliteit

instellingen, scholen, woningcorporaties,

realiseren voor haar bewoners en een nog

MKB-ondernemers en multinationals. Maar

aantrekkelijkere vestigingsstad worden voor

ook vervoersbedrijven, medeoverheden en

bedrijven.

kennisinstellingen.

Duurzaamheid als gezamenlijke uitdaging

De tien Rotterdamse duurzaamheidsopgaven

Meer dan zestig partijen droegen bij aan de

In het programma Duurzaam zijn voor de

inhoud van het programma Duurzaam. Ook

periode tot en met 2014 tien Rotterdamse

de realisatie van de doelstellingen in het

duurzaamheidsopgaven en 89 concrete

programma vormt een gezamenlijke

actiepunten geformuleerd. De tien

uitdaging. Niet alleen voor de partners van

Rotterdamse duurzaamheidsopgaven zijn:

3. Omschakelen naar duurzame energie

en transport 5. Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht 6. Groener maken van de stad 7. Vergroten van duurzame investeringen en bevorderen van duurzame producten 8. Duurzaamheid in onderwijs en onderzoek 9. Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering 10. Bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling.

het RCI, de gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf Rotterdam, DCMR Milieudienst Rijnmond en Deltalinqs, de koepelorganisatie van de Rotterdamse bedrijven in haven

1. Vooroplopen bij het verminderen van

De indeling in deze tien opgaven vindt u terug in deze Rotterdamse Duurzaamheids-

CO2-uitstoot 2. Verbeteren van de energie-efficiency

monitor 2012.

Ahmed Aboutaleb, burgemeester van Rotterdam:

De economie van Rotterdam is in 2025 veelzijdiger, innovatiever, concurrerender en duurzamer dan nu. Eigenlijk is de economie alleen maar duurzaam: de chemie is groen, we produceren veel elektriciteit via zon en wind, vangen CO2 op en hergebruiken warmte uit de haven. En de randen van de stad stellen we beschikbaar voor stadslandbouw voor de Rotterdammers.


14

Algemene resultaten In het vervolg van deze Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2012 leest u per opgave de belangrijkste activiteiten en resultaten uit het afgelopen jaar. Hieronder wordt in de breedte kort teruggeblikt op enkele belangrijke ontwikkelingen.

Nieuw kabinet wil inzetten op groene groei Duurzame economische groei bewerkstelligen. Dat is één van de belangrijkste

En in duurzame energieopwekking, warmte-

Uitvoering van de Rotterdamse Havenvisie, Port Compass 2030

krachtinstallaties en het afvangen, opslaan

Nadat in 2011 de Rotterdamse Havenvisie,

en hergebruiken van CO2 (CCS). Het RCI vroeg

Port Compass 2030 was vastgesteld, werd

het nieuwe kabinet om Rotterdam als uniek

in juli 2012 het convenant getekend om de

gebied te ondersteunen bij de duurzame

uitvoering hiervan echt gestalte te geven. In

transitie. Daarbij moet fors ingezet worden

deze havenvisie is onder andere afgesproken

op de biobased economy en zijn er grote

dat de Rotterdamse haven koploper wil zijn

kansen voor het verduurzamen van de

op het gebied van efficiency en duurzaam-

gebouwde omgeving en de mobiliteit.

heid. De activiteiten die in RCI-verband

daarmee kostenbesparing en modernisering.

worden opgestart en uitgevoerd zijn

opgaven van het kabinet. Het RCI heeft de

Lokale klimaatagenda

informateurs voor de kabinetsformatie 2012

Met de rijksoverheid is de Lokale Klimaat-

Rotterdam, de gemeente Rotterdam,

per brief tien kernpunten voor duurzame

agenda opgesteld. Deze beschrijft op welke

Deltalinqs, provincie Zuid-Holland en de

groei aangereikt. Deze zijn nodig voor het

gebieden de rijksoverheid en lokale

ministeries van Infrastructuur & Milieu en

creëren van extra werkgelegenheid en

overheden met elkaar willen samenwerken

van Economische zaken, Landbouw &

economische groei in de Rotterdamse regio.

om de duurzame transitie te versnellen.

Innovatie ondertekenden het convenant.

De kernpunten betreffen onder andere de

Doel van de agenda is dat succesvolle lokale

vergroening van het belastingstelsel en een

klimaatinitiatieven op grote schaal

Internationale activiteiten

betere werking van het Europese emissie-

navolging krijgen. Dit gebeurt door

Sinds de start profileert RCI zich als actieve

handelssysteem. Dit zijn cruciale instru-

kennisuitwisseling en het opheffen van

partner op het internationale speelveld,

menten die leiden tot meer investeringen

eventuele knelpunten in de weten

zowel in Europees verband waar actief de

door bedrijven in energie-efficiency en

regelgeving.

samenwerking wordt gezocht met

Het kennisnetwerk Connecting Delta Cities breidt zich steeds verder uit.


15

hiervoor hard nodig. Het Havenbedrijf

Jeroen van der Veer, voorzitter Council (adviesraad) RCI:

Groene groei, dat is de kern van waar we aan moeten werken. Op wereldschaal is daar, ondanks de grote klimaatconferenties, weinig van terecht gekomen. Daarom wordt het nu ‘bottom-up’ aangepakt, met een grote rol voor lokale overheden en bedrijven. In Rotterdam is die werkwijze al vergevorderd, met een unieke samenwerking tussen het haven- en industrieel complex en de stad. Jeroen van der Veer, voorzitter Council (adviesraad) RCI.

omringende landen op het gebied van LNG

selecteerde: Bristol, Kopenhagen en

en om Rotterdam te moderniseren en

en CCS, als op wereldschaal. Vooral op het

Frankfurt. De beoordeling van de Rotter-

efficiënter te maken. Zodat ook in de

gebied van klimaatadaptatie wordt

damse duurzaamheidsaanpak door het

toekomst een goede economische ontwik-

Rotterdam steeds meer gezien als koploper-

expertpanel laat zien dat de kracht van

keling mogelijk is in een leefbare stad.

stad in de wereld. In 2012 werden circa 25

Rotterdam als duurzame stad zit in de

Lubbers wist als kwartiermaker en voorzit-

delegaties uit de hele wereld ontvangen om

duurzame gebiedsontwikkeling en duur-

ter van de Council het RCI nationaal en

te leren van hoe Rotterdam werkt aan

zame innovaties.

internationaal op de kaart te zetten en

klimaatbestendigheid op de langere termijn

Rotterdam als koploper te profileren.

en hoe Rotterdam dit doet in combinatie

Rotterdam 26e Fairtrade Gemeente

met het aanjagen van ‘groene groei’. Het

Op 14 december ontving de gemeente

ambassadeur in voor onderwerpen als CCS

door Rotterdam opgerichte netwerk

Rotterdam het predicaat Fairtrade Gemeente.

en de biobased economy. De heer Lubbers

Connecting Delta Cities groeide in 2012 uit

Rotterdam werkte de afgelopen twee jaar

blijft betrokken bij het RCI als erevoorzitter.

tot tien kernsteden met daaromheen een

hard om te voldoen aan de criteria voor

In deze rol kan het RCI een beroep op hem

ring van geïnteresseerde wereldsteden,

Fairtrade Gemeente. Het toekennen van de

blijven doen voor advies of om zich voor

waaronder Vancouver en Singapore. Dit

titel is een erkenning van de stappen die

bepaalde onderwerpen in te zetten als

leverde Rotterdam een erkende voortrekkers-

Rotterdam de afgelopen jaren maakte om

pleitbezorger.

rol op het terrein van klimaatadaptatie in

eerlijke handel op de kaart te zetten.

C40-verband op. De C40 Climate Leadership

Rotterdam heeft 41 maatschappelijke

Group is het samenwerkingsverband van

instanties en 28 bedrijven die Fairtrade-

Jeroen van der Veer nieuwe voorzitter RCI-Council

steden op het gebied van klimaatverande-

producten gebruiken. Fairtrade is ook

Op 22 oktober is Jeroen van der Veer

ring waaraan het Clinton Climate Initiative

opgenomen in het inkoopbeleid van de

officieel aangetreden als nieuwe voorzitter

nauw gelieerd is. In bilaterale contacten

gemeente. Eerlijke handel bevordert de

van de Council van het Rotterdam Climate

vond onder meer intensieve samenwerking

duurzame ontwikkeling in de internationale

Initiative. Daarmee is hij een belangrijk

plaats met Ho Chi Minh City in het project

handel. Fairtrade-producten dienen daar-

adviseur van het RCI. Van der Veer volgt de

‘’Ho Chi Minh City, moving towards the sea’’,

naast te voldoen aan strenge milieueisen.

heer Lubbers op. De Council is het adviesor-

waarbij Nederlandse bedrijven in opdracht

Daarnaast zette hij zich als betrokken

gaan van het RCI, met belangrijke vertegen-

van Rotterdam werkten aan de ontwikkeling

Ruud Lubbers erevoorzitter RCI

van een klimaatadaptatiestrategie naar

Op 10 december nam het Rotterdam

bedrijfsleven. Met zijn kennis van de

Rotterdams model.

Climate Initiative intern afscheid van Ruud

energie- en industriesector is Van der Veer

Lubbers als voorzitter van de RCI-Council.

als geen ander in staat om het RCI te

De heer Lubbers stond in 2007 aan de wieg

ondersteunen bij het vormgeven van de

van het Rotterdamse klimaatprogramma. In

duurzaamheidstransitie in de Rotterdamse

Rotterdam eindigde op de vierde plaats bij

zijn rol als voorzitter van de International

haven, industrie en stad.

de European Green Capital Award 2014.

Advisory Board (IAB) adviseerde hij toenma-

Van der Veer bekleedde diverse nationaal en

Deze award is een Europese titel voor

lig burgemeester Opstelten en havenwet-

internationaal toonaangevende functies.

duurzame steden. Voor de verkiezing

houder Harbers om met een ambitieus

Naast bestuursvoorzitter van Shell, was hij

hadden zich negentien steden aangemeld,

klimaatprogramma aan de slag te gaan

recentelijk voorzitter van de Topsector

waaruit het Europese panel drie finalisten

vanwege de hoge CO2-uitstoot in dit gebied

Energie.

Vierde plaats voor Rotterdam bij European Green Capital Award


16

woordigers uit overheid, wetenschap en

Opgave

1

ooroplopen bij het verminderen V van CO2-uitstoot

Rotterdam wil zo snel mogelijk overgaan op een CO2-arme economie en zo een concurrentievoordeel creëren. Met als doel dat de CO2-uitstoot in 2025 gehalveerd is ten opzichte van 1990. Toen was de uitstoot 24 Mton, dus in 2025 mag de uitstoot hooguit 12 Mton zijn. Zonder maatregelen stijgt de uitstoot mogelijk tot meer dan 33 Mton in 2025. Het overgrote deel (88 procent) van de CO2-uitstoot in Rotterdam komt voor rekening van de industrie en energieopwekking in het havengebied. Verkeer en vervoer (zeven procent) en de gebouwde omgeving (vijf procent) stoten ook CO2 uit. Bij deze opgave worden de vorderingen op het gebied van CO2-afvang, -transport en -opslag (CCS) beschreven. Verbeteringen van de energie-efficiency en opwekking van duurzame energie zorgen ook voor een vermindering van CO2-emissies. Deze komen bij de volgende opgaven aan de orde.

het eerste grote CCS-project in Europa zijn. CCS wordt gezien als een onmisbare techniek in de strijd tegen klimaatverandering en de ontwikkeling hiervan wordt daarom ondersteund door de EU en de Nederlandse overheid. Voor Rotterdam betekent dit de start van grootschalige toepassing van CCS bij zowel de energiesector als bij de industrie. Voor de ontwikkeling van dit demonstratieproject is 180 miljoen euro aan Europese en 150 miljoen euro aan Nederlandse steun toegezegd. De investering van de ROAD-

Activiteiten en resultaten

partners is van dezelfde ordegrootte. Door de structureel lage CO2-prijs van de

CCS te demonstreren. Per jaar wordt dan

afgelopen jaren is echter een financieel

Het Rotterdam Opslag en Afvang Demon-

meer dan 1 Mton CO2 afgevangen bij de

tekort ontstaan. De ROAD-partners werken

stratieproject (ROAD) is een gezamenlijk

nieuwe E.ON-centrale op de Maasvlakte. De

nu in samenwerking met de rijksoverheid

project van E.ON en GDF SUEZ Nederland

CO2 wordt opgeslagen in een leeg gasveld

en waar mogelijk gesteund door het RCI aan

(Electrabel) om vanaf 2016 op grote schaal

onder de bodem van de Noordzee. ROAD zal

het vinden van extra dekking om dit tekort

Foto: Rob Niemantsverdriet.

ROAD

Maasvlakte Power Plant 3 van E.ON in aanbouw.


17

Steven Lak, voorzitter Deltalinqs:

Juist de gezamenlijke inspanning voor duurzame economische groei biedt Rotterdam met het haven- en industrieel cluster extra mogelijkheden voor energieefficiency, duurzame energie en CO2-hergebruik en -opslag.”

te dekken. Rotterdam heeft aangegeven

NER300, een Europese subsidieregeling

E.ON en GDF SUEZ aan de gedane toezeg-

voor duurzame energie en CO2-opslagpro-

Internationale samenwerking op CCS-gebied

gingen voor CCS-toepassing te zullen

jecten. Air Liquide wil nog steeds investeren

Het RCI neemt deel aan een samenwer-

houden en in 2013 de investeringsbeslis-

in CCS en zoekt nu naar andere manieren

kingsverband van regio’s rond de Noordzee.

sing te willen vernemen. Deze toezeggingen

om het project te realiseren.

Deelnemers zijn onder meer Schotland,

werden in 2007 gedaan aan de gemeenteraad bij de besluitvorming over de bouw van de beide kolencentrales.

Verder bouwen aan de CO2-hub

Noordrijn-Westfalen, Antwerpen en de Engelse Yorkshire en Humber-regio. Een

De partners van het RCI werken verder aan

belangrijk onderwerp dat gezamenlijk wordt

Air Liquide (Green Hydrogen)

de ontwikkeling van een CO2-hub in de

opgepakt is de zogenaamde “dry run”-

Rotterdamse haven. Deze hub biedt een

exercitie. In de toekomst zal CO2 over

In december werd bekend dat aan het Green

infrastructuur waarmee afgevangen CO2

landsgrenzen heen getransporteerd worden

Hydrogen Project van Air Liquide geen Euro-

vanuit het Rotterdamse industriegebied of

en (mogelijk) opgeslagen in een gedeelte

pese subsidie is toegekend. Dit project is

van elders wordt verzameld en vervoerd

van de Noordzee dat niet onder Nederlands

het tweede grootschalige Rotterdamse

voor gebruik in kassen of opslag in lege

beheer valt. Om hier in juridische en

demonstratieproject naast ROAD. Hiermee

olie- en gasvelden onder de Noordzee. Via

organisatorische zin op voor te bereiden,

zou Rotterdam een CCS-project hebben op

‘Letters of Endorsement’ hebben Shell, Air

worden deze aspecten virtueel getest.

het gebied van energieopwekking en één op

Liquide en de consortia ROAD (E.ON en GDF

Hiermee wordt duidelijk welke aspecten

het gebied van de industrie. In mei 2011

SUEZ) en CINTRA (Vopak, Anthony Veder,

moeten worden aangepast.

werd dit project door de toenmalige

Air Liquide en Gasunie) het belang hiervan

minister Verhagen van Economische Zaken,

onderschreven.

Landbouw en Innovatie ingediend voor de

En verder • zijn de geleerde lessen bij de Rotterdamse

Directoraat-generaal Klimaat en

is ondersteuning verkregen van de Global

Directoraat-generaal Energie om de zorg te

CCS-aanpak in kaart gebracht. Doel van dit

CCS Institute en het Clinton Climate

onderzoek was om internationaal kennis te

Initiative. Met het ontwikkelde kostenmodel

uiten over de aanhoudend lage prijs van

kunnen delen over praktische ervaringen

kunnen potentiële ontwikkelaars van CCS

CO2-emissierechten die de ontwikkeling van

binnen een groot en complex CCS-systeem.

nagaan wat de kosten van transport en

CCS-projecten bemoeilijkt. Daarbij is

Deze lessen en de duiding van de resulta-

opslag zullen zijn. Deze worden in hoge

Rotterdam als centrum voor Europese

ten hebben met behulp van de RCI-deelne-

mate beïnvloed door de aan te leggen

mers geleid tot een evaluatierapport over

transportcapaciteit en de locatie waar CO2

de CCS-aanpak van het RCI. Hierin staan verbetersuggesties op het gebied van de

ontwikkeling van CCS neergezet. • neemt het RCI deel aan diverse overlegvormen om CCS lokaal en internationaal

wordt opgeslagen. • heeft het RCI haar input geleverd op een

van de grond te krijgen. Doel is om door

ontwikkeling van infrastructuur, opslaglo-

consultatie van de Europese Unie over

samenwerking synergievoordelen te

caties voor CO2, draagvlak voor CCS en

mogelijke maatregelen om op korte termijn

behalen en niet twee keer het wiel uit te

economische prikkels op de lange termijn.

tot verhoging van de prijs van CO2-emissie-

vinden. En om meer kracht te ontwikkelen

rechten te komen.

voor het bewerkstellingen van de juiste

• is een studie opgestart naar de kosten van transport en opslag van CO2. Voor de studie


• zijn er bezoeken gebracht aan Brussel,

18

kaders vanuit regelgeving en beleid.

Effectenmonitor Doel: CO2-uitstoot ligt in 2025 50 procent lager dan in 1990.

de inzet van biobrandstoffen voor het vrachtverkeer levert een

Indicator: De jaarlijkse CO2-uitstoot van alle bronnen in Rotterdam.

reductie op van de CO2-uitstoot. De bereikte reductie in de sector verkeer en vervoer wordt geschat op enkele kilotonnen CO2.

In 2012 bedroeg de CO2-uitstoot in Rotterdam 29.550 kton. Dat is

In de gebouwde omgeving zijn inmiddels bij vele corporatiewonin-

ongeveer gelijk aan het niveau van 2011 (29.763 kton). Toch zijn er

gen energiebesparende maatregelen uitgevoerd. Datzelfde geldt

per sector verschillen met de uitstoot van 2011: bij bedrijven die

voor veel MKB-branches en grootverbruikers als ziekenhuizen. De

gebruikmaken van warmtekrachtkoppeling (WKK) is een afname

branchegerichte aanpak van het RCI, waarbij bedrijven en instellin-

van de uitstoot te zien. Daar tegenover staat een hogere uitstoot

gen gericht worden benaderd, leidt in toenemende mate tot

in de chemiesector. Bij huishoudens is er toename van de uitstoot

structurele maatregelen. Ook zijn energie-adviezen verstrekt aan

door het hogere gasverbruik als gevolg van de koude winter. De

huishoudens met lage inkomens, waarmee zowel energie als kosten

uitstoot door verkeer en vervoer is nagenoeg onveranderd.

worden bespaard. De geschatte CO2-reductie in de gebouwde

Overigens betreft het voorlopige cijfers: voor sommige bronnen

omgeving bedraagt 20 kton.

waren nog geen cijfers over 2012 beschikbaar. Deze zijn geschat op basis van externe bronnen of inschattingen van experts.

2025 is het doeljaar voor halvering van de CO2-emissies en voor

Bvenstaande grafiek betreft het beeld van de totale CO2-uitstoot.

2015 en 2020 zijn tussentijdse mijlpalen gesteld waarop significante CO2 reductie zichtbaar moet zijn. Voor 2015 is dit 2,5 Mton,

CO 2-emissie

in de grafiek weergegeven door het groene gedeelte in de balk.

50

Grootschalige CO2-reductie vergt vanwege de complexiteit en omvang van projecten een lange aanlooptijd. De verwachting is dat

45

de komende jaren een toenemende en meer grootschalige CO2-

40

reductie dankzij de RCI-aanpak zichtbaar zal zijn. Zo wordt in 2013 het eerste deel van het stoomnetwerk in de Botlek in gebruik

35

genomen en worden de eerste gebouwen in de stad verwarmd met

30

industriële restwarmte van AVR dat via het Warmtebedrijf Rotterdam aan de stad wordt geleverd. Ook zal het aantal elektri-

25

sche voertuigen groeien en het opgesteld vermogen aan windener-

20

gie worden uitgebreid, zowel in de haven als in het stedelijk gebied (Hoek van Holland). Daarmee is een duidelijk begin gemaakt met de

15

energietransitie in Rotterdam. 10

Ondanks de maatregelen van het RCI zal de komende jaren de

Mton

5

CO2-uitstoot in Rotterdam nog toenemen. Nieuwe bedrijvigheid op

0 1990

2005

’06

‘07

’08

‘09

’10

‘11

‘12

2015 2020

2025

Maasvlakte 2 en de nieuwe elektriciteitscentrales van E.ON en GDF

Reductie door aanpak RCI

SUEZ die binnenkort in bedrijf gaan, zorgen voor een toename van

CO 2-uitstoot

CO2-emissies die de reductie daarvan door RCI maatregelen

Prognose Doel RCI

Bron: PD1A.1

Het effect van ingezette maatregelen groeit gestaag maar is zoals

voorlopig nog overtreft. De CO2-afvang bij deze centrales start met een demonstratieproject (ROAD) en zal na verloop van tijd worden opgeschaald. Ook wordt voorzien in bijstook van biomassa. De

verwacht nog beperkt. In 2011 was de bereikte CO2-reductie door

halvering van de CO2-emissies in 2025 is met het huidige pakket

RCI maatregelen nog 50 kton, in 2012 was dit ongeveer 100 kton.

aan RCI-maatregelen haalbaar, maar wel mede afhankelijk van

Eind 2011 werd een start gemaakt met extra CO2-afvang (bij

handelssysteem en de economische situatie. Wanneer voorziene

chemiebedrijf Abengoa) die via een pijpleiding aan de glastuinbouw

maatregelen worden gerealiseerd, zal dit leiden tot een CO2-

externe factoren zoals de CO2-prijs in het Europese emissie-

wordt geleverd. Daar wordt de CO2 gebruikt als meststof voor de

reductie van circa 21 Mton in 2025. Verreweg het grootste deel

planten. In 2012 werd op die manier ongeveer 80 kton afgevangen.

hiervan komt van CO2-maatregelen bij de industrie en bij energie-

De verbetering van de energie-efficiency bij de industrie heeft per

opwekking.

saldo vooralsnog geen aanvullende CO2-reductie opgeleverd (zie ook opgave 2). Hier is intensivering van de inzet noodzakelijk. Bij het wegverkeer (zie ook opgave 4) begint het elektrisch vervoer voet aan de grond te krijgen door onder meer de aanleg van steeds meer oplaadpunten. Eind 2012 waren dat er in Rotterdam 212. Ook


19

Opgave

2

erbeteren van de V energie-efficiency

Een belangrijk Europees en nationaal klimaatdoel is om in 2020 20% meer energieefficiency te bereiken. Dat is nodig om klimaatverandering tegen te gaan en om minder afhankelijk te worden van (ingevoerde) fossiele brandstoffen. Om dit doel te bereiken zijn omvangrijke vervangings- en innovatie-investeringen nodig. Dit wordt in het kader van Rotterdam Climate Initiative (RCI) gestimuleerd. Ook wordt gewerkt aan de ontwikkeling van warmte- en stoomnetwerken en worden door kennisuitwisseling technologische innovaties bij bedrijven bevorderd en gedrag beïnvloed. De inzet van burgers en bedrijven is voor deze opgave van belang. Daarom stimuleert het RCI lokale initiatieven.

worden voorzien van duurzame warmte. De komende 30 jaar zal AVR restwarmte die vrijkomt bij afvalverbranding leveren aan het warmtetransportnet.

‘Leiding over Noord’ De warmtekrachtcentrale van de Galileïstraat, die voor een groot deel bijdraagt aan de stadsverwarming, wordt in 2014 gesloten. Hier komt het plan ‘Leiding over


Noord’ voor in de plaats. Deze leiding wordt door Eneco aangelegd en benut restwarmte uit het Botlekgebied voor stadsverwarming.

In 2012 zijn de werkzaamheden gestart

van een pijp-leiding van 26 kilometer

Besparing als gevolg van de komst van deze

voor de distributie van industriële rest-

tussen AVR Rozenburg en Rotterdam-Zuid.

leiding is naar schatting 100 kton CO2. Dit

warmte via een nieuwe warmteleiding naar

Als het warmtenet gereed is, kunnen

is de besparing ten opzichte van een

Rotterdam-Zuid. Tot medio 2013 werkt

ongeveer 50.000 huishoudens en bedrijven

gewone enkelvoudige ketel (CV) in de

Bron: Visser & Smit Hanab.

Aanleg Nieuwe Warmteweg

Warmtebedrijf Rotterdam aan de aanleg

Aanleg Nieuwe Warmteweg tussen AVR Rozenburg en Rotterdam-Zuid.


20

miljoen kubieke meter biogas op. Die kan direct in de omgeving schoon worden toegepast. Water- en energiespecialist GMB heeft de handschoen opgepakt om dit project van Havenbedrijf en Deltalinqs Energy Forum te realiseren. In 2013 wordt de finale investeringsbeslissing verwacht.

Samenwerkingsproject CELSIUS De Europese Commissie heeft in 2012 een subsidie verstrekt van 15 miljoen euro aan het samenwerkingsproject CELSIUS. Hierin werkt Rotterdam samen met de steden Göteborg, Genua, Keulen en Londen. Gezamenlijk zetten zij zich in voor een BRON: STEDIN.

grootschalige uitrol van energie-efficiënte en financieel rendabele oplossingen op het gebied van (collectieve) warmte- en koudesystemen in Europa. In het project worden twaalf nieuwe technisch en

Aanleg stoomnetwerk in de Rotterdamse Botlek.

economisch innovatieve projecten gedehoeveelheid hiermee te verwarmen

aan volgende tracés en deelnemers.

monstreerd. Rotterdam gaat bestaande

vastgoed.

Fabrieken langs een tracé kunnen dan

gebouwen aansluiten op het warmtenet,

stoom invoeren of juist afnemen. Met het

Stoomnetwerk

een koppeling aanbrengen tussen Meneba,

gehele stoomnetwerk in de Botlek wordt de

de RWZI Dokhaven en het warmtenet en

Netwerkbeheerder Stedin, afvalverwerker

CO2-uitstoot met 200.000 tot 400.000 ton

een nieuwe koudeopslagtechniek demon-

AVR/Van Gansewinkel en chemiebedrijf en

per jaar teruggedrongen. Dat zorgt ook voor

streren. De gemeente trekt hierbij samen

stoomgebruiker Emerald Kalama Chemical

een betere luchtkwaliteit. Het stoomnet-

op met de TU Delft, Warmtebedrijf

(EKC) investeren samen in het stoomnet-

werk Botlek west wordt in mei 2013 in

Rotterdam en Nuon. Het CELSIUS-project

werk in de Rotterdamse Botlek. Zij hebben

gebruik genomen.

zal in het tweede kwartaal van 2013 van

de ‘Final Investment Decision’ in februari

start gaan.

2012 ondertekend, mede dankzij de inzet

Centrale slibverwerking

van de RCI-partners. Stedin is in april 2012

Veel bedrijven hebben een eigen zuiverings-

gestart met de aanleg van de pijpleiding.

installatie. Aan het einde van het zuive-

Energiebesparing openbare verlichting

Het doel van het netwerk is om de stoom

ringsproces blijft biologisch slib achter, dat

De afgelopen jaren heeft Rotterdam veel

van de ene fabriek te transporteren naar

afgevoerd wordt en buiten de regio

energie bespaard in de openbare verlich-

omliggende fabrieken die stoom als

verbrand. Door het hoge watergehalte in

ting. Een belangrijke maatregel was de

productiemiddel nodig hebben. Deze

het slib kost dit veel energie en transport-

investering in witte, energiezuinige

fabrieken wekken hun stoom nu met

kilometers. Uit onderzoek is gebleken dat

verlichting die op de doorgaande wegen in

fossiele brandstof op tegen hoge kosten.

de gezamenlijke verwerking van het slib

de nachtelijke uren wordt gedimd. Het

Het eerste deel van het netwerk wordt

voldoende potentie heeft om in 2013 van

aantal lampen is door uitbreidingen als

aangelegd in het westelijk deel van het

start te gaan. Op de locatie van Kemira in

Nesselande, Park Zestienhoven en het

industriegebied, met als uiteindelijke doel

de Botlek levert deze vorm van co-siting

toevoegen van deelgemeente Rozenburg

om het netwerk in de Botlek door te

voor vergisting van 8.000 ton droge stof uit

toegenomen, maar ondanks dat is er een

trekken. In 2013 wordt intensief gewerkt

zuiveringsslib op termijn jaarlijks 3,2

flinke besparing gerealiseerd. In 2012 was dat bijna vier procent ten opzichte van 2011. Door het zuinige areaal verlichting en

Wim Roelofs, manager New Business, Stedin:

de inmiddels doorgevoerde maatregelen

De industrie kan veel efficienter met energie omgaan en zo kosten besparen door gebruik te maken van elkaars restenergie. Daarvoor zijn investeringen nodig in infrastructuur voor restwarmte en stoom. Een goed voorbeeld is het Stedin Stoomnetwerk in de Botlek.


21

gaat de energiebesparing de komende jaren minder snel, maar Rotterdam ligt op koers om de beoogde besparing van vijftien procent in 2014 te halen.

Besparing bij het MKB

namelijk de druk op de marges van deze

29 hotels en congreslocaties die het

Bij het MKB kan veel winst geboekt worden

installaties door lage elektriciteits- en

convenant in 2010 hebben ondertekend,

op het gebied van energiebesparing. Ook

relatief hoge gasprijzen. De RCI-partners

hebben aan het eind van het project 22 het

levert dit financiële voordelen op voor de

deden dit onderzoek samen met Rotter-

internationale milieukeurmerk Green Key

ondernemer. Afgelopen jaar heeft Klimaat-

damse industriële bedrijven. Op basis van

behaald. Dat betekent dat zij het verduurza-

route bij 127 ondernemers energiescans

de resultaten wordt in 2013 gewerkt aan

men en verminderen van hun milieubelasting

uitgevoerd. Klimaatroute adviseerde de

een uniek simulatiemodel waarin de

onderdeel hebben gemaakt van hun bedrijfs-

ondernemers over mogelijke maatregelen

effecten worden aangetoond van gezamen-

voering. Negentien van hen behaalden een

en de terugverdientijd daarvan. Als de

lijke benutting van energiecapaciteit,

gouden Green Key, de hoogste onderschei-

ondernemers alle maatregelen doorvoeren,

inclusief opties voor verduurzaming van

ding. De bedrijven zijn in de aanloop naar de

bedragen de geïdentificeerde besparingen

energieopwekking.

certificering ondersteund met themabijeen-

614 ton CO2 per jaar (1.210.000 kWh en

komsten. Hierin konden de deelnemers

18.200 kubieke meter aardgas). In decem-

Steeds meer hotels met Green Key

ber 2012 hadden negentien van de

Het convenant ‘Duurzame Hotels en Congre-

ontvangen over door hen zelf aangedragen

gescande bedrijven de geadviseerde

slocaties’ is in 2012 afgesloten met een

onderwerpen. De stad Rotterdam telt nu bijna

maatregelen genomen en overwogen dertig

bijeenkomst. In 2012 hebben drie hotels een

vierduizend ‘groene’ hotelbedden, ongeveer

bedrijven serieus om dit te doen. Het doel

gouden Green Key-certificaat behaald. Van de

vijftig procent van het totaal.

ervaringen uitwisselen en informatie

om 25 procent van de bedrijven een jaar na de scan geactiveerd te hebben lijkt ruimschoots gehaald te worden.

Green Deal MKB Deltalinqs heeft samen met MKB Nederland een Green Deal met de rijksoverheid gesloten. Het doel is om bij tenminste twintig MKB-bedrijven in de Rotterdamse haven en industrie tot hogere energie-efficiency te komen. Dit heeft in 2012 tot zeven scans geleid op verlichting en verwarming. Daaruit blijkt dat met relatief eenvoudige maatregelen tien tot zestig procent energie

Drie hotels behalen het gouden Green Key-certificaat.

kan worden bespaard. In 2013 is een vervolg gepland van energiescans voor verlichting, verwarming, koeling, luchtbehandeling en intern transport.

Demonstratieproject Slim met stroom BRON: APM TERMINALS.

Deltalinqs Energy Forum en het Havenbedrijf Rotterdam hebben in 2012 onderzocht welke mogelijkheden er zijn om de installaties voor efficiënte opwekking van stoom en stroom te behouden (warmte kracht koppeling-installaties, WKK). Actueel is

Artist impression van de nieuwe terminal van APM op Maasvlakte 2.

En verder • heeft APM Terminals Maasvlakte II B.V. als eerste

van een nieuw kantoorpand op de Maasvlakte 2.

schappers acht Deltalinqs Energy Forum

• werd het recreatiecentrum Zevenkampse Ring

expertmeetings georganiseerd in 2012. Vaste

NL Ontwerpcertificaat met 3 sterren ontvangen.

door de vakjury van de Zwembad van het Jaar

thema’s in de expertmeetings zijn de techno-

Daarmee scoort het bedrijf een ‘Very Good’.

Verkiezing uitgeroepen tot het duurzaamste

logische en organisatorische mogelijkheden voor

APM ontving het certificaat van de Dutch Green

zwembad van Nederland.

verhoging van de energie-efficiëntie en

bedrijf in de Rotterdamse haven een BREEAM-

Building Council (DGBC) voor de ontwikkeling


• heeft Deltalinqs met bedrijven en weten-

22

strategische benutting van restwarmte.

Effectenmonitor Doel industrie: Jaarlijkse verbetering van de energie-efficiency met 2 procent. Indicator: Jaarlijkse energie-efficiency voor de industrie.

Resultaten energie efficiency industrie 2006-2011 Agentschap NL heeft op verzoek van het RCI de energie-efficiency van de industrie en de sector energie in deze regio in kaart gebracht voor de periode 2006-2011. De verbetering van de energie-efficiëntie bij de industrie wordt in Nederland gestimuleerd door (vrijwillige) afspraken in de zogenaamde MJA3 en MEE-convenanten. Namens het RCI ondersteunt en stimuleert Deltalinqs het Rotterdamse bedrijfsleven tot een verbetering van de energieefficiency. Onder meer door een gebiedsgerichte aanpak, via samenwerking tussen bedrijven, binnen het haven- en industrieel complex en vanuit een ketenbeheerbenadering (logistieke ontwikkeling) tot ver buiten het haven- en industrieel complex. De resultaten van deze ketenbeheerbenadering worden landelijk (nog) niet gemeten en zijn in deze rapportage dus ook niet meegenomen. Voor de resultaten 2006-2011 zijn de resultaten van de meest energierelevante sectoren (energie, chemie en petrochemie) vergeleken.

In onderstaande tabel zijn de resultaten weergegeven over de hele periode 2006- 2011. Cluster

Energieverbruik

Productie

Efficiencywinst

Besparing per jaar

tov 2006

(gemiddeld)

Energie

+31%

+45%

9,4%

2,0%

Industrie totaal

-2,3%

-2,6%

-0,3%

0,1%

MEE

-3,1%

-3,1%

0,0%

0,0%

MJA

+4,5%

+1,2%

-3,3%

-0,6%

DEF-leden (ex energie)

-1,6%

+0,2%

1,8%

0,4%

De industrie in de Rotterdamse haven is met een gemiddelde energie-efficiency van 0,1 procent over de periode 2006-2011 onder de doelstelling van jaarlijks 2 procent verbetering gebleven. De DEF-leden scoorden gemiddeld met 0,4 procent beter.


23

FOTO: RINIE BOON.

Industrie bij avond.

Resultaten 2006-2011

In onderstaande grafiek is de ontwikkeling van de efficiency voor de

Het energiegebruik van de industrie in Rotterdam is in de periode

energiesector en de industriesector weergegeven in een Energie-

2006-2011 met 2,3 procent gedaald. In dezelfde periode is de

Efficiency Index (EEI). Deze index, die in 2006 per definitie op 100

productie met 2,6 procent gedaald. Dat betekent een geringe

begint, geeft weer hoeveel efficiënter de groep bedrijven is

stijging van het energiegebruik per eenheid product van gemiddeld

geworden. Hoe sterker de index daalt, hoe efficiënter. Hieruit blijkt

0,1 procent per jaar. Dit is aanzienlijk lager dan de doelstelling van

dat de energiesector 9 procent efficiënter is geworden (gemiddeld

2 procent energie-efficiency verbetering per jaar of de ‘autonome’

2,0 procent per jaar), tegen een verslechtering van 0,6 procent voor

ontwikkeling van 0,7 procent per jaar12.

de industrie (gemiddeld 0,1 procent per jaar, maar met name door de invloed van 2011).

In de sector ‘energieproductie’ is sprake van geheel andere

Ontwikkelingen EEI

ontwikkelingen. Productie en energiegebruik zijn sterk gestegen. Daarbij is een forse efficiencywinst geboekt, deels door ingebruik-

105

name van moderne efficiënte installaties, deels ook door betere

100

benutting van bestaande installaties die een groter deel van hun warmte konden afzetten. Het verschil in de ontwikkeling van de

95

efficiency tussen de totale industrie in de regio en de Deltalinqs

90

Energy Forum-leden ligt vooral aan een verschil in populatie.

85

Vanwege de grote fluctuatie in deze periode, zijn er ook grote verschillen in efficiency te zien.

80

De daling van het energiegebruik in 2010 en 2011 is vooral te

2007

2008

2009

2010

2011

EEI energie

verklaren door productiedalingen bij twee grote bedrijven: een

EEI industrie

raffinaderij en een chemiefabriek die uit bedrijf zijn genomen wegens vervanging. De situatie bij deze bedrijven heeft ook een sterke invloed op de ontwikkeling van de energie-efficiency. Als deze bedrijven buiten beschouwing gelaten worden, zou de efficiency in 2011 licht verbeterd zijn. Ook een lagere bezettingsgraad kan het resultaat beïnvloeden.

1 Diverse instanties veronderstellen dat zonder additionele externe maatregelen de energie-efficiency van de industrie jaarlijks met 0,7% verbetert als gevolg van vernieuwing en onderhoudswerkzaamheden.


2006

24

De jaren 2007 en 2008 zijn geschat

Opgave

3

mschakelen naar O duurzame energie en biomassa als brand- en grondstof

De Rotterdamse haven is de grootste van Europa als het gaat om de aanvoer en verwerking van biobrandstoffen. Het Rotterdam Climate Initiative (RCI) geeft invulling aan de rol van ‘Bioport van Europa’ door de handel in en overslag van biomassa makkelijker te maken. Ook motiveert het RCI energiebedrijven om biomassa als brandstof te gebruiken in kolencentrales en biomassa-energiecentrales. Het RCI stimuleert bovendien lokaal gebruik van biobrandstoffen en faciliteert onderzoek, pilots en bedrijvigheid op het gebied van groene chemie in Rotterdam. Daarnaast wordt gewerkt aan het vergroten van de hoeveelheid windenergie en het versnellen van investeringen in zonne-energie. Ondertekening convenant voor het plaatsen van minimaal vijftig windturbines in de regio Rotterdam.


Manon Jansen, Ecofys:

Hernieuwbare grondstoffen met isobutanol

biokerosine en bioplastics. Dit zou in de

De RCI-werkgroep Groene chemie onder-

de productie van isobutanol voor biobrand-

zocht in 2012 diverse kansrijke routes voor

stoffen (10 procent bijmenging). Hiervoor

groene grondstoffen. Op basis van de

wordt tweede generatie biomassa gebruikt,

moleculaire eigenschappen, toepassings-

zoals suikerbietenpulp en andere in de

mogelijkheden en beschikbaarheid van de

haven beschikbare reststromen.

grondstoffen komt isobutanol uit suiker-

eerste fase vanaf 2015 moeten leiden tot

resultaten zijn gepresenteerd tijdens het

Minimaal vijftig windturbines in de stadsregio

symposium “Groene chemie in de Delta”,

De gemeenten van de stadsregio Rotterdam

dat in de fabriekshal van Plant One werd

hebben op 21 juni 2012 een convenant

georganiseerd.

getekend voor het plaatsen van minimaal

reststromen nadrukkelijk in het vizier. De

vijftig windturbines verspreid over de regio. Half december is met steun van RCI, de

In totaal hebben deze een vermogen van

provincie Zuid-Holland en de topsector

minimaal 150 MW aan duurzame energie.

Biobased Economy het Isobutanolplatform

Op Rotterdams grondgebied zijn Hoek van

Rotterdam van start gegaan. Hierin werken

Holland als potentiële locatie en Rozenburg

bedrijven en wetenschappers aan de

en de Beneluxster-Zuid als studielocatie

ontwikkeling van een biobased route voor

opgenomen. De drie locaties hebben samen

isobutanol, geschikt voor biobrandstof,

een vermogen van 48 MW.


25

Biomassa speelt in elk lange termijn hernieuwbare energiescenario een belangrijke rol. Daarnaast dient biomassa als voedsel, veevoer en als grondstof voor de chemie. Slimme keuzes ten aanzien van het gebruik van biomassa zijn essentieel. Goede, internationaal vastgelegde duurzaamheidscriteria van het grootste belang. De haven van Rotterdam, als Bio Port strategisch gepositioneerd voor de import, export, overslag en verwerking van biomassa, speelt hierin een echte leidersrol.

Onderzoek wind- en zonneenergie

Hieraan gekoppeld is een lobby richting de

In 2012 is onderzoek gedaan naar het

rijksoverheid om zaken ook formeel, dat wil

toepassen van windenergie en zonne-ener-

zeggen fiscaal, mogelijk te maken. In het

gie op respectievelijk bedrijfsterreinen en

nieuwe regeerakkoord staat dat een fiscaal

bedrijfsdaken, onder meer bij een project

instrument geïntroduceerd gaat worden om

voor opwekking van zonne-energie op het

lokale duurzame energieopwekking te

dak van het RDM-gebouw. De inventarisatie

stimuleren onder zelfleveringcondities.

van windenergiepotentieel op bedrijfster-

Zonnepanelen Hoek van Holland

zien. Dit is een optelling van 52 MW bij

Woningbouwvereniging Hoek van Holland en

bedrijven die al beschikken over windturbi-

Waifer, een initiatief van TNO en Stichting

nes of al een vergunningsaanvraag hadden

Building Brains, hebben zeven corporatiewo-

en een potentieel van 83 MW uit globale

ningen van zonnepanelen voorzien.

locatiescans bij geïnteresseerde bedrijven.

Bijzonder aan de aanpak is dat noch de

In hoeverre dit potentieel ook daadwerkelijk

woningcorporatie, noch de huurder hoeft te

is te benutten, is nog onderwerp van

investeren. Waifer investeert als private

gesprek binnen de bedrijven zelf en in

partner in de zonnepanelen en levert

overleg met het Havenbedrijf. Deltalinqs en

vervolgens de duurzame energie aan de

Havenbedrijf onderzoeken ook mogelijkhe-

huurder. De energielasten van de betrokken

den voor bedrijven om te participeren in

huurders zijn bevroren; zij zijn gevrijwaard

Het RCI onderzoekt de productiekansen voor het

windprojecten elders in de haven.

van verdere kostenstijgingen. Het project is

veelzijdige groene molecuul isobutanol uit reststomen

goed opschaalbaar en voorbereidingen

van de suikerproductie. Isobutanol kan in de bio-

daarvoor zijn in volle gang. In eerste

economie de basis vormen voor bioPET-flessen en

Op Heijplaat loopt een aanbesteding door

instantie ligt de focus op 200 extra

andere bioplastics, biokerosine, biodiesel, bio-

het Havenbedrijf Rotterdam voor de aanleg

woningen in Hoek van Holland in 2013. De

kunstrubber en fijnstofonderdrukkers.

van zonnepanelen op de RDM Campus. Door

financiering van 5.000 extra woningen is in

het Havenbedrijf wordt met onder meer

voorbereiding.

Zonnepanelen RDM Campus

Bron: Suikerunie.

reinen heeft een totaal van 135 MW laten

Eneco gesproken over de mogelijkheden om de opbrengsten hiervan ten goede te laten komen van de bewoners op Heijplaat.

En verder missie naar Brazilië geweest. Zowel met

veel opvallende zonne-energieprojecten

gedaan voor de manier waarop de

overheden als bedrijven zijn contacten

heeft. Tegelijk werden de eerste zeven

bijmengverplichting van biobrandstoffen op

gelegd met zicht op vervolg. Brazilië is

zonnepanelen op corporatiewoningen

een verantwoorde wijze kan worden

potentieel een belangrijke leverancier van

verhoogd. De EU schrijft voor dat in 2020

biobrandstoffen en biologische grondstof-

• heeft RCI aan het kabinet een voorstel

tien procent van de brandstoffen voor de vervoerssector biobrandstoffen zijn. In

onthuld in Hoek van Holland. • is een collectief zonne-energieproject op de geluidswal bij Terbregge in voorbereiding.

fen. • is eind 2011 de APX-Endex, de beurs voor

De uitvoering van dit project is voorzien in 2013.

Nederland is dat percentage nu vijf procent

handel in energie, gestart met de eerste

en dat wordt jaarlijks verhoogd. Het

fase van een biomassahandelsbeurs. Het

Rotterdamse voorstel is gericht op het

afgelopen jaar is gewerkt aan de voorberei-

testperiode besloten tot een volledige

stimuleren van biobrandstoffen die zorgen

ding van de tweede fase waarin de handel

pilotopstelling van zonne-panelen. Dit

voor zo groot mogelijke CO2-reductie, bij

verloopt via een zogenaamd ‘clearing-

gebeurt in een horizontaal gespannen net

verbranding zo min mogelijk luchtvervui-

house’. Dit vergemakkelijkt de handel in

met richtingsensor (afmetingen 13 bij 20

ling en waarbij indirecte veranderingen in

biomassa.

landgebruik worden voorkomen. Het

• heeft het Delftse bedrijf Sunuru na een

meter) in het Rotterdamse havengebied.

• heeft Rotterdam in 2012 de Holland Solar

• heeft het Havenbedrijf een projectteam

voorstel wordt nu verder wetenschappelijk

Days georganiseerd en is de stad officieel

gevormd dat de mogelijkheden van

onderbouwd door het Copernicus Instituut

uitgeroepen tot Solar City 2012. De Solar

duurzame energieopwekking op tijdelijk

in Utrecht.

City is een stad die actief zonne-energie

niet in gebruik genomen terreinen gaat

• is er in mei 2012 een RCI biomassahandels-

promoot, zelf zonne-energie toepast en/of

onderzoeken en stimuleren.


26

Effectenmonitor Duurzaam energieverbruik

Windenergie

Doel: 20 procent duurzaam energieverbruik in 2020, conform het

Doel: Voor duurzame energie in 2015 60 MW extra windenergie in de

‘Covenant of Mayors’.

haven en 150 MW extra in 2020. Daarnaast mogelijk nog 48 MW buiten

Indicator: het percentage duurzaam energieverbruik van totale

het havengebied (Rozenburg, Hoek van Holland).

energieverbruik in Rotterdam (stad en haven).

Indicator: Het opgesteld vermogen aan windenergie.

Aandeel duurzaam energiegebruik

Windenergie 400

25%

opgesteld vermogen

350 20%

DOEL

300

250

15%

200 10%

150

100

50 MW

Percentage

5%

0% 2010 Gerealiseerd

2011

2012

2020

Doel

0 2009

2010

2011

2012

2015

2020

Bron: PD3.1

stedelijk gebied haven op bedrijfsterreinen haven publiek terrein

Als deelnemer aan het ‘Covenant of Mayors’ onderschrijft Rotter-

Doel Prognose Bron: PD3.2

dam de ambitie van twintig procent duurzaam energieverbruik in 2020. Dat betekent dat in 2020 twintig procent van het totaal door Rotterdam gebruikte energie van duurzame bronnen afkomstig moet zijn. Het percentage bedroeg in 2012 3,5 procent en dat

Door de aanleg van Maasvlakte 2 zijn op een aantal locaties

was lager dan in 2011. Dat kwam vooral door minder bijstook van

windmolens verwijderd. Het opgesteld vermogen van windturbines

biomassa bij de kolencentrale van E.On op de Maasvlakte. Ook is er

neemt daardoor de laatste jaren af. In 2011 werd het windpark

een kleine afname (2 MW) van het opgesteld windvermogen door

Dobbelsteen verwijderd; in 2012 is door verwijdering van een

verwijdering van een windturbine. Het percentage duurzaam

windturbine het opgesteld vermogen nog eens met 2 MW afgeno-

energiegebruik ligt nog fors lager dan de doelstelling voor 2020 en

men. Ook op bedrijfsterreinen staan windmolens, in totaal gaat

ligt iets onder het landelijk aandeel duurzaam energieverbruik (4,4

het om 25 MW.

procent).

Het doel blijft om in 2020 300 MW opgesteld vermogen te hebben

De cijfers voor de bepaling van duurzame energieproductie door de

in het openbaar havengebied. Op basis van de plannen voor

AVR, die een grote bijdrage levert aan het Rotterdamse aandeel

nieuwe windlocaties is de verwachting dat het opgesteld vermo-

duurzame energieproductie, zijn vanaf 2012 op een betere

gen aan windenergie in 2013 al fors zal gaan toenemen en dat het

gegevensbron gebaseerd. De cijfers van eerdere jaren zijn herbere-

doel wordt gehaald. In 2015 zal naar verwachting 210 MW

kend en vallen daardoor lager uit.

gerealiseerd zijn.

Op basis van de plannen van het RCI – toename windenergie en de bijstook van biomassa in kolencentrales – wordt de komende jaren, vooral vanaf 2015, een flinke groei van de omvang van groene stroom verwacht.


27

Bijstook van biomassa Doel: Door bijstook van biomassa in kolencentrales moet in 2025 4,5 Mton CO2-reductie gerealiseerd zijn. Indicator: De CO2-reductie door bijstook van biomassa in kolencentrales.

Bijstook van biomassa 5

CO2-reductie

4

3

2

Mton

1

0 2005 Doel RCI

2008

2009

2010

2011

2012

2015

2020

Prognose

2025 Bron: PD3.3

In 2012 bedroeg de omvang van bijstook van biomassa in de kolengestookte elektriciteitscentrale van E.ON 141.000 ton. Dat is een kwart minder dan voorgaande jaren. Deze omvang van bijgestookte biomassa zal naar verwachting flink toenemen. Zeker na de opening van de nieuwe centrales van E.ON en GDF SUEZ (voorheen Electrabel) in 2013 waar vanaf 2015 biomassa zal worden bijgestookt. In 2015 kan daarmee een jaarlijkse CO2 -reductie van 1.200 kton worden bereikt. Om de hoeveelheid bij te stoken biomassa fors op te schalen zijn aanvullende beleidsmaatregelen nodig op het gebied van duurzaamheid en betaalbaarheid van de biomassa. De prognose is gebaseerd op een gestage toename van de bijstook van biomassa bij de kolencentrales. Echter is de verwachting dat vanaf 2020 de huidige E.ON-centrale op de Maasvlakte gesloten is en daar dus ook geen bijstook meer mogelijk is.


28

Opgave

4

evorderen van duurzame B mobiliteit en transport

Rotterdam moet bereikbaar zijn, maar wel op een duurzame manier. Het streven is dan ook een schoon gebruik van het Rotterdamse mobiliteitssysteem voor personen- en goederenvervoer. Dat gebeurt onder andere door de aanleg van fietspaden. Daarnaast wil Rotterdam meer schone en stille voertuigen en investeert daarom in haar gemeentelijk wagenpark, onder meer met de introductie van elektrische en hybride voertuigen. Ook richt Rotterdam zich op de toepassing van schone brandstoffen, zoals biodiesel voor vrachtverkeer en vloeibaar aardgas voor de binnenvaart. Duurzame mobiliteit draagt bij aan het verminderen van de CO2-uitstoot en een betere luchtkwaliteit.

Activiteiten en resultaten Scooters ‘Made in Rotterdam’

Oplaadpalen elektrisch vervoer

was een succes: ruim drieduizend bezoekers

De eerste elektrische scooters ‘Made in

Cofely heeft in 2012 de aanbesteding

sinds de opening, naamsbekendheid in het

Rotterdam’ van scooterfabrikant ESFA op

gewonnen voor het plaatsen van oplaadpa-

hele land en een succesvolle partner in de

de RDM-Campus zijn in 2012 in gebruik

len voor elektrisch vervoer. Op 6 juni is het

promotie van elektrisch rijden. HNR-EVC is

genomen door de gemeente. Zij zijn

honderdste oplaadpunt voor elektrische

de eerste en enige plaats in Nederland waar

gemaakt in Rotterdam, door Rotterdamse

auto’s in gebruik genomen. Eind 2012

vooral de zakelijke bezoeker terecht kan

medewerkers en techniekstudenten. De

waren er 212 oplaadpunten in Rotterdam.

voor onafhankelijk advies en het maken van

gemeente Rotterdam gaat de scooters

proefritten met elektrische voertuigen. De

Zij rijden daarbij uitsluitend op groene

Succesvol eerste jaar Elektrisch Vervoer Centrum

stroom.

Het eerste jaar van Het Het Nieuwe Rijden |

nu nog relatief beperkt, maar het aantal is

Elektrisch Vervoers Centrum (HNR-EVC)

gegroeid van ongeveer 1.700 auto’s eind

gebruiken bij het dagelijkse werk in de stad.

belangstelling voor elektrisch rijden groeit. Weliswaar is het aantal elektrische auto’s

Michiel Hartman, directeur QWIC:

In ESFA werken wij voor de fabriek van onze scooters samen met Maas Leerabrieken en een aantal onderwijsinstellingen. Mensen met enige afstand tot de arbeidsmarkt én mbo-studenten Techniek leren het vak terwijl zij werken. De RDM-Campus is dus de ideale omgeving voor de fabriek. En in de stad zien onze mensen het resultaat van hun werk daadwerkelijk rondrijden.

Tijdens de eerste reis rond de wereld met een volledig elektrische auto werden twee jonge Franse ingenieurs door wethouder Baljeu ontvangen bij het Elektrisch Vervoer Centrum in Rotterdam.


29

Shell Eco Marathon voor het eerst in Rotterdam.

2011 naar ruim 4.000 eind juni 2012.

Shell Eco-marathon

genomineerd in de categorie ‘Clean

HNR-Elektrisch Vervoer Centrum heeft in

Voor het eerst vond in mei 2012 de

Shipping’ van de Seatrade Awards.

september 2012 de publieksprijs E-Mobility

vierdaagse Shell Eco-marathon plaats in

Awards gewonnen in de categorie ‘Stimule-

Rotterdam. Meer dan 3.000 Europese

Smart Port

ring Elektrisch Vervoer’.

studenten stonden voor de uitdaging zo ver

De Rotterdamse ambitie voor duurzame

mogelijk te rijden op één liter brandstof in

economische groei vraagt om het slim

hun zelfgebouwde voertuigen. Hiermee

benutten van organisatorische concepten

testten zij hun kennis van energie-efficiënt

en transportmodaliteiten. Voor de over-

Wat zijn de kansen en knelpunten voor het

rijden op een speciaal aangelegd stratencir-

dracht van fundamentele kennis en

gebruik van high blend biodiesel in

cuit rondom Ahoy. Tegelijkertijd vond een

inzichten uit de wetenschap heeft Delta-

vrachtwagens? Die vraag stond centraal in

forum plaats waar internationale deskundi-

linqs in 2012 het project Smart Port

het praktijkproject ‘High Blend Biodiesel

gen uit het bedrijfsleven, de academische

georganiseerd: acht ontbijtsessies met

voor Vrachtvervoer’ dat in december 2009

wereld en maatschappelijke organisaties

bedrijven en kennisinstellingen. Het

van start ging. Het project is op initiatief

oplossingen bedachten voor de Energie-

verkennen van logistieke concepten stond

van de gemeente Rotterdam uitgevoerd

Water-Voedsel Nexus: de wereldwijd stijgen-

centraal, zoals het bundelen van individuele

door een consortium waarin de gehele

de vraag naar energie, water en voedsel.

vervoersopdrachten en de optimale

biobrandstofketen vertegenwoordigd was.

Ongeveer 40.000 belangstellenden kwamen

koppeling van vervoer over spoor, water en

De proef is in april 2012 geëindigd, na een

af op het evenement. De komende twee jaar

weg (modal split). Ook konden bedrijven hun

looptijd van 2,5 jaar. In september 2012

blijft Rotterdam het podium voor de Shell

specifieke vragen en ideeën door de

heeft het consortium de eindrapportage

Eco-marathon.

kennisinstellingen laten onderzoeken. Het

High Blend Biodiesel voor vrachtvervoer

opgeleverd. In de proef zijn twee miljoen

project Smart Port krijgt een vervolg in

CO2 -uitstoot vermeden. Het gebruik van

Lancering eerste hybride sleepboot

high blend biodiesel leidt tot een aanzienlijk

Tijdens de traditionele en drukbezochte

lagere uitstoot van fijnstof dan bij gebruik

Vlaggetjesdag op 6 juni vond in Rotterdam

Investeringen voor emissievrij transport op terminals

van gewone diesel. De gebruikte biodiesel

de lancering plaats van de RT Adriaan als

De twee nieuwe terminals op Maasvlakte 2

(B30 en B20) uit restvetten is goed

E-KOTUG. De Rotterdamse boot is de eerste

hebben in 2012 met het bestellen van

inzetbaar als vervanging van reguliere

hybride sleepboot van Europa. Internatio-

energie-efficiënte terminaluitrusting

diesel. Doordat het consortium gebruik

naal maritiem dienstverlener KOTUG heeft

(kranen, AGV’s etc.) grote stappen gezet

heeft gemaakt van biodiesel uit restvetten

met de hybride sleepboot, in samenwerking

richting verduurzaming. Met volledig

was ook geen sprake van concurrentie met

met het Canadese AKA, een zeer milieu-

elektrisch aangedreven AGV’s (onbemande

voedselproductie.

vriendelijke en energiezuinige sleepboot

voertuigen) zal er op de nieuwe terminals

ontwikkeld. In april 2012 is de E-KOTUG

emissievrij containertransport plaatsvinden.

praktijkkilometers afgelegd en is 470 ton


30

2013.

En verder • zijn er in 2012 vijfhonderd fietsbeugels

• heeft van 16 t/m 22 september 2012 de

Hamburg CSC gecertificeerd. De Cargos-

geplaatst waarmee de gewenste duizend

Europese Mobiliteitsweek plaatsgevonden.

hell-container is om een aantal redenen

nieuwe stallingsplaatsen zijn gerealiseerd.

De gehele week waren er activiteiten in

zeer innovatief. Hij is gemaakt van

Rotterdam in het kader van duurzame

vezel-versterkt composiet waardoor deze

tot nu toe nog in het fietspadennetwerk

mobiliteit. Op zondag 16 september konden

circa 25 procent lichter is dan de traditio-

ontbraken (de zogenaamde ontbrekende

alle passanten van de Binnenrotte

nele, stalen container. Toepassingsmoge-

schakels). Dit is gebeurd bij de van

kennismaken met de Elektrisch Vervoer-

lijkheden liggen onder meer op het gebied

Aerssenlaan, Vasteland, Goudsesingel,

Roadshow: ruim vijfhonderd mensen

Terletweg, Oudedijk en Bovendijk.

bekeken de diverse elektrische auto’s of

• zijn er fietspaden aangelegd op plekken die

• is het programma van eisen gerealiseerd

maakten een proefrit.

van reefer-lading (gekoelde producten). • presenteerde BMW de BMW ActiveE tijdens het ‘Mobility of the Future’-evenement op 2 februari in Rotterdam. Na Duitsland en de

voor laad-infrastructuur voor elektrische

• vond op 9 en 10 oktober in Rotterdam de

voertuigen in nieuwe parkeergarages. De

Ecomobielbeurs plaats; zowel in de stand

Verenigde Staten is Nederland het derde

gemeenten en marktpartijen kunnen

als ook in de workshops ter plekke was

land ter wereld waar klanten de elektrische

hiervan gebruikmaken. In het vierde

ruime aandacht voor elektrisch rijden.

BMW ActiveE gaan testen in het dagelijks

kwartaal is gestart met een project om te

• is de Cargoshell-container, een inklapbare container waarvan meerdere exemplaren

passen is op nieuwe parkeergarages in

op één vrachtwagen vervoerd kunnen

Rotterdam.

worden, door Germanischer Lloyd in

gebruik.

Foto: Luuk van Kaathoven fotografie.

onderzoeken of dit concept generiek toe te

BMW presentatie in het Drijvend Paviljoen.


31

Effectenmonitor

Elektrische voertuigen

Het bevorderen van schoon gebruik

2011

Doel: het bevorderen van schoon gebruik, schone voertuigen en schone brandstoffen. Indicator:

• het aantal gereden fietskilometers.

• het aantal elektrische voertuigen.

2012

• het aantal getankte liters biobrandstoffen

(gedurende de pilot).

DOEL

2014

Rotterdam stimuleert schone mobiliteit door het gebruik van de fiets aantrekkelijker te maken met meer fietspaden en stallingen. Rotter-

0 Aantal

dammers zullen daardoor in de stad eerder voor de fiets kiezen. Het aantal gereden fietskilometers geeft hiervoor een goede indicatie.

Gereden fietskilometers

200

Gerealiseerd

400

600

800

Doel

1.000

Bron: PD4.3

aantal gegroeid naar 85 en per eind 2012 zijn het er 180. Kanttekening hierbij is dat er in Rotterdam een aanzienlijk aantal elektrische

2004

en hybride leaseauto’s rondrijdt die elders geregistreerd zijn en dus in

2006

bovengenoemde gegevens (vooralsnog) niet te vatten zijn. Rotterdam zet haar activiteiten voort door laadpunten voor elektrische

2007

voertuigen te plaatsen, pilots uit te voeren en ondersteuning te

2009

bieden aan het elektrisch vervoercentrum. Zo wordt een versnelling

2010

van de groei beoogd van vooral het aantal plug-in hybride elektrische voertuigen. In 2013 wordt een forse toename van het aantal

2011

elektrische voertuigen verwacht. In 2014 vervalt de fiscale stimuleringsmaatregel waarbij elektrische leaseauto’s een bijtelling kennen

2012

van 0 procent. Dit zal waarschijnlijk nadelig zijn voor de verdere groei 0

50

100

150

200

250

Aantal (x miljoen)

300

350

Bron: PD4.1

van elektrisch vervoer. Het doel is 1.000 laadpunten en voertuigen in 2014 te realiseren. Dat wordt waarschijnlijk gehaald.

Rotterdam stimuleert al jaren de fiets als transportmiddel in de stad.

Het bevorderen van schone brandstoffen

Die inzet is zichtbaar in het stijgend aantal gereden fietskilometers in

Als derde spoor bij duurzame mobiliteit zet Rotterdam in op schone

de afgelopen jaren: het totaal aantal fietskilometers is vanaf 2004

brandstoffen. Nederland kent een zogeheten bijmengverplichting voor

met tien procent toegenomen. Op de telpunten rondom de binnen-

biobrandstoffen. Voor de periode 2010-2020 moet het percentage

stad is zelfs een sterkere groei te zien. In 2012 is het aantal fietskilo-

biobrandstof toenemen van vier procent naar tien procent van de

meters iets afgenomen ten opzichte van 2011. Daarvoor is geen

totale hoeveelheid verkochte brandstoffen. In 2012 was dat 4,5

eenduidige verklaring. De daling is mogelijk het gevolg van slechte

procent. Deze bijmengverplichting is bepalend voor de totale

weersomstandigheden.

hoeveelheid gebruikte biobrandstoffen in Rotterdam. Daarnaast heeft

Op basis van de ontwikkeling in de laatste jaren, is de verwachting dat

ook de praktijkproef met biodiesel in de periode 2010-2012, die

het gebruik van de fiets de komende jaren nog verder gaat toenemen.

vooral was bedoeld om de technische haalbaarheid van het gebruik

Onder meer door het realiseren van extra fietsenstallingen bij OV-haltes.

van hogere percentages biobrandstoffen te onderzoeken, een

Het bevorderen van schone voertuigen

tijdelijke impuls gegeven aan biobrandstoffen. Gedurende de gehele proef is er 835.000 liter biodiesel B20/B30 getankt. Het bijmengper-

Naast schoon gebruik stimuleert Rotterdam ook schone voertuigen.

centage is daarmee met 0,25 procent gestegen. De praktijkproef is in

Voor het stedelijk verkeer gaat het dan vooral om elektrische

april 2012 geëindigd. In 2012 is tot die tijd 120.000 liter B20

voertuigen. In 2014 moeten in Rotterdam 1.000 elektrische voertui-

getankt. Door te hoge grondstofprijzen is een structureel groter

gen rijden.

gebruik in Rotterdam na afloop van de proef uitgebleven.

Er is tot op heden een constante groei te zien van het aantal

Voor een verdere reductie van schadelijke uitlaatgassen lijkt groot-

elektrische voertuigen in Rotterdam. Eind 2010 waren er in Rotter-

schaliger gebruik van brandstoffen met hoge aandelen biobrandstof

dam ongeveer 24 elektrische voer-tuigen geregistreerd. Dit aantal

(>20 procent) één van de kansrijke opties. Het is nu aan marktpartijen

betreft personenauto’s (volledig en plug-in hybride elektrisch),

om te besluiten hier mee door te gaan. Het RCI voert actieve lobby om

bedrijfsauto’s, bussen, driewielers en motorfietsen. Eind 2011 is dit

de verdere stijging in te vullen met nog duurzamere biobrandstoffen.


32

Opgave

5

erminderen geluidsoverlast V en bevorderen van schone lucht

Het verminderen van geluidsoverlast en het blijvend verbeteren van de luchtkwaliteit dragen bij aan de gezondheid van Rotterdammers. Inspanningen op dat gebied vormen de rode draad in het programma Duurzaam. Wegverkeer is een belangrijke bron van geluidsoverlast en luchtvervuiling. Daarom zet Rotterdam in op schone mobiliteit. Alle maatregelen op dat gebied staan bij opgave 4: bevorderen van duurzame mobiliteit en transport. Opgave 5 betreft de overige maatregelen die de luchtkwaliteit verbeteren en de geluidsoverlast verminderen. Dat zijn bijvoorbeeld stille wegdekken, geluidsschermen, dynamisch verkeersmanagement en walstroom.

met zand. Voor de uitstoot van fijnstof is stabilisatie beter dan af- en aanvoeren. Voor de uitstoot van CO2 blijkt kalk relatief slecht te scoren vergeleken met stabilisatie met Forz en af- en aanvoeren.

Stadsverwarming bestaande bouw Bestaande woningen hebben een relatief hoog energieverbruik en stoten daardoor


relatief veel NOx uit. Door bestaande woningen aan te sluiten op het warmtenet

Luchtzuiverend dak Roteb

uitstoot van CO2, NOx en fijnstof (PM10). De

zorgt Rotterdam niet alleen voor een hoge

Rotterdam heeft in 2012 het Roteb-gebouw

administratie van zes bouwprojecten is tot

CO2 -reductie, maar ook voor veel minder

naast het Kleinpolderplein voorzien van

in het kleinste detail uitgeplozen. Op basis

NOx. Het ombouwen van bestaande

dakbedekking die stikstofoxide afvangt. Het

van de resultaten heeft Rotterdam een

woningen van gas naar warmte is complex.

3.000 vierkante meter grote dak van het

model ontwikkeld dat de verwachte

Daarom worden pilotprojecten uitgevoerd

Roteb-complex stamt uit de jaren ‘50 en

milieubelasting per project inzichtelijk

om deze transitie (kosten)effectief te

onderhoud was nodig. De gemeente kijkt bij

maakt. Ook kan met het model voor ieder

maken. In 2012 is de zesde warmte-

dakrenovaties altijd of en op welke manier

bouwproject in de toekomst worden

aansluiting gerealiseerd, voor in totaal 715

het dak kan bijdragen aan een meer

berekend hoeveel CO2 -reductie mogelijk is

woningequivalenten. Partijen krijgen

duurzame leefomgeving. De aanleg van een

als bepaalde maatregelen worden genomen.

subsidie als zij op fossiele brandstoffen

groen dak of benutting van het dakopper-

De CO2 -uitstoot van bouwverkeer kan met

gestookte verwarmingsinstallaties in

vlak voor zonne-energie bleek vanwege de

maar liefst dertig procent worden terugge-

gebouwen vervangen door een aansluiting

constructie niet mogelijk. Uiteindelijk werd

bracht. Goed voor de Rotterdamse klimaat-

op het collectieve warmtenet, gevoed met

er gekozen voor een luchtzuiverende

doelstellingen én goed voor de aannemer.

industriële restwarmte. De subsidie wordt

dakbedekking. Die is aan de bovenzijde

verstrekt om een warmteaansluiting te

(TiO2). Deze korrels kunnen onder invloed

Visie op duurzame bouwlogistiek

van uv-licht stikstofoxiden (NOx) omzetten

Parallel aan het onderzoek naar bouwver-

in ongevaarlijk nitraat dat met de regen

keer heeft Rotterdam een visie op duur-

wegspoelt. Via deze techniek wordt alsnog

zame bouwlogistiek ontwikkeld. ‘Duurzame

Walstroom Oosterkade

een bijdrage geleverd aan een betere

grondstromen’ staan centraal in deze visie.

Als aan schippers gebruiksvriendelijke

leefomgeving.

In 2012 heeft Rotterdam samenwerking

moderne walstroomvoorzieningen wordt

gezocht met andere steden en overheden

aangeboden, wordt hiermee het gebruik van

om dit verder te ontwikkelen. Ook heeft

scheepsgeneratoren en dus uitstoot van

Bouwverkeer heeft een groot aandeel in de

Rotterdam in 2012 twee pilots uitgevoerd

fijnstof en NOx voorkomen. Bijkomend

totale milieuvervuiling door vrachtverkeer,

met stabilisatie van grond om zo grond-

voordeel is dat geluidemissie van scheeps-

zo blijkt uit Rotterdams onderzoek. De

transport te minimaliseren. Hierbij is 500

generatoren wordt voorkomen. In november

gemeente heeft de milieubelasting van

ton grond gestabiliseerd met respectievelijk

2012 is een walstroomvoorziening aan de

bouwprojecten onderzocht door het aantal

Forz (een kunstmatige grondstof uit

Oosterkade in gebruik genomen. Rivier-

voertuigkilometers te berekenen dat nodig

gerecycled afval) en kalk. In beide pilots is

cruiseschepen die aan de Oosterkade

is voor de aan- en afvoer van personen en

de uitstoot van CO2 en fijnstof vergeleken

liggen, kunnen hierdoor stroom van de wal

materialen en de daaraan gerelateerde

met het afvoeren van grond en aanvullen

afnemen.

afgewerkt met titaniumdioxidekorrels

Aanpak bouwverkeer


33

realiseren en de ervaringen te delen totdat de aansluiting een volledig stookseizoen gebruikt is.

Hans Schmitt, projectmanager walstroom, Stena Line BV:

Gedurende de tijd dat de schepen van Stena Line in Hoek van Holland voor de wal lagen afgemeerd, werd voorheen de benodigde elektriciteit opgewekt door dieselgeneratoren. Deze generatoren produceerden geluid en uitlaatgassen, wat het leefklimaat in de omgeving nadelig heeft beïnvloed. Doordat de schepen nu worden aangesloten op groene elektriciteit van de wal, wordt er aan boord van de schepen geen geluid meer geproduceerd en komen er ook geen schadelijke uitlaatgassen meer vrij. Stena Line BV realiseert eerste walstroomaansluiting voor zeeschepen.

Walstroom Hoek van Holland

vastgesteld dat in de periode 2013- 2014

wegverkeer te verminderen. Daar waar

Om de luchtkwaliteit in Hoek van Holland

wordt uitgevoerd.

stedelijk wegdek vanuit een onderhoudsbe-

te verbeteren en de stikstofdepositie en de

hoefte toe is aan vernieuwing, wordt zoveel

Stena Line BV en het Havenbedrijf

Dynamisch Verkeersmanagement Zuidvleugel

Rotterdam het project ‘Walstroom Hoek

Het samenwerkingsverband DVM Zuidvleu-

Realisme, Aveling Zuid, Rosestraat en de

van Holland’ ontwikkeld. Dit houdt in dat

gel wil met dynamisch verkeersmanage-

Ankie Verbeek Ohrlaan voorzien van een

afgemeerde schepen van Stena Line BV aan

ment (DVM) het verkeer op het hoofdwe-

nieuw stil wegdek. Het stille wegdek op de

de kade van de terminal in Hoek van

gennet in de Zuidvleugel van de Randstad

Groene Kruisweg is een proefvak van

Holland gebruik kunnen maken van

zo lang en gelijkmatig mogelijk rijdend

14.000 vierkante meter. De komende zeven

walstroom. Op 13 juni 2012 is de voorzie-

houden, zonder dat hiervoor grote

jaar wordt op dit proefvak intensief

ning feestelijk in gebruik genomen. Met de

infrastructurele aanpassingen en investe-

onderzoek naar de kwaliteit van het

realisatie van dit project heeft Stena Line

ringen nodig zijn.

wegdek bij intensief gebruik gedaan. Naast

BV veel kennis opgedaan die zij graag met

De inzet van DVM moet leiden tot minder

de aanleg van stil wegdek werkt Rotterdam

anderen deelt.

vertraging en files op het hoofdwegennet.

ook aan andere concrete maatregelen,

Daarnaast heeft het een positieve invloed op

zoals het isoleren van gevels in geluidsbe-

de luchtkwaliteit in de regio. Doordat het

laste gebieden.

uitstoot van CO2 te verminderen, hebben

Dynamisch Verkeersmanagement Binnenstad

verkeer beter doorstroomt, zijn er minder

mogelijk voor stil asfalt gekozen. In 2012 zijn de Laan van Dada, Laan van Magisch

De gemeente Rotterdam zet zich in voor

afremmende en optrekkende auto’s en is er

een duurzamer verkeers- en vervoersnet-

minder filerijdend verkeer. In 2012 is het

Stimulering LNG in scheepvaart en vrachtverkeer

werk omdat dit belangrijk is voor de

aantal instrumenten langs het hoofdwegen-

LNG kan een belangrijke bijdrage leveren

leefomgeving en economie van de stad.

net verder uitgebreid. De werkzaamheden

aan het schoner maken van de trans-

Daarom probeert Rotterdam de doorstro-

van de Regiodesk zijn uitgebreid, waarbij de

portsector, door vermindering van de

ming te bevorderen waar dat kan, en bij te

Regiodesk de beschikking heeft gekregen

uitstoot van NOx, SOx, fijnstof en

sturen waar dat moet, door middel van

over een groter aantal regelscenario’s en

broeikasgassen. Om LNG als transport-

dynamisch verkeersmanagement (DVM).

meer instrumenten. Ook is een start

brandstof te introduceren, moet een hele

Dynamisch verkeersmanagement – denk

gemaakt met het verbeteren en verder

keten op gang worden gebracht. De

aan dynamische route-informatiepanelen,

automatiseren van de communicatieverbin-

breakbulkterminal die Gasunie en Vopak

betere afstelling van verkeerslichten en

dingen tussen de Regiodesk en de lokale

naast de GATE-terminal gaan bouwen is

actuele verkeersinformatie – zorgt voor een

verkeerscentrales, waaronder de Rotterdam-

daarin een belangrijke stap. Hiermee

betere en gelijkmatigere doorstroming van

se Verkeersregiekamer.

komt LNG beschikbaar als alternatief

verkeer. Hierdoor rijden bezoekers van de

voor stookolie voor kustvaart, binnen-

binnenstad minder kilometers en ontstaat

Stil wegdek

minder congestie. Dit betekent minder

De aanleg van stille wegdekken is één van

van LNG als transportbrandstof wordt

emissies en is dus goed voor de luchtkwali-

de meest belangrijke maatregelen die

begeleid door het Nationaal LNG

teit. In 2012 is een pakket van maatregelen

Rotterdam neemt om het geluid van

Platform, dat in 2012 in aanwezigheid


vaart en wegtransport. De introductie

34

Effectenmonitor

van minister Verhagen in Rotterdam is opgericht. Doel van het platform is kennis-

Geluid

en informatie-uitwisseling, coördinatie en toezicht op de uitvoering van afgesproken acties. De initiatiefnemers van het LNG-

Doel: eind 2013 hebben 15.000 Rotterdammers 3 dB minder

platform zijn Deltalinqs, Energy Valley en

verkeerslawaai in hun woning ten opzichte van 2010.

Stichting LNG TR&D. Overige betrokken

Indicator: aantal Rotterdammers met 3 dB minder verkeerslawaai in

partijen zijn de rijksoverheid (Green deal

hun woning ten opzichte van 2010.

LNG), regionale overheden, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties.

Doel van opgave 5 is dat 15.000 Rotterdammers eind 2013 3 dB minder verkeerslawaai ondervinden dan in 2010. De verwachting is

Prinses Maxima doopte in december 2012

dat het doel niet gehaald gaat worden. Reden hiervoor is dat er in

een nieuwe LNG-tanker. Ook hebben de

2012 structureel bezuinigd is op wegonderhoud. Daarmee is de

havenbedrijven van Götenborg en Rotterdam

aanleg van stiller wegdek vertraagd. De toepassing van stiller

in 2012 een intentieverklaring getekend over

wegdek vormt namelijk de hoofdmoot voor de realisatie van deze

het versnellen van de introductie van LNG

doelstelling.

als maritieme brandstof. In 2015 moet in beide havens LNG gebunkerd kunnen

In 2012 zijn er 1409 extra bewoners met 3 dB minder geluids-

worden. Daarnaast zijn er in samenwerking

hinder dan in 2011, vooral door de aanleg van stil asfalt en door

met het Centraal Bureau Rijn- en Binnen-

gevelisolatie van woningen nabij de Calandbrug. In totaal hebben

vaart vijf scans uitgevoerd naar dual

sinds 2010 nu 4.211 inwoners minimaal 3 dB minder verkeersla-

fuel-toepassing en loopt met sleepboot-

waai in hun woning. Het beoogde tussenresultaat voor 2012,

bedrijf KOTUG een onderzoek naar dual

9.000 Rotterdammers met 3 dB geluidshinder minder dan begin

fuel-toepassing op sleepboten.

2010, is niet gehaald. Vooral het toepassen van stil wegdek is door bezuinigingen op het wegenonderhoud achtergebleven ten

Waterstofplatform Rotterdam

opzichte van de verwachting.

In 2012 is met steun van het RCI gewerkt aan een haalbaarheidsstudie naar toepas-

Voor 2013 zullen extra inspanningen worden geleverd om het

singen van waterstof voor mobiliteit. Samen

gat tussen doel en realisatie te verkleinen. Echter, ook deze

met elektrisch rijden op batterijen vormt

inspanningen zullen dat gat niet volledig dichten. Verder valt op

elektrisch rijden op waterstof een sterke

dat de planning rondom het Investeringsbudget Stedelijke

mobiliteitsvorm om emissies in Rotterdam

Vernieuwing (ISV3) in 2012 is uitgelopen. Het effect van ISV3 is

te verlagen. Daarbij heeft Deltalinqs de

echter beperkt. De vertraging heeft daarom geen grote gevolgen

samenwerking tussen bedrijven en overhe-

voor het behalen van deze opgave.

den op dit gebied op gang gebracht om tot

Minder geluidhinder

een gezamenlijke aanpak te komen. Vanuit

door maatregelen tegen verkeerslawaai

de Europese Unie en de rijksoverheid is

16

subsidie toegezegd voor de bouw van een waterstoftankstation in Rotterdam. Dit zal

14

in 2013 worden gerealiseerd.

12

En verder Aantal bewoners (x duizend)

10

• hebben de gemeente Rotterdam, de Stadsregio Rotterdam en de provincie Zuid-Holland begin 2012 een programma opgesteld voor de verschoning van de binnenvaart om zo de luchtkwaliteit in de regio te verbeteren. Het verschonen van de binnenvaart wordt gestimuleerd met een subsidieregeling. Binnenvaartschippers kunnen hiervan gebruikmaken als zij hun

6 4 2 0 2010

motor willen verschonen. In het voorjaar van 2013 zullen de partijen een samenwerkingsovereenkomst ondertekenen voor de uitvoering van het programma.


8

Calandspoorbrug

Stil asfalt

Extra projecten

Prognose

Gevelisolatie

35

20 11

2012

Geluidscherm A20

2013 Doel

Bron: PD5.1

Luchtkwaliteit Doel: Voldoen aan de wettelijke normen voor stikstofdioxide (NO2) in

landelijke luchtmeetnet) en op het meetpunt van de DCMR

2015 en fijn stof (PM10) in 2011, een jaargemiddelde concentratie van

Milieudienst Rijnmond in Overschie. Beide meetpunten zijn gelegen

40 microgram per kubieke meter.

langs drukke wegen.

Indicator: De jaargemiddelde concentraties van NO2 en fijnstof.

Na een lichte stijging in 2011 als gevolg van het droge voorjaar is in 2012 de concentratie fijnstof weer verder afgenomen. Deze trend wordt vooral veroorzaakt doordat het verkeer minder fijnstof uitstoot, onder meer door grootschalig gebruik van katalysatoren

Stikstofdioxide (NO2 )

en roetfilters. De afname geldt zowel voor grovere deeltjes als voor

Microgram/m 3

60

de fijnere deeltjes (kleiner dan 2,5 micrometer), die relatief

50

Rotterdam Noord

40

Overschie

30

Hoek van Holland Hoogvliet

20 10 0

Grenswaarde 2003

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

‘11

‘12

Bron: DCMR

schadelijk zijn voor de volksgezondheid. In aanvulling op deze resultaten wil Rotterdam de luchtkwaliteit structureel verbeteren om zo de gezondheid van de inwoners verder te verbeteren. Uit recente literatuur komt naar voren dat elementair koolstof (EC) een betere indicator is voor gezondheidseffecten dan PM10 en NO2. Rotterdam onderzoekt op dit moment de mogelijkheden om EC onderdeel te maken van het luchtbeleid voor de lange termijn.

Het doel is te voldoen aan de wettelijke normen voor stikstofdioxide (NO2) in 2015 en fijnstof (PM10) in 2011: een jaargemiddelde concentratie van 40 microgram per kubieke meter. De belangrijkste bron voor NO2 op leefniveau is gemotoriseerd verkeer. De concentraties op leefniveau worden sterk bepaald door lokale verkeersstromen en kunnen daardoor lokaal ook sterk verschillen. Op een aantal lokaties in Rotterdam staan meetstations die de concentratie NO2 monitoren. De resultaten van de afgelopen periode zijn opgenomen in bovenstaande grafiek. Op basis van de metingen kan in het algemeen geconcludeerd worden dat de concentratie NO2 een licht dalende trend vertoont. Langs drukke wegen (Rotterdam-Noord en Overschie) voldoet deze echter nog niet aan de grenswaarde voor 2015. Op de overige meetstations worden de normen niet overschreden. De resultaten van het meetpunt in Overschie worden nog nader

Fijn stof (PM10)

Microgram/m 3

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

Rotterdam Noord Overschie Grenswaarde

2003

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

‘11

‘12

Bron: DCMR

geanalyseerd gezien de onverwachte daling in 2011. De norm voor fijnstof (PM10), ook een jaargemiddelde van 40 microgram per kubieke meter, is in 2012 overal gehaald. Dat blijkt uit het RIVM-meetpunt in Rotterdam-Noord (onderdeel van het


36

Opgave

6

Groener maken van de stad

Als de stad groener wordt, draagt dat bij aan een groot aantal doelstellingen van de gemeente Rotterdam. Groen vangt regenwater op en helpt daardoor wateroverlast tijdens hevige regenbuien te voorkomen. Het maakt de stad aantrekkelijker en zorgt voor een aangenamer stadsklimaat, waarbij de inwoners van de stad zich prettiger voelen. Daarnaast dempt extra vegetatie hinderlijke geluiden en heeft groen een positieve invloed op de CO2-balans en de luchtkwaliteit. Het doel van de gemeente is niet alleen om meer groen te realiseren, maar bovenal om meer groen op de juiste plekken in de stad toe te passen.

Activiteiten en resultaten Groene daken

subsidieregeling. Op 2 juni 2012 werd de

Vergroeningsprojecten

Groene daken geven Rotterdam een groener

100.000ste vierkante meter gevierd op het

Aan de stenige plekken Hooglandtuin,

aanzien, vormen een buffer bij regenafvoer

groene sedumdak van flatgebouw

Johan Idaplein, Zwijndrechtseplein,

en zorgen voor een langere levensduur van

Meyenhage - de Schere in Rotterdam

Tidemanplein, HBU-locatie Coosingel en

een dak. De gemeente Rotterdam stimu-

Charlois. Eind 2012 telde Rotterdam ruim

het Afrikaanderpark zijn in 2012 vergroe-

leert de aanleg van groene daken met een

110.000 vierkante meter groen dak.

ningsprojecten uitgevoerd. De projecten

100.000m2 groen dak in Rotterdam.


37

aan de Christiaan de Wetstraat en het

landbouw in en om Rotterdam stimuleren.

Oleanderplein zijn nog in volle gang. In het

Het zelf telen en eten van verse groenten

eerste kwartaal van 2013 wordt een start

zorgt ervoor dat stadsbewoners zich

gemaakt met de vergroening van het

lichamelijk en geestelijk beter gaan voelen.

Duylplein/Driehoeksplein.

Bovendien wordt de stad door de aanleg van

Door de deelgemeenten zijn 661 nieuwe

moestuinen groener en verbetert daardoor

bomen aangevraagd, voor 151 bomen met

de leefomgeving. Een van de vele stadsland-

extra kwaliteit en voor 57 bomen stand-

bouwprojecten is het initiatief van Stichting

plaatsverbetering. Er is voor 11.193 vierkan-

Uit je Eigen Stad. Deze stichting startte in

te meter oppervlakte overig groen aange-

de zomer van 2012 met een stadsboerderij

vraagd. Dat moet zorgen voor een

op de Marconistrip. De oogst is te koop in de

aangenaam groen leefklimaat op straten en

eigen winkel en wordt geserveerd in het

pleinen als het Nozemanplein, het Ame-

restaurant. Het stadslandbouwbedrijf wil

landseplein, de Lepelaarsingel, Borneveld,

een rendabel bedrijf worden door de hele

de Hendrikstraat, de Oostmolenwerf, de

keten in eigen hand te houden. Wat de

Mariniersweg en het Schiedamsevest.

medewerkers van Uit je Eigen Stad niet zelf

Stadsboerderij bij het Marconiplein.

kunnen verbouwen, nemen ze af bij boeren

1.000 vierkante meter het eerste grote

Stadslandbouw

net buiten Rotterdam. Ook worden op deze

stadslandbouwdak van Nederland. Bij dit

In het programma Duurzaam is opgenomen

locatie oogstfeesten, markten, workshops,

project wordt vooral veel ervaring opgedaan

dat de gemeente Rotterdam initiatieven op

kinderactiviteiten en educatieve program-

die andere dakinitiatieven kunnen benut-

het gebied van stadslandbouw en het

ma’s georganiseerd.

ten. In 2012 ontving De Dakakker de Green Card van de GreenBuildingAward-jury. Deze

vermarkten van regionale producten ondersteunt. Het uitvoeringsprogramma

De Dakakker op het kantoorgebouw Het

Green Card is een speciale prijs van de

Food & the City, dat in mei 2012 groen licht

Schieblock in het centrum van Rotterdam

vakjury voor een bijzonder Nederlands

kreeg van het college van B&W, wil stads-

werd april 2012 aangelegd. Het is met

groenproject.

Emile van Rinsum, directeur Rotterdams Milieucentrum:

Echte stadslandbouw kan ook op het dak. Hiermee vang je twee vliegen in één klap: koele groene daken en het verbouwen van voedsel dicht bij huis. We passen ons in Rotterdam daarmee aan het klimaat aan, en maken daarmee minder voedselkilometers. Dat het kan, bewijst de eerste dakakker!

De Dakakkers op het Schieblock is in 2012 aangelegd.


38

En verder natuurlijke overgang naar het naast-

• werd Rotterdam in 2012 gekozen als gaststad voor het landelijke symposium ‘Dag van de Stadslandbouw’, dat in april 2013 plaatsvindt. • werd aan de Maasboulevard het groene dak van het kantoor van HHSK geopend. • verscheen de informatiebrochure ‘Groene daken in Rotterdam’. • bezochten ruim 170 mensen de drie groene infodaken op het dakterras van Engels. • is de deelgemeente Feijenoord weer een

gelegen Afrikaanderpark. De aanleg van de geveltuin is een onderdeel van het Vergroeningsproject Rotterdam.

• won het project ‘Natuurdak & Omgeving BP Raffinaderij Rotterdam’ de eerste prijs van de GreenBuilding Award in de categorie ‘daktuin of gevelgroen groter dan 1.000 vierkante meter. De jury: “Op alle fronten springt dit project eruit en het excelleert in ontwerp, technische uitvoe-

stukje groener door een nieuwe geveltuin

ring, groen, opdrachtgeverschap en

bij ’t Gemaal aan de Pretorialaan. Deze

maatschappelijke relevantie. Het gebouw

eerste groene gevel in de wijk Feijenoord

is met groen ingepast in het landschap.

ligt tegenover het zeer drukbezochte

Gebruik van inheemse kruiden maakt het

Afrikaanderplein. De groene wand van

een duurzaam geheel in een industriële

vijftig vierkante meter vormt een

omgeving.”

Het project ‘Natuurdak & Omgeving BP Raffinaderij Rotterdam’ won de eerste prijs van de GreenBuildingAward, categorie groter dan 1.000 m2.


39

Effectenmonitor

Resultaat 2012 Tot en met 2012 is een positief resultaat behaald. Bovenstaande tabel laat zien dat aan de collegetarget voor de tien in 2010 minst

Doel: Het areaal groen en water is in 2014 toegenomen in de tien

groene wijken invulling is gegeven en dat het areaal groen en het

buurten die in 2010 het minst groen waren (collegetarget).

aantal bomen is gestegen ten opzichte van 2010. Van de college-

Indicator: Aantal wijken (van die tien) met groter areaal groen en

target om tien stenige wijken te vergroenen zijn er tot en met 2012

water ten opzichte van de situatie in 2010.

reeds zeven gerealiseerd. Het doel is om in 2013 nog vier stenige wijken te vergroenen. Daarmee wordt het doel mogelijk zelfs overtroffen.

Eind 2010 is een nulmeting verricht (peildatum 31-12-2010). Niet in alle tien minst groene wijken is sprake van een stijging: in In onderstaande tabel staat een overzicht van de ontwikkeling van

een aantal wijken (Tussendijken, Afrikaander-wijk, Oud-Crooswijk

het areaal groen en water in de tien minst groene wijken.

en Agniesebuurt) is nog sprake van een afname. Daarvoor zijn verschillende oorzaken te benoemen, zoals onderhoudsprojecten, bouwprojecten en nog niet doorgevoerde bestandsmutaties.

Onderdeel aantal m2 groen en

31/12/2010 555.017

31/12/2012

Verschil

540.533

- 14.484*

Doorkijk 2013 Er is een miljoen euro budget beschikbaar voor de vergroening in

water in het openbaar

2013. Deels wordt dat benut voor projecten die bijdragen aan het

gebied in beheer en

creëren van extra vierkante meters groen en bomen in de tien

onderhoud bij de

minst groene wijken en het vergroenen van vier stenige plekken.

gemeente

Daarnaast is budget beschikbaar gesteld voor bewonersinitiatieven.

aantal m2 water in het

96.748

70.593

- 26.155* Op basis van de voortgang ligt het bereiken van het doel op koers

openbaar gebied

en wordt dit in 2013 bereikt. aantal m2 groen in het

458.269

469.940

11.671

Vergroening wijken

openbaar gebied in

12

beheer en onderhoud bij de gemeente

10 8

* De wijziging in het areaal water betreft een administratieve bestandsmutatie. Het feitelijk areaal oppervlaktewater is niet

6

gewijzigd. In de definitie van dit collegedoel staat dat het gaat om ‘areaal vierkante meter buitenwater en water niet in onderhoud bij

4

de gemeente’, wat wil zeggen dat de deelgemeente verantwoordelijk is voor het onderhoud. Omdat in de cijfers van de nulmeting voerd.

2 Aantal

(2010) ook ander water is meegeteld, is nu een correctie doorge-

2010

2011

vergroening wijken prognose doel


40

2012

2013

Bron: PD6

Opgave

7

ergroten van duurzame V investeringen en bevorderen van duurzame producten

Wereldwijd laten duurzame bedrijven een sterke economische groei zien. Ook Rotterdam wil haar economische groei graag op duurzame wijze realiseren. Sectoren met grote kansen voor investeringen zijn bijvoorbeeld groene chemie en groene energie en water- en deltatechnologie. Kansrijke duurzame diensten zijn de ontwerp-, installatie- en bouwsector en duurzame mobiliteit. Het programma Duurzaam, het programma Regionale en Stedelijke Economie en de Clean Tech Delta werken samen via deze clusters aan een verdere duurzame economische versterking van Rotterdam. Het college van B&W streeft in de periode tot 2014 naar minimaal 350 miljoen euro aan duurzame investeringen in Rotterdam en de haven.

Activiteiten en resultaten Duurzame investeringen

voor de investeringen is de ‘Final Invest-

In deze collegeperiode staan eind 2012

ment Decision’ (FID). Het gaat om investe-

Waterpleinen, een windpark en een waterstoftankstation

bijna 300 miljoen euro aan investeringen

ringen in Rotterdam, stad en haven, en in

Er werd ook geïnvesteerd in de waterpleinen

genoteerd die voldoen aan de definitie

maatregelen die bijdragen aan de realisatie

Bellamyplein en Benthemplein. Het Bellamy-

‘duurzame investering’. Daarmee ligt

van de doelstellingen van het programma

plein kostte 0,8 miljoen euro, waarvan het

Rotterdam op schema om het doel van 350

Duurzaam.

Hoogheemraadschap Delfland 100.000 euro

miljoen euro aan duurzame investeringen

bijdroeg. In het Benthemplein werd 5,3

te bereiken. En de werkelijke omvang van

Stoomnetwerk

alle duurzame investeringen in Rotterdam

Een voorbeeld van duurzaam investeren is het

miljoen euro van het Hoogheemraadschap

is zeer waarschijnlijk nog groter, omdat

Stoom-netwerk, waarvoor de totale investe-

van Schieland en de Krimpenerwaard,

bedrijven uit concurrentieoverwegingen

ring bijna 20 miljoen euro bedraagt. Stedin,

550.000 euro van Interreg Maxigreen en

niet altijd in staat of bereid zijn hun

afvalverwerker en enegieleverancier AVR en

360.000 euro werd door Mooi Nederland

investeringen vrij te geven. De maatstaf

chemiebedrijf EKC zijn de investeerders.

bijgedragen. Dan is er nog het Windpark

BRON: DE URBANISTEN.

miljoen euro geïnvesteerd. Daarvan kwam 1

In oktober 2012 startte de realisatie van ‘s werelds eerste grootschalige waterplein: het Benthemplein.


41

Hartelbrug II, waar acht windmolens met een

Ir. R.P (Enrico) Moens, teamleader VCAPS, project Ho Chi Minh City:

totaal van 24 MW aan vermogen worden

geplaatst. Dit windpark is een rechtstreeks

Rotterdam heeft met het netwerk Connecting Delta Cities een hechte bestuurlijke band opgebouwd met Ho Chi Minh City in Vietnam. Deze band is van grote waarde gebleken bij de ontwikkeling van een Climate Adaptation Strategy voor deze deltastad. De strategie, ontwikkeld door het Vietnamees Climate Adaptation Partnership (VCAPS-consortium) onder leiding van het advies- en ingenieursbureau Grontmij, heeft daarbij gebruik gemaakt van in Rotterdam ontwikkelde kennis en ervaring op het gebied van klimaatadaptatie.

resultaat van het RCI windconvenant 2009. De investering bedraagt 36 miljoen euro. Ook voor het waterstoftankstation van Air Liquide is de Final Investment Decision genomen en daar is 1,99 miljoen euro mee gemoeid. De uitvoering start in 2013.

TKI-subsidie In 2012 werkten RCI-partners, kennisinstellingen en bedrijfsleven samen in een platform dat de mogelijkheden voor de productie van isobutanol voor biochemicaliën en biobrandstoffen wil vergroten. Voor dit

uit de regio Rotterdam. Mede door dit

maar vergroot ook de kans op opdrachten

project is in het kader van de topsectoren-

project heeft Grontmij besloten een

voor het bedrijfsleven. De Rotterdamse

aanpak van de rijksoverheid door het

vestiging in Rotterdam te openen.

aanpak is verder onderdeel geweest van een

Topconsortium voor Kennis en Innovatie (TKI) een subsidie toegekend van 133.000 euro.

World Biofuels Markets

RaiUno documentaire, een BBC radioprogramma en van diverse internationale

In maart 2012 was Rotterdam voor de

vakbladen. Daarnaast is ook het aantal

tweede achtereenvolgende keer het toneel

water- en klimaatseminars en conferenties

In het regionale Valorisatieprogramma

voor Europa’s grootste internationale

in Rotterdam in 2012 verder gegroeid. Er

Deltatechnologie zijn kansrijke cases

conferentie op het gebied van biomassa. In

zijn er ongeveer vijftien geregistreerd, met

aangedragen om met de valorisatiepartners

het WTC verzamelden zich 1700 experts uit

als hoogtepunt de Nationale Deltaconferen-

uit te werken tot (markt)producten of pilots.

bedrijfsleven, wetenschap, NGO’s en

tie, met 1500 deelnemers in Ahoy.

Het Europees Fonds voor Regionale Ontwik-

overheden om de laatste ontwikkelingen op

keling (EFRO) keurde de subsidieaanvraag in

het gebied van biobrandstoffen met elkaar

Ho Chi Minh City

het najaar 2012 goed. Daarmee is er 3,6

te delen en om zaken te doen. In 2013 komt

Onder begeleiding van Rotterdam zijn voor

miljoen euro beschikbaar gekomen voor

de conferentie wederom naar Rotterdam.

Ho Chi Minh City een klimaatatlas en een

EFRO-subsidie

regionale innovatieontwikkeling en valorisa-

conceptadaptatiestrategie opgeleverd door

werking. Betrokken partijen zijn onder andere

Rotterdamse aanpak klimaatadaptatie

de gemeenten Delft en Dordrecht, Hoge-

Een recordaantal delegaties (ruim twintig)

hierin begeleidt. Voor het ontwikkelen van

school Rotterdam en Hoogheemraadschap

bezocht in 2012 Rotterdam om kennis te

de adaptatiestrategie zijn in juni 2012 in

van Schieland en de Krimpenerwaard. De

nemen van de Rotterdamse aanpak voor

Vietnam workshops georganiseerd.

innovaties worden ingezet voor een

klimaatadaptatie. Dit leidt niet alleen tot

duurzame en klimaatbestendige stad.

meer hotelovernachtingen in Rotterdam,

tie, een goed voorbeeld van regionale samen-

een consortium met onder andere Rotterdamse bedrijven dat Ho Chi Minh stad

Jakarta Coastal Development Strategy Nederland ondersteunt de bestendigheid van Jakarta tegen overstroming in het kader van het programma Water Mondiaal. De aanpak van deze bedreiging krijgt vorm in de Jakarta Coastal Development Strategy (JCDS). Voor het Masterplan Jakarta Coastal Development Strategy is mede door Rotterdamse

Le Hoang Quan, chairman of the

inspanningen 4 miljoen euro beschikbaar

People’s Committee van Ho Chi

gekomen. De contracten zijn gegund aan

Minh City bedankt burgemeester

twee consortia van Nederlandse bedrijven. De

Abouteleb voor de Rotterdamse

Rotterdamse inzet heeft hiermee geleid tot

ondersteuning bij de klimaatatlas

een forse spin-off voor de Nederlandse

en concept-adaptatiestrategie voor

watersector en de andere betrokken partijen

de Vietnamese hoofdstad.


42

En verder

Effectenmonitor

• werd de inhoudelijke voorbereiding voor de Rotterdamse bijdrage aan het Europese subsidieprogramma op

Doel: Eind 2013 is in Rotterdam door gemeente en externe partijen

gebied van klimaatadaptatie, DeltaLife, afgerond. De aanvraag is

350 miljoen euro geïnvesteerd in duurzaamheid (collegetarget).

ingediend. Als deze aanvraag gehonoreerd wordt ontvangt het

Indicator: Omvang van duurzame investeringen.

programma een bijdrage van 2,6 miljoen euro. • heeft Connecting Delta Cities-partner Singapore haar interesse in

Duurzame investeringen

samenwerking met Rotterdam op gebied van water en klimaatadap-

omvang

tatie kenbaar gemaakt, mede naar aanleiding van een bezoek van

2010

Burgemeester Aboutaleb. Ook de Filipijnen zijn op zoek naar oplossingen voor wateroverlast in de deltastad Manilla. Studenten van de Hogeschool Rotterdam hebben in samenwerking met

€

€

€

2011

Rotterdam onderzoek gedaan naar klimaatadaptatie aldaar. • is de internationale jaarvergadering van het Wereld Natuur Fonds in

€

2012

Rotterdam gehouden. Nederland werd uitgekozen als gastland

€

€

2013

omdat de Nederlandse afdeling van het WNF precies vijftig jaar bestaat. Voor deze gelegenheid zijn vijftig steuren uitgezet in de

€ 0

Nieuwe Maas. Bij de openingsceremonie op de SS Rotterdam was

50

100

Euro (x miljoen)

koningin Beatrix aanwezig.

150

200

Gerealiseerd

250 Doel

300

350 Bron: PD7

• was in mei 2012 de Van Nelle Ontwerpfabriek het podium voor Rio aan de Maas. Deze VN-conferentie stond in het teken van lokale

Het totaal aan duurzame investeringen is in 2012 verder

initiatieven voor lokale duurzaamheid.

opgelopen en ligt daarmee nog steeds voor op het doel. Eind

• vond een aantal kennisbijeenkomsten plaats, zoals de Jaarbijeen-

2012 bedroeg de omvang aan duurzame investeringen ruim 63

komst Duurzaam Ontwikkelen die in het teken stond van bestaande

miljoen euro. Dat betekent dat vanaf 2010 al bijna 300 miljoen

bouw en transformatie en de Rotterdamse Top Duurzaam Vastgoed.

euro is geïnvesteerd.

• zegde de provincie Zuid-Holland een subsidie van 50.000 euro toe

Dat is 26 miljoen meer dan het doel voor deze periode. Het

voor een haalbaarheidsonderzoek naar verduurzaming van de

bereiken van het uiteindelijke doel – de realisatie van minimaal

warmtelevering door geothermie. Samen met marktpartijen wordt

350 miljoen euro aan duurzame investeringen eind 2013 – ligt

de haalbaarheid onderzocht.

daarmee ruim op koers.

• werd de Green Business Club Rotterdam opgericht. Dit is een privaat

Waarschijnlijk is het werkelijke totaal van alle duurzame

initiatief om actieve partijen, met name vastgoedbezitters en

investeringen in Rotterdam nog veel groter. Bedrijven zijn uit

-gebruikers in de binnenstad, te binden rond een duurzame,

concurrentieoverwegingen niet altijd bereid hun investeringen

gebiedsgerichte aanpak. In mei 2012 was de kick-off waarbij vier

vrij te geven.

Rotterdamse founding fathers zijn aangesteld en meerdere serieus geïnteresseerde partners werden voorgesteld. Samen zullen zij

In de definitie van deze target is als maatstaf de ‘Final Invest-

andere potentiële partners benaderen. Vervolgstappen zijn het

ment Decision’ (FID) van de betreffende bedrijven vastgesteld.

samenstellen van een Rotterdams bestuur en het formuleren van

Het gaat hierbij om investeringen in maatregelen die bijdragen

een uitvoeringsprogramma.

aan de realisatie van de doelstellingen op het gebied van CO2 -reductie en klimaatbestendigheid.


43

Opgave

8

uurzaamheid in onderwijs D en onderzoek

Als duurzaamheid integraal onderdeel gaat uitmaken van het onderwijssysteem zal dit bij de leerlingen kennis en inzicht vergroten. Dat is belangrijk voor leerlingen van alle leeftijden: van het basisonderwijs tot en met het hoger onderwijs. Rotterdam werkt aan de vernieuwing van de natuur- en milieueducatie. Met de opleidingsinstituten, hogescholen en universiteiten wordt de samenwerking geïntensiveerd. En wordt gezocht naar mogelijkheden voor het creëren van stageplaatsen en het bieden van concrete vraagstukken uit de Rotterdamse praktijk aan studenten op het gebied van duurzaamheid.


Bram Wondergem, projectleider Hogeschool Rotterdam:

Bedrijven willen duurzame ontwikkeling, wat betekent dat ook hun toekomstige medewerkers en klanten duurzaam opgeleid moeten zijn. Dus is duurzaamheid een belangrijk thema in het onderwijs. Je kunt niet vroeg genoeg beginnen.

Scholing/onderzoek en zon

Katholiek Onderwijs (RVKO). De eerste

Eind 2012 heeft de Topsector Energie twee

school die zal worden aangepakt is

subsidieaanvragen over scholing/onderzoek

basisschool De Kleine Prins. Dit is de school

en zon gehonoreerd. De uitvoering van deze

die eerder als een van de eerste scholen in

beste kansen bieden aan de ontwikkeling

projecten gebeurt in 2013 en 2014. Het

Nederland een Eco-school-certificaat heeft

van ‘lokale duurzame energieprojecten’. Het

gaat om de hieronder beschreven projecten

gekregen.

onderzoek moet resulteren in nieuwe,

SOFIE en IRIS.

SOFIE

innovatieve voorstellen voor de herziening

IRIS

van deze kaders. Concrete voorstellen

In het project IRIS werkt Rotterdam samen

moeten op korte termijn de meest knel-

Het project SOFIE behelst de ontwikkeling

met o.a. de Universiteit van Amsterdam/

lende onderdelen in de huidige regulering

van innovatieve financieringsconstructies

Centrum voor Energievraagstukken, de

wegnemen. Daarna volgt het belangrijkste

voor het verduurzamen van schoolgebou-

Vereniging Eigen Huis en de gemeente

resultaat: een voorstel tot structurele

wen. Hierin werkt Rotterdam samen met

Amsterdam. Er vindt een onderzoek plaats

aanpassing van weten regelgeving, dat óók

o.a. de Rotterdamse Vereniging voor

naar de benodigde juridische kaders die de

is geënt op de lokale, decentrale productie van energie. Daarbij zal voor elektriciteit, gas en warmte zoveel mogelijk een gelijke benadering worden gekozen.

CO2-les voor basisscholen wint prijs De basisschoolles ‘CO2 wat is daarmee?’ is in november 2012 uitgeroepen tot het beste initiatief van 2012 binnen het project STROOM. Natuur- en milieueducatie Zuid-Holland ontwikkelde de les in opdracht van het RCI. Het Warmtebedrijf Rotterdam en Visser & Smit Hanab financierden vervolgens extra lessen voor scholen langs Bron: Visser & Smit Hanab.

de Nieuwe Warmteweg in Rotterdam. Naast het feit dat de les door de jury als actueel en vernieuwend werd betiteld, viel ook deze publiek-private samenwerking bij de jury erg in de smaak. De les maakt leerlingen van groep 6-7 duidelijk wat CO2 is, wat de nadelige gevolgen van te veel CO2 zijn en

Praktijklessen tijdens “CO2 - wat is daarmee?”


44

De Hildegaertschool in Rotterdam mag zich de duurzaamste school van Nederland noemen.

hoe je de uitstoot ervan kunt beperken. De

basispakket wordt geleidelijk uitgerold

regenwater vasthoudt en filtert. Verder is

school nodigt de ouders na afloop van de

binnen het NME-aanbod.

de school natuurlijk goed geïsoleerd; iedere

les uit voor een informatieavond over

Verder is gewerkt aan het opzetten van een

ruimte heeft een automatische klimaatre-

energiebesparing.

NME-coalitie, een samenwerkingsverband

geling. De duurzame verlichting speelt in op

tussen de belangrijkste NME-partijen in

het gemoed van de kinderen om ze te

Rotterdam, en een brochure over de

kalmeren of bij de les te houden.

samenhang tussen stadslandbouw en NME.

Alle technieken samen zorgen voor de nodige

Natuur- en Milieueducatie In het kader van de beleidsvernieuwing van Natuur- en Milieueducatie (NME) zijn het

besparingen en een gezond binnenklimaat,

Het basispakket omvat het aanbod aan

Duurzaamste school van Nederland

activiteiten dat voor iedere Rotterdammer

De Hildegaertschool in Rotterdam mag zich

hoeveel energie ze verbruiken en bij de

wordt ingezet. Hierbij is een onderscheid

de duurzaamste school van Nederland

entree kunnen ze zien hoeveel de hele

gemaakt in doelgroepen met de focus op

noemen. De school is in 2012 geopend en

school verbruikt. De verwachting is dat de

jongeren van zes tot twaalf jaar (de

voorzien van de nieuwste technieken. Zo

school straks 35 procent aan energie

basisscholieren). Het pluspakket omvat

vervangen warmte-koude-opslag en

bespaart in vergelijking met de oude

activiteiten die met aparte financiering

zonnecollectoren een standaard cv-instal-

situatie.

aanvullend kunnen worden afgenomen. Het

latie. Ook is er een vegetatiedak dat

basispakket en het pluspakket uitgewerkt.

maar zijn ook educatief inzetbaar. Leerlingen kunnen in hun eigen lokaal zien

En verder Groen. Deze leerlijn voor de onderbouw van

Tijdens het evenement werden de Groene

aantal partners aan een educatieprogram-

het voorgezet onderwijs wordt met de

Vogel 2012 (vrijwilligersprijs) en de Groene

ma voor scholen in Rotterdam. Naam van

website www.klimaatonderwijs010.nl

Pluim 2012 (prijs voor de groenste

het programma is ‘de Straat van de

voorjaar 2013 voor alle docenten in en om

Toekomst’. Doel is om burgers van jong tot

Rotterdam beschikbaar gesteld.

oud te betrekken bij duurzame gebiedsont-

• vond in december 2012 de Groene

• werkte de gemeente Rotterdam met een

overheidsdienaar) uitgereikt. • hebben in de zomervakantie van 2012 ruim 800 kinderen het drijvend paviljoen

Conferentie Duurzaam Door plaats in

bezocht om mee te doen aan de Waterquiz

Rotterdam. Milieucentrum Rotterdam

die samen met de waterschappen was

eigen docenten, studenten en docenten uit

organiseerde de conferentie om groene en

ontwikkeld.

het onderwijswerkveld in Rotterdam de

inspirerende initiatieven rond het thema

doorgaande leerlijn Klimaat/Energie/

Natuur- en Milieueducatie te bundelen.

wikkeling. Het programma loopt tot 2014. • ontwikkelde de Hogeschool Rotterdam met


45

Effectenmonitor

Basisscholen Om duurzaamheid in het onderwijs te integreren, is het nodig dat

Onderwijs- en kennisinstellingen

kinderen daar op basisscholen al aandacht voor hebben. Door centra voor natuur- en milieueducatie en educatieve tuinen

Doel: In 2025 is duurzaamheid integraal onderdeel van opleidingen en

(schooltuinen) te bezoeken, zetten zij een eerste, belangrijke stap.

leidraad voor onderwijs en onderzoek.

In 2012 bezochten 163 groepen (groep 6/7 van de basisscholen)

Indicatoren:

een educatieve tuin. Dat is een fractie minder dan in 2011 (169). In

• Het aantal onderwijs- en kennisinstellingen waarmee afspraken zijn

totaal ging het hierbij om 22 lessen op jaarbasis, dus: 163 x 22

gemaakt over duurzaamheid in onderwijs en onderzoek

lessen = 3586 lessen in 2012. Daarmee maakte 57 procent van het

• Het aantal basisscholen dat actief bezig is met natuur- en milieu-

totaal aantal basisscholen gebruik van deze tuinen. Dat betekent

educatie (NME).

een toename van zeven procent. Daarnaast bezochten 2241 groepen van basisscholen (variërend van groep 1 tot 8) een van de zeven Rotterdamse centra voor natuur- en milieueducatie. Dat is

Afspraken over duurzaamheid in het onderwijs

ruim 200 meer dan in 2011. Sommige groepen kwamen twee keer

5

per jaar. Van alle basisscholen bezocht 79 procent deze centra; een toename van zes procent ten opzichte van 2011. Met een gemid-

4

delde groepsgrootte van 22 leerlingen betekent dat bijna 50.000 leerlingen.

3

Educatieve tentoonstelling Het aantal bezoekers aan een educatieve tentoonstelling over

Aantal instellingen

2

natuur en milieu is drastisch afgenomen. In 2011 waren dat er 35.824, in 2012 nog maar 2000. De teruggang is het gevolg van

1

bezuinigingen in Charlois, waardoor de tentoonstellingsruimte daar in 2012 moest sluiten. Hier werd het leeuwendeel van de geregis-

0

2008

2009

2010

2011

2012 Bron: PD8.1

treerde bezoekers voor tentoonstellingen ontvangen. Alleen de Blijde Wei in Prins Alexander heeft nu nog af en toe een tentoonstelling voor algemeen publiek. Het totaal aantal bezoekers van alle acht kinderboerderijen in 2012 bedroeg samen 1.101.936. De twee

Rotterdam heeft inmiddels met vier onderwijs- en kennisinstellin-

bijzondere tuinen in Rotterdam – de Cultuur Historische Planten-

gen afspraken gemaakt over duurzaamheid in onderwijs en

tuin in Charlois en de Botanische Tuin in Kralingen-Crooswijk –

onderzoek. Het betreft de Hogeschool Rotterdam, de TU Delft

werden in 2012 door 47.390 personen bezocht.

(beide in 2008), de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) in 2010 en in 2011 het Zadkine. Met het Zadkine zijn afspraken gemaakt over een op te richten Koudecentrum. In het najaar van 2012 is gestart met het verkennen van nieuwe mogelijkheden voor samenwerking met de Hogeschool Rotterdam, Erasmus Universiteit Rotterdam, Albeda en Zadkine op het gebied van energie en duurzaamheid. Uitkomsten worden in 2013 verwacht. Insteek is het beter faciliteren van de doorstroom van mbo naar verkorte (associate degree, AD) en hbo-opleiding, van hbo naar EUR/TU Delft en de afstemming van de onderwijs- en onderzoeksprogramma’s en curricula. Daarnaast concentreert de verkenning zich op het beter laten aansluiten van curricula op wat de stad en haven van afgestudeerden vragen. Nadruk wordt gelegd op inhoudelijke onderwerpen die aansluiten bij de Human Capital Agenda’s van de topsectoren Energie, Chemie, Agro/Food, Water/Maritiem en Logistiek.


46

Opgave

9

oorbereiden op de gevolgen V van klimaatverandering

Het klimaat verandert. Dat heeft ook voor Rotterdam gevolgen: regenbuien worden heviger, waardoor meer wateroverlast in de stad ontstaat. Op termijn zal Rotterdam als laaggelegen deltastad te maken krijgen met een zeespiegelstijging en een rivierstand die soms heel hoog of juist heel laag is. In 2008 is het programma Rotterdam Climate Proof opgezet om goed te kunnen omgaan met die veranderingen. Dit programma heeft als doel ervoor te zorgen dat Rotterdam in 2025 honderd procent klimaatbestendig is.

geen uitvoeringsplan maar stelt kaders, geeft uitgangsprincipes aan en maakt de ambities en doelstellingen concreet. Basis voor de RAS zijn de verschillende onderzoeken uit het Kennis voor Klimaat-programma. Met deze informatie zijn kansrijke strategieën voor een klimaatbestendige stad ontwikkeld. Sinds eind 2012 is een eerste


beschrijving van de Rotterdamse adaptatiestrategie beschikbaar, die in 2013 met

In ontwikkeling: de Rotterdamse Adaptatie Strategie

in Rotterdam en beschrijft welke richting-

stakeholders wordt besproken en bestuurlijk

gevende besluiten nodig zijn om dit de

vastgesteld.

De Rotterdamse Adaptatie Strategie (RAS)

komende decennia op een gerichte en

gaat in op de urgentie van klimaatadaptatie

effectieve wijze te doen. De strategie zelf is

Rotterdam: internationale voorbeeldstad De Europese Commissie bereidt een Europese klimaatadaptatiestrategie voor die Europese steden kunnen gebruiken als kader voor hun eigen strategie. De Europese Commissie ondersteunt hen daarbij met een trainingsprogramma. Rotterdam is als voorbeeld aangesteld en door de Europese Commissie gevraagd om ‘peer city’ te worden op het gebied van klimaatadaptatie. Als ‘peer city’ heeft Rotterdam een leidende rol in het trainingsprogramma. De trainingen van het ‘EU Adapt’-project hebben tot doel om steden bewust te maken van de noodzaak van klimaatbestendigheid en hen te ondersteunen bij het ontwikkelen van een adaptatiestrategie. Vijftien steden, ingedeeld in drie groepen, nemen deel aan het trainingsprogramma. In oktober 2012 hebben ongeveer twintig watermanagers uit deze steden Rotterdam bezocht. Zij wisselden kennis uit via presentaties en workshops, deelden ervaringen uit hun eigen steden en leerden zo van elkaars aanpak. Ook bracht de groep een bezoek aan Rotterdamse voorbeeldprojecten van klimaatadaptatie, zoals de ondergrondse waterberging, het drijvend paviljoen en het groene dak op het Groothandelsgebouw.

Watermanagers uit andere Europese steden bezoeken Rotterdam.


47

Annebeth Loois, projectmanager Tygron:

Tijdens spelsessies met de Rotterdamse Climategame zie ik interessante discussies ontstaan over de complexiteit en haalbaarheid van adaptieve maatregelen. Inmiddels is er reeds internationale belangstelling. Zo heeft Los Angeles na het zien van de Climategame de behoefte uitgesproken voor een eigen versie.

worden twee situaties met elkaar vergeleken: de situatie zonder uitvoering van het project (het nulalternatief) en de situatie met uitvoering van het project (het projectalternatief). Het verschil tussen beide situaties is het effect dat het project heeft op de maatschappij. Bijzonder aan

Rotterdamse Climategame

Feijenoord. Spelenderwijs verkrijgen de

deze MKBA is dat voor het eerst een model

Eind 2012 is de Rotterdamse Climategame

spelers ook inzicht in meerlaagse veiligheid.

is gemaakt voor stedelijke klimaatadaptatie

opgeleverd, een initiatief van Rotterdam

Bovendien kunnen zij maatregelen tegen

dat niet uitgaat van één investering, maar

Climate Proof, het Delta-programma

elkaar afwegen. Binnen de game spelen ook

van diverse maatregelen. Ook hanteert deze

Nieuwbouw en Herstructurering en het

het beschikbare budget en eventuele

MKBA een dynamisch rekenmodel dat

Watergovernance Centre. De Climategame

subsidiemogelijkheden een rol.

gebruikt kan worden voor strategievorming.

voorstellen die het dilemma van klimaat-

Rotterdamse klimaat MKBA

sten valt op dat diverse maatregelen zeer

adaptief bouwen of herstructureren en een

Als onderdeel van de Rotterdamse Adapta-

positief scoren: de baten overschrijden de

waterveilige omgeving duidelijk tot

tie Strategie is de Rotterdamse klimaat-

lasten duidelijk. Oorzaak hiervan is de

uitdrukking brengen. Deelnemers zijn

MKBA ontwikkeld. In een MKBA (maatschap-

aanname ‘meeliften met gepland onder-

partijen die bij een lokale gebiedsontwikke-

pelijke kosten-batenanalyse) worden de

houd’ waardoor de investeringskosten

ling betrokken zijn, zoals gemeente,

kosten van een investering afgewogen

beperkt zijn en de baten relatief groot.

woningcorporaties, waterschap en

tegen de baten vanuit het perspectief van

Daarnaast valt op dat het aantrekkelijk is

projectontwikkelaars. Zij kunnen uitgebreid

de maatschappij als geheel. Om de baten te

om naast klimaatadaptatie in te zetten op

experimenteren in een realistische

kunnen waarderen, moet je het effect van

het bereiken van neveneffecten zoals

visualisatie van de wijk Rotterdam

een project in kaart brengen. Daarvoor

luchtkwaliteit en leefomgeving.

helpt stakeholders bij het opstellen van

Bij het bestuderen van de eerste uitkom-

En verder • zijn in november 2012 diverse sessies georganiseerd op het internationale congres Flood Risk 2012 in het WTC Rotterdam. • is de volledig gerestylede website van Connecting Delta Cities live gegaan (www.deltacities.com). • is in november 2012 het waterpleingedeelte van het Bellamyplein feestelijk geopend. • zijn de werkzaamheden voor de aanleg van het grote waterplein en internationale showcase Benthemplein gestart. • is de marktconsultatie voor drijvende woningen Nassauhaven uitgevoerd: drie marktpartijen hebben een business case voor de

Uitgebreid experimenteren met de Rotterdamse Climategame.

uitvoering ingediend. In het tweede kwartaal van 2013 wordt een keuze gemaakt voor het winnende consortium. • is de ‘Rapportage adaptief bouwen in buitendijks gebied’ afgerond en voor review naar Kennis voor Klimaat gestuurd. Het ‘Toetsingskader waterveiligheid’ is in concept gereed. Integratie van beide onderdelen leidt tot het ‘Beleidskader buitendijks bouwen’. Naar verwachting is deze in het tweede kwartaal van 2013 gereed.

Feestelijke opening waterplein Bellamyplein (Spangen).


48

Effectenmonitor

focus primair gelegd op het reduceren van de effecten van de toename van neerslag en minder op de normen. Het blijft belangrijk

Waterberging

dat er voldoende waterbergingscapaciteit in een gebied aanwezig is. Het voornaamste doel is echter het voorkomen van overlast en

Doel: 415.000 kubieke meter extra waterberging in 2025 ten opzichte

schade in stedelijk gebied ten gevolge van meer neerslag door de

van 2010.

klimaatverandering en niet het behalen van een bepaalde

Indicator: het aantal kubieke meter waterberging dat sinds 2010 is

waterbergingsnorm.

gerealiseerd.

Groene daken en gevels

De doelstelling ‘honderd procent klimaatbestendig’ krijgt concrete invulling bij het opstellen van de Rotterdamse Adaptatie Strategie

Doel: 160.000 vierkante meter groene gevels en daken in 2014.

(RAS). Deze moet in 2014 zijn vastgesteld. Tegelijkertijd werkt

Indicator: het aantal vierkante meter groene gevels en daken waarvoor

Rotterdam op dit moment al aan een aantal adaptatie-

sinds 2010 subsidie is aangevraagd.

maatregelen. Om beter voorbereid te zijn op de stijgende waterspiegel en grotere hoeveelheden regen in korte tijd wil Rotterdam

De doelstelling voor 2014 – 160.000 vierkante meter groene gevels

de waterbergingscapaciteit vergroten.

en daken – ligt op koers. Op basis van gegevens uit de gemeentelijke subsidieregeling groene daken blijkt dat in 2012 het aantal

In 2025 moet 415.000 kubieke meter extra waterberging zijn

vierkante meter groen dak waarvoor subsidie werd aangevraagd

gerealiseerd ten opzichte van 2010.

met bijna 31.000 is gestegen. Er is in 2012 geen gemeentelijk vastgoed van een groen dak voorzien. Ook zijn in 2012 geen groene

In 2012 is ruim 6.200 kubieke meter extra waterbergingscapaciteit

gevels met een waterbergingsfunctie gerealiseerd. In 2012 is de

gerealiseerd. Ruim 5.000 kubieke meter komt door extra oppervlak-

100.000ste vierkante meter groen dak op een passende manier

tewater in het Rietpark in Groenenhagen-Tuinhoven (IJsselmonde).

gevierd. Een ander hoogtepunt was de opening van de Dakakkers op

Daarnaast realiseert de gemeente 750 kubieke meter in de vorm

het Schieblock, het eerste dak met daarop stadslandbouw. Eind

van tijdelijke waterberging (waterplein Bellamyplein in Delfshaven)

2012 stond de ‘groenedakenteller’ op 110.000 vierkante meter.

en 230 kubieke meter via de ondergrondse waterberging bij het

Daarnaast was er nog 5.500 vierkante meter aan groene gevels.

Johan Idaplein in deelgemeente Rotterdam-Noord. De overige capaciteit is ontstaan door nieuw open water (onder meer bij het

Groene daken en gevels

Spinozapark) en door de aanleg van groene daken. Met deze extra

180

6.200 kubieke meter is in totaal sinds 2010 ruim 36.000 kubieke meter extra waterberging gerealiseerd. Daarmee is circa negen

160

procent van de totale opgave tot 2025 ingevuld. De verwachting is dat in 2015 75.000 kubieke meter extra waterberging gereed is.

140

Waterberging, extra capaciteit

120 100

2010 80

2011 2012

60 40 m2 (x duizend)

2015 2025 0

100.000

m3 waterberging

200.000

300.000

Gerealiseerd

400.000 Doel

0 2010

Prognose

Gerealiseerd

Bron: PD9.1

De opgave voor waterberging is gebaseerd op provinciale normen voortkomend uit het Nationaal Bestuursakkoord Water. Bij het vaststellen van die normen zijn de watersystemen het uitgangspunt en niet de effecten die kunnen optreden bij een tekort aan waterberging. Na de herijking van Waterplan 2 Rotterdam wordt de


20

49

2011 Doel

2012

2014 Bron: PD9.2

Opgave

10

evorderen van duurzame B gebiedsontwikkeling

Nieuwe gebiedsontwikkelingen en herstructurering in de stad maken duurzaamheid voor iedereen zichtbaar. Door gebouwen en gebieden duurzaam te (her)ontwikkelen, werkt Rotterdam aan een groene, schone, gezonde en economisch sterke stad. Projecten als Stadshavens, Heijplaat en Rotterdam Central District dragen bij aan de ambities van Rotterdam als duurzaamste wereldhavenstad. De duurzame ontwikkeling van deze gebieden is goed voor de stad en haar inwoners, deelgemeenten en private partijen als ontwikkelaars, woningcorporaties, bouwbedrijven en investeerders.


Bert Wijbenga van Nieuwenhuizen, voorzitter Raad van Bestuur Woonbron:

Bij de opgave om Heijplaat energieneutraal te maken, draait het om de bewoners. Het project heeft alleen kans van slagen als zij er achter staan, en als het hen iets oplevert. Woonbron is ervan overtuigd dat dit het geval is en ondersteunt de plannen dan ook van harte.

Resultaten duurzaam ontwikkelen

structie en transparante samenwerking

In 2010 kwamen circa zestig marktpartijen

tussen partijen. Perspectief voor de

overeen om duurzaam te ontwikkelen. Alle

middellange termijn is de aanpak van

ondertekenaars hielden in februari 2012 in

10.000 woningen. Dit levert een kosten-

een netwerksessie de bereikte resultaten

voordeel op voor de eigenaar en de huurder

(stijging van) energielasten door isolatie,

tegen het licht. De conclusie is dat de

en kansen voor scholing en werkgelegen-

voorlichting/gedrag en het toepassen van

verduurzaming van nieuw commercieel

heid. De partners ontwikkelen voor dit

alternatieve energiebronnen is voor die

vastgoed goed loopt, met voorbeelden als

project een gezamenlijke communicatie-

doelgroep het meest urgent.

Forum, Stadskantoor, First Rotterdam en

strategie waarin het overtuigen en

Cool 63. De woningbouw kent ook goede

ondersteunen van de bewoners centraal

Energieneutraal Heijplaat

voorbeelden, maar loopt op dit punt achter.

staat. De achtergrond voor de inzet is de

In november 2012 is de samenwerkingsover-

De uitdaging ligt nu vooral in de aanpak van

verwachting dat de energielasten steeds

eenkomst ‘Heijplaat en RDM-terrein 2’ (SOK2)

bestaande bouw. Corporaties spelen daarbij

meer de hoogte van de woonlasten bepalen.

ondertekend. Hierin zijn de (gebieds)

een belangrijke rol. Maar ook transformatie

De lage inkomensgroepen worden daardoor

afspraken tussen Rotterdam (deelgemeente

van kantoren en gebieden moet worden

als eerste getroffen. Beperking van de

en stedelijke diensten), woningcorporatie

opgepakt. De gemeente wil dit faciliteren door kennisuitwisseling te bevorderen en door knelpunten weg te nemen. Hier zijn met de partijen afspraken over gemaakt. Deze afspraken komen onder andere naar voren in het hieronder beschreven project Versnelling 010.

Versnelling 010 Corporaties, energiebedrijven, financiële instellingen en bouwen installatiebedrijven zijn een samenwerking gestart die is foto Erno Wientjes i.o.v. Woonbron.

gericht op het versnellen en opschalen van energiebesparing in bestaande woningen. De gemeente faciliteert dit proces. Het doel van dit project, met de naam Versnelling 010, is om op een dusdanige manier te investeren in energiebesparing dat deze investeringen zich terugbetalen via een lagere energienota. Hiervoor is schaalgrootte nodig, een geschikte financieringscon-


Duurzame initiatieven Heijplaat onderscheiden door WNF.

50

certificering – ook een gebiedscertificaat voor het Central District te behalen.

Visie warmte en koude Het verduurzamen van de warmtelevering in de gebouwde omgeving van Rotterdam is al jaren speerpunt van het RCI. Met de oprichting van het Warmtebedrijf, de aanleg van De Nieuwe Warmteweg en de daarmee samenhangende afspraken over warmtelevering in Rotterdam zijn belangrijke stappen gezet. Voor het vervolg en om de Rotterdamse kansen verder te benutten heeft de gemeente het initiatief genomen voor een dialoog over een langetermijnvisie op de warmte-koudevoorziening van de Rotterdamse gebouwde omgeving in 2030. Van najaar 2012 tot voorjaar 2013 wordt een serie van vier gesprekken gevoerd en een bestuurlijke bijeenkomst gehouden door een groep van stakeholders. Deze groep bestaat uit de gemeente, de provincie, woningbouwcorporaties, projectontwikkelaars, energiebedrijven en netbeheerders. In 2013 wordt deze visie afgerond en start de gezamenlijke uitvoering van de gemaakte afspraken. Ook zal in het tweede

Het nieuwe Rotterdam Centraal bevat 10.000 m2 aan zonnepanelen.

kwartaal van 2013 het CELSIUS-project van Woonbron, het Havenbedrijf Rotterdam, RDM

een internationale onderscheiding voor

Campus/ Hogeschool Rotterdam, Eneco,

individuen, organisaties en instellingen, die

Stedin en bewoners van Heijplaat vastgelegd.

door hun inzet een belangrijke bijdrage

Het afgelopen jaar is hard gewerkt aan de

leveren aan natuurbescherming en het

realisatie van de ontwikkeling van het Nieuwe

bevorderen van duurzame ontwikkeling.

Dorp, een adaptatiestrategie, een afspraken-

start gaan, zoals beschreven bij opgave 3.

En verder • wordt in de wijk De Esch gewerkt aan een

kader Duurzaam Heijplaat, de westelijke

Rotterdam Central District

ontsluitingsweg en gebiedsmarketing.

Het Rotterdam Central District is de entree

Leonidas met duurzame woningen via

In juli 2012 is het Afsprakenkader Duurzaam

van de stad, gelegen naast het vernieuwde

zelfbouw door groepen en individuele kopers.

Heijplaat vastgesteld als onderdeel van

Rotterdam Centraal. Het district omvat

Insteek is een buurt met kleine groene

bovengenoemde SOK2.

grofweg het gebied rondom het Weena. De

bouwkavels, die autoluw is en waar adaptief

In dit document staan de afspraken die moe-

vereniging Rotterdam Central District heeft

gebouwd wordt. Het plan is tot stand

ten leiden tot een concreet werkprogramma

tot doel het gebied rond het station te

gekomen via een participatietraject met

voor de versnelde realisatie van een sociaal

verbeteren, voor eigenaren, bewoners en

aspirant-kopers. In 2013 wordt de haalbaar-

en economisch duurzaam, klimaatbestendig

bezoekers. Onder de leden bevinden zich

en energieneutraal Heijplaat. De naoorlogse

niet alleen de gemeente, maar ook

bouw wordt er vervangen door duurzame en

ontwikkelaars, lokale ondernemers en

uiting gegeven aan een duurzame gebieds-

innovatieve nieuwbouw. Voor de bestaande

bewoners. De verbetering van het Central

ontwikkeling. Naast het eerder genoemde

bouw die blijft wordt gewerkt aan een

District gaat onder andere via het verduur-

Heijplaat ligt een sterke focus op de invulling

omvangrijk programma voor energie-

zamen van de panden in het gebied. Een

van de Rijnhaven (o.a. drijvend bouwen) en

besparing en verduurzaming met mede-

aantal panden, waaronder Central Post,

het Merwe-Vierhavengebied. Zichtbaar

werking van de bewoners.

heeft energielabel A. In 2013 wordt een

resultaat is onder meer de invulling met

De Heijplaters ontvingen voor hun duur-

BREEAM-certificaat verwacht voor onder

stadslandbouw ‘Uit je eigen stad’ en de

zame initiatieven in 2012 een onderschei-

andere FORUM. Daarnaast worden in 2013

transformatie van een van de Marconitorens

ding van het Wereld Natuur Fonds, namelijk

met de vereniging Central District de

tot ‘Science Tower’.

de WWF Leaders for a Living Planet. Dat is

mogelijkheden verkend om – naast gebouw-


51

plan voor de voormalige hockeyvelden van

heid van het plan getoetst. • wordt in het gebied Stadshavens concreet

Effectenmonitor

BREEAM NL Gebied BREEAM NL Gebied is een managementinstrument voor duurzaamheid in nieuwe gebiedsontwikkelingen en voor de daarbij vastgelegde

Doel: Alle grote te ontwikkelen gebieden (zoals Binnenstad, Stadsha-

ambities. In 2013 wordt het geschikt gemaakt voor bestaande

vens en Hart van Zuid) scoren minimaal twee sterren op het nationale

gebiedsontwikkelingen. Via een zelf-assessment met BREEAM NL

keurmerk voor duurzame gebiedsontwikkeling.

Gebied wordt de duurzaamheidscore van het ontwerp van de

Indicator: • Percentage grote gebiedsontwikkeling met een verant-

gebiedsontwikkeling bepaald. Een score van twee sterren is de

woordelijke voor duurzaamheid.

minimale ambitie voor alle ruimtelijke ontwikkelingen. De quickscan

• Het percentage van grote gebiedsontwikkelingen die twee

BREEAM leert dat extra inzet nodig is op het thema bronnen (onder

sterren scoren op een zelf-assessment met BREEAM NL

andere energie en materialen) binnen het Rotterdamse planproces.

Gebied op het nationale keurmerk voor duurzame gebiedsontwikkeling.

Voor 2013 is de ambitie: • voor alle grote Rotterdamse gebiedsontwikkelingen wordt de verantwoordelijkheid voor het bewaken van de duurzaamheid-

Duurzaamheid in plannen en projecten De integratie van duurzaamheidsaspecten in ruimtelijke plannen is

opgave geborgd. • minimaal een registratie voor een ontwerp certificaat BREEAM NL Gebied is aangevraagd bij de Dutch Green Building Council.

een belangrijke voorwaarde voor het realiseren van duurzame gebiedsontwikkeling. En daarmee ook van een betere kwaliteit van de leefomgeving.

De grote Rotterdamse gebiedsontwikkelingen betreffen: • Binnenstad: Coolhaven (Hoboken) & Rotterdam Central District

Eind 2011 is vastgesteld dat iedere agendapost voorzien moet zijn

• Hart van Zuid

van een duurzaamheidsparagraaf als eerste stap in de borging van

• Leonidas (collectief publiek duurzaam opdrachtgeverschap)

duurzaamheid van Rotterdamse projecten. Zodoende wordt vanaf

• Stadionpark

2012 duurzaamheid als thema meegenomen in de gebiedspro-

• Stadshavens: Merwe-Vierhavens & Heijplaat & Rijnhaven

gramma’s. Het maken van een duurzaamheidsparagraaf binnen de

• Schiebroek Zuid (opgave/ontwikkeling door Vestia) *

projecten stimuleert dat de inzet op duurzaamheid benoemd

• Vreewijk (opgave/ontwikkeling Havensteder) *

wordt, waarbij het streven is om meetbare doelen op te nemen. * Zowel Vestia als Havensteder hebben een investeringsstop, waardoor grootschalige plannen stilliggen.


52

Transitiemonitor duurzaam Rotterdam 2012 Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2012

53

Transitiemonitor duurzaam Rotterdam Het programma Duurzaam zet in op de transitie naar een duurzame stad en haven. De transitiemonitor geeft aan wat de stand van zaken is en laat het effect zien van het programma van het Rotterdam Climate Initiative (RCI). Hiermee wordt antwoord gegeven op de vraag in hoeverre Rotterdam op de goede weg is naar een duurzaam Rotterdam.

Duurzaam gebouwde omgeving De indicator voor de gebouwde omgeving, CO2-uitstoot per vierkante meter vloeroppervlak, is uitgewerkt voor de deelsectoren woningen, gemeentelijke gebouwen en midden- en kleinbedrijf (MKB). De CO2-uitstoot is bepaald voor het totale energiegebruik en omvat dus gas, elektriciteit en warmte. Voor 1990 zijn geen gegevens over elektriciteitsgebruik bekend. Dat jaar is daarom buiten beschouwing

Rotterdam wil een duurzame stad zijn. Voor het stedelijke gebied

gelaten. Over de veranderingen van vloeroppervlakken in 2012 van

gaat het om een sterke economie en een hoge kwaliteit van leven;

de drie deelsectoren zijn nog geen gedetailleerde gegevens bekend.

de haven wil koploper zijn op het gebied van efficiëntie en duur-

Daarom is gerekend met de vloeroppervlakken uit 2011.

zaamheid2. Het Rotterdamse streven naar duurzaamheid betekent

Vloeroppervlakte, CO 2 -emissie per eenheid

dat economische ontwikkelingen gepaard moeten gaan met een steeds lagere CO2-uitstoot voor de relevante functies in stad en

0,12

haven: wonen, werken, mobiliteit en productie. Hiervoor zijn

0,10

fundamentele veranderingen, transities, nodig in de manier waarop energie wordt gebruikt in de drie sectoren die te onderscheiden zijn:

0,08

gebouwde omgeving (wonen, werken), verkeer & vervoer (mobiliteit),

0,06

en industrie & energieopwekking (elektriciteitproductie).

0,04

De inzet van het RCI is om deze transities voor elkaar te krijgen en jaarlijks de voortgang te tonen. Dat wordt gedaan aan de hand van

kg/m 2

Over de transitiemonitor

0,02 0,00 Woningen

deze transitiemonitor, waarin het effect van het RCI-programma zichtbaar is.

2010

2011

MKB

Gemeentelijk vastgoed

2012

De transitie is in beeld gebracht door de CO2 -uitstoot te koppelen aan onderdelen die de economische ontwikkeling binnen de drie genoemde sectoren weergeven. Dit levert de volgende transitie-

Woningen

indicatoren op:

Uit de RCI-monitoring blijkt dat de CO2 -uitstoot van woningen na

• voor de gebouwde omgeving: CO2 -uitstoot per vierkante meter

een daling in 2011 licht is toegenomen in 2012. De verschillen

vloeroppervlak.

tussen de jaren worden bijna geheel veroorzaakt door veran-

• voor verkeer & vervoer: CO2 -uitstoot per gereden kilometer.

deringen in gasverbruik, die weer verklaard kunnen worden door

• voor elektriciteitsopwekking: CO2 -uitstoot per eenheid elektrici-

strengere en minder strenge winters. Autonome ontwikkelingen en

teitsproductie.

specifieke inzet van het RCI met partners in de stad zorgen ervoor dat nieuwe woningen energiezuiniger zijn dan oude woningen,

Voor deze drie indicatoren is, voor zover beschikbaar, de waarde

waardoor de CO2 -uitstoot structureel afneemt.

bepaald voor de jaren 1990 (peiljaar), 2010, 2011 en 2012. Eén aparte indicator voor de industrie is niet mogelijk vanwege de

De inspanningen waarbij het RCI betrokken is sorteren effect. Een

diversiteit in soorten product. Hierdoor is een eenduidige indicator

belangrijke stap is het aansluiten van woningen op restwarmte van

voor CO2 -uitstoot per eenheid product moeilijk te bepalen. Voor

de industrie (AVR Rozenburg) via het warmtenet van het Warmte-

raffinaderijen is de variëteit kleiner, maar door outsourcing van

bedrijf Rotterdam. Het aantal aangesloten woningen groeide van

bijvoorbeeld waterstofproductie geeft de koppeling aan de

2.771 begin 2012 naar ongeveer 3.400 woningen eind 2012.

CO2 -uitstoot een vertekend beeld. Voor beide sectoren kan wel de

Daarnaast zijn er ook zakelijke aansluitingen op het warmtenet

energie-efficiency bepaald worden (zie opgave 2). Hieronder vindt u

gerealiseerd, zoals kantoren en het Maasstad Ziekenhuis. Overigens

de resultaten per sector.

komt de warmte vooralsnog van tijdelijke voorzieningen, zoals hulpketels. Vanaf 2013 is de warmte afkomstig van de AVR en wordt een groter CO2-reductie effect verwacht. Daarnaast wordt energie

2 Havenvisie 2030, ‘Port Compass’. Havenbedrijf Rotterdam,

bespaard door renovatie van woningen door woningcorporaties.

december 2011.


54

Voorbeeld van transitie in de gebouwde omgeving

Duurzaam verkeer en vervoer Binnen de sector verkeer & vervoer is onderscheid gemaakt naar

Deze collegeperiode heeft het programma Duurzaam tot doel om 4.000

personenverkeer (auto, openbaar vervoer, brommer en fiets) en

woningen bestaande bouw en alle nieuwbouw aan te sluiten op het

vrachtvervoer (vooralsnog enkel over weg; de gegevens voor de

warmtenet. Het aantal aangesloten woningen op het warmtenet van

CO2 -uitstoot van scheepvaart zijn voor het bepalen van jaarlijkse

het Warmtebedrijf Rotterdam is gegroeid naar ongeveer 3.400

veranderingen onvoldoende betrouwbaar en nauwkeurig).

woningen. Dat is nog beperkt, gezien het totaal aantal woningen in

Gereden afstand, CO 2-emissie per eenheid

Rotterdam (circa 300.000). De CO2-reductie per aangesloten woning is 84 procent. Naar verwachting zijn in 2030 280.000 woningequivalenten (150.000 woningen en 130.000 woningequivalenten in de utiliteiten kantoorsector) aangesloten. Dit betekent wel degelijk een transitie.

MKB Ook bij het MKB is de uitstoot per vierkante meter vloeroppervlak na een daling in 2011 weer toegenomen. In tegenstelling tot bij woningen is dit echter vooral een gevolg van veranderingen in het

1990

2010 2011 2012

elektriciteitsverbruik en niet in het gasverbruik. Eén reden waarom

0,0

juist het elektriciteitsverbruik varieert bij het MKB kan zijn dat

0,1

kg / km

0,2

0,3

0,4

0,5

Personenvervoer

0,6

0,7

Vrachtvervoer

0,8

0,9

1,0

Bron: TM003

koeling, waar elektriciteit voor nodig is, in 2011 minder nodig was dan in de andere jaren.3

Personenverkeer Net als bij woningen, lijkt het weer dus vooralsnog de belangrijkste

Voor het personenverkeer is de CO2 -uitstoot bepaald door de

reden voor de jaarlijkse veranderingen in energiegebruik. Op

uitstoot van auto, bus en brommer op te tellen. Voor metro en

termijn is de verwachting dat besparingen de trend van energiege-

tram (de RET gebruikt al jaren honderd procent groene stroom) en

bruik bepalen.

de fiets is de uitstoot nul. Voor OV is het totaal aantal reizigerskilometers bepaald. Alle gegevens zijn afkomstig uit de Regionale

Het RCI zet in op energiebesparing bij het MKB door ondernemers

Verkeersmilieukaart4 (RVMK). De uitstoot per reizigerskilometer

energiescans aan te bieden. Na het uitvoeren van energiescans

vertoont een lichte daling door het gebruik van schoner vervoer en

worden maatregelen zoals het toepassen van energiezuinige

door een groter aandeel van OV en fiets.

verlichting vaak snel genomen. Tegelijkertijd houdt de gemeente

De CO2 -uitstoot per kilometer van nieuwe auto’s in Nederland is

Rotterdam bedrijven en instellingen aan de wettelijke verplichting

vele jaren nauwelijks gewijzigd, maar vanaf 2008 wordt die

om alle maatregelen met een terugverdientijd van vijf jaar of

kleiner5. Dit kwam door scherpere Europese normen voor de

minder direct te nemen. Bij een groot aantal branches, zoals

uitstoot en door belastingmaatregelen, waardoor de vraag naar

supermarkten, datacenters, hotels en zorginstellingen zijn in dit

zuinige auto’s toeneemt. Ook de economische crisis en de hoge

kader de controles al uitgevoerd. Het aantal bedrijven met een

brandstofprijzen hebben bijgedragen aan de toegenomen vraag

vastgesteld energieplan blijft stijgen: van veertien procent in 2010

naar kleine en zuinige auto’s. Het effect van deze zuinige auto’s op

naar zestien procent in 2011 tot twintig procent eind 2012. Circa

het gehele wagenpark groeit gestaag en wordt naar verwachting de

veertig procent van de relevante bedrijven in Rotterdam is bezocht.

komende jaren zichtbaar in een afgenomen uitstoot per kilometer.

Wanneer alle verplichte maatregelen genomen worden, besparen zij hiermee 30.000 ton CO2 -uitstoot per jaar. Dit komt overeen

Rotterdam zet in op een toename van het aantal elektrische

met de CO2 -uitstoot van ongeveer 8.000 huishoudens.

voertuigen naar 1.000 in 2014. Eind 2012 reden 180 elektrische

Gemeentelijke gebouwen

voertuigen rond in Rotterdam. Stimulering van deze toename gebeurt bijvoorbeeld door een goede oplaadinfrastructuur voor

De CO2-uitstoot per vierkante meter vloeroppervlak bij gemeentelijke

auto’s te ontwikkelen. Zo legt de gemeente een basisnetwerk met

gebouwen is min of meer gelijk gebleven. De verwachting is dat dit

oplaadpunten aan (op straat en in parkeergarages) en kan iedereen

de komende jaren zal dalen als gevolg van onder meer verhuizing

met een elektrische auto tot en met september 2014 een beroep

naar De Rotterdam en het Stadskantoor. De gemeente gebruikt voor

doen op een subsidieregeling voor oplaadpunten. De gemeente

haar gas- en elektriciteitsgebruik groene stroom en groen gas.

streeft er naar om eind 2014 ongeveer 1.000 oplaadpunten voor auto’s in Rotterdam te hebben, inclusief oplaadpunten op eigen terrein en in parkeergarages. Begin 2012 waren 82 oplaadpunten

3 Dit wordt weergegeven in koeldagen: hiervan waren er 44 in 2011, tegenover 84 en 84 in respectievelijk 2010 en 2012. Bron: KWA, op basis

4 Bron: Dienst Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam.

van de meetgegevens van het KNMI-station in Rotterdam.

5 Bron: www.compendiumvoordeleefomgeving.nl


55

foto: Eric Fecken.

Rotterdam Test Elektrisch Rijden.

gerealiseerd; eind 2012 waren dit er 212. De gemeente geeft zelf het

van de landelijke Emissie-registratie en dit betreffen schattingen,

goede voorbeeld: uiterlijk in 2014 moet 25 procent van het gemeen-

die bovendien niet beschikbaar zijn over de afgelopen drie jaar. De

telijk wagenpark bestaan uit elektrische of hybride voertuigen. De

uitstoot kan gekoppeld worden aan het aantal overgeslagen tonnen

RET doet proeven met elektrische en hybride bussen. Inzet op

goederen. Omdat de nauwkeurigheid van de data nog (te) beperkt

elektrische voertuigen zorgt niet alleen voor minder CO2-uitstoot,

is, is scheepvaart niet in de grafiek opgenomen. Het is de bedoeling

maar is ook beter voor de luchtkwaliteit en scheelt in de geluidshin-

dat op termijn wel te doen.

der. Door aandacht voor het fietsverkeer (meer en betere fietspaden,

Voor de binnenvaart is walstroom op grote schaal geïnstalleerd. Het

meer stallingen) neemt het aantal fietskilometers gestaag toe.

aantal aansluitingen is in twee jaar tijd gestegen van 168 eind 2009 naar 371 aansluitingen eind 2012. Dit aantal is iets lager dan eind

Voorbeeld bij verkeer en vervoer

2011, omdat het aantal aansluitingen om veiligheidsredenen moest worden teruggebracht. In de Rotterdamse Maashaven zijn eind 2012 nieuwe kasten geïnstalleerd. In totaal zijn er ongeveer 800 ligplaat-

In januari 2012 werd bij de openbare laadpunten 399 kWh ‘getankt’.

sen voor de binnenvaart in Rotterdam.

Een jaar later was dit in dezelfde maand 6.575 kWh. Een toename van

Stena Line heeft de eerste walstroomaansluiting voor zeeschepen

ruim 1.600 procent. In de maand januari van 2013 werden daarmee

gerealiseerd. Ook is voor de binnenvaart het Green Award-certifi-

38.135 elektrische kilometers gereden.

caat geïntroduceerd, dat ondertussen door 309 schepen is behaald.

Vrachtverkeer Voor het vrachtverkeer is, net als voor personenauto’s, de uitstoot per gereden kilometer niet noemenswaardig gewijzigd de laatste twintig jaar. Het RCI stimuleert het gebruik van biobrandstoffen voor het wegverkeer. Het gebruik van biodiesel is in een pilot van het RCI gestegen van 380.000 liter in 2010 naar 470.000 liter in 2011. In de eerste drie maanden van 2012 is 120.000 liter gebruikt. De pilot liep tot april 2012. Verder is er binnen de Europese Unie een verplichte bijmenging van biobrandstoffen dat in 2012 4,5 procent bedroeg.

Scheepvaart De omvang van de CO2 -uitstoot van de scheepvaart is vergelijkbaar

Minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu sluit het eerste schip

met die van het personenverkeer. Er zijn alleen cijfers beschikbaar

van Stena Line BV aan op het walstroomnet in de haven van Hoek van Holland.


56

Sinds 2012 krijgen binnenvaartschepen met dat certificaat vijftien

Europese emissiehandelssysteem) om de weg naar grootschalige

procent korting op het binnenhavengeld. Schepen die nabehande-

toepassing van CCS en biomassa-bijstook mogelijk te maken.

lingstechnieken (roetfilters en katalysator) of LNG als brandstof gebruiken kunnen zelfs een korting van dertig procent op het

Daarnaast moet de CO2 -uitstoot worden gereduceerd door de

binnenhavengeld ontvangen. Ook schone zeeschepen die 31 punten

toename van andere vormen van hernieuwbare energie, vooral door

of meer scoren op de Environmental Ship Index (ESI) krijgen een

het vergroten van het vermogen van windenergie. Binnen tien jaar

korting op de havengelden.

moet dit vermogen meer dan verdubbeld zijn: van 130 MW in 2010 en 137 MW in 2012 naar circa 300 MW in 2020. Het huidige

Duurzame elektriciteitsopwekking

opgestelde vermogen van 137 MW is goed voor een besparing van

Voor de sector industrie & elektriciteitsopwekking is de CO2 -uit-

ongeveer 235.000 ton CO2 ofwel de CO2 -emissie van meer dan

stoot per eenheid product een aantrekkelijke indicator om de

60.000 huishoudens.

ontwikkelingen naar een duurzame sector te volgen. Zoals eerder genoemd, is het voor de industrie echter nog niet mogelijk om dit

Conclusie

te doen. Voor de energie producerende bedrijven is dit wel mogelijk

Het realiseren van een duurzaamheidtransitie in Rotterdam vraagt

en is de uitstoot gekoppeld aan de elektriciteitsproductie (in kWh).

inzet over vele jaren. Het resultaat zal daarom op de lange termijn

De CO2 -uitstoot per kWh elektriciteit in 2010, 2011 en 2012 is flink

pas echt goed zichtbaar zijn. Omdat het gaat over meer dan alleen

lager dan die in 1990. Dat komt met name door het bijplaatsen van

technologische innovatie, maar ook om veranderingen in beleid,

warmtekrachtkoppelinginstallaties, die elektriciteit én nuttige

gedrag en cultuur, is een echte versnelling pas bereikt als er op voldoende schaal sprake is van nieuwe manieren van denken, werken en organiseren. De transitiemonitor laat zien dat we op

Elektriciteitsproductie, CO 2 -emissie per eenheid

belangrijke onderdelen deze kiemen leggen. De condities die het

1,0

RCI schept, zijn in toenemende mate succesvol. In termen van

0,9

structuur zijn de uitbreiding van het warmtenet, de infrastructuur

0,8 0,7

voor elektrisch rijden en de voorbereiding voor CO2 -afvang en

0,6

-opslag (CCS) duidelijke voorbeelden die een schaalsprong in de

0,5

nabije toekomst mogelijk gaan maken.

0,4 kg/kWh

0,3 0,2 0,1 0,0 1990

2010

2011

2012 Bron: TM002

Voorbeeld bij de industrie- en energieopwekking Rotterdam zet in op grootscheepse CO2-afvang en -opslag (CCS). Het Rotterdam Opslag en Afvang Demonstratieproject (ROAD) bij de nieuwe

warmte produceren en daarmee een hoger rendement hebben dan

kolencentrale van E.ON zal leiden tot een reductie van 1,1 miljoen ton

de traditionele energiecentrales. In 2012 is echter wel een stijging

CO2 per jaar. Uiteindelijk is het streven om tot volledige afvang van CO2

te zien ten opzichte van 2011. De voornaamste oorzaak hiervan is

bij deze centrale en ook bij de nieuwe centrale van GDF SUEZ (Electra-

dat gasgestookte energiecentrales, die een lagere uitstoot per kWh

bel) over te gaan. Dat moet in 2025 leiden tot circa 7,6 Mton CO2-reduc-

hebben, minder elektriciteit hebben geproduceerd, terwijl de kolen-

tie en daarmee tot 85-90 procent minder CO2-uitstoot bij de elektrici-

centrale van E.ON op de Maasvlakte relatief meer heeft geprodu-

teitsproductie van deze centrales. Er is dan sprake van een vergaande

ceerd. Daarnaast zijn het aandeel bijgestookte biomassa en de

transitie naar CO2-vrije elektriciteitsproductie.

elektriciteit uit windmolens gedaald, wat ook een verhogend effect heeft op de hoeveelheid CO2 per kWh. De inzet van het RCI bij elektriciteitsproductie is gericht op het realiseren van CCS (afvang en opslag van CO2) en bijstook van biomassa in kolencentrales (zowel bij de huidige E.ON Maasvlaktecentrale als bij de nieuwe centrales van E.ON en Electrabel). Momenteel gaat het om het starten van het eerste grootschalige Europese CCS-demonstratieproject ROAD (Rotterdamse Opslag en Afvang Demonstratie) bij de nieuwe centrale van E.ON op de Maasvlakte. Hiermee wordt een belangrijke stap gezet naar grootschalige toepassing van CCS bij de energiesector en in de industrie. RCI werkt aan voorzieningen en bepleit betere randvoorwaarden (zoals een hogere CO2 -prijs in het


57

Organisatie en financiën Programma Duurzaam

Rotterdam Climate Initiative

Het Programma Duurzaam is een breed programma dat raak-

Het RCI, dat in 2007 van start ging, is een publiek-privaat samen-

vlakken heeft met vrijwel alle beleidsterreinen van de gemeente

werkingsverband van de gemeente Rotterdam, DCMR Milieudienst

Rotterdam en waarin de samenwerking in RCI-verband een plaats

Rijnmond, Havenbedrijf Rotterdam en Deltalinqs. Het heeft als

heeft gekregen. Om de gewenste resultaten te bereiken zijn veel

hoofddoelen een duurzame economische ontwikkeling te bewerk-

inspanningen van derden nodig. Het programmabureau bekijkt

stelligen in combinatie met een halvering van de CO2 -uitstoot van

welke partijen in de stad aan zet zijn om een bijdrage te leveren,

de regio in 2025 ten opzichte van 1990. Daarnaast moet Rotter-

agendeert en spreekt partijen aan op hun bijdrage. De activiteiten

dam in 2025 honderd procent klimaatbestendig zijn. Dat is de

uit het programma zijn er voor een groot deel op gericht om die

prioriteit van het deelprogramma Rotterdam Climate Proof. Deze

partijen waar nodig en mogelijk te ondersteunen om tot implemen-

doelstellingen zijn bij de start van het programma Duurzaam

tatie te komen.

integraal opgenomen. Nu het RCI binnen het programma Duurzaam valt, is er een integrale aanpak van het gehele klimaat- en

De praktische uitvoering van het programma en het rapporteren

milieudossier.

over de voortgang ervan is een taak van het programmabureau Duurzaam. Ook de coördinatie van de wettelijke milieutaken van de

De besturing van het samenwerkingsverband vindt

gemeente behoort tot het takenpakket. De uitvoering van de

plaats vanuit de RCI-Board onder voorzitterschap van

individuele activiteiten is en blijft de verantwoordelijkheid van de

burgemeester Aboutaleb van Rotterdam. De board bestaat uit een

‘gewone’ gemeentelijke organisatie en de drie externe RCI-partners

vertegenwoordiging van de vier partners op het hoogste niveau

Havenbedrijf Rotterdam, Deltalinqs en DCMR Milieudienst Rijn-

plus de provincie Zuid-Holland. Advies en reflectie gebeuren vanuit

mond.

de RCI-Council, de adviesraad, waarvan tot oktober 2012 Ruud Lubbers de voorzitter was. Jeroen van der Veer – voormalig topman

Verdere taken van het programmabureau zijn:

van Shell – nam in oktober het stokje over als nieuwe voorzitter

• Organiseren van communicatie en participatie rond het

van de RCI-Council. De leden van de Council zijn stakeholders en

programma Duurzaam • Faciliteren van het samenwerkingsverband RCI

deskundigen vanuit het bedrijfsleven, overheden, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen.

• Onderhouden van de netwerken met de belangrijkste (gemeentelijke) uitvoerders van de activiteiten uit het programma en met de andere collegeprogramma’s • Borgen van duurzaamheid in alle facetten van de gemeentelijke organisatie (de diensten), bij deelgemeenten en bij de relevante (publieke en private) partners buiten de gemeente • Onderhouden en ontsluiten van kennisnetwerken en netwerken die relevant zijn voor de uitvoering van het programma • Aanjagen, faciliteren, regisseren, verbinden. Het programmabureau Duurzaam had in 2012 een bezetting van negentien fte en het is onderdeel van het cluster Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam. De gemeente heeft voor de wettelijke milieutaken de opdrachtgeversrol richting de DCMR bij het programmabureau Duurzaam ondergebracht.


58

Samenstelling RCI-Board 2012 De heer ing. A. Aboutaleb

Voorzitter

De heer ir. drs. H.N.J. Smits

Havenbedrijf Rotterdam, vice-voorzitter

Mevrouw drs. A.C. van Huffelen

Wethouder Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte

Mevrouw. drs. J.N. Baljeu

Wethouder Haven, Verkeer en Regionale Economie

De heer drs. G. Veldhuijzen

Gedeputeerde provincie Zuid-Holland

De heer mr. J.H. van den Heuvel

DCMR Milieudienst Rijnmond

De heer M.W. van Sluis RA

Deltalinqs

Mevrouw drs. P.W. Verhoeven

Directeur Duurzaam, gemeente Rotterdam

De heer drs. W.J. de Raaf MBA Programmamanager RCI, secretaris RCI-board

Samenstelling RCI-Council 2012 (adviesraad) De heer prof. dr. R.F.M. Lubbers

Voorzitter council RCI (tot en met oktober 2012)

De heer drs. ir. J. van der Veer

Voorzitter council RCI (sinds oktober 2012)

De heer B. Hennissen

Havenbedrijf Rotterdam

De heer B. Poeth

Eneco

De heer prof.dr. ir. A.P.C.Faaij

Universiteit Utrecht

De heer J.A. van de Gronden

Wereld Natuur Fonds

De heer prof. dr. ir. P. Vellinga

Wageningen Universiteit

De heer L. Werring, MSc

Instituut Clingendael

Mevrouw dr. ir. N.C.M. Alma-Zeestraten

Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie

De heer drs. J. Tholen

KPMG Sustainability

De heer drs. H. Brouwer

ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

Mevrouw drs. M. van Empel

ministerie van Infrastructuur & Milieu

De heer drs. M. Broekhof

European Climate Foundation

De heer drs. C. van Oostrom

OVG Real Estate

De heer ir. B.P. Voet

Shell Nederland Raffinaderij

De heer ir. P. Vermaat MBA

Evides

Mevrouw drs. P.W. Verhoeven

directeur Duurzaam, gemeente Rotterdam

De heer drs. W.J. de Raaf MBA

RCI, secretaris


59

Financiën

Duurzaam in het collegewerkprogramma in 2010 bedroeg 31 miljoen

De financiële verantwoording over de besteding van de gemeentelijke

euro. Daarnaast vallen de algemene middelen milieu (DCMR) en de

gelden voor het programma Duurzaam – inclusief het RCI – loopt via

rijksgelden voor onder meer luchtkwaliteit en bodem onder de

de bestuursrapportages van het cluster Stadsontwikkeling naar het

verantwoordelijkheid van het programma Duurzaam.

college en de gemeenteraad (productregie Duurzaam en regie Milieu).

De besteding hiervan wordt via de daartoe strekkende specifieke

Er zijn meerdere financieringsbronnen voor de uitvoering van het

rapportages verantwoord. De verantwoording over de besteding

programma. De reservering voor het budget van het programma

van middelen in 2012 betreft in deze rapportage uitsluitend de

hoofdlijnen van het programmabudget.

Het meerjarig budget van het programma Duurzaam was bij de start van het programma als volgt over de jaren verdeeld: (bedragen x 1000) PROGRAMMABEGROTING 1) programmabudget

2011

2012

2013

2014

Totaal

6.000

7.000

8.500

9.500

31.000

2.200

1.800

4.000

8.200

8.800

8.500

9.500

35.000

2) (doorlopend) programmabudget Rotterdam Climate Proof TOTAAL PROGRAMMABEGROTING

Bezuinigingsopgave De oorspronkelijke reservering van 31 miljoen euro is in 2011 door een aantal maatregelen in het kader van de b ezuinigingen aangepast. Onderstaande tabel toont de gevolgen: (bedragen x 1000) PROGRAMMABEGROTING NA VERWERKING BEZUINIGINGSOPGAVE OORSPRONKELIJKE PROGRAMMABEGROTING

2011

2012

2013

2014

Totaal

8.200

8.800

8.500

9.500

35.000

-1.000

-2.000

NADERE SPECIFICATIE BEZUINIGINGSOPGAVE: 1) budgetoverheveling naar beleidsveld Groen 2) korting doorgevoerd /verplichtingenstop

-1.000 -750

3) besluit collegeretraite: 0,7 miljoen euro verminderd 4) besluit Raad: korting t.b.v. Milieuteams

-750 -700

-700

-75

-75

5) voorjaarsretraite 2012/extra bezuiniging 6) temporisering HERZIENE PROGRAMMABEGROTING


-1.000 -1.720 5.730

60

7.025

7.500

-1.000

-2.000

1.720

0

9.220

29.475

Jaaroverzicht 2012 In onderstaande tabel worden budget en besteding in 2012 tegen elkaar afgezet. (bedragen x € 1000) PROGRAMMABEGROTING

2012

1) programmabudget jaarschijf 2012

6.000

2) bestedingen in 2012

2.200

SALDO (Onderschrijding budget)

1.984

Toelichting: Het saldo aan budget dient om aangegane verplichtingen door het programma Duurzaam/RCI te dekken.

Bestedingsoverzicht 10 opgaven In onderstaande tabel staat de onderverdeling van de bestedingen per opgave: (bedragen x € 1000) BESTEDINGSOVERZICHT OVER DE 10 OPGAVEN

2012

1) Vooroplopen bij het verminderen van de CO2 -uitstoot

503

2) Verbeteren van de energie-efficiëntie

654

3) Omschakelen naar duurzame energie en biomassa als brand- en grondstof

708

4) Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport

184

5) Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht

471

6) Groener maken van de stad

1

7) Vergroten van duurzame investeringen en bevorderen duurzame producten en diensten

514

8) Vergroten van draagvlak voor duurzaamheid

882

9) Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering

1.032

10) Bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling

515

TOTAAL BESTEDINGEN

5.463

Toelichting: Van de bestedingen in 2012 van 6.185.000 euro is 5.463.000 euro direct aan projecten besteed. Het restant bestaat uit kapitaallasten (174.000 euro) en indirecte kosten (548.000 euro).

Financiering RCI-partners De externe partners in het RCI-samenwerkingsverband kregen een RCI-werkbudget van de gemeente. Daarnaast werd een beroep gedaan op hun eigen organisaties en achterban om te zorgen voor cofinanciering. Dit verminderde de afhankelijkheid van gemeentelijke financiering. In totaal werd in 2012 ten laste van het programmabudget een bedrag van 1.795.000 euro door de externe RCI-partners besteed (dit is onderdeel van de hiervoor weergegeven bestedingen). (bedragen x € 1000) FINANCIERING RCI-PARTNERS

2012

1) DCMR

755

2) Deltalinqs

780

3) Havenbedrijf / Port of Rotterdam

260

TOTAAL

1.795

De activiteiten van Deltalinqs werden voor bijna 300.000 euro gecofinancierd door bedrijven en het Global CCS Institute. Het Havenbedrijf financierde zelf circa 1,6 miljoen euro de uren die eigen medewerkers aan RCI-activiteiten besteedden en ongeveer 90.000 euro externe kosten.


61

Publicaties Rotterdam Climate Proof heeft in 2012 geparticipeerd in drie onderzoeken van het Nationale onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat: de Boer, Joop, Botzen, Wouter, Terpstra, Teun (2012). Percepties van burgers over binnen- en buitendijks wonen. IVN/VU, HKV, rapport KvK/045/2012, ISBN/EAN: 978-94-90070-52-6 (HSRR07/HSGR08). Beumer, V., Hulsman, H., and Koning, E. (Deltares, City of Rotterdam) (2012). Exploring opportunities for Green Adaptation in Rotterdam, Knowledge for Climate report number: 86/2012 KfC 86/2012, ISBN 978-94-90070-62-5 (HSRR3.2). Brolsma, R., J. Buma, H. van Meerten, M. Dionisio, J. Elbers (2012). Effect van droogte op stedelijk gebied; Kennisinventarisatie, Deltares 1206224-000, KvK 87/2012, ISBN 978-94-90070-61-8 (HSRR3.3).

Deze drie onderzoeken zijn te vinden op: http://kennisvoorklimaat.klimaatonderzoeknederland.nl/hotspots/regio-rotterdam. Daarnaast zijn er in 2012 nog twee andere onderzoeken uitgevoerd: Abeelen, C. (2012), Energie efficiency in de Rotterdamse Industrie. Agentschap NL. Van Engelenburg, B.C.W., Noothout, P.M. (2012). Rotterdam CCS Cluster Project – Case Study on ‘Lessons Learnt’ – Final report, DCMR Centre for Environmental Expertise. Dit onderzoek is te vinden op: www.globalccsinstitute.com.


62

Colofon Publicatie Programmabureau Duurzaam, gemeente Rotterdam/Rotterdam Climate Initiative Eindredactie Leene Communicatie, Gouda Opmaak, Uit de Kunst!, Rotterdam Foto omslag Eric Fecken Foto achterpagina Eric Fecken

Meer informatie http://www.rotterdamclimateinitiative.nl/ http://rotterdam.nl/duurzaam @RotterdamRCI

Partners Rotterdam Climate Initiative

Investeren in duurzame groei

Recommend Documents