Investeren in duurzame groei Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2012 - Samenvatting
Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2012 Rotterdam wil de duurzaamste wereldhavenstad zijn. Via het programma Duurzaam 2010-2014: Investeren in duurzame groei werkt Rotterdam aan een schone, groene, gezonde en economisch sterke stad. Het Rotterdam Climate Initiative (RCI), een initiatief van de gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf Rotterdam, DCMR Milieudienst Rijnmond en Deltalinqs (de koepelorganisatie van de Rotterdamse bedrijven in haven en industrie), maakt hier deel van uit. De ambities voor 2025 zijn stevig: 50% CO2-reductie in 2025 ten opzichte van 1990 en 100% klimaatbestendig maken van de regio. Het programma moet bovendien tot een versterking van de Rotterdamse economie leiden, met in de periode tot 2014 minimaal 350 miljoen euro aan duurzame investeringen als resultaat. Investeringen die bijdragen aan meer werkgelegenheid, een betere leefkwaliteit voor de Rotterdammers en een nog aantrekkelijker vestigingsklimaat voor bedrijven. Ook werkt Rotterdam, vooral voor de gezondheid van Rotterdammers, aan verbetering van de luchtkwaliteit en het terugdringen van het aantal geluidgehinderden. De Rotterdamse duurzaamheidsaanpak, vertaald in tien opgaven, wordt jaarlijks gemonitord. Deze tweede jaarrapportage van het programma Duurzaam 2010-2014, de Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2012, beschrijft de belangrijkste activiteiten en resultaten in het afgelopen jaar. Daarnaast bevat het een effectenmonitor, die per opgave aangeeft welke effecten er in 2012 zijn bereikt, en een transitiemonitor, waarin de voortgang naar de Rotterdamse duurzaamheidstransitie wordt beschreven.
Belangrijke stappen naar een duurzamer Rotterdam
het eerste bedrijf dat restwarmte, die
aan het schoner maken van de transport-
vrijkomt bij afvalverbranding, zal leveren
sector, door vermindering van de uitstoot
aan het warmtetransportnet. Er zullen
van NOx, SOx, fijnstof en broeikasgassen.
Verminderen van de uitstoot
steeds meer warmteproducenten en -af-
Om LNG als transportbrandstof te
In 2012 zijn er belangrijke maatregelen
nemers worden aangesloten op het netwerk.
introduceren, moet een hele keten op gang worden gebracht. De breakbulkterminal die
een schaalsprong op weg naar een duur-
Gasunie en Vopak naast de GATE-terminal
zamere stad en haven. Zo is Stedin in april 2012 gestart met de aanleg van een pijpleiding voor het transport van stoom tussen bedrijven in het Botlekgebied. De oplevering is in het voorjaar van 2013. Met
BRON: VISSER & SMIT HANAB
genomen die op korte termijn zorgen voor
gaan bouwen is daarin een belangrijke stap. Hiermee komt LNG beschikbaar als alternatief voor stookolie voor kustvaart, binnenvaart en wegtransport. De introductie van LNG als transportbrandstof
het stoomnetwerk kan de CO2-uitstoot op
Aanleg Nieuwe Warmteweg tussen AVR Rozenburg en
wordt begeleid door het Nationaal LNG
termijn jaarlijks met meer dan 200.000
Rotterdam-Zuid.
Platform, dat in 2012 in aanwezigheid van minister Verhagen in Rotterdam is
ton CO2 worden gereduceerd en wordt de De RCI-partners werkten verder aan de
opgericht. Andere mijlpalen op het gebied
chemiebedrijf EKC, respectievelijk de eerste
ontwikkeling van een CO2-hub in de
van toepassing van LNG zijn de lancering
leverancier en eerste afnemer van de
Rotterdamse haven. Deze hub biedt een
van de eerste hybride, en daarmee zeer
stoom, zijn de andere investeerders.
infrastructuur waarmee afgevangen CO2
energiezuinige, sleepboot van Europa
(CCS) kan worden vervoerd voor gebruik in
(de RT Adriaan als E-KOTUG) in juni 2012
kassen of voor opslag in lege olie- en
en de doop van een nieuwe LNG-tanker
gasvelden onder de Noordzee. Via Letters
door prinses Maxima in december 2012.
of Endorsement hebben Shell, Air Liquide,
Ook hebben de havenbedrijven van
en de consortia ROAD (E.ON en GDF SUEZ)
Götenborg en Rotterdam in 2012 een
en CINTRA (Vopak, Anthony Veder, Air
intentieverklaring getekend over het
Liquide en Gasunie) het belang hiervan
versnellen van de introductie van LNG als
onderschreven. De CCS-demonstratiepro-
maritieme brandstof. In 2015 moet in beide
jecten ROAD (E.ON en GDF SUEZ) en Green
havens LNG gebunkerd kunnen worden.
BRON: STEDIN
luchtkwaliteit verbeterd. AVR Rozenburg en
Aanleg stoomnetwerk in de Rotterdamse Botlek.
cruciale fase. De investeringsbeslissing van
Warmteweg” gestart. Tot eind 2013 werkt
ROAD (Rotterdam Opslag en Afvang
Warmtebedrijf Rotterdam aan een
Demonstratieproject) wordt in 2013
pijpleiding van 26 kilometer tussen AVR
genomen. De Europese subsidieaanvraag
Rozenburg en Rotterdam-Zuid. Als het
van het Green Hydrogen-project werd niet
warmtenet gereed is, kunnen ongeveer
gehonoreerd. Air Liquide beraadt zich nu op
50.000 huishoudens en bedrijven worden
andere manieren om CCS te realiseren.
voorzien van duurzame warmte. De AVR is
LNG kan een belangrijke bijdrage leveren
FOTO: RINIE BOON.
Hydrogen (Air Liquide) kwamen in een Daarnaast is de aanleg van “De Nieuwe
Industrie bij avond.
Luchtkwaliteit en geluid
hoeveel energie ze verbruiken.
zend bezoekers sinds de opening, kreeg
Om de luchtkwaliteit in Rotterdam te
Ook hebben in 2012 drie hotels een gouden
naamsbekendheid in het hele land en won
verbeteren, is het aantal walstroomvoor-
Green Key-certificaat behaald. Hiermee telt
in september 2012 de publieksprijs
zieningen waar aangemeerde schepen
de stad Rotterdam bijna vierduizend
E-Mobility Awards in de categorie
gebruik van kunnen maken, uitgebreid. Zo
‘groene’ hotelbedden, ongeveer vijftig
‘Stimulering Elektrisch Vervoer’. Ook zijn
wordt het gebruik van scheepsgeneratoren
procent van het totaal.
de eerste ‘Made in Rotterdam’ elektrische
overbodig en wordt de uitstoot van fijnstof
scooters van de ESFA op de RDM-Campus
en NOx voorkomen. Om geluidshinder te
opgenomen in het gemeentelijke wagenpark.
voorkomen zijn de Laan van Dada, Laan
Deze fabriek kent een bijzondere opzet:
van Magisch Realisme, Aveling Zuid,
mensen met een afstand tot de arbeids-
Rosestraat en de Ankie Verbeek Ohrlaan
markt worden opgeleid tot arbeidskrachten
voorzien van een nieuw stil wegdek. Naast
met goede kansen op de arbeidsmarkt.
de aanleg van stil wegdek werkt Rotterdam Nieuwe voorzitter van de Council
ook aan andere concrete maatregelen,
In oktober 2012 is Jeroen van der Veer
zoals het isoleren van gevels in geluidsbelaste gebieden.
Drie hotels behalen het gouden Green Key-certificaat.
officieel aangetreden als nieuwe voorzitter van de Council, de adviesraad van het RCI.
Woningbouwvereniging Hoek van Holland
Daarmee is hij een belangrijk adviseur van
en Waifer Nederland hebben zeven
het RCI. Jeroen van der Veer volgt Ruud
corporatiewoningen van zonnepanelen
Lubbers op, die als erevoorzitter betrokken
voorzien. Waifer investeert als private
blijft bij het RCI. De inzet van Jeroen van
partner in de zonnepanelen en levert
der Veer zal vooral gericht zijn op het
vervolgens duurzame energie aan de
verduurzamen van de industrie, dat
huurder. De energielasten van de betrokken
eveneens een centraal thema is in de
huurders zijn hierbij bevroren. Het project
Rotterdamse Havenvisie, Port Compass
is goed uit te breiden naar andere gebieden.
2030. De RCI agenda is hierin goed geborgd.
Minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en
De voorbereidingen hiertoe zijn in volle
Milieu sluit het eerste schip van Stena Line BV aan op
gang vanuit het project Versnelling 010.
het walstroomnet in de haven van Hoek van Holland.
Hierin worden Rotterdamse woningen
Koploper op het gebied van klimaatadaptatie
grootschalig verduurzaamd, waarbij de
Het programma Rotterdam Climate Proof
Duurzaam bouwen en wonen
investering zich terugverdient via een
heeft als doel ervoor te zorgen dat
De aanpak van de gebouwde omgeving
lagere energienota voor de bewoner.
Rotterdam in 2025 honderd procent
begint zijn vruchten af te werpen. Een goed
klimaatbestendig is. Dit betekent dat de
voorbeeld hiervan is de Hildegaertschool in
Duurzame mobiliteit
stad zich kan aanpassen aan het verande-
Rotterdam, die zich de duurzaamste school
Op het gebied van duurzame mobiliteit is
rende klimaat, en beter bestand is tegen
van Nederland mag noemen. De school is
de infrastructuur voor elektrisch rijden fors
hevige regenbuien, stijging van de zee-
in 2012 geopend en voorzien van de nieuwste
uitgebreid. In juni werd het honderdste
spiegel of veranderingen van de water-
technieken. Zo vervangen warmte-koude-
oplaadpunt voor elektrische auto’s in
stand van de Maas. Vanuit dit programma
opslag en zonnecollectoren een standaard
gebruik genomen. Eind 2012 waren er 212
is in 2012 de Rotterdamse Adaptatie
cv-installatie en is er een vegetatiedak dat
oplaadpunten in Rotterdam. Verder was het
Strategie (RAS) opgeleverd. Deze strategie
regenwater vasthoudt en filtert. De duur-
eerste jaar van Het Nieuwe Rijden|Elektrisch
gaat in op de urgentie van klimaatadaptatie
zame verlichting speelt in op het gemoed
Vervoer Centrum (HNR|EVC) een succes.
in Rotterdam en beschrijft welke richting-
van de kinderen om ze bij de les te houden.
Het centrum verwelkomde ruim driedui-
gevende besluiten nodig zijn om dit de
Leerlingen kunnen in hun eigen lokaal zien
komende decennia op een gerichte en effectieve wijze te doen. Kortgezegd: hoe houden we hier droge voeten. Met deze informatie zijn kansrijke strategieën voor een klimaatbestendige stad ontwikkeld. Sinds eind 2012 is een eerste beschrijving van de Rotterdamse adaptatiestrategie beschikbaar, die in 2013 met stakeholders wordt besproken en bestuurlijk vastgesteld. Bij het wegverkeer begint het elektrisch vervoer voet
Als onderdeel van de Rotterdamse
De Hildegaertschool in Rotterdam mag zich de
aan de grond te krijgen door onder meer de aanleg
Adaptatie Strategie is de Rotterdamse
duurzaamste school van Nederland noemen.
van steeds meer oplaadpunten.
klimaat-MKBA ontwikkeld. In een MKBA
(maatschappelijke kosten-batenanalyse)
Europese steden Rotterdam. In het project
academische wereld en maatschappelijke
worden de kosten van een investering
‘’Ho Chi Minh City, moving towards the
organisaties gewerkt hebben aan oplos-
afgewogen tegen de baten vanuit het
sea”werkten Nederlandse bedrijven in
singen voor de Energie-Water-Voedsel
perspectief van de maatschappij als geheel.
opdracht van Rotterdam aan de ontwikke-
Nexus. Het evenement heeft ongeveer
ling van een klimaatadaptatiestrategie
40.000 belangstellenden getrokken.
Vergroening en extra waterbergingen
naar Rotterdams model. Ook de Filipijnen
Er wordt voortvarend gewerkt aan het
zijn op zoek naar oplossingen voor
vergroenen van de stad. In april 2012
wateroverlast in de deltastad Manilla.
werden De Dakakkers op kantoorgebouw
Studenten van de Hogeschool Rotterdam
Het Schieblock in het centrum van
hebben in samenwerking met Rotterdam
Rotterdam aangelegd. De akkers zijn met
onderzoek gedaan naar klimaatadaptatie
1.000 vierkante meter de eerste grote
aldaar. Singapore heeft haar interesse in
stadslandbouwdaken in Nederland. Op 2
samenwerking met Rotterdam op het
juni 2012 werd de 100.000ste vierkante
gebied van water en klimaatadaptatie
meter groen dak gevierd. Dat gebeurde op
kenbaar gemaakt. Shell Eco Marathon voor het eerst in Rotterdam.
het groene sedumdak van flatgebouw Meyenhage – de Schere in Rotterdam
Duurzame investeringen versterken de economie
Charlois. Eind 2012 telde Rotterdam ruim 110.000 vierkante meter groen dak.
In deze collegeperiode staan eind 2012 bijna 300 miljoen euro aan investeringen genoteerd die voldoen aan de definitie ‘duurzame investering’. Daarmee ligt Rotterdam op schema om het doel van 350 miljoen euro aan duurzame Le Hoang Quan, chairman of the People’s Committee
investeringen te bereiken in 2014. Een
van Ho Chi Minh City, bedankt burgemeester
voorbeeld van duurzaam investeren is het
Abouteleb voor de Rotterdamse ondersteuning bij de
Stoomnetwerk, waarvoor de totale
klimaatatlas en concept-adaptatiestrategie.
investering bijna 20 miljoen euro bedraagt.
De Dakakkers op het Schieblock is in 2012 aangelegd.
Stedin, afvalverwerker en enegieleverancier In 2012 werden circa 25 internationale
AVR en chemiebedrijf EKC zijn de investeer-
Op de stenige plekken Hooglandtuin, Johan
delegaties ontvangen om te leren hoe
ders. Een andere grote investering is het
Idaplein, Zwijndrechtseplein, Tidemanplein,
Rotterdam werkt aan klimaatbestendig-
Windpark Hartelbrug II, waar acht wind-
HBU-locatie Coolsingel en het Afrikaander-
heid op de langere termijn, in combinatie
molens met een totaal van 24 MW aan
park zijn daarnaast vergroeningsprojecten
met het aanjagen van ‘groene groei’. Het
vermogen worden geplaatst. Dit windpark
uitgevoerd. Ook is het eerste waterplein
door Rotterdam opgerichte netwerk
is een rechtstreeks resultaat van het RCI
opgeleverd op het Bellamyplein in
Connecting Delta Cities groeide in 2012 uit
windconvenant 2009. De investering
Spangen. De uitvoering van het waterplein
tot tien kernsteden met daaromheen een
bedraagt 36 miljoen euro.
op het Benthemplein is gestart; oplevering
ring van geïnteresseerde wereldsteden,
vindt plaats in 2013.
waaronder Vancouver en Singapore. Dit
In het regionale Valorisatieprogramma
leverde Rotterdam een erkende voortrekkers-
Deltatechnologie zijn kansrijke cases
Internationale voorbeeldstad
rol op het terrein van klimaatadaptatie bij
aangedragen om met de valorisatie-
Ook ver buiten de stadsgrenzen zijn de
de C40 Climate Leadership Group, het
partners uit te werken tot (markt)produc-
stappen die Rotterdam zet op weg naar
samenwerkingsverband van steden op het
ten of pilots. Het Europees Fonds voor
een duurzame stad goed merkbaar. De
gebied van klimaatverandering waaraan
Regionale Ontwikkeling (EFRO) keurde de
Europese Commissie bereidt een klimaat-
het Clinton Climate Initiative nauw
subsidieaanvraag in het najaar 2012 goed.
adaptatiestrategie voor. Omdat een
gelieerd is.
Daarmee is er 3,6 miljoen euro beschikbaar
dergelijke strategie op lokaal niveau
gekomen voor regionale innovatie-
ontwikkeld moet worden, faciliteert zij de
Congresstad Duurzaamheid
ontwikkeling en valorisatie op het gebied
steden met een trainingsprogramma.
In Rotterdam hebben diverse congressen
van klimaatadaptatie. Voor het Masterplan
Rotterdam is hierbij benoemd tot ‘peer
op het gebied van duurzaamheid plaats-
Jakarta Coastal Development Strategy is
city’ en heeft een leidende rol in dit
gevonden. Een voorbeeld hiervan is de Shell
mede door Rotterdamse inspanningen 4
programma.
Eco-marathon. Parallel hieraan heeft een
miljoen euro beschikbaar gekomen. Aan
In oktober 2012 bezochten ongeveer
forum plaatsgevonden waar internationale
twee Nederlandse consortia is een
twintig watermanagers uit vijftien
deskundigen uit het bedrijfsleven, de
opdracht gegund.
Effectenmonitor
Als het huidige pakket aan RCI-maatrege-
gekeken naar de CO2-uitstoot per vierkante
Elk jaar wordt met de effectenmonitor gekeken
len wordt gerealiseerd, zal dit naar
meter vloeroppervlak. Die is voor woningen
welke effecten zijn te benoemen uit de inspan-
verwachting leiden tot een CO2-reductie
en MKB ten opzichte van 2012 licht
ningen die zijn geleverd, en of deze op koers
van ca 21 Mton in 2025. Verreweg het
toegenomen door meer gasverbruik. Bij
liggen met de uitgestippelde weg richting de
grootste deel hiervan komt van CO2-maat-
gemeentelijke gebouwen is de CO2-emissie
doelstellingen in 2025. Uit de effectenmonitor
regelen bij de industrie en energieopwek-
per vierkante meter nagenoeg gelijk
van 2012 blijkt dat diverse opgaven een
king. Met deze CO2-reductie wordt de
gebleven. Bij de elektriciteitsproductie is de
aanzienlijk effect van de gedane inspanningen
halvering van de CO2-emissies in 2025
CO2-uitstoot per opgewekte kilowattuur
laten zien. Voor een aantal opgaven geldt dat
gehaald.
juist gestegen ten opzichte van 2011. De
Minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en
Milieu sluit het eerste schip van Stena Line BV aan op het walstroomnet in de haven van Hoek van Holland.
de effecten eind 2012 nog niet duidelijk
voornaamste oorzaak hiervan is dat
waarneembaar waren. Vaak is dit conform
B. Klimaatbestendig maken van de regio
gasgestookte energiecentrales, die een
verwachting. In 2012 en de jaren daar aan
In 2012 is ruim 6.200 kubieke meter extra
lagere uitstoot per kWh hebben, minder
voorafgaand, zijn belangrijke stappen gezet
waterbergingscapaciteit gerealiseerd. Het
elektriciteit hebben geproduceerd, terwijl
om de doelen in 2025 te kunnen halen.
totaal staat nu op 36.000 kubieke meter.
de kolencentrale van E.ON op de Maasvlak-
Daarmee is circa negen procent van de
te relatief meer heeft geproduceerd. Dit
A. Verminderen van de CO2-uitstoot
totale opgave tot 2025 ingevuld (415.000
wordt veroorzaakt door marktomstandig-
In 2012 is er, conform verwachting, een be-
kubieke meter). De verwachting is dat in
heden. In de sector Verkeer en Vervoer is
scheiden effect op de vermindering van CO2-
2015 75.000 kubieke meter extra water-
nog geen sterke verandering zichtbaar in
uitstoot. In 2012 bedroeg de CO2-uitstoot
berging gereed is. De doelstelling voor
de indicator CO2 per gereden kilometer ten
in Rotterdam 29.550 kton, waarbij de
2014 – 160.000 vierkante meter groene
opzichte van 2011.
bereikte CO2-reductie door aanpak van het
gevels en daken – ligt op koers: het aantal
RCI ongeveer 100 kton bedraagt. Eind 2011
vierkante meter groen dak waarvoor
Omdat het gaat over meer dan alleen
is een start gemaakt met extra CO2-afvang
subsidie werd aangevraagd is in 2012 met
technologische innovatie, maar ook om
(bij chemiebedrijf Abengoa) die via een
bijna 31.000 gestegen. Eind 2012 stond de
veranderingen in beleid, gedrag en cultuur,
pijpleiding aan de glastuinbouw wordt
‘groenedakenteller’ op 110.000 vierkante
wordt de echte transitie pas bereikt als op
geleverd. In 2012 werd ongeveer 80 kton
meter. Daarnaast telde Rotterdam nog
voldoende schaal sprake is van nieuwe
afgevangen. De verbetering van de energie-
5.500 vierkante meter aan groene gevels.
manieren van denken, werken en organiseren. De transitiemonitor laat zien dat op
efficiency bij de industrie heeft vooralsnog C. Versterken van de Rotterdamse economie
belangrijke onderdelen in 2012 de kiem
Het programma Duurzaam moet onder
voor deze omslag is gelegd. De condities
Bij het wegverkeer begint het elektrisch
andere leiden tot een versterking van de
die het RCI schept, zijn daarmee in toe-
vervoer voet aan de grond te krijgen door
Rotterdamse economie, met in de periode
nemende mate succesvol. In termen van
onder meer de aanleg van steeds meer
tot 2014 minimaal 350 miljoen euro aan
structuur zijn de aanleg van het stoomnet-
oplaadpunten. Eind 2012 waren dat er in
duurzame investeringen – van publieke en
werk in het Botlekgebied, de aanleg van het
Rotterdam 212. Ook de inzet van biobrand-
private partijen samen – als resultaat. In
warmtenet, de infrastructuur voor elektrisch
stoffen voor het vrachtverkeer levert een
2012 bedroeg de omvang aan duurzame
rijden en de omvang van de investeringen
reductie op van de CO2-uitstoot. De
investeringen ruim 63 miljoen euro. Dat
in duurzaamheid belangrijke projecten die
bereikte reductie in de sector verkeer en
betekent dat vanaf 2010 al bijna 300
in de nabije toekomst gaan zorgen voor
vervoer wordt geschat op enkele kilotonnen
miljoen euro is geïnvesteerd. Dat is 26
een schaalsprong.
CO2 in 2012. In de gebouwde omgeving zijn
miljoen meer dan het doel voor deze
inmiddels bij veel corporatiewoningen
periode. Het bereiken van het uiteindelijke
Om deze schaalsprong mogelijk te maken
energiebesparende maatregelen uitge-
doel ligt daarmee ruim op koers.
werken de RCI partners aan het opstarten,
geen aanvullende CO2-reductie opgeleverd.
voerd. Datzelfde geldt voor veel MKB-
uitvoeren en vergroten van projecten.
branches en grootverbruikers als zieken-
Transitiemonitor
Daarbij wordt ook goed gekeken naar
huizen. De geschatte CO2-reductie in de
De transitiemonitor geeft antwoord op de
externe ontwikkelingen die Rotterdam niet
gebouwde omgeving bedraagt 20 kton.
vraag in hoeverre Rotterdam op de goede weg
zelf in de hand heeft. Belangrijk aandachts-
is naar een duurzame stad. Het realiseren van
punt is de lage CO2-prijs in het Europese
De beperkte CO2-reductie door getroffen
een duurzaamheidstransitie in Rotterdam
emissiehandelssysteem. Die zorgt ervoor
maatregelen is conform verwachting.
vraagt inzet over vele jaren. Het resultaat
dat er weinig prikkel is voor de grote
Projecten die leiden tot grootschalige
hiervan is van jaar tot jaar meer zichtbaar.
industrie en de energiesectoren om te verduurzamen. Daarnaast is de situatie op
CO2-reductie, zoals de realisatie van het stoomnetwerk, aansluiting van woningen
Voor het Rotterdamse streven naar duur-
de energiemarkt op dit moment zodanig
op industriële restwarmte en toepassing
zaamheid zijn fundamentele verander-
dat de elektriciteitsprijs laag is en de
van het afvangen, opslaan en hergebruiken
ingen nodig in de manier waarop energie
gasprijs relatief hoog. Hierdoor staan
van CO2 (CCS), vergen een lange aanloop-
gebruikt wordt in de sectoren gebouwde
relatief efficiënte gasgestookte warmte-
tijd en hoge investeringen. Hier is in 2012
omgeving, verkeer en vervoer en industrie
krachtinstallaties stil of worden op korte
de bodem voor gelegd, waarna de beoogde
en energieopwekking. De transitie is in
termijn uit bedrijf genomen. Er dreigt
effecten over enkele jaren merkbaar
beeld gebracht door de CO2-uitstoot te
efficiencywinst verloren te gaan. RCI zet
worden. Het RCI richt zich daarom op het
koppelen aan indicatoren die de economi-
zich in richting de rijksoverheid en de
bereiken van de doelstellingen in 2025,
sche ontwikkeling in deze sectoren
Europese Unie om te pleiten voor gunstige
met belangrijke mijlpalen in 2015 en 2020.
weergeven. Voor de gebouwde omgeving is
randvoorwaarden voor verduurzaming.
Tien duurzaamheidsopgaven Door zowel de oorzaken als de gevolgen van de klimaatverandering aan te pakken, werkt Rotterdam aan het verduurzamen van de stad en haven. De Rotterdamse aanpak is vertaald in tien duurzaamheidsopgaven: 1. Vooroplopen bij het verminderen van CO2-uitstoot 2. Verbeteren van de energie-efficiency 3. Omschakelen naar duurzame energie en biomassa als brand- en grondstof 4. Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport 5. Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht 6. Groener maken van de stad 7. Vergroten van duurzame investeringen en bevorderen van duurzame producten 8. Duurzaamheid in onderwijs en onderzoek 9. Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering 10. Bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling
Colofon Publicatie Programmabureau Duurzaam, gemeente Rotterdam Samenstelling en tekst Programmabureau Duurzaam, gemeente Rotterdam / Rotterdam Climate Initiative Eindredactie Leene Communicatie, Gouda Opmaak, Uit de Kunst!, Rotterdam Foto omslag Eric Fecken Foto achterpagina Eric Fecken
Meer informatie De volledige Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2012 is te downloaden op: www.rotterdamclimateinitiative.nl Bekijk de monitor, de RCI site en diverse filmpjes met de gratis Layar app
Partners Rotterdam Climate Initiative
