Duurzame groei. Rapportage 2010

Duurzame groei Rapportage 2010

Rotterdam Climate Initiative Het Rotterdam Climate Initiative (RCI) richt zich op 50% CO2-reductie en 100% klimaat bestendigheid in 2025. Het is een initiatief van de gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf Rotterdam N.V., DCMR Milieudienst Rijnmond en Deltalinqs, de koepelorganisatie van de Rotterdamse industrie. Als daadkrachtige en innovatieve wereldhavenstad neemt Rotterdam samen met bewoners, bedrijven en instellingen haar verantwoordelijkheid voor een duurzame toekomst. Door zowel de oorzaken als de gevolgen van de klimaatverandering aan te pakken, de luchtkwaliteit te verbeteren en de geluidsoverlast te beperken, werkt Rotterdam voort varend aan het totale duurzaamheidsdossier. Door deze unieke aanpak is Rotterdam een inspirerend voorbeeld voor andere steden. De ambities en resultaten op het gebied van milieu, klimaat, energie en water dragen bij aan een groene, schone, gezonde en economisch sterke stad en maken van Rotterdam de duurzaamste wereldhavenstad.

Inhoud Voorwoord wethouder duurzaamheid

4

Samenvatting Duurzame groei

6

Inleiding Duurzame groei. Het Rotterdam Climate Initiative in 2010

8

Energie-efficiëntie en mobiliteit

13

Duurzame energie

19

CO2-afvang, hergebruik en opslag

22

Adaptatie 26 Bedrijfsvoering 30

Leeswijzer In het hoofdstuk ‘Duurzame groei’ worden algemene ontwikkelingen geschetst die relevant zijn voor RCI. Hier worden ook de hoofddoelstellingen van RCI besproken. Vervolgens worden ontwikkelingen rondom de vier hoofdthema’s beschreven, in hoofdstukken over energie-efficiëntie, duurzame energie, afvang, transport en hergebruik dan wel opslag van CO2 en adaptatie. Mobiliteit is onderdeel van het hoofdstuk over energie-efficiëntie. Daarna wordt de bedrijfs voering, inclusief financiële verantwoording, beschreven. Aan het einde van dit verslag is een overzicht opgenomen van de belangrijkste resultaten per hoofdthema.

Rapportage 2010 Rotterdam Climate Initiative | 3

Voorwoord

Voorwoord wethouder

duurzaamheid

Als ik terugkijk op het jaar 2010 zie ik enkele grote ontwikkelingen. Begin van het jaar was ik nog directeur New Energy bij een energiebedrijf. Ik was net terug van een reis met een groep jongeren per elektrische scooter naar Kopenhagen, waar de wereldwijde klimaattop plaatsvond. Er was teleurstelling over de resultaten van de klimaattop, maar tegelijkertijd was duidelijk dat de échte initiatieven om het klimaat aan te pakken, van de steden zouden komen. Meer dan de helft van de wereldbevolking woont in stedelijk gebied, er is veel CO2-uitstoot, men ondervindt er de gevolgen van klimaatverandering het sterkst en er is een bereidheid én een belang om er iets aan te doen. Toen ik in mei wethouder voor duurzaamheid werd, wist ik wat me te doen stond. Als havenstad met een energie-intensieve industrie hebben we een grote verantwoordelijkheid. Maar we kunnen het als gemeente niet alleen. Rotterdam kent een traditie om problemen samen aan te pakken: burgers, bedrijven, overheden en kennisinstellingen. In de jaren zeventig werd de vervuiling van de Maas aangepakt. Die is nu zo schoon dat erin gezwommen kan worden. En zo pakken we nu de klimaatverandering aan. Ik ben verrast door het initiatief dat door velen wordt getoond: zeer betrokken bedrijven, ambtenaren en burgers. In het Rotterdam Climate Initiative (RCI) komen die partijen allen samen. Een trend is dat bedrijven op dit moment harder lopen dan overheden. Binnen RCI maken we bijvoorbeeld afspraken met Havenbedrijf en Deltalinqs over het terugdringen van de CO2-uitstoot. Bedrijven doen aan duurzaamheid omdat ze een maatschappelijke verantwoordelijkheid voelen, maar ook omdat het geld bespaart en omdat ze er nieuwe economische kansen in zien. Een betere motivatie bestaat in mijn ogen niet en zo versterkt de klimaataanpak de economische positie van Rotterdam. En dan de initiatieven van burgers en MKB-bedrijven. Heel inspirerend vond ik bijvoorbeeld het afgelopen jaar de start van het duurzaamheidsinitiatief van de Nieuwe Binnenweg, in aanwezigheid van de Rotterdamse dichter Jules Deelder. Ondernemers spraken met elkaar af dat zij aan duurzaamheid gaan

4 | Rapportage 2010 Rotterdam Climate Initiative

doen, te beginnen met duurzame verlichting. Dat heeft een positief effect op hun eigen portemonnee, maar ook een positieve uitstraling op hun klanten. De DCMR, die vanuit haar rol bekend is met de MKB-bedrijven, ondersteunt hen daarbij, als onderdeel van de MKB-aanpak. Ik heb zelf een beroep op velen gedaan. Bij de totstandkoming van het Programma Duurzaam ‘Investeren in duurzame groei’ van het nieuwe college heb ik kunnen putten uit de kennis en ervaring van mijn ambtenaren. Maar vooral ook burgers en bedrijven leverden waardevolle input. RCI en de doelstellingen zijn integraal opgenomen in een bredere duurzaamheidsaanpak, waarbij we werken aan de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering, aan verbetering van de luchtkwaliteit, aan beperking van de geluidsoverlast en aan economische versterking van Rotterdam. Kijkend naar het afgelopen jaar, zie ik veel grote en kleine resultaten. Tegelijkertijd is duidelijk dat duurzaamheid een lange adem vergt. De totstandkoming van innovatieve grootschalige projecten kost veel tijd aan onderzoek, voorbereiding, procedures en uiteindelijke uitvoering. Duurzaamheid vraagt daarbij om nieuwe manieren van werken, samenwerken en elkaar overtuigen. Daarom ben ik extra blij dat ook dit nieuwe college duurzaamheid tot speerpunt heeft benoemd, en daarbij de relatie met economische ontwikkeling centraal zet. Op die manier kunnen we de komende jaren blijven werken aan onze ambities. Dat is hard nodig, want wereldwijd stijgt de CO2-uitstoot nog steeds. Doordat we hier resultaten boeken, maken we van Rotterdam de duurzaamste wereldhavenstad, schoon, groen, gezond en economisch sterk! Alexandra van Huffelen, wethouder Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte


Duurzame groei Samenvatting In 2010 werkt RCI aan zijn twee hoofddoelstellingen: het halveren van de CO2-uitstoot in 2025 ten opzichte van

Halvering CO2-reductie Om de uitstoot van CO2 te halveren, moet er in 2025

1990 en het 100% klimaatbestendig maken van de

tussen de 27 en 34 megaton worden gereduceerd. Door

regio. Het afgeleide doel - versterken van de Rotterdamse

toenemende bedrijvigheid, de ingebruikname van de

economie - is in 2010 zeer actueel. Meer dan ooit

Tweede Maasvlakte en de komst van nieuwe energiecen-

beseffen gemeente en bedrijven dat een duurzame

trales, neemt de CO2-uitstoot de komende jaren eerst

ontwikkeling van de Rotterdamse haven en stad

nog flink toe. Het effect van de maatregelen wordt over

economische voordelen biedt.

enkele jaren goed zichtbaar, met de realisatie van een

RCI laat de economische impact van het RCI-werk

aantal grootschalige en innovatieve projecten. De totale

uitrekenen. Inzet op duurzaamheid trekt economische

CO2-uitstoot bedraagt in 2010 29,3 megaton (voorlopig

activiteiten en investeringen aan. Alleen al voor

cijfer), tegenover 27,8 megaton in 2009. Deze toename

CO2-reductie zal tussen 2011 en 2025 naar schatting

sluit aan bij het landelijke beeld. Na een daling van de

ruim 11 miljard euro moeten worden geïnvesteerd.

CO2-uitstoot in 2009, mede als gevolg van de economi-

Hiervan is, met de huidige economische randvoorwaar-

sche crisis, stijgt de uitstoot in 2010 wereldwijd weer.

den en binnen het huidige wettelijke kader, nu al 3,5 miljard economisch rendabel uit te voeren door private

Energie-efficiëntie

partijen. Dit levert circa 4.000 extra banen op. Het

Het verminderen van CO2-uitstoot begint bij het beperken

klimaatbestendig maken van Rotterdam betekent een

van energieverbruik. In de stad zijn er ontwikkelingen op

extra economische impuls van 4 tot 5 miljard euro en

het gebied van stads- en gebiedsontwikkeling. Rotterdam

nog eens 3.600 banen.

sluit met vastgoedontwikkelaars de samenwerkingsovereenkomst ‘Duurzaam Ontwikkelen Rotterdam 2010’, het

De RCI-aanpak kent vier hoofdthema’s:

project Klimaatneutraal Heijplaat gaat van start met een

1. Energie-efficiëntie

subsidie uit het Innovatieprogramma Klimaatneutrale

2. Duurzame energie

Steden. Bedrijven en organisaties tonen groeiende

3. Afvang, hergebruik en opslag van CO2

betrokkenheid.

4. Adaptatie

In 2010 gaat het Warmtebedrijf van start en worden de

Daarnaast wordt gewerkt aan draagvlak en betrokken-

eerste contracten voor het leveren van warmte

heid. Het nieuwe college van de gemeente Rotterdam

afgesloten.

stelt, met input van bedrijven en burgers, het Programma Duurzaam ‘Investeren in duurzame groei’ op. Richting

In het haven-industrieel complex werken bedrijven aan

burgers start de campagne, getiteld ‘Erop uit’, gericht op

een toename van energie-efficiëntie van gemiddeld 2%

het verleiden tot daadwerkelijke actie. De campagne legt

per jaar. Deltalinqs Energy Forum stimuleert en

nadruk op duurzame mobiliteitsthema’s en mondt uit in

ondersteunt bedrijven, met scans op bedrijventerreinen,

de start van de Tour de France bij het evenement ‘Grand

haalbaarheidsonderzoeken en workshops voor kennisuit-

Départ, New Energy’. De duurzaamheidsaanpak was

wisseling. Centraal staat de gebieds- en ketenbenadering.

doorslaggevend bij de keuze voor Rotterdam als startplaats van de Tour in 2010.

6 | Rapportage Jaarverslag 2009 2010 Rotterdam Rotterdam Climate Climate Initiative Initiative

De business case voor een gezamenlijk stoomnetwerk

CCS

voor bedrijven, de stoompijp, wordt verder uitgewerkt. Dit

Het opvangen en hergebruiken of ondergronds opslaan

leidt uiteindelijk tot 0,4 megaton CO2-reductie.

van CO2 is belangrijk om de CO2-uitstoot te verminderen.

Plant One, proeftuin voor industriële innovaties, vestigt

Rotterdam richt zich daarbij op opslag onder de

zich definitief in een bestaande bedrijfshal in de Botlek.

zeebodem. RCI werkt aan een CO2-netwerk, waar

Een innovatieve ‘koepelvergunning’ van de DCMR

industriële en elektriciteitsproductiebedrijven op kunnen

Milieudienst Rijnmond zorgt dat de renovatie snel kan

aansluiten. Grootschalige demonstratieprojecten, zoals

starten. In 2011 gaan de eerste proefopstellingen van

het ROAD-project en het Green Hydrogen Project vormen

start.

een’springplank’ voor het CCS-netwerk. Beide projecten

Mobiliteit

worden naar verwachting in 2015 operationeel, waarmee 1,6 megaton per jaar wordt afgevangen. Het in 2009

De mobiliteitsaanpak kent drie onderdelen: schoon

gelanceerde hubconcept wordt verder uitgewerkt, onder

gebruik, schone voertuigen en schone brandstoffen. Voor

de naam CINTRA.

elk type voertuig wordt een passende duurzame brandstof ingezet. 35 Vrachtwagens testen het rijden op

Adaptatie

biodiesel uit restvetten. De RET rijdt met twee bussen

Rotterdam wil dé innovatieve waterkennisstad van de

van het type e-Busz, een innovatieve elektrische

wereld zijn, door internationale kennisuitwisseling,

personenbus, met een elektromotor in de wielnaaf. Ook

samenwerking en profilering. Het Drijvend Paviljoen in de

starten twee hybride bussen van Mercedes. Elektrisch

Rijnhaven is in ruim acht maanden gebouwd. Het is een

vervoer kent een veelheid aan initiatieven, waaronder een

pilot voor duurzaam drijvend bouwen in Rotterdam. In

subsidieregeling voor elektrische laadpunten voor

2010 zijn twee evenementen beeldbepalend. Ruim

particulieren.

825.000 mensen bezoeken het paviljoen Rotterdam

Duurzame energie

Water City op de World Expo in Shanghai. De internationale conferentie ‘Deltas in times of climate change’ in

Nederland wil over tien jaar 14% van de energiebehoefte

Rotterdam wordt bezocht door 1.200 mensen uit 62

uit schone, duurzame bronnen halen, Rotterdam zet in

landen.

op 20%. Biomassa en windenergie kunnen hieraan een grote bijdrage leveren. De haven van Rotterdam biedt

Vervolg in 2011

hiertoe goede mogelijkheden. Het programma Rotterdam

Met een aantal grote projecten goed in de steigers ligt RCI

Bioport gaat van start en zet in op gebruik van biomassa

op koers om in 2015 een CO2-reductie van 4 megaton te

voor energie, voor transportbrandstoffen en als grondstof

realiseren. De eerste fase van het RCI is eind 2010

voor chemie. Het windconvenant uit 2009 is in

afgerond. Vanaf 2011 gaat het verder als onderdeel van

uitvoering. De mogelijkheden van zonne-energie worden

het Programma Duurzaam ‘Investeren in duurzame groei’

verkend.

van de gemeente Rotterdam. De doelen en het samenwerkingsverband tussen overheid en bedrijfsleven blijven onverkort van kracht.

Rapportage Jaarverslag 2010 2009 Rotterdam Climate Initiative | 7

Inleiding

Duurzame groei Het Rotterdam Climate Initiative in 2010 In 2010 werkt RCI verder aan zijn twee hoofddoelstellingen: een halvering van de CO2-uitstoot in de periode tot 2025 ten opzichte van 1990 en het 100% klimaatbestendig maken van de regio. Het afgeleide doel – versterking van de Rotterdamse economie – is in 2010 zeer actueel. Meer dan ooit beseffen gemeente en bedrijven dat een duurzame ontwikkeling van de Rotterdamse haven en stad veel economische voordelen biedt. Er ontstaan nieuwe soorten activiteiten, die vragen om (veelal private) investeringen en die tot nieuwe werkgelegenheid leiden. RCI bestaat uit de gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf

Draagvlak en betrokkenheid

Rotterdam, Deltalinqs en DCMR Milieudienst Rijnmond.

Naast deze hoofdthema’s wordt continu gewerkt aan

Deze partners werken weer samen met andere bedrijven,

draagvlak bij en betrokkenheid van bedrijven en

overheden en organisaties. Lokaal en internationaal. Vaak

bevolking. Het Programma Duurzaam ‘Investeren in

zijn de RCI-partners zelf initiator en uitvoerder van

duurzame groei’ van het nieuwe college van B&W komt

projecten, maar RCI ondersteunt en stimuleert ook

tot stand met medewerking van bedrijven en burgers.

andere organisaties. Het RCI kent twee deelprogramma’s:

Tijdens de zogenoemde ‘Drijvende Krachten-bijeenkom-

het mitigatieprogramma, dat aan CO2-reductie werkt, en

sten’ in het Drijvend Paviljoen in de Rijnhaven, hét icoon

het adaptatieprogramma Rotterdam Climate Proof, dat

voor duurzaam drijvend bouwen in Rotterdam, brengen

aan de aanpassing van de Maasstad aan de gevolgen van

bedrijven en burgers ideeën in voor de totstandkoming

klimaatverandering werkt. De twee deelprogramma’s

van het nieuwe programma.

hebben samen een aanpak met vier hoofdthema’s:

In 2010 start de campagne getiteld ‘Erop uit’, gericht op

1. Energie-efficiëntie

burgers. Waren eerdere campagnes gericht op het

2. Duurzame energie

bekendmaken van de klimaataanpak en op het vergroten

3. Afvang, hergebruik en opslag van CO2

van betrokkenheid (‘ik teken ervoor’), deze campagne is

4. Adaptatie, het anticiperen op de gevolgen van

gericht op het verleiden tot daadwerkelijke actie. Een

klimaatverandering

Publieksdag ‘drijvende krachten’


groen mannetje duikt op allerlei plaatsen op en wijst op

Start van de Tour de France in Rotterdam

Presentatie groene taxi van de Rotterdamse Taxi Centrale tijdens de ‘Propre Départ’

‘duurzame groei’. Meer dan voorheen nemen bedrijven en organisaties de duurzaamheidsaanpak over van overheden. Niet alleen vanuit de zorg om het klimaat, maar zeker ook omdat bedrijven en organisaties beseffen dat Rotterdam zich alleen op een duurzame manier als wereldhavenstad kan blijven ontwikkelen. Investeren in duurzaamheid biedt grote kansen. Voor de economie en voor de leefbaarheid van de stad. Startte RCI in 2007 het klimaatprogramma om anderen mee te krijgen, de mogelijkheden om zelf duurzaamheid in het dagelijks

inmiddels starten bedrijven en organisaties zelf veel

leven op te nemen.

projecten, onder het motto: ‘Groen investeren, groen

De campagne legt in de zomer de nadruk op duurzame

oogsten’. RCI signaleert dat er steeds meer afspraken en

mobiliteitsthema’s, zoals fietsen en elektrisch vervoer.

partnerschappen worden aangegaan met anderen.

Het mondt uit in het evenement ‘Grand Départ, New

Voorbeelden hiervan zijn de Rotterdam Pioneers, de

Energy’, dat de start van de Tour de France in Rotterdam

Marktstuurgroep Duurzaam Ontwikkelen (met project

markeert. De duurzaamheidsaanpak van Rotterdam was

ontwikkelaars), het Rotterdam Biomass Commodities

doorslaggevend bij de keuze voor Rotterdam als

Network en het CCS Business Platform, gefaciliteerd door

startplaats van de Tour de France in 2010. Het thema

het Deltalinqs Energy Forum. De ‘Good and Green Guide’,

‘New Energy’ combineert de reductie van CO2 met het

een duurzame reisgids voor bewoners en toeristen, geeft

stimuleren van meer en beter bewegen door Rotterdam-

een overzicht van groene initiatieven. Van restaurants en

mers. De Tour start met een ‘New Energy optocht’ met

winkels tot ov-informatie en goede doelen.

duurzame voertuigen over het parcours van de proloog. Van elektrische fietsen tot de e-busz. Hiermee toont

Rotterdam heeft de klimaataanpak steeds gekoppeld aan

Rotterdam aan dat het in de stad al mogelijk is om jezelf

economische kansen en innovatie. RCI laat in 2010 de

duurzaam te vervoeren. Daarnaast krijgen bezoekers

economische impact van het RCI-werk uitrekenen door de

tijdens de zogenoemde side events tips over duurzaam

Boston Consulting Group (BCG). Om de RCI-doelen te

vervoer.

halen zijn forse investeringen nodig in stad en haven. Alleen al voor CO2-reductie zal tussen 2011 en 2025

Duurzame groei

naar schatting ruim 11 miljard euro moeten worden

Na ‘Op stoom’ als sleutelwoord voor 2008 en ‘verbinding’

geïnvesteerd. Hiervan is, met de huidige economische

voor 2009, is 2010 het best te typeren met de term

randvoorwaarden en binnen het huidige wettelijke kader,


Inleiding

nu al 3,5 miljard economisch rendabel uit te voeren door

Kort na zijn aantreden bezoekt minister Verhagen van

private partijen. Dit levert circa 4.000 extra banen op.

EL&I de Rotterdamse haven, die gezien wordt als één van

Het klimaatbestendig maken van Rotterdam betekent

de economische motoren van het land met een duidelijke

een extra economische impuls van 4 tot 5 miljard euro

duurzame ambitie. Rotterdam werkt voor de toekomst

en nog eens 3.600 banen.

aan een brandstofmix, met gas, windenergie, biobrandstoffen, zonne-energie en kolen in combinatie met

De toenemende betrokkenheid van partners en bedrijven

CO2-opslag en biomassa.

weerspiegelt zich in de organisatiestructuur van RCI. Eind

Op het gebied van adaptatie heeft het nieuwe kabinet

2010 is de eerste periode van het RCI-programma

water benoemd als speerpunt in de innovatieaanpak. De

afgerond. In 2011 gaat het programma een nieuwe fase

voorstellen van de Deltacommissie worden onder leiding

in, met een grotere organisatorische rol voor de vier

van de burgemeester van Rotterdam verder bekeken en

partners en de partijen waarmee RCI samenwerkt. Het

uitgewerkt.

RCI is onderdeel van het Programma Duurzaam ‘Investeren in duurzame groei’.

Halvering CO2-uitstoot RCI wil in de periode tot 2025 de uitstoot van CO2

Nieuwe politiek

halveren, ten opzichte van 1990. In 1990 was de

In mei treedt een nieuw college van B&W aan. Dit bestaat

uitstoot 24 megaton. Om dat te halveren mag de totale

uit vertegenwoordigers van PvdA, VVD, D66 en CDA. Het

CO2-uitstoot in 2025 niet meer zijn dan 12 megaton. Bij

college omarmt duurzaamheid. Duurzaamheid draagt bij

ongewijzigd beleid bedraagt de uitstoot in dat jaar echter

aan een krachtige economie en zorgt voor een aantrek-

tussen de 39 en 46 megaton. Om op 12 megaton uit te

kelijk vestigingsklimaat voor internationale bedrijven. Het

komen, moet er dus tussen de 27 en 34 megaton worden

college trekt 31 miljoen euro uit voor duurzaamheid. De

gereduceerd. Daarvoor heeft RCI een pakket maatregelen

ambitie is dat iedere euro van de gemeente minimaal

samengesteld.

tien euro aan investeringen oplevert. In oktober gaat het Kabinet-Rutte van start. De

Door toenemende bedrijvigheid, onder andere in verband

klimaatopgave heeft minder prioriteit. Dat blijkt uit de

met de ingebruikname van de Tweede Maasvlakte en

geformuleerde ambities, afgeleid van Europese

vooral door de komst van nieuwe energiecentrales, neemt

doelstellingen: 20% CO2-reductie en 14% toename van

de CO2-uitstoot de komende jaren eerst nog flink toe.

het aandeel duurzame energie in de totale energiepro-

Vanaf 2015 gaat de CO2-uitstoot volgens de prognose

ductie in 2020. Het vorige kabinet hanteerde respectieve-

die de DCMR en ECN hebben opgesteld dalen.

lijk 30% en 20%. De RCI-aanpak is echter ook onontbeer-

De effecten van de maatregelen beginnen vanaf 2013

lijk om de ambities van dit nieuwe kabinet te realiseren.

zichtbaar te worden en leiden in 2015 tot een CO2-reduc-

RCI houdt vast aan de eerder gestelde hoge ambities.

tie van 4 megaton. Dan is de stoompijp op stoom, begint

De economische benadering van het kabinet biedt kansen

de realisatie van CCS-demonstratieprojecten en zien we

voor Rotterdam. Zo kan de aanpak van de zogenoemde

de effecten van de verduurzaming in de gebouwde

topsectoren, waarmee het kabinet bijvoorbeeld energie,

omgeving en bij mobiliteit. Aan al deze projecten wordt

chemie en water extra wil stimuleren, een belangrijke

nu al hard gewerkt. De totstandkoming van innovatieve

impuls geven aan de duurzame economische groei van

grootschalige projecten kost veel tijd en vraagt om

Rotterdam. Hetzelfde geldt voor de ‘green deals’ van het

nieuwe manieren van (samen)werken.

Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie (EL&I). Ook het voornemen om ‘sterke clusters’, zoals Energy

De totale CO2-uitstoot bedraagt in 2010 29,3 megaton

Valley in Noord-Nederland en Energy Port in de haven

(voorlopig cijfer). In 2009 was dat 27,8 megaton. Deze

van Rotterdam, te faciliteren, hebben een positieve

toename sluit aan bij het landelijke beeld. In 2009 nam

uitwerking op de RCI-doelen.

de CO2-emissie landelijk af met circa 3%, door de


uitstoot CO2 kton

Doel en prognose

45.000

onzekerheidsmarge

Onzekerheidsmarge

40.000

CO2-uitstoot

35.000

Prognose reductie CO2 -uitstoot door 2 maatregelen RCI

CO -uitstoot

30.000 25.000

effect RCI

20.000 15.000

Doel RCI doel

10.000

RCI 2025

5.000 0 1990

‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10

2015

2020

2025

jaar

Prognose CO2-uitstoot en effect van de RCI-maatregelen, gebaseerd op de prognose van de CO2-uitstoot tot 2025, in 2010 herzien door het Energie Onderzoeks Centrum (ECN) en DCMR Milieudienst Rijnmond. De onzekerheidsmarge voor 2025 is hierin opgenomen, omdat een aantal ontwikkelingen na 2020 nog moeilijk te voorspellen is. Het cijfer voor 2010 is nog niet definitief.

CO2-emissie in Mton

Totaal CO2-uitstoot vanaf 2005 30

35

28.900

27.900

28.100

28.475

29.300 27.800

25 23.700

20

15 11.850

10

doel RCI De cijfers in de staven zijn in Kton. Het cijfer voor 2010 is nog niet definitief.

5

0

1990

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2025


Inleiding

economische recessie (Compendium voor de Leefomge-

CO2-uitstoot. Een deel daarvan wordt vanaf medio

ving). De CO2-uitstoot door bedrijven die meedoen aan

2011 afgevangen en geleverd aan tuinders om de

het Europese emissie-handelssysteem (ETS) nam in

groei van gewassen in kassen te stimuleren. In 2010

2010 echter weer toe met 4,2%. Dit blijkt uit cijfers van

start de aanleg van het leidingnet dat hiervoor nodig

de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa), die de toename

is, als aanvulling op de CO2 die al vanuit Shell Pernis

wijt aan toegenomen activiteit door het aantrekken van de economie. Dat geldt zeker ook voor Rotterdam. Eind

wordt geleverd. • De toevoeging van de gemeente Rozenburg aan

2010 maakt het Havenbedrijf Rotterdam bekend dat het

Rotterdam leidt tot een kleine toename van

versterkt uit de crisis is gekomen, met een stijging van de

CO2-uitstoot.

goederenoverslag met 11,1% ten opzichte van 2009.

100% klimaatbestendig De toegenomen CO2-uitstoot heeft te maken met de aan-

Rotterdam wil dé innovatieve waterkennisstad van de

trekkende economie. Ook verklaren enkele grote projecten

wereld zijn. Hiervoor investeert het deelprogramma

een substantieel deel van de extra CO2-uitstoot:

Rotterdam Climate Proof in internationale kennisuitwis-

• De Maasstroom Energie, een gasgestookte

seling en samenwerking. Ook zet het Rotterdam in als

energiecentrale van 425 megawatt, wordt halverwege

‘living showcase’. Het Drijvend Paviljoen in de Rijnhaven

2010 in gebruik genomen. Dit leidt tot ruim 0,6

is in ruim acht maanden gebouwd. Het is een pilot voor

megaton CO2-uitstoot. Overigens is de Maasstroom

duurzaam drijvend bouwen in Rotterdam en functio-

Energie een van de schoonste en efficiëntste

neert als kenniscentrum en etalage van het Nationaal

gasgestookte energiecentrales ter wereld.

Watercentrum in oprichting.

• De huidige E.ON-centrale op de Maasvlakte heeft meer geproduceerd. Dat leidt in 2010 tot 0,5

In 2010 zijn twee evenementen beeldbepalend. Ruim

megaton meer CO2-uitstoot dan het jaar daarvoor.

825.000 mensen maken kennis met de Rotterdamse

E.ON Benelux werkt samen met Electrabel aan het

wateraanpak in het paviljoen Rotterdam Water City op

ROAD-project, waardoor in 2015 1,1 megaton CO2

de World Expo in Shanghai. Tientallen nationale en

wordt afgevangen en opgeslagen onder zee.

internationale delegaties zijn aanwezig, waaronder

Daarnaast wordt in de nieuwe centrales gewerkt aan

Prins Willem-Alexander, Prinses Maxima en toenmalig

bijstook van biomassa.

minister-president Balkenende.

• De bio-ethanolfabriek van Abengoa wordt in 2010 in gebruik genomen en dat resulteert in 0,3 megaton

Het tweede beeldbepalende evenement is de internationale conferentie ‘Deltas in times of climate change’. Deze bijeenkomst staat in het teken van maatregelen die deltasteden kunnen en moeten nemen om voorbereid te zijn op de klimaatverandering. 1.200 mensen uit 62 landen bespreken drie dagen lang de uitdagingen van deltasteden. De conferentie wordt in Rotterdam geopend door Prins Willem-Alexander. De prins is nauw betrokken bij het onderwerp watermanagement, zowel in Nederland als in het buitenland. In Nederland is de kroonprins voorzitter van de Water Advies Commissie. In zijn functie als voorzitter van de Secretary-General’s Advisory Board on Water and Sanitation van de Verenigde Naties levert Prins

Opening paviljoen Rotterdam Water City, World Expo 2010 Shanghai


Willem-Alexander een persoonlijke bijdrage aan de oplossing van de waterproblematiek in de hele wereld.


Energie-efficiëntie en mobiliteit Het verminderen van CO2-uitstoot begint bij het beperken van energieverbruik. In de stad, in de haven en door de industrie. Hieronder een overzicht van initiatieven in 2010. In dit hoofdstuk ook aandacht voor duurzame mobiliteit. Dit kan een belangrijke bijdrage leveren aan het halveren van de CO2-uitstoot. De aanpak kent drie onderdelen: schoon gebruik, schone voertuigen en schone brandstoffen.

Energie-efficiëntie in de stad

Steden van het ministerie van Infrastructuur en Milieu.

Doelstelling is dat in 2025 de CO2-uitstoot van de

Het arbeidersdorp in het havengebied is van oudsher

gebouwde omgeving 50% lager is dan in 1990. In dat

nauw verbonden met de Rotterdamse Droogdok

jaar was de uitstoot 1,3 megaton.

Maatschappij (RDM), maar sinds het faillissement van de scheepswerf is die band verminderd. Nu is op het oude

Stads- en gebiedsontwikkeling is mede verantwoordelijk

scheepsterrein de RDM-campus gevestigd met

voor de uitstoot. In oktober sluit Rotterdam met zo’n

onderwijsinstellingen en innovatieve bedrijven. De

veertig ontwikkelaars, bouwers, beleggers en woningcor-

campus markeert de start van de complete herontwikke-

poraties de samenwerkingsovereenkomst ‘Duurzaam

ling. Wat er verder gaat gebeuren om de wijk te

Ontwikkelen Rotterdam 2010’. De vastgoedpartijen

verduurzamen, bepaalt RCI samen met onder meer

spreken af bij nieuwbouw, bestaande bouw en stadsont-

woningcorporatie Woonbron, Hogeschool Rotterdam,

wikkeling duurzaamheid centraal te stellen. Doel is een

Eneco én de bewoners.

CO2-reductie van 30% in 2020 bij bestaande bouw en halvering van de CO2-uitstoot bij nieuwbouw. Naast CO2-reductie gaat het om een integrale aanpak met aandacht voor thema’s als energie, materiaal, water, afval, gezondheid, vervuiling, landgebruik, buitenruimte, transport en management. Er wordt aangesloten bij internationaal erkende maatstaven, zoals Breeam, een beoordelingsmethodiek om de duurzaamheid van gebouwen te bepalen. De renovatie van de historische herenhuizen aan de Sleephellingstraat op het Noordereiland is genomineerd voor de Nederlandse bouwprijs in de categorie ‘Integraal duurzaam ontwerpen, bouwen, gebruiken en onderhouden’. Dit passiefhuis-principe leidt tot een minimaal energieverbruik. De jury roemt het ontwerp van de architect Villanova vooral om het feit dat de oorspronkelijke gevel bewaard blijft, ondanks de vele aanpassingen die nodig zijn om de woningen te isoleren. Het project Klimaatneutraal Heijplaat ontvangt een

De

subsidie uit het Innovatieprogramma Klimaatneutrale

RDM-campus


Dubbele win

st aan de Nieuwe Binn enweg

Energie-efficiëntie en mobiliteit 414B

Energie bespare n loont

414A

De aanbesteding voor het Building Retrofitprogramma

302

LOTGENOTEN!

start. Het programma is een methode voor het

287A

Ons gaan is een komen Ons komen een gaan

verduurzamen van bestaand vastgoed, waarbij

276

De zin van het Leven Is dat we verga an

investeringen voor energiebesparing gefinancierd worden

230A

De wereld van

iedereen Niemand de baas

uit de besparing op energiekosten die later worden

256C 224A

Het heden is eeuw ig Alles is waar

behaald. Een Energy Service Company voert de

229

God of Jehova

Allah of Jahweh

energiebesparende maatregelen uit en zorgt ook voor de

200204

De één is de ande r De ander de één

voorfinanciering van de verbeteringen aan gebouwen en

Ontsteekt uw geweten Kijkt om u heen

installaties. In Rotterdam heeft de aanbesteding

Het lot dat we Laat niemand

betrekking op een groot deel van de gemeentelijke

184A

delen alleen 107A

J.A. Deelder

gebouwen, te beginnen met de zwembaden. Begin 2011 is de aanbestedingsprocedure voor de zwembaden

88A

succesvol afgerond.

100

66-68

60

Bedrijven en organisaties tonen in 2010 meer betrokkenheid bij het thema duurzaamheid.

A3_poster_Nwe-Binn

enweg.indd

1

• 29 Rotterdamse hotels en congreslocaties, Koninklijke

22-09-2010

09:38:58

Horeca Nederland, Stichting Keurmerk Milieu, Veiligheid en Kwaliteit, Rotterdam Marketing en de gemeente Rotterdam ondertekenen de overeenkomst ‘Duurzame Hotels en Congreslocaties Rotterdam’. Met deelname aan het convenant werken zij samen aan het verbeteren van hun milieuprestaties in 2010 en 2011. De deelnemers streven naar het behalen van het Green Key milieukeurmerk (internationaal erkend

Jules Deelder opent ‘Dubbele winst’

keurmerk voor de recreatieve sector). Elf locaties hebben al een Green Key certificaat behaald. • Met het project ‘Dubbele winst aan de Nieuwe

WattNou, specialist in duurzame verlichting, bracht in kaart hoeveel individuele ondernemers kunnen

Binnenweg’, gefaciliteerd door DCMR, besparen lokale

besparen op hun energiekosten. Dat varieerde – af-

ondernemers energie. Met een ode aan de duurzame

hankelijk van het soort onderneming – van honderd

ondernemers zorgde de Rotterdamse dichter Jules

tot tweeduizend euro per jaar. Het toepassen van

Deelder voor een stijlvolle aftrap van het project.

energiezuinige verlichting zoals LED spreekt

Vooraf voerde DCMR een aantal energiescans uit.

het meeste aan.

Het HaKagebouw in Rotterdam (hoofdkantoor van de coöperatieve groothandelsvereniging ‘De Handelskamer’) krijgt een tweede leven als duurzaam industrieel erfgoed en gaat onderdak bieden aan bedrijven, instellingen en overheden die actief zijn op het gebied van water en energie.


Kennisontwikkeling en -uitwisseling zijn belangrijk om nieuwe ontwikkelingen te blijven voeden. • Burgemeester Aboutaleb en Rector Magnificus Schmidt van de Erasmus Universiteit Rotterdam zetten hun handtekening onder een samenwerkingsproject, dat moet leiden tot het opstellen van een agenda van onderzoeksvragen voor een effectieve klimaatstrategie voor de lange termijn. Maar liefst zes faculteiten zijn hierbij betrokken: economie, rechtsgeleerdheid, bedrijfskunde, wijsbegeerte, sociale wetenschappen en Erasmus Medisch Centrum. Eind

Wanneer je als grote havenstad aan verduurzaming van de energiesector wilt werken, moet je verder kijken dan je eigen grenzen en een bredere invalshoek kiezen dan het milieu. Het gaat ook om voorzieningszekerheid, om internationale handelsbelangen en om geopolitieke betrekkingen. Dat komt in het Rotterdam Climate Initiative allemaal samen in een heel praktisch en ambitieus programma. Het Clingendael International Energy Programme (CIEP) is blij om aan dit klimaatprogramma bij te kunnen dragen. Coby van der Linde, directeur van het Clingendael International Energy Programme, hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuniversiteit Groningen en lid van de Council van het Rotterdam Climate Initiative.

2010 is de onderzoeksagenda klaar, waarin twee hoofdlijnen zijn te onderscheiden: het richting geven

moment beperkt het Warmtebedrijf de uitstoot van CO2

aan ontwikkelingen en het stimuleren van gedrags-

met 80 kiloton per jaar. In 2010 gaat het Warmtebedrijf

verandering. Deze hoofdlijnen worden binnen de zes

van start onder twee afzonderlijke BV’s: infrastructuur

faculteiten uitgewerkt, zowel in onderzoek als in

(gemeente Rotterdam, provincie en woningcorporatie

(in-company) onderwijs.

Woonbron) en exploitatie (E.ON en gemeente Rotterdam). Ook worden de eerste contracten voor het leveren van

Samenwerking RCI en

warmte afgesloten:

Erasmus Universiteit

• Het Maasstadziekenhuis zal als eerste klant ‘op Zuid’ warmte afnemen. • De leden van de Vereniging van Eigenaren Nieuwe Binnenweg worden in de toekomst aangesloten op het warmtenet. • Met vijf woningcorporaties sluit Nuon een raamovereenkomst voor het leveren van stadswarmte aan woningen in Rotterdam-Zuid. Een belangrijke stap naar het doel van Nuon om de komende jaren 25.000 woningen aan te sluiten op restwarmte uit de

• Gail Whiteman wordt geïnaugureerd als Professor of

industrie.

Sustainability and Climate Change en professor Michael Braungart bezet de leerstoel Cradle to Cradle aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. • De Rotterdam Pioneers blijft met 350 creatieve en

Energie-effiëntie in het haven-indus trieel complex Doelstelling: het realiseren van een toename van

innovatieve ondernemers een belangrijk en actief

energie-efficiëntie van gemiddeld 2% per jaar bij de

forum voor kennisuitwisseling en inspiratie.

industriële bedrijven in het havengebied. Dit moet in 2025 leiden tot 4 megaton vermeden CO2-uitstoot.

Warmtebedrijf Het Warmtebedrijf gaat restwarmte ophalen bij

Deltalinqs Energy Forum

afvalverbrander AVR Van Gansewinkel en zal deze

Deltalinqs, de ondernemersorganisatie voor haven en

transporteren naar leverpunten van Nuon en Eneco, die

industrie, stimuleert en ondersteunt bedrijven bij het

de restwarmte leveren aan de eindgebruiker. In 2025

behalen van een verbetering van de energie-efficiëntie

moeten 50.000 Rotterdamse huishoudens aangesloten

met 2% per jaar. Het Deltalinqs Energy Forum is het

zijn op restwarmte van het Warmtebedrijf. Op dat

platform dat daaraan vormgeeft met scans op



bedrijventerreinen, haalbaarheidsonderzoeken en workshops voor kennisuitwisseling over verduurzaming van processen en producten. Centraal staat de gebieds- en ketenbenadering, waarbij door samenwerking tussen bedrijven de verbetering van de energie-efficiëntie groter kan zijn dan wanneer bedrijven dit individueel aanpakken met aanpassingen op hun eigen terrein. Het doel is ook nieuwe economische kansen te creëren. Het efficiëntie-programma CoSiR (Co-Siting Rijnmond), dat start in november 2010, illustreert die aanpak.

en daarmee voor de arbeidsmarkt in de regio Rotterdam.

• Deltalinqs Energy Forum verbreedt de aanpak van

Het concept is een industriële wereldprimeur. Als de

energieen productefficiëntie met aandacht voor

overheid bereid is bij te dragen aan de financiering van de

duurzame energie, grondstoffen en afvang, transport

onrendabele top, kan de aanleg van het stoomnetwerk

en hergebruik of opslag van CO2. De visie wordt

starten. Begin 2013 kan dan de eerste fase worden

vastgelegd in ‘Visie & Speerpunten 2011-2014’.

opgeleverd.

• Het Forum organiseert negen workshops. Veel belangstelling is er voor de thema’s duurzame

Plant One

energie, groene grondstoffen en verlaging van de

Plant One is een grote proeftuin waar bedrijven hun

CO2-footprint.

industriële innovaties op semi-productieschaal testen.

• Samen met de Nederlandse Waterstofvereniging

Dankzij een subsidie van

wordt de ‘8th National Hydrogen & Fuel Cell

twee miljoen euro kan Plant

Conference’ georganiseerd, over de economische en

One zich definitief vestigen

ecologische kansen van waterstof. Een Rotterdams

in een bestaande bedrijfshal

waterstofnetwerk kan zowel voor de industrie als in

in de Botlek. Een innovatieve

logistiek opzicht van betekenis zijn. Door de

‘koepelvergunning’ van de

aanwezigheid van grote waterstofproducenten is een

DCMR Milieudienst

netwerk met voldoende aanvoer aanwezig. Stedelijke

Rijnmond (waardoor

distributie en vervoer op haventerminals op basis van

afzonderlijke bedrijven geen

waterstof draagt direct bij aan een betere luchtkwali-

lange procedures hoeven te

teit. In 2011 onderzoekt Deltalinqs Energy Forum de

doorlopen) zorgt dat de

economische haalbaarheid hiervan.

renovatie snel kan starten.

• In samenwerking met de Universiteit Gent wordt een

Installaties op het vlak van procesindustrie, olie en gas,

postacademische cursus Energie-efficiëntie

chemie, biomassa, recycling en apparatenbouw kunnen

georganiseerd met twaalf deelnemers uit bedrijfs

bij Plant One terecht. Een van de eerste pilots is de

leven en overheid.

scheidingstechnologie Pervaporatie op basis van membranen. Plant One is in mei 2011 geopend.

Stoompijp Botlek De business case voor een gezamenlijk stoomnetwerk

Biogas uit zuiveringsslib

voor bedrijven, de Stoompijp van aandeelhouders Stedin

Veel bedrijven hebben een eigen zuiveringsinstallatie. Aan

en Visser Smit Hanab, wordt verder uitgewerkt. Dit

het einde van het zuiveringsproces blijft slib achter, dat

stoomnetwerk moet zorgen voor hogere efficiëntie in

afgevoerd wordt en buiten de regio verbrand. Door het

energieverbruik met als uiteindelijk resultaat 0,4

hoge watergehalte in het slib kost dit veel energie en

megaton CO2-reductie. Daarnaast is de hogere

transportkilometers. Adviesbureau Tauw en slibverwerker

product-efficiëntie ook essentieel voor economische groei

GMB komen op het idee voor een centrale slibverwerking.


Stedin transporteert energie naar onder meer drie van de vier grote steden van Nederland en naar de Rotterdamse haven. Naast gas en elektriciteit transporteren we ook CO2, stoom en andere gassen om toekomstige duurzame energievoorziening mogelijk te maken voor onze klanten. We zijn als netbeheerder betrokken bij ketenprojecten, zoals de stoompijp en het CCS-netwerk die beide in Rotterdam worden gerealiseerd. Door de deskundigheid van verschillende partijen bijeen te brengen, creëert het Rotterdam Climate Initiative (RCI) draagvlak om projecten van de grond te tillen. Samenwerking is de sleutel tot succes. Jeroen de Swart, algemeen directeur Stedin

Duurzame mobiliteit De aanpak van duurzame mobiliteit kent drie onderdelen: schoon gebruik, schone voertuigen en schone brandstoffen.

Schoon gebruik Rotterdam promoot het gebruik van schonere vervoers alternatieven op verschillende manieren. • De start van de Tour de France 2010 (Grand Départ) in juli krijgt als thema ‘New Energy’. RCI organiseert voorafgaand aan de proloog een optocht van duurzame voertuigen en geeft voorlichting over duurzame mobiliteit.

Een workshop van het Deltalinqs Energy Forum leidt tot

• Voor de tweede keer vindt de Ecomobielbeurs plaats

participatie van zes bedrijven in de ontwikkeling van een

in Rotterdam. Door deelname aan deze nationale

efficiënte en duurzame centrale verwerkingslocatie voor

vakbeurs voor duurzame mobiliteit verbindt

biologisch zuiveringsslib. De partijen werken samen aan een business case.

Rotterdam zich aan duurzame mobiliteit. • In Spaanse Polder opent Rotterdam een verzamelpunt voor stedelijke distributie. Hier vandaan worden

Environmental ship index

goederen met een schoon voertuig – elektrisch of op

De havens van Amsterdam, Moerdijk, Dordrecht en

aardgas – in de binnenstad afgeleverd.

Rotterdam gaan schone schepen belonen met korting op

• Proberen is overtuigen. Onder de noemer ‘Electric

het havengeld. De Environmental Ship Index (ESI) bepaalt

Fantastic’ kan iedereen een week lang een elektrische

of schepen in aanmerking komen voor de korting. ESI is

scooter proberen in het centrum. Er maken 120

een nieuwe internationale methode voor het berekenen

personen gebruik van. Hoewel gebruikers nog niet

van uitstoot van luchtverontreiniging (NOx en SOx) en

tevreden zijn over oplaadpunten en stallingen, blijkt

CO2. Vanaf 1 januari 2011 kunnen schepen het

20% na afloop van plan te zijn een e-scooter aan te

certificaat en daarmee de korting opvragen. De ESI is

schaffen. Ruim 90% ziet elektrisch rijden als dé

ontworpen door de havens van Le Havre, Bremen,

toekomst.

Hamburg, Antwerpen, Amsterdam en Rotterdam. De ESI is een resultaat van de World Port Climate Conference, die in 2008 in Rotterdam gehouden is.

Walstroom

In 2010 blijkt dat de college-

Walstroom biedt schepen de mogelijkheid om gebruik te

doelstellingen voor de

maken van een aansluiting op het elektriciteitsnet aan de

periode 2006-2010 voor

wal. Dat is minder milieuvervuilend en geeft minder

duurzame mobiliteit zijn

geluidsbelasting dan het gebruik van hun eigen (diesel)

gehaald. Zo is 75% van het

motoren. Na walstroom voor de binnenvaart investeert

eigen wagenpark van de

Stenaline in walstroom voor zeeschepen in Hoek van

gemeente schoon en is er

Holland. Stenaline investeert in de aanpassingen op

twintig kilometer nieuw

schepen, het Havenbedrijf in de faciliteiten aan de wal en

fietspad aan het fiets

de aansluiting op het hoofdnet. De kade van Maasvlakte II

netwerk toegevoegd.

wordt ‘walstroomready’ aangelegd.



De e-Busz

Schone brandstoffen

Elektrisch vervoer komt in een stroomversnelling. Veel

• De brandstoffenstrategie is vastgesteld. Uitgangs-

nieuwe initiatieven zien het licht:

punt is de inzet van verschillende brandstoffen,

• In september 2010 lanceert Rotterdam een

passend bij het type gebruik: vrachtvervoer presteert

subsidieregeling voor elektrische laadpunten.

goed op biodiesel, voor personenauto’s hebben

Bedrijven en particulieren krijgen maximaal duizend

bio-ethanol en elektriciteit de voorkeur, en het

euro subsidie op een oplaadpunt op eigen terrein én

openbaar vervoer kiest ook voor (hybride) elektrisch

een jaar lang gratis groene stroom voor het opladen

rijden.

van de elektrische auto ter waarde van vierhonderd-

• In een pilot wordt bekeken hoe zware vrachtwagens rijden op ‘high blend’ biodiesel uit restvetten (B30). Rijden er bij de start eind 2009 twee vrachtwagens op B30, een jaar later zijn dat er 35. De chauffeurs

vijftig euro. De eerste geïnteresseerden hebben zich gemeld. • In deelgemeente Overschie gaan elektrische ‘tuktuks’ rijden als gratis aanvulling op het openbaar vervoer.

kunnen op twee plaatsen in Rotterdam tanken. Naast

• Steakhouse-keten

vermindering van de CO2-uitstoot wordt gekeken naar

De Beren laat haar

het effect van biodiesel op de luchtkwaliteit.

‘bezorgberen’ op

• De Rotterdamse Taxi Centrale (RTC) neemt tijdens de

elektrische scooters

Wereldhavendagen de eerste vijf biogastaxi’s in

rijden. De

gebruik. Zij kunnen tanken bij Rotterdam Airport.

bezorgberen zijn

• Een Wijk Onderhouds Ploeg (WOP) bij de dienst

opvallende

Gemeentewerken test met succes de eerste

ambassadeurs voor

WOP-wagen op aardgas. Een WOP-wagen is een

elektrische scooters.

bestelauto met een open laadbak.

De bezorgberen

• De eerste hybride vuilniswagen van Nederland gaat bij Roteb in Rotterdam rijden.

Schone voertuigen

• Tijdens de Wereldhavendagen gaat een ‘nationale

De RET rijdt met twee bussen van het type e-Busz, een

proeftuin elektrisch vervoer’ in Rotterdam van start,

innovatieve elektrische personenbus. De e-Busz heeft een

met financiële ondersteuning van AgentschapNL.

elektromotor in de wielnaaf en werkt met GPS om op

Rotterdam gaat samen met energiebedrijf Eneco en

vooraf vastgelegde trajecten volledig over te schakelen op

netwerkbeheerder Stedin 75 elektrische en plug-in

de elektromotor, zodat daar emissieloos gereden wordt.

hybride voertuigen testen op onder andere veiligheid,

Ook starten twee hybride bussen van Mercedes. RCI meet

milieu-impact en batterijprestatie. De drie partners

samen met de Hogeschool Rotterdam gedurende twee

nemen de eerste zes exemplaren van de plug-in

jaar het verschil in CO2-uitstoot tussen de e-Busz, de

hybride personenwagen in gebruik: de Toyota Prius

hybride bus en de reguliere bus.

‘plug-in’.


Duurzame energie Het tweede hoofdthema is duurzame energie. De vraag naar energie is groot en neemt nog meer toe. Nederland wil over tien jaar 14% van de energiebehoefte uit schone, duurzame bronnen halen, Rotterdam zet in op 20%. Daarvoor moet er veel meer duurzame energie worden opgewekt. Dat is een uitdaging. Uit recente cijfers van het CBS blijkt dat het aandeel duurzame energie in het totale energieverbruik landelijk is gedaald van 4,2% in 2009 naar 3,8% in 2010. Dit komt mede doordat het totale energieverbruik stijgt en het verbruik van biobrandstoffen voor transport afneemt.

Biomassa en windenergie leveren een

voldoende massa te creëren om de

grote bijdrage aan duurzame

innovaties in de chemie te

energie-opwekking. De haven van

bewerkstelligen. Alle drie de

Rotterdam als Energy Port biedt

toepassingen hebben grote economi-

hiervoor goede mogelijkheden. In

sche kansen.

2010 komt het programma Rotterdam Bioport op stoom.

Om dit te organiseren is het

Daarnaast wordt het windconvenant

programma Bioport Rotterdam

uit 2009 uitgevoerd. RCI streeft naar

opgezet onder leiding van het Haven-

vergroting van het opgestelde

Ruud Lubbers

vermogen aan windenergie in het

bedrijf Rotterdam. Ruud Lubbers, de voormalige kwartiermaker van RCI,

stedelijke en het havengebied. De focus ligt daarbij op

treedt op als ambassadeur voor de Rotterdamse

wind op land. Ook worden de mogelijkheden van

biomassa-aanpak. Hij brengt deze aanpak onder de

zonne-energie verkend.

aandacht bij relevante groepen en zet issues op de politieke agenda, zowel nationaal als internationaal.

Rotterdam Bioport Biomassa is een verzamelnaam voor grondstoffen van plantaardig of dierlijk materiaal voor de productie van goederen en energie. Het levert in 2025 een bijdrage van 4,5 megaton aan de vermindering van de CO2-uitstoot in de Rotterdamse regio. Hoewel bij- en meestook van biomassa in elektriciteitscentrales nog altijd duurder is dan kolen, is het een relatief kostenefficiënte manier om duurzame energie te produceren. En het is nu al toe te passen. RCI pleit voor een integrale aanpak. Daarbij wordt de biobased economy gezien als een langetermijntransitie. Van een economie die draait op fossiele grondstoffen naar een economie die draait op hernieuwbare grondstoffen. Er zijn drie toepassingen. Biomassa voor energie, biomassa voor transportbrandstoffen en biomassa als grondstof voor chemie. De eerste twee toepassingen zijn nodig om

We staan op een historisch moment: de doorbraak van biomassa. Welk scenario Nederland ook kiest om de uitstoot van CO2 fors te reduceren, de inzet van biomassa is altijd nodig. Hierbij moeten we niet afwachten tot alle barrières en vraagstukken zijn opgelost maar nu, vandaag, beginnen. Want barrières en vraagstukken zijn er. Is het wel duurzaam? Levert het voldoende CO2-reductie op? Leggen biomassa en foodproduction geen ‘competing claims’? Gaat het niet ten koste van de natuur en de biodiversiteit? En ook in meer praktische zin zijn er uitdagingen. Hoe zorgen we voor voldoende aanvoer van biomassa? Hoe krijgen we bedrijven zover dat ze willen investeren in nieuwe ontwikkelingen? En hoe krijgen we afnemers en burgers zover dat ze erom vragen? Ik roep op om die uitdagingen samen aan te pakken. Niet polariseren maar de synergie zoeken. Ruud Lubbers, voorzitter van de Council van het Rotterdam Climate Initiative.


Duurzame energie

De technische potenties voor biomassa voor energieen materiaaltoepassingen zijn zeer groot. Mits aan de juiste voorwaarden wordt voldaan kan biomassa in 2050 tot een derde van de wereldenergievoorziening voor zijn rekening nemen. Cruciaal is een verdergaande modernisering en rationalisering van de landbouw en veeteelt wereldwijd en sterke duurzaamheidskaders ten aanzien van landen watergebruik alsmede op sociaal-economisch gebied. Daarmee kunnen conflicten met de voedselvoorziening en biodiversiteit worden voorkomen. De ontwikkeling van de biobased economie en de daarvoor vereiste gewasproductie kan zo cruciale synergie opleveren met rurale ontwikkeling en duurzamer landbouw. Groeiende internationale handel in biomassa is een cruciale component van zo’n toekomstige wereldwijde biobased economy. De Rotterdamse haven is uitstekend geëquipeerd om daarin een sleutelrol te spelen als bioport voor Noordwest-Europa.

energieopwekking worden gebruikt als vervanger van steenkool. Het Rotterdam Biomass Commodities Network (RBCN), mede opgericht door RCI, groeit. Dit netwerk versterkt en promoot de Nederlandse bio-energiesector. Onder andere door commerciële partijen die actief zijn in de keten van groene grondstoffen samen te brengen, zoals producenten, handelaren, logistieke dienstverleners en consumenten. RBCN is begin 2011 als zelfstandige stichting verder gegaan.

Duurzaamheid van biomassa Het is belangrijk dat biomassa duurzaam is. Van de

André Faaij, professor energiesysteem-analyse aan de Universiteit Utrecht en coördinator van het hoofdstuk Bio-energie van het onlangs verschenen rapport over hernieuwbare energie en klimaatverandering van het IPCC, het klimaatpanel van de VN.

herkomst en de beschikbaarheid van de biomassa tot de hele productieketen en het eindproduct. RCI is verklaard voorstander van certificering en standaardisering. Met het oog op de gewenste overgang naar een CO2-arme economie stelt de Europese Renewable Energy Directive

RCI publiceert in 2010 het position paper ‘Biomassa in de

(RED) eisen aan de lidstaten over de gewenste hoeveel-

Rotterdamse haven’. Dit document licht het belang van

heid duurzame energie. Ook aan biomassa.

biomassa in de haven toe en legt de gewenste positie en

Hierin zijn ook duurzaamheidcriteria opgenomen voor

de koersbepaling vast. Drie werkgroepen, met vertegen-

biobrandstoffen en vloeibare biomassa. Duurzaamheids-

woordigers van de vier RCI-partners en het bedrijfsleven,

criteria voor vaste biomassa zijn in voorbereiding.

gaan van start:

Via certificaten kunnen bedrijven aantonen dat ze aan de

• Vaste biomassa (trekker: Havenbedrijf)

criteria voldoen. Er zijn internationale en nationale certifi-

• Vloeibare biomassa (trekker: Argos Oil)

ceringschema’s, zoals de NTA8080. Dat is een vrijwillige

• Groene chemie (trekker: Deltalinqs)

norm, die ingaat op aspecten rond ‘planet’, ‘people’ en ‘profit’. NTA8080 is begin 2011 in Rotterdam gelanceerd.

Handel en netwerk Om de gewenste positie rond biomassa te verkrijgen is een markt nodig, met gestandaardiseerde bio-energieproducten die op de beurs zijn te verhandelen. Hiervoor start het Havenbedrijf in 2010 een samenwerking met de Brits-Nederlandse energiebeurs APX-ENDEX. De samenwerking bundelt kennis van handelsfaciliteiten met kennis en ervaring in transport, opslag en distributie van biomassaproducten, en moet in 2011 leiden tot een handelsbeurs voor biomassaproducten. Deze beurs gaat een breder gebruik van biomassaproducten bevorderen en biedt een betrouwbaar handelsplatform voor producenten, handelaren en eindgebruikers. De nadruk ligt in eerste instantie op industriële houtpellets, die bij


Urban windmills

Rotterdam is een van ’s werelds grootste olie- en chemiecentra. Dat maakt het een uitstekende locatie om te werken aan ‘groene chemie’, oftewel het maken van chemische producten op basis van biomassa. Dit wordt versterkt door de ambities ten aanzien van het binnenhalen van de grondstoffen die daarvoor nodig zijn en het actief stimuleren van nieuwe innovaties. Jos Keurentjes, Directeur Technologie AkzoNobel Industrial Chemicals.

Windenergie Windenergie in de stad In 2010 ontvangt een consortium subsidie voor de ‘Donqi urban windmill’, een kleine windmolen voor de stedelijke omgeving. Het consortium bestaat uit RCI, sociale werkvoorziening Ro-bedrijf, woningcorporaties Woonbron

in voorbereiding (228 megawatt), terwijl 24 turbines

en De Goede Woning, de politie regio Rijnmond,

(39,5 megawatt) moeten worden verplaatst. In 2011

windmolenbouwer Donqi en de gemeenten Rotterdam,

wordt de haalbaarheidsfase van enkele projecten

Delft en Zoetermeer. De subsidie is afkomstig van het

omgezet in de voorbereidingsfase. In haalbaarheidson-

Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Dit fonds

derzoeken worden de voorwaarden voor plaatsing

ondersteunt projecten die bijdragen aan duurzaamheid,

bestudeerd. Belangrijke onderwerpen zijn tegenstrijdige

werkgelegenheid en innovatie in de regio. Het ‘Donqi urban

regelgeving, kustveiligheid, externe veiligheid en

windmill’-project stimuleert de werkgelegenheid in de

eigenaarschap.

regio. Het kan in vijf tot tien jaar 2.000 windmolens in de Randstad opleveren en een CO2-besparing van 850 ton.

In 2010 onderzoekt RCI ook de mogelijkheid van windturbines op bedrijventerreinen. Deze studie loopt

Windenergie in de haven

echter vertaging op door de complexiteit van met name

In 2009 ondertekenden RCI en andere organisaties het

wet- en regelgeving rond veiligheid. Ondanks dat wordt in

convenant ‘Realisatie Windenergie in de Rotterdamse

2011 de haalbaarheid van enkele projecten onderzocht.

haven’. Ambitie is binnen tien jaar het vermogen van de windparken in het Rotterdamse havengebied op land te

Zonne-energie

verdubbelen. Van 142 megawatt in 2009 tot 300

In 2010 onderzoekt energieleverancier Eneco met

megawatt in 2020. De Tweede Maasvlakte speelt hierbij

Deltalinqs de beschikbaarheid van grote daken van

een belangrijke rol, met een gepland vermogen van 108

loodsen voor zonnestroom. Dat levert een potentieel op

megawatt. In 2010 wordt hard gewerkt aan de

van 240.000 vierkante meter. Een financieringsverzoek

ontwikkeling van windlocaties die uit het convenant

uit de Subsidieregeling Duurzame Energie (SDE) wordt

voortvloeien. Ook vinden gesprekken plaats met

afgewezen. In 2011 onderzoekt Deltalinqs andere

eigenaren van de huidige turbines.

organisatie- en financieringsvormen om zo snel mogelijk

Locaties worden geïdentificeerd en vastgelegd in een

zonnestroom te realiseren voor ten minste de bedrijven

routekaart. Deze kaart maakt inzichtelijk hoe de 300

die zich hiervoor al hadden aangemeld (120.000

megawatt wordt gerealiseerd. Eind 2010 zijn 64 turbines

vierkante meter).


CO2-afvang, hergebruik en opslag Het opvangen en hergebruiken of ondergronds opslaan van CO2 (CCS) is een belangrijk onderdeel van de Rotterdamse strategie om de CO2-uitstoot in de regio te verminderen. Rotterdam richt zich op opslag onder de zeebodem, waarvan de opslaglocaties relatief dichtbij liggen. Dit pleit bovendien voor een gedeeld CO2-transport en –opslagsysteem, waar industriële en elektriciteitsproductiebedrijven zich bij kunnen aansluiten.

Verbreding

noodzaak van een duurzame ontwikkeling van de

In 2010 verbreedt de CCS-aanpak zich in meerdere

Rotterdamse haven en stad. Naast andere opties, zoals

opzichten:

efficiënter werken en het kopen van emissierechten, zien

• Naast afvang van CO2 bij kolencentrales, werkt RCI

bedrijven in CCS een kans te voldoen aan Europese en

aan afvang in de industrie. • CO2 wordt niet meer louter als afvalproduct bekeken,

nationale regelgeving voor het beperken van CO2-uitstoot. Door de optie afvang en opslag van CO2 in

maar ook als grondstof. Zo wordt CO2 al gebruikt in

Rotterdam zo kosteneffectief mogelijk te maken, wordt

kassen om planten beter te laten groeien. Nieuw is de

de Rotterdamse haven duurzamer. Dit maakt het voor

inzet bij ‘enhanced oil and gas recovery’, waarbij CO2

bedrijven aantrekkelijker zich hier te vestigen.

wordt gebruikt om meer olie en gas uit bestaande velden te halen. • Bij de ontwikkeling van CO2-transport wordt gekeken naar vervoer per pijpleiding én per schip.

Netwerkbenadering De netwerkbenadering wordt verder uitgewerkt. Dit is een totaalaanpak, waarbij bedrijven de afgevangen CO2 via een gezamenlijke infrastructuur verzamelen en inzetten

Grote betrokkenheid bedrijfsleven

voor verschillende toepassingen. Het gaat om het leveren

Het bedrijfsleven is meer dan voorheen de trekker van de

van CO2 aan kassen in het Westland, aan de frisdranken-

CCS-aanpak. In 2009 tekende RCI de eerste ‘Letters of

industrie en aan eigenaren/beheerders van olie- en

Cooperation’ met bedrijven. Inmiddels is met zeven

gasvelden in de Noordzee, die door de inzet van CO2 meer

bedrijven zo’n overeenkomst gesloten. Zij zien de

olie en gas kunnen halen uit bijna lege olie- en gasvelden. Ook wordt door chemiebedrijven naarstig gezocht naar andere toepassingen voor CO2, bijvoorbeeld in de

Samenwerking onder de vlag van RCI is een ‘key succesfactor’ voor de Rotterdamse CCS-aanpak. Het zorgt voor een nauw contact tussen lokale, nationale en Europese overheden enerzijds en bedrijven anderzijds, waarbij over en weer realistische verwachtingen worden gecreëerd. Daarnaast zorgt de samenwerking voor convergentie: we werken samen en dat is veel efficiënter dan dat ieder zijn eigen project uitwerkt. Ten slotte is het goed voor de transparantie: RCI zorgt dat de juist partijen aan tafel zitten en dat informatie voor alle bedrijven beschikbaar is.

productie van carbonaat. CO2 is daarmee niet langer een afvalstof, maar een basisproduct met economische waarde. Hoewel de mogelijkheden hiervoor toenemen, zal ook in de komende jaren nog veel CO2 permanent dienen te worden opgeslagen in lege olie- en gasvelden onder de Noordzee.

Grootschalige demonstratieprojecten Grootschalige demonstratieprojecten vormen een belang-

Ernest Groensmit, Business Development Manager Vopak CO2 Logistiek


rijke ‘springplank’ voor het CCS-netwerk. • Nadat in 2009 financiële steun vanuit Europa en

CO2-afvang

transport

hergebruik en opslag

Nederland is toegezegd, gaan E.ON en Electrabel van

CO2-hub

start met het project ROAD (Rotterdam Opslag en

Air Liquide, Vopak, Gasunie en Anthony Veder lanceerden

Afvang Demonstratieproject), waarbij CO2 wordt

in 2009 het Hub-concept. Daarbij wordt CO2 aangevoerd

afgevangen bij een nieuwe kolenbiomassacentrale op

naar een centrale terminal in Rotterdam, vanwaar het per

de Maasvlakte.

schip of pijpleiding verder wordt getransporteerd naar

• In 2010 werkt Air Liquide aan het Green Hydrogen

lege olie- en gasvelden onder de Noordzee. In 2010

Project, waarbij CO2 die vrijkomt bij de productie van

vormen deze partijen een consortium onder naam

waterstof wordt afgevangen en opgeslagen. Dit

CINTRA (Carbon in Transport). De hub vormt een

project is inmiddels door de nationale overheid

onmisbare schakel in het netwerk.

voorgedragen voor een Europese subsidie in het kader van de NER300 (New Entrants Reserve), een Europese

In 2010 gaat Maersk Oil samenwerken met RCI om CO2

subsidieregeling voor duurzame energie en

uit de Rotterdamse regio te gebruiken voor Enhanced Oil

CO2-opslagprojecten.

Recovery (EOR). Door de injectie van CO2 kan olie

Met deze twee demonstratieprojecten, voor de

geproduceerd worden die anders onwinbaar zou zijn,

energie- én de industriesector, is Rotterdam klaar voor de

terwijl de CO2 in het olieveld permanent wordt opgesla-

ontwikkeling van een totaalaanpak voor deze regio. Beide

gen. Op die manier gaat oliewinning samen met

projecten worden naar verwachting in 2015 operationeel,

emissiereductie.

waarmee 1,6 megaton per jaar wordt afgevangen.

Ondertekening letter of Cooperation met Maersk


CO2-afvang, hergebruik en opslag

2025

e

lin

pe

i -p

to greenhouses in region South Holland

to greenhouses area Lansingerland

2

P

CA

O

6 3 4

R3

CO2 from Antwerp

CP

1 5 7

Vooruitblik op CCS-netwerk in 2025

1

Shell Pernis

5

6 CO2 Hub CINTRA

3 E.ON CO2-Catcher

7

(CATO-2 pilot project) 3 ROAD 4 Abengoa

Transport by pipeline

Air Liquide

2 E.ON-ROCA

Transport by ship C02 capture

Air Products Connecting industry to CCS network (not just large scale demo’s)

Pegasus: location not yet determined

Het Havenbedrijf Rotterdam werkt in 2010 samen met Stedin, OCAP en Gasunie aan het concept van een

Green houses

Energy intensive industry C02 Hub

De weg naar full scale implementatie

‘common carrier’ pijpleiding voor transport van CO2 door het Rotterdamse havengebied. Het is de bedoeling dat Air

Europese samenwerking

Liquide en andere toekomstige CO2-leveranciers op deze

RCI start, onder leiding van Ruud Lubbers, voormalig

leiding kunnen worden aangesloten. Op de Maasvlakte

kwartiermaker van RCI, en haventopman Hans Smits, een

kan de leiding worden verbonden met een offshore

traject om samen met Noordwest-Europese energiebe-

pijpleiding en/of shipping terminal voor transport van

drijven een strategie te formuleren om de overgang van

CO2 naar offshore reservoirs. Verder kan de common

de demonstratiefase naar ‘full scale’ CCS te maken. De

carrier worden gekoppeld aan het OCAP-net, zodat

nadruk ligt op vrijwillige deelname. In het traject zijn drie

CO2-stromen kunnen worden uitgewisseld.

zaken van belang: technologieontwikkeling (door demonstratieprojecten), schaalgrootte (de markt is Noordwest-Europees) en de instrumenten die je inzet (incentives voor bedrijven). Op al deze drie vlakken is RCI actief. Met subsidie van het European Climate Fund onderzoekt RCI samen met bedrijven en milieubeweging wat zinvolle instrumenten zijn.


E.ON has chosen for Rotterdam to start with the demonstration of CCS. Rotterdam is the best location for demonstration, from a business perspective and because the authorities here, organised in the Rotterdam Climate Initiative, are very supportive. Bernhard Fischer, CEO E.ON Generation.

• RCI werkt samen met het kennisnetwerk van de EEPR (European Energy Programme for Recovery), waarvan het ROAD-project deel uitmaakt, met de Europese CCS-regio’s, en de North Sea Basin Taskforce. • Binnen Nederland werkt RCI samen met het Nederlandse R&D-programma CATO en de regio Noord-Nederland, Energy Valley. • Het CCS Business Platform onder leiding van

Rotterdam als kenniscentrum

Deltalinqs Energy Forum is een belangrijk forum voor

Er is veel kennis nodig voor grootschalige invoering van

uitwisseling van kennis en informatie en komt vier

CCS.

keer per jaar bij elkaar.

• In 2010 ontvangen RCI en partners subsidie van het Global CCS Institute voor onderzoek naar leerervarin-

Draagvlak

gen tot nu toe, het hub-concept van CINTRA (Carbon

Eind 2009 besloten de toenmalige ministers Cramer en

in Transport) en een onafhankelijk onderzoek naar

Van der Hoeven dat het demonstratieproject in

opslaglocaties onder de Noordzeebodem. Dit laatste

Barendrecht door zou gaan. Het nieuwe Kabinet-Rutte

onderzoek voert Deltalinqs uit samen met TNO en het

besluit in 2010 CCS te steunen en de focus te leggen op

Clinton Climate Initiative. Dit leidt in 2011 tot een

opslag onder de zeebodem. Hierdoor groeit de steun voor

gedetailleerd overzicht van technische mogelijkheden,

de Rotterdamse projecten. Wel valt eind 2010 het project

potentiële beschikbaarheid en kosten.

in Barendrecht af, mede door gebrek aan steun van de

• Andere onderzoeken die in 2010 starten zijn een

bevolking. Het bouwen van draagvlak onder stakeholders

onderzoek naar de economische impact van een

is een belangrijk aandachtspunt. RCI-projectpartners

CCS-netwerk, de veiligheid van CO2-transport en een

blijven stakeholders actief betrekken bij demonstratiepro-

gedetailleerde omgevingsanalyse.

jecten.

Hergebruik In augustus geeft minister Huizinga het startsein voor de aanleg van een CO2-leidingnet van OCAP in de Zuidplaspolder. Tuinders kunnen hierdoor CO2 die vrijkomt bij de industrie hergebruiken in hun kassen. Dit is een aanvulling op het al bestaande leidingnet in het Westland en de B-driehoek: Bleiswijk, Berkel-Rodenrijs en Bergschenhoek (sinds 1 januari 2007 gemeente Lansingerland). Naast de raffinaderij van Shell in Pernis gaat ook de bio-ethanolfabriek van Abengoa in de Europoort CO2 leveren. Tuinders doseren CO2 in hun kassen om daarmee de groei en de kwaliteit van hun gewassen te stimuleren. Door de uitbreiding kunnen de tuinders over voldoende CO2 beschikken, terwijl de industrie een goed hergebruik voor haar CO2 heeft gevonden. Door de uitbreiding van het netwerk wordt nu een besparing aan CO2-uitstoot gerealiseerd van circa 0,4 megaton per jaar. Deze hoeveelheid zal de komende jaren oplopen tot meer dan 1 megaton per jaar.


Adaptatie Hogere temperaturen, een stijgende zeespiegel en extremere regenbuien. De gevolgen van klimaatverandering vragen om Rotterdamse maatregelen tegen de dreiging van wateroverlast en een warmere binnenstad. Met extra waterberging, groene daken en drijvend bouwen speelt Rotterdam in op de nieuwe omstandigheden.

Rotterdam wil de stad en haven duurzaam beschermen,

Rotterdam andere deltasteden die in toenemende mate

bereikbaar houden en haar positie als veiligste deltastad

interesse tonen in de Rotterdamse expertise.

bestendigen. In 2025 moeten stad en haven 100% klimaatbestendig zijn. Dat is de kern van Rotterdam

Kennis

Climate Proof, het klimaatadaptatieprogramma van RCI.

Samen met vooraanstaande partners wil Rotterdam dé

In 2008 start Rotterdam Climate Proof. Uniek is dat het

innovatieve waterkennisstad van de wereld zijn. Die

klimaatverandering niet beschouwt als bedreiging, maar

ambitie vertaalt zich in 2010 in het gastheerschap van

als kans. Door adaptatie te koppelen aan mitigatie – het

de eerste internationale conferentie ‘Deltas in Times of

terugdringen van de CO2-uitstoot – worden kansen

Climate Change’. Ruim 1.200 wetenschappers,

gecreëerd. Kansen voor een groene, gezonde en

onderzoekers, beleidsmakers en vertegenwoordigers van

economisch sterke stad. Het klimaatbestendig maken

bedrijven uit de hele wereld nemen deel aan dit

van de stad vraagt om een lange adem. Het gaat meestal

prestigieuze congres. Prins Willem-Alexander opent het

om ruimtelijke oplossingen en meerjarige voorbereidin-

congres, dat inhoudelijk voorbereid wordt door ‘Kennis

gen. Om economische kansen te benutten worden

voor klimaat’, het ministerie van VROM en Rotterdam

projecten met toonaangevend onderzoek en innovatieve

Climate Proof. Een groot aantal internationale gasten

kennisontwikkeling gecombineerd. Zo inspireert

bezoekt de conferentie: van regeringsvertegenwoordigers uit Vietnam tot de burgemeester van New Orleans. Er worden innovaties, beleid, inzichten en onderzoeken gedeeld en het internationale samenwerkingsverband ‘Connecting Delta Cities’ – waarvan Rotterdam de initiatiefnemer is – krijgt een extra impuls. Diverse publicaties zien in 2010 het licht, zoals de semi-wetenschappelijke uitgave ‘Deltas in Times of Climate Change’, die in het kader van de internationale deltaconferentie wordt samengesteld. Ook verschijnen publicaties als ‘Connecting Delta Cities’ en ‘Research Summaries Rotterdam’s Climate Adaptation’. Rotterdam Climate Proof participeert in wetenschappelijk onderzoek dat plaatsvindt in het nationaal onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat. De studies ‘Waterveiligheid in buitendijks gebied’, ‘Veilige en goed ingepaste waterkeringen’ en ‘Hittestress’ zijn in 2010 zo goed als

Groen dak op Sophia Kinderziekenhuis


afgerond.

Ook starten in het kader van Kennis voor Klimaat diverse nieuwe onderzoeken, waarin Rotterdam – als zogenaamde hotspot van het onderzoeksprogramma – een belangrijke rol heeft. Zo participeert de Maasstad in de studie ‘Climate Proof Flood Risk Management’ (veiligheid tegen overstromingen), ‘Climate Proof Cities’ (klimaatbe-

Rotterdam loopt in een aantal opzichten voorop. Als je kijkt naar groene daken dan is Rotterdam duidelijk koploper in Nederland en misschien zelfs in heel Europa. Als je kijkt naar bouwen en ontwikkelen op water dan is de stad daar ook koploper in. En ook op het gebied van ambities loopt Rotterdam voorop: er is geen stad die zo ambitieus is in het beperken van de uitstoot van CO2. Jan Rotmans, hoogleraar Transitiemanagement EUR

stendige steden) en in ‘Governance of Adaptation’ (de governance van adaptatie aan klimaatverandering),

Rotterdamse en nationale kennis over klimaatadaptatie.

waaraan onder meer de Erasmus Universiteit Rotterdam

De nationale, regionale en lokale strategieën worden zo in

meewerkt.

één lijn gebracht. Dat is goed voor Rotterdam, voor de regio Rijnmond en voor Nederland. Burgemeester

Rotterdam participeert in het nationale Deltaprogramma,

Aboutaleb wordt medio 2010 benoemd tot voorzitter van

via het regionaal deltaprogramma Rijnmond-Drechtste-

de stuurgroep van het regionaal deltaprogramma

den. Het programma formuleert voorstellen voor de wijze

Rijnmond-Drechtsteden.

waarop de regio kan worden beschermd tegen overstromingen, de zoetwatervoorziening kan worden veiligge-

Rotterdam wil in 2025 minimaal last en maximaal profijt

steld en nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen kunnen

hebben van de klimaatverandering. Daarvoor moeten

worden uitgevoerd. Besluitvorming van het kabinet in dit

complexe afwegingen worden gemaakt: wat zijn de

verband is direct van invloed op de ruimtelijk-economi-

risico’s, hoe groot zijn ze en hoe kunnen we ze reduceren?

sche ontwikkelingsrichting van de regio Rijnmond-

En: wat doen we, hoe doen we het en waarom doen we

Drechtsteden. Daarom vindt uitwisseling plaats van

het? Om deze vragen te beantwoorden, is de opzet van de

Het groene infodak


Adaptatie

Rotterdamse Adaptatiestrategie (RAS) ontwikkeld. De RAS geeft bestuurders en burgers handvatten om in te spelen op de klimaatverandering. Bouwstenen zijn onder meer een klimaatatlas en een toolkit voor ontwerpers. De RAS wordt de komende jaren verder ontwikkeld, zodat in 2014 voor burgers, bestuurders en beleidsmakers duidelijk is waar en wanneer welke maatregelen voor een

Drijvend bouwen is de kataly sator achter de economie van Rotterdam. Het kan met weinig investeringen meteen beginnen. Bovendien is de technologie zo ver gevorderd dat drijvend bouwen ook heel duurzaam is in de zin van klimaat bestendigheid en energie.

klimaatbestendige stad en haven moeten worden

Chris Zevenbergen, Directeur Dura Vermeer

genomen. Voor de thema’s Waterveiligheid en Stads klimaat is begonnen met de ontwikkeling van een routeplanner.

Havenbedrijf Rotterdam en diverse bedrijven was hierbij Om bij te dragen aan bewustwording op het gebied van

ook het Netherlands Water Partnership betrokken, de

adaptatie bij jonge ontwerpers en innovatie op dit terrein

publiek-private samenwerking van de Nederlandse

te stimuleren, vond in 2010 de internationale ontwerp-

watersector.

wedstrijd ‘Delta City of the Future’ plaats. Dit is een initiatief van het Institute for Water Education van de

Daden

Verenigde Naties. De finale vond plaats in september

Groene daken houden regenwater vast en zorgen ervoor

tijdens een 24 uur durende ontwerpsessie in Rotterdam.

dat het geleidelijk wordt afgevoerd. Zo dragen ze bij aan

Zeven teams uit verschillende landen namen het tegen

het voorkomen van wateroverlast. Al enige jaren

elkaar op en werkten vernieuwende en uitdagende

stimuleert Rotterdam organisaties en inwoners om deze

adaptatieconcepten uit voor het Rotterdamse Stadsha-

daken aan te leggen. Een in het oog springend gebouw

vensgebied. Naast Rotterdam Climate Proof, het

waar in 2010 een groen dak is aangelegd, is het Sophia

Bouw Drijvend Paviljoen


Kinderziekenhuis. Hier gaat het om een oppervlakte van circa 3.000 m2. Een variant op het groene dak is de groene gevel. Bij de parkeergarage Westblaak is in 2010 de grootste groene gevel van Europa opgeleverd, met een oppervlakte van 5.000 m2. Eind 2010 stond de teller op 40.000 m2 groen dak in Rotterdam. Voor de aanleg van een groen dak stelt de gemeente subsidie beschikbaar van dertig euro per m2. Om het publiek te informeren is in het afgelopen jaar het ‘groene infodak’ geopend op het dakterras van Engels (Groot Handelsgebouw Rotterdam). Elke eerste zondag van de maand krijgen mensen persoonlijk advies over groene daken. Bedrijven die ze aanleggen, krijgen de mogelijkheid zich te presenteren en in contact te komen met

Opening Drijvend Paviljoen

mensen die een groen dak overwegen aan te leggen. aangelegd. Voor de aanleg van een tweede waterplein Drijvend bouwen is een andere noviteit waarmee

– het Benthemplein – ontving Rotterdam in 2010 een

Rotterdam zich nationaal en internationaal in de kijker

subsidie van 360.000 euro van AgentschapNL.

speelt. Rotterdam Climate Proof rondt de inventarisatie af van de mogelijkheden hiervoor in Rotterdam. Ook

Profilering

opent het Drijvend Paviljoen in de Rijnhaven in juni zijn

Rotterdam profileert zich op watergebied. Zo neemt

deuren. Het paviljoen kan gehuurd worden voor

Rotterdam Climate Proof het voortouw bij deelname van

bijeenkomsten en kleinschalige seminars. Bezoekers

de stad aan de World Expo Shanghai 2010. Het resultaat:

kunnen een kijkje nemen bij de permanente klimaatten-

ruim 825.000 mensen en tientallen delegaties bezoeken

toonstelling in het paviljoen.

het paviljoen ‘Rotterdam Water City’. Prominente gasten zijn Prins Willem-Alexander, Prinses Maxima en de

Rotterdam innoveert op het gebied van (tijdelijke)

Nederlandse minister-president.

waterberging. Dergelijke bergingen dragen er – net als groene daken – aan bij dat regenwater geleidelijk

In 2010 starten de voorbereidingen van het Nederlands

afgevoerd wordt naar het riool. Zo is in 2010 tussen

Watercentrum dat in Rotterdam zal worden gevestigd.

Museum Boijmans van Beuningen, het Natuurhistorisch

Het Drijvend Paviljoen wordt de etalage van het

Museum, de Kunsthal, het Nederlands Architectuur

Nederlands Watercentrum. Het Nederlands Watercentrum

Instituut en het Erasmus Medisch Centrum een

laat zien wat de Nederlandse watersector te bieden heeft.

ondergrondse waterberging gebouwd. Onder de inrit van

Rotterdam heeft daarin een belangrijke rol, waarbij

de Museumpark parkeergarage is een waterberging

inspelen op klimaatverandering en economische kansen

gerealiseerd met een capaciteit van ongeveer 10.000 m3.

hand in hand gaan. Een studie van Ecorys toont aan dat het klimaatbestendig maken van Rotterdam een

Een ander innovatief voorbeeld van een waterberging is

economische impuls betekent voor Rotterdam van vier

het waterplein. Deze pleinen worden zo aangelegd dat ze

tot vijf miljard euro.

tijdelijk ‘vol’ kunnen lopen met water, tot maximaal circa dertig centimeter. Dat ontlast de riolering. In 2010 wordt

Op initiatief van Rotterdam Climate Proof is de serie ‘010

het ontwerp van het eerste Rotterdamse waterplein, het

Water’ uitgezonden op TV Rijnmond en uitgebracht op

Bellamyplein, goedgekeurd. Dit wordt in 2011

DVD.


Bedrijfsvoering Besturingsmodel Rotterdam Climate Initiative in 2010 College

RCI

B&W

Board

RCI

advies & reflectie

Council

aansturing & besluitvorming advies & reflectie

voortgangsrapportage

RCI Managementteam Coördinatie: Programmabureau RCI

financiële verantwoording

RCI

RCI

RCI

RCI

Gemeente

Haven

DCMR

Deltalinqs

Organisatie en werkwijze

RCI heeft een pakket aan maatregelen opgesteld om zijn doelstellingen te bereiken. Deze maatregelen worden

RCI is een publiek-privaat samenwerkingsverband van

uitgewerkt in tweejaarlijkse actieprogramma’s met

gemeente Rotterdam, DCMR Milieudienst Rijnmond,

concrete activiteiten.

Havenbedrijf Rotterdam N.V. en Deltalinqs. De besturing vindt plaats vanuit de RCI-Board en een operationeel

De eerste fase van de deelprogramma’s mitigatie en

management team. De board bestaat uit een vertegen-

adaptatie binnen RCI zijn eind 2010 afgerond. In de

woordiging van de vier partners op het hoogste niveau,

volgende fase vormen deze programma’s onderdeel van

onder voorzitterschap van burgemeester Aboutaleb.

het Programma Duurzaam ‘Investeren in duurzame groei’

Advies en reflectie vinden plaats vanuit de RCI-Council,

van de gemeente Rotterdam. Het college heeft besloten

onder voorzitterschap van Ruud Lubbers. De leden van de

op de ingeslagen weg voort te gaan en het dossier binnen

council zijn stakeholders en deskundigen vanuit het

de gemeente nog integraler op te pakken. CO2-reductie

bedrijfsleven, overheden, maatschappelijke organisaties

wordt verbonden aan verbetering van luchtkwaliteit, en

en kennisinstellingen.

de ‘klassieke milieutaken’ van de gemeente Rotterdam

Daarnaast kent het deelprogramma Rotterdam Climate

worden onderdeel van een nieuw Programmabureau

Proof een Comité van Aanbevelingen.

Duurzaam. Door die verbreding wordt het mogelijk om


integraal te initiëren, aan te jagen, te monitoren en te

Deelprogramma mitigatie

faciliteren: zeker bij gebiedsgerichte ontwikkelingen biedt dit extra kansen. Duurzaamheid heeft niet alleen

Begroting en realisatie

betrekking op fysieke aspecten, maar ook op sociale

Het mitigatieprogramma RCI is (evenals in voorgaande

aspecten (gezondheid, aantrekkelijke stad) en economi-

jaren) in 2010 binnen de begroting gebleven. De

sche aspecten (werkgelegenheid, investeringen, vestiging

aanvankelijke begroting van € 15.888.000,- werd met

nieuwe bedrijven). Alle doelen van RCI, het merk RCI en

€ 550.000,- gekort als gevolg van een opgelegde

het samenwerkingsverband blijven onverkort van kracht.

bezuiniging vanuit de Bestuursdienst. Daarnaast is een

De coördinatie van het samenwerkingsverband wordt

bedrag van € 1.000.000,- door het college herbestemd

verzorgd door het Programmabureau Duurzaam van de

buiten RCI (Zorgportal). De resterende begroting bedroeg

gemeente Rotterdam.

hiermee € 14.338.000,-, verdeeld over de verschillende onderdelen van RCI. De totale realisatie bedroeg

Financiële verantwoording

€ 7.381.000,-. Het verschil tussen begroting en realisatie betreft reserveringen voor (doorlopende) verplichtingen. Hiervan is € 2.700.000 bestemd voor het

Het RCI-programma kent inhoudelijk en budgettair twee

Rotterdam Climate & Innovation Fund. Andere

deelprogramma’s.

bestemmingen komen onder andere voort uit de

1. Het mitigatieprogramma richt zich op CO2-reductie

afspraken die gemaakt zijn met woningcorporatie

ter bestrijding van klimaatverandering. 2. Het adaptatieprogramma Rotterdam Climate Proof richt zich op aanpassing aan klimaatverandering.

Woonbron, Hogeschool Rotterdam en de Erasmus Universiteit. Er werden activiteiten gefinancierd voor € 1.278.000,- uit een toegekende rijkssubsidie (BANS).

Voor het mitigatieprogramma stelde het Rotterdamse

Ook was er sprake van een bate uit het voorgaande

college van B&W bij de start in 2007 voor vier jaar een

boekjaar voor € 1.067.000,- als gevolg van het alsnog

budget van vijftig miljoen euro beschikbaar. Het

activeren van investeringskosten.

adaptatieprogramma startte in 2009 en hiervoor is tot en met 2012 een exploitatiebudget van 9,7 miljoen euro

Besteding

uit de gemeentelijke middelen gereserveerd. Daarnaast

RCI-middelen werden grofweg besteed aan voorbereiding,

werd er een investeringskrediet beschikbaar gesteld voor

opstarten en uitvoeren van (pilot)projecten in de haven

maximaal 23,1 miljoen euro voor dezelfde periode.

en stad, lobby bij Rijk en de EU voor subsidies en

Elk jaar werd in overleg met de deelnemende partners een

regelgeving, communicatie en algemene programmakos-

actieprogramma opgesteld en een budgetverdeling

ten.

gemaakt. Deze budgetten werden beschikbaar gesteld via de Bestuursdienst van de gemeente, waar ook het

Besteding aan RCI-brede activiteiten (RCI Corporate)

gemeentelijke deel en het corporate deel (programmabu-

De kosten van het programmabureau RCI Corporate en

reau RCI) van de RCI-organisatie waren ondergebracht.

out of pocketkosten voor corporate communicatie,

Financiële verantwoording over de besteding van de

programmamonitoring en -beheer, internationale

gemeentelijke gelden voor mitigatie en adaptatie liepen

kennisuitwisseling en personeel en huisvesting waren in

via de bestuursrapportages van de Bestuursdienst naar

2010 in totaal € 1.017.000,-.

het college en de gemeenteraad. Deze rapportage is een weergave op hoofdlijnen.

Besteding aan haven- en industriegerelateerde projecten

Aan RCI-activiteiten in het haven-industrie complex werd


Bedrijfsvoering

in 2010 een bedrag van in totaal € 3.160.000,- geboekt.

bestedingen was een aantal nieuwe, niet geraamde,

Dit betrof projectkosten van Deltalinqs (€ 1.000.000),

activiteiten die sterk bijdroegen aan het bereiken van de

DCMR (€ 1.125.000) en Havenbedrijf (€ 1.035.000),

programmadoelstellingen. Het ging hierbij om:

onder andere besteding aan Biomassa werkprogramma,

• Realisatie van een Rotterdam paviljoen op de World

CCS, Deltalinqs Energy Forum, onderzoeken naar de Stoompijp, Environmental Ship Index en haalbaarheids-

Expo in Shanghai. • Het uitwerken van het advies van de commissie

onderzoeken voor wind en zon in de haven. De RCI-kosten

Veerman (2e Deltacommissie) voor de Rotterdamse

van eigen personeel van Deltalinqs en Havenbedrijf

regio over de wijze waarop Nederland moet gaan anti-

werden door die partijen zelf gedragen.

ciperen op de klimaatverandering. • Het binnenhalen van het Nationale Watercentrum in

Besteding aan gemeentelijke RCI-activiteiten (RCI Stad)

De kosten van personeel en huisvesting van het gemeentelijke Programmabureau Klimaat ten laste van het mitigatiebudget bedroegen € 876.000,-.

Rotterdam en de coördinatie van de realisatie van dit NWC. • Het opzetten van een internationaal netwerk van Deltasteden rond klimaatadaptatie: Connecting Delta Cities (CDC).

Besteding aan RCI-activiteiten in de stad

De kosten van projecten van het gemeentelijke

De kosten van personeel en huisvesting van het

Programmabureau Klimaat ten laste van het mitigatie-

gemeentelijke Programmabureau Klimaat ten laste van

budget bedroegen € 2.328.000,-. Het betrof werkzaam-

het adaptatiebudget bedroegen € 593.000,-.

heden conform het werkplan: • Woonbron > € 600.000,-: convenant rond energieefficiëncy. • Energiebesparing lagere inkomens > € 400.000,-:

Besteding De kosten van projecten van het gemeentelijke Programmabureau Klimaat ten laste van het adaptatie-

inzet energycoaches met Sociale Zaken & Werk

budget bedroegen € 3.462.000,-. Het betrof hier

gelegenheid.

onderstaande werkzaamheden:

• Rotterdam Climate Campus > € 350.000,-: Clean Tech Delta. • MKB Actieprogramma (DCMR) > € 200.000,-: onder meer Green Key traject Hotels, VVE Nieuwe Binnenweg. • Zonnedak Rotterdam CS > € 140.000,-. • Totaal van diverse kleinere uitgaven voor € 638.000.

• World Expo > € 1.483.000. • Inzet op het gebied van watermanagement voor groene daken en waterpleinen > € 404.000. • Inzet van het ingenieursbureau op diverse trajecten waaronder de Deltaconferentie en het Drijvend Paviljoen > € 422.000. • Thema’s Kennis voor Klimaat > € 333.000. • Rotterdamse Adaptatiestrategie > € 118.000.

Deelprogramma adaptatie, Rotterdam Climate Proof

• Totaal van diverse kleinere uitgaven > € 702.000,-. Daarnaast heeft er in 2010 op het in totaal beschikbaar

Begroting en realisatie

gestelde investeringskrediet een realisatie plaatsgevon-

Het adaptatieprogramma Rotterdam Climate Proof (RCP)

den van € 719.000,-, ten bate van groene daken en de

zag zich in 2010 geconfronteerd met hogere bestedingen

ontwikkeling van waterpleinen.

van € 1.478.000,- op een jaarbegroting van € 2.577.000,-. Deze begroting werd gekort met € 50.000,- als gevolg van een opgelegde bezuiniging vanuit de gemeente. De oorzaak van de hogere


Managementteam in 2010

De heer drs. W.J. de Raaf MBA, programmadirecteur RCI, voorzitter

Mevrouw drs. P.W. Verhoeven, Programmadirecteur Klimaat gemeente Rotterdam

De heer ir. C.J.M. Asselbergs, directeur Deltalinqs

De heer drs. M. de Hoog, hoofd Haven & Industrie, DCMR Milieudienst Rijnmond

De heer drs. P.G. van Essen, projectdirecteur Haven voor het RCI, Havenbedrijf Rotterdam N.V.

Mevrouw drs. N.M.R. van Klaveren, programmasecretaris

Board in 2010

De heer ing. A. Aboutaleb, voorzitter

De heer ir. drs. H.N.J. Smits, Havenbedrijf Rotterdam N.V., vice-voorzitter

De heer ir. R. Grashoff, wethouder Cultuur, Participatie en Milieu gemeente Rotterdam (tot mei 2010)

Mevrouw drs. A.C. van Huffelen, wethouder Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte (vanaf mei 2010)

De heer drs. L.M.M. Bolsius, wethouder Haven en Financiën gemeente Rotterdam (tot mei 2010)

Mevrouw. drs. J.N. Baljeu, wethouder Haven, Verkeer en Regionale Economie (vanaf mei 2010)

De heer mr. F.D. van Heijningen, bestuursvoorzitter DCMR Milieudienst Rijnmond en gedeputeerde Provincie Zuid-Holland

De heer mr. J.H. van den Heuvel, DCMR Milieudienst Rijnmond

De heer M.W. van Sluis RA, Deltalinqs

De heer drs. W.J. de Raaf MBA, programmadirecteur RCI


Council in 2010 • De heer prof. dr. R.F.M. Lubbers, voorzitter

Comité van Aanbevelingen Rotterdam Climate Proof in 2010

• De heer ir. drs. H.N.J. Smits, Havenbedrijf

• Mevrouw drs. P.W. Verhoeven, Programmadirecteur

Rotterdam N.V., vice-voorzitter

Klimaat gemeente Rotterdam, voorzitter

• De heer drs. ing. P. Bakker, TNT

• De heer ir. P. Dircke, Hogeschool Rotterdam

• De heer Y. de Boer, adviesbureau KPMG

• De heer prof. dr. ir. P. Vellinga, Universiteit

• De heer drs. H. Bolscher, ministerie van Economische Zaken • De heer drs. H. Brouwer, Interdepartementale project-directie EnergieTransitie • De heer drs. J.A.A. Dikmans, ministerie van VROM • De heer drs. M. Frequin, ministerie van Economische Zaken • De heer mr. J. de Haas, Eneco • De heer mr. F.D. van Heijningen, Provincie Zuid-Holland

Wageningen • De heer prof. dr. P. Kabat, Universiteit Wageningen • De heer prof. dr. ir. J. Rotmans, Erasmus Universiteit • De heer prof. dr. ir. M. Stive, Technische Universiteit Delft • De heer mr. H. Beekman, Stadshavens Rotterdam • Mevrouw drs. R. Peters, Ministerie van Verkeer en Waterstaat • De heer H. Ovink, Ministerie van VROM

• De heer drs. M.G. Kromwijk, Woonbron

• De heer ing. J. Geluk, Waterschap Hollandse Delta

• De heer W.A. Kuijl, BP

• De heer prof. dr. ir. C. Zevenbergen, Dura Vermeer

• Mevrouw prof. dr. J.G. van der Linde, Instituut

• De heer J.W. Croon, Woonbron

Clingendael • De heer drs. C. van Oostrom, OVG • Mevrouw P.J.H.D. Verkoelen, Milieufederatie Zuid-Holland • De heer ir. H. van der Vlist, ministerie van VROM • De heer L. Werring MSc, Instituut Clingendael • De heer drs. W.J. de Raaf MBA, programmadirecteur RCI


• Mevrouw ir. M.A.P. Huysmans, OVG • De heer S. de Iongh, Economic Development Board Rotterdam (EDBR) • De heer R. Nesselaar MSc, Chief Marketing Office gemeente Rotterdam • De heer C. Donker, IBM Benelux

Colofon Postadres:

Publicatie: Rotterdam Climate Initiative, juli 2011

Rotterdam Climate Initiative

Samenstelling en tekst: Muto Communicatie (Utrecht)

Postbus 70012

Eindredactie: Toelis tekst|communicatie (Den Haag)

3000 KP Rotterdam

Vormgeving: BeeldinZicht (Rotterdam) Fotografie: Hannah Anthonysz, Freek van Arkel, Marion Baas, Rogier Bos, Rob

Bezoekadres:

Cloosterman, Humphrey Daniëls, Roel Dijkstra , Johny D.Gharbharan, Ralph

World Trade Center

Kämena, Rick Keus, Steef Korfker, Hans de Lijster, David Rozing, Peter Snaterse

Beursplein 37

Drukwerk: MediaCenter Rotterdam

Vierde etage (laagbouw) 3011 AA Rotterdam www.rotterdamclimateinitiative.nl [email protected] www.rotterdamclimateproof.nl

Oplage: 500 ex.

Duurzame groei. Rapportage 2010

Recommend Documents