Investeren in duurzame groei

Investeren in duurzame groei Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2013

De Rotterdamse aanpak de klimaatverandering aan te pakken, de

Rotterdam is uniek en blijkt een inspirerend

Investeren in duurzame groei is de leidraad

luchtkwaliteit te verbeteren en de geluids-

voorbeeld voor andere steden. Rotterdam

naar een schoon, groen, gezond en

overlast te beperken, heeft Rotterdam de

doet dit in het kader van het Rotterdam

economisch sterk Rotterdam. Als daad-

afgelopen jaren voortvarend aan het totale

Climate Initiative (RCI). In samenwerking

krachtige en innovatieve wereldhavenstad

duurzaamheidsdossier gewerkt. Door de

met Havenbedrijf Rotterdam, Deltalinqs en

neemt Rotterdam samen met bewoners,

ambities en resultaten op het gebied van

DCMR werken we zo aan een duurzame

bedrijven en instellingen haar verantwoor-

milieu, klimaat, energie, water en afval

energievoorziening – schoner en met

delijkheid voor een duurzame toekomst.

ontwikkelt Rotterdam zich tot de duur-

minder CO2-uitstoot – energie-efficiency en

Door zowel de oorzaken als de gevolgen van

zaamste wereldhavenstad. De aanpak van

klimaatbestendigheid.

foto: eric fecken

Het programma Duurzaam 2010-2014:

Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2013

3

Inhoudsopgave

Leeswijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Managementsamenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Activiteiten, resultaten en effecten 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Het kader: programma Duurzaam 2010-2014 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Algemene resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opgave 1 Vooroplopen bij het v erminderen van CO2-uitstoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Opgave 2 Verbeteren van de energie-efficiency . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Opgave 3 Omschakelen naar duurzame e nergie en biomassa als grondstof . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Opgave 4 Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Opgave 5 Verminderen geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Opgave 6 Groener maken van de stad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Opgave 7 Vergroten van duurzame investeringen en bevorderen van duurzame producten en diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Opgave 8 Vergroten van het draagvlak voor duurzaamheid en verankering van duurzaamheid in onderwijs en onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Opgave 9 Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Opgave 10 B evorderen van duurzame gebiedsontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Transitiemonitor duurzaam Rotterdam 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Organisatie en financiën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Publicaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56


4


5

Leeswijzer Deze Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor

omgeving, verkeer en vervoer, en industrie

heidsmonitor’ worden de resultaten uit

2013 bestaat dan ook uit drie hoofdonder-

en energieopwekking. De transitiemonitor

2013 van het programma Duurzaam

delen:

is een apart onderdeel van deze rapportage.

2010-2014: ‘Investeren in duurzame groei’

• Activiteiten en resultaten

op een rij gezet. Naast de behaalde

Voor elk van de tien duurzaamheidsopga-

Aan het einde is een beschrijving van de

resultaten op het gebied van duurzaamheid

ven worden allereerst de belangrijkste

organisatie en de financiële verantwoording

en milieu vanuit het Programma Duur-

activiteiten en de bereikte resultaten in het

opgenomen. Het geheel is op hoofdlijnen

zaam, bevat dit ook de resultaten van het

afgelopen jaar beschreven.

samengevat in de managementsamenvat-

Rotterdam Climate Initiative (RCI), een

• Bereikte effecten

ting.

samenwerkingsverband van de gemeente

Per opgave wordt ingegaan op de effecten

Rotterdam, het Havenbedrijf Rotterdam NV,

van de inspanningen, in relatie tot de

In 2014 is een nieuw college aangetreden

DCMR Milieudienst Rijnmond en Deltalinqs,

doelstellingen. Dit gebeurt aan de hand van

dat de ambitie heeft de duurzaamheidsaan-

de ondernemersorganisatie van de

indicatoren die voor iedere opgave zijn

pak voort te zetten. De accenten die het

Rotterdamse bedrijven in haven en

vastgesteld.

nieuwe college legt zullen verschuiven en de

industrie.

• Transitiemonitor

strategie en uitvoering zullen worden

In de transitiemonitor gaat het om de vraag

aangepast. Aandacht voor verduurzaming

De basis voor de indeling van deze rappor-

in hoeverre Rotterdam op de goede weg is

is binnen de gemeente een vast onderdeel

tage zijn de tien Rotterdamse duurzaam-

naar de finishlijn: een duurzame wereldha-

van de normale werkwijze.

heidsopgaven van het programma

venstad. Het Rotterdamse streven naar

Deze Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor

Duurzaam. Met behulp van dit programma

duurzaamheid betekent dat economische

beschrijft de resultaten van 2013, aan de

wil Rotterdam de transitie naar een

ontwikkelingen gepaard moeten gaan met

hand van het programma van het toen

duurzame stad en haven stimuleren.

een steeds lagere CO2-uitstoot. Hiervoor

zittende college.

Jaarlijks vindt rapportage plaats over de

zijn fundamentele veranderingen, transi-

Het geheel is op hoofdlijnen samengevat in

voortgang in de tien opgaven en over de

ties, nodig in de manier waarop energie

de managementsamenvatting.

transitie naar een duurzame stad en haven.

wordt gebruikt in de sectoren gebouwde

foto: eric fecken

In deze derde ‘Rotterdamse Duurzaam-


6


7

van Eneco, Stedin en de gemeente. Ook heeft

Duurzame energie en biomassa

heid en economische stabiliteit voorop. Die

de Rotterdamse Taxi Centrale (RTC) in 2013

Energie uit hernieuwbare bronnen en

ambitie verwoordt het programma Duur-

de eerste drie volledig elektrische taxi’s in

biomassa zijn voor een wereldhavenstad als

zaam 2010-2014: Investeren in duurzame

gebruik genomen. Tijdens de jaarlijkse

Rotterdam belangrijk. Een zogenaamde

groei. Het Rotterdam Climate Initiative (RCI),

Ecomobiel beurs in Ahoy Rotterdam nam

biobased economy leidt tot een verminde-

een initiatief van de gemeente Rotterdam,

Van der Heijden Transport, vervoerder voor

ring van de uitstoot van broeikasgassen en

Havenbedrijf Rotterdam, DCMR Milieudienst

Heineken, een 19-tons elektrische vrachtwa-

maakt ons minder afhankelijk van (inge-

Rijnmond en Deltalinqs, geeft krachtig

gen voor stadsdistributie in gebruik: een

voerde) fossiele brandstoffen. In december

uitvoering aan deze doelstellingen. Boven-

Europese primeur.

werd het RCI Actieplan Energie aangeboden

foto: eric fecken

In Rotterdam staan gezondheid, duurzaam-

foto: eric fecken

Managementsamenvatting

aan het ministerie van Economische Zaken.

dien moet het programma – ook in deze

Hierin staat de Rotterdamse invulling van

economisch uitdagende tijd – tot een

Het vervoer over water is in 2013 schoner

versterking van de Rotterdamse economie

geworden. Zo nam het aantal walstroom-

het Nationale Energieakkoord dat in

leiden. Met als concreet resultaat minimaal

voorzieningen van 168 eind 2009 toe naar

september werd gelanceerd. Rotterdam

350 miljoen euro aan duurzame investerin-

371 aansluitingen eind 2012, en nu maken

gaat voor twintig procent bijdragen aan de

het landschap en een reële verdeling van

Daarbij wordt gelet op duurzaam materi-

regenval en hoog water.

gen in de periode tot en met 2014. Die zijn

bijna 4.000 schippers gebruik van wal-

nationale doelen op het gebied van

baten en mogelijke overlast staan centraal

aalgebruik, energiegebruik, restwarmte,

In oktober 2013 presenteerde Rotterdam de

nodig om werkgelegenheid te garanderen,

stroom van ruim 1.000 walstroomaanslui-

energiebesparing. Ook wordt in stad en

bij dit windpark. Vandaar dat de initiatiefne-

koude- en warmteopslag en collectieve

Rotterdamse Adaptatiestrategie (RAS). Dit

een betere leefkwaliteit, minder geluidshin-

tingen. De groene-stroomvoorzieningen

haven circa tien procent van alle duurzame

mers van het windpark investeren in het

afvalinzameling en -transport.

pakket aan maatregelen bestaat onder

der en een schonere lucht voor de Rotter-

voor aangemeerde schepen voorkomen

energie op land opgewekt en wordt

omliggende gebied (Oranjebuitenpolder) en

dammers met behoud van een aantrekkelijk

onnodige uitstoot van fijnstof en stikstof.

hergebruik en opslag van CO2 bevorderd.

bewoners de mogelijkheid geven financieel

CO2-afvang en -opslag

ondergrondse waterbergingen, waterplei-

vestigingsklimaat voor bedrijven.

Het Nationaal LNG Platform heeft de

Het Actieplan draagt in belangrijke mate bij

mee te profiteren van de opbrengst via

Carbon, capture and storage (CCS), oftewel

nen, doorlatende verharding, groene daken

samenwerking gestimuleerd tussen

aan de concrete invulling van de biobased

obligatieleningen.

het afvangen, transporteren, gebruiken of

en meer ruimte voor water. De eerste

Hoe Rotterdam deze uitdagingen aanpakt, is

ketenpartners zodat het afgelopen jaar het

economy.

opslaan van CO2, is één van de middelen

resultaten zijn inmiddels zichtbaar: eind

vastgelegd in tien duurzaamheidsopgaven,

eerste schip op vloeibaar aardgas (LNG) kon

Gebruik van (industriële) restwarmte

van het RCI. Eén van de projecten waarmee

2013 werd het eerste grootschalige

waarop jaarlijks wordt gemonitord. Deze

gaan varen, het eerste LNG-bunkerstation

Rotterdam stimuleert de productie van

betekent lagere energiekosten voor de

Rotterdam deze ambitie invulling wil geven

waterplein – het Benthemplein – opgele-


werd geopend in de Seinehaven in Rotter-

zonne-energie. Een goed voorbeeld van de

gebruikers, een schonere lucht en op

is ROAD: Rotterdam Opslag en Afvang

verd. Ook opende toenmalig Prins Willem

blikt terug op de belangrijkste activiteiten en

dam, en kwamen er schonere vrachtwagens

toepassing daarvan is het zonnedak op

termijn een lagere uitstoot van CO2 en

Demonstratieproject. Door de structureel

Alexander in april 2013 de Alexanderbaan

resultaten in het afgelopen jaar en op de

op LNG op de weg.

Rotterdam Centraal. De 136.000 zonnecel-

stikstofoxiden (NOx). In 2013 is in de haven

lage CO2-prijs van de afgelopen jaren is

in de Eendragtspolder, waarin een roeibaan

effecten die deze activiteiten teweeg

De Kralingse Plas, recreëren midden in de stad

Het nieuwe stationsplein

andere uit: vergroening van de stad,

len leveren naar verwachting 340 mega-

de Stoompijp in gebruik genomen. Dit

echter een financieel gat ontstaan waar-

van olympisch formaat waterberging,

brachten. Daarnaast wordt gekeken naar de

Geluidhinder

wattuur per jaar en zorgen daarmee voor

stoomnetwerk van Stedin in de Botlek

door de finale investeringsbeslissing

recreatie en (top)sport combineert. In 2013

voortgang op de transitie naar een duur-

Belangrijke oorzaak van geluidhinder is

circa 10 procent van de energievoorziening

verbindt stoomleveranciers als AVR met

verschillende keren is uitgesteld. Inmiddels

werd bovendien de Kruispleingarage

zame stad en haven.

verkeer. In 2010 is daarom als doel gesteld

van het station.

stoomgebruikers als Emerald Kamala

heeft de Europese Commissie de regie naar

geopend die is voorzien van een waterber-

dat 15.000 Rotterdammers in het voorjaar

Bewoners die willen weten of hun dak

Chemical (EKC). In hetzelfde jaar is ook de

zich toegetrokken om dit project met extra

ging om wateroverlast bij extreme regenval

van 2014 in hun woning een geluidbelasting

Nieuwe Warmteweg van Warmtebedrijf

steun vanuit de EU en van enkele lidstaten

te voorkomen.

Duurzaamheid in Rotterdam: lucht, geluid, mobiliteit, energieefficiency en CO2-reductie

geschikt is voor zonnepanelen, kunnen dat

als gevolg van verkeer hebben die minimaal

sinds november 2013 nagaan met behulp

Rotterdam opgeleverd: een pijpleiding van

alsnog uit te kunnen voeren. Samengevat is

3 dB lager ligt dan in 2010.

van de Energieatlas.

26 km tussen AVR Rozenburg en Rotter-

in 2013 het effect door inspanningen van

De verworven koploperpositie van Rotter-

dam-Zuid. De Stoompijp en de Nieuwe

het RCI op het gebied van CO2-reductie nog

dam op het gebied van klimaatadaptatie

wegonderhoud zijn door onder meer de extra

Ook op het gebied van windenergie zette

Warmteweg voorzien in de toekomst samen

relatief beperkt. Dit is zoals verwacht.

levert de stad nationale en vooral internati-

Luchtkwaliteit

middelen vanuit het programma Duurzaam

Rotterdam het afgelopen jaar stappen. In

een equivalent van zo’n 145.000 huishou-

Projecten die leiden tot grootschalige

onale aandacht op. Dit uit zich in bezoek

In 2013 kondigde Rotterdam een breed

de Laan van Dada, Laan van Magisch

het havengebied werd in mei 2013

dens van duurzame warmte.

CO2-reductie vergen een lange aanlooptijd

van delegaties vanuit andere steden en

pakket van maatregelen aan om de

Realisme, Aveling Zuid, Rosestraat, de Ankie

Windpark Maasmond officieel in gebruik

en hoge investeringen. Doordat de finale

aandacht in internationale media, zoals

Rotterdamse lucht schoner te maken. Dat

Verbeek Ohrlaan en de GK van Hogendorp-

genomen. Het windpark gaat naar verwach-

Energiezuinig wonen, duurzame gebieden

investeringsbeslissing voor het ROAD-

CNN, de BBC, NBC, de New York Times, The

moet leiden tot onder andere minder NO2 en

weg in 2013 voorzien van nieuw stil wegdek.

ting voldoende elektriciteit produceren om

In november 2013 startte het project

project verschillende keren is uitgesteld

Guardian en National Geographic.

fijnstof in de lucht om te kunnen voldoen

De bouw van het geluidscherm langs de A20

ruim 7.100 huishoudens te voorzien in hun

Versnelling010. Doel van dit project is om

loopt de grootschalige reductie van CO2 ook

aan de Europese normen.

is helaas vertraagd. Het scherm is in 2015

jaarlijkse stroomverbruik. Ook presenteer-

tot en met 2018 tenminste 10.000

enkele jaren vertraging op.

Met onder meer het oog op de luchtkwaliteit

gereed en zal dan voor nog eens 3.100

den in december 2013 initiatiefnemers

woningen energiezuinig te maken. Hierdoor

stimuleert de gemeente de introductie van

mensen een geluidafname van meer dan 3

samen met de gemeente Rotterdam,

kan een gemiddeld Rotterdams huishouden

elektrische voertuigen. Bijvoorbeeld door de

dB opleveren. De prognose is dat we het

deelgemeente Hoek van Holland en de Stads-

jaarlijks tot 40 procent besparen op de

realisatie van 584 oplaadpunten in de stad

gestelde doel van 15.000 Rotterdammers in

regio Rotterdam de plannen voor windpark

energierekening. Voor de aanpak zijn middelen

Droge voeten en internationale koploper

per eind 2013. Er is geïnvesteerd in de

2015 halen.

Nieuwe Waterweg. Het windpark levert –

vanuit het rijk en Europa voorhanden.

Door veranderende klimaatomstandigheden

tie en groene maatregelen. Ook organiseer-

grootste ‘proeftuin’ met elektrische

eenmaal in bedrijf – energie voor ruim

In 2013 zijn belangrijke stappen gezet voor

heeft Rotterdam als laaggelegen deltastad

de Rotterdam een internationale bijeen-

voertuigen van Nederland, in het wagenpark

30.000 huishoudens. Optimale inpassing in

de ontwikkeling van Central District.

vaker te maken krijgen met extreme

komst voor 23 deltasteden uit alle delen


Ondanks structurele bezuinigingen op

8


Rotterdam bouwde in 2013 verder aan het netwerk Connecting Delta Cities door

9

wereldwijde discussies op gang te brengen over bijvoorbeeld financiering van adapta-

Rotterdamse klimaataanpak levert een

equivalenten’ aangesloten op het nieuwe

en innovatief vermogen in deze regio op

economische spin-off op. Zo zijn er

warmtenet. De geschatte CO2-reductie in

het vlak van waterveiligheid en leefbaarheid

opdrachten binnen gehaald voor plannen in

de gebouwde omgeving bedraagt 45 kton.

bleek ook uit de selectie van het grote

New Orleans en Ho Chi Minh City.

De bereikte reductie door elektrisch vervoer

aantal Rotterdamse partijen ((landschaps)

Het vliegwiel van kennis-strategie-innova-

is bij deze omvang nog klein (enkele honder-

architecten, ingenieursbureaus, etc) in de

ties-export heeft aantrekkingskracht op

den tonnen CO2).

rebuild en design competitie die door de

studenten en nieuwe allianties. Over de hele

Samengevat is in 2013 het effect door

Amerikaanse overheid werd gehouden in de

collegeperiode heeft dit geleid tot extra

inspanningen van het RCI op het gebied van

wederopbouw na orkaan Sandy.

subsidies voor de stad ter waarde van ruim

CO2-redcutie nog relatief beperkt. Dit is

€ 15 miljoen.

zoals verwacht. Projecten die leiden tot

Economische spin-off

Eind 2013 is Rotterdam – als koploper op

grootschalige CO2-reductie vergen een

Eén van de collegedoelstellingen in de

het terrein van het resilient cities program-

lange aanlooptijd en hoge investeringen.

periode tot en met 2014 was het aantrek-

ma – bovendien door de Amerikaanse

ken van minimaal 350 miljoen euro aan

Rockefeller Foundation uit vele inzendingen

B. Klimaatbestendigheid

duurzame investeringen, zowel publiek als

in de top geselecteerd. Dit is opnieuw een

De stappen op het gebied van klimaatadap-

privaat, in Rotterdam en de haven. Dit

springplank voor Rotterdamse partners hun

tatie hebben in 2013 onder meer geleid tot

resultaat is in 2013 behaald. Er is onder

kennis en ervaring ook internationaal te

ruim 8.800 m3 extra waterberging. De totale

meer geïnvesteerd in de aanleg van het

vermarkten.

waterbergingscapaciteit is daarmee gegroeid

zonnedak op het nieuwe Centraal Station

foto: eric fecken

van de wereld. Het hoge niveau van kennis

Het Kleinpolderplein is de groene waterberging als entree voor Rotterdam

van ruim 36.000 m3 naar 45.000 m3.

en de windparken Suurhoffbrug en Hartel-

Effectenmonitor

Daarmee is nu in totaal zo’n 11 procent van

ving (wonen, werken), verkeer & vervoer

1.000 oplaadpunten voor auto’s in Rotter-

de energieproductie in bijvoorbeeld Amerika

brug II. Maar ook in de aanleg van warmte-

Het gaat niet alleen om de resultaten en

de totale opgave tot 2025 ingevuld.

(mobiliteit), en industrie & energieopwek-

dam te hebben, inclusief oplaadpunten op

en China leidden tot een lage prijs van kolen

leidingen voor het gebruik van industriële

activiteiten die in 2013 zijn neergezet,

In 2013 is het aantal vierkante meter groen

king (elektriciteitsproductie) weergeven.

eigen terrein en in parkeergarages. Eind

op de Europese markt).

restwarmte in het stadsverwarmingsnet en

maar juist om de effecten van deze

dak waarvoor subsidie werd aangevraagd

2013 waren dat er 584.

Toepassing van afvang en opslag van CO2

de aanleg van de Stoompijp. Daarnaast

inspanningen en de mate waarin ze

met 20.000 gestegen. Eind 2013 stond de

Voor de gebouwde omgeving is gekeken

Voor de binnenvaart is het Green Award-

(CCS) bij grote stationaire CO2-bronnen kan

werd flink geïnvesteerd in elektrisch

bijdragen aan het behalen van de doelstel-

groenedakenteller op 135.000 m2. Daar-

naar de CO2-uitstoot per vierkante meter

certificaat geïntroduceerd, dat in 2013 door

de uitstoot van deze bronnen (op termijn)

transport op de twee nieuwe terminals van

lingen. De effectenmonitor laat zien dat ook

naast is nog eens 5.500 m2 aan groene

vloeroppervlak. Voor woningen is de

500 schepen is behaald. Dat is bijna 200

verlagen. Daarnaast moet de CO2-uitstoot

APMT en RWG op Maasvlakte 2 om tot

in 2013 belangrijke stappen zijn gezet.

gevels gerealiseerd. De doelstelling van

CO2-uitstoot in 2013 door het hogere

meer dan in 2012. En het aantal schone

worden gereduceerd door de toename van

emissieloze terminals te komen.

Toch geldt voor een aantal opgaven dat de

160.000 vierkante meter groene daken in

gasverbruik in het koude voorjaar groter

zeeschepen dat 31 punten of meer scoort

andere vormen van hernieuwbare energie,

De Rotterdamse aanpak van gezamenlijk

effecten nog niet duidelijk waarneembaar

2014 zal gehaald worden.

dan in 2012. Bij het MKB is de uitstoot per

op de Environmental Ship Index (ESI) groeide

met name door een verdubbeling van het

werken en cofinanciering heeft bovendien

zijn. Grootschalige projecten hebben een

vierkante meter vloeroppervlak na een

van 1.063 in 2012 naar 1.371 in 2013.

vermogen van windenergie binnen tien jaar:

geleid tot de toekenning van verschillende

lange aanlooptijd. Vaak is dit conform

C. Versterking van de Rotterdamse

stijging in 2012 weer afgenomen. Een

Voor het vrachtverkeer is de uitstoot per

van 130 MW in 2010 naar circa 350 MW in

subsidies van onder andere het Rijk en Europa.

verwachting. Zoals bijvoorbeeld voor de

economie

belangrijke stap voor de verlaging van de

gereden kilometer nauwelijks gewijzigd

2020. Het huidige opgestelde vermogen van

Ook de internationale aandacht voor de

reductie van de CO2-uitstoot.

Ter versterking van de economie moest het

CO2-uitstoot per vierkante meter is het

sinds 2010.

147 MW in 2013 is goed voor een besparing

Hieronder volgen enkele conclusies uit de

programma Duurzaam in de periode tot en

aansluiten van woningen en MKB-gebouwen

effectenmonitor.

met 2014 onder andere leiden tot minimaal

(kantoren, ziekenhuizen, et cetera) op

De CO2-uitstoot per kWh elektriciteit is de

CO2-uitstoot van 65.000 huishoudens.

350 miljoen euro aan duurzame investerin-

restwarmte van de industrie via het

laatste jaren flink lager dan die in het

A. Verminderen van de CO2-uitstoot

gen van publieke en private partijen samen.

warmtenet.

uitgangsjaar 1990. Dat komt met name

De duurzaamheidstransitie in Rotterdam

De CO2-uitstoot in Rotterdam was in 2013

Dit in 2010 gestelde doel is in 2013

De CO2-uitstoot per vierkante meter

door het bijplaatsen van warmte-krachtkop-

vraagt, kortom, een lange adem. Continue

met 28.200 kton een fractie lager dan in

gehaald. De duurzame investeringen

vloeroppervlak bij gemeentelijke gebouwen

peling-installaties (WKK), die elektriciteit én

bijsturing is noodzakelijk om in te springen

20121 . Voor 2013 bedraagt de bereikte

bedroegen vorig jaar 54 miljoen euro. Het

is min of meer gelijk gebleven. Deze is lager

nuttige warmte produceren en daarmee een

op veranderende omstandigheden om de

CO2-reductie zo’n 200 kton. De extra

totaal over de afgelopen vier jaar bedraagt

dan die bij woningen of het MKB. Dat komt

hoger rendement hebben dan de traditio-

goede resultaten te kunnen behalen. De

CO2-afvang (bij Shell en Abengoa) die via

daarmee 360 miljoen euro. De (warmte)

vooral doordat de uitstoot als gevolg van

nele energiecentrales. Vanaf 2012 is echter

resultaten worden op lange termijn

een pijpleiding aan de glastuinbouw

Leiding over Noord vormde de belangrijkste

het elektriciteitsgebruik nul is omdat alle

wel een stijging te zien van de CO2-uitstoot

zichtbaar. De transitiemonitor laat zien dat

geleverd werd, bedroeg in 2013 125 kton.

duurzame investering in 2013.

gemeentelijke gebouwen gebruikmaken van

per kWh ten opzichte van 2011, die in 2013

op belangrijke onderdelen de kiemen voor

groene stroom met milieukeurcertificaat.

verder heeft doorgezet.

verandering worden gelegd en dat de

De elektriciteitsproductie in deze regio nam

condities die het RCI schept, in toenemende

foto: eric fecken

De ingebruikname van de stoompijp tussen AVR en EKC medio 2013 heeft vorig jaar een

Transitiemonitor

CO2-reductie van 35 kton opgeleverd.

Het realiseren van een duurzaamheidstran-

Voor verkeer is gekeken naar de CO2-uit-

de laatste twee jaren met bijna een kwart

mate effect sorteren. Het tempo van deze

Eind 2013 waren er ruim 14.000 ‘woning-

sitie in Rotterdam vraagt inzet over vele

stoot per gereden kilometer. Er was in 2013

af. De voornaamste oorzaak hiervan is dat

transitie is mede afhankelijk van externe

jaren. Die transitie gaat vooral om

een sterke groei van 180 elektrische

gasgestookte energiecentrales (inclusief de

factoren zoals de prikkel voor het bedrijfsle-

veranderingen in beleid, gedrag en cultuur.

voertuigen eind 2012 naar 701 eind 2013.

WKK’s), die een lagere uitstoot per kWh

ven om CO2-reductiemaatregelen te nemen.

De jaarlijkse voortgang is in beeld gebracht

Stimulering van deze toename gebeurt

hebben, beduidend minder elektriciteit

RCI zet zich daarom ook in richting de

door de CO2-uitstoot te koppelen aan

bijvoorbeeld door een goede oplaadinfra-

hebben geproduceerd. De productie van de

rijksoverheid en de Europese Unie om te

onderdelen die de economische ontwikke-

structuur voor auto’s te ontwikkelen. De

kolencentrale van E.ON op de Maasvlakte

pleiten voor gunstige randvoorwaarden voor

ling binnen de sectoren gebouwde omge-

gemeente streeft er naar om eind 2014

nam toe in deze periode (ontwikkelingen in

verduurzaming.

1

Het totaalcijfer voor 2012 is met terugwerkende

kracht naar beneden bijgesteld. Dit omdat landelijk andere (meer betrouwbare) gegevensbronnen

In 2013 werd het Dakpark geopend, het grootste groene

beschikbaar zijn gekomen, onder meer voor het

dak van Europa

energiegebruik van het MKB.


van ongeveer 250.000 ton CO2, ofwel de

10


11

Activiteiten, resultaten en effecten 2013 Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2013

12


13

Het kader: programma Duurzaam 2010-2014 Naar een duurzame wereldhavenstad De partners van het Rotterdam Climate

gen moeten ook bijdragen aan meer werkgelegenheid voor Rotterdammers.

Opgave

1. Vooroplopen bij het verminderen van CO2-uitstoot

Duurzaamheid als gezamenlijke uitdaging

Investeren in duurzame groei aan een

De realisatie van de doelstellingen vormt

schone, groene, gezonde en economisch

een gezamenlijke uitdaging. Niet alleen

sterke stad. Uitgaande van twee hoofddoel-

voor de partners van het RCI. Ook andere

stellingen voor 2025: het halveren van de

partijen dragen bij aan de realisatie van het

CO2-uitstoot in 2025 ten opzichte van

programma: bewoners, verenigingen en

6. Groener maken van de stad

1990 en het honderd procent klimaatbe-

instellingen, scholen, woningcorporaties,

7. Vergroten van duurzame investeringen

stendig maken van de regio. Daarnaast

MKB-ondernemers, multinationals,

staan het verminderen van geluidshinder en

vervoersbedrijven, overheden en kennisin-

het verbeteren van de luchtkwaliteit

stellingen.

centraal en de relatie die dat heeft met de

3. Omschakelen naar duurzame energie en biomassa als brand- en grondstof 4. Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport 5. Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht

programma moet bovendien tot een versterking van de Rotterdamse economie

In het programma Duurzaam zijn voor de

leiden, met in de periode tot en met 2014 minimaal 350 miljoen euro aan duurzame

Een bruisende haven met een sterk ontwikkelde industrie als economische motor. Dat tekent Rotterdam. We groeien als stad en dat doen we op een verantwoorde manier door onze impact op klimaatverandering te verminderen en te zorgen dat onze manier van wonen, werken en voortbewegen met veel minder CO2-uitstoot gepaard gaat. Dat kan door energie efficiënter te gebruiken (opgave 2) en door duurzame energie op te wekken en in te zetten (opgave 3). Voor Rotterdam, met zijn petrochemische industrie en sterke energiesector, is dat echter niet voldoende. Ook het afvangen en opslaan (CCS) of hergebruiken van CO2 is nodig.

en bevorderen van duurzame producten 8. Duurzaamheid in onderwijs en

ondersteund door de EU en de Nederlandse overheid. Door het inzetten van CCS in Rotterdam blijft onze haven, als één van de motoren van de Nederlandse economie, in de gelegenheid zich te ontwikkelen. De realisatie van CO2-afvang bij energiecentrales en industrie is een belangrijk en te moderniseren. De haven van Rotterdam zet in op de realisatie van een CO2-hub

9. Voorbereiden op de gevolgen van

met gedeelde faciliteiten voor het verzame-

klimaatverandering

len, hergebruiken en opslaan van CO2. De

Afvang en hergebruik van CO2

stellingen. Dit wordt regelmatig benadrukt,

CO2-hub en het bevorderen van het

Carbon, capture and storage, CCS, oftewel

onder meer door het toonaangevende

hergebruik van CO2, bijvoorbeeld bij de

periode tot en met 2014 tien duurzaam-

het afvangen, transporteren, gebruiken of

International Energy Agency (IEA). CCS

tuinbouw of door frisdrankfabrikanten, zijn

heidsopgaven geformuleerd:

opslaan van CO2, is van groot belang voor

wordt gezien als een onmisbare techniek in

belangrijke onderdelen op weg naar die

het halen van de wereldwijde klimaatdoel-

het tijdig tegengaan van klimaatverande-

verduurzaming.

10. Bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling.

foto: eric fecken

investeringen als resultaat. Die investerin-

Groene gevels dragen bij aan een aantrekkelijke leefomgeving. Ze zorgen voor reductie van fijnstof, stikstof en omgevingslawaai én houden de stad koel in de zomer


ring. De ontwikkeling van CCS wordt

instrument om de haven te verduurzamen

Activiteiten en resultaten

onderzoek

De tien Rotterdamse duurzaamheidsopgaven

gezondheid van de Rotterdammers. Het

ooroplopen bij het verminderen V van CO2-uitstoot

2. Verbeteren van de energie-efficiency

programma Duurzaam 2010-2014:

Initiative (RCI) werkten in 2013 met het

1

14

Hergebruik van industriele restwarmte zorgt ook voor minder uitstoot van CO2


15

foto: Freek van Arkel - hollandse hoogte

Effectenmonitor Doel: CO2-uitstoot ligt in 2025 50 procent lager dan in 1990. Indicator: De jaarlijkse CO2-uitstoot van alle bronnen in Rotterdam.

CO 2 - emissie 35

25

20 Mton


30

15

10

5

ROAD

koploperspositie in de wereld voor wat

ROAD, Rotterdam Opslag en Afvang

betreft de ontwikkeling en toepassing van

SUEZ aan de gedane toezeggingen voor

Demonstratieproject, is een gezamenlijk

CCS.

CCS-toepassing te zullen houden. Het

project van E.ON en GDF SUEZ Nederland

tegelijkertijd aangegeven E.ON en GDF 0

1990

2005

financiële gat is ondertussen nog niet

CO 2 -emissie Reductie door aanpak RCI

2007

2009

2011

2013

(Electrabel). Het doel is om vanaf 2016 op

Voor de ontwikkeling van ROAD is 180

gedicht en inmiddels heeft de Europese

grote schaal CCS te demonstreren. Per jaar

miljoen euro aan Europese en 150 miljoen

Commissie de regie naar zich toegetrokken

wordt dan meer dan 1 Mton CO2 afgevan-

euro aan Nederlandse steun toegezegd. De

om dit project met extra steun vanuit de EU

gen bij de nieuwe E.ON-centrale op de

investering van de ROAD-partners is van

en van enkele lidstaten alsnog ten uitvoer

In 2013 bedroeg de CO2-uitstoot in Rotterdam 28.200 kton. De

omgeving zijn energiebesparende maatregelen getroffen bij vele

Maasvlakte en opgeslagen in een leeg

dezelfde ordegrootte. Door de structureel

te brengen. Naar verwachting zal de

uitstoot is daarmee ongeveer gelijk aan het niveau van 2012.

corporatiewoningen, MKB-bedrijven en bij grootverbruikers als

gasveld onder de bodem van de Noordzee.

lage CO2-prijs van de afgelopen jaren is

CO2-reductie door maatregelen de komende

Het totaalcijfer voor 2012 is overigens met terugwerkende kracht naar

ziekenhuizen. Daarnaast worden steeds meer woningen, kantoren

ROAD zal het eerste grote CCS-project in

echter een financieel gat ontstaan waar-

jaren sterk gaan groeien. Doordat de finale

beneden bijgesteld. Dit omdat landelijk andere (meer betrouwbare)

en andere gebouwen aangesloten op het nieuwe warmtenet dat

Europa zijn.

door de finale investeringsbeslissing

investeringsbeslissing voor het ROAD-

gegevensbronnen beschikbaar zijn gekomen, onder meer voor het

gebruik maakt van industriële restwarmte. Eind 2013 waren er ruim

Voor Rotterdam betekent dit de start van

verschillende keren is uitgesteld. Rotterdam

project verschillende keren is uitgesteld

energiegebruik van het MKB. Daaruit blijkt dat het gasverbruik door

14.000 ‘woningequivalenten’ (zogeheten weq’s; grotere gebouwen

grootschalige toepassing van CCS bij zowel

heeft meegeholpen om externe financiers te

loopt de grootschalige reductie van CO

het MKB in Rotterdam aanzienlijk lager is dan aanvankelijk geschat.

worden naar weq’s omgerekend) aangesloten. De geschatte

de energiesector als de industrie. En een

vinden voor het project, maar heeft daarbij

echter wel enkele jaren vertraging op.

Ook blijkt de berekende uitstoot van de scheepvaart lager dan vorig

CO2-reductie in de gebouwde omgeving bedraagt 45 kton.

2

jaar was ingeschat. Ten slotte blijkt de CO2-emissie van een chemiebedrijf 300 kton lager dan vorig jaar door dat bedrijf was opgegeven.

En verder

De grafiek op deze pagina toont de totale uitstoot. Het effect van de RCI-inspanningen neemt toe. Voor 2013 bedraagt de bereikte

• Smart CO2 Transformation (SCOT) is een project onder het zevende kaderprogramma (FP7) van de Europese gemeenschap.

samen. Wallonië (BE), Yorkshire (UK),

realiseren van grensoverschrijdend

CO2-reductie door RCI-inspanningen zo’n 200 kton. De extra

Frankfurt (DE), Rhones-Alpes (FR) en het

CO2-transport en daaropvolgende berging

CO2-afvang (bij Shell en Abengoa) die via een pijpleiding aan de

Rijnmondgebied (NL).

van CO2. Het voorstel is onder meer

glastuinbouw geleverd wordt sinds het begin van het RCI, bedroeg in

Doel is een Europese onderzoeksagenda te

• Vooruitlopend op de ontwikkeling van de

besproken in het samenwerkingsverband

2013 125 kton. De ingebruikname van de stoompijp tussen AVR en

ontwikkelen die is gericht op het verbete-

CO2-hub is voorgesteld een zogeheten

van CCS-regio’s en later ook in de North

EKC medio 2013 heeft vorig jaar een reductie van 35 kton opgele-

ren van technische en economische

juridische ‘dry run’ voor internationaal

Sea Basin Taskforce (NSBTF). Het project

verd. Het elektrisch vervoer (zie ook opgave 4) krijgt een steeds

prestaties van de CO2-gebruikinitiatieven.

CO2-transport en CO2-berging in de diepe

ligt momenteel in de ijskast in afwachting

uitgebreider netwerk van oplaadpunten. Eind 2013 waren dat er 584

SCOT is het eerste project van de Europese

ondergrond van de Noordzee vorm te

van de besluitvorming over de realisatie

in Rotterdam. De bereikte reductie is bij deze omvang nog klein

Unie op het gebied van CO2-hergebruik. In

geven. Er wordt in kaart gebracht welke

van CCS-projecten in Europa.

het project werken vijf regio’s met elkaar

mogelijke belemmeringen er zijn voor het


16

(enkele honderden tonnen CO2), het vormt echter een belangrijke ‘stepping stone’ naar elektrisch rijden. Binnen de gebouwde


17

2

Rotterdam samen met de TU Delft, Warmtebedrijf Rotterdam en Nuon. CELSIUS

erbeteren van de V energie-efficiency

wil de kennis die zij opdoet delen met andere steden die ook een warmte- of koudenetwerk hebben of ambiëren. Hierbij is het idee om te komen tot een netwerk van 50 steden.

Bron: Visser & Smit Hanab.

Opgave

Als een van de deelnemende steden werkt

Efficiënter omgaan met energie voorkomt onnodig energiegebruik en beperkt de CO2-uitstoot. Daarom ondersteunen we initiatieven die de energie-efficiency verbeteren. In de haven en in de stad, in woningen, (industriële) gebouwen. Zoals een warmte- en stoomnetwerk en de uitwisseling van kennis die leidt tot technologische innovaties.

Energiezuinige verlichting Niet alleen in het industrieel complex werken we aan energie-efficiency. In de stad zijn scholen, hotels, ziekenhuizen en het MKB aan de slag gegaan met energiebesparing. De gemeente geeft het goede voorbeeld door openbare verlichting


De spectaculaire aansluiting van De Nieuwe Warmteweg

Industriële restwarmte

duurzame warmte.

stoomgebruikers als Emerald Kamala

de doorgaande wegen. Rotterdam ligt op

Een voorbeeld van energie-efficiency is het

Daarnaast begon Eneco in 2013 met de

Chemical (EKC). Dit verlaagt de energiekos-

koers om de beoogde besparing van vijftien

hergebruik van industriële restwarmte,

aanleg voor van de ‘Leiding over Noord’, die

ten van de gebruikers, draagt bij aan een

procent in 2014 te halen.

waarmee we woningen en gebouwen

nog eens 95.000 woningen verwarmt met

schonere lucht en vermindert op termijn de

energiezuiniger maken. ‘De Nieuwe

industriële restwarmte.

jaarlijkse CO2-uitstoot met 200 tot 400

Warmteweg’ van het Warmtebedrijf

Dankzij de inzet van deze restwarmte is het

kiloton.

Rotterdam maakt dit mogelijk met een

mogelijk de jaarlijkse uitstoot van CO2 met

pijpleiding van 26 km tussen afvalverwer-

71 tot 81 kiloton te verminderen. De

Rotterdam is met deze aanpak de eerste

kingscentrale AVR Rozenburg en Rotter-

uitstoot van stikstofverbindingen (NOx)

dam-Zuid. Deze is voor een groot deel in

neemt af met 105 ton in 2020.

2013 aangelegd. Onder meer met spectaculaire werkzaamheden waarbij 1.500

zuiniger te maken. Met ledverlichting en door te investeren in dimbare verlichting op

Stoompijp

En verder

In Schiebroek-Noord is alle openbare verlichting vervangen door energiezuinige ledverlichting

deze impasse te doorbreken. In veel

feest is Rotterdam ook in 2013 weer in de

gevallen gaat het om huur van loodsen

prijzen gevallen. De stad is uitgeroepen tot

waarbij de huurder de energienota betaalt

meest actieve Klimaatstraatfeest-gemeen-

In september werd het Nationale Energieak-

maar de verhuurder de investeringen

te van Nederland. De stad won dit jaar de

gemeente in Nederland die op grote schaal,

koord voor duurzame groei gesloten. Ruim

betaalt. Een zogenaamde split incentive is

juryprijs voor het feit dat de stad elk jaar

zowel voor bewoners als bedrijven,

veertig organisaties, overheden, vakbewegin-

nodig om de kosten en besparingen te

een recordaantal straten weet te motiveren

industriële restwarmte gebruikt. De

gen en instellingen verbonden zich aan dit

verdelen.

om mee te doen aan de competitie. Het

Stoompijp en restwarmteleidingen zijn

akkoord met afspraken over energiebesparing, schone technologie en klimaatbeleid. De

voor centrale verwerking van slib. Hiervoor

Klimaatstraatfeest is één van de projecten

• In 2011 en 2012 is gewerkt aan een model

waarmee Rotterdam haar inwoners betrekt

Ook binnen de industrie besparen we geld

onderdeel van het Deltaplan Energie-infra-

naar het centrum van de stad werd

en energie door hergebruik van restwarmte.

structuur waarmee Rotterdamse partijen in

uitvoering moet resulteren in een betaalbare

zijn deelnemende bedrijven, een exploitant

gebracht. Via een bijzondere boring onder

Zo werd in 2013 de Stoompijp in gebruik

nauwe samenwerking met de provincie

en schone energievoorziening, werkgelegen-

en een locatie in de Botlek gevonden. Bij

Katendrecht werd de aansluiting gemaakt.

genomen. Dit stoomnetwerk van Stedin in

Zuid-Holland meer hergebruik van industri-

heid en kansen voor Nederland in de schone

verwerking van 4.000 ton droge stof uit de

vervangingsprojecten in de openbare

De warmteleiding voorziet het equivalent

de Botlek verbindt stoomleveranciers als

ële restenergie willen realiseren. Bij de

technologiemarkten. In december werd het RCI

slibverwerking realiseren de deelnemende

verlichting uitsluitend nog ledlampen. Al in

van 50.000 huishoudens en bedrijven van

afvalverwerker AVR Rozenburg met

industrie zelf, bij de tuinbouwsector en voor

Actieplan Energie aangeboden aan het

bedrijven een reductie van 2.030 ton

2013 werd op een aantal plaatsen

de verwarming van woningen en gebouwen

ministerie van Economische Zaken. Daarin

CO2-emissies. Bij volledige exploitatie met

ledverlichting geplaatst. Zo is de circa drie

in stad en provincie. Dit heeft milieuvoorde-

staat dat Rotterdam voor twintig procent gaat

8.000 ton droge stof is dat een reductie van

kilometer lange Matlingeweg voorzien van

len, maar bespaart ook op de energiekosten

bijdragen aan de nationale doelen op het

4.060 ton CO2. In 2013 viel de beoogde

ledverlichting. De straat werd daarmee de

van de industrie en versterkt daarmee de

gebied van energiebesparing. Ook wordt in

locatie echter af door planning van andere

eerste doorgaande weg in Rotterdam met

concurrentiepositie van Rotterdam.

stad en haven circa tien procent van alle

bedrijfsactiviteiten. Deltalinqs kijkt samen

duurzame energie op land opgewekt en wordt

met het Havenbedrijf naar een alternatieve

hergebruik en opslag van CO2 bevorderd. Op

locatie.

foto: eric fecken

meter pijpleiding van Hoek van Holland

Internationale samenwerking

18

In Schiebroek-Noord werd de hele wijk voorzien van ledverlichting, evenals een groot deel van de Winkelboulevard Zuid, de

• In 2013 is een Letter of Commitment tot

deze manier neemt Rotterdam een groot deel

aan energie-efficiency. Bijvoorbeeld met de

van de uitvoering van het Nationale Energie-

stand gekomen voor gericht onderzoek

steden Göteborg, Genua, Keulen en Londen

akkoord voor haar rekening

naar hogere efficiency in de keten van

• In 2013 heeft de DCMR in samenwerking

productie. Bijvoorbeeld door reststromen

met energie-adviesbureau CE onderzocht

Groene Hilledijk.

uit bepaalde processen te gebruiken als

wat het effect zou zijn van het uitvoeren

Systems). Dit consortium van steden,

2013 energiescans uit bij expeditiebedrij-

grondstof in andere processen. Er zijn

door de industrie van energiebesparende-

energiebedrijven en kennisinstellingen

ven in de Rotterdamse haven. De scans

projecten gedefinieerd voor optimalisatie,

onderzoekt hoe stedelijke warmte- en

lieten zien dat MKB-ondernemers flinke

onder meer door benutting van reststro-

koudenetwerken het beste gerealiseerd

bedragen kunnen besparen op hun

men als propaan, opstarten van een

generieke maatregelen uit dit rapport

kunnen worden. Uitkomsten van dit project

energierekening als ze daar tijd en

werkgroep Power-to-gas, waar mogelijk in

kunnen ook voor Rotterdam significante

zijn mede richtinggevend voor toekomstig

aandacht aan geven. Met hun Green Deal

combinatie met hernieuwbare energie.

energiebesparing en CO2-reductie

Europees beleid op dit gebied.

proberen Deltalinqs en MKB Nederland

Efficient Large Scale Integrated Urban


deze openbare verlichting.

Rotterdam werkt in internationaal verband

in het Europese project CELSIUS (Combined

Rotterdam is de meest actieve Klimaatstraatfeest-gemeente van Nederland

bij de verduurzaming van de stad. • Vanaf 2014 gebruikt Rotterdam bij grote

• Deltalinqs en MKB Nederland voerden in


• In de vijfde editie van het Klimaatstraat-

19

maatregelen met een terugverdientijd van

maximaal vijf jaar. De potentie van de

opleveren.

2013 voor een verbetering hebben gezorgd. Dat is vooral het gevolg van een betere bezettingsgraad bij de raffinaderijen en efficiencyverbeteringen die bij de raffinaderijen zijn doorgevoerd tijdens productiestops. Nog enkele kanttekeningen:

Doel: 1,5 procent finale energiebesparing per jaar (conform RCI

• Er zijn grote verschillen in resultaten tussen bedrijven. Het resultaat wordt sterk beïnvloed door een paar grote bedrijven.

Actieplan Energie). Indicator: jaarlijkse winst op het gebied van energie-efficiency

• Er zijn grote verschillen van jaar tot jaar als gevolg van marktontwikkelingen.

industrie

• De grote schommelingen maken het moeilijk een trend te bepalen. Binnen RCI is Deltalinqs initiatiefnemer van het Deltalinqs Energy

efficiency dan uitgevoerde maatregelen. De lagere bezettings-

haven- en industriële complex. Het Deltalinqs Energy Forum (DEF)

graad als gevolg van de economische crisis is ongunstig voor de

initieert gezamenlijke inspanningen van de betrokken bedrijven gericht

efficiency.

op de RCI-doelen. Een wezenlijk onderdeel voor het bereiken van de RCI-doelstelling is het streven van Deltalinqs jaarlijks 1,5 % energie-

Energie

efficiency te realiseren bij de bedrijven in het haven- en industriegebied

In onderstaande tabel zijn de resultaten voor de energiesector

van Rotterdam door middel van een gebieds- en ketengerichte aanpak.

weergegeven over de hele periode 2006-2013.

Om te bepalen of dit de afgelopen jaren gelukt is, heeft de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO, voorheen Agentschap NL) op

Efficiency-

Efficiency-

verzoek van het RCI de energie-efficiency van de industrie in deze regio

winst t.o.v.

winst per jaar

in kaart gebracht voor de periode 2006-2013. Overigens is de landelijke

2006

Energie

2006-2013

+5,4%

Productie

+20,5

12,6%

1,4%

afspraken (MJA3 en MEE-convenanten) waarmee bedrijven individueel aan de slag gaan. De samenwerkende bedrijven werken intensief aan kennisoverdracht en projecten voor verduurzaming van processen,

In de sector ‘energieproductie’ is sprake van geheel andere ontwik-

waaronder een hogere energie-efficiency. De uitvoering van dergelijke

kelingen. Productie en energiegebruik zijn juist gestegen. Daarbij is

projecten voor energie-efficiency, schonere energie, logistiek en

aanvankelijk een forse efficiency-winst geboekt, deels door inge-

duurzame grondstoffen heeft door de focus op de hele keten van

bruikname van moderne efficiënte installaties. Deels ook door betere

handelingen in de sectoren energie, (petro)chemie en logistiek ook

benutting van bestaande installaties die een groter deel van hun

toegevoegde waarde buiten het Rotterdamse havengebied.

warmte konden afzetten. De laatste twee jaren is echter een deel van

Voor de resultaten 2006-2013 zijn de resultaten van de meest

die winst teniet gedaan door een sterke terugloop van de productie

energierelevante sectoren (energie, chemie en raffinaderijen) vergeleken.

bij de warmte-krachtkoppelingen (WKK ’s) als gevolg van een relatief hoge gasprijs. Daarnaast is de brandstofmix veranderd in de laatste

Resultaten 2006-2013

3

mschakelen naar O duurzame energie en biomassa als grondstof

• De bezettingsgraad heeft in deze periode een grotere invloed op de

Forum, een kennisnetwerk van bedrijven binnen het Rotterdamse

inzet voor verbetering van de energie-efficiency gebaseerd op vrijwillige

Opgave

Energie uit hernieuwbare bronnen en biomassa zijn voor een wereldhavenstad als Rotterdam belangrijk. Dit leidt tot een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en maakt ons minder afhankelijk van (ingevoerde) fossiele brandstoffen. We zetten dan ook volop in op het omschakelen naar duurzame energie en biomassa als grondstof. Kortweg: een biobased economy voor de productie van energie (warmte en elektriciteit), brandstoffen en chemie. Het RCI Actieplan Energie, dat eind 2013 werd gepresenteerd, beschrijft de Rotterdamse uitwerking van het nationale Energieakkoord voor duurzame groei. Daarin zijn duurzame energie en biomassa belangrijke onderdelen. Voor een schonere stad én voor meer werkgelegenheid.

foto: eric fecken

Effectenmonitor

Ruim 136.000 zonnepanelen zorgen voor zo’n 10% van de energie voor Rotterdam Centraal

Activiteiten en resultaten Circulaire economie

Uit de cijfers van de convenanten blijkt dat over de periode 2010-

Duurzame grondstoffen uit biomassa

aan Deltalinqs een cheque van 1 miljoen

Industrie

euro subsidie uit het programma ‘Kansen

Om de Rotterdamse economie te vernieuwen

Voor de sector industrie (chemie en raffinaderijen) is het beeld als volgt.

2013 600 kton CO2 emissie bespaard is door de industrie, dit is

Onderzoek naar geschikte biomassa is een

voor West’, gesteund door de Europese

stimuleert het RCI projecten op het gebied

gemiddeld 1,3% per jaar.

belangrijke stap op weg naar een biobased

Unie. Ook ontving het consortium subsidie

van de circulaire economie en de biobased

economy. Na verkenningen in 2011 en 2012

uit het Topsectorenprogramma (TKI

economie. Een circulaire economie, een

In onderstaande grafiek is de ontwikkeling van de efficiency voor de

van grondstoffen die geschikt zijn voor

Biobased Economy) van het ministerie van

economie gebaseerd op herbruikbare

energiesector en de industriesector weergegeven in een Energie-

vergroening, heeft in 2013 een aantal

Economische Zaken. De kennis die het

producten en grondstoffen, heeft naar ons

Efficiency Index (EEI). Deze index, die in 2006 op 100 begint, geeft

industriële bedrijven uit de Rotterdamse

onderzoek oplevert wordt gedeeld in het

idee de toekomst. Een circulaire economie

weer hoeveel efficiënter de betreffende sectoren zijn geworden. Hoe

regio met diverse kennisinstellingen de

BioBased Economy Platform Rotterdam.

zorgt voor nieuwe bedrijvigheid en innova-

sterker de index daalt, hoe energie-efficiënter de sector is.

krachten gebundeld in het consortium Iso

Energie

Productie

twee jaar: meer steenkool, minder aardgas.

Efficiency-

Efficiencywinst

winst t.o.v.

per jaar

2006 2006-2013

-4,3%

-1,1%

3,2%

0,5%

ties en stimuleert de ontwikkeling om

Het energiegebruik van de industrie in Rotterdam is in de periode

Butanol Platform Rotterdam (IBPR) van het

Om de biobased-industrie verder aan te

minder afhankelijk te worden van schaarser

2006-2013 met 4,3 procent gedaald. In dezelfde periode is de productie

Deltalinqs Energy Forum. Het consortium

trekken ondertekenden het Havenbedrijf

wordende fossiele brand- en grondstoffen als

met 1,1 procent gedaald. Dat betekent een daling van het energiegebruik

bestaat uit Suiker Unie, Indorama Ventures,

Rotterdam, E.ON, Evides Industriewater,

olie, kolen en gas. In het ‘Circularity Center’

per eenheid product van gemiddeld 0,5 procent per jaar. Dit is lager dan

SkyNRG, The GTBE Company, AVR,

Stedin en Vopak op 30 augustus 2013 een

in Rotterdam worden kennis van de markt,

de beoogde jaarlijkse energiebesparing van 1,5 procent. Positief is dat

ZirkTech, ECN, TU Delft, Wageningen

uniek samenwerkingsverband. De overeen-

techniek en verdienmodellen gecombineerd

ten opzichte van de in de vorige Rotterdamse duurzaamheidsmonitor

Universiteit en Universiteit Utrecht, met

komst heeft als doel een ‘Plug & Play-

om circulaire initiatieven in de haven te

gepresenteerde cijfers over 2006-201112, de resultaten over 2012 en

Deltalinqs als penvoerder. Het IBPR

gebied’ te creëren van 80 hectare op

ondersteunen.

onderzoekt bijvoorbeeld biomassamateria-

Maasvlakte 2. De partijen gaan samenwer-

Een voorbeeld van zo’n initiatief is het

len uit suikeroverschot en bietenpulp als

ken om bedrijven die zich willen vestigen in

Rotterdamse sloopproject aan de Martha-

grondstoffen voor groene chemie. Daarvoor

het hier geplande Biobased Cluster (nuts)

laan, dat één van de eerste BREEAM-certifi-

overhandigde de provincie Zuid–Holland

voorzieningen aan te bieden.

caten Sloop ontving. Dat gebeurde in 2013

1

De cijfers over 2006-2011 uit de Rotterdamse duurzaamheidsmonitor 2012

zijn gecorrigeerd vanwege nieuwe inzichten bij één bedrijf. Dat leidt tot iets betere cijfers voor de periode 2006-2011.


20


21

tijdens het congres ‘Circulaire Economie’,

Windenergie

Zonne-energie

waar de gemeente Rotterdam en Sloopbe-

Wind is een onuitputtelijke bron voor

Ook de zon is een zeer geschikte bron voor

drijf G. de Jong en Zonen uit Pijnacker het

schone energie. Op Rotterdams grondge-

hernieuwbare energie. Daken van gebouwen

certificaat in ontvangst namen van de Dutch

bied zijn Hoek van Holland als potentiële

bieden daarvoor volop ruimte. Een mooi

Green Building Council. Een primeur in

locatie en Rozenburg en de Beneluxster-

Nederland én daarbuiten.

Zuid als studielocatie opgenomen in een

Een ander voorbeeld is het project ‘Take back chemicals (TABACHEM)’ dat in 2013 is

Effectenmonitor Hernieuwbaar energiegebruik

Windenergie

voorbeeld van de toepassing van zonne-

Doel: Het aandeel hernieuwbare energieopwekking is 14 procent in

Doel: In 2015 60 MW extra windenergie in de haven en 150 MW extra in

energie is het zonnedak op Rotterdam

2020, conform het in 2013 opgestelde Nationaal Energieakkoord.

2020. Daarnaast in Rotterdam nog 48 MW buiten het havengebied

convenant voor het plaatsen van minimaal

Centraal. Het dak van het station varieert in

Indicator: Het percentage hernieuwbaar (duurzaam) opgewekte

(Rozenburg, Hoek van Holland, Beneluxster-Zuid).

vijftig windturbines verspreid over de regio.

lichtdoorlatendheid door de verschillende

energie van het totale (finale) energiegebruik in Rotterdam (stad en haven).

Indicator: Het opgesteld vermogen aan windenergie.

gestart. Met als doel: geen chemische

In december 2013 presenteerden initiatief-

patronen in de ruim 136.000 zonnecellen.

reinigingsmiddelen verkopen, maar de

nemers samen met de gemeente Rotter-

De zonnepanelen leveren naar verwachting

functie ‘chemische reiniging’ aan de man

dam, deelgemeente Hoek van Holland en de

340 megawattuur per jaar en voorzien

brengen. Zo blijft het middel zelf eigendom

Stadsregio Rotterdam de plannen voor

daarmee voor circa 10 procent in het

van de leverancier, die daardoor wordt

windpark Nieuwe Waterweg. Het windpark

energiegebruik van het station zelf.

gestimuleerd een zo duurzaam mogelijk

levert een belangrijke bijdrage aan de

In november 2013 werd de Energieatlas

product te maken.

productie van duurzame energie, financieel

gelanceerd waarmee bewoners eenvoudig

profijt voor omwonenden en een investering

kunnen nagaan of hun dak geschikt is voor

in de Oranjebuitenpolder van 800.000 euro.

zonnepanelen.

Het park wordt parallel aan de Nieuwe

stelling als grondstof voor chemicaliën,

Waterweg tussen Hoek van Holland en

voedingssupplementen en brandstoffen.

Maassluis gerealiseerd, bestaat uit acht

Havenbedrijf Rotterdam en Rijkswaterstaat

turbines en levert – eenmaal in bedrijf –

hebben daarom in 2013 een openbare

energie voor ruim 30.000 huishoudens.

marktconsultatie voor ‘Algen in de Slufter’

Ook in het havengebied van Rotterdam

gehouden met als doel kansrijke projecten

worden windparken gerealiseerd. In mei

op te zetten voor de kweek van biomassa in

2013 is Windpark Maasmond officieel in

de Rotterdamse Slufter. Hierop is reactie

gebruik genomen. Het park bestaat uit drie

van diverse marktpartijen gekomen. De

windturbines van het type Vestas V90 met

haalbaarheid van een pilot wordt in 2014

een vermogen van 3.0 megawatt. Het

onderzocht.

windpark gaat in totaal naar verwachting

opgesteld vermogen

16%

400

14%

350

12%

300

10%

250

8%

MW

Ook algen staan wereldwijd in de belang-

Percentage

Algen als biomassa

Windenergie

Aandeel hernieuwbare energieopwekking

6%

150

4%

100

2%

0%

200

50

2010

2011

2012

2013

2020

0 2009

Doel Gerealiseerd

2010

2011

2012

2013

Stedelijk gebied

Haven publiek terrein

Doel

Prognose

2015

2020

Haven op bedrijfsterreinen

circa 24 miljoen kWh per jaar produceren. Dit is voldoende elektriciteit om ruim 7.100

Rotterdam heeft, na het sluiten van het Nationaal Energieakkoord

Door de aanleg van Maasvlakte 2 en aflopende contracten van

huishoudens te voorzien in hun jaarlijkse

van het kabinet Rutte II, de daarin opgenomen doelstelling voor

bestaande windparken, zijn de laatste jaren op een aantal locaties

stroomverbruik.

hernieuwbare (duurzame) energieopwekking (HE) overgenomen. Dat

windturbines verwijderd. Het opgesteld vermogen van windturbines

betekent dat in 2020 14 procent (en in 2023 16 procent) van de

nam daardoor de laatste jaren af, maar is in 2013 met 11 MW

totale hoeveelheid door Rotterdam gebruikte energie van hernieuw-

toegenomen ten opzichte van 2012. Dat kwam door de drie nieuwe

bare bronnen afkomstig moet zijn. Dit betekent naast een

windturbines van windpark Maasmond (+9 MW) en de vier nieuwe

aanpassing van de doelstelling ook een aanpassing van de

windturbines bij de Suurhoffbrug (+12 MW) die in 2013 operationeel

methodiek. Want het betreft nu het finale energiegebruik en niet

werden. Daar tegenover stond de verwijdering van de windturbines bij

En verder miljoen voor een LNG infrastructuur voor

• In 2013 werd de pilot-opstelling van

meer het primaire energiegebruik. Bij bijvoorbeeld elektriciteitsop-

de Distridam (-10 MW). Het doel blijft om in 2020 150 MW extra

eerste haven ter wereld die zeegaande

het Rijn-Main-Donau gebied en met een

zonnepanelen in een horizontaal gespan-

wekking betreft de input (zoals kolen, of gas) de primaire energie-

opgesteld vermogen in het havengebied te hebben ten opzichte van

LNG-tankers die het Green Award-certifi-

subsidie van € 34 miljoen voor de LNG

nen net met richtingsensor (afmetingen 13

inhoud en de opgewekte elektriciteit en eventueel benutte warmte

2009. Op basis van de plannen voor nieuwe locaties is de verwachting

caat bezitten, beloonde. Het Havenbedrijf

breakbulk-terminals in Rotterdam en

bij 20 meter) in het havengebied stopgezet.

of stoom de finale energie-inhoud.

dat het doel gehaald wordt. In 2015 zal naar verwachting in totaal 210

geeft deze schepen zes procent korting op

Gothenburg. Deze projecten tezamen

Met name de marktomstandigheden en

In 2013 bedroeg het aandeel hernieuwbare energie 3,7 procent

MW in het havengebied gerealiseerd zijn. Ook op bedrijventerreinen

het havengeld als ze in Rotterdam

creëren een logistieke keten voor LNG; de

geen zicht op een opschaling gaven hier de

volgens de finale methode. In 2012 was dat nog 3,9 procent. In

staan windmolens; in totaal gaat het om een vermogen van 25 MW.

arriveren. Sinds de opening van de

eerste binnen Europa.

doorslag in.

2013 was er een kleine toename van HE door wind als gevolg van

• In 2013 was de Rotterdamse haven de

Gate-terminal in 2011 arriveren in

• Om invulling te geven aan de ambities van

• In mei 2013 publiceerde het Havenbedrijf

de toename van capaciteit, maar een afname van de bijstook van

Het voornemen is om in het stedelijk gebied in 2020 48 MW

Rotterdam LNG-tankers. Rotterdam

de luchtvaart om verder te verduurzamen

Rotterdam samen met het RCI een

biomassa. Zie elders bij deze opgave. Het percentage hernieuwbaar

opgesteld vermogen te hebben gerealiseerd. De (technische)

stimuleert het gebruik van vloeibaar

door de inzet van biojetfuels ondertekende

brochure over kansen van duurzame

energiegebruik ligt nog fors lager dan de doelstelling voor 2020 en

inpasbaarheid van de windturbines op de locaties Landtong

aardgas (LNG) in de scheepvaart omdat

in 2013 een consortium inclusief het

producten uit hernieuwbare bronnen. De

iets lager dan het aandeel hernieuwbare energie van Nederland (4,5

Rozenburg en Beneluxster-Zuid wordt nog onderzocht. In december

LNG grote voordelen heeft voor de

Havenbedrijf een Letter of Intent. Doel is te

brochure ‘Bio port Rotterdam’ brengt de

procent in 2013).

2013 zijn de plannen gepresenteerd voor het nieuwe windpark De

luchtkwaliteit ten opzichte van de

komen tot de productie van meer geavan-

kansen in beeld die hightech scenario’s en

conventionele diesel. Ook de Europese Unie

ceerde biojetfuel in Rotterdam. Onderteke-

een strategische marktontwikkeling van

Op basis van het RCI Actieplan Energie, gericht op de toename van

Hoek van Holland en Maassluis. Het park, dat bestaat uit acht

steunt de ontwikkeling van LNG in

ning vond plaats tijdens de innovatie-

duurzame producten uit hernieuwbare

windenergie en de bijstook van biomassa in kolencentrales, mag de

turbines van 3 MW, is naar verwachting in 2015 operationeel en

Rotterdam met een subsidie van € 40

estafette met minister Kamp.

bronnen bieden.

komende jaren een flinke groei van het aandeel HE verwacht worden.

levert straks stroom voor ruim 30.000 huishoudens.


22

Nieuwe Waterweg, dat gerealiseerd wordt langs de dijk tussen


23

Bijstook van biomassa

Opgave

Doel: Door bijstook van biomassa in kolencentrales moet in 2025 2,4

4

Mton CO2-reductie gerealiseerd zijn. . Indicator: De CO2-reductie door bijstook van biomassa in kolencentrales.

evorderen van duurzame B mobiliteit en transport

In 2013 was de omvang van bijstook van vaste biomassa in de kolengestookte elektriciteitscentrale van E.ON 120.000 ton. Dat is

Rotterdam wil goed bereikbaar zijn en blijven, ook al neemt de behoefte aan mobiliteit in de stad en regio toe. Door duurzame mobiliteit en transport te bevorderen verbetert de luchtkwaliteit en verminderen geluidsoverlast en CO2-uitstoot. We streven naar een schoon gebruik van het Rotterdamse mobiliteitssysteem voor personen- en goederenvervoer. Door het aanleggen van fietspaden, te investeren in schone en stille voertuigen en het toepassen van schone brandstoffen, zoals vloeibaar aardgas voor de binnenvaart.

beduidend minder dan voorgaande jaren. Daar staat tegenover dat E.ON, na een proef in 2011, in 2012 is gestart met bijstook van gasvormige biomassa, afkomstig van een restproduct van Neste. De CO2-reductie is daardoor toegenomen. De bijstook van biomassa zal vanaf 2015, door de opening van de


nieuwe centrales van E.ON en GDF SUEZ, naar verwachting flink toenemen. In 2015 kan een jaarlijkse CO2-reductie van 1200 kton bereikt worden. Bij sluiting in 2017 van de huidige Maasvlakte-

Elektrisch rijden

motor geplaatst, wat een energiebesparing

butie in gebruik genomen.

centrale van E.ON zal de omvang van de bijstook juist weer

Elektrisch vervoer is een schone vorm van

van 35 procent opleverde ten opzichte van

En in het gemeentelijk wagenpark zijn ook

afnemen. Het doel voor 2025 is een reductie van 2,4 Mton.

mobiliteit. Rotterdam stimuleert elektrisch

een reguliere dieselbus. Op momenten dat

in 2013 weer nieuwe ‘made in Rotterdam’

vervoer op tal van manieren. Rotterdam

volledig elektrisch werd gereden werd wel

elektrische scooters ingezet van de

telde eind 2013 584 oplaadpunten voor

een besparing van 70 procent gehaald.

E-scooterfabrikant QWIC en MAAS Leerfa-

elektrische voertuigen: een belangrijke

De Rotterdamse Taxi Centrale (RTC) heeft in

brieken op de RDM Campus op Heijplaat.

voorwaarde voor een succesvolle overstap

2013 de eerste drie volledig elektrische

naar elektrisch vervoer. Hierbij zijn punten

taxi’s in gebruik genomen.

Doel

op eigen terrein, in parkeergarages en op

LNG voor mobiliteit

straat meegerekend.

In de transportsector was er tijdens de

Vervoer dat gebruik maakt van vloeibaar

Daarnaast is geïnvesteerd in de grootste

jaarlijkse Ecomobiel beurs in Ahoy

aardgas (LNG) is stiller en levert minder

‘proeftuin’ met elektrische voertuigen van

Rotterdam zelfs een Europese primeur: Van

CO2-uitstoot op dan het gebruik van

Nederland, in het wagenpark van Eneco,

der Heijden Transport, vervoerder voor

brandstoffen uit diesel. LNG draagt dus bij

Stedin en de gemeente. Met 75 elektrische

Heineken, heeft in 2013 een 19-tons .

aan de leefbaarheid in de stad en een beter

en plug-in hybride voertuigen (bedrijfswa-

elektrische vrachtwagen voor stadsdistri-

klimaat. Daarom zet RCI in op LNG, onder

gens en personenauto’s) is getest hoe deze voertuigen werken in een professionele omgeving. Uit dit onderzoek bleek dat ook als een plug-in hybride voertuig uitsluitend op brandstof rijdt, er dankzij het terugwinnen van energie bij het foto: hans van rhoon - hollandse hoogte

remmen minder uitstoot van CO2, stikstof (NOx) en fijnstof is dan bij een conventioneel voertuig. Verder toonde het onderzoek aan dat het laadgedrag van gebruikers de resultaten van de plug-in hybride auto’s sterk beïnvloedt: met beter laadgedrag is nog veel milieuwinst te boeken. Een andere praktijkproef vond plaats bij de RET. Het bedrijf liet twee jaar lang twee E-Busz’en rondrijden in Rotterdam. In de achterwielen van de twee VDL-bussen werd een elektrisch aangedreven


24


Een steeds meer voorkomend straatbeeld in Rotterdam; elektrische auto’s die opladen tijdens het parkeren

25

Effectenmonitor

Elektrische voertuigen

Duurzame mobiliteit. 2011

Doel: het bevorderen van schoon gebruik, schone voertuigen en schone brandstoffen. Indicator:

• het aantal gereden fietskilometers.

2012

• het aantal elektrische voertuigen.

2013

Voor duurzame mobiliteit loopt de aanpak via drie sporen: het bevorderen van schoon gebruik, het bevorderen van schone voertuigen en het bevorderen van schone brandstoffen.

Het bevorderen van schoon gebruik

DOEL

2014

Rotterdam stimuleert het gebruik van de fiets door meer fietspaden aan te leggen en meer stallingen te plaatsen. Rotterdammers zullen

0

dan in de stad eerder voor de fiets kiezen. Het aantal gereden

Het ProjectA15 gepromoot op één van de drie volledig elektrische taxi’s van RTC

Rijden op waterstof

de EU is langs de A15 een eerste tankpunt

platform heeft als doel voor 2015: 50

Rijden op waterstof levert een flinke

voor waterstof gebouwd, wat in september

kustvaartschepen, 50 binnenvaartschepen

geluidsreductie op en een sterke verbetering

2014 in gebruik wordt genomen.

en 500 vrachtwagens op LNG. Dat levert

van de luchtkwaliteit. De noodzaak en kansen van een waterstofnetwerk worden

Walstroom

2013 is het eerste schip op LNG gaan varen

steeds duidelijker. Vanuit het Waterstof

Walstroomvoorzieningen leveren groene

en is het eerste LNG-bunkerstation geopend

Platform Rotterdam heeft Deltalinqs in 2012

stroom aan aangemeerde schepen. Die

in de Seinehaven. De veiligheidsrichtlijnen

en 2013 de economische en logistieke

hoeven daardoor geen gebruik te maken

(PGS) voor veilige LNG vulpunten en

haalbaarheid van rijden op waterstof

van eigen generatoren. Dat levert een

bunkerstations zijn gereed en de accijnzen

onderzocht. Bijvoorbeeld voor bevoorrading

aanzienlijke geluidsreductie op. Bovendien

zijn bevroren. Dat leidt tot snellere

van winkels in de stad door voertuigen op

vermindert walstroom de uitstoot van

vergunningverlening en een stimulans voor

waterstof, voor taxi- en busvervoer,

fijnstof en stikstof (NOx). Nu maken bijna

het vrachtvervoer om over te gaan op LNG.

personenwagens en vervoer op de haventer-

4.000 schippers gebruik van walstroom van

Eind 2013 reden er al zo’n 200 vrachtwa-

minals. In 2013 is met steun van het

ruim 1.000 walstroomaansluitingen.

gens op LNG. In de binnenvaart neemt het

ministerie van I&M gewerkt aan de ontwikke-

aantal dual fuel boten langzaam toe..

ling van de waterstofketen en met steun van

800

1.000

Gerealiseerd Doel

Gereden fietskilometers

Er is vanaf 2010 tot op heden een continue groei te zien van het aantal elektrische voertuigen. Eind 2010 waren er in Rotterdam 24

2004

een beter klimaat op én meer banen. In

600

400 Aantal

fietskilometers geeft hiervoor een goede indicatie.

meer via het Nationaal LNG Platform. Dit

200

elektrische voertuigen geregistreerd. Bij elektrische voertuigen gaat het om personenauto’s (volledig en plug-in hybride elektrisch),

2006

bedrijfsauto’s, bussen, driewielers en motorfietsen. In 2011 en

2007

2012 is dit aantal gegroeid naar respectievelijk 85 en 180 voertuigen. Het jaar 2013 laat een forse toename zien naar 701 voertui-

2009

gen. Opvallend is dat het aantal geregistreerde elektrische

2010

voertuigen in het laatste trimester van 2013 in Rotterdam

2011

ruimschoots is verdubbeld. Het beëindigen van de landelijke fiscale stimuleringsmaatregel per 2014, waarbij elektrische leaseauto’s

2012

een bijtelling kennen van 0 procent, zou de opvallende groei in het

2013

laatste trimester van 2013 kunnen verklaren. 0

50

100

150

200

250

300

350

Aantal (x miljoen)

Het gaat hierbij om het aantal elektrische voertuigen dat in Rotterdam is geregistreerd.

En verder • In december 2013 werd in Rotterdam het startsein gegeven voor Project A15 van

Al jaren stimuleert Rotterdam het gebruik van de fiets als transport-

Het plaatsen van laadpunten voor elektrische voertuigen, het

middel in de stad. Dat is ook zichtbaar in het aantal gereden

uitvoeren van pilots en ondersteuning van het elektrisch vervoer-

fietskilometers. Voor het jaar 2013 zijn geen exacte cijfers beschik-

centrum, zijn onderdeel van het Rotterdamse beleid. Rotterdam zet dit beleid door en beoogt een versnelling van de groei.

te realiseren. Hiermee kwam Project A15

en funmobiel. Het ruime aanbod is

baar, maar op basis van een aantal tellingen lijkt dat aantal overeen

breed in het nationale nieuws.

intensief door de bezoekers geprobeerd.

te komen met het aantal van 2012.

• Op 8 en 9 oktober 2013 vond in Ahoy de

Een algemene trend is dat het fietsgebruik het afgelopen decennium

Gelet op de huidige vraag naar en gebruik van de oplaadpunten in

Hiermee willen deze partijen in 2015

damse spits. Dat was in 2013 het resultaat

vijfde editie van de Ecomobiel plaats: dé

langzaam groeit. Het totaal aantal fietskilometers in Rotterdam is

Rotterdam lijkt de groei ook de komende tijd door te zetten. In

40.000 mensen in elektrische auto’s over

van De Verkeersonderneming. Dit is een

vakbeurs waar de nieuwste ontwikkelingen

vanaf 2004 met ruim 7 procent toegenomen.

2014 zijn de fiscale stimuleringsmaatregelen verminderd (4

de A15 laten rijden, op duurzaam

van de uitvoerders van het programma

op het gebied van duurzame mobiliteit en

Het streven is om nog meer mensen te bewegen de fiets te gebruiken.

procent en 7 procent bijtelling, in plaats van 0 procent), wat

opgewekte stroom. Rotterdam is een

Beter Benutten waarin door Rijk en regio

logistiek worden gepresenteerd. Rotterdam

Dit krijgt onder meer vorm door de realisatie van extra fietsenstallin-

nadelig kan zijn voor de verdere groei van het elektrisch vervoer.

belangrijke partner voor Project A15 omdat

nauw wordt samengewerkt met bewoners,

bracht in haar stand de inspanningen voor

gen, onder meer bij OV-knooppunten.

Toch is de verwachting dat het doel van 1.000 laadpunten en

hier de randvoorwaarden voor het project

werkgevers en werknemers om alternatie-

een schone, gezonde en bereikbare stad

geboden worden, o.a. door de plaatsing van

ven te bieden voor de auto in de spits.

over het voetlicht. De beurs werd bezocht

Het bevorderen van schone voertuigen

door vele duizenden professionals uit de

Naast schoon gebruik stimuleert Rotterdam ook schone voertuigen.

logistiek en transportsector.

Voor het stedelijk verkeer gaat het dan vooral om elektrische

Natuur & Milieu en de Milieudefensie.

de benodigde oplaadinfrastructuur. Om die

• Ruim 9.000 auto’s per dag uit de Rotter-

• Tijdens de Wereldhavendagen in september

voertuigen in 2014 gehaald zal worden.

reden vond de aftrap van dit project in

2013 hebben duizenden bezoekers

Rotterdam plaats door de grootste

kennisgemaakt en ervaring opgedaan met

voertuigen. De doelstelling is dat in Rotterdam in 2014 1.000

videoprojectie van Europa op De Rotterdam

elektrische (sport)auto’s, fietsen, scooters

elektrische voertuigen rijden en laadpunten zijn gerealiseerd.


26


27

Het bevorderen van schone brandstoffen

Opgave

Een derde spoor op het gebied van duurzame mobiliteit is de inzet op het gebruik van schone brandstoffen. In de periode 2010-2012 is in Rotterdam een proef met biobrandstoffen uitgevoerd die vooral was bedoeld om de technische haalbaarheid van het gebruik van hogere percentages bijmenging van biobrandstoffen te

5

erminderen geluidsoverlast V en bevorderen van schone lucht

onderzoeken. Gedurende de gehele proef is er 835.000 liter biodiesel B20/B30 getankt.

Geluidshinder en de luchtkwaliteit hebben grote invloed op de leefkwaliteit in de stad. Daarom worden er concrete maatregelen genomen om geluidsoverlast te verminderen en schone lucht te bevorderen. Met als doel: een verlaging van 3 dB in 2014 ten opzichte van 2010 voor 15.000 Rotterdammers en voldoen aan de wettelijke normen voor stikstofdioxide (NO2) in 2015 en fijnstof (PM10) in 2011. In 2013 heeft Rotterdam daarvoor een breed pakket maatregelen aangekondigd.

In 2013 zijn provincie Zuid-Holland, gemeente Rotterdam en Stadsregio Rotterdam gezamenlijk een stimuleringsregeling ‘milieumaatregelen binnenvaart’ gestart. Ook is er een landelijke subsidie voor vloeibaar aardgas (LNG) als brandstof voor vrachtwagens ingesteld.

digd die de luchtkwaliteit in Rotterdam verbeteren. De aanvullende maatregelen zijn gericht op het stimuleren van schoner vervoer en het verbeteren van de luchtkwaliteit op locaties waar de lucht het minst schoon is. Zoals een volledig vrachtverkeerverbod op de ’s-Gravendijkwal, een sloopregeling voor de meest vervuilende bestel- en


personenauto’s en extra voorwaarden voor nieuwe parkeervergunningen.

zo veel mogelijk door schone en stille

We stimuleren Rotterdammers ook meer

Ook de maatregelen voor een schonere lucht

voertuigen, zoals de Binnenstadservice en de

gebruik te maken van de fiets. Er ligt nu

zijn talrijk in Rotterdam. We zetten bijvoor-

elektrische truck waarmee Heineken sinds

475 kilometer fietspad in de stad, en het

beeld in op spitsmijden en dynamisch

2013 haar cafés bevoorraadt.

aantal fietsverbindingen en fietsenstallin-

verkeersmanagement. Het bezorgen en

In november 2013 is bovendien een groot

gen breiden we nog steeds uit. Zo is in 2013

afhalen van goederen in het centrum gebeurt

aantal aanvullende maatregelen aangekon-

de fietsenstalling Rotterdam Centraal

Het eerste LNG-bunkerstation in de Seinehaven


foto: Eric Fecken

foto: siebe swart - hollandse hoogte

Schonere lucht

Fietsgebruik wordt in Rotterdam gestimuleerd. Schonere lucht, minder geluid; fietsen is goed voor de gezondheid.

28


29

Effectenmonitor

Ten slotte heeft Rijkswaterstaat toegezegd een geluidscherm langs de A20 te realiseren. Door de aanleg hiervan zullen naar verwach-

Geluid

ting nog eens 3.133 inwoners van de gemeente Rotterdam een geluidreductie ondervinden van meer dan 3 dB. De geplande

Doel: aan het einde van de collegeperiode – voorjaar 2014 – hebben

oplevering van dit scherm is in 2015.

15.000 Rotterdammers 3 dB minder verkeerslawaai in hun woning ten opzichte van 2010 (collegetarget). Indicator: aantal Rotterdammers met 3 dB minder verkeerslawaai in

Luchtkwaliteit

hun woning ten opzichte van 2010.

foto: Eric Fecken

Doel: Voldoen aan de wettelijke normen voor stikstofdioxide (NO2) in

De nieuwe fietsenstalling van Rotterdam Centraal

In totaal hebben 11.033 Rotterdammers vanaf 2010 tot en met

2015 en fijnstof (PM10) in 2011, een jaargemiddelde concentratie van

2013 een geluidreductie van minimaal 3 dB ondervonden in hun

40 microgram per kubieke meter.

woning door het uitvoeren van verschillende maatregelen.

Indicator: De jaargemiddelde concentraties van NO2 en fijnstof.

De belangrijkste reden voor het niet behalen van de doelstelling is, dat er in 2012 structureel bezuinigd is op wegonderhoud. Daarmee is de aanleg van stiller wegdek vertraagd, terwijl dit wel een

Op de meeste meetpunten in Rotterdam is de concentratie

essentieel onderdeel vormde – de hoofdmoot – voor het behalen

stikstofdioxide (NO2) gedaald ten opzichte van 2012. De belangrijk-

van de doelstelling.

ste bron voor NO2 op ‘leefniveau’ is gemotoriseerd verkeer. De concentraties op de meetpunten langs de drukste wegen (Overschie

geopend. En door de oplevering van de

uniek in Nederland. Zo zijn de Laan van

ook aan andere concrete maatregelen,

De bijdrage van de verschillende maatregelen aan het doel was als

en Rotterdam-Noord) liggen nog boven de grenswaarde, die in 2015

langeafstandfietsroutes F13 en F16 gaat

Dada, Laan van Magisch Realisme, Aveling

zoals het isoleren van gevels in geluidsbe-

volgt:

behaald moet zijn.

fietsen van en naar Dordrecht en Den Haag

Zuid, Rosestraat, de Ankie Verbeek Ohrlaan

laste gebieden.

• Door de aanleg van stil asfalt in 2013 ondervinden 6.461

In maart 2014 is op de A13 bij Overschie de maximum snelheid

sneller. Minder uitstoot, minder files en

en de GK van Hogendorpweg in 2013

toepassingen van waterstof voor

personen een geluidreductie van minimaal 3 dB minder dan

teruggedraaid van 100 km naar 80 km per uur. De verwachting is dat,

beter voor de gezondheid.

voorzien van een nieuw stil wegdek. De

mobiliteit. Samen met elektrisch rijden

voorheen. Vanaf 2010 betreft het in totaal 10.072 personen.

bij gelijkblijvende omstandigheden (meteo, aantal voertuigen, etc.),

bouw van het geluidscherm langs de A20 is

op batterijen vormt elektrisch rijden op

helaas vertraagd. Het scherm is in 2015

waterstof een sterke mobiliteitsvorm om

225 personen een geluidreductie van minimaal 3 dB opgeleverd.

De uitstoot van fijnstof (PM10) is in 2013 licht gestegen maar

Belangrijke oorzaak van geluidshinder is het

gereed en zal dan voor nog eens 3.100

emissies in Rotterdam te verlagen.

Het totaal aantal personen is daarmee – gerekend vanaf 2010 –

voldoet nog wel aan de norm. Dat geldt zowel voor het RIVM-meet-

verkeer. Aanleg van stil asfalt bij onderhoud

mensen een geluidsafname van meer dan

Daarbij heeft Deltalinqs de samenwer-

op 248 gekomen.

punt in Rotterdam-Noord (onderdeel van het landelijke luchtmeet-

is de meest kosteneffectieve maatregel die

3 dB opleveren. De geluidsreductie van 3 dB

king tussen bedrijven en overheden op

de gemeente zelf kan treffen. Dit heeft een

voor 15.000 Rotterdammers bereiken we

dit gebied op gang gebracht om tot een

gunstig effect op de geluidbelasting

hierdoor in 2015.

gezamenlijke aanpak te komen. Vanuit

brug geïsoleerd. Gerekend vanaf 2010 gaat het daarmee om een

Een periode van tien jaar overziend, is een gestage daling van de

veroorzaakt door wegverkeer. Ondanks

14.000 vierkante meter. De komende zeven

de Europese Unie en de rijksoverheid is

totaal van 310 woningen. In totaal ondervinden 713 personen

concentratie PM10 zichtbaar. Deze trend wordt vooral veroorzaakt

structurele bezuinigingen op wegonderhoud

jaar wordt op dit proefvak intensief

subsidie toegezegd voor de bouw van

een geluidsreductie van minimaal 3 dB.

is door onder meer de extra middelen vanuit

onderzoek naar de kwaliteit van het

een waterstoftankstation in Rotterdam.

het programma Duurzaam, is de schaal

wegdek bij intensief gebruik gedaan. Naast

Dit zal in 2014 worden gerealiseerd.

waarop Rotterdam stil wegdek aanbrengt

de aanleg van stil wegdek werkt Rotterdam

Stil wegdek en geluidscherm

• Het isoleren van gevels (met rijksbudget ISV3) heeft in 2013 voor

de concentratie van NO2 daardoor met 2,3 microgram zal afnemen.

net) als op het meetpunt van de DCMR Milieudienst Rijnmond in • In 2013 zijn 66 woningen in de zone Havenspoorlijn / Caland-

Overschie. Beide meetpunten zijn gelegen langs drukke wegen.

Stikstofdioxide NO2 Minder geluidhinder

door maatregelen tegen verkeerslawaai 16

14

En verder CEO Havenbedrijf Rotterdam, en Jan van den Heuvel, directeur van de DCMR Milieudienst Rijnmond, ‘We-nose’ in

groter worden zodat het in een belangrijk

de uitstoot door schepen die in de

gedeelte van de haven de luchtkwaliteit

Rotterdamse haven varen.

kan bewaken.

• Op 5 december 2013 zijn bij Deltalinqs negen

• In oktober 2013 ontvingen de eerste

Letters of Cooperation getekend. De

gebruik. Dit is een netwerk van ‘elektroni-

schippers een toezegging van subsidie voor

verklaringen onderstrepen de ambitie om op

sche neuzen’ in de Rotterdamse haven die

maatregelen waarmee zij hun emissies

zo kort mogelijke termijn voldoende en

meldingen over geuroverlast versturen

kunnen verminderen. Doel van de

betaalbare energie te kunnen verzekeren en

naar de meldkamer van de DCMR. De

subsidieregeling Milieumaatregelen

de luchtkwaliteit in de leefomgeving te

ingebruikname gebeurde bij de DCMR in

binnenvaart is de luchtkwaliteit in

verbeteren. Wethouder Haven Jeanette Baljeu

Schiedam onder toeziend oog van prinses

Rotterdam en omgeving te verbeteren.

en directeur Duurzaamheid Paula Verhoeven

Laurentien van Oranje, die als adviseur

Ongeveer een kwart van de concentratie

benadrukten het belang van de ambassadeurs

betrokken is bij het netwerk van vooralsnog

stikstofdioxide (NO2) en circa 13 procent

uit het bedrijfsleven voor een gezonde

zo’n 90 neuzen. Dit aantal moet aanzienlijk

van de fijnstofconcentratie is afkomstig van

toekomst van haven, industrie én stad.


30

Aantal bewoners (x duizend)

• Op 12 december 2013 namen Hans Smits,

12

10

8

6

4

2

0 2010

2011

2012

Calandspoorbrug

Stil asfalt

Gevelisolatie

Geluidscherm A20


2013 Doel

31

Opgave

6

Groener maken van de stad

Een stad met veel natuur en parken is niet alleen aantrekkelijk, het is ook beter voor de gezondheid van inwoners en voor de biodiversiteit. We zijn daarom hard aan de slag om Rotterdam steeds groener te maken. Door concreet groene plekken aan te leggen maar ook door initiatieven voor bijvoorbeeld stadslandbouw te stimuleren.

vierkante meter geveltuin bijgekomen in de stad. Met de bewonersactie ‘Tegel eruit, groen erin’, die in 2013 van start ging, maakte Rotterdam achtertuinen, pleinen en stoepen minder tegelrijk, zodat regenwater ter plekke de grond in kan stromen.

Fijnstof PM10

In 2013 werd de Food council Rotterdam vierkante meter groen dak. Op de drie

opgericht. Deze voedselraad gaat zorgen

Groene daken zijn voorzien van een

groene daken informatiedagen ontvingen

voor uitbreiding en professionalisering van

speciaal soort beplanting. Dat levert vele

we vorig jaar zo’n 250 belangstellenden.

de stadslandbouw in Rotterdam. Ook moet zij het stadsbestuur adviseren over

en overstorten in de singels. De daken

Vergroende plekken, bewonersactie en stadslandbouw

hebben een isolerende werking en besparen

Net als groene daken hebben groene

deskundigen op het gebied van voedsel,

daarmee energie, zeker in de zomer omdat

plekken in de stad een positief effect op de

onderwijs, vrije tijd en woningbouw.

er dan geen airco aan hoeft. Ook gaat een

gezondheid en leefkwaliteit. Daarom werd

groen dak langer mee dan een ‘grijs’ dak

in 2010 gestart met de vergroening van de

Conferentie Stadslandbouw

wat een voordeel is voor de eigenaar. Én het

10 meest stenige plekken in de stad. In

Opnieuw vond in 2013 de Dag van de

is goed voor de biodiversiteit. Rotterdam

2013 werd het laatste van de 78 groenpro-

Stadslandbouw in Rotterdam plaats. Er was

heeft een sterk groenedakenprogramma en

jecten opgeleverd en zijn er 75 nieuwe

die dag in april van alles te doen, waaronder

eind 2013 stond de teller op 135.000

moestuinen, 6.500 bomen en 850

een conferentie in De Doelen. De conferen-

den, dat beperkt de wateroverlast op straat Minder geluidsoverlast en schonere lucht maken de stad aantrekkelijker

Food council Rotterdam

Groene daken

voordelen op. Regenwater wordt vastgehou-

duurzame voedselketens in en om de stad. De voedselraad bestaat uit meer dan 20

doordat het verkeer minder fijnstof uitstoot, onder meer door geldt zowel voor grovere deeltjes als voor de fijnere deeltjes (kleiner

40

dan 2,5 micrometer), die schadelijker zijn voor de gezondheid van de mens.

35

In aanvulling op deze resultaten wil Rotterdam de luchtkwaliteit

30

foto: Eric Fecken

grootschalig gebruik van katalysatoren en roetfilters. De afname

45

structureel verbeteren om zo een bijdrage te leveren aan de

3

Microgram/m

25

gezondheid van de inwoners. Uit recente literatuur komt naar voren dat elementair koolstof (EC) een betere indicator is voor gezond-

20

heidseffecten dan PM10 en NO2. Rotterdam onderzoekt op dit moment de mogelijkheden om EC onderdeel te maken van het

15

luchtkwaliteitsbeleid voor de lange termijn. 10 5 0

2004

2005

2006

Rotterdam Noord

2007

2008

2009

2010

2011

2012

foto: Eric Fecken

foto: Eric Fecken


2013

Grenswaarde

Overschie


Het ‘pocket-park’ bij Robeco

32


Groene daken hebben ook een educatief karakter

33

Effectenmonitor

tie bood bezoekers tal van interessante

Onderbouwing

lezingen van onder meer de Amerikaans/

In 2013 zijn het Wilgenplantsoen (Oude Noorden), de Herenplaats

Canadese boer Michael Ableman. Hij is

(Centrum) en het Marnixplein (Oud-Crooswijk) vergroend. Het foto: Eric Fecken

oprichter van het Center for Urban Agriculture, Fairview Gardens (Californië), één van de eerste ’moderne’ stadsboerderijen, en kwam speciaal voor de Dag van de Stadslandbouw naar Nederland. Eveneens

college-target om tien stenige buurten te vergroenen is voor elk Doel: Het areaal groen en water is in 2014 toegenomen in de tien

van deze buurten gerealiseerd. Daarmee is het doel in 2013

buurten die in 2010 het minst groen waren (collegetarget).

gehaald en is het programma beëindigd. Overigens wordt de

Indicator: Aantal wijken (van die tien) met groter areaal groen en

vergroening van de stad wel, met beperkter budget, voortgezet.

water ten opzichte van de situatie in 2010.

werd op deze conferentie door de gemeente

Bovenstaande tabel laat zien dat aan het collegetarget voor de tien

Rotterdam de Agenda van de Stadsland-

In 2013 is de doelstelling reeds gerealiseerd: in alle tien buurten die

minst groene buurten, zoals Charlois, Feijenoord, Delfshaven en

bouw ondertekend. Inmiddels hebben

in 2010 het minst groen waren is het areaal groen en water

Noord, invulling is gegeven en dat het areaal groen en het aantal

ongeveer 25 gemeentebesturen dit gedaan,

toegenomen ten opzichte van de situatie in 2010.

bomen is gestegen ten opzichte van 2010. Dit is het resultaat van

waarmee ze uitspreken acties te onderne-

projecten uit de vergroeningsopgave in combinatie met andere

men om stadslandbouw te stimuleren.

activiteiten in deze buurten. Zo zijn inrichtingsplannen gerealiseerd en onderhoudsprojecten uitgevoerd, zijn functionele aanpassingen

Vergroening wijken

aan de buitenruimte doorgevoerd, is er nieuwbouw en sloop/

12

renovatie van gebouwen tot stand gekomen et cetera. Al deze

Een groene stad; Dakakkers midden in het centrum, het grootste groene dak van Europa en vergroening van de stenige Jacobsplaats tot ‘Jacobspark’

activiteiten hebben hun invloed op het totale areaal.

10

En verder

Aantal

8

6

• In december 2013 ging het eerste deel van het Dakpark Rotterdam open. Het dakpark

4

is het grootste openbare park op een winkelboulevard in Europa én het grootste

2

groene dak van Rotterdam. Bijzondere aspecten zijn een speelse watertrap,

2010

oranjerie met restaurant, mediterrane tuin,

2011

2012

2013

Vergroening wijken

buurttuin en speeltuin. In 2014 wordt het

Doel

park verder aangeplant en aangelegd • De Stadsregio kende in 2013 een half miljoen euro toe om de Jacobsplaats te vergroenen. De stenige plek krijgt hiermee

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de

een groene impuls. In nauwe samenwer-

ontwikkeling van het areaal groen en water in de 10 minst groene

king en met inspraak van bewoners wordt

buurten in 2010 voor de periode van 2010-2013. Onder de tabel

in 2014 gewerkt aan een ontwerp voor het

volgt een toelichting op de gegevens.

‘Jacobspark’. • Vakblad Groen wijdde in april 2013 een Onderdeel

editie aan ‘Stadslandbouw in Rotterdam’. Het blad opent met een voorwoord van wethouder Van Huffelen en toont de grote verscheidenheid aan initiatieven in

aantal m2 water in

bfoto uit vorige versie st jacobsplaats

2010

2013

Verschil

96.748

70.593

- 26.153*

458.269

474.176

13.487

13.817

beheer bij gemeente

Rotterdam. Zoals de Dag van de Stadslandbouw (24 april), Eetbaar Rotterdam,

aantal m2 openbaar

Rotterdamse oogst, Youth Food Movement,

groen in beheer bij

Groene loper Rotterdam en Transition Town

gemeente

Rotterdam.

foto: Eric Fecken

Totaal aantal bomen


34

+15.907

+330

* De wijziging in het areaal water betreft een administratieve bestandsmutatie. Het feitelijk areaal oppervlaktewater is niet gewijzigd.


35

Opgave

7

Effectenmonitor

heeft gezet als een deltastad die zich voorbereidt op de toekomst en weet hoe je droge voeten houdt.”

ergroten van duurzame V investeringen en bevorderen van duurzame producten en diensten

Praktische aanpak als exportproduct De praktische aanpak van Rotterdam trekt de aandacht. Jaarlijks

Doel: Eind 2014 is in Rotterdam door gemeente en externe partijen

komen enkele tientallen delegaties uit binnen- en buitenland hun

350 miljoen euro geïnvesteerd in duurzaamheid (collegetarget).

licht opsteken in Rotterdam. Dit helpt Rotterdamse bedrijven aan

Indicator: Omvang van duurzame investeringen.

nieuwe orders in steden als Ho Chi Minh City en New Orleans. Kennisinstituten als de Hogeschool Rotterdam en de Erasmus Universiteit zijn water- en klimaatonderzoek gestart en zien de

Duurzame investeringen omvang

stad steeds meer als studieobject. De Rotterdamse adaptatiestra-

Duurzame bedrijven laten wereldwijd een sterke economische groei zien. Rotterdam wil haar economische groei graag op duurzame wijze realiseren. Kansrijke sectoren om die duurzame groei te verwezenlijken zijn bijvoorbeeld groene chemie en groene energie en water- en deltatechnologie. Ook de ontwerp-, installatie- en bouwsector en duurzame mobiliteit bieden duurzame kansen. Met het programma Duurzaam wordt gestreefd naar minimaal € 350 miljoen aan duurzame investeringen in de periode tot en met 2014. Eind 2013 stond de teller op € 360 miljoen.


tegie helpt zo de economie en kennisopbouw verder te versterken.

2010

Duurzame Kunsthal

2011

€

€

€

De Kunsthal in Rotterdam is verbouwd voor een bedrag van 6,2 miljoen euro, mede met het oog op het apart kunnen verhuren van

2012

€

onder meer het auditorium. De verbouwing heeft geleid tot een duurzamer en aantrekkelijker gebouw. Drie partners – energieleve-

€

2013

€

rancier Eneco, aannemer Dura Vermeer en Roodenburg Installatietechniek – hebben in een PPS-constructie (publiek-private-samen-

0

werking) voor een periode van 15 jaar afspraken gemaakt met de

foto: Eric Fecken

100

150

Gerealiseerd

gemeente als eigenaar en de Kunsthal als gebruiker.

Duurzame investeringen en producten komen ook op kleine schaal veel voor

50

200

250

300

€ 350

400

Euro (x miljoen)

Doel

Miljoenenimpuls voor Rotterdamse LNG-hub Havenbedrijf Rotterdam heeft twee Europese subsidies op het

Het in 2010 gestelde doel van 350 miljoen aan investeringen in

gebied van LNG toegekend gekregen. De Europese Commissie

2013 is gehaald. De duurzame investeringen bedroegen in 2013

ondersteunt daarmee de ontwikkeling van een Rotterdamse

54 miljoen euro. Het totaal over de afgelopen vier jaar bedraagt

LNG-hub. Bij de eerste subsidie gaat het om een bedrag van 40

daarmee 360 miljoen euro (eind 2013). De investering van

miljoen euro ten behoeve van LNG infrastructuur voor het

Eneco in de (warmte)Leiding over Noord vormde de belangrijk-

Rijn-Main-Donau gebied. De tweede bedraagt 34 miljoen euro en

ste duurzame investering in 2013.

miljoen vanuit de Europese Commissie en

stikstofoxiden (NOx) terugdringen, zoals

is bestemd voor de LNG-terminals in Gothenburg en Rotterdam.

samenwerkende partijen voor warmteleve-

nabehandelingssystemen en het overstappen

De twee projecten samen creëren een logistieke keten voor LNG;

In de definitie van dit target is de maatstaf ‘Final Investment

ringsproject CELSIUS (zie opgave 2), € 3,6

op het gebruik van alternatieve brandstoffen

de eerste binnen Europa.

Decision’ (FID) opgenomen. Als de beslissing om te investeren in

Zichtbare en onzichtbare investeringen

miljoen voor regionale klimaatadaptatie en

zoals LNG. Hoe groter het effect van de

maatregelen die bijdragen aan de realisatie van de doelstellin-

€ 5 miljoen voor de pilot gebiedsgericht

maatregelen op de luchtkwaliteit, hoe hoger

gen op het gebied van CO2-reductie en klimaatbestendigheid in

In de collegeperiode 2010-2014 werd in

grondwaterbeheer in het havengebied.

de subsidie.

stad en haven geïnvesteerd in CO2-reductie

En verder

de collegeperiode is genomen, dan telt de investering mee voor

• In 2013 is een Europese subsidie voor NeZeR (Near Zero Energy

Waarschijnlijk is het daadwerkelijke totaal van alle duurzame

de doelstelling.

Schonere binnenvaart

Zichtbare resultaten zijn bijvoorbeeld de

De subsidieregeling ‘Milieumaatregelen

100 Resilient Cities Centennial Challenge

aanleg van het grootste stationszonnedak

binnenvaart’ van de provincie Zuid-Holland

De Rockefeller Foundation heeft Rotterdam in

Renovation) binnengehaald. Daarbij gaat het om het samen met

investeringen in Rotterdam nog veel groter. Bedrijven zijn uit

van Europa op het nieuwe Centraal Station

werd op 1 juli 2013 opengesteld en kon direct

2013 geselecteerd voor toekomstige

steden uit Zweden, Finland, Roemenië en Spanje uitwerken van een

concurrentieoverwegingen niet altijd bereid informatie over hun

en de windparken Suurhoffbrug en Hartel-

rekenen op een groot aantal aanvragen. De

investeringen in de weerbaarheid van de stad.

actieplan gericht op energiezuinige renovatie van gestapelde

investeringen vrij te geven.

brug II. Zeker zo belangrijk zijn de investe-

meeste schippers vragen subsidie aan voor

Dit is een erkenning voor de jarenlange inzet

bouw. Gerenommeerde Europese kennisinstellingen ondersteunen

ringen in de aanleg van warmteleidingen

een zogeheten SCR-katalysator. Daarnaast

om de stad leefbaar te houden ondanks het

de steden met state-of-the-art expertise op het gebied van

voor het gebruik van industriële restwarmte

zijn er aanvragen om de motor te vervangen

steeds extremere weer. De inzet op het gebied

techniek, financiën en best practices. Rotterdam werkt in dit

in het stadsverwarmingsnet en de aanleg

en aanvragen voor een schonere motor. Een

van klimaatadaptatie, het sterke wereldwijde

project samen met onder andere het programma Stroomversnel-

van de Stoompijp. De spectaculaire

SCR-katalysator kan tot 80 procent van de

netwerk en de internationale kennisdeling van

lers van Platform31, gericht op het realiseren van zogenaamde

aansluiting van de Nieuwe Warmteweg was

schadelijke emissies reduceren. Binnenvaart-

Rotterdam waren voor de jury doorslagge-

zeer zichtbaar voor de Rotterdammer.

schippers met een sterke bedrijfsmatige

vend. Burgemeester Aboutaleb: “Het is

De Rotterdamse aanpak van gezamenlijk

binding met het Rotterdamse havengebied

geweldig dat de Rockefeller Foundation onze

Connecting Delta Cities. Ho Chi Minh City, het Nederlandse

werken en cofinanciering heeft bovendien

konden een beroep doen op de subsidierege-

inzending voor de ‘100 Resilient Cities

consortium Vietnam Climate Adaptation PartnerShip (VCAPS), dat

tot de toekenning van verschillende

ling ‘Milieumaatregelen binnenvaart

Centennial Challenge’ beloont met deze

opereert onder leiding van advies- en ingenieursbureau Grontmij,

subsidies geleid van onder andere het Rijk

Zuid-Holland’. In aanmerking voor subsidie

erkenning. Dit is een bevestiging dat

en de gemeente Rotterdam hebben actief samengewerkt aan het

en Europa. Een aantal voorbeelden is € 15

komen maatregelen die de uitstoot van

Rotterdam zich internationaal op de kaart

opstellen van een klimaatadaptatiestrategie voor Ho Chi Minh City.


36

foto: Eric Fecken

en klimaatbestendigheid (‘droge voeten’).

‘nul op de (energie)meter’ woningen.


foto: Eric Fecken

• Ho Chi Minh City is een van de steden uit het kennisnetwerk

37

8

foto: hans van rhoon - hollandse hoogte

Opgave

ergroten van het draagvlak V voor duurzaamheid en verankering van duurzaamheid in onderwijs en onderzoek

Om een duurzame ontwikkeling te realiseren moeten we niet alleen investeren in duurzame oplossingen, maar ook in draagvlak voor die oplossingen en in enthousiasme voor duurzaamheid. Een belangrijk instrument hierbij is het verankeren van duurzaamheid in de educatie van jongeren. Dit helpt burger en professional verantwoorde keuzen te maken. Als we duurzaamheid integraal onderdeel van onderwijs en onderzoek maken leren we grote strategische opgaven van de stad structureel met onderzoek en kennisopbouw te ondersteunen. Daarom zetten we ons in om in 2025 duurzaamheid integraal leidraad te maken van onderwijs en onderzoek.

Effectenmonitor Doel: In 2025 is duurzaamheid integraal onderdeel van opleidingen en leidraad voor onderwijs en onderzoek. Indicatoren: • Het aantal onderwijs- en kennisinstellingen waarmee afspraken zijn gemaakt over duurzaamheid in onderwijs en onderzoek • Het aantal basisscholen dat actief bezig is met natuur- en milieu-educatie (NME). Rotterdam heeft inmiddels met vier onderwijs- en kennisinstellingen afspraken gemaakt over duurzaamheid in onderwijs en onderzoek. Het betreft de Hogeschool Rotterdam, de TU Delft (beide in 2008), de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) in 2010 en het Zadkine in 2011. Met het Zadkine zijn afspraken gemaakt over een op te richten Koudecentrum. In het najaar van 2012 is gestart met het verkennen van nieuwe mogelijkheden voor samenwerking met de Hogeschool Rotterdam, Erasmus

De RDM-Campus

Universiteit Rotterdam, Albeda en Zadkine op het gebied van energie en duurzaamheid. Insteek is het beter faciliteren van de


doorstroom van MBO, naar verkorte (associate degree, AD) en

En verder

hbo-opleidingen, van hbo naar EUR/TUD en de afstemming van de onderwijs en onderzoeksprogramma’s en curricula. Daarnaast

RDM Campus

onderwijs maakt deze campus zo succesvol

Dankzij deze overeenkomst zal het ICDuBo

Dankzij onder meer RCI-partner Havenbe-

en zorgt ook in de toekomst voor voldoende

voor een langere termijn op de campus en

de Duurzaamheid (10 oktober) haar deuren open voor bezoekers.

op wat de stad en haven van afgestudeerden vragen. Nadruk ligt

drijf Rotterdam is de RDM Campus

kennis en praktijkervaring.

dus in Rotterdam gevestigd blijven. Het

Het Havenbedrijf organiseerde een fietstocht op de Landtong

daarbij op inhoudelijke onderwerpen die aansluiten bij de Human

opgericht. Hier werken techniekonderwijs,

Op 28 maart 2013 ondertekenden het

ICDuBo zal zich blijven inzetten op thema’s

Rozenburg voor zestig leerlingen uit groep 8. Die maakten daar

Capital Agenda’s van de topsectoren Energie, Chemie, Agro/Food,

kenniscentra en bedrijven al weer enkele

Havenbedrijf en het Innovatiecentrum

die in Rotterdam spelen, zoals drijvend bou-

op een bijzondere manier kennis met duurzaamheid en natuur in

Water/Maritiem en Logistiek. De verkenning is nog steeds

jaren samen aan duurzame innovaties die

Duurzaam Bouwen (ICDuBo) een huurover-

wen, groene daken, biobased economy,

het havengebied.

gaande. In 2013 zijn gesprekken gevoerd met de TU Delft voor

nodig zijn voor de Rotterdamse economie.

eenkomst van tien jaar voor het voormalige

energieneutrale wijken, maar met name de

De combinatie van duurzame innovatie en

Centraal Magazijn op de RDM Campus.

verduurzamingsopgave van bestaande

met als titel ‘The Next Step’, plaats dat werd bijgewoond door

gebouwen en woningen.

ruim 100 topbestuurders van NGO’s, kennisinstellingen, bedrijven

Om de integratie van duurzaamheid in onderwijs te bereiken, is

uit de haven, stad, industrie en bouw. Net als in 2010 werd de

het zinvol daar al op basisscholen aandacht voor te hebben. Door

inbreng van alle aanwezigen gebruikt voor het versterken van het

bezoeken aan centra voor natuur- en milieueducatie en educa-

De Hogeschool Rotterdam ontwikkelde met

duurzaamheidsbeleid van de gemeente Rotterdam en het

tieve tuinen (schooltuinen) wordt een eerste, belangrijke stap gezet.

docenten, studenten en het Rotterdams

partnerschap van het RCI.

Klimaatonderwijs010

aanvullende afspraken.

• In maart 2013 vond het Tweede Rotterdamse Duurzaamheiddiner,

In 2012 bezochten 185 groepen 6/7 van diverse basisscholen de

Milieucentrum een ‘duurzame leerlijn’ over

• In het gezelschap van 155 leerlingen van basisschool De Blijberg

klimaat/energie/groen voor het voorgezet

lanceerde Wethouder Alexandra van Huffelen op 8 oktober de

educatieve tuin. Dat is zo’n driekwart van alle (250) basisscholen in

onderwijs. Deze leerlijn biedt docenten de

website www.urban2020.nl bij ConceptHouseVillage op Heijplaat.

Rotterdam en circa 10 procent meer dan in 2012 (in dat jaar 167).

mogelijkheid om de vakken Aardrijkskunde,

Op de website is aan de hand van een 3D-filmpje van de Straat

Biologie, Natuurkunde en Economie op

van de Toekomst te zien hoe de straten, pleinen, wegen, gevels en

Over het aantal groepen van basisscholen (variërend van groep 1

elkaar af te stemmen. Ook aanbieders van

daken van gebouwen in Rotterdam er in het jaar 2020 uit kunnen

tot 8) dat één van de zeven Rotterdamse centra voor natuur- en

excursies, milieuprojecten en gastsprekers

zien. Door kinderen meer te leren over duurzaamheid worden ook

milieueducatie bezocht zijn voor 2013 geen cijfers ontvangen. In

kunnen op de leerlijn terecht. De nieuwe

de ouders meegenomen naar de toekomst van 2020.

2012 ging van alle basisscholen 79 procent naar deze centra. Met

website www.klimaatonderwijs010.nl is

foto: Eric Fecken

richt de verkenning zich op een betere aansluiting van curricula

• Het Havenbedrijf zette dit jaar voor de eerste keer op de Dag van

een gemiddelde groepsgrootte van 22 leerlingen betekent dit dat

• In 2013 bezochten ruim 800 kinderen in de leeftijd van 4 tot en

voor de docenten het hulpmiddel. Tijdens

met 12 het Drijvend Paviljoen in de Rijnhaven en maakten daar

een kleine 50.000 leerlingen de centra bezocht.

het Mini Symposium ‘Duurzaamheid in het

een quiz over water.

Ook over het aantal bezoekers aan een educatieve tentoonstel-

voortgezet onderwijs’ op 24 april 2013 is de

ling over natuur en milieu of aan de kinderboerderijen zijn geen

website officieel in gebruik gesteld.

cijfers over 2013 ontvangen. Het totaal aantal bezoekers van alle acht kinderboerderijen in 2012 bedroeg samen nog ruim één miljoen.

Schooluitjes naar stadslandbouw leren kinderen veel over de herkomst van eten


38


39

Opgave

9

Rotterdam een internationale bijeenkomst

Internationale waardering

voor 23 deltasteden uit alle delen van de

Rotterdam staat als koploper op het gebied

wereld. Het hoge niveau van kennis en

van klimaatadaptatie stevig op de kaart. In

innovatief vermogen in deze regio op het

2013 was er veel aandacht van verschil-

vlak van waterveiligheid en leefbaarheid

lende internationale media, zoals CNN, de

bleek ook uit de selectie van het grote

BBC, NBC, de New York Times, The Guardian

aantal Rotterdamse partijen ((landschaps)

en National Geographic. Eind 2013 is

architecten, ingenieursbureaus, etc) in de

Rotterdam – als koploper op het terrein van

rebuild en design competitie die door de

het resilient cities programma – bovendien

Amerikaanse overheid werd gehouden in de

door de Amerikaanse Rockefeller Founda-

wederopbouw na orkaan Sandy. Onze stad

tion voor de voortzetting van de jarenlange

In oktober 2013 presenteerde Rotterdam de

staat dankzij innovatieve maatregelen

inzet om de stad leefbaar te houden onder

Rotterdamse Adaptatiestrategie (RAS). De

inmiddels internationaal te boek als

steeds extremere weersomstandigheden.

RAS is ontwikkeld door intensieve samenwer-

koploper op het gebied van klimaatadapta-

Al deze aandacht levert inmiddels een

king met regionale kennisinstellingen en

tie. De grote internationale interesse biedt

enorme economische spin-off en versterkt

bedrijven. Het pakket aan maatregelen

de Rotterdamse markt economische

het Rotterdams cleantech-cluster. Zo zijn er

bestaat onder andere uit: vergroening van de

kansen. Zoals de in 2013 ontwikkelde

opdrachten binnen gehaald voor plannen in

stad, ondergrondse waterbergingen, waterplei-

klimaatadaptatiestrategie voor het

New Orleans en Ho Chi Minh City.

nen, doorlatende verharding, groene daken en

Vietnamese Ho Chi Minh City door een

Het vliegwiel van kennis-strategie-innova-

meer ruimte voor water. De gehele aanpak is er

consortium onder leiding van Grontmij.

ties-export heeft aantrekkingskracht op

op gericht om met deze maatregelen

Eind 2013 werd het eerste grootschalige

studenten en nieuwe allianties. Over de hele

tegelijkertijd de kwaliteit van de leefomgeving

waterplein ter wereld opgeleverd: het

collegeperiode heeft dit geleid tot extra

te verbeteren door functies te combineren.

Benthemplein. Een aantrekkelijk plein

subsidies voor de stad ter waarde van ruim

Door slim te koppelen met projecten en

midden in de stad, dat helpt om droge

€ 15 miljoen. Kortom, water en klimaat-

onderhoudsprogramma’s worden kosten

voeten te houden.

adaptatie zijn uitgegroeid tot unique

bespaard.

Ook opende toenmalig Prins Willem

sellingpoint, waar Rotterdam van profiteert.

De eerste resultaten zijn inmiddels goed

Alexander in april 2013 de Alexanderbaan

zichtbaar, zoals de combinatie van waterber-

in de Eendragtspolder, waarin een roeibaan

gingen met parkeren (Museumparkgarage en

van olympisch formaat waterberging,

Kruispleingarage), waterpleinen en groene

recreatie en (top)sport combineert. In 2013

daken.

werd bovendien de Kruispleingarage

Met de RAS is Rotterdam de eerste gemeente

geopend die is voorzien van een waterber-

visualisatie van de wijk Feijenoord, kunnen

die een volledige en integrale adaptatiestrate-

ging om wateroverlast bij extreme regenval

beleidsmakers en ontwikkelaars sinds 2013

gie heeft ontwikkeld, die in de nationale

te voorkomen.

virtueel experimenteren met klimaatadap-

oorbereiden op de gevolgen V van klimaatverandering

Rotterdam is goed beschermd maar blijft kwetsbaar als laaggelegen deltastad. Door veranderende klimaatomstandigheden zal de stad vaker te maken krijgen met extreme regenval en hoog water. Om in de toekomst droge voeten en een leefbare stad te houden is voortdurende innovatie op het gebied van stedelijk waterbeheer en wateroverlast in combinatie met slimme inrichting van de buitenruimte essentieel. Rotterdam bereidt zich voor op de gevolgen van klimaatverandering om in 2025 nog steeds één van de veiligste deltasteden ter wereld te zijn. De stad behoort met haar aanpak, experimenten als bouwen op water en kleinschalige slimme oplossingen als waterpleinen en groene gevels, wereldwijd tot de koplopers. Dat leidt tot mondiale samenwerkingen, extra investeringen in de stad, opdrachten voor Rotterdamse bedrijven en een sterke profilering.

Activiteiten en resultaten Rotterdamse Adaptatiestrategie

klimaatagenda is opgenomen als voorbeel-

• Via de Climategame, een realistische

tief bouwen en inrichten. De komende jaren

daanpak. De resultaten van het nationale

Kennisuitwisseling

Deltaprogramma voor de regio Rijnmond-

Rotterdam deelt haar kennis internationaal,

in de wijk Feijenoord. Een investering ten

Drechtsteden zijn opgenomen in de RAS en

maar ook regionaal. Bijvoorbeeld via de in

bate van een aantrekkelijke wijk, een sterk

daarmee is deze nationale strategie al vertaald

2013 gelanceerde Maatschappelijke

verbeterde leefomgeving die klimaatbestendig

in gemeentelijk beleid.

Kosten-Batenanalyse (MKBA), een rekenmo-

Internationaal netwerk deltasteden

Veel internationale media-aandacht voor Rotterdam als voorbeeld-deltastad

En verder

del om kosten en baten van verschillende

wordt ruim 120 miljoen euro geïnvesteerd

is en (water)veilig voor nu en in de toekomst. • In juni 2013 lanceerden bestuurders van de

adaptatiemaatregelen voor de lange

gemeente Rotterdam en de waterschappen

In 2008 richtte Rotterdam het internatio-

termijn in kaart te brengen. En met de

Delfland, Hollandse Delta en Schieland en

nale netwerk van deltasteden, ‘Connecting

Rotterdam Delta City App die in 2013 werd

de Krimpenerwaard, de herijking van

Delta Cities’ (CDC), op. Inmiddels behoren

gelanceerd, kunnen bewoners en toeristen

Waterplan 2 en de samenwerkingsovereen-

tien internationale deltasteden – Tokyo, Ho

op een geweldige manier de stad verkennen

komst afvalwaterketen. Eind 2007

Chi Minh City, Jakarta, London, Hong Kong,

en ontdekken welke verbinding Rotterdam

verscheen Waterplan 2 Rotterdam, waarin

Melbourne, New York City, New Orleans,

heeft met het altijd aanwezige water. De

beschreven staat hoe gemeente en

Copenhagen en Rotterdam – tot het

app geeft een overzicht van locaties en

waterschappen omgaan met het water in

groeiende netwerk. Rotterdam bouwde in

bouwwerken waarmee Rotterdam zich

en om Rotterdam. De wereld ziet er nu

2013 verder aan het netwerk door wereld-

voorbereidt op klimaatveranderingen en

anders uit dan vijf jaar geleden. Daarom is

wijde discussies op gang te brengen over

zich beschermt tegen het water.

het Waterplan 2 kritisch bekeken en waar

bijvoorbeeld financiering van adaptatie en

nodig herijkt. Het uitvoeringsprogramma

groene maatregelen. Ook organiseerde

past hierdoor naadloos in de Rotterdamse adaptatiestrategie.


40


41

Effectenmonitor

waterberging te vergroten. De verwachting is dat in 2014 2.000 m3 extra waterberging zal worden gerealiseerd.

Waterberging

Daarnaast zorgt de aanleg van groene daken voor aanvullende waterbergingscapaciteit.

Doel: in 2025 415.000 kubieke meter extra waterberging ten opzichte van 2010.

De opgave voor waterberging is gebaseerd op provinciale normen uit

Indicator: het aantal kubieke meter waterberging dat sinds 2010 is

het Nationaal Bestuursakkoord Water. Na de herijking van ‘Waterplan 2

gerealiseerd.

Rotterdam’ ligt de focus primair op het reduceren van de effecten van de toename van neerslag en minder op de normen. Het blijft belangrijk dat er voldoende waterbergingscapaciteit in een gebied aanwezig is.

Waterberging

Het primaire doel is echter het voorkomen van overlast en schade in

extra capaciteit

stedelijk gebied ten gevolge van grotere hoeveelheden neerslag die de

2010

klimaatverandering met zich meebrengt. Het behalen van een bepaalde

2011

waterbergingsnorm is aan dit primaire doel ondergeschikt.

Opgave

10

evorderen van duurzame B gebiedsontwikkeling

Nieuwe gebiedsontwikkelingen en herstructurering in de stad maken duurzaamheid voor iedereen zichtbaar. Door gebouwen en gebieden duurzaam te (her)ontwikkelen, werkt Rotterdam aan een groene, schone, gezonde en economisch sterke stad. Projecten als Stadshavens, Heijplaat en Rotterdam Central District dragen bij aan de ambities van Rotterdam als duurzaamste wereldhavenstad. De duurzame ontwikkeling van deze gebieden is goed voor de stad en haar inwoners, deelgemeenten en private partijen als ontwikkelaars, woningcorporaties, bouwbedrijven en investeerders.

2012

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

ning. Vaak zijn dat gezinnen met lage inkomens. Daarnaast verbetert het wooncomfort en stijgt de waarde van de woning. De versnelling creëert ook extra opleidingsplaatsen en werkgelegenheid. en Europa voorhanden.


Doel: 160.000 vierkante meter groene gevels en daken in 2014.

2025

tot 40 procent besparen op de energiereke-

Voor de aanpak zijn middelen vanuit het rijk

Groene daken en gevels

2013

gemiddeld Rotterdams huishouden jaarlijks

Naast de corporatiewoningen wordt stevig ingezet om particuliere woningbezitters te

Indicator: het aantal vierkante meter groene gevels en daken waarvoor

Versnelling010

met 2018 tenminste 10.000 woningen

stimuleren om hun woning energiezuiniger

sinds 2010 subsidie is toegekend.

In november 2013 startte het project

energiezuinig te maken. Bijzondere

te maken. Zo zijn in 2013 deskundigen met

Versnelling010. Doel van dit project is om

aandacht gaat daarbij uit naar het

een bouwkeet door Rotterdamse straten

samen met woningcorporaties, bouwbedrij-

activeren van verenigingen van eigenaren,

gegaan voor gratis en onafhankelijk advies

ven, een bank en energiebedrijven tot en

wijken en buurten. Hierdoor kan een

over het duurzaam verbeteren en verbou-

m3 (x 1.000) Gerealiseerd Doel

Groene daken en gevels

Rotterdam werkt aan een aantal adaptatiemaatregelen. Om beter voorbereid te zijn op de stijgende waterspiegel en grotere hoeveel-

200

heden neerslag die in korte tijd valt wil Rotterdam de waterber-

180

gingscapaciteit vergroten.

160 140

In 2013 heeft Rotterdam ruim 8.800 m3 waterberging gerealiseerd. m 2 (x 1.000)

De totale waterbergingscapaciteit is daarmee gegroeid van ruim 36.000 m3 naar 45.000 m3. De in 2013 gerealiseerde bergingscapaciteit is het resultaat van: • 4.400 m3 extra oppervlaktewater, vooral door de ‘Kleinpolder

120 100 80

appendix’ in Overschie en in het Spinozapark in IJsselmonde;

60

• 2.700 m3 ondergrondse waterberging, hoofdzakelijk door de

40

realisatie van de Kruispleingarage. • 1.700 m3 door waterplein Benthemplein.

20 0

Met deze 8.800 m3 extra waterberging is nu in totaal zo’n 11 procent van de totale opgave tot 2025 ingevuld. De snelheid van

2010 Gerealiseerd Doel 2014

realisatie van waterberging wordt voor een deel bepaald door het

2011

2012

2013

2014

Prognose

snelheid waarmee realisatie van deze projecten plaatsvindt. De

De realisatie van de doelstelling voor 2014 ligt nog steeds op koers. In

realisatie van extra waterberging is namelijk aan dergelijke

2013 is het aantal vierkante meters groen dak waarvoor subsidie werd

projecten gekoppeld. Dit verklaart tevens de fluctuatie in het aantal

aangevraagd met 20.000 gestegen. Er is in 2013 geen gemeentelijk

gerealiseerde m3 waterberging over de jaren.

vastgoed van een groen dak voorzien en ook zijn er vorig jaar geen

Er is sprake van een gestage toename van de waterbergingscapaciteit

groene gevels met een waterbergingsfunctie gerealiseerd.

in de stad. Dit is het gevolg van de uitvoeringsstrategie van het

Eind 2013 stond de groene daken teller op 135.000 m2 (door

Waterplan Rotterdam. De in 2013 vastgestelde klimaatadaptatiestra-

dubbeltellingen in het verleden is dit aantal lager dan in de vorige

tegie bouwt hierop voort. Onderdeel van deze strategie is het

monitor was vermeld). Daarnaast is nog eens 5.500 m2 aan groene

vergroten van de diversiteit aan waterbergingsmaatregelen en

gevels gerealiseerd. Voor 2014 wordt 60.000 m2 extra groene daken

-locaties. Ook wordt in beeld gebracht waar zich de komende jaren

verwacht, onder meer door de oplevering van het Dakpark Rotter-

kansen (zullen) voordoen voor het koppelen van waterberging met

dam. Daarmee zal de doelstelling voor 2014, 160.000 m2 aan

andere investeringen. Doel hiervan is het aantal locaties voor

groene gevels en daken, ruimschoots gehaald worden.


42

foto: Eric Fecken

beschikbaar zijn van ontwikkelen onderhoudsprojecten en de

De gezellige Biergarten tekent de opmars van Central District


43

Effectenmonitor

complex First Rotterdam. In 2013 is gestart met grootschalige verduurzaming van kantorenvastgoed door een nulmeting te verrichten volgens de BREEAM-NL ‘in use’-methodiek en door het uitvoeren van een benchmark.

Doel: Alle grote te ontwikkelen gebieden (zoals Binnenstad, Stadsha-

Hieruit bleek dat Rotterdamse kantoren wat betreft energiegebruik

vens en Hart van Zuid) scoren minimaal twee sterren op het nationale

4 procent beter presteren dan het landelijk gemiddelde.

keurmerk voor duurzame gebiedsontwikkeling. (BREEAM gebiedsontwikkeling)

Hart van Zuid

Indicator: Het percentage van grote gebiedsontwikkelingen die

Op 1 november 2013 heeft Ballast Nedam de aanbesteding voor

minimaal twee sterren scoren op een zelfassessment met BREEAM-NL

het gebied Hart van Zuid verworven. De aanbesteding omvat een

Gebied op het nationale keurmerk voor duurzame gebiedsontwikkeling.

gebiedsconcessie gedurende twintig jaar, waarin ruimtelijke, economische en sociaal-maatschappelijke aspecten samenhan-

foto: Eric Fecken

Duurzame Binnenstad

Van Jacobsplaats naar Jacobspark; vergroening van de stad in samenspraak met bewoners

gend worden ingevuld. Behalve ontwikkeling, beheer en onderhoud van een aantal gemeentelijke gebouwen en de openbare ruimte

De afgelopen jaren is door het programma Duurzame Binnenstad

gaat het om een sociaal programma, waarbinnen ook de ‘social-

hard gewerkt aan het stimuleren van duurzame maatregelen voor

return’-opgave wordt ingevuld.

het centrum. Daarbij kregen enkele thema’s prioriteit, te weten

In het programma van eisen is benoemd dat energie op gebouwen

klimaat, energie, mobiliteit en gezondheid. Dit heeft geleid tot een

gebiedsniveau zo duurzaam mogelijk moet zijn ingevuld volgens de

groot aantal uitgevoerde maatregelen. Onder meer op het gebied

Rotterdamse voorkeursvolgorde: beperk de energievraag zo veel

van wateropvang, energiebesparing, groene daken, vergroening

mogelijk, benut restwarmte en -koude, en produceer duurzame

buitenruimte, elektrische oplaadinfrastructuur, aanleg extra

energie.

fietspaden, nietjes (fietsparkeerhekjes) en parkeergelegenheid en wen van woningen. Van gevelisolatie tot

naar een lagere energierekening en

len. Door simpelweg in of uit te zoomen op

daktuinen. Per maatregel is in de ‘Resultaten Duurzaamheidsa-

De inrichting van het gebied moet gebaseerd zijn op het vasthou-

radiatorfolie, van dubbelglas tot tocht-

verhoging van het wooncomfort.

de plattegrond van Rotterdam zien

genda Binnenstad 2008-2014’ kort opgesomd wat het heeft

den, bergen en afvoeren van hemelwater. Maar ook op het schoon-

bewoners snel wat op hun dak de mogelijk-

opgeleverd, waar het is uitgevoerd en wie er mee deden bij de

houden, scheiden en zuiveren van water. Hemelwater en afvalwater

uitvoering van een maatregel.

moeten gescheiden worden verwerkt. Ook mag het plan niet leiden

strips, de experts gaven bewoners tips en advies op basis van een warmtescan. Op de

Energieatlas

heden zijn voor zonne-energie. De Energie-

warmtescan is zien of en waar er aan de

De Energieatlas Rotterdam, die in novem-

atlas is een kaart in ontwikkeling en zal in

voorzijde van een huis sprake is van

ber 2013 werd gelanceerd, laat zien welke

de komende periode ook informatie over

In 2013 is gestart met de deelname aan de pilot BREEAM-NL

afvalwater) dat aan de rioolwaterzuiveringsinstallatie wordt

warmteverlies. Met deze informatie kunnen

daken in Rotterdam gunstig gelegen zijn

andere bronnen voor energie gaan geven.

Gebied met het Rotterdam Central District. De tool voor bestaande

aangeboden.

bewoners een eerste stap zetten op weg

om energie op te wekken met zonnepane-

gebieden is op dit moment in ontwikkeling en moet inzichtelijk

En verder woonconcepten, bouwprocessen en alle

ambities en randvoorwaarden voor het

de ontwikkeling van Central District. Het

producten die bijdragen aan verduurzaming

gebied en daagt de markt uit om een

gebied rond het centraal station in

van de woningbouw te ontwikkelen, te

innovatieve ontwikkeling in de Rijnhaven te

Rotterdam wordt steeds verder ontwikkeld

testen en te demonstreren in de bestaande

realiseren.

tot een multifunctioneel gebied. Daarbij

stad. ConceptHouseVillage is een initiatief

wordt gelet op duurzaam materiaalgebruik,

van CityPorts Academy Rotterdam en wordt

2013 een ambitieverklaring ondertekend

energiegebruik, restwarmte, koude- en

uitgevoerd door Hogeschool Rotterdam, TU

door 15 partijen die nauw gaan samenwer-

warmteopslag en collectieve afvalinzame-

Delft en Woonbron.

ken aan een toekomstbestendig, duurzaam

• In 2013 zijn belangrijke stappen gezet voor

antwoord op de vraag naar warmte en

zijn de zonnepanelen op het dak van het

wethouder Hamit Karakus (Wonen,

koude. Doel is in 2030 de helft van alle

Centraal Station. Deze leveren duurzame

Vastgoed, Ruimtelijke Ordening, Stedelijke

huizen en kantoren in Rotterdam te

energie voor het station.

Economie en Projectwethouder Zuid) op 1

verwarmen met stadsverwarming uit

juli 2013 het startschot voor de gebieds-

duurzame bronnen zoals restwarmte uit de

ontwikkelingen plaatsgevonden. Zo is aan

ontwikkeling van de Rijnhaven. Die wordt

haven. Door het gebruik van restwarmte

en nabij de Corydastraat in het Nieuwe

de komende periode getransformeerd naar

wordt de stad schoner en gezonder en

Dorp van Heijplaat een aantal kavels

een gebied waar volop kan worden

wordt de warmte uit de haven die nu

beschikbaar gesteld voor de bouw van

gewoond, gewerkt en gerecreëerd. Deze

verloren gaat hergebruikt. Tegelijk zetten

prototype woningen. Daardoor is het

ontwikkelingen moeten ook voordelen

de partners in de stad sterker in op betere

ConceptHouseVillage ontstaan, dat de

opleveren voor de bewoners van de

isolatie, zodat warmte en koude beter

mogelijkheid biedt om innovatieve

omliggende wijken. Het bidbook bevat de

binnen worden gehouden.

• Ook in Heijplaat hebben in 2013 belangrijk


44

maken hoe het gebied scoort op duurzaamheid en kwaliteit en

Er moet zo worden ontworpen dat geluid- en luchtkwaliteit van

waar kwaliteitsverbetering mogelijk is.

(toekomstige) bewoners positief wordt beïnvloed. Als dit niet

De afgelopen jaren hebben Central Post en Central Plaza elk de

mogelijk blijkt te zijn, moet er een kwaliteitsverbetering op andere

Award voor Duurzame Architectuur gewonnen en is het BREEAM-

gezondheidsbevorderende aspecten gerealiseerd worden.

NL Excellent nieuwbouwcertificaat toegekend aan het hoogbouw-

• Op het Rotterdamse stadhuis werd in april

• Met de presentatie van het bidbook gaf

ling en -transport. Een concreet voorbeeld

tot een toename van het totale watervolume (totaal van hemel- en


45

Transitiemonitor duurzaam Rotterdam 2013 Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2013

46

47

Transitiemonitor duurzaam Rotterdam 2013 Het Programma Duurzaam zet in op een transitie naar een duurzame stad en haven. De transitiemonitor geeft aan wat de stand van zaken is en laat het effect zien van het RCI-programma. We geven daarmee antwoord op de vraag of we op de goede weg zijn naar een duurzaam Rotterdam.

vanwege de diversiteit in soorten product. Hierdoor is een betrouwbare indicator voor de CO2-uitstoot per eenheid product niet haalbaar. Voor raffinaderijen is de variëteit kleiner, maar door outsourcing van bijvoorbeeld waterstofproductie geeft de koppeling aan de CO2-uitstoot een vertekend beeld. Voor beide sectoren

Over de transitiemonitor

kan wel de energie-efficiency bepaald worden (zie opgave 2).

De inzet van het RCI is om deze transities voor elkaar te krijgen en jaarlijks de voortgang te tonen. Dat doen we aan de hand van deze transitiemonitor waarin het effect van het RCI-programma zichtbaar is.

Hieronder vindt u de resultaten per sector.

Duurzaam gebouwde omgeving De indicator voor de gebouwde omgeving, CO2-uitstoot per vierkante

Rotterdam wil een duurzame stad zijn. Voor het stedelijke gebied

De transitie is in beeld gebracht door de CO2-uitstoot te koppelen

gemeentelijke gebouwen en midden- en kleinbedrijf (MKB). De

gaat het om een sterke economie en een hoge kwaliteit van leven;

aan onderdelen die de economische ontwikkeling binnen de drie

CO2-uitstoot is bepaald voor het totale energiegebruik en omvat dus

de haven wil koploper zijn op het gebied van efficiëntie en duur-

genoemde sectoren weergeven. Dit levert de volgende transitie-

het gebruik van gas, elektriciteit en warmte. Voor 1990 zijn geen

zaamheid . Het Rotterdamse streven naar duurzaamheid betekent

indicatoren op:

gegevens over elektriciteitsverbruik bekend. Dat jaar is daarom

12

buiten beschouwing gelaten.

dat economische ontwikkelingen gepaard moeten gaan met een steeds lagere CO2-uitstoot voor de relevante functies in stad en

• voor de gebouwde omgeving: CO2-uitstoot per vierkante meter

haven: wonen, werken, mobiliteit en productie. Hiervoor zijn

vloeroppervlak. • voor verkeer & vervoer: CO2-uitstoot per gereden kilometer.

energie wordt gebruikt in de sectoren gebouwde omgeving (wonen,

• voor elektriciteitsopwekking: CO2-uitstoot per eenheid elektrici-

werken), verkeer & vervoer (mobiliteit), en industrie & energieopwek-

CO 2 -emissie per eenheid

teitsproductie.

king (elektriciteitsproductie). Voor deze drie indicatoren is, voor zover beschikbaar, de waarde Een transitie-indicator voor de gehele industrie is niet zinvol

Het aantal aangesloten woningen op het warmtenet van Warmtebe-

0,14

drijf Rotterdam is gegroeid naar zo’n 5.000 woningen. Dat is nog geen 2 procent van het totaal aantal woningen in Rotterdam (circa 300.000). De CO2-reductie per aangesloten woning is 84 procent. In

0,10 Kg/m 2

Havenvisie 2030, ‘Port Compass’. Havenbedrijf Rotterdam, december 2011

0,16

0,12

bepaald voor de jaren 1990 (peiljaar), 2010, 2011, 2012 en 2013.

Voorbeeld van transitie in de gebouwde omgeving

Vloeroppervlakte

fundamentele veranderingen -transities- nodig in de manier waarop

2

foto: Eric Fecken

meter vloeroppervlak, is uitgewerkt voor de deelsectoren woningen,

2030 verwachten we dat 280.000 woningequivalenten (150.000

0,08

woningen en 130.000 woningequivalenten in de utiliteit- en kantoor-

0,06

sector) zijn aangesloten.

0,04

MKB

0,02

Bij het MKB is de uitstoot per vierkante meter vloeroppervlak na

0,00 Woningen

MKB

Gemeentelijk vastgoed

een stijging in 2012 weer afgenomen. Een eenduidige verklaring

2010

2012

voor deze variaties is niet bekend, maar mogelijk is het lagere

2011

2013

elektriciteitsverbruik voor koeling daar debet aan. Het RCI zet in op energiebesparing bij het MKB door ondernemers

Woningen

energiescans aan te bieden. Na het uitvoeren van energiescans

Uit de RCI-monitoring blijkt dat de CO2-uitstoot van woningen in

worden maatregelen zoals het toepassen van energiezuinige

2013 door het hogere gasverbruik in het koude voorjaar groter is

verlichting vaak snel genomen. Tegelijkertijd hebben bedrijven en

dan in 2012. De verschillen tussen de jaren worden voor een groot

instellingen de wettelijke verplichting om alle maatregelen met een

deel bepaald door het weer. Autonome ontwikkelingen (strengere

terugverdientijd van vijf jaar of minder direct te nemen. In een

EPC-normen voor nieuwbouw) zorgen ervoor dat nieuwe woningen

groot aantal branches, zoals supermarkten, datacenters, hotels en

energiezuiniger zijn dan oude woningen, waardoor de CO2-uitstoot

zorginstellingen zijn in dit kader de controles al uitgevoerd. Het

structureel afneemt.

aantal bedrijven met een vastgesteld energieplan blijft stijgen: van veertien procent in 2010 naar 27 procent eind 2013. Wanneer alle

De inspanningen waarbij het RCI betrokken is sorteren effect. Een

verplichte maatregelen genomen worden, besparen zij hiermee

belangrijke stap is het aansluiten van woningen en MKB-gebouwen

30.000 ton CO2-uitstoot per jaar. Dit komt overeen met de

(kantoren, ziekenhuizen, etc.) op restwarmte van de industrie (AVR

CO2-uitstoot van ongeveer 8.000 huishoudens.

Rozenburg) via het warmtenet. Het aantal aangesloten gebouwen foto: Eric Fecken

wordt uitgedrukt in woningequivalenten (weq’s) en groeide van ca.


48

Gemeentelijke gebouwen

3.500 in 2010 naar zo’n 15.000 weq’s eind 2013. Daarnaast wordt

De CO2-uitstoot per vierkante meter vloeroppervlak bij gemeentelijke

energie bespaard door renovatie van woningen door woningcorpo-

gebouwen is min of meer gelijk gebleven. Deze is lager dan die bij

raties.

woningen of het MKB. Dat komt vooral doordat de uitstoot als gevolg van het elektriciteitsverbruik nul is. Alle gemeentelijke gebouwen zijn


49

niet alleen voor minder CO2-uitstoot, maar is ook beter voor de

Omdat het gasverbruik relatief beperkt is, ligt door het gebruik van

luchtkwaliteit en scheelt in de geluidsbelasting.


namelijk op groene stroom met milieukeurcertificaat aangesloten. groene stroom de CO2-uitstoot aanzienlijk lager dan wanneer grijze stroom zou zijn gebruikt.

Duurzaam verkeer en vervoer

Door aandacht voor het fietsverkeer (meer en betere fietspaden, meer stallingen) neemt het aantal fietskilometers gestaag toe.

dan de traditionele energiecentrales. Vanaf 2012 is echter wel een stijging te zien van de CO2-uitstoot per kWh ten opzichte van 2011, die in 2013 verder heeft doorgezet. De elektriciteitsproductie in deze regio nam de laatste twee jaren met bijna een kwart af. De voornaamste oorzaak hiervan is dat gasgestookte energiecentrales (incl. de WKK’s), die een lagere uitstoot per kWh hebben, beduidend

Binnen de sector verkeer & vervoer is onderscheid gemaakt naar

Vrachtverkeer

personenverkeer (auto, openbaar vervoer, brommer en fiets) en

Voor het vrachtverkeer is de uitstoot per gereden kilometer

vrachtvervoer (vooralsnog enkel over de weg; de gegevens voor de

nauwelijks gewijzigd sinds 2010. Het RCI stimuleert het gebruik

CO2-uitstoot van scheepvaart zijn voor het bepalen van jaarlijkse

van biobrandstoffen voor het wegverkeer. Van 2010 tot begin 2012

veranderingen onvoldoende nauwkeurig).

is een pilot voor het gebruik van biodiesel uitgevoerd en bijna

lage prijs van kolen op de Europese markt). Het aandeel bijgestook-

1.000.000 liter getankt.

te biomassa en de elektriciteit uit windmolens is in 2013 overigens

Personenverkeer

minder elektriciteit hebben geproduceerd; de productie van de kolencentrale van E.ON op de Maasvlakte, met een hoge CO2-uitstoot per kWh, nam juist toe in deze periode (ontwikkelingen in de energieproductie in bijvoorbeeld Amerika en China leidden tot een

Walstroom beperkt geluidsoverlast en uitstoot van de binnenvaart

wel hoger dan in 2011. Toepassing van afvang en opslag van CO2 (CCS) bij grote stationaire

Voor het personenverkeer is de CO2-uitstoot bepaald door de

Scheepvaart

uitstoot van auto, bus en brommer op te tellen. Voor metro en

De omvang van de CO2-uitstoot van de scheepvaart is vergelijkbaar

aansluitingen eind 2012, en nu maken bijna 4.000 schippers

tram (de RET gebruikt al jaren honderd procent groene stroom) en

met die van het personenverkeer. Er zijn alleen cijfers beschikbaar

gebruik van walstroom van ruim 1.000 walstroomaansluitingen.

CO2-bronnen kan de uitstoot (op termijn) verlagen. Het grootscha-

de fiets is de uitstoot nul. Voor OV is het totaal aantal reizigerskilo-

van de landelijke Emissieregistratie en dit betreffen schattingen,

De eerste walstroomaansluitingen voor zeeschepen zijn inmiddels

lige demonstratieproject ROAD (Rotterdamse Opslag en Afvang

meters bepaald. Alle gegevens zijn afkomstig uit de Regionale

die bovendien niet beschikbaar zijn voor de laatste twee volle jaren.

gerealiseerd.

Demonstratie) is daarin een eerste stap. ROAD is een project van

Verkeersmilieukaart23 (RVMK). De uitstoot per reizigerskilometer

De uitstoot zou gekoppeld kunnen worden aan het aantal overge-

vertoont vanaf 2010 een lichte daling van 3% door een afname van

slagen tonnen goederen. Omdat de nauwkeurigheid van de data

Ook is voor de binnenvaart het Green Award-certificaat geïntrodu-

bij de nieuwe E.ON-centrale op de Maasvlakte. Doordat de business

het aantal autokilometers en een toename van elektrisch vervoer,

nog (te) beperkt is, is scheepvaart niet in de grafiek opgenomen.

ceerd, dat in 2013 door 500 schepen is behaald. Dat is bijna 200

case vooral door de lage CO2-prijs (in het Emission Trading System,

het gebruik van OV (van de metro; aantal reizigerskilometers met

Het is de bedoeling dat op termijn wel te doen.

meer dan in 2012. Sinds 2012 krijgen binnenvaartschepen met dat

ETS) negatief is, wordt gezocht naar aanvullende financiering.

GDF SUEZ (Electrabel) en E.ON voor een grootschalige demonstratie

certificaat vijftien procent korting op het binnenhavengeld.

Zonder aanvullende financiering is realisatie van het project uiterst

De CO2-uitstoot per kilometer van nieuwe auto’s in Nederland

Het vervoer over water is in 2013 schoner geworden. Zo nam het

Schepen die nabehandelingstechnieken (roetfilters en katalysator)

onzeker. De verdere toepassing van CCS bij elektriciteitsopwekking

neemt de laatste jaren duidelijk af34. Dit komt door scherpere

aantal walstroomvoorzieningen van 168 eind 2009 toe naar 371

of LNG als brandstof gebruiken kunnen zelfs een korting van dertig

en industrie loopt hiermee ook vertraging op en RCI bepleit dan ook

Europese normen voor de uitstoot en door belastingmaatregelen,

procent op het binnenhavengeld ontvangen.

betere randvoorwaarden, zoals een hogere CO2-prijs in het Europese

waardoor de vraag naar zuinige auto’s toeneemt. Ook de economi-

Ook schone zeeschepen die 31 punten of meer scoren op de

emissiehandelssysteem, om grootschalige toepassing van CCS en

Environmental Ship Index (ESI) krijgen een korting op de havengel-

biomassa-bijstook aantrekkelijk te maken.

bus en tram neemt af) en van de fiets.

sche crisis en de hoge brandstofprijzen hebben bijgedragen aan de

Voorbeeld bij verkeer en vervoer

den. Dat aantal groeide van 1.063 in 2012 naar 1.371 in 2013.

toegenomen vraag naar kleine en zuinige auto’s. Het effect van

Daarnaast moet de CO2-uitstoot per kWh worden gereduceerd door

deze zuinige auto’s op het gehele wagenpark groeit gestaag en

In januari 2012 werd bij de openbare laadpunten 399 kWh ‘getankt’.

wordt naar verwachting de komende jaren zichtbaar in een

Een jaar later was dit in dezelfde maand 6.575 kWh. Een toename van

Duurzame elektriciteitsopwekking

afgenomen uitstoot per kilometer.

ruim 1.600 procent. December 2013 was dit al weer met bijna een

Voor de sector industrie & elektriciteitsopwekking is de CO2-uit-

moet dit vermogen meer dan verdubbeld zijn: van 130 MW in 2010 en

factor zes toegenomen tot 38.443 kWh.

stoot per eenheid product een aantrekkelijke indicator om de

147 MW in 2013 naar circa 350 MW in 2020. Het huidige opge-

Rotterdam zet in op een toename van het aantal elektrische

ontwikkelingen naar een duurzame sector te volgen. Zoals eerder

stelde vermogen van 147 MW is goed voor een besparing van

voertuigen naar 1.000 in 2014. Er was in 2013 een sterke groei van

genoemd, is het voor de industrie echter nog niet mogelijk om dit

ongeveer 250.000 ton CO2, ofwel de CO2-emissie van 65.000

180 elektrische voertuigen eind 2012 naar 701 eind 2013.

te doen. Voor de energie producerende bedrijven is dit wel mogelijk

huishoudens.

Stimulering van deze toename gebeurt bijvoorbeeld door een goede

en is de uitstoot gekoppeld aan de elektriciteitsproductie (in kWh).

oplaadinfrastructuur voor auto’s te ontwikkelen. Zo legt de

Gereden afstand

gemeente een basisnetwerk met oplaadpunten aan (op straat en in


parkeergarages) en kan iedereen met een elektrische auto tot en met september 2014 een beroep doen op een subsidieregeling voor

1990

de toename van andere vormen van hernieuwbare energie, met name door het vergroten van het vermogen van windenergie. Binnen tien jaar

De CO2-uitstoot per kWh elektriciteit in de laatste jaren flink lager

Conclusie

dan die in 1990. Dat komt met name door het bijplaatsen van

Het realiseren van een duurzaamheidtransitie in Rotterdam vraagt

Warmte-krachtkoppeling-installaties (WKK), die elektriciteit én nut-

inzet over vele jaren. Het resultaat zal op de langere termijn

tige warmte produceren en daarmee een hoger rendement hebben

zichtbaar worden. Omdat het niet alleen gaat om technologische

oplaadpunten. De gemeente streeft er naar om eind 2014 1.000

innovatie, maar ook om veranderingen in beleid, gedrag en cultuur, Elektriciteitsproductie

oplaadpunten voor auto’s in Rotterdam te hebben, inclusief 2010

waren 212 oplaadpunten gerealiseerd; per 1 januari 2014 staat het aantal oplaadpunten op 584. Hierbij zijn meegerekend punten op

2011

eigen terrein, in parkeergarages, op straat en gekoppeld aan

Kg/KWh

2012

uit elektrische of hybride voertuigen. De RET doet proeven met

2013

elektrische en hybride bussen. Inzet op elektrische voertuigen zorgt 0,0

0,1

0,2

Personenvervoer Vrachtvervoer

Bron: Cluster Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam

De transitiemonitor laat zien dat op belangrijke onderdelen de

0,9

kiemen hiervoor worden gelegd. De condities die het RCI schept,

0,8

2014 moet 25 procent van het gemeentelijk wagenpark bestaan

4

sprake is van nieuwe manieren van denken, werken en organiseren.

1,0

sorteren in toenemende mate effect. In termen van structuur zijn

0,7

gebruikers. De gemeente geeft zelf het goede voorbeeld: uiterlijk in

3

kan een echte versnelling pas worden bereikt als er op grote schaal


oplaadpunten op eigen terrein en in parkeergarages. Begin 2013

0,3

0,4

0,5 Kg/Km

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

0,6

de uitbreiding van het warmtenet, de infrastructuur voor elektrisch

0,5

rijden en de voorbereiding voor CO2-afvang en -opslag (CCS)

0,4

duidelijke voorbeelden die een transitie in de nabije toekomst

0,3

mogelijk maken. Het tempo van deze transitie is mede afhankelijk

0,2

van externe factoren zoals de prikkel voor het bedrijfsleven om

0,1 0,0

1990

2010

2011

Bron: www.compendiumvoordeleefomgeving.nl


50


2012

2013

CO2-reductiemaatregelen te nemen. Het RCI zet zich daarom ook in om dit te beïnvloeden.

51

Organisatie en financiën Programma Duurzaam

Rotterdam Climate Initiative

Het Programma Duurzaam is een breed programma dat raakvlak-

Het RCI, dat in 2007 van start ging, is een publiek-privaat samen-

Samenstelling RCI-Board 2013

ken heeft met vrijwel alle beleidsterreinen van de gemeente

werkingsverband van de gemeente Rotterdam, DCMR Milieudienst

De heer ing. A. Aboutaleb,

Voorzitter

Rotterdam en waarin de samenwerking in RCI-verband een plaats

Rijnmond, Havenbedrijf Rotterdam en Deltalinqs. Duurzaam is een

De heer ir. drs. H.N.J. Smits

Havenbedrijf Rotterdam, vicevoorzitter

heeft gekregen. Om de gewenste resultaten te bereiken zijn veel

belangrijke impuls voor een aantrekkelijke stad, een gezonde

Mevrouw drs. A.C. van Huffelen,

Wethouder Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte

inspanningen van derden nodig. Het programmabureau bekijkt

leefomgeving en meer banen.

Mevrouw. drs. J.N. Baljeu,

Wethouder Haven, Verkeer en Regionale Economie

welke partijen in de stad aan zet zijn om een bijdrage te leveren,

De vier partijen willen op innovatieve wijze verstandig gebruik van

De heer drs. G. Veldhuijzen,

Gedeputeerde provincie Zuid-Holland

agendeert en spreekt partijen aan op hun bijdrage. De activiteiten

energiebronnen, een schone stad en een krachtige wereldhaven

De heer mr. J.H. van den Heuvel,

DCMR Milieudienst Rijnmond

uit het programma zijn er voor een groot deel op gericht om die

stimuleren.

De heer mr. S.W.A. Lak,

Deltalinqs

partijen waar nodig en mogelijk te ondersteunen in de uitvoering.

Er is sprake van een integrale aanpak van het gehele klimaat- en

Mevrouw drs. P.W. Verhoeven,

Directeur Duurzaam, gemeente Rotterdam

milieudossier.

De heer drs. W.J. de Raaf MBA,

Programmamanager RCI, secretaris RCI-board

De praktische uitvoering van het programma en het rapporteren over de voortgang ervan is een taak van het programmabureau

De besturing van het samenwerkingsverband vindt plaats vanuit

Duurzaam. Ook de coördinatie van de wettelijke milieutaken van de

de RCI-Board onder voorzitterschap van burgemeester Aboutaleb

gemeente behoort tot het takenpakket. De uitvoering van de

van Rotterdam. De board bestaat uit een vertegenwoordiging van

individuele activiteiten is en blijft de verantwoordelijkheid van de

de vier partners op het hoogste niveau plus de provincie Zuid-

‘gewone’ gemeentelijke organisatie en de drie externe RCI-partners

Holland. Advies en reflectie gebeuren vanuit de RCI-Council, de

Havenbedrijf Rotterdam, Deltalinqs en DCMR Milieudienst Rijn-

adviesraad, waarvan Jeroen van der Veer de voorzitter is. De leden

De heer drs. ir. J. van der Veer,

Voorzitter council RCI

mond.

van de Council zijn stakeholders en deskundigen vanuit het

Mevrouw drs. A.C. van Huffelen,

Wethouder Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte, vicevoorzitter

bedrijfsleven, overheden, maatschappelijke organisaties en

Mevrouw dr. ir. N.C.M. Alma-Zeestraten,

Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie

kennisinstellingen.

De heer drs. M. Broekhof, European Climate Foundation

Verdere taken van het programmabureau zijn: • Organiseren van communicatie en participatie rond het

Samenstelling RCI-Council 2013 (adviesraad)

De heer drs. H. Brouwer,

ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

Mevrouw drs. M. van Empel,

ministerie van Infrastructuur & Milieu

• Faciliteren van het samenwerkingsverband RCI

De heer R. van der Eijk,

Unilever Benelux

• Onderhouden van de netwerken met de belangrijkste (gemeente-

De heer prof.dr. ir. A.P.C.Faaij,

Universiteit Utrecht

programma Duurzaam

lijke) uitvoerders van de activiteiten uit het programma en met

De heer J.A. van de Gronden,

Wereld Natuur Fonds

de andere collegeprogramma’s

De heer B. Hennissen,

Havenbedrijf Rotterdam

• Borgen van duurzaamheid in alle facetten van de gemeentelijke

De heer B. Poeth, Eneco

organisatie (de diensten), bij deelgemeenten en bij de relevante

De heer drs. J. Tholen, KPMG Sustainability

(publieke en private) partners buiten de gemeente

De heer prof. dr. ir. P. Vellinga,

• Onderhouden en ontsluiten van kennisnetwerken en netwerken

Wageningen Universiteit

De heer ir. P. Vermaat MBA, Evides

die relevant zijn voor de uitvoering van het programma • Aanjagen, faciliteren, regisseren, verbinden.

De heer ir. B.P. Voet,

Shell Nederland Raffinaderij

De heer L. Werring, MSc

Instituut Clingendael

De heer A. Ouwehand, Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland Het programmabureau Duurzaam had in 2013 een bezetting van negentien fte en is onderdeel van het cluster Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam. De gemeente heeft voor de wettelijke milieutaken de opdrachtgeversrol richting de DCMR bij het programmabureau Duurzaam ondergebracht.


52


53

Financiën

Jaaroverzicht 2013

De financiële verantwoording over de besteding van de gemeente-

bedroeg 31 miljoen euro. Daarnaast vallen de algemene middelen

lijke gelden voor het programma Duurzaam – inclusief het RCI –

milieu (DCMR) en de rijksgelden voor onder meer luchtkwaliteit en

loopt via de bestuursrapportages van het cluster Stadsontwikke-

bodem onder de verantwoordelijkheid van het programma

ling naar het college en de gemeenteraad (productregie Duurzaam

Duurzaam. De besteding hiervan wordt via de daartoe strekkende

en regie Milieu). Er zijn meerdere financieringsbronnen voor de

specifieke rapportages verantwoord. De verantwoording over de

uitvoering van het programma. De reservering voor het budget van

besteding van middelen in 2013 betreft in deze rapportage

het programma Duurzaam in het collegewerkprogramma in 2010

uitsluitend de hoofdlijnen van het programmabudget.

In onderstaande tabel worden budget en besteding in 2013 tegen elkaar afgezet.

(bedragen x € 1.000) FINANCIEEL RESULTAAT

2013

1) programmabudget jaarschijf 2013

8.671

2) bestedingen in 2013

7.059

SALDO (Onderschrijdingsbudget)

1.608*

* Doordat de aanvraag voor de bestemmingsreserve van 1.608.000 euro is gedaan voor vaststelling van de definitieve cijfers is een klein Het meerjarig budget van het programma Duurzaam was bij de start van het programma als volgt over de jaren verdeeld:

verschil in de afronding ontstaan.

(bedragen x 1.000)

Toelichting: Het saldo aan budget dient om aangegane verplichtingen door het programma Duurzaam/RCI te dekken.

PROGRAMMABEGROTING 1) programmabudget

2011

2012

2013

2014

Totaal

6.000

7.000

8.500

9.500

31.000

TOTAAL PROGRAMMABEGROTING

In onderstaande tabel staat de onderverdeling van de bestedingen per opgave:

(bedragen x € 1.000)

2) (doorlopend) programmabudget Rotterdam Climate Proof

Bestedingsoverzicht 10 opgaven

2.200 8.200

1.800 8.800

8.500

9.500

4.000 35.000

BESTEDINGSOVERZICHT OVER DE 10 OPGAVEN

2013

1) Vooroplopen bij het verminderen van de CO2-uitstoot

1.960

2) Verbeteren van de energie-efficiency

566

3) Omschakelen naar duurzame energie en biomassa als grondstof

1.312

4) Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport

387

5) Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht

Bezuinigingsopgave

15

6) Groener maken van de stad

0

De oorspronkelijke reservering van 31 miljoen euro is in 2011 door een aantal bezuinigingsmaatregelen aangepast. Onderstaande tabel

7) Vergroten van duurzame investeringen en bevorderen duurzame producten en diensten

toont de gevolgen:

8) Vergroten van draagvlak voor duurzaamheid

131

9) Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering

944

(bedragen x 1.000)

10) Bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling

749

672

TOTAAL BESTEDINGEN

6.736

PROGRAMMABEGROTING NA VERWERKING BEZUINIGINGSOPGAVE

2011

2012

2013

2014

Totaal

8.200

8.800

8.500

9.500

35.000

Toelichting: Van de bestedingen in 2013 van 7.059.000 euro is 6.736.000 euro direct aan projecten besteed. Het restant bestaat uit kapitaallasten

OORSPRONKELIJKE PROGRAMMABEGROTING

(271.000 euro) en kosten die overstijgend aan de 10 opgaven zijn (52.000 euro).

Financiering RCI-partners

NADERE SPECIFICATIE BEZUINIGINGSOPGAVE:

De externe partners in het RCI-samenwerkingsverband kregen een RCI-werkbudget van de gemeente. Daarnaast werd een beroep gedaan 1) budgetoverheveling naar beleidsveld Groen

-1.000

-1.000

-2.000

op hun eigen organisaties en achterban om te zorgen voor cofinanciering. Dit verminderde de afhankelijkheid van gemeentelijke financiering. In totaal werd in 2013 ten laste van het programmabudget een bedrag van 1.844.000 euro door de externe RCI-partners besteed (dit

2) korting doorgevoerd /verplichtingenstop

-750

3) besluit collegeretraite: 0,7 miljoen euro verminderd 4) besluit Raad: korting t.b.v. Milieuteams

-750

is onderdeel van de hiervoor weergegeven bestedingen naar opgave):

-700

-700

(bedragen x € 1.000)

-75

-75

5) voorjaarsretraite 2012/extra bezuiniging 6) temporisering

-1.000 -1.720

-1.000

-2.000

1.720

0

FINANCIERING RCI-PARTNERS

2013

1) DCMR

735

2) Deltalinqs

761

3) Havenbedrijf / Port of Rotterdam

348 1.844

TOTAAL 7) Aanpassing begroting i.v.m. wijziging A1 HERZIENE PROGRAMMABEGROTING

1.171 5.730

7.025

8.671

9.220

29.475

De activiteiten van Deltalinqs werden voor bijna 530.000 euro gecofinancierd door bedrijven en het Global CCS Institute. Deltalinqs leden hebben daarbij in kind bijgedragen aan het opstarten van RCI-activiteiten in het haven-industrieel gebied. Dit representeert naar schatting een waarde van 500.000 euro (dit staat los van de investeringen in concrete projecten zoals verwoord in Opgave 2). Het Havenbedrijf financierde zelf voor circa 1,2 miljoen euro de uren die eigen medewerkers aan RCI-activiteiten besteedden en ongeveer 100.000 euro aan externe kosten.


54


55

Publicaties • RCI Actieplan Energie • Rotterdamse adaptatiestrategie (RAS) • Themarapport Waterveiligheid • Themarapport Stadsklimaat • Themarapport Stedelijk Watersysteem • Themarapport Bereikbaarheid & Infrastructuur • Groene start voor grootschalige verduurzaming, Nulmeting Rotterdams kantoren vastgoed

foto: Eric Fecken

• Transport & Storage Economics of CCS Networks in the Netherlands


56


57

Colofon Publicatie Programmabureau Duurzaam, gemeente Rotterdam/Rotterdam Climate Initiative Eindredactie Leene Communicatie, Gouda Opmaak Uit de Kunst!, Rotterdam Druk Veenman+ Foto omslag Eric Fecken

Meer informatie rotterdamclimateinitiative.nl rotterdam.nl/duurzaam @RotterdamRCI


58

Partners Rotterdam Climate Initiative

Investeren in duurzame groei

Recommend Documents