INHOUDSOPGAVE 03 MAKEN VAN ZORGMARKTEN 23 VOORWOORD 5 01 DE NEDERLANDSE ZORGAUTORITEIT 6 02 DE KRACHTIGE CONSUMENT BEWAKEN VAN ZORGMARKTEN 40

OP KORTE EN OP LANGE TERMIJN, MARKT TRANSPARANTIE, KEUZEVRIJHEID, TOEGANG TOT ZORG EN DE KWALITEIT ZIJN JAARVERSLAG 08 GEWAARBORGD. DE CONSUMENT KRIJGT ZO DE BESTE WAAR EN WAARDE VOOR ZIJN ZORGEURO

INHOUDSOPGAVE VOORWOORD

5

03 MAKEN VAN ZORGMARKTEN

23

01 DE NEDERLANDSE ZORGAUTORITEIT

6

3.1

Inleiding

23

3.2

Innovatie

23

1.1

Inleiding

6

3.3

Ziekenhuisbekostiging

24

3.4

Zorgzwaartepakketten in de AWBZ-zorg

26

1.2

De missie van de NZa

1.3

Consumentenbelang

6

3.5

Dagbesteding gehandicaptenzorg

30

6

3.6

Advies winstexperiment

30

1.4 1.5

Kernwaarden

7

3.7

Acute zorg

31

Lastendruk

7

3.8

Onderzoek praktijkkosten en inkoopvoordelen apotheekhoudenden

32

1.6 1.7

Samenwerking

14

3.9

Advies dure geneesmiddelen

32

Belangrijke thema’s 2008

15

3.10 Meerjarenprogramma liberalisering vrije beroepen

33

02 DE KRACHTIGE CONSUMENT

16

04 BEWAKEN VAN ZORGMARKTEN

40

2.1

Inleiding

16

4.1

Inleiding

40

2.2

Consumentenprogramma

16

4.2

Signaaltoezicht

40

2.3

Nulmeting privacy verzekeraars

20

4.3

Steunverlening

44

2.4

Rapport invloed consumenten op kwaliteit AWBZ

21

4.4

Fusies en concentraties in de zorg

44

4.5

Toezicht uitvoering Zorgverzekeringswet

45

4.6

Toezicht uitvoering Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten

46

4.7

Monitor zorgverzekeringsmarkt

50

4.8

Monitor eigen risico

51

05 VOORUITBLIK 2009

52

Voorwoord | Nederlandse Zorgautoriteit

VOORWOORD GEWAARDEERDE LEZER, Voor u ligt het Publieksverslag 2008 van de Nederlandse

niet helemaal duidelijk zijn, is het zeker dat ook de zorg-

Zorgautoriteit (NZa). De NZa hecht veel waarde aan het

sector niet volledig aan de gevolgen ervan zal ontkomen.

afleggen van verantwoording. Zij doet dit jaarlijks aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Voor de NZa-organisatie was 2008 vooral het jaar van

Dit gebeurt door middel van een officieel verantwoordings-

implementatie. De instrumenten en werkwijzen die in 2007,

document. De NZa hecht daarnaast waarde aan het

het eerste volle bestaansjaar van de NZa, zijn ontwikkeld

afleggen van verantwoording aan de vele organisaties

zijn in 2008 in gebruik genomen. De resultaten daarvan

waarmee zij dag in dag uit samenwerkt om de zorg

kunt u in dit verslag lezen. Het neemt u in vogelvlucht mee

kwalitatief goed, toegankelijk en betaalbaar te houden

langs de vele werkzaamheden die de medewerkers van de

voor de Nederlandse consument.

NZa het afgelopen jaar hebben verricht. Het document beoogt geen volledig overzicht te geven, maar biedt een

Daarom heeft de NZa er ook dit jaar voor gekozen om

goede indruk van de vele taken en verantwoordelijkheden

naast het officiële verantwoordingsdocument een publieks-

die de NZa als onafhankelijke toezichthouder heeft.

vriendelijk verslag uit te brengen. Het Publieksverslag 2008 staat in het teken van de consument als belangrijkste maar

Ik wens u veel leesplezier!

ook meest kwetsbare belanghebbende in de zorg. De NZa stelt bij al haar werkzaamheden de consumentenbelangen

Met vriendelijke groet,

kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid centraal. Het afgelopen jaar was voor iedereen die in de zorg werkzaam is een bewogen jaar. Terwijl in alle hoeken van de zorgsector werd verbouwd en veranderd, tekende de financiële wereldcrisis zich in zijn volle omvang af.

Frank de Grave

En hoewel de consequenties van deze crisis nog steeds

voorzitter

5

01 De Nederlandse Zorgautoriteit | Nederlandse Zorgautoriteit

01 DE NEDERLANDSE ZORGAUTORITEIT 1.1 INLEIDING

kunnen worden overgelaten, de overheid niet langer

1.2 DE MISSIE VAN DE NZA

reguleert. Maar dat betekent niet dat er helemaal geen De druk op de gezondheidszorg neemt steeds verder toe.

regels meer zijn en geen verantwoording meer hoeft te

De missie van de NZa luidt als volgt:

Door de vergrijzing zullen steeds meer Nederlanders een

worden afgelegd.

‘De NZa maakt en bewaakt goed werkende zorgmarkten.

beroep doen op de gezondheidszorg en groeit het aantal

6

De belangen van de consument staan daarbij centraal.

hulpbehoevenden en chronisch zieken. Zorg is kostbaar en

De NZa is een onafhankelijke toezichthouder op de zorg-

Efficiëntie op korte en lange termijn, markttransparantie,

de zorgeuro schaars. Om de zorg ook in de toekomst voor

markt waar 271 mensen werken. Zij wordt aangestuurd

keuzevrijheid, toegang tot zorg en de kwaliteit zijn

iedereen betaalbaar, bereikbaar en kwalitatief goed te

door een driekoppige Raad van Bestuur en had in 2008

gewaarborgd. De consument krijgt zo de beste waar en

houden, moet deze zorgeuro zo goed mogelijk worden

een door de Minister vastgestelde begroting van

waarde voor zijn zorgeuro.’

besteed. Met de intrede van gereguleerde marktwerking in

` 31,6 miljoen. De NZa houdt toezicht op het gedrag van

de zorg beoogt de overheid een beter systeem van gezond-

alle zorgaanbieders en zorgverzekeraars op zowel de cura-

heidszorg dat stimuleert tot verhoogde efficiëntie en leidt

tieve als langdurige zorgmarkt en kijkt of zij de wet naleven.

tot betere kwaliteit, toegankelijkheid en transparantie. Dit is

De NZa stelt regels, budgetten en tarieven vast voor dat

Het belang van de consument staat bij alles wat de NZa

allemaal in het belang van de consument. Marktwerking is

deel van de zorg dat gereguleerd is en stelt condities voor

doet centraal. Bij ieder advies, bij elke beleidsverandering,

daarbij niet het doel, maar een middel dat alleen wordt

marktwerking vast voor markten die geheel of gedeeltelijk

bij al haar toezicht stelt de NZa zichzelf de vraag: ‘Wat

ingezet als de zorg er beter van wordt.

geliberaliseerd kunnen worden. De NZa geeft daarnaast

levert dit op voor de consument?’. De NZa kijkt bij beslis-

gevraagd én ongevraagd advies aan de Minister van VWS

singen over het (gedeeltelijk) liberaliseren van een markt

De NZa heeft de opdracht het nieuwe zorgstelsel de

over liberaliseringsvraagstukken. De basis voor de werk-

naar de voordelen voor de drie consumentenbelangen

komende jaren te maken en te bewaken. Zij doet dit samen

zaamheden van de NZa ligt vast in de Wet marktordening

kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg. In

met de sector. Door de intrede van marktwerking hebben

gezondheidszorg (Wmg). Over haar beleid legt de NZa

het nieuwe zorgstelsel heeft ook de consument een andere

marktpartijen een andere rol gekregen. Het loslaten van

verantwoording af aan de Minister van VWS. De NZa is

rol gekregen. Hij wordt geacht zelfstandig keuzes te maken,

regelgeving en vaste tarieven, en het bieden van de

onafhankelijk waar het kan, uitvoerder waar het moet.

en met ‘de voeten te stemmen’ als de zorg van een

1.3 HET CONSUMENTENBELANG

mogelijkheid vrij te onderhandelen over de prijs van zorg

aanbieder of de diensten van een zorgverzekeraar niet aan

geeft meer vrijheid aan marktpartijen. Maar meer vrijheid

de wensen voldoen. Zaken als keuzevrijheid en volledige,

betekent ook meer eigen verantwoordelijkheid en risico’s.

juiste en transparante keuze-informatie zijn daarbij essen-

Uitgangspunt van de NZa is dat als zaken aan partijen zelf

tieel. De NZa bewaakt dit in het belang van de consument.


1.4 KERNWAARDEN

Transparant

1.5 LASTENDRUK

De NZa wil een transparante toezichthouder zijn en maakt Om haar missie goed uit te kunnen voeren, heeft de NZa

daarom steeds inzichtelijk hoe zij naar een markt kijkt,

Ook in 2008 was het wegnemen van lastendruk als gevolg

zes kernwaarden benoemd. Deze kernwaarden zijn de

hoe zij toezicht houdt en welke informatie zij gebruikt om

van administratieve verplichtingen vanuit de overheid een

fundamentele uitgangspunten van de organisatie. Het zijn

tot een oordeel of advies te komen. Ze raadpleegt markt-

belangrijk project. De NZa staat een efficiënt werkende

beloftes aan de buitenwereld en de eigen organisatie over

partijen, pleegt hoor en wederhoor voordat zij besluiten

zorgsector voor, waarbij onnodige lastendruk zoveel moge-

waar de NZa voor staat en voor gaat. Deze beloftes zijn

neemt en legt hierover achteraf verantwoording af.

lijk wordt voorkomen. Vanaf 2008 worden om die reden

onwrikbaar en fungeren als ethisch kompas voor alle

bestaande regels tegen het licht gehouden en indien mogeConsistent

lijk aangepast. Inmiddels wordt iedere nieuw vast te stellen

De NZa streeft naar consistent beleid op het gebied van

regel zo opgesteld, dat deze zo min mogelijk belastend is

Onafhankelijk

regulering, liberalisering en toezicht over de verschillende

voor de sector. De NZa heeft in 2008 onder meer besloten

De NZa komt onafhankelijk van individuele belang-

markten heen. Zo wordt aan marktpartijen zekerheid

om met de nacalculatie van budgetten van instellingen in

hebbenden en politiek tot haar afwegingen en oordelen.

geboden over de werkwijze van de NZa, de zogeheten

de care-sector aan te sluiten bij de reguliere jaarverant-

Dit betekent niet dat de NZa kan doen en laten wat zij wil.

reguleringszekerheid.

woording (Jaardocument Maatschappelijke Verantwoor-

medewerkers van de NZa.

ding). In 2009 zullen de voorwaarden voor aansluiting

De Minister en de medewetgever bepalen de kaders waarbinnen de toezichthouder opereert. De rechter oordeelt in

Slagvaardig

verder worden uitgewerkt, zodat de nacalculatie kan

het uiterste geval over de besluiten van de Zorgautoriteit.

De NZa is een proactieve toezichthouder. Zij treedt hard op

worden opgenomen in het jaardocument 2010. Ook is in

waar dit nodig is om de belangen van de consument te

2008 gestart met een onderzoek naar dubbele informatie-

beschermen, en zacht waar dat kan.

uitvraag door toezichthouders in de zorg. In 2009 wordt

Deskundig

dit afgerond en leidt dit tot een aantal aanbevelingen om

De NZa moet als toezichthouder professioneel oordelen. Dat kan alleen als zij inzicht heeft in de werking van de

Betrouwbaar

markten waarover zij oordeelt, op de hoogte is van de

De sector kan op de NZa rekenen. Zij neemt besluiten

laatste inzichten en ontwikkelingen op het gebied van effi-

binnen de aangegeven termijn en beslist snel en slagvaardig

Meer informatie over de NZa-organisatie en haar

ciëntie en toezicht houden. De NZa beschouwt zichzelf als

in urgente situaties waarbij de belangen van de consument

medewerkers is te vinden op de website www.nza.nl.

een kennisorganisatie, waarbij het steeds hernieuwen van

in het geding zijn.

kennis en kennis delen centraal staat.

dit in de toekomst te voorkomen.

7


De NZa weegt bij alles wat zij doet steeds de belangen van de consument. Kwaliteit is één van die belangen. Maar wat is kwaliteit van zorg volgens de NZa? Het is immers een subjectief begrip. Voor de één betekent het snel geholpen worden of de allerbeste arts aan het bed. Voor de ander kan het lekker eten zijn of de persoonlijke aandacht van een zorgverlener. Zeker is, dat iedereen het belangrijk vindt. In Nederland houdt de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) toezicht op de minimumkwaliteit van de geleverde zorg. Deze is niet subjectief en ligt vast in een groot aantal kwaliteitsindicatoren, in meetbare afspraken over de kwaliteit die een zorgaanbieder moet leveren. De NZa oordeelt niet over kwaliteit. Wel let zij er bij haar adviezen en de vorming van beleid op dat de 8

marktcondities zó zijn, dat de kwaliteit van zorg het beste tot zijn recht komt. Marktwerking biedt kansen als het leidt tot de beste zorg voor de meest gunstige prijs, met andere woorden, ‘waar voor je geld’. Maar meer vrijheid voor marktpartijen betekent ook meer risico’s. Bijvoorbeeld wanneer concurrentie vooral gaat over de prijs of als nieuwkomers op een markt het niet zo nauw nemen met de kwaliteitseisen. Daarom stimuleert de NZa zorgaanbieders en zorgverzekeraars kwaliteit inzichtelijk te maken en samen af te stemmen wat zij daaronder verstaan. Zodat zij het in hun onderhandelingen over zorginkoop mee kunnen nemen.

KWALITEIT


TOEGANKELIJKHEID Toegankelijkheid betekent dat de consument voldoende keuze moet hebben uit verschillende zorgaanbieders. Daar hangt mee samen dat er voldoende mogelijkheden moeten zijn voor nieuwe zorgaanbieders om toe te treden tot een markt. Een vrije markt functioneert immers het beste als sprake is van concurrentie en alle marktpartijen invloed op die markt kunnen uitoefenen. In de zorg betekent dit dat de consument in staat moet zijn om met zijn vraag de markt te sturen. Het nieuwe zorgstelsel is immers vraaggericht. Aanbieders zullen op goed werkende zorgmarkten met elkaar concurreren om de gunst van die consument. En zorgverzekeraars zullen díe zorgaanbieder willen contracteren die de meest gunstige prijs-/kwaliteitverhouding biedt. En daarnaast een betaalbare premie willen aanbieden om consumenten aan zich te binden. De consument moet kunnen kiezen op basis van prijs en kwaliteit en kunnen overstappen als hij niet tevreden is. Zo wordt de betaalbaarheid en kwaliteit van zorg gestimuleerd. Toegankelijkheid betekent overigens niet dat alle zorg van iedere aanbieder altijd volledig vergoed wordt. Meer en meer zullen zorgverzekeraars in zee gaan met goed presterende professionals en voorbij gaan aan aanbieders die achterblijven op het gebied van kwaliteit en/of prijs. Marktwerking heeft ook risico’s voor de toegankelijkheid. Zo kunnen op een vrije markt, als deze niet in balans is, concentraties van zorgaanbieders ontstaan. Die aanbieders kunnen dan een machtspositie in de desbetreffende regio krijgen waardoor de keuzevrijheid van de consument wordt ingeperkt. De NZa bepaalt bij de beoordeling van liberaliseringsvraagstukken steeds of dit risico aanwezig en beheersbaar is. Achteraf kan de NZa op een al vrijgegeven markt verplichtingen opleggen aan zorgverzekeraars en zorgaanbieders om concurrentie op te wekken of te herstellen.

9


Als de prijsontwikkelingen in de zorg op de huidige manier doorgaan, wordt de zorg op den duur onbetaalbaar. De goede kwaliteit van zorg moet ook voor de toekomst behouden blijven en het moet betaalbaar blijven. Daarom is het nieuwe zorgstelsel zo ingericht dat individuele marktpartijen worden geprikkeld zo efficiënt mogelijk om te gaan met tijd en geld. Om zo de beste kwaliteit voor de meest gunstige prijs te realiseren. In een markt waar partijen meer eigen verantwoordelijkheid krijgen om te beslissen over prijs, kwaliteit en aanbieder, kan dit veel voordelen voor de consument opleveren. Als zorgverzekeraars alleen aanbieders contracteren die efficiënt werken en goede kwaliteit leveren, is dit beter voor de consument en vertaalt het zich in een scherpe premie. De NZa 10

stimuleert innovatieve maatregelen die bijdragen tot meer efficiëntie. Waar de consument gebaat is bij een vrije markt, adviseert de NZa de Minister dan ook over te gaan tot marktwerking. Waar dit niet het geval is, blijft de NZa de concurrentie reguleren door het vaststellen van tarieven. Deze tarieven worden zorgvuldig vastgesteld, op basis van feitelijke kostengegevens van aanbieders. Zodat zij betaald worden voor de kwaliteit die zij leveren en de zorgeuro zo efficiënt mogelijk wordt ingezet.

BETAALBAARHEID


Fevzi Karaca

‘IK NEEM DEEL AAN HET LEVEN!’ ‘We hebben helaas slecht nieuws voor u. We weten voor 80% zeker dat u kanker heeft aan uw dikke darm.’ Dat was het sombere bericht dat Fevzi Karaca (53), manager Kwaliteit bij de Rotterdamse welzijnsstichting DOCK, op 6 januari 2006 kreeg in het ziekenhuis waar hij op dat moment werd onderzocht. Tijdens de operatie die al snel volgde, werd een tumor ter grootte van een tennisbal verwijderd en een deel van de dunne en de dikke darm weggehaald. Een half jaar intensieve chemotherapie volgde in de hoop uitzaaiingen te voorkomen.

11


Half dronken

enorm beroerd. Na drie dagen slaat de

Eens in de twee weken lag Fevzi drie dagen in

vermoeidheid echt toe en het komt voor dat ik

het ziekenhuis en kreeg hij per infuus in 72 uur

het hele weekeinde op de bank doorbreng.’

de chemo’s oxaliplatin en fluorouracil, gecom-

12

bineerd met foliumzuur toegediend. ‘Door die

Optimistisch mens

cocktail aan medicijnen voel je je de hele tijd

‘Ik heb altijd antibiotica in huis om diarree en

half dronken. Je kunt niet goed zien, hebt

hoge koorts door ontstekingen in darmen of

vreemde tintelingen. Het was afschuwelijk,

longen meteen te lijf te kunnen gaan. Maar in

maar na dat half jaar gaf de scan aan dat ik

de tussenliggende periodes kan ik tot op

schoon was. Het was dus de moeite waard.’

heden gelukkig een redelijk ‘gewoon’ leven

Hoewel het vervolgens goed leek te gaan met

leiden, iets dat me erg dierbaar is. Ik ga

Fevzi, bleek de tumor negen maanden later

bijvoorbeeld regelmatig met ons jongste

toch weer terug te zijn. Ook zat er inmiddels

nichtje naar zwemles en niet zo lang geleden

een vlek op de lever en de buikwand en bleek

zijn mijn vrouw en ik zelfs op vakantie naar

de kanker uitgezaaid in de lymfeklieren. Eind

Australië geweest. Er moest wel een complete

juni 2007 onderging hij de tweede ronde

set medicijnen mee, maar gelukkig worden die

behandelingen, het begin van een lange reeks.

allemaal betaald door mijn zorgverzekeraar. Het was echt een fantastische ervaring die

Gelukkig leven

niemand ons meer af kan nemen! Ondanks het

‘Ik weet dat ik niet meer kan genezen, want de

sombere vooruitzicht, waar ik me echt wel van

uitzaaiingen in de lymfeklieren sluiten een

bewust ben, ben ik een optimistisch mens.

operatie uit. Maar dankzij de behandelingen

Zolang het leven de moeite waard is, zal ik het

die ik onderga kan ik nog gewoon werken, leef

leven.’

ik een gelukkig en dierbaar leven met mijn echtgenote Crista en zie ik mijn ouders vaak. Inmiddels heb ik een behoorlijk aantal chemokuren achter de rug. Ook op dit moment krijg ik twee chemokuren en slik ik een hele reeks aan medicijnen om de bijwerkingen te verminderen. Vlak na zo’n behandeling voel ik mij


Sander Koopman, senior beleidsmedewerker directie Ontwikkeling

‘DAAR DOE JE HET VOOR’ ‘Ja, daar doe je het allemaal voor’, zucht Sander Koopman, senior beleidsmedewerker bij de directie Ontwikkeling, nadat hij het interview met de heer Karaca heeft gelezen. Hij schreef het advies aan de Minister om dure geneesmiddelen voor 100% te vergoeden. ‘De zorgverzekeraars en het Ministerie van VWS stelden zich op het standpunt dat een doelmatigheidsprikkel, door bijvoorbeeld maar 80% van de kosten te vergoeden, een manier is om een ziekenhuis kritischer te laten kijken naar het verstrekken van dure geneesmiddelen. Als het ziekenhuis 20% zelf moet betalen is de redenering, zal de arts meer oog hebben voor doelmatigheid. De NZa vindt echter dat zij niet op de stoel van de arts moet gaan zitten. Als een oncoloog het zinvol acht een bepaald geneesmiddel voor te schrijven, dan moet hij daartoe in de gelegenheid zijn.’ Het standpunt van de NZa betekent overigens niet dat iedereen altijd elk medicijn vergoed moet krijgen. ‘Voorschrijvers moeten in hun behandelprotocollen wel degelijk doelmatigheid een plaats geven. Veel uit patent gevallen medicijnen, die daarom goedkoper zijn, zijn bijvoorbeeld voor veruit de meerderheid van de patiënten prima geschikt. Voor mensen die gevoelig blijken voor bijwerkingen, zeg 20%, kan je daarop wel een uitzondering maken. Dan krijgt iedereen het medicijn dat het beste is, maar heb je toch veel aan efficiëntie gewonnen.’

13


1.6 SAMENWERKING

Consumentenorganisaties Signalen van consumenten zijn belangrijke input voor de

De NZa werkt samen met veel verschillende partijen, binnen

NZa bij het bepalen van haar toezichtsactiviteiten. De NZa

en buiten de zorg. Dit varieert van het uitwisselen van

treedt niet op als instantie voor individuele klachten, maar

ervaringen tot en met het intensief samenwerken aan een

verscherpt haar toezicht als het algemeen consumenten-

nieuwe markt- of bekostigingsstructuur.

belang in het geding is. Het signaleren gebeurt dan ook meestal in samenwerking met de Nederlandse Patiënten- en

VWS

Consumenten Federatie en de Consumentenbond.

De Minister van VWS is politiek verantwoordelijk voor de

14

NZa. De Minister stelt de begroting vast en kan algemene

De NZa werkt uiteraard ook samen met andere toezicht-

aanwijzingen geven. De NZa en VWS wisselen regelmatig

houders. Voorbeelden daarvan zijn:

informatie uit waarbij een goede functiescheiding tussen

–

op de kwaliteit van de zorg;

beleid en toezicht wordt gehanteerd. Afspraken over deze informatie-uitwisseling zijn vastgelegd in het Informatie-

De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) die toeziet

–

De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) die fusies toetst en handhaaft op kartelvorming en misbruik

statuut VWS-NZa.

van economische machtsposities; Marktpartijen

–

De Nederlandse Bank (DNB) die er onder andere op let

De NZa moet zich onafhankelijk een oordeel kunnen

dat verzekeraars voldoende reserves hebben om aan

vormen en afwegingen kunnen maken over het gedrag

hun verplichtingen te voldoen;

van marktpartijen. De NZa wil de inzichten van de belang-

–

wordt nageleefd;

haar toezichtsoordelen. Zij werkt bij de totstandkoming van haar adviezen en beleidswijzigingen daarom met consultatiedocumenten die met het veld worden

Het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) die er op let dat de Wet bescherming persoonsgegevens

hebbenden daarbij kennen en heeft feiten nodig voor –

De Consumentenautoriteit die toeziet op consumentenrecht en eerlijke handel.

besproken. Marktpartijen kunnen op die manier hun visie

Met deze toezichthouders zijn samenwerkingsafspraken

geven en zijn betrokken bij de meningsvorming van de NZa.

gemaakt.


1.7 BELANGRIJKE THEMA’S 2008 Dit publieksverslag behandelt de werkzaamheden van de

in de zorg treedt de NZa direct op. Zij werkt daarbij

Bewaken van zorgmarkten

nauw samen met onder meer de IGZ, de NMa en de

Op zowel geliberaliseerde markten als op markten waar de

Consumentenautoriteit.

NZa regulerend optreedt, moet worden voorkomen dat het gedrag van zorgaanbieders en/of zorgverzekeraars de

NZa in 2008 aan de hand van drie belangrijke thema’s: Maken van zorgmarkten

kwaliteit, betaalbaarheid of toegankelijkheid van zorg in

–

De krachtige consument

De NZa bekijkt binnen de zorgsector welke markten gelibera-

gevaar brengt. Om dit algemene consumentenbelang te

–

Maken van zorgmarkten

liseerd kunnen worden en brengt daarover advies uit aan de

borgen, kijkt de NZa of marktpartijen zich aan de bestaande

–

Bewaken van zorgmarkten

Minister. Om tot een besluit over liberalisering te komen,

weten regelgeving houden en houdt zij toezicht op alle

consulteert de NZa de betrokken marktpartijen. Ze gaat met

markten door te monitoren. Een monitor brengt de

De krachtige consument

het veld in gesprek over hoe het nieuwe systeem van regels

ontwikkelingen op een deelmarkt in kaart vanuit het

De NZa ziet het als een van haar belangrijkste taken om de

en afspraken eruit moet komen te zien. Ook hier geldt,

perspectief van de verschillende marktpartijen. Ook onder-

positie van de consument te versterken. In het nieuwe

als partijen het zelf kunnen regelen, zal de overheid niet

zoekt de NZa signalen van marktpartijen, consumenten en

zorgstelsel staat vraagsturing centraal. Daarbinnen heeft

regulerend optreden. Maar niet alle markten lenen zich

publieke instanties. Zo houdt zij bijvoorbeeld toezicht op

de consument als vrager van zorg een cruciale rol.

hiervoor. Soms wordt juist vanwege het consumentenbelang

de acceptatieplicht van zorgverzekeraars. Met haar

De consument is aan zet, hij moet zelfredzaam zijn en

besloten niet tot deregulering over te gaan. Regulering is op

toezichtsactiviteiten signaleert de NZa tijdig of het

zelfstandig keuzes kunnen maken om het aanbod van zorg

die markten juist het middel om de consumentenbelangen te

consumentenbelang voldoende geborgd is en of beleids-

daadwerkelijk met zijn vraag te kunnen sturen. Hij kan

borgen. Dit kan het geval zijn als er maar weinig aanbieders

aanpassingen dan wel ingrijpen door de NZa nodig is.

echter alleen invloed uitoefenen op de zorgverzekeraar of

zijn en moet worden voorkomen dat de prijs omhoog gaat

zorgaanbieder als hij beschikt over de juiste middelen.

door gebrek aan concurrentie. Of wanneer alleen op prijs en

Voor het maken van een geïnformeerde keuze moet de

niet op kwaliteit wordt geconcurreerd. Op deze markten

consument beschikken over voldoende, juiste en volledige

stelt de NZa daarom tarieven en prestaties vast. Ook kan zij

informatie over de prijs en kwaliteit van zorg. Ook moet

toetredingsdrempels verlagen om zo meer aanbieders op een

het aanbod voldoende zijn om een daadwerkelijke keuze

markt te krijgen. Te denken valt aan het toestaan van het

te hebben. De NZa ziet toe op de informatieverstrekking

uitkeren van winst door een zorgaanbieder aan een externe

door verzekeraars en aanbieders. Ook tegen toegangs-

investeerder. Of door het eenvoudiger te maken voor medisch

beperkende maatregelen als risicoselectie of concentraties

specialisten om bij verschillende zorgaanbieders te werken.

15

02 De krachtige consument | Nederlandse Zorgautoriteit

02 DE KRACHTIGE CONSUMENT 2.1 INLEIDING

juistheid van de informatie te waarborgen. Zo kan zij

continue hard wordt gewerkt. Voor de vaststelling van het

onderzoek doen naar de informatievoorziening, regels

kader zijn alle marktpartijen uitgebreid geconsulteerd.

De NZa kreeg bij haar oprichting als belangrijkste taak om de

stellen en zonodig zelf periodiek informatie verstrekken

De keuze voor een zorgverzekeraar of een zorgaanbieder

marktpositie van de zorgconsument – als patiënt, cliënt of

als anderen daarin onvoldoende voorzien.

(bijvoorbeeld een ziekenhuis of fysiotherapeut) is niet enkel een zakelijke afweging. Ook subjectieve overwegingen en

verzekerde – te bewaken en te versterken. Vraagsturing

2.2 CONSUMENTENPROGRAMMA

emoties spelen daarbij een rol. Bovendien gaat het vaak om

positie cruciaal. Door te zorgen voor transparantie, keuze-

Het Consumentenprogramma van de NZa is bedoeld om

mensen moeilijk zelf te beoordelen is. Toch zal een

vrijheid en een goede rechtspositie voor de consument tracht

de positie van de zorgconsument te versterken, zodat hij

consument voor het maken van zijn keuze willen

de NZa een sterke positie van de consument te bereiken.

de beste waar en waarde krijgt voor zijn zorgeuro. De NZa

beschikken over bepaalde informatie. Bij de keuze van een

Dit noemen we het algemeen consumentenbelang.

doet dit door het signaleren van knelpunten en deze weg

verpleeghuis kan bijvoorbeeld meespelen of er wachttijden

Een krachtige consument is een belangrijke voorwaarde voor

te nemen. Het grootste knelpunt in 2008 betrof het gebrek

zijn, er een één- of meerpersoonskamer beschikbaar is, hoe

een goede werking van zorgmarkten.

aan voldoende keuze-informatie. De NZa noemt dit de

de verzorging is, of de bewoners tevreden zijn, wat het

‘transparantie op zorgmarkten’.

oordeel van de IGZ is over de zorginhoudelijke kwaliteit en

vormt immers de kern van het nieuwe zorgstelsel. Omdat de

complexe, zorginhoudelijke materie die voor de meeste

consument de vragende partij is in de zorg, is zijn markt-

16

wat de financiële consequenties zijn.

In de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg) is geregeld dat zorgaanbieders en zorgverzekeraars

Toetsingskader Transparantie

informatie over hun aanbod moeten verstrekken aan

De NZa heeft in het voorjaar van 2008 het consultatie-

Het ongeduld bij alle partijen op de zorgmarkt om te

consumenten, in elk geval over de prijs en de kwaliteit

document ‘Toetsingskader Transparantie’ ter beoordeling

komen tot meer en betere keuze-informatie is groot.

daarvan. De NZa houdt toezicht op de naleving van deze

aan marktpartijen voorgelegd. Met dit toetsingskader wil

Op veel zorgmarkten werkt men hard aan de totstand-

informatieverplichtingen in het kader van transparantie.

de NZa laten zien welke eisen zij stelt aan de informatie-

koming van indicatoren en meetinstrumenten om beter

Het gaat hierbij om alle zorg die valt onder de Wmg, dus

voorziening over het zorgaanbod om te komen tot goede

inzicht te krijgen in de kwaliteit van geleverde zorg. Dit kan

ook aanvullende zorg, niet verzekerde zorg en zorg die valt

keuze-informatie voor consumenten. Voorbeelden hiervan

bijvoorbeeld door het percentage patiënten met decubitus

onder de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ).

zijn informatie over de kwaliteit van een zorgaanbieder,

(schade aan de huid als gevolg van doorliggen) of het

prijs, wachttijden en ervaringen van andere consumenten.

aantal heroperaties bij een bepaalde aandoening te

Naast het toezicht dat de NZa houdt, heeft zij nog enkele

De NZa wil hiermee richting geven aan de ontwikkeling

vergelijken. Ook wordt veel onderzoek gedaan naar hoe

andere taken en bevoegdheden om de doeltreffendheid en

van nieuwe keuze-informatie, waaraan door veel partijen

keuzeprocessen verlopen op het gebied van zorg en hoe


Gijs van Maanen

informatie het beste kan worden gepresenteerd zodat mensen die informatie kunnen begrijpen en gebruiken voor hun keuzes. Er zijn inmiddels verschillende websites met vergelijkingsinformatie en regelmatig verschijnen in kranten en tijdschriften lijstjes waarin ziekenhuizen, verpleeghuizen of andere zorgverleners in een rangorde zijn gezet op basis van de tot dan toe beschikbare informatie. Voorjaar 2009 wordt het Toetsingskader Transparantie definitief vastgesteld in een visie. Dit Visiedocument Transparantie benoemt naast het toetsingskader ook enkele concrete acties om zorgmarkten inzichtelijker te maken.

‘ VERZEKERINGEN VERGELIJKEN DOE JE IN EEN HALF UURTJE’ Als jonge jongen viel Gijs van Maanen ooit van een dakje. Zijn complete gebit lag aan diggelen. Gevolg is dat hij nu extra kritisch is op zijn ziektekostenverzekering en in het bijzonder op de aanvullende tandartsverzekering, omdat zijn gebit nog steeds extra aandacht behoeft.

17


18

Samen met zijn echtgenote Willemieke heeft hij

` 700. Tel daar de 10% premiekorting op die

destijds bewust gekozen voor een collectieve

we via de FNV krijgen en er is sprake van een

ziektekostenverzekering via de vakbond FNV.

voordeel.’ Het lijkt misschien of Gijs veel werk

‘Bij Siemens ben ik technical consultant. Voor de

heeft gehad aan het vergelijken van zijn zorgver-

invoering van de basisverzekering was ik via

zekering. Maar zo ervaart hij het niet. ‘Voor mijn

Siemens particulier verzekerd. Dat was een zeer

werk ben ik veel op reis en verblijf ik geregeld in

uitgebreide verzekering, waardoor ik eigenlijk

hotels. Als ik ’s avonds niet veel te doen heb,

nogal verwend was. Toen Willemieke in

klop ik in een half uurtje wat gegevens in een

verwachting was van onze zoon Maurice,

Excel-sheet en je hebt al snel vergelijkingsmate-

hebben we een nieuwe afweging gemaakt. Die

riaal. Bovendien zijn er veel vergelijkingssites

hebben we gebaseerd op de te verwachten

waarop de nodige informatie te vinden is. Die

medische kosten voor ons drietjes. Later bleek

ene keer dat we echt zijn overgestapt, hebben

dat terecht, want Willemieke heeft na haar

Willemieke en ik er hooguit een uurtje over

zwangerschap oefentherapie gehad en Maurice

gedaan.’

had een aantal chiropractische behandelingen nodig. En mijn tandarts heeft mij aanbevolen zes

Kritisch

kronen te laten plaatsen met het oog op de

In het algemeen is Gijs kritisch op kosten. ‘Ik vind

toekomstige conditie van mijn gebit.’

het normaal dat je, als je een rekening ontvangt, even kijkt of het allemaal klopt. Vlak na de

Snel vergelijkingsmateriaal

invoering van de Diagnose Behandeling Combi-

De ziektekostenverzekering van Gijs van Maanen

naties kwam ik in Den Haag in een ziekenhuis

bij Siemens was destijds overgegaan naar een

terecht met een sportblessure. Daar werd een

andere zorgverzekeraar. Die verzekering heeft hij

DBC geopend voor mijn behandeling. Later

vergeleken met de aanbieding van de zorgverze-

moest ik voor controle naar een ziekenhuis in

keraar van zijn echtgenote die dankzij haar FNV-

Ede, vlakbij mijn woonplaats Veenendaal. Daar

lidmaatschap aantrekkelijk leek. ‘In de dekking

werd opnieuw een DBC geopend. Beide DBC’s

zat niet eens zoveel verschil,’ legt hij uit. ‘Maar

zijn betaald. Daarop heb ik alle betrokken instan-

bijvoorbeeld de aanvullende verzekering voor

ties op de hoogte gesteld en is er een correctie-

mijn gebit is wel beter. Van de ` 2.400 die de

traject in gang gezet. Het heeft dus zeker zin om

zes kronen kosten, betaal ik zelf niet meer dan

als consument kritisch mee te kijken!’


Ivan Vermeulen, beleidsmedewerker Zorgverzekering en Consumenten Cure

‘GOEDE INFORMATIE IS NODIG OM TE KUNNEN KIEZEN’ ‘De meeste consumenten geven in ons onderzoek aan dat de belangrijke informatie over de premie en de inhoud van aanvullende pakketten die zij nodig hebben om te kunnen kiezen voor een zorgverzekeraar, makkelijk te vinden is’, legt Ivan Vermeulen, beleidsmedewerker Zorgverzekering en Consumenten Cure uit. ‘Het is daarbij belangrijk dat de informatie op vergelijkingssites transparant, correct en volledig is. Daarom onderzoeken wij dit regelmatig. Een enkele keer moeten we een zorgverzekeraar op de vingers tikken, maar meestal klopt de informatie gewoon. Je hebt commerciële vergelijkingssites, maar ook sites van de overheid en bijvoorbeeld de Consumentenbond. In ons onderzoek hebben wij onderzocht of vergelijkingssites aangeven hoe zij aan hun inkomsten komen. Dit is voor de consument belangrijke informatie om mee te laten wegen in zijn oordeel. Bijna alle sites werken op vergelijkbare wijze. Je kunt je eigen voorkeuren opgeven, zoals de onderdelen van de zorg die je extra wilt verzekeren. De site geeft vervolgens de mogelijkheden aan.’ Ivan Vermeulen heeft nog wel een advies aan shoppende consumenten: ‘Hoewel de informatie op sites over het algemeen goed is, adviseren wij toch om bij de keuze voor een zorgverzekeraar op meerdere vergelijkingssites te kijken. De wijze van bepalen van het beste alternatief verschilt per site. Dus is het goed te weten of de verschillende sites inderdaad hetzelfde advies geven.’

19


Verscherpt toezicht informatievoorziening

correcte informatie en zijn transparant over hoe zij zelf

zorgverzekeraars

betaald worden. In 2009 zal de NZa hier wederom onder-

In juli 2008 bracht de NZa voor de derde keer het Richt-

zoek naar doen.

snoer ‘Informatieverstrekking Ziektekostenverzekeraars’ uit.

20

2.3 NULMETING PRIVACY VERZEKERAARS De NZa heeft in 2008 een nulmeting gedaan om te bepalen hoe zorgverzekeraars omgaan met persoonsgegevens.

Het richtsnoer bevat een lijst met nauwkeurig omschreven

Stimuleren van publicatie van wachttijdgegevens

Doel hiervan was vast te stellen of zorgverzekeraars kunnen

informatie die zorgverzekeraars aan de consument moeten

voor langdurige zorg op internet

waarborgen dat zij de medische persoonsgegevens van hun

verstrekken. Het gaat daarbij onder meer om informatie

De wachttijden bij ziekenhuizen zijn al enige tijd te vinden

verzekerden zorgvuldig verwerken en de wet naleven.

over premies, over de voorwaarden voor vergoeding, over

op de website www.kiesbeter.nl. Dit geldt nog niet voor

welke zorgaanbieders gecontracteerd zijn en waar de

de wachttijdgegevens in de AWBZ, terwijl dit voor de

De NZa vindt het belangrijk dat zorgverzekeraars zorgvuldig

informatie bekend gemaakt moet worden (website of

consument essentieel is om een goed geïnformeerde keuze

omgaan met privacygevoelige informatie omdat het de

prolongatiepakket). Het richtsnoer moet leiden tot betere

te kunnen maken tussen verschillende zorgaanbieders en

consument kan schaden als deze informatie niet goed

informatieverstrekking aan verzekerden zodat zij een

het kan voorkomen dat hij te lang op zorg moet wachten.

wordt verwerkt. Zij houdt daarom toezicht op de verwer-

weloverwogen keuze kunnen maken. De NZa houdt in

Hoewel de sector al langere tijd werkt aan de invoering van

king van persoonsgegevens door zorgverzekeraars, zodat

2009 verscherpt toezicht om te controleren of verzekeraars

wachttijdgegevens in een AWBZ-brede Zorgregistratie

de consument erop kan vertrouwen dat zijn privacy is

de informatie volledig en transparant aanbieden.

(AZR), heeft dit nog niet geleid tot goede keuze-informatie

geborgd.

voor de consument. Onderzoek naar de kwaliteit van informatie op

Verbeteringen

vergelijkingswebsites

De NZa heeft in 2008 het College voor zorgverzekeringen

Uit de nulmeting kwam naar voren dat de zorgverzekeraars

Ook in 2008 onderzocht de NZa de kwaliteit van de

(CVZ) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

weliswaar aandacht besteden aan de privacybescherming van

informatie op websites waar zorgverzekeringen onderling

(RIVM) bijeen geroepen om met hen afspraken te maken

de verzekerden, maar dat verbeteringen nodig zijn. Minder

worden vergeleken. De NZa kijkt bij dit onderzoek onder

over een meer nauwkeurige registratie en het snel

dan de helft van de zorgverzekeraars verwerkt persoons-

meer of de informatie over de hoogte van de premies juist

beschikbaar stellen van deze gegevens op de website

gegevens in alle gevallen op een zorgvuldige manier.

is. Veel consumenten gebruiken vergelijkingssites. Het is dus

www.kiesbeter.nl. De NZa onderzoekt momenteel of zij

Verzekeraars moeten procedures voor gegevensverwerking

van groot belang dat de informatie goed is en dat de

zorgaanbieders kan verplichten de benodigde gegevens

hebben vastgelegd, medewerkers hiervan op de hoogte

websites volledig zijn. De uitkomsten van het onderzoek

juist en volledig te registreren en deze tijdig aan te leveren

stellen en controles uitvoeren. Dit gebeurt nog onvoldoende.

zijn positief, vrijwel alle vergelijkingssites geven volledige en

bij het AZR.

Bij een aantal zorgverzekeraars is zorgvuldige gegevens-


verwerking op één of meer onderzochte onderdelen niet

verzekeraar ook vragen onjuiste gegevens te verbeteren of

Beperkte invloed consument

volledig gewaarborgd. De NZa heeft er bij deze zorg-

aan te vullen. Ongeveer een kwart van de zorgverzekeraars

Uit het onderzoek blijkt dat de invloed van consumenten op

verzekeraars op aangedrongen de nodige aanpassingen en

heeft geen richtlijnen waarin is vastgelegd dat de verzekerde

de kwaliteit van AWBZ-zorg nog te beperkt is. De consu-

verbeteringen door te voeren en onderzoekt in 2009 of dit

zijn persoonsgegevens kan inzien of mag vragen deze te

ment staat in de AWBZ als partij relatief zwak ten opzichte

daadwerkelijk is gebeurd. Bij vrijwel alle verzekeraars is de

verbeteren of aan te vullen. De NZa vindt het belangrijk dat

van zorgkantoren en zorgaanbieders. Het zorgkantoor

beveiliging van persoonsgegevens en de kwaliteit van de

verzekeraars hier aandacht aan besteden omdat dit de positie

koopt de AWBZ-zorg in de regio en bepaalt daarmee van

gegevensverwerking goed. Bijna de helft van de zorg-

van de verzekerde direct raakt.

welke zorgaanbieders de consument gebruik kan maken. Een consument kan niet eenvoudig overstappen naar een

verzekeraars bewaart medische persoonsgegevens wel langer dan wettelijk is toegestaan. De NZa heeft deze verzekeraars

Naar aanleiding van het onderzoek en de aanbevelingen

ander zorgkantoor. Ook is hij nauwelijks in staat van zorg-

erop gewezen dat zij de bewaartermijnen moeten aanpassen

van de NZa heeft een aantal verzekeraars inmiddels de

aanbieder te wisselen.

aan de regels.

nodige aanpassingen en verbeteringen doorgevoerd. In

Rol medisch adviseur

2009 doet de NZa opnieuw onderzoek naar de privacybe-

Daarnaast maken consumenten weinig gebruik van de

scherming van consumenten.

mogelijkheid om te klagen, omdat zij drempels ervaren bij het indienen van klachten vanwege de afhankelijkheids-

De NZa vindt dat bij enkele zorgverzekeraars de bevoegdheden van de medisch adviseur aangescherpt moeten worden. De medisch adviseur is onder meer verantwoorde-

2.4 RAPPORT INVLOED CONSUMENTEN OP KWALITEIT AWBZ

relatie. Ook weten zij vaak niet wat er mogelijk is of zien zij ervan af omdat het lang duurt voordat een klacht wordt behandeld. Anoniem klagen komt weinig voor omdat hier-

lijk voor de beoordeling van medische persoonsgegevens. Hij is ook de enige die toegang mag hebben tot het dossier

In het rapport ‘Invloed van consumenten op kwaliteit AWBZ-

voor weinig mogelijkheden zijn. De NZa stelt dat zorgaan-

van de verzekerde en is degene die het medisch beroeps-

zorg’ geeft de NZa inzicht in de mate waarin consumenten

bieders zich meer moeten openstellen voor signalen

geheim bewaakt.

invloed kunnen uitoefenen op zorgkantoren en zorg-

van consumenten. Daarom pleit de NZa ervoor dat zorg-

aanbieders. Het gaat met name om de kwaliteit van de zorg.

aanbieders verplicht worden zich aan te sluiten bij de

Voor het afsluiten van een zorgverzekering mogen zorg-

Als direct betrokkene kan de consument immers bij uitstek

Geschillencommissie Zorginstellingen.

verzekeraars geen medische persoonsgegevens opvragen.

kwaliteitseisen formuleren waaraan de zorg moet voldoen.

Bijna alle zorgverzekeraars houden zich hieraan, op een

Het rapport doet aanbevelingen over hoe die invloed

De NZa vindt bovendien dat consumenten gestimuleerd

enkeling na. De verzekerde heeft bovendien het recht om

van consumenten kan worden verbeterd en over de mogelijk-

moeten worden om over tekortschietende kwaliteit van

zijn eigen persoonsgegevens in te zien. Hij mag de zorg-

heid (anoniem) te klagen over de kwaliteit van zorg.

AWBZ-zorg een klacht in te dienen bij het zorgkantoor.

21


Deze is immers verantwoordelijk voor de inkoop van de

NZa toezicht

zorg. De NZa vindt dat het zorgkantoor zich richting

De NZa vindt dat de positie van de consument ten opzichte

consument meer moet opstellen als ‘probleemoplosser’ en

van zorgkantoren en zorgaanbieders moet worden verbe-

‘probleemeigenaar’. Het moet de consument meer zien als

terd. Daarom past de NZa het jaarlijkse rechtmatigheid- en

klant die op zijn wenken bediend hoort te worden.

doelmatigheidonderzoek bij de zorgkantoren aan om ze te stimuleren consumenten meer zeggenschap te geven over

22

Invloed cliëntenraden

de kwaliteit van de zorgverlening. Ook doet de NZa een

Uit het onderzoek komt verder naar voren dat ook de invloed

beroep op consumentenorganisaties om zich eveneens in te

van cliëntenraden op zorgkantoren beperkt is. Dat komt

zetten voor meer zeggenschap voor de consument over de

omdat een formele relatie tussen zorgkantoor en cliëntenraad

kwaliteit van zorg in de AWBZ-sector.

ontbreekt. Bovendien betrekken zorgkantoren cliëntenraden te weinig bij hun zorginkoopbeleid. Op basis van informatie van cliëntenraden zou een zorgkantoor bij de zorginkoop nadere voorwaarden kunnen stellen aan de in te kopen zorg. De invloed van zorgbelangenorganisaties op het beleid van zorgkantoren blijkt wel substantieel te zijn. Zorgkantoren maken graag gebruik van deze organisaties bij de bepaling van gunningscriteria in het inkoopbeleid. De zorgbelangenorganisaties waarderen het contact met zorgkantoren positief. Voor zorgaanbieders zijn de cliëntenraden wél een factor van betekenis. Directies van zorginstellingen nemen de cliëntenraden serieus en zien hen als een goede gesprekspartner. Onafhankelijke financiering, professionalisering, betere en tijdige informatievoorziening kunnen het functioneren van de cliëntenraden volgens de NZa nog verder versterken.

03 Maken van zorgmarkten | Nederlandse Zorgautoriteit

03 MAKEN VAN ZORGMARKTEN 3.1 INLEIDING

3.2 INNOVATIE

regel ook van toepassing op de AWBZ-zorg. Het Ministerie van VWS heeft landelijk `13 miljoen beschikbaar gesteld

Als marktmeester zorgt de NZa voor een juiste ordening op

De NZa heeft innovatie hoog op de agenda staan. Vernieuwing,

voor zorgaanbieders en zorgkantoren die nieuwe zorg-

de verschillende zorgmarkten. De NZa kijkt welke regels op

verbetering en meer efficiëntie kan de kwaliteit maar ook de

prestaties in de AWBZ willen uitproberen.

een markt ervoor kunnen zorgen dat het consumenten-

betaalbaarheid van de zorg verbeteren. De NZa zorgt bij

belang het best wordt gediend. Efficiëntie, klantgerichtheid

innovaties voor de vaststelling van de daarbij benodigde

Op grond van deze beleidsregel zijn inmiddels ruim

en innovatie zijn daarbij kernbegrippen. De NZa streeft bij

zorgprestaties en tarieven. Om innovatie zo min mogelijk te

200 experimenten gestart. Aanbieders experimenteren

de beoordeling van liberaliseringvraagstukken naar zoveel

belemmeren, heeft de NZa een aantal innovatiebevorde-

vooral met integrale programma’s in de eerste lijn.

mogelijk individuele vrijheidsgraden bij consumenten en

rende maatregelen genomen. De beleidsregel ‘Innovatie’ is

Deze programma’s zijn veelal gericht op chronische ziekten

marktpartijen. Marktwerking waar dat kan en regulering

door de NZa in het leven geroepen om zorgaanbieders de

zoals diabetes, COPD en astma. Dit betekent dat zorg voor

waar nodig.

gelegenheid te bieden nieuwe zorgvormen uit te proberen

chronische patiënten niet versnipperd maar in samenhang

in de vorm van een experiment en dit door zorgverzekeraars

en gecoördineerd wordt geleverd. Naar verwachting zal dit

Op alle zorgmarkten maakt en onderhoudt de NZa de

te laten vergoeden. Ook participeert de NZa in de Zorg-

kwalitatief betere en meer doelmatige zorg opleveren.

bekostigingsstructuur. Zij stelt samen met marktpartijen de

InnovatieWijzer, een voorlichtingsloket van de overheid dat

zorgprestaties vast. Zorgprestaties omschrijven de geleverde

zorgaanbieders en verzekeraars op het gebied van innovatie

De aanmeldingen van experimenten met AWBZ-zorg zijn

zorg waar een tarief voor mag worden gerekend.

wegwijs maakt binnen de bestaande regelgeving.

nog zeer divers van karakter. Er is een aantal programma’s gericht op ketenzorg, bijvoorbeeld rond een beroerte (CVA)

Op geliberaliseerde markten zijn de tarieven die zorgverzekeraars en zorgaanbieders met elkaar kunnen

Beleidsregel Innovatie

en dementie, gestart. Ook zijn experimenten gestart met

afspreken vrij. In die gevallen hebben zij dus een grotere

De beleidsregel ‘Innovatie’ is bedoeld om zorgaanbieders

onder meer arrangementen voor onderwijszorg, case-

eigen verantwoordelijkheid.

en zorgverzekeraars kleinschalig met nieuwe of vernieuwde

management voor kwetsbare ouderen en orthopedische

zorg te laten experimenteren voor een periode van maxi-

revalidatie voor mensen met cognitieve stoornissen. Door

Het zorgstelsel is niet statisch. Omdat de zorgmarkten zich

maal drie jaar. Het doel is om zorg die leidt tot een betere

de beleidsregel ‘Innovatie’ kan de consument in een vroeg

snel ontwikkelen komen regelmatig nieuwe vragen over

prijs/kwaliteitverhouding te stimuleren. Dit kan betekenen

stadium aanspraak maken op deze nieuwe zorgprestaties.

marktordening en marktwerking op. De NZa treedt daarbij

dat de zorg goedkoper en/of de kwaliteit beter wordt. Ook

Als marktpartijen een experiment succesvol hebben

op als onafhankelijk adviseur van de Minister.

kan de zorg beter worden toegesneden op de wensen en

afgerond, gaat de NZa na of en hoe de zorgprestatie

behoeften van de patiënt. Sinds 1 juli 2008 is de beleids-

structureel geleverd kan worden.

23


ZorgInnovatieWijzer

3.3 ZIEKENHUISBEKOSTIGING

belangrijke conclusie uit de monitor 2008 was dat het

De NZa is medeoprichter van de ZorgInnovatieWijzer, een

24

nadat de eerste ervaringen in 2007 positief waren. Een

voorlichtingsloket over zorginnovatie. Het loket is een

De ziekenhuiszorgmarkt is een markt in transitie en valt

B-segment zich in de periode 2005 tot en met 2007 redelijk

gezamenlijk initiatief van de NZa, ZonMw en het CVZ.

uiteen in een vrij segment, het zogenoemde B-segment,

positief heeft ontwikkeld. De NZa heeft daarnaast gekeken

Het is opgericht om zorgvernieuwers de weg naar

en een gereguleerd segment met budgetten voor zieken-

welke invloed de uitbreiding van het B-segment in 2008

bestaande regelingen te wijzen, zodat zij deze regelingen

huizen. Dit laatste heet het A-segment. Sinds 2005 geldt

heeft op de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid.

beter en vollediger kunnen benutten en zij zo min

voor het vrije B-segment van de ziekenhuiszorg dat zieken-

Doordat veel onderhandelingen tussen ziekenhuizen en

mogelijk last hebben van eventuele schotten in de huidige

huizen en Zelfstandige Behandelcentra (ZBC’s) met de

zorgverzekeraars echter nog liepen en contracten nog niet

wetgeving. Zo kunnen meer vernieuwingen in de zorg

zorgverzekeraars kunnen onderhandelen over de prijs,

waren afgesloten, was over 2008 minder informatie

worden doorgevoerd, wat de kwaliteit en betaalbaarheid

kwaliteit en hoeveelheid zorg die zij leveren. Zij doen dit

beschikbaar dan over de jaren daarvoor.

van de zorg ten goede kan komen.

aan de hand van DBC’s (Diagnose Behandeling Combinaties). Jaarlijks brengt de NZa een monitor uit over dit vrije

De NZa had eerder, op verzoek van de Minister, geadviseerd

De ZorgInnovatieWijzer gaat officieel van start in het tweede

B-segment. Zo krijgt de NZa inzicht in de ontwikkelingen

voor welke zorg vrije prijzen ingevoerd kunnen worden.

kwartaal van 2009. Tot die tijd kunnen zorgvernieuwers

van de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid op het

De NZa adviseerde het vrije B-segment uit te breiden met

vragen stellen bij het voorlopige loket, gevestigd bij het CVZ.

vrije deel van de markt. Daarnaast kijkt zij bij het vrijgeven

zogeheten vergelijkbare zorg, die bij verschillende specia-

Dit loket beantwoordt vragen over de mogelijkheden voor

van tarieven of de keuzevrijheid voor de consument, de

lismen is ondergebracht. Daarnaast worden ook de zorg-

onderzoek, zorginnovatie en zorgvernieuwing en wijst de

toegang tot de zorg en de kwaliteit ervan zijn gewaar-

prestaties van dermatologie, oogheelkunde en neurologie

weg naar de diverse bestaande wetten en regelingen. Het

borgd.

naar het B-segment overgeheveld. Hoewel de informatie over de ontwikkelingen in 2008 beperkt was, gaven de

definitieve loket bestaat uit een website voor informatie, een e-mailadres en een informatienummer voor vragen. De deel-

Monitor Ziekenhuiszorg

eerste inzichten geen aanleiding om het B-segment in

nemende partijen aan de ZorgInnovatieWijzer bekijken

Voor een goede werking van de markt is het belangrijk dat

2009 niet verder uit te breiden naar 34% van de totale

continue of bestaande regelingen voldoende ruimte en prik-

marktpartijen meer vrijheid krijgen om met elkaar te onder-

ziekenhuiszorg.

kels voor vernieuwing bieden. Bij geconstateerde belemme-

handelen. Een vergroting van het B-segment kan daaraan

ringen adviseren zij de Minister over mogelijke aanpassingen.

bijdragen. In 2008 is het vrij onderhandelbare B-segment

Najaarsrapportage

dan ook uitgebreid naar circa 20% van de totale ziekenhuis-

Om een meer gedetailleerd inzicht te krijgen in de

zorg. Deze beslissing werd door de Minister genomen

ontwikkelingen in het B-segment, heeft de NZa in het

Voor meer informatie zie www.zorginnovatiewijzer.nl


najaar een extra rapportage uitgebracht over de prijzen die

worden ziekenhuizen onderling vergeleken op prijzen,

meer ‘waar voor zijn geld’ krijgt, goede zorg tegen een

uiteindelijk zijn afgesproken tussen ziekenhuizen en zorg-

waarbij de prijs die zij aan de zorgverzekeraars mogen

scherpe prijs. Het huidige Functiegerichte Budget (FB)

verzekeraars over de zorg. De NZa heeft geconstateerd dat

vragen wordt bepaald door het gemiddelde.

kent beperkte prikkels voor zorgaanbieders om dit doel te behalen. Met de overstap naar volledige prestatie-

de prijzen van de zorgprestaties in het oude B-segment lager waren dan verwacht. Hieruit valt voorzichtig te

Om te bepalen of de voorwaarden voor de invoering van

bekostiging worden zorgaanbieders prestatiegericht

concluderen dat de zorgverzekeraars tijdens de prijsonder-

maatstafconcurrentie aanwezig waren, sprak de NZa in

bekostigd. Volledige prestatiebekostiging past dus bij een

handelingen voldoende tegenwicht hebben kunnen bieden

januari voor de tweede maal met ziekenhuizen, zorg-

systeem van vraagsturing waarin de wensen van de patiënt

aan de aanbieders. De NZa blijft de ontwikkelingen volgen.

verzekeraars, medisch specialisten en ZBC’s. Daaruit bleek

centraal staan en waarbinnen partijen voldoende vrijheid

dat de markt er niet klaar voor was en invoering per 2009

hebben om te anticiperen op deze wensen.

Prijsbeheersing voor het vrije B-segment

onverantwoord zou zijn. Een belangrijke reden was dat de

Ondanks dat zorgaanbieders en zorgverzekeraars de vrij-

kwaliteit van de informatie over het volume en de prijzen

In de jaren 2005-2008 is ervoor gezorgd dat ZBC’s en

heid hebben om te onderhandelen over de prijzen van de

van de zorg onvoldoende was. Daarnaast is het relatief

vrijgevestigde medisch specialisten hun inkomsten binnen

zorg in het vrij onderhandelbare B-segment, heeft de NZa

nieuwe bekostigingssysteem van DBC’s nog niet stabiel

krijgen op basis van volledige prestatiebekostiging.

in opdracht van de Minister een prijsbeheersingsinstrument

genoeg. De NZa heeft hierop de Minister aangeraden af te

Omdat ziekenhuizen echter deels nog worden bekostigd

ontwikkeld. Dit instrument kan worden ingezet als de

zien van deze vorm van prestatiebekostiging. De Minister

via de oude budgetsystematiek, brengt de huidige, duale

kosten in dit vrije B-segment te hard stijgen en de prijzen

deelde de zorgen van de NZa en besloot vervolgens medio

situatie risico’s met zich mee. Zorgaanbieders kunnen

verlaagd dienen te worden. In het najaar bracht de NZa

2008 het B-segment per 1 januari 2009 met 14% uit te

geconfronteerd worden met ongewenste omzeteffecten en

haar advies aan de Minister over de vorm van dit prijs-

breiden.

ongedekte kosten.

25

beheersingsinstrument uit. Prestatiebekostiging: meer prestatiegericht

Daarnaast krijgen zorgverzekeraars te maken met de

Maatstafconcurrentie

De Nederlandse ziekenhuiszorg heeft de afgelopen jaren

effecten van het verschuiven van de schadelast. Om deze

Begin 2008 is de NZa doorgegaan met het voorbereidende

veel veranderingen doorgemaakt. In plaats van het aanbod-

mogelijke risico’s te beperken en voorspelbaar te maken,

traject voor de invoering van prestatiebekostiging in

gestuurde budgetsysteem, op basis waarvan ziekenhuizen

heeft de NZa een transitiepad uitgestippeld. De verwachting

de vorm van maatstafconcurrentie voor de medisch

jarenlang gebudgetteerd werden, wordt overgegaan naar

is dat de overgang naar volledige prestatiebekostiging is

specialistische zorg waarvoor nog geen vrije prijzen golden,

een systeem van vraagsturing waarin de cliënt centraal

afgerond per 2013.

het zogenoemde A-segment. Bij maatstafconcurrentie

staat. Achterliggende gedachte hierbij is dat de consument


3.4 ZORGZWAARTEPAKKETTEN IN DE AWBZ-ZORG

Een ZZP biedt zorg op maat waardoor middelen efficiënt

Invoering

worden ingezet. Dit komt de betaalbaarheid van de AWBZ

De overgang naar bekostiging door ZZP’s moet voor alle

ten goede. Ook biedt het de consument meer keuzevrijheid,

partijen transparant en voorspelbaar zijn. In november

De NZa heeft in 2008 veel tijd en menskracht geïnvesteerd

omdat het budget met hem meereist. Als hij niet tevreden

2008 zijn de beleidsregels voor de invoering van de nieuwe

in de uitwerking en concretisering van een nieuwe manier

is over de kwaliteit van de zorgaanbieder en voor een ander

bekostiging vastgesteld met daarin de prijzen per ZZP.

van bekostiging voor wonen en zorg in de AWBZ.

kiest, voelt de zorgaanbieder dit direct in zijn portemonnee.

In 2009 ontvangen zorgaanbieders hun budget nog op

Met ingang van 1 januari 2009 is deze nieuwe bekostiging

Dat stimuleert om kwalitatief goede zorg te leveren.

basis van de oude criteria voor bekostiging: loon- en materiële kosten aan de hand van bedden en plaatsen.

door middel van Zorgzwaartepakketten (ZZP’s) van kracht.

26

Een ZZP is bedoeld voor een zorgbehoevende die

Schaduwdraaien

Zij declareren hun daadwerkelijke productie al wel in

aangewezen is op een verblijf in een AWBZ-instelling.

Voor de 255.000 mensen die al AWBZ-zorg met verblijf

ZZP-dagen. Het verschil tussen beiden zal in 2009 nog

Waar in de bekostiging voorheen de zorgaanbieder als

ontvangen, hebben de zorgaanbieders de zorgzwaarte al

worden verrekend. Vanaf 2010 zal zowel de bekostiging

uitgangspunt werd genomen, staat in een ZZP de zorg-

in 2008 bepaald en heeft het Centrum Indicatiestelling

als het declareren op basis van ZZP’s gebeuren.

vrager centraal. Een ZZP beschrijft het ‘type’ cliënt en de

Zorg (CIZ) deze gecontroleerd. De NZa berekende daarnaast

zorgzwaarte die daarbij hoort. Deze zorgzwaarte wordt

per zorgaanbieder de gevolgen van de nieuwe bekostiging.

De komende jaren wordt gewerkt aan het opnemen van

uitgedrukt in de hoeveelheid uren begeleiding, verpleging,

Dit proces liep parallel aan de gewone budgetafspraken.

een vergoeding van de kapitaallasten in de ZZP-prijzen.

behandeling en verzorging die hij nodig heeft. Er zijn

De NZa heeft bewust gekozen voor deze vorm van

In 2011 krijgt dit naar verwachting zijn beslag.

verschillende categorieën die oplopen in zwaarte.

schaduwdraaien om partijen goed voor te bereiden op de invoering van de nieuwe manier van bekostigen

De introductie van ZZP’s heeft geleid tot een grote schoon-

Met de invoering van ZZP’s verandert de financiering in de

per 1 januari 2009. Voor consumenten is het prettig om

maak in het woud van beleidsregels voor de bekostiging

AWBZ van aanbod- naar vraaggericht. Samen met de zorg-

van te voren te weten welk ZZP hen is toebedeeld.

van AWBZ-zorg. De NZa heeft ervoor gekozen de

aanbieder worden keuzes gemaakt over de invulling van zorg

Zorgaanbieders en zorgkantoren hebben hierdoor meer

declaratievoorschriften vast te leggen in een afzonderlijke

en ondersteuning. Dit wordt vastgelegd in een individueel

inzicht gekregen in de financiële effecten van de nieuwe

beleidsregel zodat deze voor iedereen duidelijk zijn.

zorgplan. De volgende stap is dat de financiële middelen

bekostiging. Het gaf zorgaanbieders meer tijd zich aan te

Dit bevordert een transparante en rechtmatige uitvoering

niet langer naar de zorgaanbieder gaan, maar rechtstreeks

passen aan het nieuwe budget, waardoor de continuïteit

van de AWBZ.

naar de consument in de vorm van een rugzakje, waarna de

van de zorg niet in gevaar komt.

consument zelf bepaalt waar hij de middelen inzet.


Charlie Cornelissen, vader van Robin en René

Robin en René volgden onderwijs voor moeilijk lerende kinderen. Inmiddels woont de 22-jarige

‘IK HOOP DAT HIJ OP VRIJDAGAVOND EENS NAAR DE BIOSCOOP KAN’

tweeling sinds een jaar niet meer thuis. Tijdens de dagbesteding in de zorginstelling waar zij verblijven, zijn zij gelukkig in staat onder begeleiding te werken. 24-uurs begeleiding Vader Charlie legt uit waarom zijn zonen in een woonvorm verblijven waar zij 24-uursbegeleiding krijgen. ‘Gevoelsmatig heb ik er moeite mee dat de kinderen niet meer thuis wonen. Rationeel gezien moet je echter onderkennen dat die situatie vooral voor mijn echtgenote Yolanda, die altijd met ze thuis was, niet vol te houden was. De continue begeleiding van twee ondertussen jonge mannen bij het uit bed komen, verschonen, wassen, aankleden, eten en naar buiten gaan is simpelweg te belastend

Rond hun zestiende werd duidelijk dat de tweeling Robin en René

voor een gezin. Iemand met autisme reageert niet zoals je verwacht, kleine dingen kunnen

Cornelissen een verstandelijke beperking met een lichte vorm van

enorm heftige reacties oproepen, soms ook fysiek. Ook onderling konden Robin en René

autisme heeft. Tot dan werd gedacht dat de jongens alleen een

behoorlijk met elkaar overhoop liggen.’

ontwikkelingsachterstand hadden.

Hoewel het goed gaat met Robin en René, heeft het leven met 24-uursbegeleiding ook de nodige beperkingen. ‘Robin is dik tevreden met zijn inpakwerk, maar vindt dat hij wel tussen

27


veel oudere mensen woont. En René zou graag

Persoonlijke wensen

bij een ‘gewone’ werkgever willen werken of op

De vader van de tweeling merkt dat er op dit

vrijdagavond een keertje zonder zijn ouders uit

moment al weinig ruimte is voor extra’s. ‘Ik heb

willen gaan, naar de bioscoop met iemand

te maken met een zoon die een cursus heeft

bijvoorbeeld. Maar tot nu toe kan de instelling

moeten volgen om te leren hoe je met persoon-

de daarbij benodigde begeleiding helaas niet

lijke relaties omgaat en hoe je bijvoorbeeld een

bieden.‘

meisje die je leuk vindt benadert. Die cursus moet wekelijks worden herhaald bij jongens

Argusogen

met dit vermogen om hem hier echt mee te

Charlie kijkt met argusogen naar de invoering

helpen. Maar daar is onvoldoende capaciteit

van zorgzwaartepakketten. ‘Het systeem moet

voor, waardoor het effect al snel is verdwenen.’

de financiering van de zorg meer afstemmen op

28

iemands persoonlijke behoefte aan zorg. Een

Charlie hoopt dat er door een meer individuele

eigen pakketje geld en zorguren klinkt heel

financiering van zorg meer ruimte komt om

mooi, want iedereen is anders. Dat zie je alleen

tegemoet te komen aan de persoonlijke wensen

al aan onze twee zonen. Maar ik vraag me af of

van Robin en René. ‘Op dit moment begeleiden

dit nieuwe systeem gaat leiden tot een meer op

wij de jongens met uitstapjes omdat daar vanuit

de persoon toegespitste begeleiding. Ik weet

de instelling onvoldoende tijd voor is. Maar de

niet of instellingen hier wel klaar voor zijn en of

jongens willen ook wel eens iets ‘zelf’ doen.

ze wel beschikken over voldoende personeel om

Ook zij hebben recht op een ‘eigen’ leven. We

die belofte na te komen.’

hopen dan ook dat deze operatie niet toch weer

Tot op heden weten de ouders van Robin en

een bezuinigingsronde blijkt te zijn. Want we

René niet welke ZZP de jongens toegewezen

maken ons geregeld zorgen om de toekomst.

krijgen. ‘Er is veel onduidelijkheid en onzeker-

Mijn vrouw en ik zijn er niet eeuwig om voor

heid over de toekomst. We hopen maar dat de

onze jongens te zorgen. Je wilt dan de zekerheid

zorgzwaarte straks overeenkomt met de daad-

hebben dat er iemand voor ze is die hen kan

werkelijke behoefte aan zorg en begeleiding

helpen bij een menswaardig bestaan.’

van onze kinderen. Het is voor ons ook nog niet helemaal te overzien hoe die zorg er daadwerkelijk uit zal komen te zien.’


Anne Cornelissen, projectleider zorgzwaartepakketten

‘ZZP’S GEVEN ZOVEEL MOGELIJK KEUZEVRIJHEID’ ‘Met de introductie van zorgzwaartepakketten beoogt de Minister zoveel mogelijk keuzevrijheid voor de consument. Dat betekent dat deze een bedrag krijgt dat staat voor een aantal uren zorg. Een cliënt kan dit naar eigen inzicht en behoefte besteden in overleg met de instelling waarin hij verblijft’, aldus Anne Cornelissen. Geen familie van de heer Cornelissen, maar als projectleider ZZP verantwoordelijk voor de introductie van de pakketten. Anne Cornelissen begrijpt de wat sceptische houding van de ouders van Robin en René ten aanzien van de aankomende verandering van financiering van zorg voor beide jongens. ‘Ik kan mij voorstellen dat het lastig is wanneer niet duidelijk is op hoeveel uren zorg hun kind straks recht heeft. Deze onduidelijkheid zal echter snel verholpen zijn. De tarieven die wij in het kader van de ZZP’s hebben bepaald, leiden tot een bepaald budget per cliënt. De familie Cornelissen kan samen met de instelling precies gaan bepalen waaraan de uren zorg en het budget worden besteed. Als binnen de geïndiceerde zorg de keuze wordt gemaakt dat daar een bezoekje onder begeleiding aan de bioscoop bij hoort, dan is daar ruimte voor. Dat is het mooie van het nieuwe systeem. Middelen worden herverdeeld zodat ze terecht komen bij díe personen die het nodig hebben. Wie in de toekomst goed gebruik maakt van zijn ZZP, zal er dus eerder op vooruit dan achteruit moeten gaan.’

29


30

Extreme zorgzwaarte

Het rapport ‘Elke dag goed besteed’ dat in het voorjaar van

doordat zij geen winstoogmerk mogen voeren. De NZa is

Voor een beperkte groep gehandicapten wiens zorgzwaarte

2008 is gepubliceerd, geeft een onderbouwing voor een

van mening dat het toestaan van winstoogmerk en

door specifieke omstandigheden ver uitstijgt boven die van

nieuwe tariefsopbouw voor dagbesteding in de gehandi-

daarmee de mogelijkheid van het aantrekken van extern

de zwaarste ZZP, heeft de NZa de regeling ‘Extreme Zorg-

captenzorg. In de nieuwe tarieven zijn de verschillen tussen

vermogen ervoor kan zorgen dat zorginstellingen op

zwaarte’ getroffen. Deze compenseert zorgaanbieders voor

de intramurale en extramurale tarieven van dagbesteding

korte termijn kunnen investeren in innovatie, kwaliteit en

het deel dat zij financieel tekort komen voor deze groep.

verdwenen omdat er feitelijk geen verschil is, of iemand nu

efficiëntie. Wachtlijsten kunnen daardoor afnemen en er

Voor de sectoren Verpleging en Verzorging en Geestelijke

thuis woont of in een instelling. Het tarief voorziet ook in

kan meer zorg worden geboden voor dezelfde kosten. Iets

Gezondheidzorg is deze vangnetregeling niet nodig.

een kindtoeslag. De introductie van de nieuwe geharmoni-

dat noodzakelijk is met het oog op de stijgende zorgvraag

seerde tarieven is gekoppeld aan het invoeringstraject voor

in de komende jaren. Daarnaast worden zorginstellingen

de ZZP’s. Schaduwdraaien in 2009 verschaft de dagbeste-

gestimuleerd focus aan te brengen in de zorg die zij bieden.

dingcentra inzicht in de financiële veranderingen en biedt

Ook dat kan tot aanzienlijke kwaliteitsverbeteringen leiden,

hen de ruimte om de bedrijfsvoering hierop af te stemmen.

als bijvoorbeeld geïnvesteerd wordt in specialisaties waarbij

3.5 DAGBESTEDING GEHANDICAPTENZORG Ook dagbesteding in de gehandicaptenzorg, bekostigd uit

zorginstellingen op bepaalde gebieden de beste behande-

de AWBZ, moet worden opgenomen in de ZZP-bekostiging. Dagbesteding is een zo zinvol mogelijk gestructureerde

3.6 ADVIES WINSTEXPERIMENT

ling leveren. Winststreven bevordert daarnaast een betere bejegening van consumenten. Ook voor nieuwe aanbieders

vorm van besteding van de dag voor een gehandicapte. In principe is die dagbesteding niet vrijblijvend. Het is

Tot op heden mogen zorginstellingen geen winst uitkeren

op de markt biedt de mogelijkheid om winst uit te keren

belangrijk voor gehandicapten omdat het invulling geeft

aan externe partijen. De NZa heeft in het voorjaar van 2008

kansen. Het maakt het voor hen makkelijker om extern

aan hun dag en daarmee aan hun leven. Daarbij is het van

een advies uitgebracht aan de Minister om het hebben van

vermogen aan te trekken en toe te treden tot de zorgmarkt.

belang dat de gehandicapte of zijn vertegenwoordiger

een winstoogmerk in de zorgsector mogelijk te maken in

Dit is goed voor de concurrentie op de markt en leidt tot

maximale keuzevrijheid heeft. Om die reden wil de NZa

de vorm van een experiment. Tot op heden heeft de

een verbetering van de prijs-/kwaliteitverhouding van de

het ook binnen de ZZP-bekostiging mogelijk maken de

Minister nog geen besluit genomen over het advies. Hij

aangeboden zorg.

dagbesteding bij een andere instelling te betrekken dan de

heeft aangegeven te willen aansluiten bij de ontwikkeling

instelling die de woonzorg levert. In 2009 wordt hiervoor

van wetgeving voor de maatschappelijke onderneming.

Ook bij de meningsvorming van de NZa over het uitkeren van winst in de zorg staat het consumentenbelang centraal.

een vouchersysteem uitgewerkt waarbij de gehandicapte twee aparte vouchers krijgt, één voor het woonzorgdeel en

Veel zorginstellingen hebben weinig eigen vermogen en

Daarom zijn de potentiële effecten van het toestaan van een

één voor het dagbestedingsdeel.

kunnen moeilijk extra risicodragend kapitaal aantrekken

winstoogmerk getoetst op de kwaliteit, toegankelijkheid en


1 Een voorbeeld hiervan is het wetsvoorstel Bepalingen over de brandweerzorg, de rampenbestrijding, de crisisbeheersing en de geneeskundige hulpverlening (Wet veiligheidsregio’s) van 30 juli 2007, dat de kwaliteitseisen voor de brandweer wettelijk vastlegt.

betaalbaarheid van zorg. Naast een groot aantal voordelen,

toegankelijkheid en betaalbaarheid van de acute zorg door

Bekostiging

zijn er ook risico’s. Een mogelijk nadeel is dat instellingen

regulering moet borgen. Zo kunnen zorgaanbieders en

De NZa dringt aan op een functionele bekostiging voor de

meer prikkels hebben om patiënten op economische en

verzekeraars de acute zorg optimaal organiseren.

acute basiszorg. Hierdoor gelden voor huisartsen,

medische gronden te selecteren. Daarnaast bestaat de kans

De acute zorgketen wordt gevormd door zorgaanbieders

huisartsenposten en spoedeisende hulp (SEH) dezelfde

dat naar winst strevende zorginstellingen de kwaliteit van

die onderling afspraken maken om patiënten zo spoedig

consulttarieven voor dezelfde zorg, zowel overdag als in de

de zorg – bewust of onbewust – verlagen door te sterk op

mogelijk de juiste behandeling door de juiste aanbieder te

avond-, nacht- en weekenduren. De consument betaalt

kosten te bezuinigen. Om die reden heeft de NZa

laten ontvangen. Het gaat om zorg met een spoedeisend

dan ongeacht wie hem behandelt, hetzelfde tarief. De NZa

geadviseerd het uitkeren van winst binnen de bestaande

karakter die wordt geboden door onder meer huisartsen,

adviseert verder om huisartsen een beschikbaarheidtoeslag

regels mogelijk te maken in de vorm van een experiment op

ambulancepersoneel, hulpartsen, medisch specialisten uit

toe te kennen voor de avond-, nacht- en weekenduren

beperkte schaal. De overheid kan vanwege de beperkte

de ziekenhuiszorg en artsen in traumacentra.

vanwege de wettelijke plicht tot het organiseren van 24-uurszorg. Hiermee verdwijnen ook de verschillen in

omvang van een experiment leren wat de effecten van winstoogmerk zijn zonder dat er sprake is van grote risico’s.

Wettelijke borging

bekostiging tussen spoedeisende hulp en huisartsen/

Ook kan een experiment tussentijds of na afloop volledig

De NZa adviseert de Minister in de eerste plaats om heldere

huisartsenpost. Gelijke tarieven bevorderen de concurrentie

worden teruggedraaid als blijkt dat het niet het gewenste

minimumeisen te stellen aan de kwaliteit en toegankelijk-

en daarmee de efficiëntie, en het biedt verzekeraars de

effect heeft.

heid van acute zorg. Hierdoor kunnen aanbieders

mogelijkheid meer patiëntgericht en doelmatig in te kopen.

doelmatiger opereren, de zorg in de keten beter op elkaar

3.7 ACUTE ZORG Op verzoek van de Minister heeft de NZa in februari 2008

afstemmen en investeren in hun bijdrage aan de keten.

Het huidige systeem van bekostiging biedt zorgverzekeraars

Ook voor het toezicht door de overheid zijn heldere normen

een financiële prikkel om te kiezen voor de acute zorg van

noodzakelijk.1

de SEH van het ziekenhuis in plaats van de goedkopere zorg van de huisarts of huisartsenpost. Dit komt doordat

een advies uitgebracht over meer patiëntgerichtheid en doelmatigheid in de keten van acute zorg. De maatregelen

De NZa stelt voor in ieder geval de 24-uurs zorgplicht van

de zorgverzekeraar voor de zorg van de huisarts meer

in het advies moeten leiden tot een betere borging van de

huisartsen en de overdracht van patiënteninformatie vast te

financieel risico draagt. De NZa stelt de Minister voor dit

kwaliteit en toegankelijkheid van deze zorg. Dit is extra

leggen in het wettelijk kader en te stimuleren dat de gehan-

verschil in risico op te heffen zodat verzekeraars er meer

belangrijk, omdat consumenten bij een spoedeisende,

teerde triage-systemen verder worden geprofessionaliseerd.

belang bij krijgen een doelmatige samenwerking tussen

acute zorgvraag weinig tot geen keuzevrijheid hebben.

Zonodig kan de NZa daar regels voor vaststellen.

eerste- en tweedelijn tot stand te brengen.

De NZa is dan ook van mening dat de overheid de kwaliteit,

31


Omdat de consument bij acute zorg beperkter is in zijn

die hier tegenover staan. De NZa heeft de gegevens uit het

nog voldoende inkomsten overhielden om hun kosten te

keuzevrijheid, is het van belang dat de financiële toeganke-

onderzoek nodig voor de onderbouwing van het tarief

dekken en hun norminkomen ruim te halen. Omdat de

lijkheid van alle aanbieders gelijk is. Op dit moment betaalt

voor farmaceutische zorg in 2009.

gevolgen van het preferentiebeleid nog onvoldoende

de consument wel een eigen risico voor de zorg van een

32

zichtbaar waren ten tijde van het onderzoek, heeft de NZa

spoedeisende hulp, terwijl dat niet geldt voor dezelfde zorg

De farmaceutische zorgmarkt is een gereguleerde markt.

bij de berekening van het tarief 2009 gebruik moeten

van een huisarts(-enpost).

De inkomsten van een apotheek bestaan uit het tarief dat

maken van een inschatting van deze gevolgen. In 2009

de NZa vaststelt voor het leveren van farmaceutische zorg

doet de NZa aanvullend onderzoek om die gevolgen exact

De NZa beveelt aan om het grootste deel van de acute zorg

en de inkoopvoordelen die apotheken bedingen bij de

in kaart te brengen.

door de overheid te laten inkopen. Dit vergemakkelijkt

leveranciers van medicijnen. Dit samen moet kostendekkend

de verzekeraars bij hun inkooprol. De Minister zal naar

zijn en een inkomen opleveren voor de apotheker. Om het

aanleiding van het advies zijn beleid op het gebied van

tarief dat een apotheker bij de zorgverzekeraar voor het

acute zorg nader bepalen. Naar verwachting zal hij de NZa

leveren van farmaceutische zorg mag declareren zo

In januari 2008 adviseerde de NZa de Minister om de

vragen dit beleid en de gevolgen daarvan uit te werken in

nauwkeurig mogelijk te kunnen bepalen, is het nodig goed

inkoopkosten van dure geneesmiddelen 100% te vergoeden

een uitvoeringstoets.

zicht te hebben op al deze factoren.

aan ziekenhuizen. Dure geneesmiddelen zijn genees-

3.9 ADVIES DURE GENEESMIDDELEN

middelen met extreem hoge kosten, voornamelijk gericht

3.8 ONDERZOEK PRAKTIJKKOSTEN EN INKOOPVOORDELEN APOTHEEKHOUDENDEN

Tijdsdruk

op de behandeling van verschillende vormen van kanker.

Het onderzoek moest, gelet op de opdracht van de

De NZa vindt een volledige vergoeding belangrijk, omdat

Minister, onder hoge tijdsdruk in de zomer plaatsvinden

een patiënt altijd het medicijn moet krijgen dat het meest

In april 2008 ontving de NZa de formele opdracht van de

hetgeen belastend was voor de deelnemende apotheken.

geschikt is voor zijn situatie. De NZa vindt het daarbij wel

Minister om onderzoek te doen naar de inkoopvoordelen

Bijkomende moeilijkheid was de invoering van het preferen-

belangrijk dat deze medicijnen zo efficiënt mogelijk worden

en praktijkkosten van apotheken. Het laatste farmacie-

tiebeleid door zorgverzekeraars. Hierdoor daalden de

ingekocht. Om ziekenhuizen hiertoe te stimuleren stelt de

onderzoek van de NZa dateerde uit 2006 en betrof de

prijzen van generieke medicijnen (waar geen patent meer

NZa voor de gemiddelde inkoopkosten te vergoeden.

cijfers over het jaar 2004. Reden voor de Minister om een

op zit en er meer van op de markt zijn) drastisch. Ook de

Dat betekent een maximumvergoeding per medicijn,

nieuw onderzoek te vragen, was de wens een zo actueel

inkoopvoordelen van apotheken daalden hierdoor.

zodat ziekenhuizen over de prijs van het medicijn gaan

mogelijk beeld te krijgen van het bedrag aan bonussen en

Uit het onderzoek van de NZa kwam naar voren dat de

onderhandelen. Ziekenhuizen zijn, net als apotheken,

kortingen dat apotheken ontvangen en de praktijkkosten

apotheken, ondanks de gevolgen van het preferentiebeleid,

vaak in staat hoge kortingen te bedingen. Omdat door de


Hennie van Kalles

inkoopvoordelen de gemiddelde prijs naar beneden zal gaan, komen de voordelen daarvan ten goede aan de consument. De macrokosten voor medicijnen zullen minder hard stijgen, wat weer van invloed kan zijn op de hoogte van de zorgpremie. De NZa adviseert de Minister bovendien om doelmatig gebruik van dure geneesmiddelen te bevorderen via richtlijnen. In een richtlijn leggen artsen gezamenlijk vast wat in een bepaalde situatie goede en verantwoorde zorg is. Het

‘ VIER UUR NA MIJN TIA WAS IK THUIS’

volgen van richtlijnen bevordert dat dure geneesmiddelen alleen worden gebruikt als dit echt nodig is.

Na een druk leven als hydrauliek monteur genoot Hennie van

3.10 MEERJARENPROGRAMMA LIBERALISERING VRIJE BEROEPEN

Kalles (69) al een aantal jaren met zijn echtgenote Corrie (62) van zijn pensioen. Nooit ergens last van en nog volop energie

De NZa voert sinds begin 2007 het Meerjarenprogramma Liberalisering Vrije Beroepen uit. Binnen het programma

voor leuke dingen. Tot die nacht op 22 november 2007, waarin

worden specifieke zorgmarkten onderzocht om te beoordelen of zij klaar zijn voor vrije prijsvorming. Bij de beoordeling of

hij zich helemaal niet goed voelde en ook niet meer goed kon

een markt toe is aan liberalisering, zet de NZa de voordelen die vrije prijzen kunnen opleveren voor de consument af tegen de eventuele risico’s op het gebied van kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid. De eerste markt van vrije beroepsbeoefenaren die is vrijgegeven is die van de fysiotherapeuten. Zij werken sinds 2006 met vrije tarieven.

spreken.

33


‘Ik schrok mij wezenloos,’ zegt Corrie. ‘Eerst

weer en dan ga je verder alsof er niets aan de

belde ik de huisartsenpost, toen mijn dochters.

hand is.’ Tegenwoordig slikt Hennie nog bloed-

Die zeiden dat ik meteen 112 moest bellen.’ Zo

verdunners en blijft hij onder controle van de

kwamen de huisarts en de ambulance tegelij-

cardioloog. Regelmatig laat hij zijn bloed

kertijd aan in hun huis in Zijderveld.

prikken op de juiste dikte, maar daar blijft het

‘De hulp was er gelukkig zo. Ik voelde me op

bij. Hij doet weer alles wat hij voor zijn tia

dat moment inmiddels alweer een stukje beter.

deed.

Na overleg tussen de huisarts en de ambulan-

34

cebroeder werd besloten me mee te nemen

Schril contrast

naar het ziekenhuis. Ik dacht dat ik wel

Van papierwerk, administratie en kosten heeft

achterin kon gaan zitten, maar dat ging mooi

de familie Van Kalles weinig meegekregen.

niet door. Ik moest op een brancard en werd in

‘We hebben een afrekening gezien van de

het ziekenhuis onmiddellijk door de hele malle-

ambulance, maar alles is verder via de zorgver-

molen van onderzoeken gehaald,’ herinnert

zekeraar afgehandeld,’ vertelt Corrie. ‘Werkelijk

Hennie zich. ‘Dat ging heel snel. Vier uur later

perfect geregeld, dat is een schril contrast met

was ik weer thuis en heb ik meteen geslapen

de Verenigde Staten! In Florida, waar wij vorig

als een os.’

jaar op vakantie waren, durfde geen enkele medische instelling bij Hennie bloed te prikken

Signalen niet herkend

uit angst voor aansprakelijkheidsstelling als er

Na dit voorval waarin acute zorg noodzakelijk

onverhoopt iets mis zou gaan. Wij hadden

was, is Hennie uitvoerig onderzocht. Een hart-

papieren bij ons met wat er moest gebeuren,

ritmestoornis bleek een bloedpropje naar zijn

maar in de VS verricht men alleen een hande-

hersenen te hebben gezonden, waardoor zijn

ling als de behandelend arts heeft getekend

spraakvermogen tijdelijk werd uitgeschakeld.

dat hij verantwoordelijk blijft.’

Met andere woorden, hij had een tia gehad. ‘Achteraf gezien hebben we de signalen niet herkend,’ zegt Hennie, die inmiddels volledig hersteld is. ‘Ik was al eens niet lekker geweest. Wit weggetrokken ben ik toen zwetend op de bank gaan zitten. Na vijf minuten ging het wel


Florens van Dal, senior beleidsmedewerker Visie en Advies

‘ACUTE ZORG KAN GOEDKOPER EN EFFICIËNTER’ ‘De acute zorg in Nederland is goed te noemen, zeker als je dat vergelijkt met de landen om ons heen,’ zegt Florens van Dal, een van de schrijvers van het advies aan de Minister over acute zorg. ‘Maar dat willen we ook in de toekomst graag zo houden, vandaar dat we kijken naar waar het beter kan. Als mensen acute zorg nodig hebben, is het belangrijk dat ze zo snel mogelijk door de juiste zorgaanbieder worden geholpen. Als een arts op de spoedeisende hulp bijvoorbeeld zorg verleent die prima door een huisarts kan worden gegeven, is dit veel duurder dan nodig. Een betere afstemming en samenwerking tussen de verschillende schakels in de acute zorg kan dit deels voorkomen. Op dit moment worden huisartsen, huisartsenposten en ziekenhuizen op verschillende wijze betaald voor dezelfde zorg. Dit hindert aanbieders optimaal samen te werken en ‘zorg op maat’ te leveren aan de consument. De NZa stelt een systeem voor waarbij dat wel het geval is, zodat nieuwe organisatievormen zoals kleinschalige huisartsenzorg of een geïntegreerde spoedpost – dit is een gecombineerde huisartsenpost en spoedeisende hulp – makkelijker tot stand komen. De zorgconsument plukt hier straks de vruchten van. Zo betekent een spoedpost dat er één loket voor acute zorg is, waar een patiënt zich kan melden. Hij hoeft dan niet meer te kiezen tussen huisartsenpost en spoedeisende hulp van een ziekenhuis.’

35


36

Op dit moment werken de overige vrije beroepsbeoefe-

Als het aantal diëtisten en hun gezamenlijke productie niet

aangegeven dat zij zich zorgen maken over de borging van

naren met maximumtarieven. Dit heeft als voordeel dat

toeneemt, leidt dit tot kwaliteitsverlies en wachtlijsten. Uit

de kwaliteit van farmaceutische zorg. Het ontbreekt aan

ongebreidelde kostenstijgingen kunnen worden voor-

onderzoek van de NZa en na consultatie van veldpartijen is

transparantie over de inhoud en kwaliteit van de geboden

komen. Het nadeel is dat het om gemiddelden gaat en dit

gebleken dat het vrij laten werken van het prijsmechanisme

zorg. Daarnaast is het gebrekkige vertrouwen tussen partijen

voor sommige beroepsbeoefenaren kan betekenen dat zij

de beste aanpak is om het aanbod snel in evenwicht te

onderling sinds de invoering van het preferentiebeleid voor

bepaalde kwaliteitsverbeteringen of innovaties niet of

brengen met de vraag. Door de prijzen vrij te geven,

de NZa reden vrije prijsvorming een jaar uit te stellen.

onvoldoende kunnen doorvoeren. Een te laag tarief kan

kunnen diëtisten immers hogere prijzen bedingen waar en

bovendien leiden tot een tekort aan aanbieders.

wanneer zij schaars zijn. Dit leidt lokaal en tijdelijk tot

De NZa heeft tijdens de beoordeling geconstateerd dat als

hogere zorgkosten, maar biedt betere inkomsten voor

aan de randvoorwaarden is voldaan, vrije prijsvorming

Vrije prijzen hebben het voordeel dat zij kwaliteitsverbete-

diëtisten. Dit kan ervoor zorgen dat bestaande diëtisten

meerwaarde kan opleveren voor de consument.

ringen kunnen opleveren, mits er voldoende transparantie is

meer uren gaan werken, dat gestopte diëtisten herintreden,

Concurrentie kan hier leiden tot een betere prijs-/kwaliteit-

over de kwaliteit. Om een goede concurrentiepositie te

en dat meer studenten kiezen voor de opleiding Voeding en

verhouding, wat de betaalbaarheid van de zorg ten goede

krijgen, zullen zorgaanbieders sneller reageren op wacht-

Diëtetiek. Daardoor neemt het aanbod van dieetadvisering

komt. Vrije tarieven zijn daarnaast een prikkel voor

lijsten. Daarnaast zorgt vrije prijsvorming voor een markt-

toe en de schaarste af. De prijs, die in onderhandeling met

zorgverzekeraars en apotheken om samen afspraken te

prijs zonder ingewikkelde regelgeving en bureaucratie van

de zorgverzekeraar tot stand komt, kan zich vervolgens

maken over extra kwaliteit en het biedt de mogelijkheid

de overheid.

normaliseren terwijl het totale zorgvolume is toegenomen.

samen te investeren in zorginnovatie.

Het vrijlaten van de prijs biedt ook de mogelijkheid om In 2008 zijn onderzoeken verricht naar extramurale

innovatieve dieetadvisering, bijvoorbeeld op het gebied van

Het ontbreken van voldoende vertrouwen tussen partijen

dieetadvisering, farmacie, kraamzorg en verloskunde.

ketenzorg voor chronisch zieken, extra te waarderen.

onderling maakt het vrijgeven van tarieven op een markt

Dieetadvisering

Farmacie

kunnen beoordelen hoe de verhoudingen op de markt

De prijzen voor dieetadvisering worden geliberaliseerd per

De NZa heeft de Minister geadviseerd de tarieven voor farma-

liggen, biedt het apothekerstarief in 2009 ruimte voor

1 januari 2009. Het gaat hier om de zorg aan bijvoorbeeld

ceutische zorg niet eerder vrij te geven dan 2011. Reden

onderhandelingen over extra kwaliteit. De NZa monitort de

chronisch zieken, die vaak op doorverwijzing wordt

daarvoor is het ontbreken van duidelijke ‘onderhandelings-

bewegingen op de markt in 2009 en bekijkt halverwege dat

geleverd door diëtisten. Door de vergrijzing verwacht de

taal’ in de vorm van prestaties. Ook consumentenorganisaties

jaar opnieuw of vrije prijzen per 2011 in het belang van de

NZa in de toekomst een aanzienlijke toename in behoefte.

als de NPCF en Consumentenbond hebben bij de NZa

consument zijn.

kwetsbaar. Om dit vertrouwen te herstellen en goed te


Cock Nieuwendijk

Kraamzorg en eerstelijns verloskunde De NZa onderzocht in 2008 of het vrijgeven van de tarieven voor verloskunde en kraamzorg een efficiënte oplossing is voor de schaarsteproblemen op deze markt. Nederland kent een bijzondere geboortezorg, waarin ‘laag-risico-bevallingen’ zoveel mogelijk thuis plaatsvinden in samenwerking tussen de verloskundige en de kraamverzorgende. De verloskundige heeft hierbij een spilfunctie, de kraamverzorgende heeft een uitvoerende en ondersteunende taak. Doordat er in 2008 te weinig kraamverzorgden waren, konden thuisbevallingen soms niet doorgaan en kregen moeder en kind in de kraamperiode soms maar beperkt hulp. De NZa geeft haar advies in het voorjaar van 2009 aan de

‘DE PILLEN WISSELEN VAAK VAN KLEUR EN VORM’ Achttien jaar Multiple Sclerose (MS), een progressieve

Minister. Zij kijkt bij haar afweging met name naar de keuzemogelijkheden voor consumenten en de transparantie

aandoening van het centrale zenuwstelsel, is hem niet in de

van kwaliteit.

koude kleren gaan zitten. Cock Nieuwendijk (58) leeft samen met zijn vrouw Joke en dochter Wendy, die aan het syndroom van Down lijdt. Zowel hij als zijn dochter hebben op het gebied van medicijngebruik al veel meegemaakt.

37


Om het proces van MS te vertragen en de pijn

Politieke beslissing

draaglijk te houden, slikt Cock zes verschil-

‘Als je zoals ik al 18 jaar ernstig ziek bent en

lende geneesmiddelen per dag. ‘Ook mijn

veel pijn hebt, zou je denken dat er ergere

dochter gebruikt verschillende medicijnen.

dingen zijn om je druk over te maken. Maar

Sinds afgelopen zomer veranderen de pillen

goede medicijnen maken mijn leven draaglijk.

regelmatig van kleur en vorm. Het is soms

De laatste jaren zijn bijna al mijn medicijnen

lastig om goed zicht te houden op het gebruik

uit de lijst van vergoede geneesmiddelen

ervan, zeker wanneer de dosering steeds

geschrapt. Onlangs werd bekend dat het enige

anders is. Van lotgenoten hoor ik zo nu en dan

slaapmiddel dat mij helpt om in slaap te vallen

dat de goedkopere geneesmiddelen bijwer-

– ondanks de pijnen die ik altijd heb – ook niet

kingen met zich meebrengen, maar die erva-

langer wordt vergoed. Dat is een politieke

ring heb ik gelukkig niet.‘

beslissing die mij direct raakt, want ik kan niet zonder dat medicijn. Ik hoop niet dat markt-

38

Vetrouwen op deskundigheid

werking betekent dat chronisch zieken de dupe

Cock vindt het lastig om te oordelen of hij blij

worden.’

moet zijn wanneer de tarieven voor farmaceutische zorg worden vrijgelaten. ‘Uiteraard moeten de kosten van medicijngebruik in toom worden gehouden. Ik zal moeten vertrouwen op de deskundigheid van mijn apotheekhoudende huisarts. Ik ga ervan uit dat hij met mij blijft meedenken over welke combinatie van medicijnen voor mij de minste bijwerkingen geeft, los van de kosten. En daarnaast hoop ik dat mijn zorgverzekeraar het medicijn dat vergoed wordt niet om de haverklap blijft veranderen, want dat vind ik wel een onwerkbare situatie.’


Henk van Vliet, programmamanager Farmacie

‘ VRIJE PRIJZEN MOETEN VOORDELEN OPLEVEREN VOOR DE CONSUMENT’ ‘Wij hebben de Minister geadviseerd de prijzen voor farmaceutische zorg vrij te geven per 1 januari 2011’, zegt Henk van Vliet, programmamanager Farmacie bij de NZa. ‘Maar er moet nog wel het een en ander gebeuren. De NZa vindt dat de prijzen alleen vrij kunnen worden gegeven als de kwaliteit goed meetbaar en onderling vergelijkbaar is. Dan kunnen consumenten en zorgverzekeraars kiezen voor de apotheker met de beste kwaliteit. Dit zal apothekers stimuleren aandacht te besteden aan zaken als kwaliteit en innovatie. Op dit moment maakt de NZa samen met het veld prestatieomschrijvingen voor farmaceutische zorg, zodat er één gezamenlijke onderhandelingstaal is en apotheken zich op kwaliteit van elkaar kunnen onderscheiden. In zo’n prestatieomschrijving staat precies wat de consument aan zorg en kwaliteit kan verwachten. Vrije tarieven bieden bovendien ook meer ruimte voor het maken van aanvullende afspraken tussen de apotheek en de zorgverzekeraar over te leveren extra zorg en een bijbehorende beloning daarvoor. Het wordt dan bijvoorbeeld makkelijker om een op de individuele situatie van de consument toegesneden afspraak te maken om iemand als de heer Nieuwendijk extra te begeleiden bij zijn medicijngebruik. In overleg met hem en zijn behandelend arts kan worden gekeken naar een combinatie van medicijnen met de minste bijwerkingen. En wellicht kan de apotheek ook een bemiddelende rol spelen naar de zorgverzekeraar en ervoor zorgen dat de medicijnen van deze meneer niet maandelijks veranderen.’

39

04 Bewaken van zorgmarkten | Nederlandse Zorgautoriteit

04 BEWAKEN VAN ZORGMARKTEN 4.1 INLEIDING

door een zorgverzekeraar, uitvoeringsorgaan (zorgkantoor)

Signalen 2008

of zorgaanbieder. Het gaat hier om overtredingen op de

De NZa kreeg in 2008 in totaal 187 signalen binnen.

Op alle markten, gereguleerd of geliberaliseerd, moet

Wmg, Zvw, AWBZ of WTZi (Wet Toelating Zorginstellingen).

In 48 gevallen leidde het signaal tot een interventie van

worden voorkomen dat het gedrag van zorgaanbieders en/

Een onderzoek kan leiden tot bijsturing of zelfs handhavend

de NZa (zie tabel op pagina 41).

of zorgverzekeraars de kwaliteit, toegankelijkheid of betaal-

optreden door de NZa. In het laatste geval betekent dit het

baarheid van zorg in gevaar brengt. Om dit algemeen

uitdelen van een last onder dwangsom of boete.

Vergoeding niet-gecontracteerde zorg

consumentenbelang te borgen, ziet de NZa er op toe dat

40

De NZa kreeg in 2008 regelmatig signalen dat consu-

marktpartijen zich aan de bestaande weten regelgeving

De NZa is altijd actief op zoek naar signalen en betrekt de

menten ten onrechte geen vergoeding krijgen van hun

houden. Daarnaast houdt zij toezicht door deze markten te

consument nadrukkelijk bij haar signaleringsfunctie. Zij

zorgverzekeraar, als zij gebruik maken van niet door de

monitoren. De monitor ‘Ziekenhuiszorg 2008’ (pagina 24)

heeft regelmatig overleg met patiënten- en consumenten-

zorgverzekeraar ingekochte zorg. Volgens de polisvoor-

is daar een voorbeeld van. Een monitor brengt de ontwik-

organisaties over ontwikkelingen in de zorgsector.

waarden van hun zorgverzekeraar hebben zij wel degelijk

kelingen op een deelmarkt in kaart vanuit het perspectief

Ook signalen van individuele consumenten zijn voor het

recht op een gedeeltelijke vergoeding. In de meeste

van de verschillende marktpartijen. Zo beoordeelt de NZa of

toezicht van wezenlijk belang; consumenten zijn de ogen

gevallen is dat 80% van de kosten. Een aantal verzekeraars

de ordening op een markt in het belang is van de consu-

en oren van de NZa. De signalen van consumenten kunnen

bleek deze kosten desondanks niet te vergoeden. De NZa

ment. Ook onderzoekt de NZa signalen van marktpartijen,

een aanwijzing zijn voor problemen die het algemeen

heeft deze zorgverzekeraars hierop aangesproken, waarop

consumenten of andere publieke instanties. Als uit een

consumentenbelang kunnen raken. De NZa heeft om die

zij hun gedrag hebben aangepast. Ook in het richtsnoer

signaal blijkt dat de continuïteit van zorg in het geding is,

reden een telefonisch meldpunt waar consumenten hun

‘Informatieverstrekking Zorgverzekeraars’ is dit punt speci-

wijst de NZa de zorgverzekeraar op haar verantwoordelijk-

melding/klacht kunnen indienen. De NZa onderneemt bij

fiek opgenomen, zodat verzekeraars zich hier in de

heid de zorg te garanderen. Indien noodzakelijk voor de

klachten van consumenten alleen actie als daarmee het

toekomst aan houden.

continuïteit van zorg, kan de NZa in het uiterste geval

algemeen consumentenbelang gediend is. Voor de belan-

ingrijpen op de markt door het (tijdelijk) verlenen van steun.

genbehartiging van specifieke klachten van de individuele

2

consument zijn in beginsel andere instanties aangewezen.

4.2 SIGNAALTOEZICHT

Opzegservice voor consumenten 3

Ook met de opzegservice van de zorgverzekering waren in 2008 de nodige problemen. Bij een aantal zorgverzekeraars

Signalen bereiken de NZa ook via de media, politiek,

kan de aspirant-verzekerde aangeven dat hij gebruik wil

De NZa onderzoekt signalen die wijzen op het onjuist

gerechtelijke uitspraken en schriftelijke uitspraken van

maken van de opzegservice. Dat houdt in dat de nieuwe

uitvoeren van de voor de gezondheidssector geldende wetten

zorgverzekeraars of zorgaanbieders.

zorgverzekeraar de opzegging van de oude verzekeraar

2 Conform artikel 23 Wmg behandelt de NZa wel klachten over formulieren in de zorg. Ook kunnen klachten over Aanmerkelijke Markmacht bij de NZa worden ingediend. 3 Zoals de Klachten en geschillencommissie zorgverzekeringen, Consumentenbond, NPCF en de rechter.


voor de consument regelt. Bij een aantal zorgverzekeraars betekent de opzegservice dat zowel de basisverzekering

Toezichtgebied

Totaal 2006

Interventie 2006

Totaal 2007

Interventie 2007

Totaal 2008

Interventie 2008

8

4

49

15

56

14

130

45

82

37

52

30

Zorgaanbieders Care

-

-

25

0

23

1

Zorgkantoren specifiek PGB/bemiddelingsbureaus

-

-

17

0

27 11

2 1

Uitvoeringsorganen (CAK)

-

-

-

-

20

1

Overig

-

-

-

-

6

0

Formulierenloket Cure

1

0

2

0

2

0

Formulierenloket Care

-

-

-

-

1

0

139

49

175

52

187

48

als de aanvullende verzekeringen worden opgezegd. De verzekerde kan in dat geval geen keuze maken om

Zorgaanbieders Cure

bijvoorbeeld alleen de basisverzekering te laten opzeggen en de aanvullende verzekering bij de oude verzekeraar te

Zorgverzekeraars

continueren. De NZa vindt dat de huidige opzet van de opzegservice van zorgverzekeraars, op een enkel geval na, niet voldoet aan de Wmg. Ook voor de opzegservice zou moeten gelden dat er een keuze is om slechts één van beiden op te zeggen. Ook in dit geval heeft de NZa de zorgverzekeraars hierop gewezen en hen verzocht hun gedrag aan te passen. De zorgverzekeraars hebben aangegeven dit te doen. Gedurende de overstapperiode 2008-2009 heeft de NZa aan de opzegservice extra aandacht geschonken, om na te gaan of de zorgverzekeraars hier gehoor aan geven. Hieruit bleek dat de zorgverzekeraars inmiddels voldoen aan de normen. Internetleverancier van geneesmiddelen De NZa heeft een internetleverancier van geneesmiddelen een boete opgelegd. De leverancier bracht bij een bestelling van geneesmiddelen hogere tarieven in rekening dan wettelijk toegestaan. Na onderzoek van de NZa bleek dat de

Totaal

41


internetleverancier ten onrechte extra kosten in rekening

opleveren, zo meldde het signaal, omdat het tarief voor een

verantwoordelijk is voor de besteding ervan.

bracht voor verzending en handeling van medicijnen. Dit is

klinische DBC hoger is dan het tarief voor een behandeling

Gelukkig betreft het hier maar een zeer klein deel van

in strijd met de wet, omdat deze kosten al in het tarief voor

op de polikliniek of in de dagverpleging. De NZa is

de bemiddelingsbureaus. Bemiddelingsbureaus vervullen

farmaceutische zorg zijn meegenomen. Ook rekende de

naar aanleiding van het signaal een toezichtonderzoek

over het algemeen een waardevolle rol.

leverancier ten onrechte een tarief voor het geven van een

gestart naar een mogelijke overtreding van de Wmg. De

consult via e-mail. Dit mag alleen als er een behandelrelatie

uitkomsten van dit onderzoek worden in 2009 verwacht.

de besteding van PGB’s. Zij houdt toezicht op de zorg-

is met de patiënt en het niet een eerste consult betreft voor

42

De NZa heeft een indirecte toezichttaak als het gaat om

een aandoening. Deze en andere voorwaarden zijn aan het

Misbruik Persoonsgebonden Budget

kantoren, die op hun beurt de budgethouders controleren.

e-mailconsult gesteld om de patiënt te beschermen en te

In 2008 ontving de NZa met regelmaat signalen over fraude

De NZa beoordeelt of de zorgkantoren de PGB-regeling

waarborgen dat degene die geneesmiddelen voorschrijft

met persoonsgebonden budgetten (PGB). Met een PGB

juist uitvoeren. Ook bekijkt zij of de zorgkantoren

ook bekend is met de persoonlijke situatie van de

huren consumenten tijd in bij particulieren of (thuiszorg)

voldoende controles uitvoeren en terugvorderingsacties

patiënt. De NZa stelde het onderzoek in na een signaal van

organisaties om zorg, hulp en begeleiding te leveren.

instellen bij onterecht gedeclareerde zorg. Bovendien

de Consumentenbond. De NZa wil met het onderzoek voor-

De NZa ontving de signalen via de Meldlijn. Daarnaast

adviseert zij de zorgkantoren bij signalen van misbruik en

komen dat consumenten teveel betalen voor hun genees-

werden ook fraudegevallen gemeld door de zorgkantoren

trends op dit gebied.

middelen.

tijdens de jaarlijkse monitor AWBZ. Bij het merendeel van de signalen gaat het om vermeende fraude door het

De NZa legt de door de zorgkantoren gesignaleerde

Onderzoek St. Lucas ziekenhuis

bemiddelingsbureau of de voor het PGB gemachtigde

misbruiksignalen met het PGB voor aan het overleg met

Signalen komen niet alleen van consumenten, maar soms

persoon. Deze nemen de zaken van de budgethouder waar,

FIOD-ECD en OM. Hierin wordt bepaald of al dan niet

ook via de media. Via het Dagblad van het Noorden

zoals het inkopen van de zorg en de verantwoording naar

strafrechtelijk onderzoek plaats zal vinden. Ook voert de

ontving de NZa in 2008 een verontrustend signaal over de

het zorgkantoor. Het misbruik vindt veelal plaats door (te)

NZa regelmatig overleg met het Ministerie van VWS,

Stichting Lucas Ziekenhuis in Winschoten. Dit ziekenhuis

hoge indicaties te realiseren, onredelijk hoge prijzen te

het CVZ en belangenverenigingen over het gesignaleerde

zou voor patiënten van de spoedeisende hulp die langer

berekenen (budgetuitputting) of valse verantwoordings-

misbruik. Inmiddels hebben het Ministerie van VWS en het

dan twee uur aanwezig waren een tarief in rekening

formulieren bij het zorgkantoor in te dienen. Vaak gaat dit

CVZ een aantal maatregelen voorgesteld ter voorkoming

brengen dat geldt voor patiënten die een hele dag opge-

zo ver dat de oorspronkelijke budgethouder zelf geen enkel

van misbruik en ter bescherming van de zorgconsument als

nomen zijn. Deze zogeheten klinische DBC zou het zieken-

zicht heeft op de hoogte van het budget en wat daarvoor

budgethouder.

huis en de betrokken medisch specialist meer inkomsten

aan zorg geleverd dient te worden. Terwijl deze wel


Klachten CAK

Het is echter wel als verstrekking opgenomen in de Zorg-

Toetsbare kwaliteitsnorm

Zowel via de Meldlijn als de media ontving de NZa klachten

verzekeringswet, waardoor zorgverzekeraars verantwoorde-

De NZa heeft de zorgverzekeraars tot begin 2009 de kans

over het Centraal Administratie Kantoor Bijzondere Zorg-

lijk zijn voor de omvang, tijdigheid en kwaliteit ervan.

gegeven om tot een concrete en toetsbare norm te komen

kosten (CAK). Veel consumenten waren het niet eens met de

De zorgplicht van de verzekeraars verplicht hen om vooraf

voor de kwaliteit van het zittend ziekenvervoer. Als de NZa

berekening van de opgelegde eigen bijdrage die zij moesten

de kwaliteit te waarborgen bij het inkopen van zorg. De NZa

dan nog onvoldoende verbetering ziet, zal zij zelf een norm

betalen voor de geleverde zorg door een AWBZ-instelling.

houdt toezicht op het nakomen van deze zorgplicht.

opstellen en deze ook handhaven.

beantwoord en de telefonische bereikbaarheid was slecht. De

In haar onderzoek heeft de NZa gekeken hoe de zorg-

Om partijen te helpen om tot een goede kwaliteitsnorm te

NZa heeft de problemen daarop met de directie van het CAK

verzekeraars de kwaliteit van het zittend ziekenvervoer

komen, heeft de NZa aangegeven welke zaken in ieder

besproken, waarna het CAK maatregelen heeft getroffen om

waarborgen en welke kwaliteitsafspraken zij met aanbieders

geval in de kwaliteitsafspraken moeten worden uitgewerkt.

de uitvoering van processen te verbeteren. De NZa kijkt in

van vervoer hebben gemaakt. Ook de mogelijke oorzaken

Het gaat bijvoorbeeld om betere afspraken over de controle

2009 via haar reguliere toezicht of het CAK zich aan de

van de geconstateerde problemen zijn in kaart gebracht.

en handhaving van de vastgestelde normen. Gebrekkige

gemaakte afspraken houdt en overlegt hierover regelmatig

Uit gesprekken met verschillende partijen kwam naar voren

controle en handhaving geven immers geen prikkel aan

met de staatssecretaris van VWS en het CVZ.

dat korte aanbestedings- en implementatieperioden één

vervoerders om op de kwaliteit te letten. Ook is aandacht

van de oorzaken is van problemen bij de uitvoering van het

gevraagd voor de deskundigheid van de chauffeur over de

Verdiepend onderzoek zittend ziekenvervoer

zittend ziekenvervoer voor een groot deel van Nederland.

specifieke doelgroep en voor betere communicatie naar

In haar rapport ‘Zorgplicht’ van juli 2007 heeft de NZa

Ook de afname van financiële ruimte binnen de markt door

verzekerden.

aangekondigd het zittend ziekenvervoer in 2008 intensief te

grote prijsconcurrentie leek er toe te leiden dat vervoerders

monitoren. Aanleiding waren terugkerende klachten van

minder in kwaliteit investeerden. Daarnaast leidde de

De NZa volgt de kwaliteitsontwikkelingen in het zittend

consumenten(organisaties) dat de kwaliteit van het zittend

toegenomen verkeersdrukte, vooral in de Randstad,

ziekenvervoer via signalen van consumenten en via de

ziekenvervoer te wensen overliet. Zo hadden patiënten vaak

tot langere wachten rijtijden.

verantwoording in de uitvoeringsverslagen van de zorg-

Correspondentie hierover werd door het CAK niet of zeer laat

verzekeraars. Klachtenbehandeling, klanttevredenheids-

te maken met lange wachttijden en waren chauffeurs niet altijd even vriendelijk. Ook na de publicatie van het rapport

In de overeenkomsten tussen zorgverzekeraars en vervoer-

onderzoeken en kwaliteitsafspraken zijn hierin verplicht

heeft de NZa hier nog diverse meldingen van consumenten

ders bleken kwaliteitsafspraken over opleidingsniveau van de

opgenomen. Indien nodig grijpt de NZa in en spreekt zij

over ontvangen. Omdat ziekenvervoer formeel geen gezond-

chauffeur, hulp bij het afleveren van de patiënt op de

zorgverzekeraars aan op hun zorgplicht.

heidszorg is, valt het niet onder het toezicht van de IGZ.

bestemming en de bereikbaarheid behoorlijk uiteen te lopen.

43


4.3 STEUNVERLENING

Na onderzoek door de NZa bleken de continuïteitsproblemen

In 2008 behandelde de NZa ruim 30 klachten, signalen en

van deze instelling ook te kunnen worden opgelost door de

informatieverzoeken op het gebied van aanmerkelijke

Soms komen zorginstellingen in financiële problemen en

overname van zorg door andere zorgaanbieders. Omdat de

marktmacht. Geen daarvan heeft geleid tot het opleggen

doen zij een beroep op de NZa voor financiële steun.

continuïteit van zorg daarmee geborgd was, wees de NZa

van verplichtingen door de NZa. De NZa onderzocht twee

Zorginstellingen moeten voor steun in eerste instantie

het verzoek om steun af.

gevallen van verticale integratie tussen zorgaanbieder en zorgverzekeraar. Daarbij heeft de NZa geen nadelige

aankloppen bij de zorgverzekeraar in de regio. Deze heeft

4.4 FUSIES EN CONCENTRATIES IN DE ZORG

effecten voor de consument geconstateerd.

Pas als partijen er onderling niet uitkomen en zij bij de NZa

Aanmerkelijke marktmacht

Concentraties in de zorg

een tweezijdig ondertekend verzoek om steun indienen,

Op een goed functionerende markt leidt marktwerking

De NZa heeft ook een rol bij voorgenomen concentraties

neemt de NZa deze in behandeling.

tot concurrentie en daarmee tot een goede prijs-/kwaliteit-

(fusies) in de zorg. Concentraties boven een bepaalde

verhouding voor de consument. Marktwerking kan tekort

omzetdrempel moeten door partijen worden gemeld bij de

De NZa weegt bij haar beslissing om steun te verlenen het

schieten als een bepaalde zorgaanbieder of zorgverzekeraar

Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa). Deze beslist of

belang van de consument zorgvuldig. Steun met publiek

in staat is zich onafhankelijk van de andere marktpartijen te

de concurrentie door de concentratie significant belemmerd

geld wordt alleen verleend in die gevallen waar de continuï-

gedragen. Dit noemt men aanmerkelijke marktmacht.

wordt. In dat geval geeft de NMa in beginsel geen

teit van zorg in direct gevaar is en het verdwijnen van een

Aanmerkelijke marktmacht is nadelig voor de consument als

toestemming voor de concentratie. Indien het gaat om een

zorgaanbieder op de markt tot directe problemen voor de

de marktpartij de prijzen omhoog kan doen zonder dat

concentratie in de zorg, kan de NZa een zienswijze aan de

consument leidt. Voorwaarde daarbij is dat er een goed plan

anderen met hem kunnen concurreren.

NMa verstrekken. De NZa houdt immers sectorspecifiek

een zorgplicht en daarmee de verantwoordelijkheid om de continuïteit van zorg voor zijn consumenten te waarborgen.

44

markttoezicht op de gezondheidszorg. De NZa toetst bij

van de aanbieder en de zorgverzekeraar ligt waaruit blijkt dat het geven van steun zal leiden tot een oplossing voor het

Ook de kwaliteit van de aangeboden zorg of dienst kan

haar zienswijze wat de gevolgen van de fusie zijn voor het

probleem.

door het gebrek aan concurrentie verslechteren. In dat

algemeen consumentenbelang. Belangrijke vraag daarbij is

geval kan de NZa verplichtingen aan de organisatie

of er voldoende keuzevrijheid voor de consument overblijft

In 2008 verleende de NZa eenmalig steun. Dit betrof de

opleggen om het gedrag in de markt te disciplineren, met

zodat de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van

toekenning van ` 9,5 miljoen aan Zuidwester, een instelling

andere woorden te beïnvloeden. Welke verplichtingen dit

zorg gewaarborgd blijven. De IGZ kan de NZa voor haar

voor gehandicapten. Ook thuiszorgorganisatie Amsterdam

zijn, staat omschreven in de beleidsregel ‘Aanmerkelijke

zienswijze adviseren over de invloed van de voorgenomen

Thuiszorg diende in 2008 een verzoek in voor steun.

Marktmacht’.

concentratie op de kwaliteit van zorg.


Een zienswijze van de NZa is niet bindend voor de NMa.

Ook de voorgenomen fusie tussen de enige twee zieken-

Toegankelijkheid

Wel moet de NMa, als zij afwijkt van de zienswijze van de

huizen in Zeeland, de Stichting Ziekenhuis Walcheren en de

Uit het onderzoek van de NZa blijkt dat de zorgverzekeraars

NZa, dit gemotiveerd doen. In het Samenwerkingsprotocol

Stichting Oosterschelde-ziekenhuizen, stond in 2008 volop

de Zvw in 2007 in voldoende mate hebben uitgevoerd.

staat de intentie van de NMa en de NZa beschreven om

in de belangstelling. De NZa heeft haar vertrouwelijke ziens-

De zorgverzekering bleek voor iedereen voldoende toegan-

elkaar te consulteren wanneer één van beiden voor de

wijze inmiddels aan de NMa gegeven. De NMa zal haar

kelijk en verzekeraars hebben de acceptatieplicht en het

uitoefening van haar bevoegdheden deelmarkten van de

uiteindelijke beslissing over de fusie in 2009 bekend maken.

verbod op premiedifferentiatie nageleefd. Dat betekent dat iedereen voor de zorgverzekering is geaccepteerd ongeacht

zorg moet afbakenen of de mate van effectieve concurrentie in een deelmarkt van de zorg moet analyseren. Het Samenwerkingsprotocol voorziet in een goede proce-

4.5 TOEZICHT UITVOERING ZORGVERZEKERINGSWET

leeftijd, geslacht of ziekterisico, tegen dezelfde premie. Enkele zorgverzekeraars kregen van de NZa een aanwijzing omdat de door hun verstrekte informatie de indruk wekte

dure voor afstemming, ook als de visies van de NMa en de NZa uiteen lopen. In zo’n geval besteedt de NMa aandacht

De NZa houdt toezicht op de uitvoering van de Zvw door

dat de basisverzekering alleen bestemd was voor bepaalde

aan de zienswijze van de NZa en wordt een afwijking in het

de zorgverzekeraars. Daarbij ziet de NZa erop toe dat de

doelgroepen in de vorm van collectiviteiten en niet voor

besluit gemotiveerd. De NMa is eindverantwoordelijk en

zorgverzekeraars zich houden aan de publieke randvoor-

individuele consumenten. Deze verzekeraars hebben hun

besluit of een fusie mag doorgaan.

waarden: de zorgplicht, de acceptatieplicht en het verbod

informatie aangepast.

op premiedifferentiatie. De zorgplicht houdt in dat verzekeIn 2008 heeft de NZa 26 zienswijzen aan de NMa verstrekt.

raars voldoende zorg moeten inkopen bij een polis met

Ook de toegang tot de zorg was in 2007 voldoende

In 20 gevallen betrof het fusies op de AWBZ-markt,

gecontracteerde zorg en/of bemiddelen naar een zorgaan-

geborgd. De zorgverzekeraars hebben hun zorgplicht nage-

vijf zienswijzen gingen over concentraties waarbij zieken-

bieder als een verzekerde daarom verzoekt. Ook zijn zorg-

leefd, onder meer door voldoende zorg te contracteren en

huizen betrokken waren en één over een fusie tussen zorg-

verzekeraars verplicht om iedereen voor de zorgverzekering

door te bemiddelen bij wachtlijsten. Wel constateerde de

verzekeraars (Menzis/Azivo). Een aantal voorgenomen

te accepteren – ongeacht leeftijd, geslacht of ziekterisico –

NZa dat zorgverzekeraars en zorgaanbieders nog nauwelijks

concentraties in de zorg trok in 2008 veel media-aandacht.

tegen dezelfde premie. De consument moet erop kunnen

bindende kwaliteitsafspraken met elkaar maken; er zijn

De Tweede Kamer was tegen de fusie tussen Evean en

vertrouwen dat de zorgverzekeraars zich houden aan deze

daarvoor ook onvoldoende kwaliteitsindicatoren van de IGZ

Philadelphia-Woonzorg Nederland. De NZa kon na

wettelijke verplichtingen. De NZa heeft in 2007 en de eerste

beschikbaar. De IGZ werkt inmiddels, samen met het veld,

onderzoek niet uitsluiten dat de fusie negatieve gevolgen

helft van 2008 met verschillende zorgverzekeraars

hard aan de ontwikkeling van deze indicatoren.

had voor de publieke belangen, de NMa keurde de fusie

gesprekken gevoerd om hen te corrigeren en ervoor te

uiteindelijk toch goed.

zorgen dat zij aan hun wettelijke verplichtingen voldoen.

45


4.6 TOEZICHT UITVOERING ALGEMENE WET BIJZONDERE ZIEKTEKOSTEN

beschikbaar voor vrije onderhandeling en kunnen meer,

te houden mogen verzekeraars geen kosten voor de zorg-

Monitor extramurale AWBZ-zorg

Uit de monitor kwam verder naar voren dat sommige zorg-

verzekering opvoeren die buiten het basispakket vallen.

De NZa brengt jaarlijks een monitor uit die de ontwikke-

kantoren eisen stellen aan nieuwkomers waar zij moeilijk

De NZa heeft geen indicaties dat zorgverzekeraars dit doen.

lingen schetst op het gebied van de extramurale zorg in de

aan kunnen voldoen, zoals informatie over het functioneren

Betaalbaarheid In het basispakket is vastgelegd welke zorgkosten worden

ook kleinere, aanbieders een deel van de markt bemachtigen.

vergoed door de zorgverzekering. Om de zorg betaalbaar

46

AWBZ. De monitor focust op de verhoudingen op de markt

van een voorgaand jaar of het bezitten van een kwaliteits-

Transparantie

tussen verschillende partijen en de uitwerking daarvan op

certificaat. De NZa wil dat zorgkantoren transparante en

Een aandachtspunt is dat de informatievoorziening en de

de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de

haalbare eisen stellen aan nieuwe aanbieders en dat vooraf

transparantie van informatie aan verzekerden voor verbete-

zorg. Waar de consumentenbelangen geschaad worden,

duidelijk is hoe deze worden beoordeeld. De NZa bewaakt

ring vatbaar is. Dat geldt onder meer voor de informatie

geeft de NZa aan wat er moet veranderen.

dit en neemt zo nodig maatregelen door bijvoorbeeld voorwaarden te stellen aan de zorginkoop en de aanbesteding.

over de eigen betalingen bij niet-gecontracteerde zorg en de transparantie van vergoedingenoverzichten. De NZa

Uit de monitor ‘Extramurale AWBZ-zorg 2007-2008’ blijkt

heeft de zorgverzekeraars erop aangesproken om hun

dat het grootste deel van de markt in handen is van slechts

Kwaliteit en innovatie

websites en vergoedingenoverzichten aan te passen. Ook

enkele spelers. Dat is nadelig voor consumenten omdat

Uit de monitor blijkt dat zorgkantoren meer richting

moet de informatie over het gecontracteerde zorgaanbod

hierdoor de concurrentie op prijs en kwaliteit moeilijk op

kunnen geven aan innovatie dan nu gebeurt. Hoewel zij bij

verbeteren. Zo ontbreekt dikwijls het jaar waarop de

gang komt. Om dit te verbeteren, adviseert de NZa zorg-

de inkoop van zorg in belangrijke mate aandacht schenken

contracten met zorgaanbieders betrekking hebben en de

kantoren om de budgetgarantie die zij aan zorgaanbieders

aan de kwaliteit van de zorg, zouden zij zorgaanbieders

termijn waarvoor deze zijn afgesloten.

geven, te verlagen. Met zo’n budgetgarantie is de

verder kunnen stimuleren door innovatieve prestaties extra

zorgaanbieder elk jaar zeker van een groot deel van zijn

te belonen. Ook kunnen zij bij de inkoop van zorg de richt-

In 2009 bekijkt de NZa wederom de kwaliteit van

budget; dat garandeert dat de zorg gecontinueerd kan

lijnen voor het contracteerbeleid op het gebied van kwaliteit

informatie op vergelijkingssites voor het zorgaanbod en

worden.

gebruiken die de zorgkantoren jaarlijks gezamenlijk via Zorgverzekeraars Nederland opstellen.

doet zij vervolgonderzoek naar de privacy van verzekerden en de uitvoering van de eigen risicoregeling door zorg-

Voor bepaalde AWBZ-functies kunnen de garanties veel

verzekeraars.

lager zijn dan tot nu toe, zonder dat de continuïteit van de zorg in gevaar komt. Daardoor blijven meer middelen


Margriet van der Werf

Maar omdat Margriet hoe dan ook actief wilde blijven, werkt ze vandaag de dag nog steeds

‘JE KIEST HIER NIET VOOR’

drie ochtenden per week als onderzoeksassistente bij een bedrijf waar aangeboren ziekten worden geregistreerd. Voor de overige uren is ze wél afgekeurd. Aan het begin van ieder jaar ziet ze op tegen het eigen risico van haar ziektekostenverzekering. ‘De bestrijding van mijn reuma kost per maand ` 3.000 aan medicijnen, fysiotherapie, kuren, noem maar op. Het is natuurlijk fantastisch dat

Margriet van der Werf (59) uit Groningen kreeg op haar

ik in Nederland dankzij het verzekeringssysteem die zorg krijg. Daar staat tegenover

18 reumatoïde artritis. Verpleegkundige kon ze hierdoor e

dat ik er niet zelf voor heb gekozen om op mijn 18e reuma te krijgen. Deels heb ik een uitke-

niet worden, maar doktersassistente lukte tot haar 40 met e

ring, maar gelukkig kan ik nog drie ochtenden per week werken. Ik zit dus niet op het

de nodige aanpassingen prima. De ziekte is sluipenderwijs

minimum, maar heb het ook niet breed. In mijn geval betekent het dat ik het eigen risico van

zó agressief geworden dat haar gewrichten ernstig

` 155 van de zorgverzekering de eerste maand van het jaar meteen moet betalen.

verslechterden en de bedrijfsarts haar volledig wilde afkeuren.

Dat hakt er in.’ Compensatie ‘Vroeger werd de premie voor de ziektekostenverzekering van je salaris ingehouden en dat was wel zo praktisch. Nu is het zo dat het Centraal Administratie Kantoor de administratie

47


uitvoert voor veel eigen bijdragen en toeslagen.

thuiszorg of de eigen bijdrage voor persoon-

Zo moet het ook zorgen voor de compensatie

lijke zorg, zal nog wel worden gecompenseerd.

van het eigen risico voor chronisch zieken. Die

Ik begrijp dat een eventueel vrijwillig eigen

bedraagt ` 47. Bij mij verliep de compensatie

risico bedoeld is om consumenten inzicht te

goed, maar bij sommige chronisch zieken gaat

geven in de kosten die zij aan zorg uitgeven en

het moeizaam. In mijn omgeving is een aantal

hen moet bewegen zorgvuldig na te denken

mensen met een chronische aandoening die

voor zij een beroep doen op zorg. Ik vind het in

onder de compensatieregeling valt, maar die

dat licht jammer dat ook chronisch zieken het

niet erkend worden. Zij wachten al een tijdje

eigen risico moeten voldoen. Nogmaals, ik heb

op compensatie.’

hier niet voor gekozen. Ik ben me zeer goed bewust van de kosten die mijn ziekte met zich

48

Margriet zal nooit kiezen voor een vrijwillig

meebrengt, maar ik ben niet bij machte deze

eigen risico. ‘Voor mij heeft het kiezen voor

kosten te voorkomen. Zonder al te zeer te

een lagere premie door het aangaan van een

willen klagen – ik leid best een gelukkig leven –

groter eigen risico volstrekt geen zin. Ik zou

maar een iets ruimhartiger opstelling jegens

ook dát eigen risico al in de eerste maand kwijt

chronisch zieken zou wel op zijn plaats zijn.’

zijn. Het weegt niet op tegen de lagere premie.’ Inkomensachteruitgang In 2009 verandert er belastingtechnisch iets voor chronisch zieken. De fiscale regeling ‘Teruggave buitengewone lasten ten gevolge van ziekte of handicap’ vervalt en wordt vervangen door een nieuwe wet ‘Tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten’. ‘Dit betekent voor mij persoonlijk een geschatte inkomensachteruitgang van ongeveer ` 2.000. Een gedeelte, vooral de eigen bijdrage die men moet betalen voor


Helma Havinga-van Faassen, senior beleidsmedewerker Zorgverzekering en Consumenten Cure

‘BEWONDERENSWAARDIG HOE ZIJ ZICH HIER DOORHEEN SLAAT’ Helma Havinga-van Faassen, senior beleidsmedewerker van de unit Zorgverzekering en Consumenten Cure: ’Ik vind het bewonderenswaardig hoe mevrouw Van der Werf zich door het leven slaat. Als je weinig geld hebt, is `150 eigen risico een flink bedrag om in te leveren. Maar het bedrag staat gelukkig in geen verhouding tot de daadwerkelijke kosten die zij maakt voor haar verzorging en die ze door haar verzekering niet zelf hoeft te betalen. Zoals zij zelf zegt, heeft deze mevrouw er niet voor gekozen om ziek te zijn en is zij niet bij machte dat te veranderen. Wellicht is het een idee voor zorgverzekeraars om zich te onderscheiden door bijvoorbeeld gespreide betaling aan te bieden voor chronische patiënten om de lasten wat te spreiden. Gelukkig kan deze mevrouw een deel van haar eigen risico terugvragen aan de overheid.‘ Om te controleren of het Centraal Administratie Kantoor deze ‘compensatieregeling eigen risico’ goed uitvoert en chronische patiënten hun geld tijdig ontvangen, voerde de NZa in 2008 een monitor eigen risico uit. ‘Gelukkig blijkt het in de meeste gevallen goed te gaan. Daarnaast hebben we ook gekeken of consumenten voor een verhoogd eigen risico willen kiezen. Nederlanders blijken risicomijders te zijn, slechts 5% kiest voor een verhoogd eigen risico. Blijkbaar weegt de korting op de premie van ongeveer ` 200 niet op tegen het risico dat daar tegenover staat.’

49


Contracteerruimte AWBZ

Op verzoek van de Minister heeft de NZa voor 2008 extra

de invoering van het eigen risico, waardoor het voor

In tegenstelling tot vorig jaar hoefde de NZa in 2008 niet in

budget beschikbaar gesteld voor nieuwe aanvragen voor

consumenten lastig bleek de premies te vergelijken met

te grijpen met een knelpuntenprocedure in de AWBZ.

zorg aan mensen met een extreme zorgbehoefte in de

die van het jaar ervoor. De kosten voor het gebruik van

Dit geeft aan dat de door de overheid vastgestelde

gehandicaptenzorg. Met deze extra middelen konden alle

niet-gecontracteerde zorg is voor een aanzienlijk aantal

contracteerruimte voldoende was en partijen er in zijn

nieuwe cliënten in 2008 worden geholpen. Ook voor de

consumenten toegenomen, doordat enkele grote zorg-

geslaagd goede afspraken te maken binnen het kader van

aanpak van de wachtlijsten voor licht verstandelijk

verzekeraars deze vergoedingen hebben verlaagd.

die contracteerruimte. Zorgaanbieders en zorgkantoren

gehandicapte jeugdigen kwam meer geld beschikbaar uit

raken steeds meer vertrouwd met dit verdelingsinstrument.

de zogeheten Rouvoet-middelen.

Een van de redenen dat consumenten in 2008 nauwelijks

De regionale contracteerruimte is het bedrag waarvoor een

50

zorgkantoor in een jaar maximaal AWBZ-zorg mag inkopen.

Kwaliteit

4.7 MONITOR ZORGVERZEKERINGSMARKT

van zorgverzekeraar wisselden, was het kleine verschil in premie en het gebrek aan variatie tussen de aangeboden

Het Ministerie van VWS stelt jaarlijks voor elke regio het beschikbare bedrag vast. Het kiest voor deze begrenzing

De zorgverzekeringsmarkt is de markt waar verzekeraars

polissen van de basisverzekering. De NZa heeft de

om de AWBZ-premie in toom te houden.

zorgverzekeringen verkopen aan consumenten. De markt van

afgelopen jaren verschillende suggesties gedaan om meer

de aanvullende verzekeringen valt daar in principe buiten

concurrentie op zorginhoud teweeg te brengen. Zo zouden

In 2008 hebben enkele zorgaanbieders met financiële

vanwege de bepalingen in de Wmg. Maar omdat consu-

zorgverzekeraars al tijdens de jaarlijkse overstapperiode in

problemen zich gemeld bij de NZa met een verzoek om

menten de basisverzekering en aanvullende verzekeringen

november/december aan hun verzekerden duidelijk moeten

steunverlening. Deze aanvragen zijn individueel beoordeeld

meestal in combinatie aanschaffen, krijgen de laatste ook de

kunnen maken met welke zorgaanbieders zij contracten

en afgehandeld. Daarbij stelde de NZa in het belang van

nodige aandacht in het jaarlijkse onderzoek van de NZa.

hebben afgesloten en welke kwaliteit van zorg zij bieden.

de cliënten de continuïteit van zorg centraal. Ook zijn

De zorgverzekeringsmarkt heeft zich in 2008 in belangrijke

Pas als consumenten kunnen kiezen zullen zij in beweging

enkele zorgaanbieders aangesproken op de onrust die zij

mate gestabiliseerd waarmee de rust voor de consument is

komen en zowel zorgaanbieders als zorgverzekeraars stimu-

veroorzaakten door het aankondigen van cliëntenstops.

teruggekeerd. Ongeveer 88% van de verzekerden zit bij een

leren een betere prijs-/kwaliteitverhouding te bieden. Ook

Deze aankondigingen gebeurden zonder dat het zorg-

van de vier grootste zorgverzekeraars. In 2008 stapte

de keuzeondersteuning door verzekeraars kan verbeteren

kantoor of de NZa hiervan afwisten. Na ingrijpen van de

ongeveer 3,6% van de verzekerden over naar een andere

door consumenten te gidsen naar die zorgaanbieders die

NZa bleken zorgkantoor en zorgaanbieder in staat het

zorgverzekeraar. Dat was in 2006 nog 18%. De premie

de beste kwaliteit leveren voor een goede prijs. Belangrijk

probleem binnen de contracteerruimte op te lossen.

daalde met 5% van `1.103 naar ` 1.049. Dit was vooral

hierbij is dat er voldoende kwaliteitsinformatie beschikbaar

het gevolg van de afschaffing van de no-claimregeling en

is. De IGZ ontwikkelt daar indicatoren voor.


Toegankelijkheid

zoek zijn consumentenbelang, betaalbaarheid en keuze-

eigen risico. De compensatie bedraagt ` 47 per recht-

De toegankelijkheid van de basisverzekering heeft in 2008

ondersteuning. Een systeem van eigen betalingen

hebbende. Naar verwachting komen ongeveer 1,9 miljoen

geen problemen opgeleverd. Wel heeft de NZa aandacht

in de Zvw stimuleert verzekerden meer afgewogen gebruik

verzekerden in aanmerking voor de compensatie.

voor strategieën van zorgverzekeraars gericht op bepaalde

te maken van zorg. Als dit gebruik wordt afgeremd,

De compensatieregeling wordt uitgevoerd door het CAK.

doelgroepen. Zo wil zij voorkomen dat risicoselectie via de

zullen de kosten van de zorg en daardoor de premies

Uit de tussentijdse evaluatie van september 2008 blijkt dat

achterdeur plaatsvindt. In 2008 hanteren enkele verzeke-

immers minder snel stijgen. Ook doen eigen betalingen een

de uitvoering van de compensatieregeling goed verloopt.

raars voor de duurste pakketten van de aanvullende verze-

beroep op de eigen verantwoordelijkheid van verzekerden.

keringen meer medische selectie. Vooralsnog is het aantal

Vanaf 1 januari 2008 geldt voor iedere verzekerde een

Maar weinig verzekerden blijken gebruik te maken van

daadwerkelijk geweigerde verzekerden heel klein, zo blijkt

verplicht eigen risico van ` 150. Daarnaast heeft iedere

het vrijwillig eigen risico omdat de meerderheid van de

uit een enquête van de NZa onder consumenten.

verzekerde de keuze voor een vrijwillig eigen risico

verzekerden geen risico wil lopen. Daarnaast willen

(` 100, ` 200, ` 300, ` 400 of ` 500), waar hij een

verzekerden in ruil voor het vrijwillige eigen risico een

korting op zijn premie voor terug krijgt.

premiekorting die zó hoog is, dat zorgverzekeraars hier

Keuzevrijheid

niet aan kunnen voldoen.

De NZa is alert op de soms beperkende voorwaarden van aanvullende verzekeringen. Enkele verzekeraars heffen zeer

Transparante informatie

hoge opslagen op de premies van deze verzekeringen als

De NZa constateerde in 2008 dat de zorgverzekeraars in de

Keuzeondersteuning

consumenten geen basisverzekering afsluiten. Ook zijn er

modelovereenkomsten correcte informatie geven over het

Vanaf 2009 hebben zorgverzekeraars de mogelijkheid om

verzekeraars die het onmogelijk maken alleen de aanvullende

verplicht en vrijwillig eigen risico. De informatie over de

het eigen risico te differentiëren. Zij kunnen vormen van

verzekering te continueren. De NZa ziet hierin belemmeringen

financiële gevolgen van beide vormen van eigen risico moet

zorg aanwijzen waarvan de kosten (deels) buiten het

voor het overstappen en gaat in 2009 nader analyseren wat

daarbij transparant zijn. De informatie in de polispakketten

verplicht eigen risico blijven. Doel hiervan is dat zorgverze-

de voor- en nadelen zijn van de vaak gekoppelde verkoop van

en op de websites is onvolledig gebleken. Zo ontbreekt

keraars het verplicht eigen risico als sturingsinstrument

basis- en aanvullende verzekeringen voor consumenten.

informatie over de compensatieregeling voor chronisch

kunnen inzetten. Het kan verzekerden stimuleren gebruik te

zieken en de betalingswijze van het verplicht eigen risico

maken van doelmatige zorgarrangementen die de verzeke-

van de verzekerde aan de zorgverzekeraar vaak.

raar heeft gecontracteerd of hen stimuleren zich gezond te

Verzekerden met meerjarige onvermijdbare zorgkosten of

gedragen en preventieprogramma’s te volgen. In 2009

De Minister heeft de NZa gevraagd in 2008 een monitor

verzekerden die in een AWBZ-instelling verblijven hebben

maakt de helft van de zorgverzekeraars hier gebruik van.

‘Eigen risico’ uit te voeren. Centrale thema’s in dit onder-

recht op een gedeeltelijke compensatie van hun verplicht

De NZa blijft de ontwikkelingen op dit gebied volgen.

4.8 MONITOR EIGEN RISICO

51

05 Vooruitblik 2009 | Nederlandse Zorgautoriteit

05 VOORUITBLIK 2009 De NZa heeft ook in 2009 weer een vol programma. Naast het vervullen van haar reguliere taken, ligt de focus op de beschikbaarheid en transparantie van keuzeinformatie en op het begeleiden en monitoren van markten in transitie. Het gaat daarbij om de verandering van aanbodgerichte naar vraaggerichte sturing. Voor een aantal zorgmarkten is al bepaald dat deze geliberaliseerd gaan worden, dit proces zal in 2009 worden begeleid. Het gaat daarbij onder meer om de ziekenhuiszorgmarkt, de markt

52

voor farmaceutische zorg en de markt voor dieetadvisering. Daarnaast brengt de NZa in 2009 in ieder geval voor de markten voor kraamzorg, verloskunde en mondzorg (tandheelkunde en orthodontie) advies uit aan de Minister over de haalbaarheid en wenselijkheid van liberalisering. Meer informatie vindt u op onze website www.nza.nl.

INHOUDSOPGAVE 03 MAKEN VAN ZORGMARKTEN 23 VOORWOORD 5 01 DE NEDERLANDSE ZORGAUTORITEIT 6 02 DE KRACHTIGE CONSUMENT BEWAKEN VAN ZORGMARKTEN 40

Recommend Documents