PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING MAT04 -
HET IDEALE MATERIAAL KIEZEN VOOR BUITENSCHRIJNWERK Hernieuwbare materialen gebruiken of materialen die voldoende aanwezig zijn in de natuur, die recycleerbaar en gerecycleerd zijn en ook rekening houden met hun ecobalans en de onderhoudstypologie
PRINCIPES BENADERING Deze fiche behandelt de keuze van vensterramen, maar de meeste aanbevelingen hier zijn van toepassing op alle buitenschrijnwerk: deuren, borstweringen, loggia's, zonweringen, ramen. Een vensterraam moet verschillende functies vervullen. Het zorgt voor : o
Lichtinval (altijd, en afhankelijk van de beglazing, de profielbreedte en de onderverdeling) en occasionele luchttoevoer in de meeste gevallen (afhankelijk van de openingswijze en het beslag (drukontlastende tochtstrips, verluchtingsroosters))
o
De waterdichtheid, die afhangt van het raamprofiel (aantal aanslagen, perifere dichtingsvoegen, aanwezigheid neus van waterslag op vaste of opengaande delen) en van het type en de kwaliteit van de plaatsing tegen de dorpels en dagstukken
o
De thermische isolatie, afhankelijk van het soort materiaal en de thermische onderbrekingen eigen aan het profiel, en de luchtdichtheid, die afhangt van het type en de kwaliteit van de plaatsing in de muuropening
o
De akoestische isolatie, die hoofdzakelijk afhangt van de kwaliteit van de beglazing en het soort en de kwaliteit van de inbouw van het raam in de muuropening
In het kader van een duurzame bouw of renovatie is het heel goed mogelijk om via de verschillende keuzes o.a. van het materiaal een kwaliteitsvol antwoord te bieden op deze verschillende functies, rekening houdend met de ecologische criteria. Om dit te doen moet men ook kijken naar: o
De milieu-eigenschappen: de energiekost van de productie, het vervoer en de recyclage van het materiaal en de eventuele impact op de gezondheid
o
De technische eigenschappen: de geschiktheid van het materiaal voor het beoogde gebruiksdoel, de thermische performantie van het schrijnwerk, de levensduur en de onderhoudsfrequentie
o
De economische eigenschappen: initiële kost en onderhoud
BLZ. 1 VAN 9 – HET IDEALE MATERIAAL KIEZEN VOOR BUITENSCHRIJNWERK – JULI 2010 PRAKTISCHE GIDS VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING MAT04
TECHNISCHE DOELSTELLINGEN Te vermijden: o Schrijnwerk in PVC. Voor dit materiaal mag enkel worden gekozen indien er geen andere mogelijkheid is. o Schrijnwerk in primair (d.i. "nieuw") aluminium. o Schrijnwerk in exotisch hout dat niet afkomstig is uit duurzaam bosbeheer.
Minimaal o
o
Ramen in secundair aluminium of staal zijn bijzonder geschikt indien er veel wordt geëist van het schrijnwerk of indien moet worden voldaan aan hoge vereisten inzake weerstand (b.v. in daken / weinig toegankelijke zones / een stedelijke omgeving / gevel die erg blootstaat aan onweer of vervuiling enz.). In sommige types gebouwen is deze keuze aangewezen om architecturale redenen (gordijnmuren, …). Let erop dat de ramen een efficiënte thermische onderbreking bieden. In ieder geval moeten de deuren en vensters voldoen aan de EPB-eisen inzake thermische prestaties, namelijk Uw,max=2.5 W/m²K en Ug,max=1.6 W/m²K.
Aangeraden o
Schrijnwerk in inheems hout zonder label of exotisch hout met label.
Optimaal o
o
Schrijnwerk in inheems hout dat voldoet aan de labels FSC of PEFC. Het beste kan worden gekozen voor een houtsoort die weinig of geen behandeling nodig heeft (voor verduurzaming en/of afwerking) en weinig of geen onderhoud vergt. Er zijn aparte fiches die handelen over de keuze van houtsoorten en hun eventuele behandeling (zie de links op het einde van deze fiche). Hout en aluminium kunnen in schrijnwerk worden gecombineerd om zodoende oppervlaktebehandelingen te vermijden, het onderhoud te beperken en een minder bestendige houtsoort te kunnen kiezen (dus meer inheems / minder behandeld…).
KEUZE-ELEMENTEN TECHNISCHE EN MILIEU-ASPECTEN > Hout Hout is een interessant materiaal zowel qua milieubalans als qua thermische prestaties. Het gebruik van hout moet volgens de milieucriteria voldoen aan de volgende drie voorwaarden: o Het hout moet een plaatselijke soort zijn of van dichtbij komen: Belgisch hout of hout afkomstig uit de Europese Unie. o Hout mag geen behandelingsproducten vereisen die nadelig zijn voor het milieu of de gezondheid. De huidige tendens bestaat erin om ramen en deuren niet te behandelen en het hout op natuurlijke wijze grauw te laten worden, wat de keuze qua soort beperkt. Toch wordt een oppervlaktebescherming aangeraden voor schrijnwerk dat sterk blootstaat en niet wordt beschermd door bijvoorbeeld een overhangend dak. o Het hout moet de labels dragen die bewijzen dat de bossen waarvan het afkomstig is evenwichtig worden beheerd. Men spreekt van een "duurzame" ontginning als de hoeveelheid materie die wordt weggenomen, de nieuwe, op datzelfde ogenblik geproduceerde hoeveelheid niet overschrijdt. De overdreven ontginning in tropische gebieden bedreigt het oerwoud, waar de rijkste biotopen van onze planeet zijn. De lokale volkeren komen eveneens in gevaar. Dit fenomeen van anarchistische exploitatie treft ook de boreale (noordelijke) bossen in Canada (rode ceder), alsook de Siberische taiga (naaldbomen). Het PEFC-label garandeert dat het hout afkomstig is van wouden die worden beheerd volgens criteria gedefinieerd door de Ministeriële Conferenties over de Bescherming van de Bossen in Europa (http://www.pefc.org). Het PEFC-label is internationaal. Op de andere continenten is het PEFC-label gebaseerd op criteria die op internationale conferenties betreffende die continenten zijn vastgelegd (Tarapoto, Montreal, ITTO, …). Het FSC-label is van zijn kant ontstaan in de schoot van de milieubewegingen.
BLZ. 2 VAN 9 – HET IDEALE MATERIAAL KIEZEN VOOR BUITENSCHRIJNWERK – JULI 2010 PRAKTISCHE GIDS VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING MAT04
Voorbeelden van hout. Links: eik. Uiterst rechts: lariks. Bron foto 1 en 2: http://www.snv.jussieu.fr, foto 3: http://www.boisforet-info.com
Van de houtsoorten met een FSC-label die bruikbaar zijn voor buitenschrijnwerk kunnen de volgende soorten worden gekozen: o witte Amerikaanse eik o lariks o Europese eik o Europese douglas o jatoba o sapupira – angelim pedra o eucalyptus (voor een geraamte in hout en aluminium) o afzelia (variabel al naargelang de soort) o meranti (variable selon l’espèce) o merbau o … Leveranciers van ramen in gelabeld hout zijn te vinden via de online zoekmachines (zie hoofdstuk "Waar kan men hout met PEFC- of FSC-label vinden?"). De keuze van houtsoorten volgens hun gebruik wordt omschreven in een aparte fiche (link op het einde van deze fiche). Ten slotte dient te worden gezegd dat houten ramen gemakkelijker te herstellen zijn dan andere soorten schrijnwerk. Met houtpasta bijvoorbeeld kan men deuken in een raamwerk herstellen. Eventueel kan men stukken vervangen in een bestaande raamconstructie die men wil behouden omdat het pand bijvoorbeeld beschermd is of omdat men op duurzame wijze wilt te werk gaan. Massief houten ramen zijn dus veel meer dan PVC-ramen geschikt voor hergebruik, restauratie en recyclage. > Hout en aluminium Dit soort schrijnwerk biedt tal van voordelen: o profiteren van de thermische voordelen van hout o de behoefte aan houtbehandeling beperken o geen onderhoud nodig voor het buitengedeelte o langere geschatte levensduur van het venster o de mogelijkheid om een minder sterke basishoutsoort te kiezen (lagere natuurlijke duurzaamheidsklasse), waardoor er meer keuze is tussen de inheemse houtsoorten o door de isolerende eigenschappen van hout bespaart men op het brandstofverbruik in vergelijking met een metalen geraamte o het aluminium profiel kan een schuivend scharnier hebben, waardoor het opengaande raam minder plaats inneemt (cf. Velfac-ramen) De aanwezigheid van aluminium vormt een nadeel voor de ecobalans, maar alle verhoudingen in acht genomen blijft de impact minimaal, gezien de bestaande recyclagemogelijkheden en de prestaties. > Aluminium Metalen profielen vergen een aanzienlijke hoeveelheid energie voor hun vervaardiging, en ze hebben een ongunstige ecobalans (vermelding "af te raden" in de NIBE-classificatie).
BLZ. 3 VAN 9 – HET IDEALE MATERIAAL KIEZEN VOOR BUITENSCHRIJNWERK – JULI 2010 PRAKTISCHE GIDS VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING MAT04
De grondstoffen zijn niet vernieuwbaar maar aanwezig in min meer voldoende hoeveelheden: bauxiet, steenkool, aardgas en aardolie. Additieven verbeteren zijn eigenschappen: koper, ijzer, magnesium, mangaan, silicone, zink, … o 30 à 40% van de grondstof is afkomstig uit de recyclage (de bronnen zijn hier niet eenduidig over). o Vervuilende stoffen komen vrij tijdens de fabricage en de recyclage (in mindere hoeveelheid): stof en fijnstof, HCl (zoutzuur, dat schadelijk is voor de ozonlaag), SO2, VOS, dioxines en furanen. o Het materiaal is inert aan het einde van de levensduur (afhankelijk van het sooort afwerking). Wel is het zo dat aluminium voor meer dan 90% eindeloos recycleerbaar is zonder aan kwaliteit in te boeten: hiervoor is 10 keer minder energie nodig dan bij de initiële ontginning en productie. o 92 à 98% van de profielen worden effectief ingezameld. o Beperk de afwerkingen van aluminium ramen die de recyclage ervan kunnen hinderen: toplagen (bv. thermisch verlakken). Anodisering verdient de voorkeur. Dat gebeurt met aluminiumoxide, dat ook de thermische eigenschappen van het raam verbetert. o
Dit materiaal heeft een lange levensduur en vergt geen onderhoud. De thermische prestaties van deze materialen zijn zwak maar worden gecompenseerd door thermische onderbrekingen tijdens de vervaardiging (voegen en afstandblokjes in nylon, ingespoten isolatie). Deze techniek vermindert het recyclagepotentieel, omdat de materialen moeilijker van mekaar los te maken zijn. > PVC Dit is een materiaal afkomstig uit de chloorindustrie. PVC-ramen hebben een ongunstige milieubalans: o er komen schadelijke verontreinigende stoffen vrij in geval van brand o gemiddeld tot hoog energieverbruik voor de productie. Het gedeelte vernieuwbare energie in het fabricageproces is beperkt (<5%) o de grondstoffen die worden gebruikt zijn meestal niet vernieuwbaar en verontreinigend: verwerking van chloor o bevat additieven en stabilisatoren (zware metalen zoals lood en cadmium, en plastifieerstoffen zoals ftalaat) die schadelijk zijn voor de gezondheid o productie- en verwijderingsproces dat tal van verontreinigende stoffen uitstoot (dioxines, zoutzuur dat schadelijk is voor ozonlaag, ftalaat, PCB's, …), naast toxische stoffen (bioaccumulatie bij de mens: kankerverwekkend, verstoort de voortplanting) en ecotoxische stoffen (die niet afbreken: aanwezigheid in sedimenten en zuiveringsslib). Er wordt gedacht aan sommige vervangingsproducten, maar die bieden geen waarborg: kalkzink of dioctyltin (toxisch voor het immuunsysteem). o problemen tijdens de recyclage, vooral door de additieven in de materie. Slechts 3 tot 5% van het PVC dat binnen de Europese Unie wordt aangewend, is werkelijk gerecycleerd. Het gebruik van PVC-ramen stijgt onophoudelijk sinds de jaren '60 en de Europese Unie verwacht dan ook een aanzienlijke verhoging van het afval dat in de komende jaren zal moeten worden verwerkt. o PVC gaat meestal naar de stortplaats of de verbrandingsoven (momenteel rendabeler dan mechanische recyclage), met de bekende gevolgen voor het milieu. We moeten aanstippen dat de sector tracht om de impact van zijn producten te minimaliseren, via het ’Greenline’-label, dat strenge eisen stelt teneinde de verontreinigende stoffen te beperken tijdens de productie. De thermische eigenschappen van PVC-ramen worden zoals voor metalen ramen, verkregen door thermische onderbrekingen en door isolatie te injecteren.
BLZ. 4 VAN 9 – HET IDEALE MATERIAAL KIEZEN VOOR BUITENSCHRIJNWERK – JULI 2010 PRAKTISCHE GIDS VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING MAT04
> Overzicht van de milieuprestaties
Thermische prestaties Onbehandeld tropisch hardhout uit een duurzaam beheerd bos Europees behandeld zachthout uit een duurzaam beheerd bos Europees behandeld zachthout, niet uit een duurzaam beheerd bos
1,6-1,8 W/m²K (afhankelijk van de houtsoort) 1,6-1,8 W/m²K (afhankelijk van de houtsoort) 1,6-1,8 W/m²K (afhankelijk van de houtsoort) 1,5-3 W/m²K (afhankelijk van het aantal kamers en de aanwezigheid van metalen verstevigingen) 3,5-4,2 W/m²K (met thermische onderbreking)
PVC
Aluminium Behandeld of onbehandeld tropisch hout, niet uit een duurzaam beheerd bos
1,6-1,8 W/m²K (afhankelijk van de houtsoort)
Geraamde levensduur *
Milieubalans (NIBEclassificatie 2010)**
Gemiddelde tot hoge levensduur: 40 tot 60 jaar
1a Beste keuze 1b Beste keuze
Gemiddelde levensduur: 40 tot 50 jaar
2a Goede keuze
Typische waarden: 40 tot 50 jaar. Meer indien metalen verstevigingen aanwezig.
3a Aanvaardbaar
Lange levensduur : > 60 jaar
5a Te vermijden
Gemiddelde tot hoge levensduur: 40 tot 60 jaar
6b Slechte keuze
Gids voor duurzame bouw en renovatie, CRTE. De levensduur van schrijnwerk is bijzonder moeilijk te ramen, door een gebrek aan historische gegevens en statistische studies betreffende de afvalverwerking.**Voor meer informatie over de NIBE-classificatie – www.nibe.org
ECONOMISCHE ASPECTEN > Kost van de materialen Hier volgt een schatting van de prijzen van de ramen. De ordegroottes worden bij wijze van voorbeeld gegeven. De prijzen omvatten de levering en plaatsing exclusief BTW, en houden ook rekening met de beschermende behandelingen van het hout, en de verbindingen met het metselwerk. De opgegeven prijzen hebben betrekking op draaikipramen van 1,5 m² tot 2 m², met dubbele beglazing. Prix [€/m² opening] volgens BUA 2009 MIN
MAX
Hout: merbau
318 €/m²
353 €/m²
Hout: afzelia Doussié
414 €/m²
494 €/m²
Hout: acajou
490 €/m²
607 €/m²
PVC
376 €/m²
438 €/m²
Versterkt PVC
425 €/m²
512 €/m²
328 €/m²
361 €/m²
469 €/m²
515 €/m²
Aluminium (geanodiseerd) met thermische onderbreking Gelakt aluminium met thermische onderbreking
BLZ. 5 VAN 9 – HET IDEALE MATERIAAL KIEZEN VOOR BUITENSCHRIJNWERK – JULI 2010 PRAKTISCHE GIDS VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING MAT04
De huidige markt is duidelijk gunstig voor PVC-ramen (verkoop, prijzen, verwijderingskosten). Er moet echter een verstrenging worden verwacht van de Europese regelgeving op het storten en verbranden van producten op basis van PVC. Als de milieukosten in rekening worden gebracht, kunnen de prijzen van de PVC-ramen in de komende jaren gaan schommelen en recyclage meer worden gevaloriseerd. Er zijn premies voor de plaatsing van houten ramen (in woningen of tertiaire gebouwen), op voorwaarde dat de beglazing een bepaalde thermische prestatie haalt. De premie is hoger voor gelabeld hout: http://www.ibgebim.be/Templates/Professionnels/informer.aspx?ID=4106&langtype=2067 > Waar kan men hout met PEFC- of FSC-label vinden? De nationale federatie van houthandelaars stelt verschillende adressen voor in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: www.fnn.be. Een leverancier van houten ramen met FSC-label vindt men bijvoorbeeld via de zoekmachine van de website http://www.ikzoekfsc.be. De leveranciers worden gesorteerd op de nabijheid van de bouwplaats. Voor het PEFC-label is er een gelijkaardige website: http://www.pefcbelgium.be/nl/recherche/. DE JUISTE KEUZE MAKEN De tabel hieronder vat de verschillende objectieve analysepunten samen met betrekking tot de keuze van het schrijnwerk: Milieubalans
Thermische prestatie
Kostprijs
Hout met aluminium
Primair aluminium
Secundair aluminium
PVC
Inheems of tropisch hout uit een duurzaam beheerd bos Inheems hout, niet uit een duurzaam beheerd bos Tropisch hout, niet uit een duurzaam beheerd bos
o o o o
indien lange levensduur, anders
De milieubalans van PVC-ramen is gemengd. Ontwerpers zullen er zich wel van afkeren door de milieu-impact van het materiaal inzake fabricage en verwijdering op het einde van de levensduur. Het blijkt dat aluminiumramen weinig interessant zijn op het vlak van de grijze energie en de uitstoot van broeikasgassen. De keuze tussen een PVC-raam en een in aluminium zal afhangen van de verhouding gerecycleerd aluminium. Naarmate het aluminiumraam meer secundair aluminium bevat, valt de milieubalans uit in het nadeel van het PVC-raam. Houten ramen vertonen de beste milieubalans. Let wel, houten ramen zijn zeer interessant als ze beantwoorden aan bepaalde criteria: inheems hout, afkomstig van duurzaam beheerde bossen, dat geen diepgaande chemische verduurzaming ondergaat. Kies ook een voldoende bestendige houtsoort of geef de voorkeur aan behandelingen in autoclaaf, volgens de plato-methode, of met boorzout. Zie fiche CSS10 "Houtbehandelingen: gevolgen voor de gezondheid en het milieu". Het hout mag geen zwaar en frequent onderhoud vergen en mag niet geverfd zijn, of alleen met BLZ. 6 VAN 9 – HET IDEALE MATERIAAL KIEZEN VOOR BUITENSCHRIJNWERK – JULI 2010 PRAKTISCHE GIDS VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING MAT04
o
verf die niet ongunstig is voor het milieu en de gezondheid (zie fiche CSS09 "Lijm en verf: hun invloed op gezondheid en milieu"). Ramen in hout/aluminium zijn iets minder gunstig dan houten ramen. Ze zijn een interessant compromis om het onderhoud van de ramen en het gebruik van edele houtsoorten te beperken.
Voorbeeld van ramen in hout-aluminium (bron: Thermopane)
IN DE PRAKTIJK Er moeten maatregelen worden genomen tijdens de verschillende ontwikkelings- en uitvoeringsfasen van het project: VOORONTWERP o
o
Duiding van de context waarin de ramen worden geplaatst om een keuze te kunnen maken die overeenstemt met de lokale omstandigheden: stedelijke omgeving, oriëntatie (blootgesteld aan weersinvloeden, vochtige overheersende wind, vochtig of vervuild milieu, … Indien nodig, nadenken over de onderhoudstrategie: type, frequentie, kosten, bereikbaarheid van de ramen, …
UITVOERINGSONTWERP, DOSSIER VOOR DE BOUWVERGUNNING De ontwerper moet vermijden om ramen te gebruiken in PVC en ramen op basis van metaal. Het is beter te werken met ramen in hout of in hout en aluminium. In het geval van PVC-ramen moet de ontwerper profielen kiezen met verschillende kamers zonder metalen versterking. In het geval van metalen ramen moet de ontwerper kiezen voor profielen met een doorlopende thermische onderbreking. Indien de keuze van de ontwerper uitgaat naar een houten geraamte, dan moet hij: o zorgen voor een efficiënte afvoer van het water dat op de vensters vloeit (afvoergootjes, druipranden, plaatsing op keellijst, waterslag met neus op vaste of opengaande delen, …). o zorgen voor een filmogene binnenafwerking (verf of vernis) en een minder filmogene buitenafwerking (lazuurbeits) om de migratie van de waterdamp van binnen naar buiten te bevorderen en te vermijden dat het water in de materie stagneert. o hout gebruiken met het FSC-label (Forest Stewardship Council), vooral wanneer het van tropische, Canadese of Siberische oorspong is, of hout met het PEFC-label (Programme for the Endorsement of Forest Certification Schemes).
BLZ. 7 VAN 9 – HET IDEALE MATERIAAL KIEZEN VOOR BUITENSCHRIJNWERK – JULI 2010 PRAKTISCHE GIDS VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING MAT04
Elk land mag een eigen keuringssysteem instellen, dat kan worden erkend door de PEFC-certificering volgens een zeer strenge eisenbundel. De twee grote labels in Canada en de Verenigde Staten, de SFI en de CSA, zijn bijvoorbeeld een tweetal jaar geleden erkend door het PEFC. Het PEFC-label is dan ook het meest verspreide houtlabel ter wereld geworden, met meer dan 200 miljoen gecertificeerde hectare. o
voor ramen moet men hout kiezen met een natuurlijke bestendigheid zoals eik, kastanjehout, lariks of Douglasspar en die weinig of geen behandeling vereisen. Indien er een behandeling nodig is zal men producten moeten kiezen die geen impact hebben op het milieu en de gezondheid (zie fiche "houtbehandeling").
Voorbeelden van hout. Van links naar rechts: eik, kastanje en lariks. Opgelet, de tint kan variëren van boom tot boom Bron 1: www.snv.jussieu.fr Bron 2 en 3: www.boisforet-info.com
o
o
om het houtoppervlak te behandelen, moet men producten voorschrijven zonder biocide actieve bestanddelen (schimmeldodende middelen, insecticiden, bactericiden), met een oplosmiddelgehalte tussen 0 en 5%, en op basis van bindmiddelen hoofdzakelijk afkomstig van vernieuwbare grondstoffen kies een vernis of een lakverf met natuurlijke harsen en niet met acryl of alkydharsen die worden verdund met water of met oplosmiddelen
In ieder geval moeten deuren en vensters voldoen aan de EPB-vereisten inzake thermische prestaties, namelijk Uw,max=2.5 W/m²K en Ug,max=1.6 W/m²K.
TOEZICHT OP DE WERKZAAMHEDEN o
o o
Bij de levering van het hout een bewijs eisen van de herkomst en de labeling. De PEFC- en FSC-labels kunnen beide worden getraceerd via een volgnummer. Dat garandeert dat de producten het hele keuringstraject werkelijk hebben doorgemaakt (bv. FSC-COC-13245(AB)). Dat nummer staat op alle gecertificeerde houten ramen en moet op de bouwplaats worden meegeleverd. Voor het FSC-label spreekt men van de CoC of Chain of Custody. Op een specifieke website kan men de geldigheid van het nummer nagaan: http://info.fsc.org. Voor het PEFC-label controleert men ofwel het logonummer dat op het product staat via http://www.pefcbelgium.be/nl/recherche/logo, ofwel het CoC-nummer: http://www.pefcbelgium.be/nl/recherche/certificat. Let op de kwaliteit van de aansluitingen tussen het schrijnwerk en de muren, om zo het beste resultaat te verkrijgen vanuit thermisch en akoestisch standpunt.
BLZ. 8 VAN 9 – HET IDEALE MATERIAAL KIEZEN VOOR BUITENSCHRIJNWERK – JULI 2010 PRAKTISCHE GIDS VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING MAT04
AANVULLENDE INFORMATIE ANDERE AANDACHTSPUNTEN In de volgende fiches komen aanverwante thema's aan bod: o o o
ENE06 – Optimaal ontwerpen van vensters MAT08 – Een houtsoort kiezen volgens de aard en de toepassing CSS10 – Houtbehandelingen: gevolgen voor de gezondheid en het milieu
BIBLIOGRAFIE Algemene werken over de keuze van de materialen: o Michiel Haas, Milieuclassificatie Bouwmaterialen, Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie te Naarden (NIBE) o Fiches "Eco-devis", opgesteld door de "Conférence sur l’éco construction", www.ecobau.ch o Friedrich Kur, L’habitat écologique – Quels matériaux choisir, uitg. Terre Vivante, 1999 o Jutta Schwarz, L’écologie dans le bâtiment – Guides comparatifs pour le choix des matériaux de construction, 1998 o Suzanne en Pierre Déoux, Le guide de l’habitat sain, Uitg. Medieco Informatie over het materiaal hout o De vzw Fair Timber ondersteunt het duurzame bosbeheer: http://www.fair-timber.be/ o Houtinfobois: informatiemiddel over het in België verwerkte hout en zijn toepassingen, gecreëerd door de houtzagerijen en de aanverwante industrieën (www.houtinfobois.be) o "Bois et habitat": vzw die werkt voor de promotie van de houtbouw (www.boishabitat.com) o Belgian Woodforum: gecreëerd op initiatief van de Belgische houtsector, met het tijdschrift "Les courriers du bois" (www.bois.be) o Nationale federatie van de houthandelaars: www.fnn.be o de website van de schrijnwerkers: www.schrijnwerkers.com Labels o De website van het WWF heeft een www.fsc.wwf.be o De website van het FSC-label: www.fsc.org
lijst met FSC-gelabelde
Normen o Berekening van de thermische prestaties een venster: NBN B 62-002
BLZ. 9 VAN 9 – HET IDEALE MATERIAAL KIEZEN VOOR BUITENSCHRIJNWERK – JULI 2010 PRAKTISCHE GIDS VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING MAT04
houtsoorten
