GEZONDHEID
2
WWW.PLUSMAGAZINE.NL
Lang zullen we leven Kunnen we ooit 150 jaar worden? Wetenschappers denken van wel
Willen we wel zo oud worden? Resultaten van de Plus-enquête
Wat is het geheim van een lang en gezond leven? Plus Magazine vraagt dóór...
Foto Wim Hanenberg Styling Yolenth van den Hoogen Visagie Petra Neumann Met dank aan: Hema en patisserie Kuyt te Amsterdam
PLUS MAGAZINE JULI/AUGUSTUS 2007
3
GEZONDHEID
Lang zullen we leven
Op naar het
eeuwige
De oudste mens ooit werd 122 jaar. Kunnen we nog ouder worden? En hoe Tekst Maarten Evenblij Foto Corbis
O
p een donderdagavond in juni vorig jaar overleed Harriet. Ze was toen waarschijnlijk 175 jaar. Waarschijnlijk, want het is niet helemaal zeker of dit de dezelfde reuzeschilpad was die Charles Darwin in 1830 uit het ei zag kruipen en heeft meegenomen van zijn reis naar de Galápa-
Schildpadden, zee-egels en walvissen kunnen rond de 200 jaar leven. Volgt de mens?
4
WWW.PLUSMAGAZINE.NL
gos-eilanden. De respectabele prestatie van Harriet wordt overtroffen door de rode zeeegels in de wateren voor de Canadese westkust. Die kunnen wel 200 jaar oud worden. Eén zoogdier, de Groenlandse walvis, wint het echter van schildpad en zee-egel. Walvisjagers vingen exemplaren die meer dan 200 jaar oud bleken te zijn. Soms zat hun spek zelfs vol ivoren en stenen harpoenpunten, die al ruim een eeuw niet meer worden gebruikt bij de walvisjacht. Bij zulke leeftijden steken mensen schril af. ‘Slechts’ 122 jaar en 164 dagen werd de oudste mens: de Française Jeanne Calment. Tien jaar geleden, op 4 augustus 1997, overleed ze. Een jaar daarvoor had ze nog een rapnummer opgenomen ter promotie van het verzorgingshuis waar ze leefde. Ze fietste tot haar 100ste door haar dorp en rookte op haar 118de verjaardag haar laatste sigaret. Niet vanwege haar gezondheid, maar omdat ze blind was geworden en zich schaamde hulp te
leven
oud dan? De meningen onder wetenschappers zijn verdeeld. moeten vragen bij het aansteken. Jeanne Calment, die Vincent van Gogh nog zou hebben ontmoet, is de uitzondering die het Guinness Book of World Records haalt. Is zij met haar 122 jaar tot het uiterste gegaan of kan een mensenleven langer duren?
Genezen van veroudering We legden die vraag voor aan wetenschappers die het geheim van veroudering proberen te doorgronden. Zij doen dat overigens niet met het doel het leven zo lang mogelijk te maken, maar vooral om te weten te komen waarom veroudering zo vaak met gebreken gepaard gaat. Eerst maar eens proberen om de 80 jaar die we nu gemiddeld worden, zo lang mogelijk gezond te houden – en als dat gelukt is gaan ze pas denken aan een nog langer leven. Niettemin, de meeste wetenschappers houden het erop dat we wel tien, misschien dertig jaar ouder kunnen worden dan Jeanne Calment. Anderen zijn optimistischer. En een enkeling ziet geen reden waarom we niet 500 of 1000 jaar oud zouden kunnen worden. Zelfs het eeuwige leven ligt in het verschiet als onderzoekers wat meer hun best zouden doen. Waarom zouden we niet van de veroudering kunnen worden genezen? De pest en de pokken zijn immers ook uitgeroeid, aids is in het Westen een chronische ziekte geworden en een aantal vormen van kanker is inmiddels te genezen.
Genetische geluksvogels
Jan Hoeijmakers, moleculair geneticus: Veroudering en ziekte worden vaak in één adem genoemd en het verschil is dikwijls moeilijk aan te geven. Maar veroudering begint in feite al direct na de geboorte (zie kader volgende pagina). Op dat moment zijn ook de belangrijkste kaarten al geschud. “De juiste ouders kiezen is de grootste garantie om zelf oud te worden”, zegt Eline Slagboom. De Leidse hoogleraar moleculaire epidemiologie bestudeert families met relatief veel 90plussers. Ook Jeanne Calment kwam uit zo’n sterk geslacht. Jeannes vader werd 94 jaar, haar moeder 86 en ook haar broers en zussen werden veel ouder dan gemiddeld. Bij de drieduizend 90-plussers die deelnemen aan de Studie naar Langlevendheid onderzoeken Slagboom en haar collega’s erfelijk materiaal en factoren in het bloed en ze ondervragen hen over hun levensgeschiedenis en leefgewoonten. “We verwachten dat deze sterke families niet alleen een gunstige erfelijke opmaak hebben, de goede genen, maar ook een gezonde voeding en leefstijl”, zegt Slagboom. “Meer algemeen lijkt het erop dat ook de sociaal-economische en psychologische omstandigheden, zoals een optimistische kijk op het leven, meehelpen om heel oud te worden. In deze families vallen al die factoren precies goed samen zodat ze elkaar versterken. In elke generatie leven leden van deze families 30 procent langer dan hun jaargenoten. Als we begrijpen welke combinatie van genetische kenmerken en omgevingsfactoren ▶
‘In theorie kunnen we 140, misschien wel 150 jaar oud worden.’
PLUS MAGAZINE JULI/AUGUSTUS 2007
5
tot langlevendheid leidt, kan de grens van het leven wellicht worden opgerekt tot 140.” Vooralsnog is die top alleen weggelegd voor de ‘genetische geluksvogels’.
Langer gezond Wetenschappers zijn er (nog) niet in geslaagd mensen veel langer in leven te houden. Met muizen lukt het al wel. Sommige muisstammen leven maar liefst 60 procent langer dan gemiddeld, aldus Jan Hoeijmakers, moleculair geneticus in het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Dwergmuizen, die een
Hoe werkt veroudering? Veroudering is slijtage van weefsel. Door kleine beschadigingen vanwege het dagelijkse gebruik functioneren organen en weefsels minder goed. In crisissituaties, zoals ziekte of flinke inspanning, kunnen daardoor klachten of chronische ziekten ontstaan. Aan die ‘beschadigingen door dagelijks gebruik’ kun je niet ontkomen. Ze ontstaan door invloeden van buitenaf (uv-straling of chemische stoffen in omgeving en voeding), maar we produceren ze ook zelf. Bij de normale stofwisseling in cellen komen stoffen vrij (‘vrije radicalen’) die beschadigingen kunnen veroorzaken. Daardoor kunnen eiwitten klonteren, enzymen worden uitgeschakeld en het erfelijk materiaal kan beschadigen. Cellen kunnen daardoor minder gaan functioneren of ontregeld raken – zoals bij kankercellen gebeurt. Het lichaam beschikt over een scala aan reparatiesystemen. Soms echter werken die onvoldoende, soms kunnen ze de stortvloed aan beschadigingen niet aan en soms herkennen ze beschadigingen niet of kunnen ze deze niet repareren. Herstel is dus niet 100 procent. Veroudering is de opeenstapeling van al die onherstelde schade en begint al vanaf de geboorte.
genetisch defect hebben in het groeihormoon/insulinegroeifactor I systeem, of muizen op een dieet met weinig calorieën, worden voor muizenbegrippen stokoud: 4 jaar in plaats van de gebruikelijke 2,5 jaar. Hoeijmakers vergelijkt deze langlevende muizen met muizen die een aangeboren de-
6
WWW.PLUSMAGAZINE.NL
fect hebben in het DNA-reparatiesysteem en daardoor extreem snel verouderen. Wat de belangrijkste sleutel is tot een langer gezond leven? Hoeijmakers is beslist: “Naast goede genen zijn voeding en leefstijl belangrijk. Minder vet eten, maar vooral: minder eten en (voor mensen) genoeg bewegen. Een dieet van 30 procent minder calorieën doet wonderen bij muizen. Ze leven langer en blijven langer gezond. Het muizenlichaam reageert op een beetje te weinig voedsel met minder aandacht voor groei en ontwikkeling en meer voor onderhoud, bescherming en herstel van weefsels.” Wat betekent dat voor mensen? De moleculair geneticus weet het nog niet, want systematisch onderzoek bij mensen is nog niet gedaan. “Maar veel en vet eten leidt in elk geval tot meer hart- en vaatziekten, vetzucht en diabetes. Ik denk dat we in theorie 140, misschien wel 150 jaar oud kunnen worden. Voorlopig echter hebben we onze handen echt nog vol aan het terugdringen van ziekten en gebrek in de laatste levensfase, tussen de 70 en 90 jaar.”
Minstens 1000 jaar Een stuk optimistischer is dr. Aubrey de Grey. Wat hem betreft halen we gemakkelijk de leeftijd van 130 jaar, en dan nog in goede gezondheid ook. De Britse biomedisch gerontoloog heeft het laatste decennium nogal wat ophef veroorzaakt met zijn recalcitrante stellingen. Hij wil niet proberen te voorkomen dat mensen verouderen, maar draait de zaak om en wil de mensheid verjongen. Veel van de kennis en behandelingen die daarvoor nodig zijn, bestaan volgens hem al, zoals gentherapie en het toepassen van stamcellen. De kunst is ze goed te combineren. Binnen vijfentwintig jaar moet het volgens hem lukken om 130 te worden. En op de wat langere termijn zal
door voortdurende verjonging van weefsels en herstel en vervanging van aangedane organen, zelfs het eeuwige leven binnen handbereik liggen. “Ik denk dat de eerste mens die minstens 1000 wordt, nu 60 jaar is”, zei hij in de Britse media.
Schade in cellen herstellen De flamboyante De Grey roept behalve bewondering ook weerstand op. Jan Vijg, hoogleraar aan het Buck Instituut voor Verouderingsonderzoek bij San Francisco, begrijpt dat wel. De benadering van De Grey vindt hij zeker interessant. Ook acht hij het niet onredelijk dat, zoals De Grey verwacht, er over veertig jaar veel gedaan zou kunnen worden aan het herstellen van schade in cellen, zoals aan eiwitten, en dus aan het tegengaan van veroudering. Vijg gelooft echter niet in het eeuwige leven. Hij denkt dat een deel van de schade aan het erfelijk materiaal nooit hersteld kan worden. Deze zal zich onvermijdelijk ophopen en uiteindelijk tot veroudering leiden. Vijg houdt het dan ook op maximaal 150 jaar, hoewel die leeftijdsgrens hem niet zoveel interesseert. Hij gaat, net zoals Hoeijmakers en Slagboom, meer voor een langere gezondheid en daardoor een vanzelfsprekende toename van de gemiddelde leeftijd en dus ook van mensen die heel oud worden.
Wie eenmaal 90 is...
Het toekomstbeeld van een langer en gezond leven vertoont echter barsten. Rudi Westendorp, internist in het Leids Universitair Medisch Centrum, denkt dat we heel goed 150 jaar oud zouden kunnen worden. Toch ziet het er volgens hem voor de huidige 90-jarigen in ons land somberder uit dan voor mensen die een tijdje geleden 90 waren. In het algemeen hebben 90-plussers minder kans om binnen een jaar te overlijden dan 75-jarigen. Wie eenmaal 90 is geworden is kennelijk sterk en zingt het waarschijnlijk nog wel even uit – terwijl in de groep 75-jarigen ook mensen zitten die snel zullen
overlijden. Maar het tij lijkt te keren. Westendorp: “Op veel plekken op aarde neemt voor 90-jarigen de kans om binnen een jaar te sterven af, maar niet in de Verenigde Staten en Nederland. In sommige jaren zijn de sterftekansen van de alleroudsten zelfs gestegen.” Op deze wijze zal niemand de 150 jaar kunnen halen, verwacht Westendorp. “De toenemende welvaart zorgt voor een aantal fundamentele veranderingen: we eten te veel en bewegen te weinig en tegelijkertijd zorgen we slecht voor onze alleroudsten. We laten in Nederland de sociale structuur afbrokkelen met negatieve effecten op de geestelijke en lichamelijke gezondheid. De levensverwachting hangt in belangrijke mate samen met iemands sociaal-economische status en de toegang tot de zorg. In Nederland bestaat, net als in de Verenigde Staten, het gevaar van tweedeling.” Westendorp vindt het een slecht teken dat er geen aandacht is voor de benarde positie van de alleroudsten. “Er is een groeiende ongelijkheid in levensverwachting in onze elitaire maatschappij. Daardoor gaat de happy few er weliswaar op vooruit, maar neemt de levensverwachting in brede zin toch niet toe.” ◾
Rudi Westendorp, internist:
‘Iemands levensverwachting hangt ook samen met toegang tot de zorg.’
PLUS MAGAZINE JULI/AUGUSTUS 2007
7
Lang zullen we leven
GEZONDHEID
Uitslag Plus-enquête ‘Hoe oud willen we worden?’
Honderd! Veel Plus-lezers willen graag een hele eeuw volmaken, zo bleek uit onze enquête. Sommigen dromen zelfs van onsterfelijkheid. Maar is de charme van het leven niet ook dat het voorbijgaat? Tekst Eveline Brandt
M
ensen hebben twee wensen: jong blijven en oud worden. Aan dat eerste werken we allemaal harder dan ooit en ook dat laatste lukt steeds beter: de levensverwachting in Nederland is voor vrouwen nu al 81,2 jaar en voor mannen 76,7 jaar. Maar dat vinden we nog niet genoeg, zo blijkt uit een enquête die Plus Magazine hield onder de lezers. Maar liefst 48 procent van de ondervraagden zou graag, mits hun gezondheid en leefomstandigheden goed blijven, 100 jaar oud willen worden (zie kader). Ook zou een aanzienlijke groep het liefst eeuwig blijven leven: gemiddeld vindt bijna 14 procent van de ondervraagden dit een aantrekkelijke toekomstdroom. “Gefeliciteerd, zou ik zeggen: het verlangen om 100 te worden getuigt van een enorme vitaliteit en levenslust”, zo reageert dr. Frits de Lange, ethicus en theoloog. In mei verscheen zijn boek ‘De mythe van het voltooide leven – over de oude dag van morgen’. Bij de wens om eeuwig te leven kan De Lange zich veel minder voorstellen. “Dat vind ik een soort goddelijkheidsaspiratie. We kunnen beter
Jongeren vinden 80 jaar welletjes Stel, u blijft gezond en de kwaliteit van uw leven is goed: hoe oud zou u dan willen worden? Deze vraag legde Plus Magazine voor aan een groep mensen van 50 jaar of jonger, én aan een groep 50-plussers. Het meest gegeven antwoord is: 100 jaar. In beide leeftijdscategorieën wordt het volmaken van een hele eeuw het meest begeerd, al zijn 50-plussers hierin stelliger (56 procent) dan 50-minners (44 procent). Er is ook een flinke groep die het al eerder welletjes vindt. Meer jonge (30 procent) dan oudere (22 procent) respondenten willen ‘slechts’ 80 worden. 120 en 150 jaar worden, is de wens van 5 procent. Eeuwig leven lijkt een flinke groep mensen wél weer aantrekkelijk. 16 procent van de mensen onder de 50 en 10 procent van de 50-plussers zou tekenen voor onsterflijkheid.
een toontje lager zingen: we zijn maar mensen, we zijn vergankelijk. Dat is vreselijk, maar het is óók de charme van ons leven dat de dingen voorbijgaan.” PLUS MAGAZINE JULI/AUGUSTUS 2007
▶
8
Onsterflijkheids-elixer Wanneer de dingen niet meer voorbijgaan maar zich eindeloos herhalen; wanneer wij eeuwig zouden leven, iedere dag weer zouden opstaan, werken, eten, beminnen: hoe zou ons leven er dan uitzien? Simone de Beauvoir voert deze fantasie tot het uiterste door in haar roman ‘Alle mensen zijn sterfelijk’. Wie dat boek gelezen heeft, wil nooit meer eeuwig leven. De hoofdpersoon Fosca, als Italiaanse vorstenzoon geboren in 1279, leeft in de 20ste eeuw nog altijd, omdat hij in zijn hoogmoed een onsterfelijkheids-elixer heeft gedronken. Hij wordt de minnaar van de ambitieuze actrice Régine, die het zo onverdraaglijk vindt dat haar leven en loopbaan kortstondig en eindig zullen zijn, dat ze hoopt via Fosca de eeuwige roem te verwerven. “Als ik toch eens geloofde dat ik onsterfelijk was!” zei ze. “Wat dan?” “De hele wereld zou van mij zijn.” “Dat heb ik ook gedacht”, zei hij. “Lang geleden.” “En waarom nu niet meer?” “Je kunt je niet voorstellen wat dat betekent: ik zal er nog steeds zijn, ik zal er altijd zijn.” Hij liet het hoofd in de handen zakken. Fosca onthult aan Régine dat zijn onsterfelijkheid ‘een verschrikkelijke vloek’ is. Hij keek haar aan: “Ik leef, maar ik heb geen leven. Ik zal nooit sterven, maar ik heb geen toekomst. Ik ben niemand. Ik heb geen historie en geen gezicht.”
Genieten van kleine dingen Uit deze roman blijkt pijnlijk dat kleine genoegens, zoals een kus of een etentje, hun waarde verliezen als wij daar telkens weer, tot in de eeuwigheid, van kunnen proeven. Terwijl gewone, sterflijke ouderen juist vaak intenser gaan genieten van kleine dingen. Een kind dat een tekening maakt kan zijn drukbezette moeder daar nauwelijks mee verrassen, maar oma zal heel gelukkig zijn met de creatie van haar kleinkind. Een soort ‘schaalverkleining in het genieten’, noemt schrijver/ ethicus Frits de Lange dit. “Mijn ouders heb-
9
WWW.PLUSMAGAZINE.NL
ben een aantal jaar in een verzorgingshuis doorgebracht”, zegt hij. “In die laatste jaren kon ik op een zomerse dag mijn moeder niet blijer maken dan met een ijsje.” Maar erger dan het verlies van de kleine genietingen, zou volgens hem zijn dat de spanningsboog van de grote idealen verslapt in een eeuwig leven. “In een tijdloos perspectief kun je niet streven naar perfectie of vervulling. Onze idealen zijn óók ingegeven door de eindigheid van het leven. Ik kan mij wel het bereiken van wereldvrede ten doel stellen, maar dat is geen menselijk ideaal. Menselijke doelen zijn veel bescheidener: een goede moeder zijn, of een groot geleerde worden, of een goede timmerman. Daar hoort bij dat mensen op een gegeven moment kunnen terúgkijken op het feit dat ze een groot geleerde of goede timmerman zijn geweest. Eeuwig een goede timmerman zijn – dat kan niet.”
Profiteren van rijpe ouderdom
Cicero schreef: “De levensloop is een vast gegeven. De natuur kent maar één weg. Het is heel simpel. Elk levensstadium heeft zijn eigen kenmerk. De zwakte van kinderen, de felheid van jonge mensen, de ernst van de gevorderde leeftijd en de rijpheid van de ouderdom. Zo passen zij in het natuurlijke schema; men moet er te juister tijd van profiteren.” Dat zijn ware woorden, maar van die rijpe ouderdom willen we blijkbaar wél graag wat langer profiteren. Naarmate mensen ouder zijn, willen ze ook ouder worden, blijkt uit de Plus-enquête: 56 procent van de 50-plussers zou graag 100 jaar willen worden, terwijl minder respondenten onder de 50 (44 procent) dit verlangen koesteren. Wie wat ouder wordt, gaat waarschijnlijk dringender voelen: ik ben nog lang niet klaar, ik heb meer tijd nodig om te realiseren wat ik wil. “Het wordt een soort wedloop tussen verval en vervulling”, zegt De Lange. “Je hebt idealen, of je wilt iets bereiken, of er zijn relaties stuk gegaan die je wilt herstellen – iedereen heeft wel een bestemming of doel. Je hebt nog zoveel noten op je zang, maar je voelt dat de
tijd gaat dringen. Wanneer je 50-plus bent, wil je het verval waarschijnlijk zo lang mogelijk uitstellen om nog tot vervulling te komen.” Leeftijdsgrenzen hoeven onze vervulling, zelfs als ons honderd jaren gegeven worden, niet meer in de weg te zitten: die zijn in veel opzichten aan het vervagen. Kunnen we tegenwoordig op ons 21ste internetmiljonair zijn, we kunnen ook op ons 68ste terug naar de collegebanken of op ons 70ste nog vader worden. Wie gezond en mobiel genoeg is, kan zich tegenwoordig tot op hoge leeftijd ‘middelbaar’ of zelfs jong voelen.
Nooit sterven is geen leven Of het medisch gezien reëel is, om 100 jaar of zelfs ouder te willen worden, leest u elders in dit blad. Een bemoedigende, statistische wijsheid uit de geneeskunde luidt in ieder geval dat hoe ouder men is, des te ouder men wordt. Bedoeld wordt dat senioren die een hoge leeftijd hebben bereikt, vaak nóg ouder
zullen worden omdat ze al diverse risico’s van het leven hebben doorstaan. Ze zijn als het ware de sterkste bomen van het bos, die alle stormen hebben overleefd. Oud worden is eigenlijk de kans hebben gemist om jong te sterven. Maar nooit sterven, klaagt de onsterfelijke Fosca in het boek van Simone de Beauvoir, dat is geen leven. Geen zínvol leven. Dus wat zouden wij over onze eindigheid treuren. De filosofe Hannah Arendt heeft gezegd: “We spreken over mensen als stervelingen, maar eigenlijk nooit over mensen als borelingen. Terwijl kinderen het nieuwe belichamen. Je kunt somberen over het feit dat we doodgaan, maar verwonder je liever over het feit dat er telkens kinderen worden geboren.” Er ontstaat pas geschiedenis als er nieuwe kinderen worden geboren, aldus Arendt – en dat lijkt toch een aantrekkelijker perspectief voor ons en onze dierbaren dan eeuwig hier te blijven, op een overbevolkte planeet, voor altijd met dezelfden opgescheept. ◾
Verder lezen Frits de Lange: ‘De mythe van het voltooide leven’ (uitgeverij Meinema). Jan Baars: ‘Het nieuwe ouder worden’ (uitgeverij SWP). Simone de Beauvoir: ‘Alle mensen zijn sterfelijk’ (antiquariaten).
PLUS MAGAZINE JULI/AUGUSTUS 2007
10
GEZONDHEID
Lang zullen we leven
Langer leven?
Zó
Wie de sleutel zoekt tot een lang en gezond leven, gaat te rade bij verre volkeren, wetenschap Tekst Maarten Evenblij, Anja Edwards van Muijen en Susanne de Joode Foto's Getty Images, Image Select, Corbis
1 Waar worden mensen het oudst?
Op het Japanse eiland Okinawa. Daar zijn maar liefst 42 op de 100.000 mensen ouder dan 100 jaar. In Nederland zijn dat er ongeveer 10 op de 100.000. Ook wat betreft de levensverwachting (van kinderen geboren in 2004) gaat Japan aan kop, met 82 jaar. Mensen in Monaco en San Marino worden even oud. In IJsland, Zweden en Zwitserland komt de verwachting op 81 jaar. Overigens is 85 procent van de Nederlandse 100-plussers vrouw.
2 Hoe oud worden we in Nederland?
Wetenschappers verwachten dat Nederlandse meisjes die in 2003 werden geboren, 80,9 jaar zullen worden, en jongens 76,3 jaar. Vrouwen die nu al 65 jaar zijn, hebben nog 19,4 jaren te verwachten, mannen nog 15,8 jaren. Van deze jaren brengen mannen én vrouwen nog tien jaar door in goede lichamelijke gezondheid, vijftien jaar in goede geestelijke gezondheid en ze kunnen zich ruim twaalf jaar zelfstandig redden in het dagelijks leven. Maar al deze getallen zijn gokjes, gebaseerd op bekende cijfers. Zo voorspelde men in 1922 dat pasgeboren meisjes 63,5 jaar zouden worden, in 1997 leek het erop dat die generatie vrouwen gemiddeld 72,5 jaar zou leven en als het nu berekend zou worden, zou die generatie misschien nog wel ouder worden. Dat
11
WWW.PLUSMAGAZINE.NL
komt onder andere doordat infectieziekten veel minder jonge slachtoffers maakten dan in 1920 kon worden verwacht.
3 Waarom worden vrouwen
ouder dan mannen?
Omdat minder vrouwen dan mannen roken en onder stress lijden, en vrouwen hebben minder vaak een risicovol beroep. Overigens werden vrouwen niet altijd ouder dan mannen. Pas toen de sterfte in het kraambed was teruggebracht, steeg de levensverwachting van vrouwen uit boven die van mannen. De laatste jaren halen de mannen de vrouwen in, voornamelijk doordat de mannen minder en de vrouwen meer zijn gaan roken.
4 Wat was het geheim van Hendrikje van Andel? Zelf zei ze dat haar geheim om 115 te worden, was: gewoon ademhalen. Maar ook andere gewoonten kunnen haar hebben geholpen gezond oud te worden. Niet te veel eten, niet te veel alcohol drinken. En positief leven, nooit de moed opgeven. Na haar overlijden bleek dat zij gestorven is aan een zeven centimeter grote maagtumor. Op haar hersenen had de veroudering geen grip gekregen. De hersenen waren nauwelijks verkalkt, de bloedvaten niet beschadigd of aangetast door plaques (ophopingen van eiwitachtige stof ). Haar hersenen zagen eruit als die van een 60tot 70-jarige.
lukt het!
pers en bij heel oude mensen zelf. Plus Magazine ontrafelt in 15 vragen hun geheim...
▶ Qua levensverwachting is Japan wereldleider.
◾
PLUS MAGAZINE JULI/AUGUSTUS 2007
12
5 Hoe is het om 105 te zijn? “Ik wil niet met mijn naam in de krant, dat is maar opschepperij.” We noemen haar dus maar mevrouw De Bruyn. Deze zomer wordt ze 105 jaar. “We hebben een sterke familie. Mijn moeder werd 96, al mijn kinderen leven nog en mijn broer en zussen zijn tussen de 90 en 100. Ik ben gezegend met alles”, fluistert ze. “We zijn goed door twee oorlogen gekomen. Ons is niets overkomen en we hadden te eten.” De Eerste Wereldoorlog herinnert mevrouw De Bruyn zich nog goed, ze was toen een jaar of 14. “Prachtig vond ik het, die soldaten op de fiets, de officieren en de paarden.” Mevrouw De Bruyn heeft alltijd gezond en regelmatig gegeten. “Allemaal verse producten en goed
vlees. Niets uit blik. Dat doe ik nog steeds. Net als vroeger. Nu ik niet meer kan lopen, wordt er voor mij gekookt, tot mijn 100ste deed ik dat zelf. Beweging? Ik heb getennist en gehockeyd. Ik ben een aantal keer begonnen – en even zo vaak weer gestopt – met roken. En een glas wijn vind ik heerlijk.” Hockey en tennis boeien mevrouw De Bruyn nog steeds, maar nu via de tv. En ze kijkt dagelijks naar het journaal. “Ook naar Astrid Joosten en Kees Driehuis en de Achmea Kennisquiz. Wat die schoolmeisjes allemaal weten, dat wisten wij vroeger niet. Lezen gaat me niet zo goed meer af, ik kan alleen nog maar korte stukken lezen. Daar denk ik vervolgens over na; je
6 En hoe gelukkig zijn
andere 100-plussers?
Cijfers over 100-plussers zijn er niet, maar de meeste Nederlandse 90-plussers zijn gelukkig. Mannen nog wat meer dan vrouwen. Dat blijkt uit onderzoek van Lasa, een onderzoeksinstituut van de Vrije Universiteit in Amsterdam. De cijfers: 70 procent van de mannen tussen de 90 en 98 voelde zich de voorafgaande week ‘vaak tot altijd’ gelukkig. Hetzelfde geldt voor ruim 60 procent van de vrouwen. Bij deze cijfers moeten we wel bedenken dat het alleen gaat om 90-plussers die
13
WWW.PLUSMAGAZINE.NL
moet toch iets doen als je niet meer kunt lopen.” Soms gaat ze naar een feest of verjaardag met de rolstoeltaxi. “Naar begrafenissen ga ik niet meer. Alles gaat van je weg. Dat ik niet meer naar de schouwburg, concerten, musea kan, vind ik erg. Als ik dan over Ko van Dijk lees, zie ik hem voor me spelen. Zoiets mis ik. Maar alles is veranderd, de mensen zijn veranderd. Niets is meer hetzelfde. Ik geloof dat de mensen ontevredener zijn. Ik niet. Ik geniet van het leven en houd van grapjes. Als je pijn hebt, moet je maar doen of het er niet is en het verdragen. Niet bij de pakken neer gaan zitten. Dat is het voornaamste. Ik heb het goed gehad en zou het zo weer overdoen.”
zin hebben en in staat zijn om mee te doen aan een onderzoek naar geluk. En dan de hamvraag. Die is natuurlijk of we met het ouder worden veel inboeten aan geluk. Dat is inderdaad het geval, maar niet drastisch. Het geluksniveau van de ‘jongere ouderen’, tussen de 58 en 68, ligt dik 10 procent hoger.
7 Wat kunnen we doen
om zelf zo lang en gezond mogelijk te leven? De enige manier om het leven te verlengen die wetenschappelijk bewezen is, is minder
eten. Schrap 30 procent uit het dagelijks menu en het leven wordt met 60 procent verlengd. Althans, bij muizen. Of dit hongerdieet ook bij mensen werkt, is nog maar de vraag. En zou je er uit vrije wil voor kiezen om je leven lang een knorrende maag te hebben? En stel dat het je lukt om hongerig 110 te worden, dan zadel je je kleinkinderen wellicht op met een probleem, stelt Eline Slagboom, moleculair epidemioloog bij het Leids Universitair Medisch Centrum. “Op Okinawa bevindt zich de grootste concentratie 100-plussers van de wereld, maar hun kleinkinderen hebben heel veel overgewicht. Genen die hun grootouders hielpen om door weinig en gezond te eten heel oud te worden, zijn in combinatie met een McDonald’smenu juist de nadeligste die je kunt hebben.”
re gewoonten. “Maar ga niet drastisch aan de lijn”, waarschuwt Slagboom. “Het helpt ouderen niet om heel mager te zijn. Bovendien loop je dan het risico dat je onvoldoende essentiële voedingsstoffen binnen krijgt.”
9 Waarom is bewegen zo belangrijk?
Omdat beweging helpt de spieren sterk te houden. Vanaf ongeveer je 30ste jaar verlies je spiermassa en -kracht als je niet voldoende
8 Als een hongerdieet geen goed idee is, wat dan wel? Er is weinig nieuws onder de zon; de meeste kans om gezond oud te worden, heb je door het volgen van leefregels die iedereen eigenlijk wel kent. Weinig vet eten bijvoorbeeld. En veel plantaardige producten; in regio’s waar mensen heel oud worden, zoals op Okinawa en Sardinië, eten ze vooral groenten, fruit, granen en peulvruchten zoals sojabonen, tuinbonen, pinda’s en linzen. Het rijtje Verlengt plantaardig voedsel het leven? ‘gezond leven’ wordt compleet met voldoende bewegen, weinig alcohol en niet roken. “Maar wat beweegt. De gezondheidsnorm is voor 55je ook doet”, zegt Slagboom, “begin er zo plussers vijf, maar liever zeven dagen per vroeg mogelijk mee. Rond je 50ste moet je week minstens een half uur zo intensief betoch wel zijn begonnen met een goede voeding en beweging.” Dan is het effect het wegen dat je transpireert, maar nog wel kunt grootst, wat natuurlijk niet wil zeggen dat je blijven praten. Wie dat niet doet, verliest ieder jaar 1 tot 2 procent van de spiermassa; maar stug moet doorroken als je 70 bent. door bewegen gaat dat minder hard. Niet Ook dan heeft stoppen nog zin, en dat geldt ook voor het afzweren of aanleren van ande- verwonderlijk dus dat Jan Hoeijmakers
▶
PLUS MAGAZINE JULI/AUGUSTUS 2007
14
(hoogleraar moleculaire genetica aan de Erasmus Universiteit) er heilig van overtuigd is dat bewegen het beste wapen is tegen veroudering. “Het is in het leven use it or lose it”, zegt hij. “Wat je niet gebruikt, raak je kwijt. We zijn evolutionair geselecteerd om te bewegen, pas de laatste eeuw onttrekken we ons massaal aan die bewegingsevolutie. De hele dag door komen er in het lichaam schadelijke vrije radicalen vrij, alleen al door adem te halen. Die stoffen beschadigen de
Okinawa telt ruim vier keer zoveel 100-jarigen als Nederland.
cellen waardoor het lichaam veroudert. Maar als je beweegt, verandert de stofwisseling in je spiercellen en komen er juist minder schadelijke stoffen vrij.” Beweging heeft dan ook een enorme invloed op verschillende delen van het lichaam; het vermindert de kans op hartziekten, overgewicht, osteoporose, sommige vormen van kanker en depressie. Bovendien krijg je er
15
WWW.PLUSMAGAZINE.NL
meer energie door, sterkere botten, een betere nachtrust en kun je beter met stress omgaan.
10 Is het een fabeltje dat genieten, vrolijk zijn en stress vermijden helpt tegen veroudering?
Nee, dat is geen fabeltje. Hendrikje van Andel vertikte het naar eigen zeggen om chagrijnig te zijn en mevrouw De Bruyn uit vraag 5 “houdt van grapjes”. Het gros van de 100-plussers is de vrolijkheid zelve en volgens onderzoekers is dat geen toeval. Onderzoek onder Zutphenaren die tussen hun 75ste en 90ste gevolgd zijn, toont in ieder geval aan dat mensen met een positieve kijk op het leven en op de toekomst, gemiddeld vijf jaar langer leven dan brompotten. Ook genieten is gezond, met name van rode wijn. Allerlei stoffen in rode wijn, waaronder resveratrol, zijn goed tegen vrije radicalen. Maar wijn helpt ook om stress te verminderen. En stress is slecht voor wie lang wil leven. Stress verhoogt namelijk de hoeveelheid stresshormonen (cortisol) in het bloed en brengt de lichaamscellen in een voortdurende staat van paraatheid. Daardoor stelt het lichaam zich in op louter overleven en maximaal presteren, waarbij het noodzakelijke onderhoud in de knel komt. Wie van zichzelf weet dat hij slecht tegen stress kan, is wellicht geholpen met de volgende tips van Ron Klatz, een Amerikaanse anti-aging arts: schrap in het aantal verantwoordelijkheden, verwacht niet te veel, mediteer, denk aan fijne en mooie dingen, doe één ding tegelijk, beweeg, beoefen hobby’s, leef gezond, spreek je gevoelens uit, vermijd ruzie – wees flexibel en oefen in het soepel geven en krijgen van kritiek.
11 Wat kun je doen om je brein gezond te houden? Lichaamsbeweging is ook voor je hersens heel goed. Het maakt dat je beter met stress (echt slecht voor je hersencellen) kunt omgaan. Verschillende functies van het brein (informatieverwerkingssnelheid en geheugen) profiteren ook direct van de doorbloeding met zuurstofrijk bloed. Sudoku’s en andere hersenkrakers zijn tot op zekere hoogte goed, in ieder geval een stuk beter voor je brein dan ons populairste tijdverdrijf: tv kijken... Maar deze hersenspelletjes zorgen er vooral voor dat je beter wordt in... spelletjes doen. De meeste wetenschappers denken dat je door een actief leven te leiden, met veel hersengymnas-
tiek, sociale contacten en uitstapjes, de achteruitgang van je hersensfuncties kunt vertragen. Maar Marja Aartsen van het Nederlands Kenniscentrum voor Ouderenpsychiatrie is het daar niet mee eens. Zij wilde weten of het aloude ‘use it or lose it’ ook voor het brein geldt, en volgde daarom gedurende zes jaar enkele duizenden ouderen tussen de 55 en 85 jaar. De mensen die mentaal en sociaal actief waren bleven inderdaad lang geestelijk gezond, maar Aartsen toonde aan – en dat is het unieke van haar onderzoek – dat het verband eerder andersom is. En dan is het nog sterker ook. De mensen die geestelijk ‘helemaal bij’ zijn, blijven tot op hoge leeftijd heel onderne-
mend. Ze hebben bijvoorbeeld weinig moeite om met het openbaar vervoer of met een wegenkaart op pad te gaan, en doen dus vaak leuke dingen. Wie daarentegen merkt dat z’n geheugen hem in de steek laat, blijft uit veiligheidsoverwegingen vaker thuis. Toch profiteert je brein wel degelijk van gezelligheid en leuke dingen doen. Al die activiteiten zorgen er namelijk voor dat je niet eenzaam wordt en daardoor heb je minder kans op depressie. Een depressie kan het immuunsysteem verzwakken, en dat vergroot weer de kans op overlijden. Volgende maand besteedt Plus Magazine meer aandacht aan hersenfitness.
12 Wat kan de dokter doen
B12 en calcium in de gaten wordt gehouden en vergeet niet de griepprik te halen.
Heel wat! Veranderingen in je lichaam waar je geen last van hebt, kunnen de veroudering versnellen, en de (huis)arts kan daar wat aan doen. Voorbeelden zijn atheroscelose (aderverkalking) en ontstekingen. Die ben je dus liever kwijt dan rijk. En dat kan ook, want er zijn prima geneesmiddelen en andere behandelingen tegen hoge bloeddruk, hoog cholesterol, bloedklontering en infecties. Zorg ervoor dat bloeddruk en cholesterol worden gecontroleerd, dat het gehalte aan vitamine
13 Helpt het om
als je nog gezond bent?
anti-oxidanten te slikken?
Harry van Steeg, biochemicus bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), is kritisch: “Anti-oxidanten kunnen veroudering in theorie inderdaad tegengaan. Ze verminderen de schadelijke vrije radicalen die voor veroudering zorgen. In de praktijk doen ze dat maar in geringe mate. Misschien moet je ze wel anders toedienen dan via het ▶ PLUS MAGAZINE JULI/AUGUSTUS 2007
16
voedsel, zodat ze op de juiste plaats hun werk kunnen doen. Teveel anti-oxidanten hebben in ieder geval geen gunstig effect bij proefdieren, ze hebben eerder een toxische (giftige) werking.” Ook mensen kunnen beter niet op eigen houtje anti-oxidanten slikken. Uit steeds meer onderzoek blijkt dat ze soms meer kwaad- dan goeddoen. Ze maken het leven niet langer, maar juist korter, schreef de Volkskrant onlangs. De anti-oxidanten vitamine C en selenium hebben geen invloed op de sterfte.
14 Er wordt geadverteerd
door bedrijven die tegen betaling je genen kunnen screenen en dan een persoonlijk langlevenadvies geven. Heeft dat zin?
Nee. Terwijl het toch zo goed klinkt; je stuurt een beetje van je wangslijmvlies op, daaruit worden je genen afgelezen, en vervolgens krijg je een leefstijladvies op maat. De bedrijven die
In 2050 telt Nederland ruim vijfduizend 100-plussers.
17
WWW.PLUSMAGAZINE.NL
deze screening aanbieden, ruiken geld, want inderdaad, de interactie tussen genen en leefstijl heeft invloed op de veroudering. En je genen kun je niet veranderen, maar je leefstijl wel. Eline Slagboom nuanceert: “Voorlopig kunnen die bedrijven alleen meten of je al dan niet de meest ongunstige genen hebt, en niet of je genetisch profiel onder een gezond gesternte staat. Het zal nog heel lang onzin blijven, want met de huidige kennis valt helemaal niet te voorspellen hoe je er over zestig jaar lichamelijk aan toe zult zijn.”
15 Weten ze in de VS al
meer over de sleutel tot een lang en gezond leven?
In de VS is de langerlevenwetenschap en -industrie een stuk groter dan bij ons, maar niet per se beter. Bij de Amerikaanse Academie voor Anti-verouderingsgeneeskunde, de A4M, zijn meer dan elfduizend artsen en onderzoekers aangesloten en als we de propaganda mogen geloven, ligt het uitbannen van veroudering en dood binnen handbereik. De website van A4M biedt een programma van wat je wel en niet moet doen om een gezegende leeftijd te bereiken, pleit voor meer geld voor verouderingsonderzoek en roept het publiek op toch vooral anti-verouderingsmiddelen te kopen. Van slechts weinig adviezen is de werkzaamheid echter wetenschappelijk bewezen. Dat belet bedrijven niet ze aan te bieden en een grote groep mensen maakt er hoopvol gebruik van. De explosie aan verouderingsinstituten die in de VS plaatsvindt, moet in Europa nog komen. Amerikanen houden van aanpakken, hier kijkt men de kat wat meer uit de boom. Bovendien zijn de uitersten in de VS veel groter: een grote groep mensen die ongezond dik is tegenover de vitale oudere die elke truc uit de kast haalt om jong te blijven. De ‘eeuwig jong’-hype zal ongetwijfeld ook Nederland bereiken. In Amerika gebeurt alles twintig jaar eerder, wordt wel gezegd. Twintig jaar waarin het kaf van het koren kan worden gescheiden. ◾