Ferdinand Hamer 1840 - 1900 Missiepionier en martelaar in China
een nieuwe kijk op de missiemethode van de Scheutisten in het noorden van China, en de reactie daarop van de Chinezen
Proefschrift ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van de Rector Magnificus Dr.D.D.Breimer, hoogleraar in de faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschapen en die der Geneeskunde, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op woensdag 14 december 2005 klokke 16.15 uur door
Henricus Hubertus Knipschild
Geboren te Heerlen in 1944
Promotiecommissie Promotor: Referenten:
Prof.dr. J.L. Blussé van Oud Alblas Prof.dr. J.Th.M. Bank Prof.dr. L. Vos (Katholieke Universiteit Leuven) Prof.dr. B.J. ter Haar Prof.dr. H.L. Wesseling Dr. R.G. Tiedemann (SOAS, Universiteit Londen) Dr. P.H.H. Vries
Ferdinand Hamer 1840-1900 Missiepionier en martelaar in China
Imagine Imagine there’s no heaven, It’s easy if you try, No hell below us, Above us only sky, Imagine all the people Living for today… John Lennon, 9 september 1971
Bisschop Hamer Cantate Nu gaat de gouden hemel open En Jezus, staande aan ’s Vaders rechterhand, Van ’t glorierijk Apostelkoor omgeven, Wenkt hem ten eeuwgen leven In ’t hemelsch Vaderland. J.R. van der Lans, 28 september 1902
Ferdinand Hamer 1840-1900 Missiepionier en martelaar in China een nieuwe kijk op de missiemethode van de Scheutisten in het noorden van China, en de reactie daarop van de Chinezen
Kaarten Missie van Scheut in Mongolië Ferdinand Hamer, missiebisschop in Gansu langs de Zijderoute Ferdinand Hamer, bisschop in de Ordos
v vii ix
Voorwoord
x
1. Proloog: 28 september 1902, de dag van Ferdinand Hamer Katholiekendag van het bisdom Den Bosch Ontvangst van de genodigden De optocht De onthulling van het standbeeld De rede van dr. Schaepman Feest in Nijmegen
1 2 3 5 6 8 9
2. Missie en bekeren in vervlogen tijden De missie volgens Chateaubriand Christendorpen in Zuid-Amerika Missie in China volgens Chateaubriand Achtergrond en betekenis van Génie du christianisme De verbreiding van het christendom vanuit Azië Martelaarschap Verbreiding van het geloof in de vroege middeleeuwen Bedreiging van het christendom vanuit Azië Expansie van het christendom in de Nieuwe Tijd Franciscus Xaverius De missie in Japan, leendoel voor China De moeizame missie in China
12 14 15 16 17 18 19 21 22 23 24 26 27
3. Een nieuwe aanpak van de missie in China Een pater uit Caylus De reisplannen van Huc en Gabet Contacten met boeddhisten en moslims Aanval op het hart van het boeddhisme wordt door China afgeslagen Moderne missie: Europa en China Fransen nemen de positie van Portugal en Spanje over Revolutie in Frankrijk, onrust in China Chinees katholicisme en de Witte Lotus-opstand De periode van grote christenvervolgingen Jean-Gabriel Perboyre (1802 - 1840) Sainte-Enfance: Katholieke Kerk bestrijdt kindermoorden in China Franse staat, Franse leger en Franse missie in het Verre Oosten China tot 1860 Ondergang van de harmonie van de hemel in Peking
36 36 38 40 41 44 45 46 47 49 51 53 56 57 59
Inhoud
i
4. Ferdinand Hamer naar China Aankomst in China De Nijmeegse familie Hamer Studie en vroomheid Nederlandse en Franse vroomheid Vroomheid en missie: (Franse) Propagation de la Foi en Sainte-Enfance Belgische interesse voor Verre Oosten-Leopold II (Hertog van Brabant) Leger-aalmoezenier Verbist en kapelaan Van Segvelt pakken de draad op Stichting van Scheut Ferdinand Hamer, de eerste Nederlandse Scheutist Voorbereiding voor de reis naar China Op reis van Scheutveld naar China Parijs Rome Lessen in de missie tijdens de reis
66 66 69 71 74 76 78 80 83 86 88 90 90 91 94
5. Ferdinand Hamer, jonge missionaris in Binnen-Mongolië Missie-idealen, weerbarstige Chinese realiteit, 1865-1868 Het missiegebied van Scheut Overname van het missiegebied van de Lazaristen Welkom in Xiwanzi, Mongolië De eerste problemen Ferdinand Hamer op missie in Oost-Mongolië Vurige Chinese christenen? ‘Stoffelijke middelen om zielen te redden’ Chinese priesters Priesterroepingen Sainte-Enfance, Heilige Kindsheid De duivel slaat terug
103 103 105 108 111 113 115 117 121 125 127 131
6. Carrière tegen wil en dank? Van missionaris tot bisschop 1868-1878 Het bloedbad van Tianjin, 21 juni 1870 Een nieuwe rol voor Ferdinand Hamer Waarnemend provicaris Hamer als rechterhand van Bax Hamer moet bisschop worden
139 139 143 145 147 152
7. Missiebisschop in Gansu langs de zijderoute, 1879-1889 Moslim-opstanden Plannen voor Gansu Reis naar de nieuwe missie Aankomst in hoofdstad Lanzhou Hamer reist naar onderkoning Zuo. ‘Ik heb U niet geroepen’ Alleen op de wereld, in Gansu De missie van Gansu aan het werk Ferdinand Hamer en het Franse gezantschap in Peking Steun in de rug vanuit Rome door Leo XIII De missie van Gansu breidt uit met Europese hulptroepen De missie van Gansu breidt uit met Chinese ‘inlandse’ hulptroepen Missie en geld in Gansu Missie van Gansu in beperkt gebied werkzaam Aanpassen aan het Chinese leven, of juist niet? Het afscheid van Ferdinand Hamer uit Gansu
157 158 160 163 165 167 171 173 176 178 180 182 186 188 190 194
Inhoud
ii
8. De missie van West-Mongolië (Ordos) 1866-1890 Pionieren in het westen van de Xiwanzi-missie Een basiliek in de steppen van Mongolië Go West: naar de Ordos Steenackers – ‘Johannes de Doper’ in Klein Brugge (Zuid-Ordos) Scheut op missie in de steden van de Ordos Europa krijgt interesse in Scheut - door het werk in de Ordos Missie van Ordos in de problemen Het korte en mislukte vicariaat van Alfons De Vos (1884-1888) De benoeming van Ferdinand Hamer in de Ordos Orde in de Ordos?
200 201 202 204 208 210 212 213 216 219 220
9. Missie en macht. Ferdinand Hamer in Europa, mei 1890-maart 1891 Taakverdeling en macht in de missie Jeroom Van Aertselaer, algemeen overste en tweede stichter van Scheut Ferdinand Hamer arriveert in Nederland Bisschop Hamer aan de slag vanuit Nijmegen Concurrentie in de missie en de ‘dubbele kaakslag’ van 1 januari 1891 Hamer werft voor de missie Reis naar Lourdes en Mongolië
227 228 230 233 237 239 242 245
10. Een vrome bisschop in het Wilde Westen van Mongolië, 1891-1900 Droogte en honger in de Ordos Overste Van Aertselaer drijft Hamer en Bermijn uit elkaar Ferdinand Hamer wil stoppen in de Ordos Problemen in de Ordos Scheut in het defensief: de moslims vallen aan vanuit het Westen Ferdinand Hamer levensmoe Op naar een nieuwe toekomst voor de missie in de Ordos ‘Laat de bekeerlingen nu maar komen’
252 254 259 262 265 269 274 276 279
11. Onrust in de ‘Verkeerde Wereld’ Johann Anzer, de Duitse ‘bulldozer’ van de moderne missie Het superieure katholieke Westen De verkeerde wereld Ferdinand Hamer: van rebel tot volgeling ‘Hoe meer men toegeeft, hoe meer men neemt’ . De mislukte comeback van Ferdinand Hamer Hamer genoodzaakt om te verhuizen De IJzeren Brigade van Alfons Bermijn De Boksers in het oosten van China Natuurrampen in de Ordos en de gevolgen voor de missie Het jubeljaar 1900 ‘Tot ziens, is het niet hier dan in het vaderland waarna wij allen haken’
286 288 290 293 295 297 302 304 307 310 313 318
12. Leven na de dood Wat is er met Hamer gebeurd? Op zoek naar zuivere de waarheid van marteldood bisschop Hamer Alfons Bermijn zet het werk van bisschop Hamer voort De definitieve verovering van de Ordos
324 326 331 334 338
Inhoud
iii
13 Heilige Hamer? Een geschenk uit de hemel Een gedenkteeken voor Mgr. Hamer Nijmegen, een belangrijke katholieke stad Op weg naar de zaligverklaring Het proces Hamer
346 347 351 352 355 358
14. Een terugblik en een nawoord
365
15. Historiografisch Essay. Een zoektocht naar het missioneringswerk van Ferdinand Hamer Problemen bij het onderzoek Zoekresultaten Literatuur en lectuur over Ferdinand Hamer Wetenschappelijke geschiedschrijving De grote vraag: hoe werden Chinese heidenen in de praktijd bekeerd?
371 372 374 376 378 380
Bronnen
383
Summary
393
Curriculum Vitae
397
Personenregister
399
Inhoud
iv
