1
leerlingendossier bij een film voor jongeren van het 1ste leerjaar en ouder
De tienjarige Chihiro is met haar ouders op weg naar hun nieuwe woning. Ze raakt verstrikt in een wonderlijke geestenwereld als ze met haar vader en moeder, via een donkere tunnel, in een verlaten pretpark terecht komt. Om zichzelf en haar ouders te bevrijden uit deze wereld zal ze hard moeten werken. Ze krijgt een baantje in een groot badhuis waar geesten en goden komen voor een verfrissend bad.
Spirited Away Japan 2001 125’ regie en scenario: Hayao Miyazaki muziek: Joe Hisaishi productie: Studio Ghibli distributie: Paradiso
Een film voor alle mensen die ooit tien jaar waren én voor iedereen die nog tien jaar moet worden. (Hayao Miyazaki)
2
1. Weet je wie dit zijn? Ken je hun namen ?
3
2. Vond je ze leuk/ minder leuk/ niet leuk? Waarom?
3. Omcirkel de leuke figuren met geel, de minder leuke met groen en de niet leuke met rood.
4
1. Waarom werden ze betoverd?
5
1. Wanneer zag je water?
2. De stinkgod had ook iets met water te maken. Weet je nog wat?
3. Wanneer zag je de wind?
4. Wat doet de wind met Chihiro? (Denk aan de tunnel.)
6
leerkrachtendossier bij een film voor jongeren van het 1ste leerjaar en ouder
algemene doelstellingen * * * * * *
de beeldtaal en het gebruik van geluid bij bepaalde scènes analyseren meer inzicht krijgen in de thema's en de personages uit de film de dieper liggende betekenis achter een verhaal vinden stilstaan bij een aantal waarden en kritisch denken stimuleren uiten van een eigen standpunt of mening beeldinformatie herkennen, begrijpen, interpreteren en er kritisch tegenover staan * plezier en voldoening beleven aan wat beeldend vorm is gegeven
specifieke doelstellingen * * * * *
ervaringen, meningen, gevoelens in verband met de film uitdrukken verschillen in tekenstijl kunnen benoemen personages benoemen en beknopt hun evolutie schetsen het belang van geluid bij een film aanvoelen waarden van de regisseur terug vinden in de film
7
voor de film
over de film In Japan werd Spirited Away de best bezochte film ooit. Maar ook internationaal kreeg de film alle erkenning: de film won zowat alle prijzen die er te winnen zijn o.a. de Gouden Beer voor beste film op het filmfestival van Berlijn en een Oscar voor beste animatiefilm. De film kostte 19 miljoen dollar, een kolossaal bedrag naar Japanse normen, maar toch ongeveer vijf keer minder dan een doorsnee Disneyfilm. De figuren en decors zijn eerst met de hand getekend en daarna ingescand en gedigitaliseerd. Alleen de afwerking en de keuze van de definitieve kleuren zijn dus met de computer gemaakt. Het was de bedoeling om vast te houden aan de met de hand gemaakte tekeningen, vanwege hun unieke textuur, maar daarnaast ook alle mogelijke hulpmiddelen in te zetten om de visuele rijkdom van de manuele tekening nog te vergroten. Om zo nog meer perspectief, meer diepte te krijgen. Maar ook om ervoor te zorgen dat het heel natuurlijk overkomt, alsof het met de hand getekend is. In de States tekent één animator slechts één karakter. Maar in Japan tekent een animator een volledige sequentie. De contuïteit wordt gecontroleerd door de regisseur, die moet ervoor zorgen dat de hele film hetzelfde karakter krijgt. Miyazaki tekent alles zelf, hij tekent storyboards (de basis van de animatie), hij bedenkt het idee en iedereen gaat dan werken aan dat idee. De regisseur heeft de macht. Bij de Disneystudio heeft de persoon die de hoofdfiguur tekent de macht, de producent laat de animatoren tekenen, verzamelt alles en beslist dan hoe hij het gaat gebruiken. Bij Disney is het dus iedereens idee, maar één persoon kiest en beslist. Myazaki’s films worden soms vergeleken met Disney en dat is vrij vreemd, want behalve een gelijkaardige, ietwat klassieke tekenstijl zijn ze eerder de tegenpool van de Amerikaanse reus. In ‘Spirited Away’ geen kleffe Elton John-songs, geen politiek correcte denkpatronen, geen suf gemoraliseer. Maar wel: magistrale klanktapijten, satirische hekelingen, verwijzingen naar verschillende geledingen van de Japanse mythologie. En vooral: een canvas dat tot in de pietluttigste details verzorgd is, onvoorstelbare kleuren, schitterende travels (die bloemen!).
8
over de regisseur Hayao Miyazaki Hayao Miyazaki is een van de belangrijkste en meest getalenteerde regisseurs van de anime of Japanimation. Hij werd geboren op 5 januari 1941 in Tokio en startte zijn carrière in 1963 als tekenaar bij de Toei Animation Compagny. Van bij het begin trok hij de aandacht door zijn grote tekenambitie. Omdat hij zich creatief niet echt kon uitleven bij Toei begon hij ook stripverhalen (manga’s) te tekenen. In de jaren ’70 verliet hij de studio en werkte aan verschillende projecten, o.a. aan een 52-episodes lange tv-tekenfilmreeks, gebaseerd op klassiekers uit de kinderliteratuur. Hij verwezenlijkte zijn eerste langspeelfilm Lupin III: the Castle of Cagliostro. In 1984 bracht hij ‘Nausicaä of the Valley of Wind’ uit, gebaseerd op zijn eigen, twee jaar eerder verschenen tekenstrip. Miyazaki is bekend om zijn animatie van heel hoge kwaliteit maar hij is ook berucht omdat hij heel wat geld en tijd gebruikt. Daarom wilden niet veel studio's met hem (en Isao Takahata) werken en besloten ze maar om hun eigen studio op te richten. Het succes van Nausicaä of the Valley of Wind leidde tot de oprichting van een eigen animatiestudio, Ghibli. In 1988 kwam My Neighbour Totoro (Tonari no Totoro) uit, in 1989 Kiki’s Delivery Service en in 1992 Porco Rosso (Kurenai no Buta), het grootste tekenfilmsucces in Japan, tot 1997. Want dat was het jaar waarin Miyazaki zijn ‘Princess Mononoke’ uitbracht. Deze film verpulverde zelfs de cijfers van de internationale kaskraker Titanic. Het werd de best bezochte Japanse film allertijde. Tot ‘Spirited Away’ in 2001 opnieuw alle nationale bezoekersrecords verpulverde en ook internationaal hoge toppen scoorde.
9
De regisseur schreef de film naar eigen zeggen nadat hij had vastgesteld hoe zijn 10-jarige kleindochter en haar vriendinnetjes, zich apatisch opstelden ten opzichte van hun omgeving. Volgens hem zijn volwassenen verantwoordelijk voor de onverschilligheid van de kinderen. “De oplossing? Ik zou om te beginnen de massa manga’s, videospelletjes, weekbladen, maar ook animatie voor kinderen, verminderen. Ook het volproppen met kennis op school zou ik afschaffen. Als we kinderen meer tijd voor zichzelf geven en hen de kans laten het op hun manier te doen, worden ze op korte tijd opnieuw levendiger.” Hij wilde meisjes van tien een film geven waarin zij de heldin konden zijn. Een doodgewoon herkenbaar meisje, een compleet persoon zonder te overdrijven. Iemand voor wie het publiek sympathie voelt. Spirited Away is geen verhaal waarin het personage opgroeit, maar gaat over de evolutie die de heldin meemaakt tijdens de zoektocht naar zichzelf en haar innerlijke kracht. “Ik wil graag dat mijn jonge vrienden zo leven en ik geloof dat zij dat eigenlijk ook wel willen.” Waarom schreef u een verhaal dat zich in een badhuis afspeelt? "Een badhuis is een mysterieuze plek. Het zou leuk zijn als er badhuizen voor goden zouden bestaan. Een plek waar ze tot rust kunnen komen. De goden kunnen er een aantal dagen blijven en als ze naar huis gaan, zuchten dat ze wel nog wat langer hadden willen blijven. Tja, ik bedenk zo’n zaken, zoals ik beelden en tekeningen bedenk. Het leven van een Japanse god moet toch hard zijn vandaag de dag." Gebruikte u bestaande beelden van Japanse goden? "In Japan geloven we dat de Kami (goden) en de Rei (geesten) overal aanwezig zijn: in rivieren, in elke boom, in elk huis en in elke keuken. Toen ik die Kami moest visualiseren (om naar het badhuis te gaan, moeten ze een gedaante aannemen), kwamen de meeste uit mijn verbeelding. Anderen werden geïnspireerd door Japanse folkore en mythologie. "
10
Producenten: vaak zijn het de grote boemannen op de filmset. Ze verhinderen de creatieve regisseur door nauwgezet het budget in het oog te houden en soms verkrachten ze een meesterwerk door na de opnames nog verplichte cuts te eisen. De producent als sparringpartner dus. Althans volgens de regisseur. Terwijl acteurs en regisseurs met alle pluimen gaan lopen zijn het vaak de producenten die achter de schermen de grote financiële gevechten moeten leveren. Zij moeten ook vaak een project jarenlang koesteren tot de planeten netjes op een lijn staan. In sommige gevallen groeit een regisseurproducent team uit tot een goed geoliede machine. Het team Miyazaki-Suzuki is daar een prachtig voorbeeld van. Een interview met Suzuki. Het was waarschijnlijk een groot risico om alleen lange animatiefilms te maken, want de meeste studio’s maken alleen goedkope tv-series. "We geloven dat er twee zaken nodig zijn om succesvol te zijn in de filmwereld: de inhoud van de film en de distributie. En als je daar goed in bent, dan kan je verder doen. Plaats je het belang van het bedrijf echter hoger dan het belang van het werk (de film), dan maak je goedkope televisieproducties. Wij vinden de inhoud het belangrijkste. Daarom hebben we besloten om alleen lange animatiefilms te maken. Als gevolg daarvan is Ghibli een uniek bedrijf geworden, niet alleen in Japan maar misschien zelfs in de wereld. Ik heb ook het gevoel dat als we falen met zelfs maar één film, dat we dan moeten stoppen. Daarom zeg ik altijd dat het een risico is om een film te maken, juist door ons unieke systeem." Boeiend aan jullie films is dat de verhalen zich op meerdere lagen afspelen. Ze zijn complex. Je hebt heel wat ideëen, heel wat karakters. Wat mij sterk opviel in Japan is dat er een heel sterke contradictie is: aan de ene kant high-tech zaken en aan de andere kant traditie en oude waarden. En dat die niet echt gescheiden zijn, maar door elkaar verweven. "Het is altijd mijn wens dat de film door zoveel mogelijk mensen wordt gezien. Maar onze hoofdreden om dergelijke creatieve films te maken is dat het een film moet zijn die we willen maken. Dus als wij een film maken die we willen maken, maar het publiek wil die niet meer zien, dan is het ogenblik aangebroken dat we zullen stoppen." Is het geen beperking dat jullie alleen het Japanse volk als doelpubliek nemen? "We maken inderdaad altijd films voor het Japanse publiek, maar nu blijkt dat de films ook in andere landen mensen aanspreken. We beperken dus niets, maar we kennen alleen het Japans publiek en daarom richten we ons daar op."
11
Wie komt er met de ideëen voor de films? "Bij Ghibli is dat meestal Miyazaki. Soms ga ik akkoord, soms weiger ik. Bij Spirited Away stelde Miyazaki in het begin voor dat het hoofdpersonage een 20 jarige zou zijn. Dat heb ik verworpen omdat het voor mij niet realistisch zou overkomen dat hij, als oude man, een film zou maken over een jong meisje. We hebben het meisje 10 jaar oud gemaakt, zodat ze zijn kleinkind kon zijn. Dat leek mij realistischer."
12
Aan de hand van de figuren uit de leerlingenbundel kan je de kinderen voorbereiden op de inhoud en de tekenstijl van deze film. De meeste kinderen zijn vertrouwd met Pokémon, Digimon, Beyblade en Yu-Gi-Oh. Dit zijn mangaseries. Spirited Away is een mangafilm. Maar wat is daar nu zo typisch aan? Dat proberen we uit te zoeken aan de hand van de verschillende prenten. Eventueel kan je een stukje uit een van de mangafilms (Pokémon, Beyblade, Yu-Gi-Oh) tonen en aan de hand van het beeldfragment de kenmerken van een mangafilm eruit halen. Je kan o.a. vragen stellen over de tekenstijl, de personages, de inhoud van de verhalen.
13
14
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Wie zijn dit? Uit welk land komen ze? Kan je dat zien? Hoezo? Lijken ze op elkaar? Wie is een jongen, wie een meisje? Wat is er opvallend? Aan hun ogen of hun haar bv? Wat gebeurt er in de verhalen van Pokémon en Yu-Gi-Oh?
Bij prenten van Chihiro en Haku kan je de volgende vragen stellen:
1. Deze 2 personen komen voor in de film die we gaan zien. Beschrijf ze eens. 2. Lijken ze op de andere figuren? Op wie wel? Op wie zeker niet? 3. Gaat het om een jongen of een meisje? Hoe weet je dat? Chihiro is een meisje - Haku is een jongen 4. Uit welk land denk je dat ze komen?
15
De volgende informatie kan een leidraad zijn. Wat is manga? Je geniet ervan of je vindt het afschuwelijk! Behoor je tot de laatste categorie, dan zou je mening over manga wel eens kunnen veranderen na het bekijken van Spirited Away. Manga is Japans voor 'onverantwoorde beelden'. Het is een term die aan het begin van de 19e eeuw door de Japanse kunstenaar Hokusai werd geïntroduceerd als beschrijving voor een bepaald genre tekeningen. Vooral seksstrips. Nu heeft manga de ruimere betekenis van Japanse strip in het algemeen meegekregen. De manga is groot in thuisland Japan. De twee populairste stripmagazines (vooral voor jongens van 14 à 15 jaar) verkopen 4 tot 6 miljoen exemplaren per week. De totale verkoop van strips wordt zelfs geschat op 15 miljoen exemplaren per week, alleen al voor die leeftijdscategorie. In Japan leest iedereen strips en er bestaat over zowat elk onderwerp een stripverhaal, van koken tot golf spelen. Bij ons is manga vooral gekend als een specifiek soort animatiefilm. Anime is de Japanse term voor animatie. De verwarring tussen de twee termen is ontstaan omdat de videolabels die anime naar het Westen importeerden de naam 'Manga' droegen. De meeste mangafilms zijn gebaseerd op een van de populaire strips en maken deel uit van een totaalindustrie met bijhorende merchandising en vertakkingen naar videospelletjes. Manga omvat allerlei genres: zowel kindertekenfilms als historische drama’s, als sportmanga, als de meer gewelddadige en erotische films. kenmerken Mangafilms hebben een typische tekenstijl. Een kruising tussen realistische en cartooneske stijlen, met simpele strakke lijnen en gestileerde figuren. De nadruk ligt op gezichtsschaduwen. De gezichten van de personages zijn nogal schetsmatig, ze hebben enorme ogen (geen typische Oosterse ogen), een geweldige bos haar, een spits neusje en een goed gevormd figuur (zowel de mannen als de vrouwen). Ze lijken allemaal wat op elkaar. In veel manga’s zijn de helden bijna een geslachtsloze verschijning. Het is moeilijk uit te maken of het nu mannen of vrouwen, jongens of meisjes zijn.
16
In manga’s worden gevoelens van mensen sterk uitvergroot, bijvoorbeeld wanneer iemand schrikt zie je de angst echt in de ogen en gaat het haar rechtop staan. Zowel mond als ogen worden uitvergroot en zeer expressief weergegeven door het gebruik van lichtinval en kleuren. De achtergronden, het lichtspel op figuren en de actiescènes zijn dikwijls van zeer hoog niveau. Camerabewegingen, montage, stilering en speciale effecten doen je vaak vergeten dat je naar een animatiefilm kijkt. Ook in Spirited Away zijn sommige beelden door hun compositie en/of hun expressiviteit meesterwerkjes op zich. Bijvoorbeeld het pretpark met al zijn restaurants of hoe de trein door het overstroomde landschap klieft of hoe Chihiro de trappen naar beneden raast of op de rug van Haku naar beneden valt. Ook belangrijk in de tekenstijl van deze film is het opvallende kleurgebruik. Het fleurt het geheel op en houdt de kijker aandachtig. Felle kleuren zoals rood en geel duiken gedurende de hele film op en maken het beeld karakteristiek. Deze kleuren zien we ook in de series van Pokémon. Het contrast is een terugkerend stijlkenmerk, zowel inhoudelijk (jeugdige onschuld vs. perversie), als visueel (klein vs. onmenselijk groot), als in geluid (stiltes vs. veel lawaai). Maar het grootste verschil zit hem echter in de verhalen. Manga omvat meestal actie- en avonturenverhalen die zich voornamelijk afspelen in de cyberpunk, de nabije toekomst die wordt gedomineerd door hi-tech en SF. De evolutie van de personages is heel belangrijk en de grens tussen goed en kwaad is niet altijd even eenvoudig te trekken. In anime komt vaak fysiek geweld voor. Het feit dat geweld niet als zodanig wordt afgewezen komt wellicht voort uit het feit dat de Japanners geen duidelijk Godsbeeld hebben. Ze kennen geen Kwaad in een absolute vorm, zoals de duivel. Ze kennen wel ontelbare monsters en geestesverschijningen. Bij hen is kwaadheid vooral onreinheid, onzuiverheid. Door een rituele reiniging kan het kwade altijd worden opgeheven. Het grootste probleem bij de verfilming van een mangastrip is de omvang: elk deel telt vaak meer dan 200 bladzijden en een ganse serie bestaat soms uit 10 delen. Het is dan ook evident dat het mangaverhaal meestal fors inboet in de anime-versie. Het is niet makkelijk om zo'n epos in een voor iedereen toegankelijk, anderhalf uur film te proppen. Vandaar dat anime voor Westerse begrippen niet altijd zo lineair en duidelijk vatbaar zijn. Spirited Away maakt geen gebruik van fysiek geweld. De film heeft dat ook niet nodig om de actie en spanning er in te houden. soorten manga
17
shounen: Manga, bedoeld voor jongens. Meestal komt er veel actie in voor. De tekenstijl is wat ruwer en minder uitgewerkt. shoujo: Manga die bedoeld is voor meisjes. De tekenstijl is vaak heel luchtig, zeer gedetailleerd en een beetje unisex-achtig. Romantiek en comedy zijn slechts enkele soorten in het shoujo-genre. kodomo: Aangezien de meeste manga’s zich toespitsen op een iets ouder publiek (adolescenten, pubers, en volwassenen), hebben de kleinsten ook een eigen soort gekregen. Bij kodomo wordt er niet zozeer belang gehecht aan het verhaal, maar wel aan de 'goede lessen' erin. De bekendste zijn Pokémon en Digimon. seinen: Seinen manga’s bevatten vaak zeer veel actie en bloederige scènes, maar ook een interessante en originele verhaallijn. hentai: Dit is zowat de bekendste soort. Met een hoog gehalte aan 'naakte vrouw- en 'gewelddadige seksscènes'. Uitsluitend bedoeld voor volwassenen.
De natuur speelt een belangrijke rol in de film. Vraag je leerlingen voor je vertrekt naar de filmzaal goed te letten op de rol van wind en water. Wanneer zie je wind en water? Wat gebeurt er dan met de personages? Eventueel verdeel je je klas in twee groepen: één groep let op de wind, de andere groep focust zich op het element water. In de nabespreking van de film komen deze elementen opnieuw aan bod.
18
Na de film Aangezien het voor leerlingen van een 1ste graad LO niet evident is vragen schriftelijk te beantwoorden, vind je in de leerlingenbundel vooral fotomateriaal terug. De vragen die je hierbij als leerkracht kan stellen staan, met de nodige achtergrondinfo, in de leerkrachtenbundel. De vragen kunnen uiteraard ook gebruikt worden voor leerlingen die ouder zijn. Helemaal achterin de leerkrachtenbundel kan je voor hen nog een extra uitdieping vinden. Het is aan te raden de leerlingen in groep te laten zoeken naar mogelijke verklaringen. Laat de leerlingen in hun groepje iemand aanduiden die de tijd bewaakt en zorgt dat alles rustig verloopt, iemand die zorgt dat alle vragen en alle leerlingen aan bod komen, iemand die de antwoorden noteert en iemand die later verslag uitbrengt voor de klas. Na elk onderdeel kan je de antwoorden van de verschillende groepjes overlopen. De voornoemde taken kunnen in elk groepje doorschuiven. De verklaringen in dit dossier zijn enkel ter duiding. Je gaat met je klas dus niet op zoek naar sluitende antwoorden, het is eerder een kans om een eigen standpunt of mening te uiten.
19
Kinderen en jongeren krijgen heel wat te verwerken tijdens een film. Het is goed dat ze hun gevoelens en ervaringen aan elkaar kenbaar maken, dat ze vrij kunnen spreken over de film. Je kan je klas de kans geven eerst wat stoom af te laten blazen door middel van een klasgesprek. Het is aan te raden dat je geen mening opdringt en eerder als moderator fungeert. Het blijft een verzamelen van gedachten en emoties. Door steeds naar de motivatie van hun antwoord te peilen leren ze zich beter uiten en verduidelijken.
mogelijke vragen • Wat vond je leuk? • Wat vond je eng of juist heel mooi? • Wanneer was het spannend? • Waar zag je veel kleuren in de film? • Had je medelijden met een bepaald persoon in de film? Met wie dan? • Wie kan het slot van de film nog eens vertellen? • Zijn er dingen die je niet goed begrepen hebt? • Was de film wat je ervan verwacht had? Hoezo? • Was de film een gewone tekenfilm zoals je die zo vaak op tv ziet?
Het is niet altijd even duidelijk wie wie is in de film, zeker niet voor de kleinsten. De regisseur gebruikt veel verschillende personages en wezens. Daarom is het niet overbodig om de belangrijkste personages samen met de kinderen te overlopen en te bespreken. Veel van de personages zijn niet diegene die ze op het eerste zicht lijken. De regisseur gebruikt zijn personages ook om symbolen en metaforen duidelijk te maken.
1. Weet je nog wie je allemaal zag in de film? Ken je hun naam? 2. Wat deden ze in de film? 3. Welk gevoel geven ze je? Vond je ze leuk/ minder leuk/ niet leuk? Waarom? 4. Kleur de leuke figuren geel, de minder leuke groen en de niet leuke rood. Laat de kinderen verwoorden waarom ze voor een bepaalde kleur kiezen.
20
De regisseur gebruikt veel symbolen in zijn verhaal. Vaak gebeurt dat doordat een personage in iets of iemand anders verandert. Met de volgende opdracht kan je reconstrueren wie wie wordt. Wie wordt bij wie? Verbind ze met elkaar. Oudere leerlingen kan je laten verder denken rond het waarom van deze verandering. (foto's zie leerlingenbundel)
Ouders worden varkens Stinkgod wordt gezicht van het oude mannetje Bou wordt rat Drie hoofden worden Bou Haku wordt draak Yubaba wordt vogel Chihiro of Sen In het begin van de film krijgen we een karakterschets van de 10–jarige: een alledaags meisje, een beetje eigenzinnig, koppig en door haar ouders verwend. Ze kan vervelend doen: ze steekt haar tong uit op haar nieuwe school, zegt dat ze haar oude school toch leuker vindt en ze doet zielig omdat haar eerste boeket een afscheidsboeket is. Ze is snel angstig. Wanneer zij bv met haar ouders de tunnel binnen gaat, wil ze eerst niet mee, daarna klampt ze zich vast aan haar moeder. Wanneer zij in de loop van het verhaal zonder haar ouders verder moet, ondergaat ze geleidelijk aan een metamorfose. Ze leert andere kanten van zichzelf kennen (vriendelijkheid, toewijding, moed, behulpzaamheid, doorzettingsvermogen, eerlijkheid). Ze overwint moeilijkheden en gevaren door haar groeiende zelfvertrouwen en moed. Ook de hulp die ze van enkele badgasten- en bewoners krijgt in ruil voor haar eerlijkheid sterker haar karakter. Noch oogverblindende schoonheid, rijkdom of super intelligentie maken dat Chihiro een heldin wordt. Het gaat om de innerlijke kracht die ze ontwikkelt doorheen het verhaal. In Spirited Away belandt Chihiro in een wereld, waar zowel goed als kwaad bestaan. Ze past zich aan, leert over vriendschap en devotie en overleeft dankzij haar eigen wijsheid. Ze vind de weg naar buiten en komt terug in het dagelijkse leven. Dit gebeurt niet omdat ze het kwaad vernietigde – net zoals de fantasiewereld niet verdwijnt, verdwijnt ook het 21
kwade niet. Ze vindt een uitweg omdat ze aan levenskracht gewonnen heeft tijdens haar belevenissen. Die zoektocht naar de kracht in zichzelf, is het belangrijkste uit de film. Ze krijgt tijdens die queeste zelfs een nieuwe naam: Sen. Als Chihiro voor Yubaba wil werken en zo wil overleven in het geestenrijk, moet ze haar verleden loslaten. Ze mag haar eigen naam niet meer uitspreken of zich met haar oude naam laten aanspreken. Ze moet haar ware identiteit en het feit dat ze een mens is, vergeten. Dat schijnt te lukken wat wanneer ze haar ouders (varkens) gaat bezoeken, zegt ze: "Kennen jullie me niet, ik ben het, Sen." Het is door het is door het bewaren van het kaartje dat aan de bos bloemen hingen, dat ze zich haar echte naam weer herinnert. Je zou kunnen stellen dat de donkere tunnel waar Chihiro door moet voor ze in het verlaten pretpark komt, symbool staat voor haar wedergeboorte, de zoektocht naar haar ware ik. Haku Nigihayami Kohaku Nushi (Haku) is in de echte wereld de rivier waarin Chihiro als kleuter viel. Hij heeft haar toen gered en dat doet hij in de loop van het verhaal nog vaak. Hij is het enige personage met Oosterse trekken, vooral zijn kapsel en zijn ogen doen denken aan de oosterse cultuur. In de fantasiewereld is Nigihayami Kohaku Nushi een jongen die tovenaar wil worden. Hij gaat in de leer bij Yubaba, maar zij houdt hem in haar macht. Ook hij tekent een contract waardoor hij een andere identiteit krijgt; voortaan heet hij Haku. Haku neemt vaak de gedaante van een draak aan, zo vliegt hij zo snel als de wind en komt hij overal waar hij wil. Onder dwang van Yubaba moet hij bij Zeniba, haar zus, een heksenzegel stelen. Maar omdat er een vloek heerst op de ring – wie hem steelt zal sterven – raakt hij dodelijk verwond. Haku en Chihiro worden echte vrienden. Hij geeft Chihiro zelfvertrouwen en moed en helpt haar ouders te bevrijden. Chihiro slaagt erin de vloek die Haku bedreigd te ontkrachten en geeft hem zijn echte naam terug. Yubaba Yubaba is de machtige tovenares in de fantasiewereld. Door haar uiterlijk (groot hoofd, klein lichaampje, grote wrat op haar voorhoofd, enorme ringen aan haar vingers, weelderige haartooi, grote ogen) ziet ze er angstaanjagend uit. Dat Yubaba in het badhuis helemaal bovenaan woont, symboliseert haar macht. Zij beschikt over duistere, magische krachten; ze kan bijvoorbeeld
22
Chihiro’s mond dichtritsen, haar sigaret laten branden met haar vinger, een storm veroorzaken,... Ook Yubaba verandert af en toe van gedaante; ze kan zich in een vogel transformeren, een makkelijke manier om alles te controleren en eventuele indringers op te sporen Deze vogel heeft nog altijd het hoofd van Yubaba. De vogelgedaante van de tovenares mag je niet verwarren met Yubaba’s huisdier; dat heeft namelijk hetzelfde uiterlijk, alleen in een kleiner formaat. Dit huisdier wordt door Zeniba later omgevormd tot bromvlieg. De regisseur over Yubaba: "Ze is de manager van het badhuis en ze heeft het niet gemakkelijk. Ze heeft veel werknemers in dienst, een zoon die ze over beschermt (hij mag niet in contact komen met de 'vieze', van bacteriën vervulde buitenwereld) en haar eigen noden en verlangens. Ze lijdt onder al die drukte en stress, maar in wezen is ze niet echt slecht. Ze is wel streng voor haar onderdanen en geeft nooit blijk van enige sympathie. Het geestenrijk dat zij in goede banen moet lijden is een prachtige, kleurrijke en soms griezelige wereld met eigen wetten en creaturen, waar puur 'goede' of 'kwade' wezens niet bestaan. Tovenares Yubaba is weliswaar een chagrijnig mormel, maar geen echte schurk. Ze is gebonden aan de regels van de geestenwereld. Kamaji Kamaji is een man met zes handen, zodat hij overal bijkan. Hij doet ons aan een spin denken, ook al omdat zijn werknemers allemaal kleine spinnen zijn. Hij werkt in de kelder van het badhuis en regelt de samenstelling van het water in de baden. Wanneer Chihiro hem werk vraagt, reageert hij zeer afwijzend. Hij krijgt alle hulp die hij nodig heeft van zijn helpende spinnetjes en kan het dus wel redden zonder haar. Maar Chihiro geeft niet op en maakt hem duidelijk dat ze echt wel wil werken, Kamaji geeft toe en krijgt bewondering voor Chihiro. Kamaji zorgt voor Chihiro en hij zal haar later helpen om tot bij Zeniba te geraken. Kamaji staat symbool voor de werkklasse in de maatschappij. No Face No Face is een heel eenzame geest, zonder gelaat, op de dool, zonder thuis. Chihiro heeft hem in het badhuis binnen gelaten toen het regende. Als dank wil hij haar helpen: hij steelt voor haar jetons voor het bad, hij wil dat ze zijn goud aanneemt. Hij verandert regelmatig van 'vorm': de ene keer is hij bijna doorzichtig, dan weer heel groot, op een ander moment heeft hij kikkerpoten,…. No Face probeert vrienden te kopen met goud. Hij kan namelijk goud maken en dit edelmetaal is zeer geliefd in het badhuis. Maar wanneer iemand het aanneemt, eet hij hen op. Hoe meer creaturen hij heeft opgegeten, hoe meer goud hij kan produceren en hoe geliefder en hoe groter hij wordt. Maar hij wil 23
alleen Chihiro’s vriend zijn. Wannneer ze hem afwijst, wordt hij echt woest. Daarom smijt ze een stukje van de bol, die ze van de riviergod kreeg, in zijn mond. Hij braakt alle personages die hij opvrat uit en neemt zijn normale vorm weer aan. Uiteindelijk trekt hij samen met Chihiro naar Zeniba en blijft hij daar wonen. Zo vindt hij dan toch zijn plekje en gezelschap. Met het personage No Face wil de regisseur het hedendaagse Japan voorstellen; een land op de dool. Mama en papa Papa is een beetje een macho. Eerst kan hij slechts met moeite toegeven dat hij verkeerd is gereden, daarna raast hij met een verbeten gezicht door het bos. Zijn auto heeft vierwielaandrijving, dus dat mag geen probleem zijn. Hij gaat vastberaden op verkenning en laat zich door niets of niemand tegen houden. Mama probeert Chihiro op een kordaat vriendelijke manier op te vrolijken. Ze wil terugkeren bij de tunnel, op een zachte manier poogt ze haar man van gedachten te veranderen: "De verhuiswagen zal er voor ons zijn." Maar als hij niet luistert, volgt ze hem. In de fantasiewereld lokt de geur van lekker eten hen. Ze kunnen niet weerstaan aan het heerlijke voedsel, beginnen te eten, zien hun dochter niet meer staan, horen niet meer wat zij zegt. Symbolisch veranderen ze in varkens om de hebzucht van de mensheid te verbeelden. Zeniba Zeniba is de tweelingzus van Yubaba; een op het eerste zicht vriendelijkere versie, niet zo belust op macht. Ze woont in een dorp dat alleen met de trein bereikbaar is. De eerste keer dat we kennis met haar maken, heeft Zeniba de gedaante aangenomen van een papieren vogeltje. Op die manier geraakt ze binnen in de vertrekken van haar zus en betovert ze Yubaba’s baby in een rat en haar vogel in een vlieg. Toch kunnen we stellen dat Zeniba een lieve huisvrouw is die het beste voor heeft met Chihiro. Ze vergeeft Haku’s fout en wil dat hij ervoor zorgt dat Chihiro veilig thuiskomt. Lin Lin is werkzaam in het badhuis. Wanneer Kamaji haar vertelt dat Chihiro bij haar komt werken, is ze haar liever kwijt dan rijk. Na een tijdje worden de twee meisjes echter goede vriendinnen en helpt Lin Chihiro waar ze kan.
24
Bou Bou is het kind van Yubaba. Hij is een reuzenbaby die nog nooit een glimp van de buitenwereld heeft kunnen opvangen, omdat zijn moeder hem over beschermt tegen al het kwade in de wereld. Bou wordt door Zeniba omgetoverd in een rat en in die gedaante kan hij samen met Chihiro zijn eigen queeste beleven. Hij leert de wereld kennen en is hier heel opgetogen over. Hij wil zelf lopen en probeert op zijn manier Chihiro te helpen. Door in een rad te lopen, maakt hij de talisman (een haarelastiekje) die Chihiro moet beschermen. Op het einde staat hij reuzengroot tegenover zijn moeder: "Als je Chihiro niet helpt, vind ik je niet meer lief." Ook hij heeft zijn innerlijke kracht gevonden. Bou staat voor alle over beschermde, egoïstische, tirannen van kinderen. Door beschermd te zijn en weggehouden te worden van gevaren, vergroten kinderen hun ego in hun dagelijkse leven. Ze zijn zo gemaakt door hun ouders, die hun kind niets durven weigeren, meestal ter compensatie voor de weinige tijd die ze met hen kunnen doorbrengen. Als er te weinig ruimte overblijft om kind te zijn, te spelen, op verkenning te gaan en vuil te worden, kunnen ze de zoektocht naar de innerlijke kracht van het kind belemmeren.
Spirited Away is voor enkele leerlingen ongetwijfeld een spannende ervaring geweest. Je kan met hen zoeken naar wat zo'n tekenfilm allemaal extra spannend maakt. Het geluid bijvoorbeeld; Je kan met de kinderen geluiden opnemen die lijken op storm, zachte wind, harde wind, windstilte. Welk gevoel krijg je bij het luisteren naar de geluiden? Kan het geluid ervoor zorgen dat een film enger wordt of niet? Hoezo? Je kan dit uittesten door een stukje van een (teken)film te laten zien en het geluid stil te zetten. Je kan hiervoor bijvoorbeeld vertrekken van de film Sneeuwwitje. Enkele scènes die kunnen: Sneeuwwitje verdwaald in het bos, de boze heks valt van de rotsen,… Daarna bekijk je dezelfde scène nog een keer mét geluid. Is er een verschil? Je kan de scène nog een derde keer draaien. Dit keer maken de leerlingen zelf geluiden. Ze proberen er een vrolijke, grappige scène van te maken. Hierna kan je terug gaan naar Wie zijn ze? De leerlingen gaven kleuren aan de leuke, de minder leuke en de enge figuren. Kunnen zij zich nog herinneren welke geluiden je meestal kon horen bij de gele, de groen en de rode figuren? Waren het harde of zachte geluiden? Lieve of angstaanjagende?
25
In Spirited Away komt veel water voor. Het is overigens ook een belangrijk element in de Japanse cultuur. Water is een synoniem voor reinigen. In Japan is baden dan ook een ritueel gebeuren. 1. Wanneer zag je water? Water blijkt de scheiding te zijn tussen de echte en de fantasiewereld: ... Wanneer Chihiro weg wil uit de geestenwereld staat het landschap onder water, waardoor ze niet terugkan ... Treinspoor staat onder water ... De geesten komen toe via het water ... Omdat het hard regent laat Chihiro No Face binnen ... In het badhuis draait alles rond water ... Samen met Haku valt Chihiro in water ... Haku blijkt de rivier te zijn waarin Chihiro viel als klein kind ... De stinkgod blijkt een rijke riviergod te zijn ... No Face komt Chihiro achterna in het water ... Tijdens de treinrit naar Zeniba, staat heel het landschap onder water ... Op het einde is het water verdwenen en kan Chihiro naar haar ouders toe (ze heeft haar innerlijke angsten overwonnen) 2. De stinkgod had ook iets met water te maken. Weet je nog wat? Met oudere leerlingen kan je zoeken naar de dieper liggende betekenis van de stinkgod. De regisseur schuift de waarden die hij verdedigt niet op een moraliserende manier naar voor. Hij doet dat eerder subtiel, bijna onherkenbaar. Het duidelijkste voorbeeld in Spirited Away is milieuvervuiling. De stinkgod in het badhuis blijkt een rijke riviergod te zijn die door de vervuiling in de rivier is veranderd in een grote modderpot. Chihiro krijgt van Yubaba de opdracht om de Riviergod te wassen, wat geen gemakkelijke klus is. Zij ontdekt in het lichaam een doorn, die ze wil verwijderen. Als ze hier niet in slaagt, bindt ze een touw rond de doorn en samen met de anderen tracht ze deze te verwijderen. Na lang zwoegen slagen ze er uiteindelijk in. Hun verbijstering is groot want de doorn blijkt namelijk het stuur van een fiets te zijn. Hierna volgen er nog tonnen afval. Na afloop is de Riviergod een reine, witte geest geworden met het gezicht van een oud mannetje. De Riviergod symboliseert de vervuiling van de rivieren in onze maatschappij, al het afval dat er in gegooid wordt. Chihiro is de milieubewuste persoon die ook andere mensen aanspoort om iets aan de afvalberg te doen.
26
3. Heb je ooit iets meegemaakt waarbij water belangrijk was? Wat dan? 4. Wanneer zag je de wind? ... In de auto draait mama het raampje open. De wind vliegt naar binnen. ... Wanneer Chihiro voor de tunnel staat, waait de wind naar binnen. Alsof hij haar de tunnel wil injagen. ... Aan de andere kant van de tunnel wil Chihiro teruggaan, maar de wind begint harder te waaien en duwt haar het pretpark in. ... De wind waait door het grasland ... Haku beweegt zich zo snel als de wind ... De papieren vogels worden door de wind gedragen ... Wanneer Yubaba boos is, vliegt ze als de wind naar Chihiro 5. Wat doet de wind met Chihiro? (Denk aan de tunnel.) De wind lokt Chihiro het pretpark en de geestenwereld binnen. Hij geeft haar zowel letterlijk als figuurlijk een duwtje in de rug, speelt met haar haren, doet haar kleren wapperen, vormt een 'tegenwind',… 6. Ken je een verhaal over wind? Een leuke of spannende gebeurtenis waarin wind de hoofdrol speelt? Het is heel bewust dat de regisseur deze natuurelementen in zijn film verwerkt heeft. Miyazaki bekritiseert de strijd van de mens tegen de natuur – een terugkerend thema in zijn films.
Producent Suzuki: "Ik weet niet of je dit weet, maar de ratio bomen ten opzichte van het landoppervlak is nog steeds het hoogste ter wereld in Japan. 70 % of zo. Japanners zijn dus altijd dicht bij bomen of een woud en ze houden van films die handelen over de natuur of het woud." Hayao Miyazaki: "De natuur is belangrijk voor mij. Ik wil bijvoorbeeld niet dat de bomen die voor mijn huis staan, gekapt worden. Maar ik ben ook van mening dat onze generatie moet proberen de natuur te redden voor de volgende generatie, want de natuur is een heel belangrijk aspect in ons leven. En daarom ook kostbaar. Bij heel wat Japanners leeft het idee van animisme (het geloof dat alles een ziel heeft), iets waar de Europeanen vroeger ook in geloofden. Als je rondkijkt zie je gebouwen, high tech zaken, maar in je hart is er animisme. Ik wil dat de mensen daar opnieuw over nadenken. Japanners zullen zonder dit geloof misschien hun identiteit zullen verliezen. Volgens mij is dit geen oud primitief geloof, maar iets dat echt verbonden is met de ideeën van de 21e eeuw. Wat mij aantrok is de complexe relatie tussen de mensen en de natuur en daarvoor is er geen eenvoudige oplossing. Maar we moeten in de 21e eeuw een oplossing vinden, anders ziet de toekomst er somber uit." 27
uitbreiding voor oudere leerlingen
Helemaal aan het einde van de film hoor je een lied. Je kan met je leerlingen de tekst van het lied analyseren door steeds naar de film te verwijzen.
Ergens in het diepste van mijn hart Roept een stem Laat me altijd de dromen dromen die mijn hart beroeren Zo veel tranen van verdriet, Ze zijn intussen ontelbaar Ik weet dat ik aan de overkant jou zal vinden Telkens als we vallen, kijken we op naar de blauwe hemel We worden wakker in haar blauwheid, als voor het eerst De weg is ver en eenzaam, het einde is nog niet in zicht Met deze twee armen omhels ik het licht Ik neem afscheid, mijn hart houdt op te slaan Teder voel ik hoe mijn stille, lege lichaam luistert naar wat echt is Het wonder van het leven, het wonder van de dood De wind, de stad en de bloemen, we dansen als één Ergens in het diepste van mijn hart, roept een stem Blijf geloven in je dromen, neem er nooit afscheid van Waarom zou je spreken over droefheid of over pijn Zing liever een aardig liedje met diezelfde lippen We vergeten die fluisterstem nooit bij elke herinnering Ze is er altijd om je te leiden Als een spiegel is gebroken, liggen er scherven op de grond Ze weerspiegelen een glimp van nieuw leven Een begin, stilte, het nieuwe licht van de dageraad Laat mijn stille, lege lichaam Gevuld en herboren worden Je hoeft niet buiten te zoeken Of de zeeën af te reizen Want het schijnt in mij Het is hier in mij Ik heb het licht gevonden Het blijft altijd bij mij
28
bibliografie - www.cinebel.be - Film en Televisie - www.spiritedaway.com.au - http://disney.go.com/disneyvideos/animatedfilms/miyazaki/index2.html
dit dossier is een productie van Open Doek, ism KHK H. Graf, dep. Lerarenopleiding, Turnhout, gesteund door de Warande, Utopolis, Stad Turnhout, Provincie Antwerpen, DGOS en de Vlaamse gemeenschap
1 Spirited Away uitwerking: Els Van Obbergen
