Openbare versie
Nederlandse Mededingingsautoriteit
BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.
Nummer
5903/ 14
Betreft zaak:
I.
5903/ Stichting Kwadrantgroep – Stichting Palet
MELDING
1. Op 29 november 2006 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Stichting Kwadrantgroep en Stichting Palet voornemens zijn te fuseren, in de zin van artikel 27, onder a, van de mededingingswet. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 235 van 1 december 2006. Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn geen zienswijzen van derden naar voren gebracht. In onderhavige zaak is een zienswijze van de Nederlandse Zorgautoriteit (hierna: NZa) ontvangen. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. II.
PARTIJEN
2. Stichting Kwadrantgroep (hierna: Kwadrant) is een stichting naar Nederlands recht. Kwadrant verleent diensten op het gebied van extramurale en intramurale zorg in het kader van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (hierna: AWBZ). De extramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging, ondersteunende en activerende begeleiding, dagactiviteiten en uitleen van hulpmiddelen. De intramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van verpleeghuiszorg en verzorgingshuiszorg. Daarnaast is Kwadrant actief op het gebied van niet-AWBZ gefinancierde diensten, te weten kraamzorg, jeugdgezondheidszorg, orthopedie en revalidatietechniek. Voorts biedt Kwadrant huishoudelijke verzorging aan. 1 3. Stichting Palet (hierna: Palet) is een stichting naar Nederlands recht. Palet verleent diensten op het gebied van extramurale en intramurale zorg in het kader van de AWBZ. De extramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging, ondersteunende en activerende begeleiding en dagactiviteiten. De intramurale AWBZzorg omvat activiteiten op het gebied van verpleeghuiszorg en verzorgingshuiszorg. Daarnaast biedt Palet huishoudelijke verzorging en maaltijdservice aan.
1
Huishoudelijke verzorging wordt per 1 januari 2007 niet meer op grond van de AWBZ vergoed, maar valt sindsdien onder
de WMO (Wet maatschappelijke Ondersteuning) en wordt derhalve gefinancierd door gemeenten.
1
Openbare versie
Openbare versie
III.
DE GEMELDE OPERATIE
4. De gemelde operatie behelst de totstandkoming van een bestuurlijke fusie uiterlijk per 1 april 2007. De voorgenomen fusie is neergelegd in de bij de melding overgelegde “ Intentieovereenkomst” d.d. 4 oktober 2006. IV.
TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT
5. De gemelde concentratie is een concentratie in de zin van artikel 27, onder a, van de Mededingingswet. De gemelde transactie, zoals beschreven onder punt 4, leidt er toe dat twee voorheen van elkaar onafhankelijke ondernemingen fuseren. 6. De betrokken partijen zijn Kwadrant en Palet (hierna samen ook wel aangeduid als partijen). 7. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V.
BEOORDELING
8. De activiteiten van partijen overlappen op het gebied van extramurale AWBZ-zorg, te weten persoonlijke verzorging en verpleging, dagactiviteiten en ondersteunende en activerende begeleiding en op het gebied van niet-AWBZ gefinancierde zorg, te weten huishoudelijke verzorging. Tevens overlappen de activiteiten van partijen op het gebied van intramurale AWBZzorg, te weten verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg. 9. Op ondersteunende en activerende begeleiding wordt in navolging van eerdere besluiten2 niet nader ingegaan, aangezien deze activiteiten vrijwel nooit afzonderlijk worden afgenomen, maar vrijwel altijd in combinatie met overige zorgdiensten (extramurale zorg en intramurale zorg). 10. Op het gebied van kraamzorg, jeugdgezondheidszorg, uitleen van hulpmiddelen, orthopedie, revalidatietechniek en maaltijdservice overlappen de activiteiten van partijen niet. Deze diensten zullen derhalve in het navolgende buiten beschouwing worden gelaten.
2
Zie bijvoorbeeld het besluit van 21 oktober 2005 in zaak 5171/ Antaris – Amstelrade – Fontis, punten 20-22, 30 en 31.
2
Openbare versie
Openbare versie
A.
RELEVANTE MARKTEN
Rel evan t e pr oduct mar kt en 11. Evenals in eerdere besluiten3 zal in onderhavige zaak worden uitgegaan van een onderscheid tussen intramurale AWBZ-zorg en extramurale (AWBZ-)zorg. Activiteiten van partijen overlappen op beide gebieden. Extramurale zorg
Huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging 12. Net als in eerdere besluiten4 wordt in het onderhavige geval uitgegaan van afzonderlijke productmarkten voor huishoudelijke verzorging enerzijds en persoonlijke verzorging en verpleging anderzijds.
Dagactiviteiten 13. Zowel Kwadrant als Palet bieden diensten aan op het gebied van dagactiviteiten basis en dagactiviteiten speciaal. In een eerder besluit5 is aangegeven dat een mogelijk onderscheid kan worden gemaakt tussen dagactiviteiten basis en dagactiviteiten speciaal.6 14. Dagactiviteiten worden bekostigd vanuit het extramurale AWBZ-budget, voor zover ze worden geleverd aan cliënten die niet woonachtig zijn in een intramurale instelling. Aangezien dagactiviteiten veelal worden aangeboden op intramurale locaties, hebben deze activiteiten doorgaans een verband met de intramurale activiteiten van de betreffende instellingen. Uit onderzoek in het kader van een eerdere zaak7 is gebleken dat dagactiviteiten basis veelal binnen verzorgingshuizen worden aangeboden en dagactiviteiten speciaal binnen verpleeghuizen. In
3
Zie bijvoorbeeld het besluit van 13 oktober 2006 in zaak 5777/ Stichting Aveant – Stichting Zuwe, punt 11, het besluit van
13 mei 2005 in zaak 4267/ Zorg en Welzijngroep – Thuiszorg de Nieuwe Waterweg Noord – Maatzorg de Werven –
Kraamzorg Delfland, punt 15 en het besluit van 9 maart 2005 in zaak 3244/ Thuiszorg Den Haag – Stichting GDVV Groep, punt 8. 4
Zie het besluit van 4 november 2005 in zaak 4212/ De Basis – Thuiszorg Gooi en Vechtstreek – Vivium, punt 14 en het
besluit van 18 augustus 2005 in zaak 4988/ Oosterlengte – Thuiszorg Groningen -– Sensire, punt 16. 5
Zie het besluit van 16 november 2005 in zaak 5186/ Carint – Reggeland, punten 21-24.
6
Dagactiviteit basis hebben betrekking op het in groepsverband begeleiden van ouderen c.q. chronisch zieken, gericht op
bezigheid, sociaal-recreatieve activiteiten en het bijhouden van vaardigheden, eventueel aangevuld met assistentie en persoonlijke zorg. Dagactiviteit speciaal is een activiteit in groepsverband, waarbij ondersteunende en activerende begeleiding in samenhang staat met enige persoonlijke verzorging en met behandeling tijdens het dagprogramma. Het betreft een multidisciplinaire benadering. 7
Zie ook het besluit in zaak 5186/ Carint – Reggeland, reeds aangehaald, punten 21-23.
3
Openbare versie
Openbare versie
navolging van eerdere besluiten8, zullen om die reden in onderhavige zaak de gevolgen van de voorgenomen fusie op de mogelijke markt voor dagactiviteiten basis en de mogelijke markt voor dagactiviteiten speciaal worden besproken bij de beoordeling van verzorgingshuiszorg, respectievelijk verpleeghuiszorg.
Verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg 15. Evenals in eerdere besluiten9 zal in onderhavige zaak een onderscheid worden gemaakt naar (i) verzorgingshuiszorg en (ii) verpleeghuiszorg. 16. In aansluiting op eerdere besluiten10 zal in onderhavige zaak binnen de markt voor verpleeghuiszorg een nader onderscheid worden gemaakt naar somatische verpleeghuiszorg enerzijds en psychogeriatrische verpleeghuiszorg anderzijds. Rel evan t e geogr af isch e mar kt en
(i) Huishoudelijke verzorging en (ii) persoonlijke verzorging en verpleging 17. Partijen zijn in de zorgkantoorregio Friesland11 actief op het gebied van huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging. Kwadrant biedt thans huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging aan in de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadeel, Heerenveen, Ooststellingwerf, Opsterland, Smallingerland, Tytsjerksteradiel en Weststellingwerf. Palet biedt thans huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging aan in de gemeenten Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Menaldumadeel en Harlingen en in beperkte mate in aangrenzende gemeenten.
8
Zie het besluit in zaak 5777/ Aveant – Zuwe, reeds aangehaald, punt 14 en het besluit van 7 augustus 2006 in zaak
5705/ Stichting Zorggroep Amsterdam – Stichting Tabitha – Stichting de Kleine Johannes, punt 19. 9
Zie bijvoorbeeld het besluit van 11 augustus 2005 in zaak 4198/ Proteion – TML – LvGG, punten 18-23.
10
Zie onder meer het besluit in zaak 4212/ De Basis – Thuiszorg Gooi en Vechtstreek – Vivium, reeds aangehaald, punten
18-33. 11
De zorgkantoorregio Friesland beslaat de gehele provincie Friesland.
4
Openbare versie
Openbare versie
(i) Huishoudelijke verzorging 18. In eerdere besluiten12 is uitgegaan van een geografische markt voor huishoudelijke verzorging die ten minste het werkgebied van een gevestigde speler en ten hoogste de zorgkantoorregio omvat. 19. Als gevolg van de invoering van de WMO hebben gemeenten in Friesland, al dan niet in samenwerking met andere gemeenten, verschillende (Europese) aanbestedingen opgezet. Het betreft Noordwest-Friesland13, Noordoost-Friesland14, Leeuwarden, Boarnsterhim, ZuidwestFriesland15, Heerenveen & Skarsterlân en Zuidoost-Friesland16. In Leeuwarden, Heerenveen & Skarsterlân en Zuidwest-Friesland is gebruik gemaakt van het zogeheten Zeeuwse model. Dit houdt in dat de gemeente alle aanbieders die op de aanbesteding ingeschreven hebben en die voldoen aan vooraf opgestelde kwaliteitseisen, contracteert tegen één vaste uurprijs. De aanbestedingen in Boarnsterhim, Noordoost-Friesland en Noordwest-Friesland zijn nog niet afgerond. De gemeenten in Zuidwest-Friesland selecteren de economisch meest voordelige inschrijvers waarbij wordt gekeken naar prijs en kwaliteit17. 20. Uit gesprekken met marktpartijen en uit gegevens op de gemeentelijke websites is gebleken dat in de regio’s waar het Zeeuwse model is gehanteerd 13 à 15 aanbieders zijn gecontracteerd. In de regio Zuidwest-Friesland zijn per gemeente 3 à 5 aanbieders gecontracteerd. Onder de gecontracteerde aanbieders zijn enkele grote spelers van buiten de zorgkantoorregio Friesland zoals Thuiszorg Groningen (gefuseerd met Sensire, Vitras en Meavita) en Icare (behorende tot de Evean Groep). Daarnaast blijkt dat verschillende aanbieders, die al actief waren in de zorgkantoorregio Friesland in 2006, in de gehele zorgkantoorregio Friesland ingeschreven hebben op de aanbestedingen van huishoudelijke verzorging. Veel partijen hebben zowel in hun oorspronkelijke werkgebied als in andere gemeenten in Friesland een gunning gekregen.
12
Zie bijvoorbeeld het besluit van 8 januari 2007 in zaak 5924/ Vivre – GroeneKruisDomicura, punt 13 en het besluit van 7
november 2006 in zaak 5740/ Laak & Eemhoven – Amant , punt 33 en 34. 13
Dit betreft de zogeheten G8 gemeenten Vlieland, Terschelling, Ferwerderadiel, het Bildt, Leeuwarderadeel,
Menaldumadeel, Franekeradeel en Harlingen. 14
De regio Noordoost-Friesland omvat Ameland, Dongeradeel, Kollumerland, Dantumadeel en Achtkarspelen.
15
De regio Zuidwest-Friesland omvat de gemeenten Littenseradiel, Wûnseradiel, Bolsward, Sneek, Wymbritseradiel,
Nijefurd, Gaasterlân-Sleat en Lemsterland. 16
De regio Zuidoost-Friesland omvat de gemeenten Westellingwerf, Oostellingwerf, Opsterland, Smallingerland en
Tytsjerksteradiel. 17
De gemeenten uit Zuidwest-Friesland hebben de aanbesteding gezamenlijk opgezet wat heeft geresulteerd in een bestek
voor alle gemeenten in Zuidwest-Friesland. De gemeenten bepalen echter individueel met welke en met hoeveel aanbieders zij contracten afsluiten.
5
Openbare versie
Openbare versie
21. Gelet op het bovenstaande zal in onderhavige zaak worden uitgegaan van een geografische markt voor huishoudelijke verzorging die de zorgkantoorregio Friesland omvat. Mogelijk wordt de geografische markt voor huishoudelijke verzorging, als gevolg van de aanbestedingsmethodiek van de WMO, groter dan de zorgkantoorregio Friesland. Een uitspraak hierover is in onderhavige zaak evenwel niet noodzakelijk.
(ii) Persoonlijke verzorging en verpleging 22. In eerdere besluiten18 is uitgegaan van een geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging die ten minste het werkgebied van een gevestigde speler en ten hoogste de zorgkantoorregio omvat. Uit onderzoek dat is verricht in het kader van voornoemde zaken bleek dat er in een aantal gevallen drempels bestonden voor spelers om vanuit het eigen werkgebied actief te worden in het werkgebied van andere gevestigde spelers. De aard en omvang van deze toetredingsdrempels in de werkgebieden van gevestigde partijen kunnen per regio verschillen en dienen dus in elke zaak specifiek te worden onderzocht.19 23. Er zijn geen aanwijzingen dat in de zorgkantoorregio Friesland wezenlijke belemmeringen aanwezig zijn die gevestigde spelers ervan kunnen weerhouden toe te treden tot het werkgebied van een andere gevestigde speler. Thuiszorgaanbieders krijgen van het zorgkantoor Friesland budget dat zij in de gehele regio kunnen aanwenden. Uit gesprekken met verschillende marktpartijen is evenmin naar voren gekomen dat er wezenlijke belemmeringen zijn om toe te treden tot andere gebieden binnen de zorgkantoorregio Friesland. 24. Marktpartijen wijzen er voorts op dat zij bezig zijn hun oorspronkelijke werkgebied uit te breiden naar regio’s binnen Friesland waar zij voorheen nog niet actief waren. Dit wordt mede gestimuleerd door de invoering van de WMO. Zoals aangegeven in punt 20 hebben verschillende spelers ingeschreven op aanbestedingen in de gehele zorgkantoorregio Friesland. Marktpartijen hebben aangegeven naast huishoudelijke verzorging ook persoonlijke verzorging en verpleging aan te gaan aanbieden in de regio’s waar zij een gunning hebben gekregen voor huishoudelijke verzorging. Deze zorgfuncties worden door cliënten immers veelal opeenvolgend afgenomen. 25. Gelet op bovenstaande is het niet aannemelijk dat de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging kleiner is dan de zorgkantoorregio Friesland.
18
Zie bijvoorbeeld het besluit van 17 januari 2005 in zaak 4161/ De Runne – Kruiswerk Mark en Maas – Thebe, punt 25 en het
besluit van 31 december 2004 in zaak 4295/ Stichting Icare – Sensire – Thuiszorg Groningen, punt 30. 19
Zie het besluit in zaak 5740/ Laak & Eemhoven – Amant, reeds aangehaald, punt 29.
6
Openbare versie
Openbare versie
26. Uit onderzoek in eerdere zaken20 en uit onderzoek in onderhavige zaak is gebleken dat de drempels om actief te worden in een andere zorgkantoorregio in vergelijking met toetreding tot een ander gebied binnen één en dezelfde zorgkantoorregio vaak groter zijn. Een specifieke drempel om toe te treden tot een andere zorgkantoorregio is gelegen in de financieringssystematiek van de AWBZ, die ertoe leidt dat zorgaanbieders moeilijk productieafspraken kunnen maken voor zorg aan cliënten buiten de eigen zorgkantoorregio, aangezien zij productieafspraken moeten maken met het zorgkantoor in de regio waar zij statutair gevestigd zijn. De inkoop van persoonlijke verzorging en verpleging verschilt hiermee van de inkoop van huishoudelijke verzorging. Evenals in voornoemde besluiten is er in onderhavige zaak geen reden om uit te gaan van geografische markten voor persoonlijke verzorging en verpleging die ruimer zijn dan de zorgkantoorregio Friesland.
Conclusie 27. In dit besluit wordt zowel voor de markt voor (i) huishoudelijke verzorging als de markt voor (ii) persoonlijke verzorging en verpleging uitgegaan van een geografische markt die de zorgkantoorregio Friesland omvat.
Verzorgingshuiszorg 28. Kwadrant en Palet zijn op het gebied van verzorgingshuiszorg actief in de zorgkantoorregio Friesland. Kwadrant heeft verzorgingshuizen in de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadeel en Tytsjerksteradiel. Palet heeft verzorgingshuizen in de gemeenten Leeuwarden, Leeuwarderadeel en Menaldumadeel. Partijen zijn derhalve niet actief in dezelfde gemeenten. 29. Uit onderzoek dat is verricht in eerdere zaken21 is gebleken dat de geografische reikwijdte van de markt voor verzorgingshuiszorg beperkt is. Cliënten willen zo dicht mogelijk bij hun eigen leefomgeving (bij voorkeur in de eigen gemeente) blijven wonen. Uit de door de partijen overgelegde herkomstcijfers komt een zelfde beeld naar voren. Uit cijfers met peildatum eind 2006 volgt dat gemiddeld 83% van de bewoners in de huizen van partijen afkomstig is uit de
20
Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 4988/ Oosterlengte – Thuiszorg Groningen – Sensire, reeds aangehaald, punt 27, het
besluit in zaak 4198/ Proteion – TML – LvGG, reeds aangehaald, punt 35, het besluit in zaak 4161/ De Runne – Kruiswerk Mark en Maas – Thebe, reeds aangehaald, punt 25 en het besluit in zaak 4295/ Stichting Icare – Sensire – Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, punten 38 en 51. 21
Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 4212/ De Basis – Thuiszorg Gooi en Vechtstreek – Vivium, reeds aangehaald, punt 47,
het besluit van 10 augustus 2006 in zaak 5574/ Amstelring – Amstelland, punt 20 en het besluit in zaak 5186/ Carint –
Reggeland, reeds aangehaald, punten 33 en 34.
7
Openbare versie
Openbare versie
gemeente waar het desbetreffende huis is gevestigd.22 Dit beeld wordt bevestigd door andere aanbieders in Friesland die hebben aangegeven dat naar schatting gemiddeld 90% van de cliënten afkomstig is uit de gemeente waar de locatie is gevestigd. 30. Het bovenstaande lijkt erop te wijzen dat de omvang van de geografische markten voor verzorgingshuiszorg lokaal is. De exacte marktafbakening kan evenwel in het midden worden gelaten, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punten 39 tot en met 45).
Dagactiviteiten basis 31. Zowel Kwadrant als Palet bieden vanuit hun verzorgingshuizen dagactiviteiten basis aan. In aansluiting op eerdere besluiten23 kan in het midden worden gelaten of moet worden uitgegaan van lokale markten of ruimer dan lokale markten, aangezien de materiële beoordeling hier niet door wordt beïnvloed (zie punt 46).
Verpleeghuiszorg 32. Kwadrant en Palet zijn op het gebied van verpleeghuiszorg actief in de zorgkantoorregio Friesland. Kwadrant heeft een verpleeghuis in de gemeente Tytsjerksteradiel. Palet heeft een verpleeghuis in de gemeente Leeuwarden. Partijen zijn derhalve niet actief in dezelfde gemeenten. 33. Uit eerdere zaken24 en uit onderzoek onder marktpartijen in onderhavige zaak is gebleken dat cliënten van verpleeghuizen, net als cliënten van verzorgingshuizen, zo dicht mogelijk bij hun eigen leefomgeving (bij voorkeur in de eigen gemeente) willen blijven wonen. Uit cijfers over de herkomst van cliënten in verpleeghuizen van partijen, met peildatum eind 2006, volgt dat de meeste cliënten van partijen (circa 88%) afkomstig zijn uit de gemeente waar het verpleeghuis is gevestigd. 25 Dit beeld wordt bevestigd door andere aanbieders in Friesland, die aangeven dat er nauwelijks cliënten komen uit gemeenten anders dan de gemeenten waar het verpleeghuis gevestigd is.
22
Uit de herkomstgegevens blijkt bovendien dat cliënten uit de gemeenten waar Kwadrant gevestigd is niet reizen naar de
gemeenten waar Palet gevestigd is en vice versa. Cliëntenstromen van het verzorgingshuis van Kwadrant in Tytsjerksteradiel laten bijvoorbeeld zien dat geen enkele cliënt afkomstig is uit Leeuwarden, Leeuwarderadeel, of Menaldumadeel, waar de verzorgingshuizen van Palet zijn gevestigd. 23
Zie onder meer het besluit in zaak 5186/ Carint – Reggeland, reeds aangehaald, punten 47-50.
24
Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 4212/ De Basis – Thuiszorg Gooi en Vechtstreek – Vivium, reeds aangehaald, punt 47.
25
Uit de herkomstgegevens van partijen blijkt bovendien dat geen enkele cliënt van het verpleeghuis van Kwadrant in
Tytsjerksteradiel afkomstig is uit Leeuwarden. Voorts blijkt dat circa 2% van de cliënten van het verpleeghuis van Palet, afkomstig is uit Tytsjerksteradiel.
8
Openbare versie
Openbare versie
34. Het bovenstaande lijkt erop te wijzen dat de omvang van de geografische markten voor verpleeghuiszorg lokaal is. De exacte marktafbakening kan evenwel in het midden worden gelaten, aangezien de materiële beoordeling hier niet door wordt beïnvloed (zie punten 47 tot en met 56).
Dagactiviteiten speciaal 35. Zowel Kwadrant als Palet bieden vanuit hun verpleeghuizen dagactiviteiten speciaal aan. In aansluiting op eerdere besluiten26 kan in het midden worden gelaten of moet worden uitgegaan van lokale markten of ruimer dan lokale markten, aangezien de materiële beoordeling hier niet door wordt beïnvloed (zie punt 57). B.
GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE
(i) Huishoudelijke verzorging en (ii) persoonlijke verzorging en verpleging 36. Kwadrant en Palet bieden beide extramurale activiteiten aan in de zorgkantoorregio Friesland. Uitgaande van een geografische markt die de zorgkantoorregio Friesland omvat behalen Kwadrant en Palet op de markt voor (i) huishoudelijke verzorging respectievelijk op de markt voor (ii) persoonlijke verzorging en verpleging een gezamenlijk marktaandeel van circa [3540]* % (Palet [0-5]% en Kwadrant [30-35]%) en [30-35]% (Palet [5-10]% en Kwadrant [20-25]%).27 37. In de zorgkantoorregio is naast partijen nog een aantal andere aanbieders van (i) huishoudelijke verzorging en (ii) persoonlijke verzorging en verpleging actief namelijk Thuiszorg het Friese Land, Thuiszorg Zuidwest-Friesland, Zorggroep Noorderbreedte en sinds de invoering van de WMO ook Thuiszorg Groningen en Icare. Op de markten voor huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging behalen de eerste twee spelers marktaandelen tussen de 10% en 30%, de overige spelers behalen marktaandelen van maximaal 8%.
Conclusie 38. Gelet op (i) de gezamenlijke positie van partijen op de markt voor huishoudelijke verzorging en op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging en (ii) het aanwezig zijn
26
*
Zie onder meer het besluit in zaak 5186/ Carint-Reggeland, reeds aangehaald, punten 47-50.
In deze openbare versie van het besluit zijn delen van de tekst vervangen of weggelaten om redenen van
vertrouwelijkheid. Vervangen of weggelaten delen zijn met vierkante haken aangegeven. In het geval van getallen of percentages kan de vervanging hebben plaatsgevonden in de vorm van vermelding van bandbreedtes. 27
Genoemde marktaandelen zijn berekend op basis van cijfers van het zorgkantoor Friesland met betrekking tot de
productieafspraken voor 2006.
9
Openbare versie
Openbare versie
van in ieder geval twee grote concurrenten en verscheidene kleinere concurrenten op beide markten is er geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de onderhavige concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt op significante wijze wordt belemmerd.
Verzorgingshuiszorg 39. Zoals reeds aangegeven heeft Kwadrant verzorgingshuizen in de gemeenten Achtkarspelen28, Dantumadeel29 en Tytsjerksteradiel30 en Palet in de gemeenten Leeuwarden31, Leeuwarderadeel32 en Menaldumadeel33. Partijen zijn derhalve niet actief in dezelfde gemeenten. Beoordeling 40. Zoals in punt 30 is aangegeven lijkt sprake te zijn van geografische markten voor verzorgingshuiszorg die lokaal van omvang zijn. Indien hiervan wordt uitgegaan is er geen sprake van overlap van activiteiten van partijen. 41. Wanneer uitgegaan zou worden van ruimere geografische markten, bijvoorbeeld lokaal en aangrenzende gemeenten, overlappen de activiteiten van partijen wel. De gemeenten Leeuwarden en Leeuwarderadeel, waar Palet actief is, grenzen immers aan de gemeente Tytsjerksteradiel, waar Kwadrant actief is. Wanneer van ieder van deze gemeenten de gemeente plus aangrenzende gemeenten als uitgangspunt wordt genomen behalen partijen marktaandelen van 50 tot 57%. 42. Cliëntenstromen van partijen laten zien dat cliënten uit de gemeenten waar Kwadrant gevestigd is niet reizen naar de gemeenten waar Palet gevestigd is en vice versa. Uit cliëntenstromen blijkt dat er beperkte interactie plaatsvindt tussen (i) Leeuwarden en Leeuwarderadeel, (ii) Leeuwarderadeel, Leeuwarden en Ferwerdaradeel en (iii) Tytsjerksteradiel en Smallingerland. Indien deze gemeenten als geografische markt worden gezien, is er wederom geen overlap tussen de activiteiten van partijen. 43. Uit onderzoek is voorts naar voren gekomen dat in de nabijheid van verzorgingshuizen van partijen voldoende alternatieve verzorgingshuizen zijn gevestigd die qua omvang 28
De twee verzorgingshuizen in de gemeente Achtkarspelen bevinden zich in Buitenpost en Surhuisterveen; dit betreft in
totaal 158 plekken. 29
Het verzorgingshuis in de gemeente Dantumadeel bevindt zich in Zwaagwesteinde en heeft 100 plekken.
30
Het verzorgingshuis in de gemeente Tytsjerksteradiel bevindt zich in Burgum en heeft 90 plekken.
31
De vijf verzorgingshuizen in de gemeente Leeuwarden bevinden zich in Leeuwarden; dit betreft in totaal 405 plekken.
32
Het verzorgingshuis in de gemeente Leeuwarderadeel bevindt zich in Stiens en heeft 44 plekken.
33
Het verzorgingshuis in de gemeente Menaldumadeel bevindt zich in Manaldum en heeft 70 plekken.
10
Openbare versie
Openbare versie
vergelijkbaar of groter zijn dan de huizen van partijen. Het is hierbij van belang op te merken dat met betrekking tot verzorgingshuiszorg zowel in de gemeente Tytsjerksteradiel als in de gemeente Leeuwarden een concurrent, te weten Zorggroep Noorderbreedte, is gevestigd. De verzorgingshuizen van Zorggroep Noorderbreedte zullen een meer aannemelijk alternatief vormen voor cliënten van respectievelijk Kwadrant en Palet dan de fusiepartner aangezien cliëntenstromen hebben laten zien dat cliënten veelal naar een verzorgingshuis gaan binnen de eigen gemeente. 44. De alternatieve verzorgingshuizen in omliggende gemeenten zijn verzorgingshuizen van onder andere Zorggroep Noorderbreedte in de gemeente Boansterhim, Stichting ZuidOostZorg en Stichting De Warrenhove in de gemeente Smallingerland, Talma Sionsberg (behorende tot de Zorggroep Pasana) in de gemeente Dantumadeel, de Zorggroep Tellens in de gemeente Littenseradiel, Zorgcombinatie Interzorg in Ferwerderadeel en Zorgcentrum Het Bildt in Het Bildt.34 45. Bovenstaande laat zien dat er lokaal geen overlap is, alternatieve instellingen zijn gevestigd in gemeenten waar partijen een verzorgingshuis hebben en anders alternatieve aanbieders zijn gevestigd in de nabijgelegen gemeenten. Verder blijkt dat voor zover er bovenlokale interactie is, deze niet plaatsvindt tussen de werkgebieden van Kwadrant en die van Palet. Zowel bij een lokale als bij een ruimer dan lokale geografische markt is het derhalve niet aannemelijk dat er een machtspositie kan ontstaan of worden versterkt op de markt voor verzorgingshuiszorg die de mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze belemmert. Dagactiviteiten basis 46. De verzorgingshuizen van Kwadrant en Palet bieden beide dagactiviteiten basis aan. In aansluiting op de beoordeling van verzorgingshuiszorg35 is het niet aannemelijk dat er een machtspositie kan ontstaan of worden versterkt op de mogelijke markt voor dagactiviteiten basis die de mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze belemmert. Verpleeghuiszorg
34
Zorggroep Noorderbreedte heeft in Tytsjerksteradiel 51 plekken, in Leeuwarden 295 plekken en in Boansterhim 51
plekken. Stichting ZuidOostZorg heeft 172 plekken in Smallingerland en Stichting De Warrenhove 128 plekken. Talma Sionsberg heeft 65 plekken in Dantumadeel, de Zorggroep Tellens heeft in Littenseradiel 70 plekken, Zorgcombinatie Interzorg heeft 90 plekken in Ferwerderadeel en Zorgcentrum Het Bildt heeft 80 plekken in Het Bildt. 35
Uit gesprekken met marktpartijen en informatie van het zorgkantoor Friesland is gebleken dat alle in punt 41 genoemde
verzorgingshuizen dagactiviteiten basis aanbieden.
11
Openbare versie
Openbare versie
47. Kwadrant heeft een verpleeghuis in de gemeente Tytsjerksteradiel met 36 psychogeriatrische verpleeghuisplekken en 71 somatische verpleeghuisplekken. Palet heeft een verpleeghuis in de gemeente Leeuwarden met 104 psychogeriatrische verpleeghuisplekken en 76 somatische verpleeghuisplekken. Partijen zijn derhalve niet actief in dezelfde gemeenten. Beoordeling 48. Zoals in punt 34 aangegeven lijken de geografische markten voor verpleeghuiszorg lokaal te zijn. Indien hiervan wordt uitgegaan is er geen sprake van overlap van de activiteiten van partijen. 49. Uitgaande van ruimere geografische markten, te weten lokaal en aangrenzende gemeenten, is onderzocht wat het gezamenlijke marktaandeel van partijen zou zijn en of er voldoende alternatieve verpleeghuizen zijn gevestigd in de gemeente Leeuwarden en omgrenzende gemeenten en in de gemeente Tytsjerksteradiel en omliggende gemeenten. De gemeente Leeuwarden waar Palet actief is grenst immers aan de gemeente Tytsjerksteradiel waar Kwadrant actief is. Hierbij zal onderscheid gemaakt worden naar psychogeriatrische en somatische verpleeghuiszorg. 50. Cliëntenstromen laten, net als bij verzorgingshuiszorg, zien dat cliënten uit de gemeenten waar Kwadrant gevestigd is niet reizen naar de gemeenten waar Palet gevestigd is en vice versa. Psychogeriatrische verpleeghuiszorg 51. Het gezamenlijke marktaandeel dat partijen behalen op een ruimer dan lokale geografische markt voor psychogeriatrische verpleeghuiszorg zou in Leeuwarden en aangrenzende gemeenten circa 27% zijn en in Tytsjerksteradiel en aangrenzende gemeenten circa 18%. 52. Zowel in Tytsjerksteradiel als in Leeuwarden is nog een andere aanbieder van psychogeriatrische verpleeghuiszorg actief, te weten Zorggroep Noorderbreedte36. Daarnaast zijn in aangrenzende gemeenten nog andere aanbieders van psychogeriatrische verpleeghuiszorg gevestigd. Dit betreft Talma Sionsberg in Dantumadeel en Stichting ZuidOostZorg in Smallingerland. 37 Al deze aanbieders zijn qua omvang groter dan partijen. 53. Bovenstaande laat zien dat er lokaal geen overlap is en er in de gemeenten zelf én in aangrenzende gemeenten voldoende alternatieve verpleeghuizen met psychogeriatrische 36
Zorggroep Noorderbreedte heeft in Leeuwarden 120 plekken en in Tytsjerksteradiel 240 plekken voor psychogeriatrische
zorg. 37
Talma Sionsberg heeft in Dantumadeel 150 plekken en Stichting ZuidOostZorg heeft in Smallingerland 127 plekken voor
psychogeriatrische zorg.
12
Openbare versie
Openbare versie
verpleeghuiszorg gevestigd zijn. Verder blijkt dat voor zover er bovenlokale interactie is, deze niet plaatsvindt tussen de werkgebieden van Kwadrant en die van Palet. Zowel bij een lokale als bij een ruimer dan lokale geografische markt is het derhalve niet aannemelijk dat er een machtspositie kan ontstaan of worden versterkt op de markt voor psychogeriatrische verpleeghuiszorg die de mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze belemmert. Somatische verpleeghuiszorg 54. Het gezamenlijke marktaandeel dat partijen behalen op een ruimer dan lokale geografische markt voor somatische verpleeghuiszorg zou in Leeuwarden en aangrenzende gemeenten circa 50% zijn en in Tytsjerksteradiel en aangrenzende gemeenten circa 34%. 55. In Leeuwarden is een andere aanbieder van somatische verpleeghuiszorg gevestigd, te weten Zorggroep Noorderbreedte. In Tytsjerksteradiel is geen andere aanbieder gevestigd die ook somatische verpleeghuiszorg aanbiedt. In de aangrenzende gemeente Smallingerland is wel een alternatieve aanbieder van somatische verpleeghuiszorg gevestigd, te weten Stichting ZuidOostZorg. Beide alternatieve verpleeghuizen zijn qua omvang groter dan Palet of Kwadrant.38 56. Bovenstaande laat zien dat er lokaal geen overlap is en er in de gemeenten zelf én in aangrenzende gemeenten voldoende alternatieve verpleeghuizen met somatische verpleeghuiszorg gevestigd zijn. Verder blijkt dat voor zover er bovenlokale interactie is, deze niet plaatsvindt tussen de werkgebieden van Kwadrant en die van Palet. Zowel bij een lokale als bij een ruimer dan lokale geografische markt is het derhalve niet aannemelijk dat er een machtspositie kan ontstaan of worden versterkt op de markt voor somatische verpleeghuiszorg die de mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze belemmert. Dagactiviteiten speciaal 57. De verpleeghuizen van Kwadrant en Palet bieden beide dagactiviteiten speciaal aan. In aansluiting op de beoordeling van verpleeghuiszorg39 is het niet aannemelijk dat er een machtspositie kan ontstaan of worden versterkt op de mogelijk markt voor dagactiviteiten speciaal die de mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze belemmert. Zienswijze NZa
38
Zorggroep Noorderbreedte heeft 120 plekken en Stichting ZuidOostZorg heeft 142 plekken voor somatische
verpleeghuiszorg. 39
Uit gesprekken met marktpartijen en informatie van het zorgkantoor Friesland is gebleken dat alle in punt 47 en 48
genoemde verpleeghuizen dagactiviteiten speciaal aanbieden.
13
Openbare versie
Openbare versie
58. De NZa voorziet op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging en dagactiviteiten geen nadelige gevolgen voor de publieke belangen (betaalbaarheid, kwaliteit en toegankelijkheid) ten gevolge van de voorgenomen concentratie.40 Ten aanzien van de intramurale AWBZ-zorg komt de NZa tot de conclusie dat zij niet over voldoende informatie beschikt om tot een conclusie te kunnen komen aangaande de gevolgen voor de publieke belangen. VI.
CONCLUSIE
59. Na onderzoek van deze melding is de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat als gevolg van die concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. 60. Gelet op het bovenstaande deelt de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist. Datum: 7 februari 2007
De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze:
w.g. A.J.M Kleijweg Wnd. directeur Concentratiecontrole
Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de Rechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam
40
De NZa gaat niet nader in op de markt voor huishoudelijke verzorging aangezien de huishoudelijke verzorging per 1
januari 2007 niet meer tot de AWBZ-zorg behoort en daarmee buiten het beoordelingskader van de NZa is gekomen.
14
Openbare versie
