Beschermingsdossier: Herenwoning Dhanis in Antwerpen, Maria-Henriëttalei 1 - monument

Beschermingsdossier: Herenwoning Dhanis - monument

Beschermingsdossier: Herenwoning Dhanis in Antwerpen, Maria-Henriëttalei 1 - monument

INHOUDELIJK DOSSIER A.

BESCHRIJVEND GEDEELTE a. Historisch overzicht

De aanleg van de leien De bouw en locatie van de voor bescherming voorgestelde herenwoning Dhanis, gelegen op de hoek van de Frankrijklei en de Maria-Henriëttalei, houdt verband met de 19de-eeuwse stadsuitbreiding van Antwerpen. In de jaren 1860 werd op het tracé van de 16de-eeuwse Spaanse vesten, dat de historische binnenstad omgordde, een leiengordel getrokken naar ontwerp van stadsingenieur Théodore Van Bever (1821-1875). Het ruim opgevat stedenbouwkundig plan voorzag in een volledige aanleg van de vrijgemaakte krijgsgronden, een ontsluiting van de nieuwe wijken en een verbetering van het wegennet. De stedenbouwkundige as werd gevormd door een stratengordel, aangelegd als brede “boulevards”. In 1868 kreeg het gedeelte tussen de Kipdorpbrug en de Mechelsesteenweg de naam "Kunstboulevard", wat een jaar later gewijzigd werd in "Kunstlei" en in 1919 herdoopt werd tot “Frankrijklei”, ter ere van de tijdens de Eerste Wereldoorlog bij de geallieerden aangesloten staten. De Maria-Henriëttalei vormt één van de korte verbindingsleien tussen het stadspark en de Frankrijklei. Deze lei was bij de opening in 1868 aanvankelijk “Rockoxlei” genaamd, naar de Antwerpse burgemeester, humanist en mecenas Nicolaas Rockox (1560-1640). In hetzelfde jaar werd de straat herdoopt onder de naam van de tweede Belgische koningin Maria-Henriëtta (1836-1902), en dit naar analogie met de parallelle meer noordwaarts gelegen Louiza-Marialei en Maria-Theresialei. De boulevards werden omzoomd met brede kavels voor grote burger- en herenhuizen met façades in een verzorgde neoclassicistische of eclectische bouwstijl, en een aantal prestigieuze openbare gebouwen, regelmatig ingeplant als herkenbare bakens langs de verkeersas. De Vlaamse Schouwburg (1869-1874) naar ontwerp van P. Dens op de Kipdorpbrug was één van de eerste van deze monumentale gebouwen. Kort daarop volgden het Justitiepaleis (1877) van L. en F. Baeckelmans, het neoclassicistische O.-L.-Vrouwecollege (1877-1881) van de Jezuïeten, ontworpen door H. Leclef en de neogotische O.-L.-Vrouw-van–Gratiekerk van J. Bilmeyer en J. Van Riel, de Nationale Bank (1879), een prestigieus project in eclectische stijl, opgetrokken naar ontwerp van H. Beyaert op een driehoekig bouwblok tussen de Frankrijklei, de Mechelsesteenweg en de Leopoldplaats en het Koninklijk Atheneum (1884), opnieuw naar P. Dens. Tijdens het interbellum kwam een geleidelijke evolutie naar schaalvergroting op gang die de gemiddelde bouwhoogte op de leien zou verdubbelen tot acht verdiepingen. In de tweede helft van de jaren 1930, de periode waarin de hoogbouwflat zijn eerste grote doorbraak kende, bleef het aantal vastgoedprojecten op de Frankrijklei nog beperkt tot een handvol. Tussen eind jaren 1940 en begin jaren 1970 zouden grote delen van de Frankrijklei echter een radicale transformatie ondergaan. Veel panden werden verbouwd of vervangen door weinig kwalitatieve moderne appartements- en kantoorgebouwen met hogere bouwhoogte. Waar de meeste flatgebouwen de dominante conformistische strekking en standaardtypologie uit de naoorlogse periode vertegenwoordigen, behoren andere nieuwbouwprojecten tot de zeldzame voorbeelden die zich onderscheiden door een eigentijdse architectuur en vormentaal. Het naast de Vlaamse Opera gelegen hotel-restaurant Weber werd in 1944 beschadigd door een V-bom. Sinds 1974 wordt deze plek, het kruispunt van Frankrijklei en De Keyserlei, gedomineerd door de 24 verdiepingen hoge "Antwerp Tower", één van de eerste torengebouwen op de leien waarvan de bouw in 1968-1974 een breuk betekende met de tot dan gehanteerde stedenbouwkundige uitgangspunten. Door dergelijke grootschalige nieuwbouwprojecten die tijdens de tweede helft van de 20ste eeuw in hoog tempo werden gerealiseerd langs de Frankrijklei, bleef de oorspronkelijke 19de

Dossiernummer: 4.001/11002/128.1

1


-eeuwse- begin 20ste-eeuwse bebouwing slechts fragmentarisch bewaard. In meer zuidelijke richting op de Frankrijklei refereren nog een aantal markante neoclassicistische hoekpanden (de hoeken met de Maria Theresialei, met de Louiza-Marialei en de Maria-Henriëttalei) alsook het neoclassicistische O.-L.-Vrouwecollege met aanpalend de neogotische O.-L.-V. Van Gratiekerk en een tussen de Louiza-Marialei en de Maria-Henriëttalei gelegen reeks van aaneengesloten 19de-eeuwse herenhuizen met brede poort, aan de voorname status en bebouwing uit de ontstaansperiode van de leien. De voor bescherming voorgestelde herenwoning Dhanis is gebouwd rond 1870-1873 in opdracht van Guillaume Dhanis (1822-1889) en zijn echtgenote Emma Michiels. Guillaume was een zoon van Antoine Dhanis van Cannart, een vooraanstaand bankier, gemeenteraadslid en voorzitter van de Handelskamer van Antwerpen. Guillaume zelf was een succesvol handelaar wat blijkt uit zijn centraal gelegen prestigieuze woning en zijn grote grafmonument op het Schoonselhof. Zoals veel bouwheren uit de hoge burgerij in Antwerpen, sprak Dhanis architect L. Van Opstal aan voor het ontwerp van zijn woning (ontwerp dateert van 9/4/1870). Deze architect bepaalde in grote mate het beeld op de Frankrijklei in de jaren 1860 en 1870, met een reeks statige herenwoningen in een neoclassicistische bouwstijl. Het hoekperceel bleek een geschikte keuze voor de inplanting van een monumentale herenwoning met een brede voorgevel georiënteerd op de Frankrijklei, een zijgevel met achtereenvolgens een aansluitende inkom (vestibule), een aanbouw met burelen en een tuinmuur met poort langs de Maria-Henriëttalei. De aan deze gevel voorziene inkom en poort maakten een brede koetsdoorgang in de voorgevel overbodig. Kadasterschetsen uit deze periode bevestigen deze configuratie en tonen dat het perceel oorspronkelijk groter was, met achteraan een insprong waar zich een apart bijgebouw bevond. Ca. 1905 verkleint het perceel door de bouw van panden op aangrenzende percelen in de Maria-Henriëttalei waarbij de insprong achteraan afgesplitst wordt. In 1906, wanneer de woning eigendom is van Alphonse Aerts, laat deze de aanbouw met burelen afbreken, een nieuwe tuinmuur met poort optrekken, een koetshuis bouwen en ‘inwendige veranderingen’ in het huis verrichten. Ook deze eigenaar speelde een vooraanstaande rol in het Antwerpse zakenleven, meer bepaald in het scheepvaartmilieu. Hij had een functie bij de firma John Picard Best & Co en was voorzitter van de Antwerpse scheepvaartvereniging en de handelskamer. Op de bouwaanvraag van het koesthuis staat geen architect vermeld. Tevens valt uit de kadastrale mutatieschetsen af te lezen dat de achtergevel van de herenwoning wordt aangepast ter hoogte van het uiterst rechtse travee waarbij het vertrek aan de binnenplaats een terras krijgt. Gezien er sprake is van ‘inwendige veranderingen’ is het niet uitgesloten dat de inrichting en/of aankleding van bepaalde vertrekken (deels) uit deze verbouwingscampagne dateert. Zo doen bepaalde interieurelementen in de aaneengeschakelde salons ter hoogte van de twee rechtertraveeën (achtergevel) vermoeden dat tijdens de bouwcampagne van 1906 deze ruimtes heringericht werden tot de toen gebruikelijke ‘enfilade’ van salon, eetkamer en tuinkamer (veranda) met een nieuw aansluitend terras. De woning heeft later ook toebehoord aan de adellijke familie de Caters. Sinds de jaren 1980 en tot op vandaag is het hoofdgebouw ingericht als kantoorruimte met veel respect voor de planindeling alsook de interieuraankleding van het pand. Vermeldenswaardig is de bel-etage met monumentale traphal en vier salons, thans voornamelijk in gebruik als vergaderzalen. Bepaalde vertrekken of gedeeltes van de eerste en tweede bovenverdieping alsook van de zolderverdieping werden beperkt aangepast in functie van een woon- of kantoorfunctie (kleine wijzigingen in de indeling, valse plafonds, vloerbekleding, inrichting van badkamer en kleine keuken,…). Vermoedelijk eind de jaren 1970 werd een lift aangebracht. Het souterrain dient als berging, archiefruimte, bar en ontspanningsruimte. Het koetshuis wordt heden op de begane grond voornamelijk gebruikt als berging en garage, de verdieping is ingericht als woning. Hiervoor werd het deel van de bedaking boven de garage (de voormalige ‘remisie’) aangepast en ingericht met een dakterras. Ook de vermoedelijk spitsvormige bedaking van het hoektorentje is inmiddels verwijderd.


2


b. Beschrijving met inbegrip van erfgoedkenmerken en erfgoedelementen Ruimtelijke context en inplanting De herenwoning Dhanis is één van de meest imposante en gaafst bewaarde voorbeelden van herenwoningen op de leien, gelegen op de hoek van de Maria-Henriëttalei en de Frankrijklei. Gelegen tussen de Frankrijklei enerzijds, en de Rubenslei en de Van Breestraat anderzijds, vormt de Maria-Henriëttalei de meest zuidelijke van de drie korte verbindingslanen tussen de Leien en het Stadspark. Het is een brede, korte straat van twee rijstroken met een met dubbele rij platanen beboomde middenberm, die vandaag de toegang vormt tot een ondergrondse parkeergarage. Van de oorspronkelijke bebouwing op deze lei, bestaande uit statige neoclassicistische heren- en burgerhuizen hoofdzakelijk uit de jaren 1868-1872, resteren slechts de herenwoning Dhanis en de woning Van Dael op de hoek met de Van Breestraat. Architect L. Van Opstal ontwierp behalve de woningen Dhanis en Van Dael in dezelfde periode nog huizen in de straat, waaronder de verdwenen herenwoningen ElsenCateaux op de hoek van de Rubenslei en woning Marchal op nummer 6. Waar de appartementsgebouwen “Helvetica” en Deneef al in de latere jaren 1930 werden opgetrokken, dateren de overige flats op de lei uit eind jaren 1940 tot begin 1970. (Voorlopig) beschermde monumenten in de nabije omgeving van de herenwoning zijn: het schuin tegenover de woning gelegen monumentale gebouw van de voormalige Nationale Bank, hotel Neefs (Frankrijklei 101-103) en het stadspark. Beschrijving en huidig voorkomen Het geheel bestaat uit een herenwoning in neoclassicistische stijl met een eclectisch koetshuis, gelegen op een binnenplaats, zijde Maria-Henriëttalei afgebakend door een tuinmuur met poort. EXTERIEUR De herenwoning is gebouwd in een neoclassicistische stijl, de gevels zijn verlevendigd met een rijke ornamentiek die aansluit bij de Franse Seconde Empire. Het volume telt drie bouwlagen met souterrain onder een afgeknot leien schilddak. Het hoekpand telt vijf (Frankrijklei) op drie (Maria-Henriëttalei) traveeën met bepleisterde en beschilderde lijstgevels op een blauwe hardstenen onderbouw met rechthoekige getraliede keldervensters. De verticale geleding van de gevels komt tot stand door een licht risalietvormende midden- en hoektravee en (hoek)lisenen. Horizontale accenten in de gevels worden gevormd door kordonvormende lijsten en lekdrempels, een gekorniste puilijst en balusters voor de vensters. De verhoogde begane grond (bel-etage) heeft geblokte penanten en geriemde lisenen. De gevels eindigen op een deels blinde en deels met knorrenlijst en palmetten versierde fries, vervolgens een tandlijst en een sterk overkragende gekorniste houten kroonlijst op klossen. De gevel aan de Frankrijklei is symmetrisch opgebouwd rond een centraal vensterrisaliet, op de eerste bovenverdieping gemarkeerd door een balkon op gekoppelde met classicistische siermotieven uitgewerkte (palmetten, rozetten guirlandes) consoles en afgezet met een balustrade tussen gekoppelde composietzuilen met geringde en deels gecanneleerde schacht onder een hoofdgestel. Op de tweede bovenverdieping zet de uitwerking van dit risaliet zich voort in een tweede balkon op consoles, met een balustrade tussen postamenten, versierd met een embleem en bekroond met topvazen. Het risaliet wordt beëindigd door pilasters met een classicistisch uitgewerkt kapiteel (voluten, palmetten, guirlandes) onder een klassiek hoofdgestel met versierde fries (cf. supra). Het risalietvormende hoektravee zijde Maria-Henriëttalei is op identieke wijze uitgewerkt. De regelmatig geplaatste, rechthoekige vensteropeningen zijn gevat in een geriemde omlijsting met cartouchesleutel, op de bel-etage met panelen op de borstwering, geflankeerd door trigliefen met guttae, op de bovenverdiepingen met een balustrade. Er is geen deuropening in de voorgevel, zijde Frankrijklei. De toegang tot de vestibule bevindt zich aan de zijde MariaHenriëttalei en wordt gevormd door een aan het hoofdvolume palend éénlaagse travee, afgezet met een balustrade. De dubbele houten paneeldeur heeft koperen handgrepen, een bovenlicht en is gevat in een geriemde omlijsting met een met bladwerk en guirlande versierde cartouchesleutel. In de dagkant bevindt zich een bewaarde schoenschraper. De


3


achtergevel is tevens bepleisterd en beschilderd, heeft een blauwe hardstenen plint en is sober uitgewerkt met lisenen en kordonvormende lijsten. De rechthoekige vensters hebben een geriemde omlijsting. De gevelbrede aanbouw tegen de achtergevel van één bouwlaag onder plat dak bevat de vestibule alsook een gedeelte van een salon. Hier bevindt zich de achteringang op de binnenplaats in de vorm van een rondbogige beglaasde inkompartij in een geriemde omlijsting bestaande uit een vleugeldeur met zij- en bovenlichten. Het uiterst rechtse travee van de aanbouw (salon) is opgevat als een pui met een kroonlijstje op consoles, uitgewerkt als een driedelige vensterpartij met centraal deurvensters die uitgeven op een aansluitend terras. Dit klein terras heeft een cirkelvormige uitsprong, is afgezet met een boord van blauwe hardsteen en een smeedijzeren leuning en ligt op een bepleisterde en beschilderde onderbouw met blauwe hardstenen plint die in gebruik is als berging, zie houten deur met ijzerwerk in een omlijsting van blauwe hardsteen. Zowel de hoofdinkom, de pui als de achterinkom hebben bewaard neoclassicistisch getint schrijnwerk, gekenmerkt door o.m. paneeldecoratie, cirkelmotieven en een ronde middenstijl. Quasi alle vensters hebben historisch schrijnwerk van witgeschilderd hout met een enkele beglazing, op de bel-etage zijn het schuifvensters, op de bovenverdiepingen vleugelvensters. Achter de herenwoning, op de binnenplaats en zichtbaar van op de Maria-Henriëttalei, ligt het koetshuis in een pittoreske, eclectische bouwstijl met cottage- en art nouveaugetinte elementen. Het L-vormig volume bestaat uit een hoofdgedeelte van twee bouwlagen onder een afgewolfd leien zadeldak, een éénlaagse haakse aanbouw onder een (aangepast) plat dak met dakterras en een zeszijdig hoektorentje, thans zonder spits. Het zadeldak heeft een smeedijzeren topbekroning en een dakvenstertje onder een ingesnoerde leien spits met een bolvormig topornament. Het gebouw is opgetrokken in gele baksteen, met gebruik van blauwe hardsteen voor de plint, lekdrempels en poortstijl, van zandsteen voor de muurbanden, paneeldecoratie, omlijstingen, water- en kraaglijsten, modillons en sierelementen, en van steengoedtegels voor de paneeldecoratie. De gevels eindigen op een houten kroonlijst op modillons en/of een overkragende daklijst met lambrekijnsierrand. De afgeknotte puntgevel heeft houten stijl- en regelwerk en een met bloemmotief uitgewerkte kraaglijst. De muuropeningen zijn verscheiden in vormgeving en hebben overwegend bewaard schrijnwerk o.m. rechthoekige poorten (onder ijzeren lateien), deuren en vensters, rondbogige vensters (o.m. een laadvenster onder rondbooglicht) en een oculus in het torentje. Tegen de afgeschuinde hoek bevindt zich een handpomp van blauwe hardsteen met een waterbekken, een rondbogige rugplaat voorzien van smeedijzeren S-vormige pomparmen en bewaard binnenwerk. De binnenplaats is in gebruik als parking en quasi volledig verhard met betonklinkers. In de hoek van de binnenplaats, tussen het koetshuis en de tuinmuur aan de Maria-Henriëttalei, staat een plataan. Zijde Maria-Henriëttalei wordt de binnenplaats afgesloten met een bepleisterde en beschilderde tuinmuur met een plint, deksteen, pilasters en hekpijlers van blauwe hardsteen. De muurvlakken met paneeldecoratie wisselen af met geblokte pilasters. De muurpartij wordt verhoogd met smeedijzeren hekwerk op de deksteen. De binnenplaats is rechtstreeks toegankelijk via een poort met een smeedijzeren hek tussen hekpijlers. GRONDPLAN Herenwoning. Zoals gebruikelijk in de tweede helft van de 19de eeuw bevat de bouwaanvraag enkel gevelplannen, maar geen grondplan. De plattegrond bleef quasi ongewijzigd en weerspiegelt de typologie van de herenwoning voor de hoogste burgerij en adel, geschikt voor een riante levensstijl met inwonend dienstpersoneel. Daarbij zijn ontvangstruimten, privévertrekken en dienstlokalen strikt van elkaar gescheiden. De inkom zijde Maria-Henriëttalei geeft toegang tot de vestibule. De dubbele deur onmiddellijk links na de inkom is de dienstingang die via een trap toegang geeft tot het souterrain, dat de volledige oppervlakte van de woning inneemt. Vermoedelijk bevond zich hier een diensttrap als rechtstreekse verbinding tussen het souterrain en andere verdiepingen, en werd deze verwijderd bij de installatie van de huidige lift. Het souterrain wordt ingenomen door de voormalige keuken met nevenvertrekken (wasplaats, bijkeuken,…)


4


en diverse kelders (wijn-, voorraad-, stookkelders). Een apart, lager gelegen keldergedeelte werd ingericht als bar en ontspanningsruimte. Een identieke dubbeldeur aan de rechterzijde in de vestibule was eertijds de toegang tot de aanpalende vleugel met burelen (afgebroken ca. 1906). Vanuit de vestibule leidt een trappartij naar de bel-etage met als centrale ruimte een imposante trapzaal waarrond een enfilade van vier ontvangst- en leefvertrekken alsook het vroegere ‘office’ geschikt zijn. Drie van deze vertrekken, thans in gebruik als vergaderzalen, bevinden zich aan straatzijde, één aan de zijde van de binnenplaats. De monumentale hoofdtrap reikt tot de eerste bovenverdieping. Op dit niveau bevinden zich aan weerszijden van de grote overloop de vroegere privé- en slaapvertrekken, thans deels kantoren en deels een woongedeelte. Een galerij tegen de buitengevel zijde Maria-Henriëttalei, boven het trapbordes, maakt tussen twee van deze vertrekken een rechtstreekse verbinding. Vanaf dit niveau zet in een aansluitende traphal met (dienst)vertrekken een tweede trap voort naar de tweede bovenverdieping en zolder, vroeger voorbehouden voor het dienstpersoneel. De scheidingsdeur tussen beide traphallen werd hier vervangen door een glazen doorgang. De tweede bovenverdieping bestaat uit een brede gang met aan weerszijden diverse vertrekken, thans kantoren. Koetshuis. Op de bouwaanvraag toont de L-vormige plattegrond van het koetshuis op de begane grond een driedelige indeling bestaande uit stallingen, een zadelkamer en een ‘remisie’. Deze oorspronkelijke indeling bleef ongewijzigd. Een centrale inkom geeft via drie deuren toegang tot de voormalige bewaarde stallingen (nu in gebruik als berging en fietsenstalling), de vroegere zadelkamer (nu heringericht en aangepast), de voormalige ‘remisie’ (nu garage) en een trap naar de bovenverdieping (aangepast tot een appartement). INTERIEUR Algemeen heeft de herenwoning een gaaf bewaard interieur waarvan het hoofdopzet bepaald wordt door de centrale trapzaal met majestueuze trap. Verder zijn voornamelijk de vestibule en de op de bel-etage gelegen salons met bewaarde parketvloeren, marmeren schouwen met ingewerkte spiegels, stucplafonds en lambriseringen opmerkelijk. De rijke uitwerking en aankleding van het interieur is opgevat in een neoclassicisme typerend voor het derde kwart van de 19de eeuw en gekenmerkt door een eclectisch samengaan van overwegend neo-Lodewijk XVI-, neorégence- en neorenaissance-elementen en siermotieven. Souterrain Het souterrain is toegankelijk via de dubbeldeur in de vestibule, links na de inkom, en strekt zich uit onder het volledige woongedeelte van de herenwoning. Het souterrain bestaat uit een eerste deel met een L-vormige gang, aan weerszijden met vertrekken (voorheen keuken, bijkeuken, wasplaats, wijn-, voorraad- en stookkelders), en een tweede lager gelegen deel. Het eerste gedeelte is overwelfd met bepleisterde en beschilderde troggewelven, heeft een vloer en plint van drooggeperste steengoedtegels met kleurrijke geometrische motieven en een betegelde lambrisering van drooggeperste witte faiencetegels met een tegelboord van een blauw meandermotief. De al dan niet beglaasde paneeldeuren zijn van pitchpine, in een dito omkasting en omlijsting. Het tweede keldergedeelte is een tweedelige bakstenen ruimte met een tongewelf (haaks op de Frankrijklei). In de scheidingsmuur tussen de twee ruimtes werd de muuropening later verbreed, zie de bewaarde ontlastingsboog in het metselwerk. Begane grond De vestibule is rijkelijk aangekleed met een wit-grijze sterk dooraderde marmeren (mogelijk een Italiaanse Calacatta-achtige marmersoort) plint en dito trapbordes, met hoofdzakelijk gewit stucwerk voor de afwerking van wanden en plafonds en met een vloer van drooggeperste steengoedtegels. De wanden zijn uitgewerkt met o.m. verdiepte omlijste panelen, kordonvormende lijsten, paneeldecoratie met schijfmotief, pilasters en een fries van rozet- en acanthusbladmotieven. De plafonds zijn door draagbalken verdeeld in rechthoekige velden voorzien van omlopende sierlijsten (eier-, parel- en bloklijsten, lijst van een vierlobbig siermotief) en met rozetten of schijfmotieven in de hoeken. De dubbele geschilderde paneeldeuren hebben bewaard sluitwerk en zijn gevat in een geriemde omlijsting bekroond met een klassiek hoofdgestel onder een segmentboogvormig fronton. De vestibule eindigt op


5


de wand die de ruimte scheidt van het achterliggende salon aan tuinzijde. Deze wand is opengewerkt door een risalietvormend rondboogvenster in een omlijsting met vierlobbig siermotief, met sleutel, krans en voluutconsoles. Een haaks geplaatste steektrap, geflankeerd door vier geringde Dorische zuilen op het bordes, leidt naar de bel-etage via een rechthoekige beglaasde inkompartij met dubbele deur die toegang geeft tot de grote centrale traphal. De nissen aan weerszijden van de steektrap bestaan uit pilasters en een klassiek hoofdgestel met consoles onder een segmentboogvormig fronton. De fries is versierd met een lamberkijn en krans. De vloer heeft een middenveld van beige steengoedtegels met kleine invultegels waarop een variërend siermotief en een brede boord met een gele guirlande op een zwarte achtergrond en met geometrische motieven in de hoeken. Bel-etage In de prestigieuze centrale traphal valt het sierstucwerk van wanden en plafonds op, doorgetrokken over twee niveaus en hoofdzakelijk geschilderd in een wit-tint met vergulde accenten. De wanden zijn geleed door rechthoekige omlijste panelen en door pilasters met festoenen. De bel-etage heeft een fries van rozetten, onderbroken door panelen met guttae boven de deurenopeningen, de eerste bovenverdieping heeft een fries van trigliefen met guttae. De plafonds zijn door draagbalken ingedeeld in grote en kleine rechthoekige velden met omlopend lijstwerk en rozetmotieven in de hoeken. Ter hoogte van de draagbalken, die veelal rusten op met guirlandes versierde consoles, bevindt zich telkens een pilaster. De enkele en dubbele geschilderde paneeldeuren hebben bewaard sluitwerk, zijn gevat in een geriemde omlijsting, al dan niet met een klassiek hoofdgestel onder een segmentbogig fronton. Op de bel-etage is een penant bekleed met een spiegel gevat in een spiegelboogkader van verguld en gewit stucwerk met divers lijstwerk en een bekroning met o.m. C-motieven, blad- en vlechtwerk en guirlandes. De monumentale hoofdtrap is een bordestrap, die zich ontdubbelt ter hoogte van het bordes, en reikt tot de eerste bovenverdieping. De trap heeft een marmeren onderste trede en eikenhouten treden, een in groenen goudtinten geschilderde ijzeren leuning, uitgewerkt met rozetten en bladwerk (o.m. acanthusblad) en een geschilderde houten handgreep. Ter hoogte van het bordes en het traplicht zijde Maria-Henriëttalei bevindt zich een galerij die de twee hoekvertrekken op de bovenverdieping verbindt. De galerij heeft een cassettenplafond, is naar de traphal toe afgezet met een balustrade, gemarkeerd door deels gecanneleerde Dorische zuilen op postamenten, en eindigend op pilasters. Op de bel-etage heeft de traphal een marmeren vloer van grote witte tegels (mogelijk een Italiaanse Arabescato-marmer) met beige invultegels en een boord van een zwarte met wit dooraderde marmer (mogelijk Belgisch, Blue Belge). Op de bovenverdieping (overloop) is de mozaïekparket grotendeels bedekt door een verhoogd platform. De parketvloer heeft als centraal motief het Versaillespatroon en een boord met een eenvoudig strokenpatroon. Salon op de hoek van de Maria-Henriëttalei/Frankijklei. Dit salon heeft een in diverse groenen goudtinten beschilderde lambrisering en dito stucwerk. De cassetten van het plafond, de panelen van de “lambris de hauteur” (lambrisering van vloer tot plafond) zijn alle omlijst met diverse bladwerk- en parellijsten, al dan niet met rozetmotieven in de hoeken. De spiegel en vensters zijn versierd met gelijkende sierlijsten. Het cassettenplafond met omlopende eierlijst is beschilderd met arabesken en heeft een schijfmotief op de kruising van de balken. De centrale vierkante cassetten zijn uitgewerkt met ingeschreven cirkels, omlijst met laurierblad en met acanthusblad in de zwikken. Het onderste gedeelte van de “lambris de hauteur” bestaat uit kleinere omlijste panelen afgelijnd met een fries van rozetten en knorrenlijst; het bovenste gedeelte bestaat uit grote panelen, ingevuld met geschilderde doeken van jachttaferelen, als imitatie van wandtapijten. De met laurierblad omlijste dubbele paneeldeuren hebben bewaard hang- en sluitwerk en omlijste panelen die beschilderd zijn met variërende plantsoorten op een centraal paneeltje, omringd met gestileerde plantmotieven. De omlijste supraporte hebben geschilderde doeken van dierentaferelen, voorzien van een met guirlande versierd kroonlijstje. De schouw heeft een schoorsteenmantel van een zwarte (mogelijk Belgisch, Noir de Masy) en een dieprode marmer met witte vlekjes (mogelijk Griotte, Languedoc) en een omlijste rondboogspiegel op de boezem, bekroond met een cartouche, bladwerk en guirlandes. De vensters hebben een omkasting met gordijnkappen in imitatie-textiel. De mozaïekparket vertoont een eenvoudig centraal motief van geometrische vormen en een dubbel afgebiesde boord met meandermotief. Dit salon staat in verbinding met het volgende salon.


6


Achthoekig salon zijde Frankrijklei. Dit kleinere achthoekig salon sluit qua vormgeving sterk aan bij 18de-eeuwse Franse voorbeelden, gekenmerkt door een hoofdzakelijk in wit- en goudtinten beschilderde lambrisering en dito stucwerk. Het paneelwerk van het plafond, van de “lambris de hauteur” alsook dat van en naast de dubbeldeuren is omlijst met bladwerk, eier-, meander- en parellijsten en/of met een lijst van een vierlobbig siermotief alsook beschilderd met polychrome schilderingen in pasteltinten van arabesken en grotesken met vogels, muziekinstrumenten, putti en figuurtjes met een vrouwentorso. Het plafond met geometrisch motief en centrale rozet heeft diverse omlopende sierlijsten en een dito band van langgerekte panelen met geschilderde, aan elkaar gestrikte guirlandes. Het onderste gedeelte van de “lambris de hauteur” bestaat uit omlijste beschilderde panelen afgelijnd met een fries van arabesken. Ter hoogte van de korte schuine kamerzijden is deze lambrisering opgevat als een pseudo-schoorsteenmantel met verticale zijpanelen van in cirkels gevatte rozetten. Eén van deze wanden heeft een witmarmeren schoorsteenmantel. Het bovenste gedeelte van de schuine kamerzijden heeft telkens een rechthoekige omlijste spiegel met een bekronende laurierkrans, acanthusblad en guirlandes. Boven de spiegels bevinden zich telkens panelen, gevat in een omlijsting met oren en sleutel en ingevuld met schilderingen van muziekinstrumenten. De dubbele paneeldeuren hebben bewaard hang- en sluitwerk, paneelwerk met rozetten en schilderingen, en binnen een rechthoekige omlijsting rondbogige supraporte met schilderingen van putti, voorzien van een eigen omlijsting met cartouchesleutel. Het venster heeft een omkasting, rondbogig uitgewerkt met lijstwerk en cartouchesleutel. Het mozaïekparket van verschillende houtsoorten heeft een ruitvormig patroon met een centraal vierlobbig siermotief, telkens afgelijnd met een donkerder biesje en stermotieven, en een dubbel afgebiesde boord. Dit salon staat in verbinding met het vorige en volgende salon. Salon zijde Frankrijklei, palend aan Frankrijklei nr. 121 en het salon zijde binnenplaats. Het salon aan straatzijde staat in verbinding met het kleine achthoekig salon, maar vormt via een vierdelige tussendeur een aaneen te schakelen geheel met het salon gelegen aan de binnenplaats. Beide salons hebben een sterk gelijkend(e) stucplafond en parketvloer. Vermoedelijk werden deze salons deels aangepast tijdens de verbouwingscampagne van ca. 1906: bepaalde interieurelementen zoals de eiken lambrisering en de met ajourwerk opengewerkte scheidingswanden zijn eerder ca. 1900 te dateren. Het is niet uitgesloten dat de voormelde “inwendige veranderingen” tijdens de bouwcampagne van 1906 betrekking hebben op het herinrichten van deze ruimtes tot een ‘enfilade’ van salon, eetkamer en tuinkamer (veranda) met een nieuw aansluitend terras. Het salon zijde Frankrijklei heeft een wit stucplafond, een eikenhouten lambrisering en een vernieuwde gouden damasten wandbekleding. Het wit stucplafond is uitgewerkt met een kooflijst van een palmetachtig motief, omlopende sierlijsten (o.m. een eierlijst) waarvan de binnenste met rozetten in de hoeken, en drie ingeschreven cirkels, omlijst met blad- en bloemwerk (o.m. laurierblad). De eikenhouten lambrisering met omlijste panelen wordt aan weerszijden van de binnendeuren en de schouw, alsook in de kamerhoeken, voortgezet in pilastervormige eikenhouten panelen die reiken tot aan het plafond, zowel boven- als onderaan gesculpteerd met een symmetrisch siermotief. Ook de dubbele of meerdelige binnendeuren zijn op een gelijkaardige manier, met dezelfde motieven uitgewerkt. De schouw heeft een schoorsteenmantel van een roze-grijze witgeaderde marmer en een met eikenhout beklede boezem, vooraan versierd met een korfbooglijst waarin de spiegel vervat zit, bezijden met spiegelbooglijsten. De vierdelige paneeldeur naar het aanpalend salon en de dubbele paneeldeuren hebben bewaard hang- en sluitwerk. Het mozaïekparket van verschillende houtsoorten heeft als centraal motief het Versaillespatroon, een eerste afgebiesde boord met geometrische motieven en een buitenste afgebiesde boord met strokenpatroon. Het salon zijde binnenplaats bestaat uit twee ruimtes, van elkaar afgebakend door een drieledige houten scheiding op pilasters, bovenaan met korfbooglijsten en ajourwerk van cirkels, ovalen en gestrikte linten. Dergelijk ajourwerk herhaalt zich aan de driedelige vensterpartij die uitgeeft op het aansluitend terras, maar dan met arabesken, guirlandes en gestrikt lint. Het stucplafond is beschilderd met pasteltinten. Het plafond van het eerste vertrek is uitgewerkt met een kooflijst van plantmotieven, omlopende sierlijsten (o.m. een eierlijst), een ingeschreven cirkel omlijst met bladwerk (o.m. eikenblad) en met schilderingen van muziekinstrumenten in de zwikken. Het stucplafond van het tweede vertrek aan tuinzijde is een cassettenplafond met een centrale achthoek, omlopend lijstwerk en een schijfmotief op


7


de kruising van de balken. Het salon heeft een lambrisering van omlijste panelen en een vernieuwde gouden damasten wandbekleding. In het eerste vertrek bevindt zich een witmarmeren schouw gecombineerd met een spiegel in een spiegelboogvormig kader van beschilderd stucwerk met diverse sierlijsten en een bekroning van bladwerk, een cartouchesleutel en guirlandes. De dubbele paneeldeuren hebben rechthoekige supraporte, versierd met grisaille-schilderingen van putti en saters, en bewaard hang- en sluitwerk. Het rondboogvenster met ijzeren leuning geeft een doorkijk naar de vestibule. Het mozaïekparket is identiek aan dat van het aanpalende salon. Office. De kastenwand van pitchpine bestaat uit gesloten onderkasten met schuifdeurtjes, laden, een aanrecht en bovenkasten met beglaasde deurtjes (groen reliëfglas). De bewaarde keramische spoelbak is afsluitbaar door middel van een schuifpaneel. In de hoekkast bevindt zich naar verluidt nog een keukenlift. Eerste bovenverdieping Centrale traphal en overloop. Cf. supra. De parketvloer van de overloop zit grotendeels verscholen onder een verhoogd platform, destijds aangebracht voor het onderbrengen van nieuwe leidingen. In het vertrek op de hoek van de twee leien bleef nog het origineel salon bewaard. Bepaalde vertrekken op deze verdieping werden aangepast of heringericht door o.m. het leggen van vast tapijt, het inrichten van een appartement (keukentje, badkamer, verlaagde plafonds). Salon op de hoek van de Maria-Henriëttalei/Frankijklei. Het salon heeft een in wit- en goudtinten beschilderd stucplafond, gekenmerkt door diverse sierlijsten met rozet-, parel-, laurierblad- en acanthusbladmotief. De sokkellambrisering, de paneeldeuren en het omlopende lijstwerk ter hoogte van de deuren zijn van eikenhout. Het wandgedeelte onder voormeld lijstwerk heeft een (vernieuwde) rode damasten wandbekleding, het bovenste gedeelte bewaart nog het originele behangpapier in een bruin-goudachtige tint met een bloemmotief (imitatie van goudleer?). De witmarmeren schouw met neoclassicistische siermotieven (schijfmotief, cartouchesleutel, consoles met guttae) is gecombineerd met een spiegel in een spiegelboogvormig kader van gewit en verguld stucwerk met diverse sierlijsten en een bekroning van guirlandes, vlechtwerk, gestrikt lint en een vuurschaal. De muuropeningen van de vensters hebben een houten omlijsting en dito gordijnkappen met ajourwerk van o.m. C-motieven. De gordijnen zijn van dezelfde rode damast als die van de wandbekleding. De parketvloer zit verscholen onder vast tapijt. De tweede traphal leidt naar de tweede bovenverdieping en de zolderverdieping, en wordt belicht met een lichtkoepel. De houten bordestrap heeft een geschilderde trappaal en een dito leuning van fijne spijlen. De treden zijn bekleed met vast tapijt. De traphal is bepleisterd en beschilderd en heeft sober gewit stucwerk (lijstwerk, pilasters). Tweede bovenverdieping Deze verdieping is bepleisterd en beschilderd, en heeft sober stucwerk zoals lijsten, rozetten op de plafonds en wandpilasters ter hoogte van de gestucte draagbalken. De enkele en dubbele geschilderde paneeldeuren hebben bewaard sluitwerk en een geprofileerde omlijsting. De kantoren op dit niveau hebben veelal eenvoudige schouwen, verlaagde plafonds en een vloerbekleding met vast tapijt. De zolderverdieping kon slechts van op een afstand bekeken worden en heeft een bewaarde dakconstructie en bebording. Koetshuis. Inkom met drie houten paneeldeuren die toegang geven tot de stallingen, tot de bovenverdieping en tot de garage. De stalling heeft een bakstenen vloer, bepleisterde en beschilderde muren met een planken betimmering op de onderwand en drooggeperste faiencetegels op de bovenwand. De tegels zijn geschikt in rechthoekige panelen van beige tegels omringd door een fijne blauwe en bredere witte tegelboord. De ruimte is overwelfd met bakstenen troggewelven met ijzeren liggers. De stalling herbergt twee paardenboxen met een tussen- en voorwand van deels een planken betimmering en deels smeedijzeren traliewerk, met in de voorwand een deur tussen twee smeedijzeren kolommen met bolvormig ornament. De bakstenen vloer loopt af in een afwateringsput. In de hoek van elke box staan conisch


8


aflopende vaste voederbakken met een identieke planken betimmering als de wanden en een dekplaat van blauwe hardsteen. De cirkelvormige openingen in het gewelf boven de voederbakken dienden voor de rechtstreekse toevoer van het voer dat gestockeerd werd op de zolder. Een ijzeren voederschuif en dito naambordjes in de vorm van een cartouche bleven bewaard. De garage heeft een vloer van drooggeperste steengoedtegels. c. Bouwfysische toestand Behoudens verborgen gebreken, bevinden de gebouwen en onderdelen zich in een goede bouwfysische toestand. De woning en aanhorigheden worden goed onderhouden. B.

EVALUEREND GEDEELTE a. Evaluatie van de erfgoedwaarden

Stedenbouwkundige waarde: De herenwoning Dhanis, opgetrokken tussen 1870 en 1873, is gelegen aan de leien, een brede boulevard rond de 16de-eeuwse binnenstad, vanaf de jaren 1864 volgens het verkavelingsplan van Théodore van Bever aangelegd op de vrijgekomen gronden bij het afbreken van de Spaanse vesten. Langs deze nieuwe verkeersas verrezen burger- en herenhuizen en nieuwe openbare gebouwen als bakens in het straatbeeld zoals het Justitiepaleis, de Vlaamse Opera en de Nationale Bank. Binnen deze context van de 19deeeuwse stadsuitbreiding van Antwerpen vertegenwoordigt de herenwoning Dhanis met bewaarde open binnenplaats, koetshuis en tuinmuur met poort, een gaaf bewaard ensemble en een zeldzame getuige van de karakteristieke, statige bebouwing uit de ontstaansperiode van de leien. Dankzij een markante hoekinplanting op één van de verbindingslanen tussen het meest standingvolle segment van de Leien en het Stadspark, vis-à-vis de voormalige Nationale Bank van België, bepaalt het pand in grote mate het beeld van dit strategische kruispunt tussen de binnenstad, de Leien, het stadspark en de invalswegen uit zuidelijke richting (Lange Leemstraat en Mechelsesteenweg). Gescheiden door drie hoogbouwcomplexen van recentere datum, sluit de herenwoning Dhanis aan bij het meest gaaf bewaarde en voorname huizenblok van de Leien, gelegen aan de Frankrijklei nummers 103 tot en met 115. Historische waarde: Het monumentale herenhuis Dhanis met bewaard koetshuis, open binnenplaats en tuinmuur met poort, weerspiegelt in zijn configuratie en architecturale uitstraling de economische welvaart van Antwerpen dat in de tweede helft van de 19de eeuw een sterke economische bloei kende door o.m. de expansie van de haven. De woning werd in 1870-1873 opgericht door Guillaume Dhanis (1822-1889), een succesvol handelaar en telg van een vooraanstaande Antwerpse familie. Ook de volgende eigenaar Alphonse Aerts, die ca. 1906 een koetshuis en tuinmuur met poort liet optrekken alsook enkele verbouwingswerken liet uitvoeren, was een vooraanstaand persoon in het Antwerpse zakenleven, meer bepaald in het scheepvaartmilieu. Beide eigenaars kunnen model staan voor het type bouwheer dat zich vanaf de tweede helft van de 19de eeuw aan de nieuw aangelegde Leien vestigde: kapitaalkrachtige vertegenwoordigers van de mercantiele elite, bedrijvig in handel, nijverheid, scheepvaart en de ‘haute finance’. Architecturale waarde: Ontwerper van de herenwoning Dhanis is de bekende Antwerpse architect L. Van Opstal, actief van het begin van de jaren 1850 tot kort voor 1900, en vader van architect E. Van Opstal. Alleen al in de jaren 1870 bracht architect L. Van Opstal meer dan honderd woningen tot stand in Antwerpen, gaande van veelal neoclassicistische burgerhuizen tot de meest prestigieuze herenwoningen voor het patriciaat, met een grote concentratie op de Leien en rond het Stadspark. Van zijn hand zijn ook het in de jaren 1930 verdwenen pendant van de herenwoning Dhanis, het “hotel Elsen-Cateaux” op de hoek van de Maria-Henriëttalei en de Rubenslei, het “hotel van Dael” op de hoek van de Maria-Henriëttalei en de Van Breestraat en


9


het iets bescheidener “hotel Grisar” op de hoek van de Frankrijklei en de Louiza-Marialei. Van dit type herenwoning met hoekinplanting, dat destijds op de zij-assen het beeld van de Leien en de bebouwing rond het Stadspark bepaalde, vormt de herenwoning Dhanis, een gaaf en zeldzaam exemplaar. De herenwoning Dhanis is door de gevelarchitectuur, de vrijwel ongewijzigde planindeling en het rijke interieur, een zeer representatief voorbeeld van burgerlijke architectuur uit het derde kwart van de 19de eeuw. De woning, gebouwd tussen 1870-1873 in een neoclassicistische stijl, verrijkt met elementen ontleend aan de Franse Seconde Empire, is opgevat als een hoekpand met bepleisterde gevels van vijf bij drie traveeën, omvattend een souterrain en drie bouwlagen onder een schilddak. In de door monumentale risalieten geritmeerde voor- en zijgevel verheffen zich boven een gebokte bel-etage de door balkons, zuilen en/of entablementen gemarkeerde bovenverdiepingen. De toegang gebeurt via een vestibule die als een afzonderlijk travee tegen het hoofdvolume aanleunt. De planindeling, gekenmerkt door een doordachte circulatie, beantwoordt aan de typologie van de herenwoning, geschikt voor een riante levensstijl met inwonend dienstpersoneel. De vestibule alsook de ontvangstruimtes en privé-vertrekken op de bel-etage en de eerste bovenverdieping, zoals de centrale trapzaal met majestueuze bordestrap en galerij waarrond een enfilade van salons geschikt zijn, zijn opmerkelijk omwille van hun gaaf bewaard 19de--eeuwse voorkomen en architecturale kwaliteit op het vlak van ruimtewerking, interieuraankleding en -afwerking. Aan de soberdere binnenafwerking van de tweede bovenverdieping is duidelijk dat dit niveau eerder bestemd was voor personeel. De authenticiteit van het 19de-eeuwse exterieur en interieur wordt versterkt door het bewaarde (vermoedelijk oorspronkelijk) historisch schrijn- en smeedwerk en de enkele beglazing van het schrijnwerk. Achter de herenwoning Dhanis strekt zich een open binnenplaats uit met koetshuis en afgesloten door een hoge tuinmuur met smeedijzeren hek en een dito poort. De eclectische pittoreske vormgeving van het in 1906 toegevoegde koetshuis met art nouveau- en cottagegetinte elementen getuigt van een algemene smaakverandering in bouwstijl ca. 1900. Het koetshuis verrast door het volumespel, de gevarieerde muuropeningen, het divers materiaalgebruik in de buitengevels en de decoratieve waterpomp. De intact bewaarde paardenstallen documenteren het gebruik van dit bijgebouw. De door pilasters gelede tuinmuur sluit aan bij het neoclassicistisch geheel en de solitair uitgegroeide plataan tussen het koetshuis en de tuinmuur vormt een beeldbepalend groenelement op de binnenplaats en in de straat. Dergelijk ensemble met bewaarde configuratie van woonhuis, koetshuis, open binnenplaats en tuinmuur in het centrum van de stad is in een hedendaagse stedelijke context een uitzonderlijk gegeven. Artistieke waarde: Voor de herenwoning Dhanis berust de artistieke waarde op de decoratieve uitwerking van de bepleisterde straatgevels, maar in het bijzonder op de uitzonderlijk rijke afwerking van het interieur. De neoclassicistisch opgevatte buitengevels worden verrijkt met elementen, ontleend aan de Franse Second Empire. Het interieur behoort tot de meest authentieke en representatieve voorbeelden van burgerlijke interieurkunst uit de tweede helft van de 19de eeuw, geïnspireerd op Parijse voorbeelden. Het interieur is opgevat in een neoclassicistische stijl, typerend voor het derde kwart van de 19de eeuw, en wordt gekenmerkt door een eclectisch samengaan van overwegend neo-Lodewijk XVI, neorégence- en neorenaissance-elementen en siermotieven. In de interieuraankleding is duidelijk gestreefd naar het scheppen van schoonheid waarbij veel aandacht ging naar de vormgeving in functie van de stijlkeuze, het materiaalgebruik en de afwerking. Vooral de vestibule, de aansluitende grote trapzaal en de salons die hierop uitgeven, weerspiegelen dit in hun aankleding en inrichting. De vestibule ontleent haar statig karakter aan het met zuilen geflankeerde marmeren trapbordes, de uitwerking van de plint, de vloer van steengoedtegels met rijke boord en de geleding en het sierstucwerk van wanden en plafonds. De trapzaal wordt gedomineerd door de prestigieuze bordestrap met decoratieve ijzeren trapleuning en door de met zuilen gemarkeerde galerij. De ruimte vormt over de twee niveaus één harmonisch geheel omwille van de doorgetrokken plafond- en wanddecoratie en het binnenschrijnwerk waarbij veel aandacht ging naar de plaatsing en uitwerking van de dubbele paneeldeuren. De vier salons op de bel-etage en het hoeksalon op de eerste bovenverdieping zijn rijk gestoffeerde, artistieke ensembles met bewaarde marmeren


10


schouwen, ingewerkte spiegels, parketvloeren, beschilderde cassetten- en stucplafonds, beschilderde en bewerkte gelambriseerde wanden -al dan niet gecombineerd met geschilderde doeken, damast- of papierbehang-, supraportes, vensteromkastingen, gordijnkappen en ajourwerk. In de tweede traphal en de dito bovenverdieping zet de neoclassicistische aankleding zich voort in sober stucwerk met sierlijsten en pilasters. Ook de dienstvertrekken kregen een gepaste afwerking zoals het ‘office’ met bewaarde wandkast van pitchpine en keukenlift en het souterrain met een vloer van steengoedtegels en een lambrisering van faience. Culturele waarde: De herenwoning met rijk uitgewerkte straatgevels en gaaf bewaard interieur is representatief voor de sociale status van de burgerlijke elite in de belle epoque en ademt nog hun woon- en leefstijl. Hun woonst diende de voorspoed en de ondernemingsgeest alsook de kunstzinnige behoeften van hun klasse te weerspiegelen. De ruimtelijke indeling en circulatie van de woning geeft duidelijk het onderscheid weer tussen de rijkelijk ingerichte bel-etage en eerste bovenverdieping met majestueuze traphal en de ontvangst- en privévertrekken van de eigenaar en de andere verdiepingen met voornamelijk werken nutsruimtes van het personeel. b. Motivering van het type bescherming De herenwoning Dhanis wordt, met inbegrip van de open binnenplaats, het koetshuis en de tuinmuur met poort beschermd als monument omwille van de hoge ensemblewaarde en omwille van het gaaf bewaarde exterieur én interieur. c. Motivering van de afbakening De afbakening van de bescherming als monument behelst de herenwoning, inclusief de open binnenplaats met het koetshuis en de tuinmuur met poort. Om de in dit geval uniek bewaarde ensemblewaarde van het geheel en zo ook de representatieve waarde ervan te bestendigen en te vrijwaren voor de toekomst, is het opportuun alle componenten, inherent aan het geheel, op te nemen in de afbakening. d. Juridische toestand -

Op het gewestplan is het goed gelegen in woongebied. Het goed is gelegen binnen het GRUP Afbakening Grootstedelijk Gebied Antwerpen. De herenwoning Dhanis is als bouwkundig relict opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed (ID: 7249). C.

BEHEERSVISIE a. Beheersdoelstellingen voor het beschermd onroerend goed

De algemene doelstelling van de bescherming is het behoud van de erfgoedkenmerken en elementen die de basis vormen voor de erfgoedwaarden. De voorliggende beheersdoelstellingen zijn ontstaan op basis van onderzoek in situ, literatuur- en archiefonderzoek. Dit sluit niet uit dat bij toekomstige werken en/of verder onderzoek gegevens bekend worden die ertoe leiden dat de omschreven beheersdoelstellingen verfijnd, genuanceerd of geïnterpreteerd kunnen worden (voorzorgbeginsel). Met betrekking tot voorliggend beschermingsvoorstel dient de configuratie en de unieke ensemblewaarde van het geheel, gekenmerkt door een intrinsieke samenhang tussen de herenwoning, het koetshuis, de open binnenplaats en de tuinmuur, te worden gerespecteerd. Om deze reden zal elke beheersdaad een geïntegreerde en duurzame aanpak vereisen waarbij


11


de impact op de volledige site met al zijn componenten wordt afgewogen en waarbij de draagkracht van de site niet wordt overschreden. De open binnenplaats dient behouden te worden als binnenplaats daar deze open ruimte een rustpunt vormt in het straatbeeld met een gesloten bebouwing en van op de straat een vrij zicht biedt op het beeldbepalend volume van het hoekpand Dhanis, gekenmerkt door drie vrijstaande buitengevels. Het behoud van de open binnenplaats veronderstelt tevens het behoud van de tuinmuur met poort als afbakenend element. Met betrekking tot het exterieur beoogt de bescherming het behoud van de neoclassicistische (herenwoning) en eclectische (koetshuis) buitenarchitectuur. De huidige, goede bouwfysische toestand van beide gebouwen, alsook van de tuinmuur, dient aangehouden te worden. De erfgoedwaarde van het pittoreske koetshuis zou nog versterkt kunnen worden door de oorspronkelijke bedaking van het hoektorentje te herstellen. Dergelijke ingreep vraagt wel een wetenschappelijke onderbouwing op basis van plan- of archiefmateriaal. Het is van belang de planindeling van souterrain (voor dit niveau voornamelijk de hoofdstructuur met gang en twee keldergedeelten) tot en met de eerste bovenverdieping te respecteren. Hier moet de hiërarchie van de vertrekken (representatieve ontvangstruimteswoonvertrekken-dienstvertrekken) bewaard blijven en is het opportuun elk toekomstig gebruik hierop te enten. Ook de bestaande circulatie, verdeeld over twee verschillende trappartijen, dient bewaard. De bescherming beoogt tevens het behoud van de structuur, aankleding en inrichting van de vertrekken op het souterrain (de gang en het tweede keldergedeelte), de begane grond (vestibule), de bel-etage (traphal met hoofdtrap, vier salons en office) en de eerste bovenverdieping (overloop, galerij, hoeksalon, tweede traphal), gekenmerkt door divers materiaalgebruik en decoratietechnieken. Voor het koetshuis is de oorspronkelijke planindeling op de begane grond behoudenswaardig, inclusief de inrichting en aankleding van de bewaarde paardenstallen.

b. Voorschriften voor het beschermd onroerend goed De zakelijkrechthouder en de gebruiker van een beschermd goed zijn verplicht de instandhouding en het onderhoud ervan te verzekeren door: 1° het goed als een goede huisvader te beheren en de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen tegen schade ten gevolge van brand, blikseminslag, diefstal, vandalisme, wind of water; 2° de toestand van het goed regelmatig te controleren; 3° regulier onderhoud uit te oefenen; 4° onmiddellijk passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen te nemen in geval van nood. Binnen het kader van de omschreven erfgoedwaarden en beheersdoelstellingen is voor de instandhouding en het onderhoud van de herenwoning Dhanis met open binnenplaats, koetshuis en tuinmuur met poort, het behoud van volgende erfgoedkenmerken en – elementen verplicht: o de configuratie van de herenwoning, de open binnenplaats met koetshuis en de tuinmuur met poort aan de straatzijde (Maria-Henriëttalei); o de schaal, de volumewerking, de opstand en het type bedaking van de herenwoning en het koetshuis, alsook de dakconstructie, dakbedekking, gevelgeleding, gevelafwerking (de in een wittint geschilderde bepleistering en baksteenmetselwerk met verwerking van natuursteen) en gevelornamentiek; o de afwerking en geleding van de tuinmuur; o het historisch schrijn- en smeedwerk, inclusief de enkele beglazing van het schrijnwerk; o de planindeling van de herenwoning en het koetshuis (begane grond). Voor de herenwoning betekent dit ook het aanhouden van de bestaande circulatie die tot aan de eerste bovenverdieping verloopt via de centraal gelegen hoofdtrap


12


o

en vanaf dit niveau verder tot de zolderverdieping verloopt via de tweede bordestrap; de gaaf bewaarde, rijke interieurinrichting en -aankleding van de in de erfgoedwaarden omschreven vertrekken: In de herenwoning: de vloeren (van parket, steengoed en natuursteen), de beschilderde cassetten- en stucplafonds, de gewelven, alle binnenschrijnwerk met hang- en sluitwerk, de beschilderde of bewerkte gelambriseerde wanden, de wandbekledingen, de schouwen, de ingewerkte wandspiegels, de trappen, het stucwerk, de omkasting van de vensters, de gordijnkappen en het ajourwerk; In het koetshuis: de paardenstallen met gescheiden boxen, de vloer, de gewelven, de voederbakken en -schuif, de wandbekleding met hout en tegels.

c. Toelatingsplichtige handelingen voor het beschermd onroerend goed Voor -

-

Voor -

de percelen opgenomen in de bescherming : het plaatsen, slopen, verbouwen of heropbouwen van een constructie; het verwijderen, vervangen, wijzigen of verstevigen van constructieve elementen; het verwijderen of vervangen van decoratieve gevelelementen en smeedijzer; het verwijderen, vervangen of wijzigen van historische materialen en het toepassen van behandelingen met als doel de historische materialen te reinigen, te herstellen, te verduurzamen of te beschermen tegen verweer en aantasting; het uitvoeren van de volgende werken aan het dak en de buitenmuren van constructies: o het verwijderen, vervangen of wijzigingen van dakbedekking en gootconstructies; o het verwijderen van voegen en het hervoegen; o het aanbrengen, verwijderen, vervangen of wijzigen van de kleur, textuur of samenstelling van de afwerkingslagen; o het aanbrengen, verwijderen, vervangen of wijzigen van buitenschrijnwerken, deuren, ramen, luiken, poorten, inclusief de beglazing, beslag, hang- en sluitwerk; o het aanbrengen, verwijderen, vervangen of wijzigen van aarden nagelvaste elementen, smeedijzer en beeldhouwwerk, inclusief nieuwe toevoegingen; o het aanbrengen, vervangen of wijzigen van opschriften, publiciteitsinrichtingen of uithangborden; het uitvoeren van de volgende omgevingswerken: o het plaatsen of wijzigen van boven- en ondergrondse nutsvoorzieningen en leidingen; o het plaatsen of wijzigen van afsluitingen; o het vellen of beschadigen van bomen en struiken die opgenomen zijn in het beschermingsbesluit of in een goedgekeurd beheersplan, en elke handeling die een wijziging van de groeiplaats en groeivorm van de bomen en struiken die opgenomen zijn in het beschermingsbesluit of in een goedgekeurd beheersplan tot gevolg kan hebben; o het uitvoeren van graafwerken die de stabiliteit van de gebouwen en constructies in gevaar kunnen brengen; o het plaatsen of wijzigen van straatmeubilair, met uitzondering van niet-aarden niet-nagelvaste elementen en verkeersborden vermeld in artikel 65 van het Koninklijk Besluit van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer en van het gebruik van de openbare weg; o het aanleggen van parkeerplaatsen. het het het het

interieur van de herenwoning Dhanis en het koetshuis : uitvoeren van destructief materiaaltechnisch onderzoek; uitvoeren van structurele werken en het toevoegen van nieuwe structuren; uitvoeren van werken die het uitzicht of de indeling van het interieur wijzigen;


13


-

-

het verwijderen, vervangen of wijzigen van historische materialen en het toepassen van behandelingen met als doel de historische materialen te reinigen, te herstellen, te verduurzamen of te beschermen tegen verweer en aantasting; het verwijderen, vervangen of wijzigen van plafonds, gewelven, vloeren, schouwen, ingewerkte wandspiegels, trappen, stucwerk, wanden plafondschilderingen, wandbekledingen, papierbehang, binnenschrijnwerken, inclusief de al dan niet figuratieve beglazing, lambriseringen, beslag, hang- en sluitwerk, en van de waardevolle interieurdecoratie; het bepleisteren van niet-bepleisterde elementen of het bepleisteren met een andere samenstelling of textuur, alsook het ontpleisteren van bepleisterde elementen; het beschilderen van ongeschilderde elementen of het schilderen in andere kleuren of kleurschakeringen of met een andere verfsoort dan de aanwezige; het plaatsen of vernieuwen van technische voorzieningen, zoals verwarming, klimaatregeling, elektrische installatie, geluidsinstallatie, sanitair, liften en beveiligingsinstallaties.

Er is geen toelating vereist voor het onmiddellijk nemen van passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen in geval van nood, noch voor de uitvoering van regulier onderhoud van beschermde goederen. D.

BRONNEN

Stadsarchief Antwerpen, Bouwdossiers, 1870 # 388, 1871 # 197, 1906 # 930. Stadsarchief Antwerpen, Bouwdossiers 1871#431 (hotel Elsen-Cateaux) en 1872#574 (hotel Marchal). Kadaster Antwerpen, mutatieschetsen 1871/97, 1873/133, 1880/199, 1905/300, 1907/56. D’HAESE C. 2012: Het 19de-eeuwse herenhuis als ontwerpopgave. Inzichten in de burgerlijke wooncultuur in Genten haar banlieue, onuitgegeven thesis Universiteit Gent. DE TROETSEL J. 1982: 100-jarige schoonheid krijgt nieuwe luister, De Antwerpse woongids, 25-26 september 1982, 2-17. http://nl.wikipedia.org/wiki/Antoine_Dhanis_van_Cannart http://www.schoonselhof.be/2bberchem/dhanis.html http://www.schoonselhof.be/schoonselhofaf/aerts%20alphonse.html

E.

FOTOBIJLAGE BIJ HET DOSSIER

Afzonderlijk document F.

OMGEVINGPLAN BIJ HET DOSSIER

Afzonderlijk document Sibylle De Sadeleer, 29 september 2015


14

Beschermingsdossier: Herenwoning Dhanis in Antwerpen, Maria-Henriëttalei 1 - monument

Recommend Documents