‘Alles (laten) doen voor een goed pensioen’ Den Haag, 5 oktober 2012 Paul Schnabel Sociaal en Cultureel Planbureau Universiteit Utrecht
Een goed idee? ‘Ik ga sparen. Je moet zelf voor je pensioen zorgen’ Sywert van Lienden (22 jaar) , oprichter G 500
Sociaal en Cultureel Planbureau
De eerste pijler van een goed pensioen: de AOW • • • • • • • • •
Iedereen gelijk, iedereen hetzelfde Omslagstelsel, werkenden voor de 65plussers van nu Verplichte afdracht via fiscale inhouding Geen inkomens/vermogens/inlegtoets Centrale uitvoering door de Sociale Verzekeringsbank Geen zeggenschap deelnemers/AOW-ontvangers Lage uitvoeringskosten ( 65 jr en 50 jr in NL) 3 miljoen ontvangers – 30 miljard uitgaven Fiscaal gegenereerde en gegeneraliseerde solidariteit
Sociaal en Cultureel Planbureau
Sociaal en Cultureel Planbureau
Ruim 50 jaar AOW 1947 – noodwet Drees (max. €35,- p.m.) 1957 – AOW (€ 50.- per maand) 1974 – minimumloon 2011 – 2,7 miljoen 65+ (€1000 p.m. alleenstaanden, € 1600,- echtpaar)
Sociaal en Cultureel Planbureau
AOW 2011 AOW-gerechtigd In Nederland Niet volledige AOW In het buitenland Niet volledige AOW
-
3 miljoen
-
2,7 miljoen 0,26 mijoen
-
0,3 miljoen 0,28 miljoen
2006 – 2,6 miljoen AOW (2,2 volledig) Sociaal en Cultureel Planbureau
De tweede pijler: het aanvullende pensioen • • • • •
Kapitaaldekking (850 miljard); uitgesteld loon Bijna geheel verplicht (90% werknemers) Gemiddeld 1/3 premie werknemer, 2/3 werkgever Uitkering in relatie tot inkomen en dienstjaren Bedrijfstakpensioenfondsen(76%), ondernemingspensioenfondsen(12%), beroepspensioenfondsen (0,5%) – in totaal 650 fondsen (6 miljoen deelnemers) • Plus 22.000 overeenkomsten met verzekeraars (0,8 miljoen deelnemers) Sociaal en Cultureel Planbureau
• Zeer beperkte zeggenschap deelnemers/zaak van werkgevers-werknemersorg. • Zeer beperkte vrijheid deelnemers: arbeidscontract =pensioencontract • Ontwikkeling van DB naar DC, van eindloon naar middelloon (90%), van vaste opbouw naar iets meer variatie en differentiatie • Doorsneepremie – 30 miljard • Solidariteit in eigen kring
Sociaal en Cultureel Planbureau
De derde pijler: individuele pensioenvoorzieningen • Levensverzekeringen, lijfrentes, pensioenverzekeringen • Privébeleggingen • (blijven werken na 65 jaar – 8% mannen tot ongeveer 70 jaar) • Zeggenschap bij aangaan transactie of contract • Hoge uitvoeringskosten • Geen solidariteit – inleg 10 miljard per jaar (?)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Inkomen 65+ Nederland AOW (+ bijstand) 25-30 miljard euro Aanvullend pensioen 25-30 “ “ Vermogen/arbeid >5-10 “ “ Gemiddeld per hh. 32.000 laag inkomen, alleenst. – 11% laag inkomen, echtpaar – 3% BNP 2010 Pensioenvermogen (2011)
± 600 miljard 800 miljard
6 september 2012
De inkomenspositie van de gemiddelde oudere 29.0 60-65 45-50 6530-45
25.0 23.0
25.0
65-70 6565+ 70-75 75+
23.0 21.0
2007
2006
2005
2000
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
15.0
2002
15.0
2001
17.0
2000
17.0
2004
19.0
2003
25-30
19.0
2002
21.0
27.0
2009
50-60
27.0
dzd euro
2008
dzd euro
2001
29.0
Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens naar leeftijd kostwinnaar Het inkomen in de groep 65-70 jarigen stijgt tot boven het gemiddeld besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan 65 jaar. De laagste inkomensgroepen blijven achter. 6 september 2012
‘Pensioen wordt persoonlijker’
1 FLEXIBILISERING AOW : ingangsdatum variabel (uitkering variabel), eerdere toekenning op indicatie (‘zwaar werk’) – feitelijk (nog) geen flexibilisering, maar latere ingangsdatum
Sociaal en Cultureel Planbureau
2 FLEXIBILISERING/LIBERALISERING/BEPERKING TWEEDE PIJLER • Meer vrijheid in keuze fonds, meer overstapmogelijkheden • Meer wisselingen in hoogte inleg, bijzondere eerdere uitkeringsmogelijkheid (eigen huis) • Meer risicodifferentiatie, harde en zachte rechten, minder zekere uitkering • Meer (of gedeeltelijk) DC • Aftopping van verplichte opbouw • Uitkering van begin hoog naar later laag • Meer zeggenschap deelnemers en gepensioneerden • Soepeler overdrachtsregelingen tussen fondsen Sociaal en Cultureel Planbureau
3 VERBETERING DERDE PIJLER • Lagere kosten, gemakkelijker instap (ZZP) • Meer uniforme/gestandaardiseerde regelingen • Betere aansluiting op de tweede pijler
Sociaal en Cultureel Planbureau
Wat maakt ‘zelf doen’ aantrekkelijk? • Op persoonlijke maat toegesneden financiële planning • Geen verplicht keurslijf van solidariteit, maar eigen verantwoordelijkheid • Flexibeler aanpassen inleg afhankelijk van tijdstip en situatie • ‘Je kunt geluk hebben’
Sociaal en Cultureel Planbureau
Wat maakt ‘zelf doen’ moeilijk en riskant? • Te laat beginnen en te weinig opzijleggen • Niemand kan zo’n lange periode (40 jaar inleg 20 jaar opname) goed overzien • Risico op avontuurlijke adviezen en riskante beleggingen • Geen steun bij lage opbrengst of verdampen beleggingen • Vaak toch hoge kosten (advies, beheer, verzekering) • Zelf doen wordt vooral een optie als de fondsen het niet meer zo goed doen….
Sociaal en Cultureel Planbureau
Pensioenbewustzijn werknemers (2008-2009) Pensioenonbewust/geen pensioenkennis (vooral jongeren)
66%
Wel enige kennis eigen pensioen
7%
Kennis hoogst/toereikendheid eigen pensioen
15%
Volledig pensioenbewust
12% (Centriq) Sociaal en Cultureel Planbureau
Weet u hoeveel pensioen u opbouwt?
2010
2011
2012
Ja
12%
43%
45%
Neen
88%
57%
55%
(MR 2012)
Sociaal en Cultureel Planbureau
‘Verplichte collectieve regelingen zijn niet meer van deze tijd’
Helemaal mee eens Mee eens Noch/noch Niet oneens Helemaal mee oneens Weet niet
6% 29 16 45 4 2 (MR 2012) Sociaal en Cultureel Planbureau
Verhoging pensioenleeftijd – wat betekent dat voor u? 2010
2011
2012
Langer werken voor zelfde pensioen
38%
46%
55%
Niet langer werken, zelf bijsparen
13
20
19
Niet langer werken, minder pensioen
26
18
17
Anders
8
16
9 (MR 2012)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Denkt u dat uw toekomstige pensioen zal worden verlaagd? 2010
2011
2012
Zeker wel
10%
15%
30%
Waarschijnlijk wel
25
41
42
Misschien
27
22
17
Waarschijnlijk niet
26
14
8
Zeker niet
12
8
4
Weet niet
14
7
5 (MR 2012)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Generatieconflict?
Tussen welke generaties? Tussen grootouders/ouders/kinderen?
Wel toenemende spanning – rekentrucs
Oplopende AOW/Pensioenleeftijd
Sociaal en Cultureel Planbureau
Ouderen zorgen voor jongeren 30% klusjes in huis 20% helpt in huishouden 22% steunt financieel 48% past op kleinkinderen 60/69 jr.
> 60% vrijwilligerswerk 6 september 2012
Inkomen onder armoedegrens, 2011
Totaal 65+ alleen 65+ paar Ouderen totaal Kinderen totaal Volwassenen totaal
-
6,9% 4,9% 2,1% 3,1% 11,1% 7,1%
Sociaal en Cultureel Planbureau
Welvaart en welzijn van de 65+
65-75 jr. - 900.000 hh. - € 23.700 - € 278.000 75 + - 814.000 hh. - € 21.000 - € 218.000 50% gepensioneerden vermogen boven € 100.000, 41% eigen huis + gemiddeld 80.000 euro kapitaal (Erg) gelukkig – 65-74 jr 87%, 75+ 77% (NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig) Sociaal en Cultureel Planbureau
Vermogens en huishoudens, 2009 Eigen huis Effecten
Hypotheek
25-50 jr
61%
23%
57% (180)
50-65 jr.
65%
28%
54% (111)
65-75 jr
54%
25%
34% (68)
75 plus
37%
20%
13% (46)
94.000 miljonairshuishoudens (1,3%) 30% 60-70, 18% 70+
(CBS)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Pensioen 2012 Pensioengangers 230.000 nieuwe AOW Gemiddelde leeftijd 63 jaar Zeven van de tien werknemers voor 65 jaar met pensioen Steeds meer 50-65 jarigen die willen doorwerken tot 65 jr. 2005 – 22% 2008 – 36% Prepensioen/vut nog 400.000
Sociaal en Cultureel Planbureau
Verschil met vroeger Meer mensen worden oud 1957 – 700.000 65+ (6%) 2010 – 2.600.000 65+ (15%) 2020 – 3.600.000 65+ (20%) 2040 – 4.500.000 65+ (25%) Meer mensen worden heel oud 1957 – levensverwachting 65+ M. 14,2 V. 16,7 2007 M. 17,0 V. 20,5 Sociaal en Cultureel Planbureau
Snel groeiende levensverwachting jaren 24 22 vrouw en 20 prognose 2008 18 prognose 2004 16 mannen 14
2050
2045
2040
2035
2030
2025
2020
2015
2010
2005
2000
1995
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
12
Figuur: Resterende levensverwachting bij 65 jaar Trendmatig stijgt de levensverwachting met bijna een jaar per tien jaar. De ingeschatte resterende levensverwachting voor mannen is zelfs met twee jaar gestegen sinds 2004 6 september 2012
Stijging levensverwachting Nu 0,3 jr. extra per jaar Tot 1960/1970 – ¾ winst door voorkomen infectieziekten (public health; vaccinatie) Na 1945 2 jaar (minder hart/vaat) 1,4 jaar (infectieziekten) 0,85 jaar (borstkanker/V) 0,3 jaar (dikke darm/M) Na 2000 Longkanker (M) Medische technologie 6 september 2012
Toekomstige zorguitgaven 2010-2040 2010
2040 (trend)
2040 (supertrend)
Levensverwachting M.
78,8
82,7
87,8
Levensverwachting V.
82,7
85,7
89,6
% BBP
13,2%
22%
31%
% Gezinsinkomen (tweeverd., 1 ½ modaal)
23,5%
35%
46%
Werkgelegenheid personen
12,8%
22%
29%
6 september 2012
Hoe nu verder? Verhoging pensioenleeftijd, verlaging pensioenverwachting Nederland nog altijd superieur pensioensysteem (Mercer: nr. 1) Wat is een goed pensioen? ‘Gemoedsrust verzorgingsstaat’ – AOW-behouden Steeds meer dubbelpensioenhuishoudens Meer ZZP, meer arme ouderen? Minder tweede, meer derde pijler (differentiatie) Omkeerhypotheek voor zorg en inkomen Solidariteit niet (helemaal) opgeven Sociaal en Cultureel Planbureau
Sociaal en Cultureel Planbureau