OVERZICHT VAN DE VOORNAAMSTE WERKZAAMHEDEN, WELKE IN 1951 DOOR DE ONDER OPENBARE WERKEN RESSORTERENDE DIENSTEN ZIJN VERRICHT STADSONTWIKKELING EN WEDEROPBOUW
D
OOR de Dienst van Stadsontwikkeling en Wederopbouw werden in het afgelopen jaar uitbreidingsplannen gereed gemaakt, welke ruimte bieden voor ± 12.000 woningen. Van deze plannen zullen o.a. die voor Hoek van Holland, IJsselmonde, Pernis, Pendrecht en Kleinpolder-Noord in het begin van dit jaar aan de Gemeenteraad worden aangeboden, terwijl de gereed zijnde uitbreidingsplannen in onderdelen voor gedeelten van Hillegersberg en Zuidwijk daarop zullen volgen. Uitbreidingsplannen in onderdelen voor Hoogvliet, voor gedeelten van Zuidwijk en voor de wijk Lombardijen zijn in een gevorderd stadium van voorbereiding. Gedurende 1951 is aan grond in eigendom verworven ca. 65 ha. Voor de uitvoering van bouwplannen werden door toewijzing, verkoop en uitgifte in erfpacht terreinen afgestoten met een totale oppervlakte van ruim 32 ha en wel 6 ha door toewijzing, 19 ha door verkoop en 7 ha door uitgifte in erfpacht. De herbouw van de binnenstad heeft zich in het afgelopen jaar niet ontwikkeld in een tempo, dat aan het begin van 1951 verwacht mocht worden op grond van de vele plannen, welke in voorbereiding waren. Het uitblijven van de richtlijnen voor de toepassing van de op 24 Februari 1950 van kracht geworden Wet op de Materiële Oorlogsschaden en de omstandigheid, dat het Rijk niet bereid was de werkelijke bouwkosten voor een sobere uitvoering van de bouw als grondslag voor de financiering te aanvaarden, maakte het voor vele gegadigden voor herbouw van woningen en kleine bedrijfspanden onmogelijk om met de uitvoering van hun plannen te beginnen. In de tweede helft van het jaar trad hier enige verbetering in, doordat bij het vaststellen van de te financieren bouwkosten 70
in meerdere mate met de realiteit rekening gehouden werd, terwijl tevens bekend werd hoe de op 5 December j.1. gepubliceerde richtlijnen zouden luiden. Op 31 December 1951 was met gebruikmaking van de herbouwfinanciering voor een bedrag van bijna f 54.000.000,— in uitvoering, omvattende o.m. de bouw van 1011 woningen. Sinds Mei 1940 werd uitbetaald aan bijdrage oorlogsschade en verdere faciliteiten een bedrag van rond f 70.000.000,— voor herbouw en herstel. De uitvoering van grotere bedrijfspanden in de binnenstad stagneerde, doordat de „Beschikking financiering Kernplanbebouwing" eerst op 5 December j.1. werd gepubliceerd. In de binnenstad is in het achter ons liggende jaar een groot winkelcomplex aan de Binnenweg voltooid, alsmede een omvangrijke uitbreiding en verbouwing van het telefoongebouw. In het havengebied kwam wederom een grote havenloods (loods San Francisco) gereed en een complex veilinggebouwen nabij de Waalhaven. Een aantal kleinere en grotere bouwwerken zijn, zowel in de verwoeste binnenstad als daarbuiten, in uitvoering genomen. Enkele cijfers ter illustratie van de omvang van de bouwnijverheid in 1951 mogen hier volgen. 903 Rijksgoedkeuringen voor een totaalbedrag van f 104.000.000,— werden verstrekt voor werken met een bouwsom groter dan f 2.000,—. In 1950 bedroegen deze aantallen 1034 Rijksgoedkeuringen voor een totaalbedrag van f 92.000.000,—. Hierbij kan opgemerkt worden, dat de laatste 2 jaren geen Rijksgoedkeuring meer vereist was voor werken met een bouwsom kleiner dan f 2.000,— en voor de normale onderhoudswerken. Aan gebouwen werd in 1951 verwerkt voor f 89.000.000,— tegen f 95.000.000,— in 1950, een daling dus van 6 procent. Op 31 December 1951 waren aan werken met een bouwsom boven f 2.000,— in omloop 581 Rijksgoedkeuringen met een totaal aan bouwsommen van f 173.000.000,—; hiervan waren in uitvoering 411 werken met een totale bouwsom van f 150.000.000,—. Een jaar geleden bedroegen deze aantallen: in omloop 689 Rijksgoedkeuringen voor totaal f 187.000.000,—, waarvan in uitvoering 424 werken voor totaal f 167.000.000,—. 71
De bovengenoemde financieringsmoeilijkheden en de maatregelen verband houdend met het investeringsbeleid van de Rijksoverheid hebben zoals uit deze cijfers blijkt een duidelijke invloed gehad op de bouwactiviteit, hetgeen ook blijkt uit de positie op de arbeidsmarkt. Op 1 December 1950 noteerde het Gewestelijk Arbeidsbureau 555 werkloze bouwvakarbeiders voor Rotterdam tegen 925 op 1 December 1951. De afstoting van bouwvakarbeiders werkzaam in de woning- en utiliteitsbouw op 1 December 1951 is echter in feite veel groter dan men uit het laatstgenoemde cijfer zou concluderen. Bij bovenstaande telling zijn n.1. de ongeschoolden buiten beschouwing gelaten - welke groep op 1 December 1950 geen werklozen had en op 1 December 1951 500 arbeiders, die laatstelijk in de woning- en utiliteitsbouw werkzaam waren - en voorts een deel van de vrijkomende bouwvakarbeiders, die door het arbeidsbureau elders geplaatst konden worden n.1. 646 in de scheepsbouw en 462 in de Rotterdamse haven. Rekening houdend met het bovenstaande blijkt dus, dat op 1 December 1950 voor 555 bouwvakarbeiders geen plaatsingsmogelijkheid was bij de woning- en utiliteitsbouw tegen 2533 op 1 December 1951. VOLKSHUISVESTING
Teneinde voor de woningbouw grote sommen vrij te krijgen, heeft de Regering in de loop van 1951 onderhandelingen geopend met de institutionele beleggers met het resultaat, dat een bedrag van f 347.000.000,— in twee jaren voor de financiering van de woningbouw beschikbaar zal komen. Dit bedrag zal echter voor de helft moeten worden aangewend voor consolidatie van de zeer hoog opgelopen vlottende gemeenteschulden, welke ten behoeve van de woningbouw reeds werden gemaakt. In verband hiermede heeft de Regering te kennen gegeven, dat de Gemeenten in de eerste plaats zijn aangewezen op haar eigen inspanningen tot het verkrijgen van leningen buiten het hierboven bedoelde contact met de institutionele beleggers om. In onderscheidene gemeenten werden daarom met wisselend succes leningen met een beroep op de burger72
'
Jt 17. Het Hofplein in de zomer van 1951. Foto J. H. van Enthoven 18. De Binnenweg in 1951. Foto Het Vrije Volk
19. Trappenhuis in het nieuwe winkelpand aan de Binnenweg. Foto J. A. Vrijhof
20. In aanbouw zijnde meelfabiiek en graansilo van de Nederlandse Verbruikscoöperatie aan de Rijnhaven. Foto E. A. Hof
21. Binnenplaats van het Industrieflat aan de Goudsesingel. Foto J. F. H. Roovers 22. De Hoekersingel. Foto Steef Zoetmulder
zin der gemeentenaren (z.g. burgerzinleningen) uitgeschreven, waarbij van premieleningen (in Amsterdam) en andere leningfiguren werd gebruik gemaakt. Ten aanzien van Rotterdam is het verheugend melding te maken van het initiatief van de Stichting „Nieuw Rotterdam", dat het aantrekken van leningen uit het bedrijfsleven ter stimulering van de woningbouw mogelijk maakt. Hiertegenover verbindt de Gemeente zich de geldgever, die tenminste een bedrag van f 48.000,— heeft gestort, in de gelegenheid te stellen om in het tijdvak gelegen tussen 12 en 18 maanden na de datum van storting - of zoveel later als de geldgever mocht wensen - voor elk gestort bedrag van f 12.000,— een na 1 Januari binnen de Gemeente Rotterdam tot stand gekomen woning te huren ten behoeve van één zijner werknemers of door laatstgenoemde te doen huren onder voorwaarde, dat deze werknemer economisch aan de Gemeente Rotterdam is gebonden. Uiteraard moet de betreffende woning voor het gezin passend zijn, een en ander ter beoordeling van de Gemeente. Op 31 December 1951 waren 3149 woningen (w.o. 120 duplexwoningen) in uitvoering; voltooid werden in 1951 3394 woningen (w.o. 128 duplexwoningen). Deze cijfers bedroegen per 31 December 1950: 4082 resp. 3275. Hoewel het aantal in 1951 voltooide woningen wederom iets is gestegen, kan een verdere stijging in 1952, gezien het geringe toegestane richtcontingent en de moeilijkheden bij de financiering, nauwelijks worden verwacht. Het aantal uitstaande huurmachtigingen bedroeg per 31 December 1951 11239, waarvan 6232 houders in het bezit van een woning zijn. Bij het Huisvestingsbureau (Sociale Afdeling van Volkshuisvesting) waren aan het eind van dit jaar 35.645 woningzoekenden ingeschreven. Op dit tijdstip waren 28.553 samenwoningen geregistreerd. Bovengenoemde cijfers mogen een indruk geven van de grote woningnood in Rotterdam. Het is in dit verband nuttig erop te wijzen, dat sinds 1940 de vermindering van de woningvoorraad - voor het allergrootste gedeelte door oorlogsgeweld (ruim 27.000) - bedraagt 31.265, waartegenover staat een vermeerdering van slechts 20.419 woningen, voornamelijk door nieuwe bouw (18.883), zodat Rotterdam ruim 10 jaar na de ramp van 1940 nog heeft in te halen 73
een achterstand - uitsluitend op de vermindering, derhalve afgezien van het bevolkingsaccres - van 10.846 woningen. Als voornaamste woningbouwobjecten kunnen worden genoemd de reeds in het voorgaande jaar aangevangen bouw in de Kleinpolder en in Zuidwijk. Begonnen werd met een complex van 928 gemeentewoningen in Hoogvliet en een complex van 663 woningen in Schiebroek, dat door de Gemeente voor rekening van een woningbouwvereniging in uitvoering werd genomen. GEMEENTEWERKEN
De werkzaamheden van Gemeentewerken werden in grote mate beheerst door de beperkingen, waarnaar, gezien in het licht van de algemene financiëel-economische omstandigheden, bij de uitvoering van de plannen voor Gemeentelijke openbare werken moet worden gestreefd. Teneinde de Regering omtrent de urgentie in deze te adviseren, werd in Juni 1951 besloten tot de instelling van een Rijksinvesteringscommissie voor de lagere publiekrechtelijke lichamen. De richtlijn, volgens welke deze Investeringscommissie de haar om advies toegezonden projecten beoordeelt is deze, dat van geval tot geval wordt nagegaan of het niet uitvoeren dan wel het uitstellen van het investeringsplan zal leiden tot calamiteiten. De practijk is deze, dat voor alle nieuwe projecten wordt geëist, dat de financiering op lange termijn is verzekerd. Deze wijze van behandeling van de voorstellen heeft uit de aard der zaak vertraging in de afdoening tot gevolg. Als voorbeelden van vertraging kunnen worden genoemd de oprichting van de voor de havenoutillage urgente magazijnloodsen en de steigerbouw aan pier 4 van de Waalhaven en de inrichting van een terrein voor het Vrij-Entrepot. Het Gemeenteraadsbesluit over dit laatste object dateert reeds van 22 Maart 1951. Hoewel het Gemeentebestuur zich ten aanzien van elk werk bij voortduring afvraagt of de uitvoering met het oog op de tijdsomstandigheden verantwoord is te achten en derhalve slechts die projecten ter goedkeuring aan hogere instanties voorlegt, welke aan de bovengenoemde norm voldoen, werd de toestemming voor de bouw van een Rijnvaartsteiger in de Waalhaven en voor de aanleg van een tunnel onder de Rijksweg te Overschie, ter verbinding van de beide woon74
kernen Kleinpolder-Oost en -West geweigerd. Het project voor een nieuw ziekenhuis in Dijkzigt ligt op uitvoering te wachten, maar tot heden moest voorrang worden verleend aan werken, die reeds in uitvoering zijn, zoals de bouw van diverse scholen, het Stadstimmerhuis en de vergroting van de capaciteit van het Gemeente-Energiebedrijf. De hoge vlottende schuld en de spanningen op de kapitaal- en geldmarkt nopen tot beperking van de investeringen; anderzijds zet de wil om de stad weer vooruit te brengen tot spoed aan. De toenemende behoefte aan haventerreinen voor de petroleumondernemingen maakte het noodzakelijk in dit jaar - reeds spoedig na de voltooiing van de Westelijke tak van de 2de Petroleumhaven - het baggeren van de geprojecteerde Oostelijke tak van deze haven in uitvoering te nemen. De zes caissons tot een totale lengte van 260 m voor het verlengen van de kademuren aan pier 6 in de Waalhaven zijn ter plaatse gezonken. Aan de verdere afbouw wordt nog gewerkt. Ten behoeve van een ferrydienst van landingsvaartuigen, die de met Westlands fruit geladen vrachtauto's rechtstreeks naar Engeland zullen overvaren, is begonnen met het maken van een aanlegplaats in de mond van de Merwehaven. Langs de Zalmhaven Z.Z. en de Nassaukade (2de gedeelte) werden kademuren vernieuwd. Met de bouw van een stalen damwand langs de Nassaukade (3de gedeelte) en een voetschoeiing langs de Nassauhaven, aansluitend aan het terrein van de N.V. Van der Bergh's en Jurgens' Fabrieken, zal zeer binnenkort worden begonnen. In de loop van het jaar kwamen gereed de twee inloophavens, respectievelijk aan de Petroleumweg en aan het Tankhoofd voor een wagenveer, dat een verbinding tot stand zal brengen tussen de petroleumterreinen rond de beide Petroleumhavens en Vlaardingen. Aangevangen werd met de bouw aan de 2de Petroleumhaven van een nachtligplaats voor de wagenveerboten. Een tweede gedeelte van de Kleinpolderkade langs de Delfshavense Schie O.Z. wordt, aansluitend aan het eerste gedeelte, dat in 1950 werd aangevangen en in de loop van dit jaar werd voltooid, eveneens verzwaard, verhoogd en van een puinberm met glooiing voorzien. De gehele Kleinpolderkade zal dan weder aan de te stellen eisen van waterkering voldoen. 75
Om aan de toenemende vraag naar stukgoedterreinen te kunnen voldoen, besloot de Gemeenteraad op 29 November 1951 tot het op korte termijn in gereedheid brengen van een zodanig terrein aan de Waalhaven N.Z. Voor het diephouden van de wateren in het havengebied werd circa 2,75 millioen m^ specie gebaggerd en opgespoten. Het op diepte brengen van het resterende gedeelte van de Scheepmakershaven kwam gereed, waardoor het Binnenbeurtvaartcentrum in zijn geheel ter beschikking van de scheepvaart is gekomen. De bouw van de Spaansebrug over de Delfshavense Schie in het verlengde van de Hogenbanweg, ter ontsluiting van het industriegebied in de Spaansepolder, nadert zijn voltooiing. De Rederijbrug werd voltooid en in gebruik genomen. Het ligt in de bedoeling in het voorjaar van 1952 een aanvang te maken met de bouw van een verkeers- annex spoorbrug (hefbrug) over de Oude Maas, welke brugverbinding in verband met de ontsluiting van de terreinen in het Botlekplan is te beschouwen als het eerste en voorshands meest urgente, voor uitvoering in aanmerking komende object uit dit plan. De bouw van de tunnel „Weena" vordert gestadig. Getracht zal worden het kunstwerk in het voorjaar 1952 voor het verkeer open te stellen. In verband met de onderhanden spoorwegwerken ter plaatse is een aanvang gemaakt met het maken van een tweetal overspanningen op de Ceintuurbaan, als eerste aanzet tot een later te bouwen viaduct over de Ceintuurbaan en het Noorderkanaal ter verbinding van de Rodenrijsestraat en de Rozenlaan, zulks ter ontlasting van de Straatweg en ontsluiting van de nieuwe wijken ten Noorden van de Ceintuurbaan. Ten aanzien van de luchthaven heeft de Regering nog geen beslissing genomen. De onderhandelingen over de aanleg van een start- en landingsbaan, noodzakelijk in verband met de voorgenomen vestiging van het reparatiebedrijf voor vliegtuigen van de N.V. Aviolanda, verkeren momenteel in een zodanig stadium, dat het standpunt van de Regering spoedig kan worden tegemoet gezien. Van de zijde der Regering is de verzekering gegeven dat - ondanks de financiële moeilijkheden - de beperkte spoorweg76
plannen inderdaad zullen kunnen worden uitgevoerd. Het streven is erop gericht, dat de werkzaamheden met uitzondering van de bouw van een nieuw D.P.-station, waarmede in 1954 zal worden begonnen, eind 1953 gereed zullen zijn. Ook dit jaar werd met de modernisering van de bestratingen voortgegaan; de Mathenesserlaan en de Nieuwe Binnenweg aan de Rechter Maasoever en de Wolphaertsbocht aan de Linker Maasoever werden van een modern wegdek van asfaltbeton voorzien. Het ligt in de bedoeling in 1952 de modernisering van het wegennet voort te zetten, door in enkele belangrijke verkeersstraten in het Noorden (o.a. Bergselaan en Rodenrijselaan) en in het Westen (Willem Buytewechstraat) het bestaande wegdek eveneens door asfaltbeton te vervangen. De mogelijkheid hiertoe is sterk afhankelijk van de mate van zakking als gevolg van de slechte bodemgesteldheid in Rotterdam. Als belangrijke stap in de realisering van de belangrijke verkeersknooppunten in de binnenstad kan worden genoemd de voltooiing van het Hofplein met aansluitende wegen. In verband met het bouwrijp maken van terreinen bestemd voor woningbouw en het gereedkomen van woningen, werden in de Kleinpolder-Oost en -West, Schiebroek en Hoogvliet omvangrijke bestratings- en rioleringswerken uitgevoerd. Aan onderhoud en vernieuwing van straten en riolen werd in het afgelopen jaar voor een bedrag van f 5.35O.OOO,— verwerkt. Als gevolg van deze werkzaamheden werden ruim 600.000 m kabels en buizen gelegd, gerezen, omgelegd of verwijderd. Voor de aanleg van de stadsverwarming werden ook dit jaar weer belangrijke werken uitgevoerd. Het streven is erop gericht voor alle in de binnenstad gereedkomende bouwwerken de aansluiting op de stadsverwarming mogelijk te maken. Teneinde de opzet van de stadsverwarming volledig te kunnen realiseren, n.1. het productief maken van het warme afvalwater van de Electrische Centrale aan de Schiehaven, is dit jaar de verbinding tot stand gebracht van deze centrale naar het net in de binnenstad, waartoe het maken van een zinker en het leggen van deze door de Coolhaven noodzakelijk was. In de loop van dit jaar kwamen o.m. gereed: de 1ste serie diverse semi-permanente scholen, het bouwbureau voor het
77
Ziekenhuis Dijkzigt, het transformatorstation Vlaardingen-Oost, het obstetrisch-gynaecologisch paviljoen bij het Zuider-Ziekenhuis, de uitbreiding van het telefoongebouw aan de Botersloot, de uitbreiding van de Slachthallen op het Abattoir, de 1ste uitbreiding van de Electrische Centrale aan de Galileïstraat, de loods San Francisco aan de Rijnhaven, de fabriek InterproPluvier aan de Sluisjesdijk en de uitbreiding van de werkplaats van Gemeentewerken aan de Dokhaven. Aan het eind van het jaar waren o.m. nog in uitvoering: diverse semi-permanente scholen (2de serie), een scholencomplex aan de Franselaan, een lyceum aan het Nachtegaalplein, de uitbreiding van het Ziekenhuis Bergweg, het Nieuwe Timmerhuis (2 vleugels, resp. aan de Meent en het Haagseveer), de 2de en 3de uitbreiding van de Electrische Centrale aan de Galileïstraat, het 3de snelfiltergebouw van de Gemeente-Drinkwaterleiding aan de Honingerdijk, werkplaatsen van de GemHandelsinrichtingen aan de Binnenhaven en loodsen aan de Rijnhaven Z.Z. De inwendige restauratie van de St. Laurenstoren is zover mogelijk gereed gekomen. Tengevolge van het door de Unie van Bouwvakarbeiders voor haar leden ingestelde be- en verwerkingsverbod van zandsteen, zijn tot dusver de uitwendige restauratiewerkzaamheden aan deze toren nog niet begonnen. Inmiddels is dit verbod publiekrechtelijk gesanctionneerd door de afkondiging op 4 October 1951 van het z.g. „Zandsteenbesluit. (K.B. no. 443). Naar verwacht mag worden zal van dit verbod ten aanzien van de St. Laurenstoren ontheffing worden verleend, waartoe dit Besluit de mogelijkheid biedt. Het ligt dan in de bedoeling bij de bewerking van zandsteen beschermingsmaatregelen toe te passen, die het ontstaan van silicose onmogelijk maken. BOUW- EN WONINGTOEZICHT
De voornaamste gereedgekomen werken zijn, behalve die, welke reeds genoemd zijn in het verslag van Volkshuisvesting (woningbouw) en in het verslag van Gemeentewerken (overheidsgebouwen en kunstwerken), de volgende: 78
winkelpand
Binnenweg
restaurant en woningen winkels en woningen id.
Jonker Fransstraat
flatgebouw winkels en woningen bedrijfspand
Willemsplein Jonker Fransstraat Hang Lombardkade Mariniersweg Hoornbrekersstraat id.
„ „
„
„ kantoorpand
kerk
„ uitbreiding hotel Atlanta
Goudsesingel Schiedamse Vest
Bierstraat Kipstraat Wijnstraat Rodezand Wijnhaven Noordsingel J. v. Loonslaan Boezemsingel Noordmolenwerf Aert van Nesstraat 6
Termeulen, Wassen en Van Vorst G. H. van Schaick De Groot en Van Dort Mevr. A. Blaauw-van Dantzig R.V.S. Berghoeff en De Does Houthandel Jongeneel Ed. M. Spetter Rath en Doodeheefver A. D. Hamburger Mevr. M. Kersteman Diederik W. van Houten en Zn C V P. Batenburg N.V. Intermetaal N.V. Willebrordus Imperial Chemical Industries Chr. Geref. Kerk Vrije Evang. Gemeente Gereformeerde Kerk Doopsgezinde Gemeente N.V. Heineken 79
Mij. Alg. Verkooplokaal Verg. Inst. voor Tropische Geneeskunde
verkooplokaal uitbreiding havenziekenhuis
Kipstraat Oosterkade 10
havenloods opslagloods bedrijfspanden
Marconistraat 52 N.V. Hollands Veem Keilestraat 45 N.V. Diepeveen en Co Spaansepolder N.V. Stichting Industriepark Lloydstraat 27 Kon. Rotterdamse Lloyd
cantine
bedrijfspand opslagloods uitbreiding olieindustriecomplex bedrijfspand
fabriek uitbreiding industriecomplex 2 havenloodsen bedrijfspand pakhuispand motorenhal zeemanshuis 80
Waalhaven N.Z. 81 N.V. van Cleeffen Co Parallelweg 14 N.V. Mij „Monros" Vondelingen weg 601 B.P.M. Waalhaven N.Z. 57 J. Th. van der Cammen Maashaven N.Z. 106 N.V. P. A. van Es en Co Waalhaven N.Z. 30 N.V. „Quick Dispatch" Maashaven N.Z. N.V. Furness Olympiaweg 10 N.V. van Melle Vondelingenplaat 17 N.V. Albatros Maashaven N.Z. N.V. Furness Waalhaven N.Z. L. E. Cats Parallelweg 4 N.V. Blaauwhoedenveem Heijplaatstraat 21 Rott. Droogdok Mij Vondelingenweg Stichting Zeemanshuis
23. De installaties van de B.P.M, bij avond, gezien vanaf de Vondelingenweg. Foto J. F. H. Roovers 24. Kantoorgebouw van de Gemeentelijke Vervoers- en Motordienst. Foto Gerrit Burg
25. De nieuwe Oud-Katholieke kerk van de H.H. Laurentius en Maria Magdalena aan de Cleyburgstraat. Foto J. F. H. Roovers 26. Het leggen van de grote zinker voor de stadsverwarming in de Coolhaven (28 October). Foto Openbare Werken
kapel
Oudelandstraat
kerk uitbreiding ziekenhuis
Nobelstraat
graansilo
Oost-Varkenoordseweg Struisenburgdwarsstraat
Ned. Herv. Gem. Vreewijk Oud Kath. Gemeente
St. Clarastichting D'Blaauwe Molen
uitbreiding kantoor id.
Westerstraat 3 R.V.S. Heiman Dullaertplein N.V. R. S. Stokvis veilinggebouwen Coöp. Tuinbouwveiling Reedij k Zuid-Holl. eilanden Coöp. Tuinbouwveiling id. Kerkhoflaan 12 R'dam en omstreken
ZEDENBEDERF Sal gelet worden op de wijntaphuysen, geen herbergen sijnde, die soo seer vermenighvuldigen in de stadt ende bevindende eenige exorbitantiën, sullen sonder versuym de vergaderinge worden bekent gemaeckt en sal daer op nader acht worden genomen; sal yder predicant in sijn quartier daerop het ooge laeten gaen en soo daer onder de ledemaeten soodanige sijn, deselvige bysonder aenteyckenen. Resolutiën van de kerkeraad der publieke kerk d.d. 11 Mei 1661. 81 \
