www.hoorgeschiedenis.nl
De Verenigde Staten en het Marshallplan 1
Foto’s: US Dept of State (voorgrond) en Mlefter/Wikimedia Commons (achtergrond)
De wederopbouw van Europa
De wederopbouw van Europa
vrijdag 16 oktober 2015
Europa in 1945, wederopbouwplannen, vraagstukken
vrijdag 20 november 2015
West-Duitsland en Berlijn
vrijdag 18 december 2015
De Verenigde Staten en het Marshallplan
vrijdag 22 januari 2016
Frankrijk en Engeland
vrijdag 19 februari 2016
Benelux en Scandinavië
vrijdag 18 maart 2016
Midden- en Oost-Europa
vrijdag 15 april 2016
Europese eenwording
vrijdag 20 mei 2016
Rotterdam en de Europese wederopbouw 2
Titeldia Clint Gardner
De wederopbouw van Europa
Een Amerikaanse soldaat in Europa
3
Clint helm
De wederopbouw van Europa Omaha Beach 6 juni 1944
Foto Clinton Gardner
4
Clint bio 1
De wederopbouw van Europa Clinton Gardner geb. 26 december 1922, NYC
1937 Plainfield, Vt, ‘Experiment in International Living’(Duits, Russisch) 1940 Dartmouth College: filosofie (o.a. Rosenstock-Huessy) 1941
Camp William James
5
Rosenstock 1912-1918
De wederopbouw van Europa Eugen Rosenstock-Huessy 1888 - 1973
De Grote Revoluties: ‘ Hoe kan dan de geschiedenis na een inferno als de Wereldoorlog, eruitzien als een uiteengevallen puzzel van allerlei stukjes nationale gebeurtenissen? 1912
Universitair docent rechtsgeschiedenis
1914-1918
Eerste Wereldoorlog (Verdun)
Een mensheid die niet onder de indruk zou zijn van zo’ n ervaring, die er niet in zou slagen om zijn geschiedenis na zo’ n aardbeving te herschrijven, zou helemaal geen geschiedenis verdienen. ‘ 6
Rosenstock 1927-1940
De wederopbouw van Europa Eugen Rosenstock-Huessy 1888 - 1973
1927
Vrijwilligerskampen voor boeren, arbeiders en studenten in Silezië Vice-voorzitter World Association for Adult Education
1933
Emigratie na machtsovername Hitler Bijzonder hoogleraar Harvard
1935
Hoogleraar Dartmouth College (NH)
1940
Oprichting Camp William James 7
Camp William James
De wederopbouw van Europa William James: ‘The Moral Equivalent of War’ (‘De morele pendant van de oorlog’)
8
Roosevelt New Deal
De wederopbouw van Europa F.D. Roosevelt President 1933-1945
New Deal Maatregelen om de economie van de VS te herstellen
Civilian Conservation Corps (CCC) Tewerkstelling van werkloze jongeren in vooral sociale projecten 9
Rosenstock CCC
De wederopbouw van Europa 1940 conferentie van pedagogische adviseurs van het Civilian Conservation Corps (CCC)
Met algemene instemming zouden we de volgende definitie van een ‘burger’van de spreker overnemen: ‘een staatsburger is een mens die winstgevende arbeid verricht’. Tevergeefs protesteerde ik en zei dat een burger iemand was die een stad of beschaving kan stichten of zonodig opnieuw stichten.
10
Clint opbreken CWJ
De wederopbouw van Europa
7 december 1944 ‘Na Pearl Harbour vandaag realiseren we ons dat het kamp binnenkort zal moeten opbreken.
Clinton Gardner geb. 26 december 1922, NYC
De echte oorlog neemt de plaats in van haar morele pendant!’
11
Omaha Beach
De wederopbouw van Europa
6 juni 1944 – De landing op Omaha Beach
Foto: US NAIL Control Number: NLR-PHOCO-A-7298
12
Clint krant
De wederopbouw van Europa
13
Clint brief
De wederopbouw van Europa
14
Clint Malmedy
De wederopbouw van Europa December 1941 In Malmédy tijdens het Ardennenoffensief
15
Buchenwald
De wederopbouw van Europa Concentratiekamp Buchenwald Aanvankelijk Jehova’s Getuigen, Roma, Sinti, homoseksuelen Februari 1945: 122.000 gevangen onder wie Joden en Russen. 9 april 1945: Opstand 11 april 1945: Bevrijding door Amerikanen
Kaart: Wikimedia Commons
16
Buchenwald kaart
De wederopbouw van Europa 4 juli 1945 Overhandiging Buchenwald aan Russische troepen
17
Die Neue Zeitung
De wederopbouw van Europa
1948-1949 Oplage
Redactiechef DNZ Berlijn 200.000 München 1 miljoen
18
Clint ontmoetingen
De wederopbouw van Europa Ontmoetingen met • Willy Brandt • C.D. von Trotha (Kreisauer Kreis)
RosenstockHuessy Carl Dietrich von Trotha 1907 - 1952
Vrijwilligerskampen Silezië 1933 naar VS Kreisauer Kreis
Camp William James 19
Währungsreformtag
De wederopbouw van Europa
20 juni 1948
Währungsreformtag (invoering D-Mark)
23 juni
Invoering Oost-Duitse Mark
24 juni
Invoering D-Mark in West-Berlijn 20
Berlijnse blokkaade 1948
De wederopbouw van Europa Berlijnse blokkade juni 1948-mei 1949 1948 n.a.v. D-Mark Luchtbrug (1948-1979): 278.000 vluchten Door ongelukken 78 bemanningsleden omgekomen April 1949: 1.400 vluchten op één dag (12.849 ton vracht) 21
Titeldia Marshallplan
De wederopbouw van Europa
Het Marshallplan
22
Isolationisme
De wederopbouw van Europa
23
Marshall bio
De wederopbouw van Europa 1917
Frankrijk (WO I) Functies bij opleidingen en planning
1939
Chef Generale Staf Ontwerp centrale strategie geallieerde oorlogsvoering
1947
Minister van buitenlandse zaken Marshall Plan
George Marshall 1880-1959
1949
Voorzitter Amerikaans Rode Kruis
1953
Nobelprijs voor de Vrede
(c) Time Magazine, Jan. 5, 1944
24
Marshall speech
De wederopbouw van Europa The Marshall Plan Speech Harvard University, 5 juni 1947
De hele Europese economie is in het ongerede geraakt door jaren van oorlog. De wederopbouw gaat veel langer duren dan voorzien. Vicieuze cirkel: • Tekort aan grondstoffen en brandstoffen • Machines zijn vervallen en versleten • Boeren hebben geen behoefte aan geld waar ze niets mee kunnen doen • Voedselgebrek dwingt Europese regeringen tot dure importen • Daardoor is er geen geld voor wederopbouw
25
Marshall speech 2
De wederopbouw van Europa The Marshall Plan Speech Harvard University, 5 juni 1947 De waarheid is dat de behoefte van Europa aan import van voedsel en essentiële goederen, vooral uit Amerika, in de komende drie of vier jaar veel groter is dan haar huidige vermogen om te betalen. Europa moet substantiële extra hulp krijgen, anders dreigt een zeer ernstige economische, sociale en politieke ontsporing.
26
Marshall speech 3
De wederopbouw van Europa The Marshall Plan Speech Harvard University, 5 juni 1947 Het is logisch dat de Verenigde Staten moeten doen wat in hun vermogen ligt, om de terugkeer van een gezonde economie in de wereld te bevorderen. Zonder een gezonde economie is er geen politieke stabiliteit en geen duurzame vrede.
27
Europa 1945-48
De wederopbouw van Europa Europa tussen 1945 en 1948
• • • •
Miljoenen nog in vluchtelingenkampen Infrastructuur grotendeels vernield Handelsvloten deels vernietigd Handelsstromen verdwenen
Juli 1945 – juli 1946 VS exporteren 16,5 miljoen ton levensmiddelen (vooral graan) naar Europa en Japan Winter 1946-47 extreem koud
28
1947 protest in Duitsland
De wederopbouw van Europa
31 maart 1947: Duitsers demonstreren tegen het gebrek aan levensmiddelen
Bundesarchiv, Bild 183-B0527-0001-753 / CC-BY-SA 3.0 / Wikimedia Commons
29
Morgenthau vs Balabkins
De wederopbouw van Europa Morgenthau Plan (1944) • Ontmanteling Duitse industrie • Alleen agrarische industrie in het oosten • Opdeling Duitsland in drie staten
Henry Morgenthau, Jr. 1891 – 1967 minister van financiën 1934 - 1945
‘Zolang de Duitse industrie onbenut blijft, komt er geen economisch herstel in Europa’ Nicholas Balabkins 1926 Econoom
30
Directives 1944-1947
De wederopbouw van Europa Verandering van inzicht
Joint Chiefs of Staff Directive 1067 Augustus 1944, Morgenthau Plan) ‘Neem geen stappen met het oog op het economisch herstel van Dutisland of initiatieven om de Duitse economie te ondersteunen of te versterken.’ Joint Chiefs of Staff Directive 1779 Juli 1947, George Marshall ‘Een ordelijk en welvarend Europa heeft de economische bijdrage nodig van een stabiel en productief Duitsland.’ 31
Truman-doctrine
De wederopbouw van Europa Truman-doctrine Rede voor het Congres, 12 maart 1947 Aanleidingen: • Sovjet-politiek Midden- en Oost-Europa • Dreiging communistische staatsgreep in Griekenland
Harry S. Truman 1884 – 1972 president VS 1945 - 1953
Ik geloof dat de VS steun moet verlenen aan vrije volken die zich verzetten tegen pogingen om hen te onderwerpen door gewapende minderheden of door druk van buitenaf. Onze hulp moet eerst economisch en financieel zijn, om zo economische stabiliteit en een evenwichtige politieke ontwikkeling te bevorderen. 32
Molotov over Marshallplan
De wederopbouw van Europa Juli 1947 Driestaten-conferentie in Parijs S.U.-minister Molotov van buitenlandse zaken: Het plan is om een organisatie op te zetten boven de nationale regeringen van de Europese landen die de ontwikkeling van hun industrie gaat bepalen. Amerikaanse hulp is afhankelijk van gehoorzaamheid aan die organisatie. Frankrijk, Engeland en de groep landen die hen volgen zullen zich afzonderen van de andere Europese staten en Europa zo verdelen in twee groepen van staten.
Vyacheslav Molotov 1890 – 1986 minister BZ: 1939 - 1949
33
1948 Polen Tsjechoslowakije
De wederopbouw van Europa Communistische demonstratie in Praag, 18 september 1947
1948 Polen
Foto: Tsjechisch Nationaal Archief / Wikimedia Commons
Extra hulpprogramma Sovjet-Unie na weigering deelname Marshall Plan
Tsjechoslowakije Mazaryk naar Moskou ontboden 20 februari: communistische staatsgreep
34
Marshallplan verdeling
De wederopbouw van Europa 1947
European Recovery Program (ERP) ‘ Marshallplan’(vooral schenkingen)
(Miljoenen dollars)
Verenigd Koninkrijk Frankrijk West-Duitsland Italië Nederland België en Luxemburg Oostenrijk Denemarken Griekenland Noorwegen Zweden Zwitserland Turkije Ierland Portugal IJsland Totaal
3.297 2.296 1.448 1.204 1.128 777 468 385 376 372 347 250 137 133 70 43 12.731
Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)
35
Marshallplan Nederland
De wederopbouw van Europa Besteding van de Marshallhulp in Nederland Projecten • droogleggen Walcheren • herstel Rotterdamse havens • moderne breedbandwalserij Hoogovens Sectoren • voedingsmiddelen • textiel • luchtvaart Goederen en materialen • hulpgoederen en levensmiddelen • Victoryschepen voor de handelsvloot Haven van Rotterdam Foto Ruud Houweling
36
Marshallhulp na 1952
De wederopbouw van Europa Marshallhulp na 1952 vooral militair
Mutual Defence Assistance Act (MDAA, 1952) Toezichthouder: Mutual Security Agency (MSA)
M46-tank
Foto: Wikimedia Commons / MWAK
MDAP (Mutual Defence Assistance Program) • Amerikaanse legermateriaal • marineschepen • gevechtsvliegtuigen 37
Titeldia oogmerk Marshallplan
De wederopbouw van Europa
Wat beoogde het Marshallplan?
38
Machtsmethode SU
De wederopbouw van Europa Sovjet-Unie Aan de macht brengen en houden van lokale communisten: Gewapende ingrepen: • DDR 1953 • Hongarije 1956 • Tsjechslowakije 1968
De opstand in de DDR in 1953 Foto: CIA Historical Collections
39
Machtsmethode VS
De wederopbouw van Europa Amerika Aan de macht brengen en houden van lokale westers denkenden (Trumandoctrine) • Griekenland • Turkije • Frankrijk • Italië Via politieke druk: Nederland 1948 en 1950
40
Krige over Marshallplan
De wederopbouw van Europa Het Marshall Plan was in de kern een economische en politieke inspanning om (West-)Europa om te vormen naar het beeld van de Verenigde Staten. Voor de implementatie was de actieve medewerking nodig van transnationale elites, die samen een manier uitwerkten waarop onder Amerikaanse leiding een maatschappelijke orde kon worden gebouwd die de communistische dreiging op het continent kon weerstaan.
John Krige, American Hegemony and the Postwar Reconstruction of Science in Europa, MIT Press, Cambridge (MA), USA, 2008, p. 16.
John Krige G.I.T., Atlanta
41
Marshallplan traditionalisme
De wederopbouw van Europa
Hoe zien de historici het Marshallplan? Traditionalisme • Amerika wilde zich zo min mogelijk bemoeien met Europa • De Duitse economie moest weer worden opgebouwd • Door een programma voor heel Europa werd de hulp aan Duitsland acceptabel
42
Marshallplan revisionisme
De wederopbouw van Europa Hoe zien de historici het Marshallplan? Revisionisme • Het Marshallplan was een verlengstuk van de Truman-doctrine: anticommunistisch • Het was zo ontworpen, dat de S.U. het nooit zou accepteren • De V.S. had behoefte aan nieuwe afzetmarkten • Er was geen economische catastrofe zoals Marshall die beschreef • Economisch herstel van Europa was al aan de gang dankzij politieke hervormingen • Amerika probeerde de Europese economie om te buigen naar Amerikaans model 43
Marshallplan post-revisionisme
De wederopbouw van Europa
Hoe zien de historici het Marshallplan? Post-revisionisme • De V.S. werden door West-Europa uitgenodigd om op economisch en politiek gebied een leidende rol te spelen • Doordat de V.S. niet waren getroffen door de oorlog, waren ze de machtigste en sterkste economie ter wereld. Dit speelde de antiisolationisten in de kaart. • Grootmachten expanderen altijd
44
Marshallplan nieuw traditionalisme
De wederopbouw van Europa
Hoe zien de historici het Marshallplan? Nieuw traditionalisme • Het plan was vooral economisch en niet politiek • Het was geen spel, maar een poging om de bedoelingen van Stalin met Europa te testen • Het plan heeft Europa wel degelijk vooruit geholpen • Op korte termijn was het Marshallplan ideologisch belangrijk, op lange termijn vooral economisch
45
Clint Wiesel
De wederopbouw van Europa
Clint Gardner en Elie Wiesel in november 2002 met de kaart van Buchenwald. Nieuw boek: ‘Buchenwald, the untold story’, 2016
46
www.hoorgeschiedenis.nl
De wederopbouw van Europa Prettig kerstfeest en een voorspoedig 2016! vrijdag 16 oktober 2015 Europa in 1945, wederopbouwplannen, vraagstukken vrijdag 20 november 2015
West-Duitsland en Berlijn
vrijdag 18 december 2015
De Verenigde Staten en het Marshallplan
vrijdag 22 januari 2016
Frankrijk en Engeland
vrijdag 19 februari 2016
Benelux en Scandinavië
vrijdag 18 maart 2016
Midden- en Oost-Europa
vrijdag 15 april 2016
Europese eenwording
vrijdag 20 mei 2016
Rotterdam en de Europese wederopbouw 47
