Europa 1945: puinruimen en opnieuw beginnen Aflevering 8: Rotterdam
Foto’s: US Dept of State (voorgrond) en Mlefter/Wikimedia Commons (achtergrond)
De wederopbouw van Europa
De wederopbouw van Europa
vrijdag 16 oktober 2015
Europa in 1945, wederopbouwplannen, vraagstukken
vrijdag 20 november 2015
West-Duitsland en Berlijn
vrijdag 18 december 2015
De Verenigde Staten en het Marshallplan
vrijdag 22 januari 2016
Frankrijk en Engeland
vrijdag 19 februari 2016
Benelux en Scandinavië
vrijdag 18 maart 2016
Midden- en Oost-Europa
vrijdag 15 april 2016
Europese eenwording
vrijdag 20 mei 2016
Rotterdam en de Europese wederopbouw 2
De wederopbouw van Europa Europese steden die in de Tweede Wereldoorlog zijn verwoest
(Gealliieerd pamflet met Hermann Göring)
3
De wederopbouw van Europa
Cross of Nails St. Laurenskerk, Rotterdam Symbool voor verzoening
Foto Feico Houweling
4
De wederopbouw van Europa Dr. W.A. Visser ‘t Hooft Centrum Oostmaaslaan, Kralingen
Gedenktekens
De wederopbouw van Europa Gedenktekens bij de opening van het gebouw
6
Voorbeelden bijdragen
De wederopbouw van Europa Voorbeelden van bijdragen uit Duitsland (in Duitse Marken = ca. € 0,45):
Duitse industrie
22.000
Düsseldorf
10.000
Essen
10.000
Keulen
10.000
Duisburg
25.000
Evangelische Kirche
400.000
EKD droeg inrichtingskosten tot 1971 7
De wederopbouw van Europa
Hoe bouw je een stad weer op?
8
De wederopbouw van Europa Vernielingen door het bombardement
25.479 woningen – 79.600 mensen dakloos (12,8 procent) 675 pakhuizen en vemen 1.437 kantoorpanden 13 bankgebouwen 69 schoolgebouwen 24 kerken 13 ziekenhuizen 4 stationsgebouwen
Maquette Museum Rotterdam Foto F. Houweling
De wederopbouw van Europa
Voortborduren op het bestaande: • Hamburg • Londen
10
Stedenbouw: Hamburg
De wederopbouw van Europa Photo created and released by the Imperial War Museum on the IWM Non Commercial Licence
Hamburg Toespraak van stadsarchitekt Fritz Schumacher op 10 oktober 1945 ‘Veel inwoners van de grote steden hebben pas nu de schoonheid van hun stad begrepen. Niet dat de verwaarloosde gebieden, die geen stad in de afgelopen honderd jaar bespaard zijn gebleven, plotseling mooi lijken. Maar ze merken dat de vaak verguisde stad ondanks alle misslagen toch een ziel had.’
11
Stedenbouw: Veraltertümelung
De wederopbouw van Europa ‘Ouderwets maken’ Dresden Potsdam Hannover Frankfurt a/M Nürnberg Berlijn
Frauenkirche Stadtschloss Schloss Herrenhausen Römerberg Altstadtviertel Pellerhaus Stadtschloss
Foto: Wikimedia Commons, GNU License, ‘Hajotthu’
12
De wederopbouw van Europa Grote luchtbombardementen 1940-41 Stad London Liverpool/Merseyside Birmingham Glasgow/Clydeside Plymouth Bristol Coventry
Tonnage
Aanvallen
18.291 1.957 1.852 1.329 1.228 919 818
71 8 8 5 8 6 2
+ 9 andere steden Getroffen doelen in W-Londen
www.bombsight.org
13
De wederopbouw van Europa
Lambeth Palace Road / York Road 1950 Foto: Wikimedia Commons / Ben Brooksbank
www.openstreetmap.org
14
De wederopbouw van Europa
Voortborduren op het bestaande: • Hamburg • Londen Verbetering van het bestaande: • Coventry • Caen
15
De wederopbouw van Europa
Coventry, herbouwd in jaren 50 en 60 Foto’s © Google
16
De wederopbouw van Europa Architect herbouw Coventry: Sir Donald Edward Evelyn Gibson 1908-1991
Plaquette in Coventry
17
De wederopbouw van Europa Caen
68 procent verwoest tussen 6 juni en 17 augustus 1944 Architect wederopbouw: Brillaud de Laujardière Stijl: ‘neo-haussmannien’ Periode 1945 – 1963
Foto: (c) Google Maps
18
De wederopbouw van Europa
Voortborduren op het bestaande: • Hamburg • Londen Verbetering van het bestaande: • Coventry • Caen Totale modernisatie: • Le Havre • Rotterdam
19
De wederopbouw van Europa
Het nieuwe centrum van Le Havre
Herbouw Le Havre
Foto: Erik Levilly / Wikimedia Commons
Auguste Perret (1874-1954), ‘architect van het gewapend beton’ 2005: Werelderfgoedlijst UNESCO 20
De wederopbouw van Europa Wederopbouw Le Havre Auguste Perret:
Als je op de 12e of 15e verdieping woont, ben je eerst enthousiast, maar daarna voel je je eenzaam. Je verveelt je dood. Mensen moeten het contact met de grond houden. Daarom heb ik geen huizen van meer dan vier verdiepingen gebouwd.
(c) Google Street View
21
De wederopbouw van Europa
De wederopbouw van Rotterdam: vallen en opstaan 22
De wederopbouw van Europa
Hofplein jaren 30
23
De wederopbouw van Europa 1.000.000 900.000
Groei van de twee grootste steden
800.000
(bij benadering)
1830 1850 1880 1900 1925 1940 1945
700.000
Amsterdam 202.400 224.000 317.000 510.900 714.200 800.260 770.000
Rotterdam 72.000 90.000 136.000 300.000 550.000 619.686 614.627
390%
850%
600.000 500.000 Amsterdam Rotterdam
400.000 300.000 200.000 100.000
2012
1984
1963
1945
1940
1925
1900
1880
1850
Bron o.a.: www.volkstellingen.nl
1830
0
24
De wederopbouw van Europa Maquette Museum 1940-45 Rotterdam Foto F. Houweling
25
De wederopbouw van Europa Directeuren Dienst Gemeentewerken (2)
1910 - 1922
A.C. Burgdorffer Waalhaven Vier- en Driehavengebied Stadhuis (1922)
Vanuit stad verzet tegen afbraak monumenten, o.a. Schielandshuis
Het doorbraakplan van Burgdorffer, 1914 Stadsarchief Rotterdam
26
De wederopbouw van Europa Voorbeelden van Het Nieuwe Bouwen De Unie
1925
J.J.P. Oud
De Bijenkorf
1930
W.M. Dudok
Van Nellefabriek
1931
Brinkman/Van der Vlugt
Beursgebouw
1940
Staal
Enkele andere projecten: Mueum Boymans
1935
A. van der Steur
Feijenoordstadion
1937
Brinkman/Van der Vlugt 27
De wederopbouw van Europa Tuindorp Vreewijk 1913
Stratenplan:
Berlage (westelijk deel) Vergelijk: Stadhoudersweg/Schieweg (Witteveen) Amsterdam: Rooseveltlaan/Churchilllaan
Granpré Molière (oostelijk deel). 28
De wederopbouw van Europa
De wederopbouw van Rotterdam
29
De wederopbouw van Europa
1940 • Onteigening stadscentrum Rotterdam • Verwijdering alle buizen, leidingen e.d. • Schadevergoeding gekoppeld aan herbouwplicht 1943 Gevangenneming (St. Michielsgestel en Sachsenhausen-Oranienburg)
J.A. Ringers Algemeen Gemachtige voor de Wederopbouw Foto: Wikimedia Commons / Spaarnestad, fotograaf n.b.
30
De wederopbouw van Europa 1924
Hoofd van de Afdeling Stadsuitbreiding en Gebouwen Blijdorp
1931
Hoofd dienst Stadsontwikkeling Museum Boymans Land van Hoboken (Unilever, GEB)
1941
Plan-Witteveen wederopbouw (aftreden na opdracht aan C. van Traa)
1946
Oprichting Witteveen+Bos W.G. Witteveen 1891-1979
31
De wederopbouw van Europa
Het plan-Witteveen (1941)
Maquette: Museum Rotterdam / Foto: Stevan Michel, flickr.com
• Aansluiting bij oude stratenpatroon en bestaande stadsplannen • Alleen bij station grotere gebouwen • Modern ingericht centrum • Industrie naar Spaanse Polder 32
De wederopbouw van Europa Seyss-Inquart
Witteveen
Burg. Oud
De presentatie van het Plan-Witteveen, zomer 1940 Foto: C. Kierdorff, Stadsarchief Rotterdam. XXXIII576
33
De wederopbouw van Europa Plan-Witteveen Aanvankelijk goedkeuring Duitse autoriteiten 1941
Hitler/Speer: ‘romantisch plan’ Scepsis architecten
1942
‘Nota betreffende de wederopbouw van Rotterdam’(Kleine Kring) • Bredere economische basis • Cultuur- en woonstad
Maquette: Museum Rotterdam Foto: Stevan Michel, flickr.com
Algehele bouwstop (juli)
34
De wederopbouw van Europa Erasmiaans Gymnasium, rechten en economie in Leiden 1929
Havenwerk (‘in de put’)
1935
Directeur Thomsen’s Havenbedrijf Vorming havenwerkers en kantoorpersoneel: • sociaal-cultureel • onderwijs • kunsten en wetenschappen
Jan Backx 1903-1982 Foto privé-archief www.havenvakschool.com
Stichting vakantieoorden (bijv. Hunzebergen) Wederopbouw: • volksgemeenschap, religie • venster op de rivier 35
De wederopbouw van Europa
HBS / bouwkundige reis naar Egypte, schilderwerk Volgeling Krishnamurti 1909
In familiebedrijf Van Nelle moderne ontwerpers
1931
Nieuwe fabriek (Brinkman / Van der Vlugt)
1944
Algemeen gemachtigde voor de wederopbouw: • Stad ten dienste van gemeenschap • Vooruitstrevende architecten (Van den Broek en Bakema: Lijnbaan)
Cees van der Leeuw 1890-1973 Foto Stichting Academisch Erfgoed, publiek domein
36
De wederopbouw van Europa
Bouwkunde TH Delft Werk bij architectenbureaus 1930
Secretaris Instituut voor Stad en Landschap van Zuid-Holland
1940
Medewerker Gemeentelijke Technische Dienst (Witteveen)
1944
Opvolging Witteveen (ziekteverlof)
Cornelis van Traa 1899-1970 Foto: Plaquette Rodezand, F. Houweling
37
De wederopbouw van Europa
Voldongen feiten geen discussie met de bevolking
Brochure Het nieuwe hart van Rotterdam met een toelichting op het Basisplan-Van Traa (1946)
38
De wederopbouw van Europa
‘Witteveen wilde een verbeterde reconstructie van de verbrande stad
Brochure Het nieuwe hart van Rotterdam met een toelichting op het Basisplan-Van Traa (1946)
39
De wederopbouw van Europa
Geen licht, geen lucht, geen ruimte, geen groen. Brochure Het nieuwe hart van Rotterdam met een toelichting op het Basisplan-Van Traa (1946)
40
De wederopbouw van Europa
Brochure Het nieuwe hart van Rotterdam met een toelichting op het Basisplan-Van Traa (1946)
41
De wederopbouw van Europa Basisplan Van Traa Goedkeuring gemeenteraad mei 1946 Algemene principes • Geheel nieuw stadscentrum • Grondvlak, grotere rol architecten bij invulling • Stad voor 700.000 inwoners • Meer winkels en bedrijven • Maximaal 10.000 woningen in centrum • Betrokkenheid rivier en Zuid 42
De wederopbouw van Europa
Brochure Het nieuwe hart van Rotterdam met een toelichting op het Basisplan-Van Traa (1946)
43
De wederopbouw van Europa Basisplan Van Traa Goedkeuring gemeenteraad mei 1946 Ruime wegen
Winkels
Sloop Bijenkorf
Spoor langs Rotte
Bedrijven
Waterkering: Maasboulevard
Nieuwe brug
Museum Binnenvaart
44
De wederopbouw van Europa
Brochure Het nieuwe hart van Rotterdam met een toelichting op het Basisplan-Van Traa (1946)
45
De wederopbouw van Europa
Brochure Het nieuwe hart van Rotterdam met een toelichting op het Basisplan-Van Traa (1946)
46
De wederopbouw van Europa Herstel van de haven 1944 • • •
Urgentieschema ruimen van puin lichten van schepen kademuren (42 % verwoest)
1947
Marshallplan Uitbouw haven na besluit Duitse wederopbouw Transito (Rijkswaterstaat: geen industrie)
1950
Begin industriële ontwikkeling Manifestatie Rotterdam Ahoy’
Affiche Rotterdam Ahoy’(1950) Stadsarchief Rotterdam
47
De wederopbouw van Europa 1951
Kernplan Binnenstad (‘onmisbare gebouwen’) Opening Ter Meulen
1953
Lijnbaan Groothandelsgebouw
1957
Centraal Station
1960
Euromast (Floriade)
1963
Hilton Hotel
1967
Cabaret Dorus
1968
Metro 48
De wederopbouw van Europa
Rotterdam 25 jaar na het bombardement Foto: Provinciaal Historisch Centrum Zuid-Holland, Creative Commons Attribution 2.0 Generic license.
49
De wederopbouw van Europa
Conclusies Witteveen:
niet terug naar oude stad wel aansluiting Besluit om te breken met verleden al genomen in 1940
Van Traa:
modernistisch experiment: zakencentrum vertraging door voorrang voor haven Wederopbouw pas in jaren 50 op gang 50
De wederopbouw van Europa
De Markthal, gebouwd 74 jaar na het bombardement Foto: Wikimedia Commons / smiley.toerist (Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.)
51
De wederopbouw van Europa
De sheets staan op: hoorgeschiedenis.nl
52
Europa 1945: puinruimen en opnieuw beginnen EINDE
Foto’s: US Dept of State (voorgrond) en Mlefter/Wikimedia Commons (achtergrond)
De wederopbouw van Europa
