Langste steiger van Europa in Rotterdam

P l a t f o r m v o o r h e t o n t w e r p e n , f a b r i c e r e n , b o u w e n e n g e b r u i k e n v a n P REFAB b e t o n p r o d u C t e n

Langste steiger van Europa in Rotterdam Primeur voor knooppunt Oudenrijn

Modieslab snelweg naar de toekomst “Schade komt van onderen”

Fundering essentieel

#4

januari 2007

BAS b.v. Instituut voor Betontechnologie, Advies en Schade-expertise

Concrete Solutions

x x x

Verificatieonderzoek Materiaalkundig en chemisch onderzoek Partijkeuring

Procescontrole x x x

Onderzoek Schade-analyse Hersteladvies

Betonschade x x x

Civiele projecten Betonfabrieken en –centrales Detachering

Onderzoek in situ x x x

Kwaliteitsbegeleiding Metingen en proefnemingen Kalibraties Mobiele laboratoria

x x x

Zelfverdichtend beton Staalvezelbeton Hoge Sterkte Beton

Onderzoek en Ontwikkeling

Correspondentie BAS b.v. Postbus 5054, 5800 GB Venray Laboratorium Keizersveld 38, 5803 AN Venray tel: +31 (0)478-587926 Fax: +31 (0)478-511141 E-mail: [email protected] www.basbv.com

b:ton januari 2007

voorwoord:

Het is een misverstand te denken dat alleen in de B&U-sector zoveel moois plaatsvindt, bijvoorbeeld op het gebied van prefab beton en betonproducten. Ook in de GWW-sector zijn net zoveel creatieve oplossingen, slimme technieken en innovaties te bewonderen. Deze uitgave van B:ton, die voor het grootste gedeelte in het teken van ontwikkelingen in de GWW staat, laat zien dat prefab beton daar evenzeer aanwezig is als het gaat om vooruitstrevendheid. Anders is het niet te verklaren dat de kolommen verschillende verrassende projecten beschrijven. Slimme U-bakken voor een havenpier, omdat daarmee nóg sneller kan worden gebouwd. Een modulair wegsysteem voor snel, gemakkelijk en veilig onderhoud aan de weg. Extra slanke viaducten die de architectonische wensen combineren met grote overspanningen. Technieken voor tunnelbouw, waarbij de prefab tunnel onder de bestaande weg wordt getrokken. Flinterdunne damwanden, machinaal en dus arbeidsvriendelijk bestraten, zo kan ik nog wel even doorgaan. Ik denk dat ik mijn punt heb gemaakt: ook de GWW-sector is het podium van doordacht en vernieuwend bouwen. Deze uitgave biedt slechts een doorkijkje; de dagelijkse praktijk levert het onomstotelijke bewijs. Dat GWW en B&U in vernieuwing vaak parallel optrekken, toont de voorpagina waar de bestrating en gevel met hetzelfde betonproduct zijn gerealiseerd. Een voorbeeld van productontwikkeling naar de wens van opdrachtgever en architect. Zo ook de prefab betonnen ornamenten om het historische stadsgezicht in ere te herstellen. Eerherstel ook van oude waterlopen, dankzij prefab betonnen elementen. Kortom: wij raken niet uitgepraat over prefab beton. En prefab beton raakt ook zelf niet uitgesproken. Blijft zijn verhaal vertellen. De ‘continuing story’ van modern bouwen.

Bart van Melick Voorzitter BFBN



03: Voorwoord

inhoud:

b:ton januari 2007

09: Column 10: Historische zandsteen ‘look’ voor stadsgezicht 18: Eerherstel Brunssummer dorpsbeek 26: Alles in beton 29: Beton leeft

6 Zeggenschap loont, ook bij bouw parkeergarage Voorhout

12 Een prefab streepje over de A2

16 Een dijk van een oplossing



b:ton januari 2007

30: Winkelcentrum Stadshagen in Zwolle 36:

46: Opvallend ontwerp voor prefab bruggen over Zuidtangent

Perfecte akoestiek in De Kandelaar 47:

38:

Publicaties

Spoor zit verkeer niet in de weg

41: Bestrating bij dag en nacht 42: Onbelemmerde doorgang voor verkeer

48: Machinaal straten moet als het kan ... en het kan! 51: Kort nieuws 54: Colofon

22 Langste steiger van Europa in Rotterdam Logistiek en techniek verdienen ook eretitel

32 Primeur voor knooppunt Oudenrijn Modieslab snelweg naar de toekomst

44 Schade komt van onderen Fundering essentieel voor elementenverhardingen



b:ton januari 2007

Zeggenschap loont, ook bij bouw parkeergarage Voorhout

De voordelen van een bouwteam zijn alom bekend. Vroegtijdig de koppen bij elkaar steken, kennis over en weer uitwisselen en elkaar inspireren met ideeën en opbouwende kritiek. Maar wat als de opdrachtgever geen professional in de bouw is, maar een enthousiaste vrouw die graag invloed wil houden op datgene wat de bouwpartijen met haar centen doen? De zeggenschap die Thea Hoogervorst in ‘haar’ bouwproces voorstond, bleek lonend. De parkeergarage is binnen budget en tijdpad en in de vereiste hoge kwaliteit gerealiseerd. DOOR PAUL ENGELS.



b:ton januari 2007

Sport en Fitnesscentrum Thea Hoogervorst in Voorhout is met ruim 4000

plattegrond van de bestaande parkeerruimte optimaal benut voor het

leden één van de grootste sportcentra van Nederland. Het complex heeft ook

kolommenstramien. Met balken en dubbel T-liggers zijn twee parkeerdekken

een sterke regionale functie, waardoor er veel leden van buitenaf komen. Met

gecreëerd; één parkeerlaag ligt op maaiveldniveau met een bestrating van

de auto. Vandaar de nadrukkelijke wens dat men de auto veilig in de buurt van

betonstraatstenen. “Belangrijk was dat de fundering maatconform is en de

het complex kan parkeren en niet een paar blokken verderop. Eigenlijk bestond

stekeinden precies goed staan. Want dan past een prefab systeem het beste

die wens al sinds de realisatie van de nieuwbouw in 2001. Toen opende Thea

en hoeft de slijptol er niet aan te pas te komen. De voorbereiding was uiterst

Hoogervorst een modern complex op een goed bereikbare plek in Voorhout,

zorgvuldig, zodat de prefab betonelementen naadloos pasten,” blikt Ten

met fantastisch uitzicht op het groene landschap. Een droom werd verwezen-

Haken terug.

lijkt, nadat zij al eerder dromen in vervulling zag gaan in de vorm van eerdere sportscholen. De eigenaresse/directeur legt uit: “Ik ben ooit begonnen met 40

Logisch nadenken: De snelle, hoogwaardige bouw heeft echter niet alleen

dames in een sportzaaltje en ben daarna verhuisd naar een oude fabriekshal

te maken met het bouwsysteem. Het heeft ook alles te maken met de samen-

van 500 m2, die ik zelf heb laten verbouwen. Maar ook die ruimte bleek al snel

werking in het bouwteam. Temeer daar Thea Hoogervorst wist wat ze wilde

te klein. Er volgde daarom de nieuwbouw in 2001. Snel daarna is de huisves-

en wilde bouwen op haar manier. “Ik ga zelf aan het passen en meten, zoek

ting al weer uitgebreid door grotere kleedkamers en extra ruimte voor spin-

alternatieven en wil zaken goed tot hun recht laten komen. Dan blijkt dat je een

ning en fysiotherapie. Een parkeergarage bleef hoog op de agenda staan. Ik

gunstige invloed hebt op het bouwproces. Gewoon door alert te zijn, zaken

heb in die tijd overwogen om een aangrenzend stuk grond te kopen en er een

slim aan te pakken en de kosten in de hand te houden. Je hebt ook het idee

ondergrondse parkeergarage te bouwen met bedrijfsruimte of kantoren

dat je als vrouw met handige oplossingen kunt komen. Dat heeft niets met

erbovenop. Dat bleek te duur. De beste optie bleek een drielaagse parkeer–

bouwkennis te maken, maar wel met betrokkenheid en logisch nadenken. Ik

garage voor zo’n 180 auto’s, pal voor de deur op eigen terrein.”

heb écht het gevoel gehad nuttig te zijn geweest.”

Snelle bouw in prefab: Begin oktober 2006 kon de nieuwe garage in

“Ik heb mij altijd bemoeid - in de positieve zin van het woord - met de bouw-

gebruik worden genomen. In prefab beton werd de drielaagse parkeergarage

activiteiten. Meestal heb je bij een projectontwikkelaar of door derden inge-

in korte tijd opgebouwd. Architect Johan Veldhoven van Veldhoven Vormge-

schakelde bouwers nauwelijks vat op je eigen bouwproces. Terwijl het toch je

ving Bouwmanagement VOF uit Lisse wilde beslist een garage in prefab beton

eigen gebouw is. Van je oprecht verdiende geld iets realiseren en dan anderen

uitvoeren vanwege de bouwsnelheid. “Het sportcentrum bleef open en dan

daarover laten beslissen? Nee dus. Er moet ruimte zijn voor zeggenschap.” Haar

wil je de overlast tot een minimum beperken. We wilden graag bouwen tijdens

persoonlijke aansturing van het bouwproces werd door architect en bouwers

de zomervakantie, want dan is het gebruik minder.” De bouw lag in handen

volop gewaardeerd. Zij kreeg van hen alle ruimte. Juist ook omdat het klikte

van Van Damme Bouw uit Nieuw Vennep. Directeur Wiggert ten Haken: “Wij

tussen alle partijen. Thea Hoogervorst besluit: “Dit is de vierde bouwer met wie

realiseren veel parkeervoorzieningen, waaronder alle autoshowrooms met

ik aan tafel zit en in feite pas de eerste waarbij ik het gevoel heb bij het plan te

parkeerdak voor de keten Het Motorhuis. Op grond van deze expertise - want

worden betrokken en écht mee te mogen beslissen. Dit zegt toch wat over de

parkeergarages en parkeerdekken bouwen is absoluut een specialistisch vak

werkwijze van architect en bouwer. Het zegt tevens iets over het resultaat dat

- werden wij uitgenodigd. Spanbeton uit Koudekerk a/d Rijn heeft in onze

je kunt bereiken door elkaar de kans te geven elk een volwaardige inbreng te

opdracht al het prefab betonwerk berekend, gefabriceerd en gemonteerd.”

leveren. Zeggenschap loont. Op die manier bevalt mij bouwen prima.”

Binnen een week stond de garage er. Architect Johan Veldhoven heeft de



ONZE PRODUCTEN LATEN ALTIJD EEN DIEPE INDRUK ACHTER!

Of het nu gaat om een trilblok, drukmachine of ringvibrator: de innovatieve producten van Dieseko laten altijd een diepe indruk achter. Zo kunt u met onze PVE trilblokken onder de meest uiteenlopende omstandigheden optimaal presteren. U kunt er een damwand mee in de grond trillen, maar ook funderingen mee uit de grond trekken. Onze ringvibratoren maken dat u nóg efficiënter stalen buizen kunt trillen: met een kortere makelaar trilt u langere buizen. Onze drukmachines maken indruk omdat ze in staat zijn om trillingsvrij damwanden te drukken/trekken. Bent u al onder de indruk? Neem eens contact op!

DIESEKO’S PILING & VIBRO-EQUIPMENT

Lelystraat 49 3364 AH Sliedrecht Tel. (31)-(0)184-410333 E-mail [email protected] www.dieseko.com

Een nieuwe naam - dezelfde topkwaliteit Dé specialisten voor prefab en infra stalen bekistingen gaan samen met Hendriks staalbouw verder onder de naam Hendriks precon. Wand- en tunnelbekistingen en plaatbewerking blijven werken onder de naam Hendriks stalen bekistingtechniek.

Hendriks precon - het nieuwe adres voor vertrouwde topkwaliteit in prefab en infra stalen bekistingen en staalconstructies.

www.hendriks-groep.nl Postbus 52 3900 AB Veenendaal T 0318 566 555 Hendriks precon bv maakt deel uit van de Hendriks groep bv

b:ton januari 2007

column:

Prefab in de wegenbouw Iets wat al veel langer gebeurt in de woning- en utiliteitsbouw: kant-en-klare onderdelen worden op de bouw afgeleverd en in enkele dagen in elkaar gezet. Naast een verwachte hogere kwaliteit vanwege fabrieksproductie, is tijdwinst daar vaak de dominante factor om te kiezen voor prefab bouwen. Ook in de wegenbouw begint men deze voordelen te waarderen. Nu de tijd om te (her)bouwen steeds korter wordt, de hinder bij onderhoud minimaal moet zijn en het allemaal ‘slimmer en beter’ moet gaan, komt prefab bouwen in beeld. CROW heeft als kennisplatform voor infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte de perspectieven in beeld gebracht. De eerste grootschalige proefprojecten zijn voortgekomen uit het innovatieprogramma ‘Wegen naar de toekomst’ van Rijkswaterstaat. Vervolgprojecten zijn uitgevoerd met onder andere ModieSlab: een innovatief wegdek bestaande uit prefab betonplaten met meerdere functies die snel geplaatst kunnen worden. Ter hoogte van het knooppunt Oudenrijn op de A12 is onlangs een wegvak van 100 meter aangelegd. Kleinschalige toepassingen zijn er ook, zoals het gebruik van prefab betonelementen bij rotondes, maar ook verkeersplateaus en elementen voor halteplaatsen, geheel conform de richtlijnen van CROW op dat gebied. De hogere productie- en investeringkosten ten opzichte van traditioneel in het werk aangebrachte verhardingen leiden nog tot commentaar. Ook de omvang van de projecten en de kans op vervolgwerk zijn tot op heden beperkt, waardoor investeringen minder snel worden terugverdiend. Dit is echter het kip- en eiverhaal. Voordat prefabbouw zich kan bewijzen in de praktijk, zal het toch eerst aangelegd moeten worden. Na de opgedane ervaringen, wordt die vraag in de woning- en utiliteitsbouw ook niet meer gesteld. Neemt men bovendien de levenscycluskosten in beschouwing, samen met snellere bouwtijden en geringere onderhoudsacties, dan wordt de prefab optie interessant. Mogelijk dat op de achtergrond de angst van wegenbouwaannemers speelt dat bij prefab iedere ondernemer met een kraan en een vrachtwagen ook wegen kan gaan aanleggen. De ervaring van de hedendaagse aannemer op het gebied van planning, logistiek en transport bij de aanleg van wegen geeft hem mijns inziens echter een behoorlijke voorsprong. Voor de ideevorming omtrent prefab bouwen, wijs ik u graag op een tweetal recente CROW-uitgaven. Het korte en bondige infoblad ‘Perspectieven voor prefab lijninfrastructuur’ gaat in op de achtergronden en de mogelijkheden van prefab lijninfrastructuur en belicht enkele veelbelovende voorbeelden. Het uitgebreide CROW-rapport 05-05 ‘Innovatieve prefab toepassingen in de lijninfrastructuur’ gaat dieper in op de achtergronden en mogelijke toe-

ir. Ad van Leest

passing van prefab in de lijninfrastructuur. Te bestellen via www.crow.nl/shop.

projectmanager CROW Infrastructuur en Openbare Ruimte



b:ton januari 2007

Historische

zandsteen ‘look’ voor stadsgezicht 10

b:ton januari 2007

Nieuwbouw met eeuwenoude uitstraling. In het centrum van Utrecht heeft een pand met een winkel en appartementen een prefab betonnen gevel gekregen die het gebouw de juiste historische look geeft. Daardoor is het oude stadsgezicht intact gebleven. DOOR mathilde van hulzen. De Utrechtse binnenstad is het resultaat van eeuwenlange (bouw)activiteiten.

Tricon Betonsystemen benaderde daarom anderhalf jaar geleden Heesakkers

Door bewoners en bezoekers wordt de historische en monumentale omgeving

Beton uit Heeswijk-Dinther om een passend gevelbeeld voor het nieuwe pand

hoog gewaardeerd. De grachten met laaggelegen werven vormen een trek-

te ontwikkelen. Het gevelaanzicht in prefab beton moest worden voorzien van

pleister, en ook de vele binnentuinen, hofjes, kerken en monumenten dragen

alle gebruikelijke kenmerken van de traditionele bouwwijze in zandsteen: ge-

bij aan de karakteristieke sfeer. Utrecht is na Amsterdam de tweede monumen-

profileerde sokkels, kolommen, gevelelementen in een ‘gefrijnde’ uitstraling,

tenstad van Nederland.

ornamenten en geprofileerde dakranden. Dit alles in een zandsteen ‘look’. Nog een vereiste kwam voort uit de enorme verkeersdrukte op de Witte Vrouwen-

Maar soms wordt die bijzondere sfeer verstoord. Zo werd een monumentaal

straat, die direct naar het centrum leidt. Hoe sneller de gevelelementen konden

studentenpand aan de Witte Vrouwenstraat in 1999 door brand vrijwel geheel

worden gemonteerd, hoe minder overlast voor het verkeer.

verwoest. De brand sloeg daarmee ook een gat in het historische stadsgezicht aan deze straat. Bij de nieuwbouwplannen voor een woon- en winkelgebouw

Ornamenten: In opdracht van de prefab betonfabrikant ging vervolgens

van drie verdiepingen werd daarom extra aandacht besteed aan de gevel.

de heer Smits van adviesbureau Kaskon uit Zoetermeer aan de slag met het

Het pand met een restaurant of lunchroom op de begane grond en twintig

gevelontwerp. Na diverse brainstormsessies en veelvuldig overleg met de

studentenkamers daarboven, moest qua uiterlijk weer passen bij de omringende

gemeente en opdrachtgever kon Kaskon de benodigde elementtekeningen

bebouwing.

op tafel leggen. Daarbij moest rekening worden gehouden met de diverse constructieve bevestigingspunten, een uitgekiende montagevolgorde en diverse bemonsteringen. De benodigde ornamenten werden met een speciaal 3D softwareprogramma getekend.Vervolgens ging men bij de prefab betonfabrikant aan de slag met de mallen. Vooral het aanbrengen van de noodzakelijke ‘gefrijnde’ structuur van de sokkels en gevelelementen met geïntegreerde kolommen kostte veel zorg en daarmee tijd. Ook de benodigde geprofileerde dakranden werden in eigen beheer vervaardigd. De ornamenten werden eerst in hout gemaakt. Hiervan werd vervolgens een rubberen afgietsel gemaakt, dat diende als uiteindelijke mal. Als sluitstuk werden de elementen ter plaatse gemonteerd en voorzien van een transparante, semi-permanente antigraffiti coating. De Witte Vrouwenstraat moest daarvoor twee dagen worden gesloten voor autoverkeer. De gloednieuwe, prefab ‘zandsteen’ gevel geeft nu weer een passende invulling aan het herstel en de renovatie van het historische stadsgezicht.

11

b:ton januari 2007

Bij Breukelen is over rijksweg A2 een viaduct gerealiseerd. Een slank viaduct met een dekhoogte van slechts 1,30 meter met drie overspanningen van elk 46 m. De prefab betonnen kokerliggers zijn daarmee slanker dan ooit. Het vooroordeel dat slanke viaducten alleen in gestort beton kunnen worden gebouwd, is definitief doorbroken. Prefab beton innoveert zich een weg naar de toekomst en biedt architecten en opdrachtgevers kansen voor modieuze slankheid. DOOR PAUL ENGELS. 12

b:ton januari 2007

Een prefab streepje over de A2 Viaducten in Nederland mogen niet meer robuust en pompeus ogen. Fijne lijnen in het landschap. Architectuur die het contrast tussen maten opzoekt. Een dunne streep over de weg. Een fraai ontworpen kunstwerk dat de passerende automobilist even doet beseffen hoe knap er kan worden ontworpen en gebouwd. Achter dit besef bevindt zich de innovatiekracht van de prefab betonindustrie. In dit geval van Spanbeton uit Koudekerk a/d Rijn dat dit systeem voor slanke en kostenbesparende viaducten heeft ontwikkeld. Negen van de tien architecten willen vandaag de dag een slank viaduct. Dat was het eerste uitgangspunt om toe te werken naar slanke prefab liggers. Tegelijkertijd wil de opdrachtgever de automobilist vrij baan geven en niet via wegverleggingen en bouwhinder al teveel oponthoud bezorgen. Daarom wordt meer en meer gekozen voor een minimum aan steunpunten. Bij voorkeur hooguit eentje in de middenberm. Prefab liggers zijn dan hét bouwsysteem dat daarbij past. Met lengten van meer dan 60 meter kunnen gigantische overspanningen worden gerealiseerd. Grote halen, snel thuis. In dit geval: razendsnel monteren van prefab liggers en snel de weg weer open.

Volwaardig alternatief: Echter, hoe groter de overspanning, hoe zwaarder en hoger de ligger. Dit lijkt haaks te staan op de wens voor slankheid. Bij het thans ontwikkelde systeem is de hoogte echter 10 tot 15% teruggebracht. Visueel is dat van groot belang. “Sales Manager Infra/Wegen ir. Kees Quartel legt uit: “Het viaduct oogt met z’n 1,30 meter hoogte van de kokerliggers van 46 meter duidelijk slanker, iets wat architecten en opdrachtgevers aanspreekt. Voorheen viel men om reden van slankheid terug op in het werk gestorte oplossingen, maar dan had je wel meteen alle uitvoeringstechnische beslommeringen en ondersteuningsconstructies die daarbij horen. Dit is nu niet meer nodig, omdat dit systeem een volwaardig slank alternatief is.” De geringe hoogte klinkt ook direct door in de aarden opritten. Z’n 20 cm minder hoogte betekent ook minder hoge en lange aarden opritten. Dat scheelt vele kubieke meters grondwerk en vierkante meters ruimtebeslag. Daarin zit een stuk kostenbesparing. Dit zit vooralsnog niet in de liggers zelf - omdat je over geavanceerde liggers praat - maar in de slimme voorspantechnieken. De liggers worden kop aan kop tot één constructief geheel gesmeed. “Dit

13

BRUGGEN TUNNELS VIADUKTEN Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ

Nanengat 1 3356 AA, Papendrecht Postbus 88 3350 AB, Papendrecht tel (078) 644 26 44 fax (078) 644 26 30 E-mail: [email protected] www.gebrdekoning.nl

BRUGGEN R E M M I N G W E R K E N TUNNELS VIADUKTEN S PA N WA N D E N REMMINGWERKEN KADEMUREN GEMALEN KADEMUREN STEIGERS STEIGERS DAMWANDCONSTRUCTIES DAMWANDCONSTRUCTIES BOUWKUIPEN TRILLINGVRIJ DRUKKEN BOUWKUIPEN VAN STALEN DAMWAND Ÿ VERHUUR T R I L L ISTALEN NGVRIJ DRUKKEN DAMWAND V A N S TA L E N D A M W A N D Ÿ VERHUUR TRILBLOKKEN

V E R H U U R S TA L E N D A M W A N D

VERHUUR TRILBLOKKEN

b:ton januari 2007

betekent dat je minimaal twee liggersegmenten nodig hebt om tot die constructieve eenheid te komen. Maar dan heb je ook meteen maximaal zo’n 100 meter overbrugging te pakken. Met drie liggers reik je tot maximaal 150 meter en kun je de breedste snelwegen met gemak overspannen. Zonder een veelheid aan steunpunten. Eén middensteunpunt is meestal voldoende, dat ook nog eens iets lichter kan worden geconstrueerd omdat je met slankere, dus lichtere liggers werkt.”

Stevige zekerheid: Het viaduct bij Breukelen is het eerste in Nederland met dit systeem. De overspanning van 138 meter bestaat uit drie sectoren van 48 meter, waarbij vijf liggers van 1,50 meter breedte naast elkaar zijn gelegd. De kokerbalken hebben een betonkwaliteit C70/85. Kees Quartel verwacht dat er nog verdere optimalisatie in het systeem zit, mogelijk in betonkwaliteit en voorspantechniek, waardoor het in de toekomst nog dunner moet kunnen. Flinterdun zelfs. “Maar wel met voldoende stijfheid. De slankheid moet parallel lopen aan de constructieve zekerheid. Nu al is er winst op het gebied van slankheid, besparingen op de aarden opritten, een minimum aan steunpunten en een betere verkeersdoorstroming tijdens de bouw. We moeten alleen opdrachtgevers en aannemers overtuigen van die voordelen. Want het is natuurlijk in Design&Build contracten heel verleidelijk om zo goedkoop en doeltreffend mogelijk een viaductsysteem te kiezen. Maar dan mis je toch die potentiële voordelen.”

Verdere projectgegevens Opdrachtgever: Rijkswaterstaat Utrecht Aannemers: Combinatie Van Hattum & Blankevoort/GMB Woerden Combinatie Afbouw A2 Noord Adviesbureau: DVA Engineering Giessen Voorspanning: DSI Zaltbommel

15

b:ton januari 2007

Een dijk van een oplossing Het ei moet nog worden gelegd. Wordt menige dijkversterking in de toekomst traditiegetrouw met stalen damwanden aangepakt of is er tevens een rol weggelegd voor betonnen damwanden? Zeker is dat met de proefneming bij de Nederlekdijk, het bijhorend onderzoek en de nog uit te brengen rapportage de kansen voor de inzet van ultradunne en extra sterke betonnen damwanden groter zijn dan ooit.

DOOR PAUL ENGELS.

Hogesterkte vezelversterkte damwand: Een hogesterkte vezelversterkte damwand is dunner dan de ‘normale’ betonnen damwand. Deze heeft een dikte van 120 mm. De hogesterkte damwand heeft een dikte van 60 mm in de flenzen en 50 mm voor de lijven. Het materiaal hogesterkte beton is een C98/120 mengsel versterkt met staalvezels. Door de vezels is ook de treksterkte hoger dan voor beton zonder vezels. Om de momentcapaciteit van de damwanden te vergroten, worden ze met strengen voorgespannen.

16

b:ton januari 2007

Projectleider Yvo de Zwart van het Hoogheemraadschap van Schieland en de

zoek door TNO plaats. De Zwart: “Wij rekenen met 5 mm corrosie op een lev-

Krimpenerwaard wil niet teveel voor de muziek uitlopen en aangeven of de

ensduur van 100 jaar. Literatuurgegevens wijzen op meer corrosie, praktijkge-

proef met betonnen damwanden tot daadwerkelijke toepassing gaat leiden,

gevens laten minder corrosie zien. Het hangt natuurlijk ook van de grondsoort

maar heeft persoonlijk veel geloof in het alternatief. Zeker als de markt blijft

af. Wij zitten veelal in waterrijke veengebieden. Hoe je het ook wendt of keert,

investeren in deze prefab betoninnovatie. “De voordelen zijn evident: De be-

stalen damwanden moet je extra dikte geven om de beoogde levensduur te

tonnen damwand roest niet, heeft een veel langere levensduur dan de stalen

halen. En dan praat je over een behoorlijke hoeveelheid op 18 miljoen kilo staal.

variant en kan bij een brede inzet prijstechnisch interessant zijn, temeer daar

Met beton hoeft dat niet. De levensduur van 100 jaar is geen probleem. Levens-

de staalprijzen sterk zijn gestegen. En dan druk ik mij nog voorzichtig uit. Wij

duur is een belangrijk aspect waarop wij de veiligheid van dijken baseren.”

hopen natuurlijk dat betonnen damwanden, gelet op investering en levensduur, goedkoper uitpakken, want we praten wel over gemeenschapsgeld waar-

Een heel scala aan maatregelen wordt ingezet om de Nederlandse dijken te ver-

mee wij werken om de dijken in ons land te versterken.”

sterken. Een relatief eenvoudige vorm is het ophogen en verbreden van de dijk met grond. Een stap ingrijpender is werken met grondsuppletie samen met

Mede op basis van de proef bij Schuwacht, gemeente Lekkerkerk, ziet

een constructie binnen- en buitendijks, bijvoorbeeld met dunne damwandpro-

De Zwart beslist toekomst voor deze innovatie, waarvoor de opdrachtgever

fielen. Volgende stap in de reeks is het werken met lange, in het Pleistocene

de benodigde praktijkruimte heeft geboden. Daar zijn voorjaar 2006 over een

zand verankerde damwanden. Dan zijn er ook nog extra zware constructies als

lengte van 30 meter tien betonnen en tien stalen damwanden ingebracht. Met

diepwanden, L- en U-vormige bakken en keerwanden. “Wij kiezen de oplossing

verschillende technieken, zoals heien, trillen en trillen + naheien. “Nog niet ge-

die bij de lokale vraag past. Maar dat grote delen van de dijkversterkingen met

drukt, maar die optie houden wij open. Het inbrengen van de betonnen dam-

damwanden worden aangepakt, staat buiten kijf. Staal of beton? Een combina-

wanden is goed gegaan. Eén exemplaar is aan de bovenzijde licht beschadigd

tie ligt voor de hand. Zeker als de betonnen damwanden trillingsarm kunnen

omdat het heiblok te zwaar bleek. De proef werd genomen om te kijken of de

worden ingebracht. Een betonnen plak is stijf en brengt de trillingen direct over

techniek kansrijk is, om te bezien wat er aan de techniek verbeterd kan worden

naar de punt. Je wilt zo min mogelijk trillings- en geluidshinder op maaiveld en

en om concurrentie op het materiaal te bevorderen. In dit geval heeft Spanbe-

zeker geen schade aan dijkwoningen. In de proefnemingen zijn daarom ver-

ton uit Koudekerk a/d Rijn de dunne, hogesterkte betonnen damwanden ge-

schillende inbrengtechnieken en tril- en heiblokken uitgeprobeerd. En je praat

leverd. Het bedrijf is daarin koploper. Maar wij kunnen en willen als overheids-

over een ultradunne betonnen damwand van slechts 5 cm dik. Dat is niet eens

organisatie graag concurrentie in de markt. Dit neemt niet weg dat je praat

zo veel dikker dan zijn stalen broertje.”

over een kennisvoorsprong. Zowel bij ons Hoogheemraadschap als bij de fabrikant, die ook nog eens een fabricagevoorsprong bezit.”

Op het moment dat er een bepaalde formule wordt gevonden voor product en verwerking, dan kan dit wel eens een succesvolle formule worden, zo schat

Gegarandeerde levensduur: Behalve het Hoogheemraadschap en de

de projectleider in. “Hoe eerder, hoe beter, want er wacht in 2007 alleen al

prefab betonfabrikant zijn Rijkswaterstaat Zuid-Holland, provincie Zuid-

4 km dijktracé tussen Schoonhoven en Bergambacht dat met damwanden

Holland, Arcadis, GeoDelft, Gebr. De Koning en Dieseko bij het project be-

moet worden versterkt. Zoiets zou meteen zoden aan de dijk zetten voor deze

trokken. Alle betrokkenen overleggen de komende maanden over de uitkomst

innovatie, om in dezelfde termen te blijven.”

van het onderzoek en komen met aanbevelingen. Er vindt ook corrosieonder-

17

b:ton januari 2007

Eerherstel

Brunssummer dorpsbeek

18

b:ton januari 2007

Overal in Nederland komt het water weer terug. Of het nu de gedempte grachten zijn die weer worden uitgediept en in werking gesteld, rivierarmen die in de stad worden geleid, kunstmatige waterlopen of cascades, levend water hoort vandaag de dag bij het stedelijk karakter. Zo is in Brunssum de oude dorpsbeek, die precies 80 jaar geleden werd overkluist en ‘weggeduikerd’, in kunstmatige vorm herbouwd met prefab betonelementen. Door paul engels.

Wethouder Eric Geurts van Openbare Werken sprak bij de opening van de

Dodewaard. We hadden het idee hoe het eruit moest komen te zien, maar de

‘beek’ medio oktober 2006 dat de ziel van Brunssum is teruggekeerd. Op

oplossing en engineering bleek het beste gewaarborgd met de expertise van

de Oude Markt - in het Limburgs “ouwe mèrt” - is historie verweven met

de prefab betonfabrikant.”

moderne tijden. Oud en nieuw zorgen voor nieuw leven. Te beginnen met een forse opknapbeurt van riolering, wegen en bestrating. In de mijngeschiedenis

Twee vliegen: Deze bedacht een soort keerwanden met aan de achterzijde

fungeerde de plek als druk centrum, maar in de loop der jaren is die functie

een voet ten behoeve van de stabiliteit en aan de voorzijde een U-vormige wa-

verloren gegaan en was de allure van het dorpsplein verdwenen. Opknapbeurt,

terbak. In één prefab betonelement geconstrueerd. Groot voordeel van deze

nieuwbouwprojecten, restauratie van de aangrenzende Kloostertuin, het

oplossing was het geringe ruimtebeslag, omdat men de beek langs het steile

gebied moest grootscheeps op de schop. Mede met gelden van het

talud van de heuvelachtige pleinrand kon leggen. Twee vliegen in één klap.

Investeringsfonds Stedelijke Vernieuwing. Dat gaf ook ruimte om iets

Het betekende wél een behoorlijk uitdaging om de prefab betonelementen te

extra’s te doen en de restauratie van de oude Dorpsbeek op de agenda te

vervaardigen. Ten eerste hadden ze een complexe vorm, ten tweede ging het

zetten.

om een gebogen traject en was de maatvoering telkens verschillend, ten derde kwamen er drie nissen in de achterwand voor beplanting en verlichting en ten

De afdeling Civiele Techniek van de gemeente Brunssum keek in eerste in-

vierde moest de zichtzijde een schoon beton uiterlijk krijgen van een verticaal

stantie naar het uitdiepen van de oorspronkelijke beek. Piet Bartels en Chris

steenverband.

van Venrooij van deze afdeling leggen uit: “Dan moet je 4 meter diep graven en stuit je meteen op de vele kabels en leidingen. Het bracht onze afdeling op

In totaal gaat het om een lengte van ruim 100 meter. Aan het begin van het

het idee van een kunstmatige beek. In eerste instantie dachten wij aan U-vor-

traject wordt het water met een wilde cascade ingelaten. Het water loopt

mige bakken. Samen met BAM Infra Wegen Regio Zuid-Oost uit Sittard, dat

speels door de beek naar een vijver aan het eind, waar het wordt opgevangen

de uitvoering in handen had, werd een beroep gedaan op Romein Beton uit

en via een retourleiding achter de wand weer wordt teruggepompt. Tevens is

19

Hijsen en verbinden... M E T P H I L I P P, A L M E E R D A N 3 0 J A A R

1

Van der Blij levert sinds jaar en dag de kwaliteitsproducten van Philipp. Diverse hijsankersystemen die wereldwijd worden toegepast voor kolommen, liggers, balken en wanden.

2

Kortom, Philipp is dé beste oplossing voor het hijsen, transporteren, bevestigen en verbinden van uiteenlopende betonproducten. Het Philipp doorkoppelsysteem beschikt over het KOMO-keurmerk.

3

4

De speciale documentatie van het complete Philippprogramma is op aanvraag verkrijgbaar. Bel ons op 0412 – 64 61 68, of stuur een e-mail naar [email protected]

5

6

1 doorkoppelsysteem 2 DGP hijsankersysteem 3 hijslussen, schroefhulzen 4 sandwichankersysteem 5 schroefankersysteem 6 verbindingslussen en -rails

www.vanderblij.nl

0 4 1 2 - 6 4 6 1 68

Uw advertentie

gemist in b:ton?

DVA engineering B.V. DESIGN • VERIFICATION • ASSISTANCE DVA engineering is een dynamische, ontwikkelende onder- DVA engineering B.V. neming welke beschikt over ervaren en deskundige Bedrijvenstraat 10 adviseurs/ingenieurs in meerdere disciplines. Het activiteitenpakket van DVA engineering strekt zich uit van advisering in de initiatieffase van een project tot en met het bedrijfsgereed afleveren van producten. Een vraag trachten wij met passend maatwerk te beantwoorden. De kracht van DVA engineering zit besloten in de verkregen jarenlange expertise van haar werknemers. Een breed scala aan vakgebieden uit de civieltechnische wereld zijn verenigd in DVA engineering. Met onze flexibele organisatiestructuur en korte communicatielijnen maken wij het samenwerken weer tot een genoegen.

4283 JH Giessen T 0183 – 449658 F 0183 – 449661 E [email protected] I www.dva-engineering.nl

informeer naar de advertentiemogelijkheden voor 2007 [email protected] of bel 0168 381 900

b:ton januari 2007

een grote bergingskelder in prefab beton aangelegd van zo’n 180 m3. Deze

in verband met de veiligheid voor kinderen. Alles tussen jong en oud heeft

heeft tot doel het hemelwater van het plein op te vangen en te gebruiken voor

nu plezier van het vernieuwde dorpsplein. Ook de omwonenden hebben een

voldoende waterniveau in de beek. Op deze manier hoeft geen kostbaar drink-

aangename woonomgeving gekregen. De inrichting is gecompleteerd met

water te worden gebruikt en kan meteen het overvloedige regenwater hierin

een kunstwerk dat de brikkebekker uitbeeldt, de medewerker in de baksteen-

een plek krijgen. Modern stedelijk waterbeheer in combinatie met kwaliteit in

industrie die voorheen rond deze plek was gevestigd. Uitvoerder Huub Nellen

de woonomgeving.

van BAM Infra Wegen spreekt van een ingewikkelde klus, die je niet elke dag meemaakt, maar die dankzij de goede samenwerking van alle partijen tot een

Woest en veilig: De voegen tussen de circa 60 prefab betonelementen zijn

prachtig resultaat heeft geleid. Welke waterloop volgt? Droge prefab beton-

voorzien van speciale rubber compressieprofielen. In de waterbak zijn grind en

bouw blijkt namelijk perfect voor natte oplossingen...

keien gelegd voor een natuurlijke, woeste stroming. De waterdiepte is beperkt

21

b:ton januari 2007

Langste steiger van Europa in Rotterdam

Logistiek en techniek verdienen ook eretitel

Voor Frank Hout is de bouw van de langste steiger van Europa vooral een kwestie van logistiek. Bouwen boven het water en dan de funderingspalen loodrecht krijgen, de prefab betonelementen van 36 ton binnen 2 cm maattolerantie op zijn plaats hijsen en op 600 meter van de wal betonmortel voor druklagen brengen. “De moeilijkheid van dit project is de logistiek. Hoe krijg je alles precies op tijd op z’n plek. Daarmee vergeleken is de feitelijke bouwmethode eenvoudig. Als Lego bouwen: stapelen en gaan. Dankzij de keuze voor overwegend prefab beton.” Door paul engels. Frank Hout is hoofduitvoerder van Ballast Nedam Infra Zuid-West, dat samen

projecten steeds een stapje verder wordt gegaan in prefabricage. Ruwweg is bij

met GEKA Bouw in de 7e Petroleumhaven in het Rotterdamse Europoortgebied

de 4e vingerpier ruim 70% prefab beton en zo’n 30% in het werk gestort beton,

de zogeheten 4e vingerpier voor het Havenbedrijf Rotterdam bouwt. Onder

met name voor de dekken van het tussen- en eindplatform en voor de vele con-

directie van Ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam. Tankopslag-

structieve knopen. “Maar ik zal er zeker niet gek van opkijken als bij een volgen-

bedrijf Koninklijke Vopak wordt gebruiker van deze steiger, waar tegelijker-

de steiger nog meer in prefab wordt gerealiseerd. Want met je boerenverstand

tijd zeeschepen en binnenvaartschepen hun olieproducten kunnen laden en

kun je aanvoelen dat een grote voorgespannen betonligger zeker interessant

lossen. Een steiger die inclusief de stalen loopbruggen naar de meerpalen op

kan zijn, waar je nu met een gigantische hoeveelheid wapening probeert een

de kop maar liefst 650 meter lengte telt. “Eigenlijk was de keuze voor veel pre-

natte knoop te maken of een druklaag op een prefab betonnen platform op

fab beton voor de hand liggend,” stelt de hoofduitvoerder. “Dat heeft vooral

600 meter van de wal te storten. Zie maar dat je de truckmixers er achteruitrij-

met kostenoverwegingen en planning te maken. Zou je in gestort beton wil-

dend krijgt, terwijl je delen van de steiger nog aan het bouwen bent.”

len bouwen, dan moet je op het water ingewikkelde hulpconstructies maken. Bovendien moet je je afvragen hoe je de betonmortel daar krijgt. Prefab

Per schip: Het wil overigens niet zeggen dat de prefab betonbouw bij dit werk

betonelementen konden wij via het water aanvoeren en ter plekke inhijsen.”

allemaal standaard en super eenvoudig is. Ten eerste was er de eis van Vopak dat alle stalen buispalen en het prefab beton over het water moest worden aan-

Frank Hout heeft meer steigers gebouwd en elke keer ziet hij dat er bij zijn

22

gevoerd. Continuïteit en veiligheid van de bedrijfsactiviteiten waren daarvoor

b:ton januari 2007

de belangrijkste redenen. Vandaar dat de prefab elementen zowel van Haitsma

om een hoogstandje gaat, in elk geval qua doordachte engineering waarvoor

Beton uit Kootstertille als van Waco Lingen Beton uit Bergen op Zoom per

de prefab betonfabrikant verantwoordelijk was. Dat de bouw vervolgens

schip werden aangevoerd. De eerstgenoemde prefab betonfabrikant leverde

een kwestie van stapelen is, doet niets af aan de slimheid en snelheid van dit

al het prefab betonwerk voor de bovenbouw, de laatstgenoemde voor de on-

project. Het oorspronkelijke ontwerp voor de toerit van de steiger voorzag in

derbouw van de steiger, het dragende gedeelte waarop alle transportleidin-

twee randliggers en vier tussenliggers. Daar is één U-vormige betonnen bak

gen komen te liggen. De onderbouw steunt op twee buispalen die diep in de

van gemaakt. In plaats van zes betonelementen hoefde er maar één te worden

havenbodem staan. Op de prefab betonnen onderslagbalken van de onder-

geplaatst. Omdat direct in de bak een druklaag voor de wapening was aange-

bouw staat één rij kolommen die de bovenbouw c.q het feitelijke dek dragen.

bracht, was er ook nog eens minimaal vlechtwerk noodzakelijk op de bouw.

Dit dek is ontwikkeld als multipurpose dek voor verkeersklasse 45. Het eind-

Al met al leverde dat een flinke tijdwinst op, zo heeft Frank Hout ervaren. “En

platform (zeevaartplatform) is opgebouwd uit T-liggers met een druklaag, het

omdat we toch een zware kraan voor de zware onderslagbalken beschikbaar

middenplatform (binnenvaartplatform) uit een combinatie van T-liggers en

hadden, konden wij deze U-bakken probleemloos plaatsen.”

L-vormige bakken met een druklaag, in feite een halve variant van de U-vormige bakken die voor de het bovendek van de toegangsbruggen zijn gebruikt.

Samenspel: Ook op andere punten is de techniek wel degelijk bepalend in het bouwproces geweest. “Neem de funderingspalen. Het is onvoorstel-

Juist deze U-vormige bakken bewijzen dat het behalve logistiek ook technisch

baar hoe groot de golf- en winddruk is, ook al staan de 50 m lange palen vele

23

OOG VOOR KLEURPIGMENTEN

Bayferrox®-poederpigmenten, Bayferrox®-microgranulaat, C-compact pigmenten. Vloeibare pigmenten en cementzwart, door een onafhankelijk instituut getest voor zowel gewapend als ongewapend beton. Chroomoxidgroen, Heucodur®-pigmenten,Titaandioxide. Gekwalificeerde adviezen voor pigmenttoepassingen, doseertechniek. Kleurpigmenten voor uw project. Scholz Benelux BV P Postbus 356, 6700 AJ Wageningen A Nude 54d, NL-6702 DN Wageningen T NL Tel: +31 (0)317 617 044 BE Tel: +32 (0)9 329 93 57 I www.scholz-benelux.com

beyond colours

UNIEKE VERBINTENIS NormTEQ heeft met het Heli systeem een zeer unieke techniek ontwikkeld die is toegepast voor een innovatieve verankering van prefab betonelementen, zoals balkons, galerijplaten, gevelbeplating, luifels etc. Het grootste voordeel van het Heli systeem is dat architecten hierdoor meer ingestort anker: ankerplaat 120x80x20 + persmof Ø30x60

ontwerpvrijheid hebben en allerhande prefab elementen aan hun gebouw kunnen toevoegen. Ze kunnen zelfs exoten in vormgeving bedenken, die nog steeds eenvoudig gemonteerd kunnen worden. In een stadium dat de bouwer uitkomt. Dat is hét grote voordeel voor de bouwer. Met dit systeem worden ruwbouw en montage losgekoppeld.

Normteq - Spinelstraat 45 - 7554 TW Hengelo T. 074-2505737 - [email protected] - www.normteq.nl 6005458 NORMTEQ adv BTON 3.indd 1

9/27/06 12:39:08 PM

b:ton januari 2007

meters in het zand. Je moet met schoorconstructies werken om de palen op de juiste plek te houden. Want uiteindelijk bouw je de prefab constructie erop met een tolerantie van minder dan 2 cm. Pas als het bovendek erop ligt, haal je daaruit de stabiliteit voor de gehele constructie.” Ander voorbeeld is de manier waarop de prefab betonnen onderbalk op de buispalen is gemonteerd. Door bij de fabricage stalen platen in de balken mee te storten, konden ze in het werk op de stalen buispalen worden gelast. Het is uiteindelijk altijd een samenspel tussen ontwerp, engineering, logistiek en uitvoering.”

In dit hechte samenspel is de 4e vingerpier inmiddels qua betonbouw afgerond. Thans wordt volop gewerkt aan de remmingwerken die los van de steiger voor het aanmeren van de schepen dienen. Ook de stalen loopbruggen naar de steigerkop moeten nog worden aangebracht evenals het vele leidingwerk met de daarbij benodigde staalconstructie. Frank Hout: “Het ontwerp van de pier met maar één kolom onder de bovenbouw vergemakkelijkt het inschuiven van de leidingen op de onderslagbalk. Oudere steigers hebben vaak twee kolommen onder het bovendek en dan moet je de leidingen er doorheen vlechten.” Het betekende wel enorme zware onderslagbalken van 1,00 m hoog en 1,50 m breed. Elementen van 36 ton die de bouwer uit het schip op zijn plek moest hijsen. Boven het water. Met deining en al. En met weer dat dikwijls roet in het eten gooide. Het plaatst de uitdrukking ‘als Lego stapelen en gaan’ in een bredere context. Voeg daaraan toe de engineering van prefab beton, de behoorlijk grote variatie in elementen, de uitdagende fabricage, het bijbehorende transport en het moge duidelijk zijn dat de langste steiger van Europa misschien ook wel het predikaat boeiendste steiger van Europa verdient.

25

b:ton januari 2007

Alles in b Waarom prefab beton? “Mij werd ooit geleerd dat je prefab beton vooral inzet bij bouwwerken met

maken we als ontwerpers volop gebruik. Het klopt dat tegenwoordig in de

een behoorlijke repetitie van onderdelen. En producten zoals kanaalplaten

utiliteitsbouw ook staal wordt toegepast, maar beton is en blijft een essentieel

kun je nu eenmaal niet in het werk storten. Dus als ontwerper heb je de mo-

bouwmateriaal.”

gelijkheid om veel bouwmateriaal in de fabriek te laten maken. Maar de laatste tien tot vijftien jaar zijn er andere redenen bijgekomen om te kiezen voor

Mooiste projecten in (prefab) beton?

prefab beton. Het gaat niet meer alleen om het vooraf vervaardigen van

“We zijn trots op het bijzondere, gloednieuwe gebouw voor het Nederlands

betonelementen, maar ook om zo min mogelijk werk op de bouwplaats te

Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum. Van buitenaf zie je bijna niet

hoeven doen. Dan ben je minder afhankelijk van weersomstandigheden en

dat het grotendeels uit beton is opgetrokken, maar dankzij de beton-

vaklui. Wij propageren dat de bouwtijd en de overlast op de bouwlocatie wordt

nen raamwerken hebben we onder andere enorme festivalhallen kunnen

beperkt, dus dan ligt een keuze voor prefab beton voor de hand. Dan kun je

realiseren. Met zeer grote kathedraalachtige overspanningen. En een

tegelijkertijd heien en de benodigde betonelementen laten vervaardigen.

kelder met vijf verdiepingen onder de grond, dat zie je ook niet elke

Bijvoorbeeld voor de uitbreiding van het academische ziekenhuis in Rotterdam,

dag. Voor de moderne molen bij jeneverstokerij De Nolet hebben wij de

daar wil je snel en zonder overlast bouwen. Dat kan prima met prefab.”

betonnen prefab constructie bedacht. Ook een bijzonder gebouw. Wat langer geleden is de realisatie van het pand voor Interpolis in Tilburg.

Wat tekent Aronsohn in beton?

Daar hebben we ook prefab beton toegepast, met dragende gevels.

“Bijna alles. In Nederland staat geen gebouw dat niet deels of geheel uit

En recentelijk is het complex Woudestein van de Erasmus Universiteit

beton is gebouwd. Maar beton is zeker geen standaard product. We ontwerpen

Rotterdam uitgebreid, waarvoor we op grote schaal prefab beton hebben in-

tenslotte geen standaard gebouwen. Beton is een buitengewoon duurzaam

gezet. De vloeren, kolommen en sandwich gevelpanelen, alles is van prefab

bouwmiddel met creatieve mogelijkheden. Van die gunstige eigenschappen

beton.”

26

b:ton januari 2007

Ir. George Henkens werkt al 17 jaar voor Aronsohn raadgevende ingenieurs B.V. en is een van de directeuren. ”Beton is een buitengewoon duurzaam bouwmiddel met creatieve mogelijkheden. Met prefab beton bouw je bovendien sneller en met minder overlast.” Door mathilde van hulzen.

beton Waar moet een ontwerper rekening mee houden?

Achilleshiel?

“Je moet je vanaf de eerste tekening voorbereiden. Dat kost wat meer tijd en

“De verbindingen. Als ontwerper moet je bewaken dat al die producten van

dat moet je soms afdwingen bij de opdrachtgever. Verder moet je er rekening

verschillende leveranciers op de juiste wijze aan elkaar worden gekoppeld. Dat

mee houden dat prefab betonelementen op de bouwplaats moeten worden

is een zware verantwoordelijkheid. We zouden graag zien dat verschillende

gekoppeld. De uitvoering daarvan moet goed mogelijk zijn en passen bij de

producten zoals kolommen en vloeren uit dezelfde fabriek zouden komen,

bouwsnelheid. Bij veel nastelwerk of hogere toleranties is dat niet makkelijk.

zodat tijdens de productie meer rekening kan worden gehouden met de

Prefab moet je dus beslist ontwerpen. Dat voorkomt problemen in de

benodigde verbindingen.

uitvoeringsfase.”

Een ander gevaar is het toenemende gebruik van stalen constructies. Er ligt nog een heel terrein braak, als je bekijkt wat in Nederland wordt gebouwd aan

Innovatief product?

stalen hallen waar je in België bijvoorbeeld voornamelijk beton ziet.

“Zeker. Een fabriek kan een hogere betonkwaliteit afleveren dan je kunt berei-

En wat nog achterloopt, dat zijn de funderingen. Die worden vrijwel allemaal

ken met in het werk gestort beton. Allerlei innovaties zoals hoge sterkte beton

nog in het werk gestort.”

zijn aanvankelijk in de fabriek toegepast voor prefab producten en naderhand buiten op de bouwplaats ingevoerd. Daar heeft de hele branche dus plezier

Conclusie?

van.Als belangrijkste innovatie geldt dat betonfabrieken nu ook enkele stuks

“In Nederland worden hele mooie dingen gemaakt in prefab beton waar

betonelementen tegen concurrerende prijzen kunnen leveren. We krijgen

architecten erg blij mee zijn. Je kunt zo goed als alles krijgen in prefab

daardoor steeds vaker de vraag van aannemers of ze onderdelen die wij heb-

beton. Als je in de ontwerpfase rekening houdt met de nadelen zoals zicht-

ben getekend als in het werk gestort beton toch prefab mogen laten maken.

bare verbindingen en naden, dan kun je prima op een esthetisch verantwoord

Inderdaad verrassend, maar blijkbaar loont dat. Daarom laten we tegenwoor-

gebouw uitkomen.”

dig vaak de keuze aan de aannemer over.”

27

Postbus 3477, 4800 DL Breda Rudonk 11, 4824 AJ Breda tel.: (076) 541 06 00 e-mail: [email protected] www.cugla.nl

De productontwikkelaars van Cugla zijn slim. Dat blijkt met de ontwikkeling van Slim Beton! Een robuuste en zelfverdichtende beton die tegen een stootje kan. Gebruiksvriendelijk te produceren en eenvoudig te storten, ook bij complexe vormen. Gewoon slim beton dus. Zien hoe het werkt? Bekijk onze site www.slimbeton.nl of bel (076) 541 06 00.

CUGLA ad-185x259.indd 1

22-09-2006 15:05:34

b:ton januari 2007

Beton leeft!

De Vereniging van Producenten van Betonleidingsystemen (VPB) is gestart met een nieuwe campagne: ‘Beton Leeft’. Daarmee worden de uitstekende eigenschappen van betonnen rioleringssystemen onder de aandacht gebracht.

Het Nederlandse rioolstelsel meet ruim honderdduizend kilometer. Genoeg

bewust voor beton te kiezen vanwege de kwaliteit en eigenschappen van

om tweemaal de aarde te omtrekken. Zo’n driekwart van dit stelsel is

beton. Daarbij worden genoemd:

opgebouwd uit betonnen rioleringssystemen. Deze voeren jaarlijks 1,3 miljard

• beton is betrouwbaar en onverwoestbaar;

kuub afvalwater en hemelwater af. Tegenwoordig bestaat een steeds gro-

• beton is belastbaar en vervormt niet bij zware belasting;

ter deel van ons rioleringstelsel uit een gescheiden stelsel voor afvalwater en

• beton is een innovatief product;

regenwater. Daarbij wordt het regenwater direct naar beken en rivieren geleid.

• beton is milieuvriendelijk;

Nog beter is het om het regenwater te hergebruiken of te infiltreren in de bo-

• beton is lichter dan men denkt.

dem. Op deze manier worden rioolwaterzuiveringsinstallaties minder belast

Deze vijf eigenschappen scoren dag in dag uit. Ze zorgen ervoor dat riolerings-

en wordt de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater verbeterd. Ook qua

vraagstukken uitstekend kunnen worden opgelost met betonnen buizen.

afvoer- en bergingscapaciteit voor hemelwater spelen betonnen buizen een

Om die oplossing ook voor toekomstige rioleringsvraagstukken inzichte-

steeds grotere rol. Naast bergbezinkbassins kunnen rioolbuizen met grote dia-

lijk te maken, heeft de VPB de karakteristieken van beton in de campagne

meters wateroverlast helpen voorkomen.

‘Beton Leeft!’ uiteengezet, inclusief een handzame brochure. Het is de eerste stap naar uw hoogwaardige, succesvolle riolering. Kwaliteit wint altijd. Juist als

Betonnen buizen zijn in al deze maatschappelijke ontwikkelingen hét materiaal

de opgave van morgen nóg uitdagender of complexer wordt. Of als het maat-

dat daarvoor het meest geschikt is. Dit blijkt uit een NIPO-onderzoek onder

schappelijk vraagstuk met afvalwater en regenwateropvang om nieuwe wegen

gemeenten. Maar liefst driekwart van de gemeenten heeft aangegeven

vraagt. Dan is beton present. Meer informatie: www.betonleeft.nl.

29

b:ton januari 2007

Bij de bouw van het winkelcentrum zijn prefab betonnen bordessen, trappen en breedplaatvloeren toegepast. In de kelder van het gebouw zijn prefab betonnen holle wanden verwerkt. Gevelsteen: Betonnen gevelstenen met natuurstenen deklaag, in twee bijzondere formaten van 60x7 en 40x5 cm, in zowel een groene als grijze variant en een geslepen en ongeslepen uitvoering. In totaal acht typen waarmee het beoogde karakter van horizontale natuursteenstapeling kon worden vormgegeven.

Winkelcentrum Stadshagen in Zwolle Opdrachtgever: ING Real Estate, Den Haag Architect: Vera Yanovshtchinsky architecten, Den Haag Constructeur: Goudstikker - de Vries, vestiging Emmen Bouwer: Van den Belt Bouw & Ontwikkeling, Twello

30

b:ton januari 2007

Winkelcentrum Stadshagen in Zwolle Bestrating: Als bijpassende bestrating werden geslepen betonstraatstenen van 40x20x8 cm en 40 cm brede betonbanden ontwikkeld, in een grijsgroene tint met hetzelfde natuurstenen materiaal in de deklaag. Zo is sprake van een perfecte harmonie tussen gebouw en buitenruimte. Struyk Verwo Infra ontwikkelde zowel betonnen gevelstenen als bestratingsproducten.

31

b:ton januari 2007

ModieSlab:

snelweg naar de toekomst Een klein stukje snelweg naar de toekomst ligt bij knooppunt Oudenrijn. Het verkeer rijdt daar over ModieSlab. Dankzij een uitgekiende combinatie van een slim concept en prefab technieken is dit wegdek geschikt voor supersnelle aanleg en onderhoud. Uit de proef bij Oudenrijn moet blijken of dit in praktijk ook zo werkt. DOOR MATHILDE VAN HULZEN.

In een bekend Gouden Boekje pauzeren de hardwerkende

Optimaal: ModieSlab staat voor Modulair, Intelligent en

wegenbouwers bij knooppunt Oudenrijn voor een koel ijsje.

Energiek. Slab is Engels voor plaat. Het concept werd ontwik-

De autosnelwegen A12 en A2 werden daar in 1939 met elkaar

keld voor de prijsvraag ‘Wegen naar de Toekomst’ die door het

verbonden door een tweestrooks rotonde, het eerste verkeers-

Ministerie van Verkeer en Waterstaat in 2000 werd uitgeschreven.

knooppunt van Nederland. Bijna zestig jaar later werd de hui-

Rijkswaterstaat wilde daarmee bedrijven uitnodigen om invul-

dige klaverturbine geopend. Nu beleeft het oudste knooppunt

ling te geven aan de wensen voor toekomstige aanleg en onder-

van Nederland opnieuw een primeur: op een zuidelijke bypass

houd van autosnelwegen. Zo stelde men zich bijvoorbeeld een

rijdt het verkeer sinds september 2006 over een wegdek van

modulair wegdek voor, waarbij de verschillende lagen elk hun

ModieSlab. Deze snelweg voldoet aan de hoge eisen die in de

eigen functie zouden krijgen. Zoals geluidsabsorptie en bekabe-

toekomst worden gesteld bij aanleg, gebruik en onderhoud van

ling voor signalering. Deze dekken zouden bovenop bestaande

wegen. Dit zogenoemde derde generatie wegdek combineert

wegen moeten worden aangebracht, met minimaal honderd

een slim concept en prefab technieken en kan naar verwachting

meter per uur moeten kunnen worden vervangen en bovendien

redelijk snel op grote schaal worden toegepast. ModieSlab kan

minstens zo geluidsabsorberend moeten zijn als dubbellaags

met name in zettingsgevoelige gebieden veel sneller worden

ZOAB. Om een optimale kwaliteit te kunnen waarborgen, moes-

aangelegd dan gebruikelijk, is stiller dan tweelaags ZOAB en bo-

ten de wegdekken ook geprefabriceerd worden.

vendien duurzamer en milieuvriendelijker. Voor opdrachtgever

Het ontwerp van ModieSlab viel in de prijzen: een praktijkproef

Rijkswaterstaat telt vooral de tijdswinst en daarmee de vermin-

op de A50 bij Apeldoorn. Onder veel belangstelling van de pers

derde belasting voor het verkeer bij aanleg en onderhoud.

werd in 2001 de oprit vanaf verzorgingsplaats ‘De Somp’ naar

32

b:ton januari 2007

33

b:ton januari 2007

Primeur

voor knooppunt Oudenrijn Primeur voor knooppunt Oudenrijn: Automobilisten rijden vanaf september 2006 bij verkeersknooppunt Oudenrijn nabij Utrecht over een ModieSlab wegdek. Het gaat om een zuidelijke bypass van de A12. De ondergrond is ter plekke zeer slecht. ModieSlab kan door het slaan van funderingspalen veel sneller worden aangelegd dan traditionele verhardingen, omdat voorbelasting gedurende langere tijd niet nodig is. De ‘weg naar de toekomst’ is al eerder succesvol getest op de A50 bij Apeldoorn. De proef op de nieuwe locatie moet deze veelbelovende resultaten verder onderbouwen. Als alles naar wens verloopt, kan Rijkswaterstaat met ModieSlab sneller wegen laten aanleggen en onderhouden, zodat het verkeer minder hinder ondervindt van het werken aan de weg. Die werkzaamheden zorgen momenteel voor veel files. Het wegdek op de A12 is aangelegd door een consortium bestaande uit prefab betonfabrikant Betonson, ARCADIS en Heijmans. Samen zijn ze verenigd in ModieSlab v.o.f. De BFBN-fabrikant leverde en plaatste alle betonproducten, ARCADIS was verantwoordelijk voor het ontwerp en projectmanagement, Heijmans zorgde voor de bouwplaatsinrichting en projectuitvoering. De contractwaarde van het proefproject bedraagt € 1,5 miljoen.

Feiten proefvak bypass A12: n

lengte proefvak 100,8 meter;

n

lengte betonplaat 7,2 meter;

n

breedte betonplaat 3,60 meter;

n

dikte betonplaat 380 millimeter;

n

gewicht per plaat 20.000 kilo.

Voordelen ModieSlab in ‘t kort n

hoge geluidsreductie (6-7 dB(A) bij 100km/h);

n

snelle afvoer van regenwater;

n

geen spoorvorming door opbouw bovenlagen in beton;

n

snel aan te leggen en te vervangen en direct berijdbaar;

n

kan ook in de winter worden aangelegd,

waardoor het wegenbouwseizoen wordt verlengd; n

dit maakt ook in de winter noodreparaties mogelijk;

n

heeft een constante hoge leveringskwaliteit dankzij de productie

onder beheerste fabrieksomstandigheden en het vooraf uitvoeren van de kwaliteitscontrole.

34

b:ton januari 2007

> > > ModieSlab:

snelweg naar de toekomst de A50 voorzien van ModieSlab. Ook testte de TU Delft in 2002 op haar eigen terrein een proefvak met de Lintrack zwaarverkeer-simulator. Bij deze proeven voldeed het wegdek aan de gestelde eisen. Vandaar dat nu op knooppunt Oudenrijn de eerste fullscale proef wordt gehouden onder verkeersintensieve omstandigheden.

Minimale voeg: De fundering voor ModieSlab bestaat uit betonnen heipalen. Dat is bij knooppunt Oudenrijn noodzakelijk, want de ondergrond is daar erg slecht. Na het heien krijgen de palen een betonnen opzetstuk, dat naar boven toe breed uitloopt. De betonplaten voor het wegdek worden geprefabriceerd. In de betonplaten zitten roestvrijstalen buizen, waarin een speciaal ankersysteem kan worden gemonteerd. De platen zijn 7,2 meter lang en 3,6 meter breed en bestaan uit een dikke basislaag van gewapend beton met daarop open beton. Kenmerkend is het stroeve oppervlak en de grote slijtvastheid. De combinatie met het grind maakt het wegdek optimaal geluidsabsorberend en waterdoorlatend. Na productie brengt een vrachtwagen de platen naar de bouwlocatie. Drie platen naast elkaar vormen een 10,8 meter breed wegdek. Met het ankersysteem worden de platen nauwkeurig op hoogte gebracht en aan de opzetstukken vastgemaakt. De overgebleven ruimte tussen betonplaat en opzetstuk wordt volgegoten met betonmortel. De voegen tussen de platen zijn minimaal en worden met bitumen afgekit. Ouderwets kedeng-kedeng is er daarom niet bij. In de platen kunnen leidingen worden aangebracht waarmee het wegdek ’s winters kan worden verwarmd. Daarnaast lopen er afvoerkanalen onder de open toplagen door, om ingereden vuil zo veel mogelijk mee te kunnen voeren met neerslag.

Carry me: De overgangen tussen de platen worden gesteund met poeren, die op hun beurt rusten op de heipalen. Bij een zettingsvrije ondergrond zou de weg ook zonder heipalen kunnen worden aangelegd. De poeren voorkomen in dat geval dat de voegranden te veel bewegen door zwaar verkeer. En ze maken een snelle vervanging mogelijk. Daarvoor wordt een speciale carrier gebruikt. Deze machine neemt de nieuwe betonplaat van de vrachtwagen, rijdt naar de te vervangen plaat, licht deze eruit en rijdt zoveel verder dat de nieuwe plaat kan worden ingevoegd.

35

b:ton januari 2007

Vijftien kerkgemeenschappen:

De Kandelaar in Amsterdam Zuid-Oost

bestaat uit een woontoren van tien verdiepingen met 27 koopappartementen en daar bovenop twee lagen met horecagelegenheden en kantoorruimten. Het laagbouwgedeelte omvat twee lagen voor flexibele kantoorruimten en kinderdagverblijven. Hierop is een laag met kerkzalen geprojecteerd, voor maar liefst vijftien verschillende kerkgemeenschappen.

De kerkzaal van het Verenigingsgebouw De Kandelaar in Amsterdam Zuid-Oost heeft een dak dat naar alle kanten helt. Dat vereiste precisiewerk in maatvoering en montage. Vijftien kerkgemeenschappen kunnen daardoor genieten van een optimale akoestiek. Door mathilde van hulzen.

Opdrachtgever: Woningbouwvereniging Rochdale Ontwerp: Bureau Ria Smit Architecten Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Kakes

36

b:ton januari 2007

Perfecte akoestiek in De Kandelaar Verenigingsgebouw De Kandelaar is vernoemd naar een samenwerkingsver-

vloeren is een wezenlijk onderdeel geweest bij deze keuze. In langsdoorsnede

band van vijf Ghanese kerken in Amsterdam Zuid-Oost. Zij vinden sinds kort

is het dak een op- en neergaande zaagtand. De vier dakvlakken liggen onder

onderdak in dit opvallende gebouw, samen met andere kerkgenootschappen.

een hoek van 22º op- en respectievelijk aflopend. In dwarsdoorsnede lopen nok

De Voorbij Groep heeft het totale betonwerk gemaakt en leverde alle prefab

en kilkeper onder een hoek van 15º. Voor een dakvlak haaks op de kerkzaal zijn

beton voor het project, onder regie van projectleider Arjen Eylers en uitvoerder

die hoeken 22º respectievelijk 9º. Dit betekent dat geen enkel dakvlak gelijk is.

Michel van der Molen. Voor wat betreft de hoogbouw ging het daarbij om

Dat geldt ook voor de kanaalplaatvloeren.

een routineklus, die ruimschoots in het beoogde tempo werd afgerond. Het

De oplegging van de schuine platen is deels op beton en deels op staal. Om

begon allemaal met eigen boorpalen met een lengte van ruim 20 meter. Alle

afschuiving te voorkomen moesten de kanaalplaten individueel worden

funderingsbalken zijn in het werk gestort. De begane grondvloeren bestaan uit

geborgd. De afschuifkracht van een totaal dakvlak is te groot om door de

geïsoleerde kanaalplaatvloeren. De draagbalken en -kolommen van de eerste

staalconstructie of vers gestorte betonwand te worden opgenomen. Tijdens

twee lagen zijn ook in het werk gestort. De verdere opbouw van de woontoren

de montage is per elementoplegging een speciale stalen oplegplaat aangelast

bestaat onder meer uit prefab wanden, gevels en traphuizen. Alle vloeren zijn

ofwel ingeboord en verankerd. Een zeer maatgevoelige en tijdrovende han-

breedplaatvloeren in gewapende uitvoering; een weloverwogen en bewuste

deling, waarbij maximaal tien elementen per dag konden worden verwerkt.

keuze. Daardoor kunnen alle leidingen probleemloos in de druklaag worden

Om cumulatie van afschuifkrachten te voorkomen is tussen alle kanaalplaten

ingestort, ongeacht verloop, aantal en afmeting. Bovendien kan een plaat-

een naad aangehouden van 10 mm door een aparte strip op de oplegplaat te

dikte worden gekozen die economisch past bij de gegeven overspanningen.

lassen.

Dat beperkt het aantal onderslagjukken. In de ruwbouwfase met een cyclus van zeven werkdagen per laag stonden telkens drie bouwlagen in de stempels.

Montage uitvoerig getest: De kanaalplaat elementen moesten schuin

Geïsoleerde kanaalplaatvloeren en breedplaatvloeren komen van Dycore.

worden ingehesen. In overleg met het kraanbedrijf is daarvoor een hijsconstructie bedacht van ongelijke stroppen die afzonderlijk geregeld konden

Opvallende erkers: De laagbouw daarentegen telt een beperkt aandeel

worden met een elektrische takel. Vanwege de veiligheid zijn alle kanaalplaat-

prefab beton. De draagstructuur van de eerste twee lagen is opgebouwd uit

elementen fabrieksmatig voorzien van extra zware hijslussen. Die werden met

in het werk gestorte kolommen. Daaroverheen kwamen stalen hoedliggers,

zelfverdichtend beton ingestort in de kanalen. De schuine dakvlakken leken door

waardoor de bouwhoogte zo laag mogelijk bleef. De kanaalplaatvloeren, dik

de vele hijslussen en sparingen in de bouwfase op een klimwand, alleen niet zo

260 mm, zijn opgelegd op de verbrede onderflens. Opvallen doen de prefab

verticaal. Maximale veiligheid stond wel steeds voorop en ook hier-

erkers die aan de in het werk gestorte gevels lijken geplakt. Deze erkers zijn

bij bewezen de hijslussen goede diensten. Voor de beto vulling van de

door en door met ankerbouten aan de gevels bevestigd. De kikkerplaten en

naden en de opleggingen is in overleg met de betoncentrale een speciale

moeren vallen aan de binnenzijde geheel in een sponninguitsparing. Hierdoor

samenstelling geleverd. Daarmee werd uitzakken van de specie zoveel

konden zij onzichtbaar worden weggewerkt. Omdat deze prefab erkers aan alle

mogelijk voorkomen, mede dankzij een aparte voorziening aan de bovenzijde.

kanten asymmetrisch zijn, was de montage niet eenvoudig. Per erker zijn aan

Alle elementen zijn voorzien van hamerkopsparingen en kopsleufsparingen

de gevelelementen twee stalen consoles aangebracht, waar de prefab erkers

ten behoeve van verankering door stekeinden aan de opleggingen. Alle

tijdelijk op konden rusten. De verdiepingsvloeren bestaan ook hier uit kanaal-

montagehandelingen zijn vooraf uitvoerig getest op het opslagterrein van

plaatvloeren met een dikte van 260 mm met daaroverheen een druklaag. Hier-

de prefab vloerenfabrikant om verrassingen uit te sluiten. In goed overleg

door ontstaat een stijve schijf die bijdraagt aan de stabiliteit.

met de werkvoorbereiding, uitvoering en alle overige belanghebbenden is gekomen tot een verantwoorde oplossing van het montageprobleem.

Uitdagend dak: De grootste uitdaging zit in het dak van de grote kerkzaal.

Het heeft even geduurd, maar het resultaat mag er zijn! Een knap staaltje

Deze zaal kan worden opgedeeld in vier kleinere zalen. De vorm van het aan

precisiewerk, met de nodige inventiviteit van alle betrokkenen heeft tot een

alle kanten hellende dak is zo gekozen omwille van een optimale akoestiek.

optimaal resultaat geleid.

Dit geldt ook voor het plafond van de kerkzaal. De uitvoering in kanaalplaat-

37

b:ton januari 2007

In de voorbereiding was aanvankelijk uitgegaan van in situ dekken voor de 15 onderdoorgangen die nodig zijn in de nieuwe spoordijk tussen Vleuten en Utrecht. Een spoordijk die ruimte biedt aan de spoorverdubbeling op dit straks nóg drukker bereden traject. De methode werd voor het gros van die kunstwerken vervangen door prefab betonnen liggers. Vooral om de wegen zo snel mogelijk na het monteren open te kunnen stellen en de verkeerscirculatie rondom Vleuten/De Meern op gang te houden. door PAUL ENGELS.

Spoor zit verkeer niet in de weg

Vier sporen op een 6 meter hoog dijklichaam met vijftien onderdoorgangen, twee nieuwe stations, een grote trogbrug, drie duikers en een keerwand. Dat is een deel van de forse bouwopgave voor de combinatie VLARK, waarin Van Hattum en Blankevoort, Koninklijke Wegenbouw Stevin en Holland Scherm participeren. In opdracht van ProRail verzorgt de combinatie het ontwerp en de realisatie van de onderbouw van het viersporig baanvak. In verband met het aanwezige spoor, dat in gebruik blijft, wordt eerst een tweesporig baanlichaam ten zuiden van het huidige baanvak aangelegd, wordt het nieuwe spoor daarop in gebruik genomen en wordt het bestaande baanlichaam deels verwijderd voor de aanleg van het resterende deel van het nieuwe baanlichaam.

Geen barrière: De keuze voor een verhoogd baanlichaam komt de veiligheid ten goede. Het was een beter alternatief dan de optie van een spoor op maaiveld met twee drukke spoorovergangen. Om deze spoorbaan echter niet als barrière te laten fungeren, is bewust gekozen voor de aanleg op een dijk met maar liefst 15 onderdoorgangen. Op die manier kunnen de inwoners gemakkelijk en veilig van de ene kant naar de andere kant. Het liefst ook tijdens de bouw. Jaap Blokland, projectleider van VLARK legt uit: “Uitgangspunt voor de opdrachtgever was om het verkeer minimaal te verstoren. Dan heb je toch een probleem met in situ constructies. Die moet je verhoogd bouwen met zware ondersteuningsconstructies en dan laten zakken. De zware ondersteuning is bovendien lang niet altijd eenvoudig op de slappe ondergrond. We hebben als optimalisatie in het ontwerp prefab betonnen liggers opgenomen. Prefab

38

b:ton januari 2007

Projectbetrokkenen prefab beton Prefab brugliggers: Lodewikus Voorgespannen Beton, Oosterhout Prefab betonpalen: Westo Prefab Beton Systemen, Coevorden en Betonson, Son Prefab duikers: Waco Lingen Beton, Bergen op Zoom

bespaart in veel gevallen tijd en geld en bleek hier een prima oplossing om

dat er ook heel veel prefab palen zijn toegepast. Je praat over 7 km spoor-

zodanig snel en slim te bouwen, dat er weinig langdurige afsluitingen nodig

traject met in totaal 20 kunstwerken, waaronder drie prefab betonnen duikers.

zijn. Terwijl het verkeer gewoon doorgaat, bouw je de landhoofden en de tus-

Nu wij met die kunstwerken klaar zijn, werken wij nog aan de afbouw van de

sensteunpunten. In de nachtelijke uren of luwteperioden hijs je de liggers er

perrons, terwijl de spoorbouwers binnenkort aan de slag gaan. Per 1 november

snel en vakkundig op. Geen omleidingroutes. We kunnen de bouwoverlast niet

2007 moeten de treinen op dit nieuwe spoor rijden. Daarna is het verwijderen

helemaal vermijden, wél sterk verminderen.”

van de oude spoorbaan aan de orde en moet de spoorbaan aan de noordkant worden uitgebouwd. Nog even los van de 15 onderdoorgangen en 3 duikers,

Zo werd medio december 2006 het laatste kunstwerk gemonteerd Zondag-

praat je over de bouw van tijdelijke constructies, hulpbruggen over de A2,

ochtend om 06.00 uur het verkeer eraf en aan het eind van de middag

de brug over de Hof ter Weydeweg, haltes, geluidsschermen en bovenlei-

liggen alle prefab betonnen liggers erin. “In één zondag. Vanzelfsprekend

dingfundaties. Voorts over de ruwbouw van de definitieve haltes Utrecht

moet er dan nog het één en ander worden gebouwd, zoals het in het werk

Leidsche Rijn, Utrecht Terwijde en Vleuten, over de bouw van definitieve

gestorte dek en de hoge randbalken, omdat het om een spoorviaduct gaat. In

geluidsschermen en hekwerken en over het aanbrengen van ca 1 miljoen m3

feite geldt deze werkwijze voor 13 onderdoorgangen. De grote overspanning

zand.” Een ingrijpend en omvangrijk bouwproject waar de omwonenden

over rijksweg A2, kunstwerk nummer 1, wordt opgebouwd uit een gedeelte

ruim vijf jaar middenin zitten. Het hoe en waarom wordt doorlopend met hen

prefab en een gedeelte trogbrug. Bij dit complexe kunstwerk wordt ook met

gecommuniceerd. Zo houdt ProRail elke woensdagmiddag spreekuur. Men

stalen hulpbruggen van 70 meter lengte gewerkt. Kunstwerk nummer 5

weet natuurlijk ook dat men straks plezier heeft van prima openbaar

wordt met trogliggers gebouwd. De overspanningen voor de 15 kunstwerken

vervoer. Voor de deur heeft men toegang tot het nieuwe Randstadspoor,

variëren in lengte. Soms is één middensteunpunt tussen de landhoofden

met directe verbindingen naar Woerden, Utrecht, Geldermalsen,Tiel,

toereikend, soms zijn twee steunpunten noodzakelijk.”

Breukelen, Driebergen, Ede en Amersfoort Vathorst. Dan is die ene dag verkeersafsluiting als gevolg van de prefab bouw van de onderdoorgangen nog

Aantrekkelijk openbaar vervoer: Voor die enkelvoudige middensteun-

wel het minst storend.

punten is gekozen voor enorme casingpalen van 1,60 m doorsnee. Dit voorkomt het aanbrengen van een woud aan palen op die plekken. “Dit neemt niet weg

39

NOEplast NOE-Bekistingtechniek b.v. Postbus 25, 4240 CA Arkel Tel. (0183) 56 98 88, Fax (0183) 56 33 17 E-Mail [email protected], www.noe.nl

geeft beton een individueel karakter Door gebruik te maken van NOEplast structuurmatten krijgt elk betonoppervlak een individueel karakter. Of er nu gekozen wordt voor een van de meer dan 100 standaard structuren of dat de keuze valt op een zelf ontwikkelde structuur, het beton komt in ieder geval tot leven. Meer weten? Neem contact op met onze productspecialist.

de vingerpier, rotterdam In de 7e Petroleumhaven in het Rotterdamse Europoortgebied ligt de zogeheten 4e vingerpier voor het Havenbedrijf Rotterdam. Door de engineering van prefab beton, de behoorlijk grote variatie in elementen, de uitdagende fabricage, het bijbehorende transport moge het duidelijk zijn dat de langste steiger van Europa misschien ook wel het predikaat boeiendste steiger van Europa verdient. Geka Bouw heeft meegebouwd aan dit project.

Postbus 138 | 3300 AC Dordrecht | T. +31 (0)78 - 652 48 52 | www.gekabouw.nl

b:ton januari 2007

Geen kille plak asfalt omdat er nu eenmaal auto’s moeten rijden en parkeren, met als gevolg dat het een desolate vlakte wordt wanneer de auto’s weg zijn. De terreininrichting van de TBS-kliniek Pompestichting in Nijmegen is anders aangepakt met een fraaie, doordachte bestrating.

Bestrating bij

dag en nacht

Omgevingsvormgever Ruud-Jan Kokke van Kokke Designer uit Oosterbeek

parkeerplaats voor 280 auto’s. Het is veel meer een voetgangersgebied gewor-

heeft er een ‘parkeerpark’ van gemaakt. Als een soort streepjestapijt is de

den tussen omgeving en gebouwen. Niet alleen overdag, maar ook s’avonds

bestrating van betonstraatstenen over het terrein uitgerold. Echter niet op één

als de bestrating met groen licht wordt aangeschenen. De weg vormt namelijk

niveau, maar met hoogteverschillen. De hoofdroute is als een witte weg ver-

het verlengstuk van de ‘Weg door het Jonkerbos’; een mooie route door een

hoogd over het parkeerterrein aangelegd ten opzichte van de parkeerplekken.

bosrijke, groene omgeving. Het groene licht versterkt het groene karakter.

De verdiepte parkeervakken - in contrasterend antraciet - geven als het ware

Opdrachtgever was Hans Verhoeven van de Pompestichting Nijmegen; de

ondersteuning aan de weg. Het streepjespatroon van de terreininrichting loopt

uitvoering lag in handen van Wegenbouwbedrijf Gebr. Van Venrooy Weurt en

consequent in één richting door, hoe de parkeervakken of weg ook gesitueerd

de betonnen bestratingsmaterialen werden geleverd door Façade Beton en

zijn. Het buitenterrein biedt op deze wijze een veel natuurlijker beeld dan een

Nijmeegse Betonindustrie De Hamer.

41

b:ton januari 2007

Onbelemmerde doorgang voor verkeer

Gelijkvloerse kruisingen maken door heel Nederland plaats voor ongelijkvloerse. Waar traditionele bouwmethoden langdurige en forse overlast voor het verkeer veroorzaken, zorgen prefab betonnen trektunnels voor een snel resultaat. Daarbij kunnen ook bijzondere vormen en kleuren worden gebruikt. Door mathilde van hulzen.

42

b:ton januari 2007

Nederland is een dichtbevolkt land. Dagelijks maken miljoenen auto-

sterk wijkende wanden, het is allemaal mogelijk. Deze prefab tunnels

mobilisten, fietsers en voetgangers gebruik van het wegennet. Steeds

zijn niet alleen geschikt voor fietsers, voetgangers en vee, maar ook

vaker worden de verschillende verkeersstromen van elkaar gescheiden

voor auto’s. De tunnel wordt dan opgebouwd uit een U-vormig onder-

om een vlotte en veilige doorstroming te realiseren. Gelijkvloerse

element en een portaal bovenelement. Deze elementen worden met

kruisingen worden daartoe in toenemende mate vervangen door

voorspanstaven aan elkaar gekoppeld.

ongelijkvloerse. Voor al die kruisingen levert Romein Beton prefab betonnen tunnels in vele vormen en afmetingen.

Onderdoor: Voor de trektunneltechniek moet allereerst aan beide

Het grote voordeel van werken met prefab betonnen tunnelelementen

gemaakt. Daarna wordt aan de ene zijde de tunnel opgesteld. De

zijden van de weg of het spoor de benodigde ruimte worden vrij is de korte bouwtijd en daaraan gekoppeld de beperkte overlast voor

prefab betonelementen worden met voorspankabels tot een construc-

de omgeving. Prefab betonnen tunnels kunnen indien nodig in één

tief geheel gespannen. Aan de andere zijde van de weg of het spoor

weekend worden geplaatst. Bij de trektunnelmethode kan bovendien

wordt een trekinstallatie geplaatst. De trekinstallatie bestaat uit een

de complete tunnel onder de weg of het spoor worden doorgetrokken

damwand, een drukraam en vijzels. Trekstaven worden onder de weg of

zonder daarbij het verkeer te hinderen. Behalve het gesloten gedeelte

het spoor geboord en aan de tunnel bevestigd. Het aantal vijzels en trek-

bestaan ook de toeritten uit prefab betonnen elementen. Doordat

stangen hangt af van de grondsoort en de afmetingen van de tunnel.

levering en montage door één bedrijf gebeurt, is de opdrachtgever verzekerd van een volledig waterdichte tunnel. Gerealiseerd in een korte bouwtijd, door vakmensen met kennis en ervaring.

Voor de tunnel wordt vervolgens een snijraam geplaatst. Deze vermindert de wrijving aan de kop van de tunnel en verhindert het instorten van de grond voor de tunnel. De trekstangen worden aan de vijzels

Kleur: Prefab betonnen tunnelelementen kunnen behalve in grijs ook

bevestigd en vervolgens wordt de tunnel onder de weg of het spoor

in een kleur worden geleverd. De elementen kunnen direct worden af-

getrokken. De vrijkomende grond wordt van binnenuit verwijderd.

gewerkt met een structuur. Naderhand kan ook tegelwerk of gekleurde

Tijdens het trekken van de tunnel wordt de ligging van de tunnel voort-

coating op de wanden worden aangebracht. Naast de standaard

durend gecontroleerd, zodat mogelijke afwijkingen tijdig kunnen wor-

uitvoering als rechthoekig profiel bestaat de mogelijkheid tunnels in

den ontdekt en gecorrigeerd.

afwijkende vormen aan te bieden. Rond, ovaal of een uitvoering met

43

b:ton januari 2007

De grootste invloed op de kwaliteit van een elementenverharding komt van onder: van de fundering onder de elementenverharding. Deze is meer bepalend dan de steen of stenenlaag. Daarom kan ondanks een perfecte betonstraatsteen toch een verharding eenvoudig worden verprutst, zo waarschuwt dr. ir. M. Huurman, afdeling weg- en spoor-wegconstructies TU Delft. Door paul engels.

In de drie grafieken is als referentie uitgegaan van een 80 mm dikke betonstraatsteen, onder optimale omstandigheden aangebracht, volgens gemiddelde eisen aan de gradatie van de fundering en met een normaal verdichte fundering (de groene lijn in de drie grafieken). Achtereenvolgens is de invloed van de steendikte, de eisen aan de gradatie en mate van verdichting gevarieerd. Als algemene conclusie kan worden gesteld dat de steendikte minder van invloed is op de draagkracht/spoorvorming en daarmee op de levensduur van de constructie dan de funderingskeuze en verdichting. Investeren in de fundering loont.

44

b:ton januari 2007

“Schade komt van onderen” Fundering essentieel voor elementenverhardingen

Dr. ir. Huurman is samensteller van BESCON, een softwareprogramma voor het

spoorvorming op, dan krijgt het meest zichtbare product, in casu de stenen, de

constructief ontwerpen van verhardingen met kleine elementen, waaronder

schuld, terwijl de oorzaken moeten worden gezocht in ontwerp, fundering en

betonstraatstenen. Het is ontwikkeld voor het ontwerp van normale, gangbaar

uitvoering. Volgens Huurman kan de kwaliteit van betonstraatsteenverhardingen

belaste elementenverhardingen, zonder gebonden lagen. Het programma is

aanzienlijk omhoog als serieus wordt gekeken naar fundering en verdichting.

getoetst aan gemeten spoorvorming. Het ontwerpen van een verharding met

Het softwareprogramma BESCON is toegespitst op draagkracht en helpt om

kleine elementen bestaat in BESCON voor een groot deel uit het selecteren van

die essentiële schakel in de keten te versterken.

input uit de verschillende bibliotheken. Daarnaast kan men desgewenst eigen parameters invoeren. Op basis van de input kan de ontwerper het ontstaan van

Het rekenprogramma beschouwt het mechanisch gedrag van de verharding en

spoorvorming bij elementenverhardingen berekenen op basis van laagdikten

vooronderstelt dat het ontwerp voldoet aan de meest essentiële basiseisen:

en toegepaste materialen. Voldoet het ontwerp onvoldoende, dan kan het op

• de elementlaag is voldoende opgesloten door een goede kantopsluiting;

tijd worden aangepast. In veel gevallen ligt de sleutel daarvoor bij de fundering

• vorstschade wordt voorkomen door voldoende drooglegging;

c.q draagkracht. Dat is de bottleneck.

• elementbreuk wordt voorkomen door toepassing van voldoende dikke elementen;

“Voldoende draagkracht wordt bereikt door enerzijds een goede keuze van

• handhaving van elementverband vindt plaats door een goede

funderingsconstructie en -materialen en anderzijds door een goede uitvoering,

relatie tussen voegwijdte, elementdikte en -omvang;

met name goede verdichting. Met die sterke twee-eenheid is een hoop kwaliteit

• geen element-op-element contact door een minimale voegwijdte

in straatwerk te winnen,” stelt Huurman. “Het verdichten moet met ge-

van circa 2,5 mm.

ëquipeerd (zwaar) materieel plaatsvinden. Als verdichting niet voldoende in de aanlegfase plaatsvindt, doet het verkeer het later, maar wel met spoor-

Bibliotheken met gegevens: Het softwareprogramma vraagt om input-

vorming als resultaat.”

gegevens uit bibliotheken met materiaalgegevens, die in het programma zijn opgenomen. Gerekend wordt met de variabelen ‘Voegmaterialen’, ‘Bestratings-

Sterke constructie: Huurman legt uit dat een elementenverharding mede

elementen’

dankzij de voegen een relatief sterke constructie is. Feitelijk is het een vooraf

‘Zanden’ en ‘Typen natuurlijke ondergrond’. BESCON bevat daarnaast twee

gescheurde betonplaat, waarbij de betonstraatsteen een stijfheidsmodulus

bibliotheken met verkeersgegevens. Het betreft hier de bibliotheken ‘Voer-

van 40.000 MPa bezit en de laag stenen een equivalente stijfheid van 1.000

tuigen’ en ‘Verkeerstypen’. Voertuigen worden gekenmerkt door een unieke

tot 4.000 MPa scoort, een factor 10 tot 50 slapper dan de individuele

naam met daaraan gekoppeld een voertuigbeschrijving, een aslastspectrum

betonstraatsteen. De voeg is daarom cruciaal om de beweging in de laag op te

en een contactspanningsverloop. Verkeerstypen worden worden opgebouwd

vangen onder invloed van verkeerslasten, waarbij de fundering de laag echt

uit voertuigen uit de voertuigenbibliotheek. Voertuigen kunnen aan meer-

moet dragen. De dikte van de stenen is gelet op de draagkracht van een

dere verkeerstypen worden gekoppeld. Meer informatie over BESCON 1.0,

verharding van secundair belang. Wel is de dikte van invloed op de breuk-

Dimensioneringsprogramma voor elementenverhardingen is te verkrijgen bij

kans bij kanteling en torsiekrachten door banden/verkeersbelastingen. Treedt

de uitgever CROW via www.crow.nl/shop.

(subbibliotheek

betonstraatstenen),

‘Funderingsmaterialen’,

45

b:ton januari 2007

Opvallend ontwerp voor prefab bruggen over Zuidtangent

De bruggen voor fietsers en voetgangers bij de haltes ‘Graan Voor Visch’ en ‘Spaarne Ziekenhuis’ van de Zuidtangent zijn gereed. Deze snelbus brengt reizigers in slechts 15 minuten van Hoofddorp naar Haarlem over een speciaal aangelegde busbaan. De vormgeving van de bruggen is afgeleid van hun grotere broers. De kunstwerken zijn speciaal ontworpen en geprefabriceerd in de fabriek. Dat geldt ook voor de opvallende tussensteunpunten. Het strakke ontwerp smeedt de halte en de bijbehorende woonwijk tot één visueel geheel. Bijzonder is dat de bestrating op de prefab betonnen bruggen is gelijmd met Edilon Dex-RH. Gekozen is voor een speelse afwisseling van licht- en donkergetinte betonstraatstenen, zoals die ook op de haltes van de Zuidtangent is toegepast, geleverd door Struyk Verwo Infra. Door de gemêleerde bestrating wordt het zonlicht diffuus op het onderliggende water gereflecteerd. Dat biedt een speels tegenwicht aan de strenge belijning. De bruggen werden ontworpen door VHP architecten en landschapsarchitecten in samenwerking met ingenieursbureau ADVIN en Waco Lingen Beton in opdracht van de gemeente Haarlemmermeer. Onderaannemer was firma de Gebroeders Schouls uit Leiden.

46

b:ton januari 2007

publicaties:

Nieuwe rekenmethode voor kip en knik Een nieuwe methodiek vereenvoudigt het bepalen van de knik- en kipstabiliteit van draagconstructies. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van ir. Willem Jan Raven, onder de titel ‘Nieuwe blik op kip en knik’. Hij promoveerde onlangs op dit onderwerp aan de Technische Universiteit Delft. Uit de studie blijkt dat de eenvoudige methodiek op rechte staven van alle gangbare constructiematerialen kan worden toegepast en niet meer vergt dan een eenvoudige zakrekenmachine. Met opzet zijn de ontwikkelde formules niet (te) ver uitgewerkt, zodat de constructeur het overzicht kan behouden. Met de gangbare, complexe formules kunnen alleen computerprogramma’s overweg. Van beslissende betekenis daarbij is de nieuw geïntroduceerde term n*: de verhouding tussen de eindvervorming en het aandeel daarin van de 2de-orde in de vervorming. Wanneer de waarde n* in de buurt van 1 komt, kunnen er vervormingen en spanningen optreden die de stabiliteit van de constructie in gevaar brengen. Dit stabiliteitsverlies kan bij een toenemende belasting tot dicht bij de kritische waarde plotseling optreden. Daarmee geeft de nieuwe rekenmethode de constructeur een eenvoudig en praktisch hulpmiddel in handen om gevaarlijke constructies te vermijden. Meer informatie: [email protected]

47

b:ton januari 2007

Machinaal straten

moet als het kan... en het kan!

48

b:ton januari 2007

De Arbeidsinspectie heeft samen met de brancheorganisaties OBN en VMS een richtlijn ontwikkeld voor het machinaal straten. Handmatig straten is voortaan taboe als machinaal straten een geschikt alternatief is. Met de huidige methoden en ontwikkeling van nieuwe apparatuur - tot en met onbemande bestratingsrobots - is het kunnen geen probleem. Door paul engels.

De fysieke belasting van de straatmaker wordt niet zozeer beïnvloed door het

tie benaderd. Van de opdrachtgever zal worden geëist in het bestek de fysieke

gewicht van de steen of tegel, maar door de frequentie van het tillen en de hou-

belasting van de stratenmaker aan de orde te stellen. Opdrachtgevers mogen

ding waarin moet worden gewerkt. Aan het handmatig te verwerken gewicht

bijvoorbeeld niet meer voorschrijven dat handmatig moet worden bestraat.

zijn via de Arbowetgeving al de nodige beperkingen gesteld, zoals • handmatig tillen wordt zoveel als redelijkerwijs mogelijk is vermeden of

Ondersteuning van fabrikanten: Juist omdat er goede methoden

beperkt;

beschikbaar zijn, zijn de beleidsregel en Normsituatie ingevoerd. Talloze

• het is niet toegestaan handmatig per persoon lasten van meerdan 25 kg

bestratingsmachines en hulpapparatuur is op de markt. Bovendien zorgen de

te verwerken (50 kg met z’n tweeën);

BFBN-fabrikanten van betonnen bestratingsmateriaal ervoor dat de pakketten

• het is niet toegestaan straatstenen (klinkers) van meer dan 4 kg handmatig

betonstraatstenen en betontegels kant en klaar worden geleverd, afgestemd

te verwerken;

op de gehanteerde techniek, waarbij de klem of vacuümunit het pakket recht-

• het is niet toegestaan tegels zwaarder dan 9,5 kg handmatig te verwerken.

streeks vanaf de pallet kan pakken en kan leggen. Er zijn zelfs pakketterings-

Nieuw is dat behalve op het gewicht nu ook wordt ingezet op de frequentie

robots ontwikkeld om een specifiek pakket te formeren. Voorts wordt veel

van tillen en de houding van het werken. Er is een zogeheten Normsituatie

verwacht van machines die met hightech apparatuur (GPS, elektronica en

beschreven waarin altijd - dus ook wanneer de bestratingsmaterialen lichter

robotisering) niet met pakketten hoeven te werken maar de stenen en tegels

zijn dan 4 kg - machinaal moet worden bestraat.

vanaf de gangbare toelevering per steen of per twee stenen pakken. Daarnaast zijn er machines die zelf hun pakket betonstraatstenen in keperverband forme-

Normsituatie: De Normsituatie luidt: Als een oppervlakte van meer dan

ren. Vele wegen die naar Rome leiden. En stuk voor stuk een antwoord op de

1500 m aaneengesloten werk wordt bestraat met nieuwe straatstenen moet,

gezonde toekomst van machinaal straten.

2

onafhankelijk van het gewicht van de straatsteen, in principe altijd machinaal worden bestraat. Hiervan mag alleen worden afgeweken als met redenen om-

Een volledig overzicht wordt binnenkort verschaft als het Centrum voor Innova-

kleed kan worden aangetoond dat dit in de betreffende situatie niet mogelijk

tie van de Bouwkolom (CIB) de kennispositiestudie heeft afgerond. In opdracht

was. Deze redenen kunnen alleen te maken hebben met bijzondere omstan-

van de VMS worden technische kennis en marktkennis verzameld en op grond

digheden van het werk; niet met redenen die te maken hebben met het eigen

daarvan een overzichtelijk marktperspectief geschetst. Naar verwachting zal in

bedrijf. Frans Leerkes, landelijk projectleider GWW van de Arbeidsinspectie:

maart 2007 een rapport verschijnen dat de markt verder helpt bij de inzet van

“De ambitie moet verder gaan. Onder meer voor het herstraten. Ook 1.500 m2

mechanisatie. Als voorproefje daarop enkele innovaties van de laatste tijd:

is geen eindsituatie; er kan meer en we willen meer. Wij zullen niet accepte-

• Robostreet komt met de Streetwise 1200, een onbemande bestratingsrobot

ren dat bepaalde typen bestratingswerken worden uitgesloten van machinaal

op basis van geavanceerde technieken als GPS-navigatie, camera’s, draad-

straten. Maar er is ruimte voor nuancering volgens het redelijkerwijs principe.

loze besturing en computertechnieken;

Er wordt naar goede argumenten geluisterd waarom een werk handmatig

• De Innovatie Groep Machinaal Straten (IGMS) heeft De Stenenlegger

wordt uitgevoerd. Maar het is geen vrijbrief om daarvoor niets te ontwikkelen.

ontwikkeld waarbij één man de pakketten stenen formeert en de tweede

Uitzonderingen op machinaal straten zullen volstrekt eindig zijn.”

ze met een handzame zwenkarm met klem legt; • Met de nieuwe Hunklinger klem van Nimatech worden betontegels in

De Arbeidsinspectie past de nieuwe beleidsregel sinds medio 2006 toe, als

blokverband opgepakt en vervolgens door de klem in halfsteensverband

onderdeel van een inspectieproject naar de werksituatie in de bestratings-

geschoven.

branche. Wordt de beleidsregel op een werk niet gevolgd, dan zullen bedrijven

• Van Hanenberg Materieel lanceert een handzaam motormachientje

nog niet worden beboet. In dit stadium wordt volstaan met een waarschuwing.

waarmee grootformaat tegels moeiteloos worden opgepakt en gelegd.

Pas bij een volgend werk zal bij dezelfde constatering een boete worden

Het is een greep uit de talrijke innovaties van dit moment.

gegeven. Ook de (gemeentelijke) opdrachtgever wordt door de Arbeidsinspec-

Kijk op www.straategie.nl voor meer informatie over machinaal straten.

49

voor betonconstructies en bekistingen

Voor iedere uitdaging de passende oplossing!

Hakron staat voor betrouwbare en innovatieve producten, met veel praktische voordelen en arbeidsbesparende oplossingen. Daarin zit ‘m de kracht van Hakron. Goede voorbeelden hiervan zijn de speciale TSS-verbindingen en het Sandwichplaatanker-systeem.

TSS trap / bordesverbinding Geheel onzichtbare verbinding! Geen hoeklijnen of andere zichtbare ondersteuningen. Reduceert geluidsoverdracht van het trappenhuis naar de rest van het gebouw door oplegging op neopreenplaten.

d 38 hal 8. Bezoek ons op de BouwBeurs, stan n op www.hakron.nl Van 5 t/m 10 februari 2007. Kijk voor gratis kaarte Meer weten? Voor de TSS trap / bordesverbindingen en Sandwichplaatverankeringen of andere projectmatige producten kunt u contact opnemen met de afdeling Techniek: telefoon 0341-27 80 07 of e-mail [email protected]

• Funderingen traditioneel • Geïsoleerde funderingen • Betonpoeren en kolommen • Liftputten, pompputten • Betonkelders • laadkuilen, parkeerkelders • Spuitcabines, smeerputten • Stellen van hoeklijnen, anker e.a • Betonvloeren • Monoliet vloeren • Combinatie vloeren • Holle wand systemen • Betonwanden • Werkvloeren • Betonstaal • Overige werkzaamheden

Sandwichplaatverankeringen Sandwichplaatverankeringen zijn draagankers die het buitenblad van een betonnen sandwichelement verbinden met het dragende binnenblad. Hiertussen bevindt zich een isolatielaag en eventueel een luchtlaag. Manchetankers, plaatankers en haarspelden uit hoogwaardig roestvast staal. Eenvoudige verwerking, ook bij grote spouwafstanden en elementdiktes. KOMO-attest-met-certificaat nr. K26381/01.

Hakron Nunspeet b.v. Voltweg 10, 8071 CZ Nunspeet Postbus 46, 8070 AA Nunspeet Telefoon +31 (0)341 27 80 00

Fax +31 (0)341 27 80 99 E-mail [email protected] Internet www.hakron.nl

Alles over... Bestratingsklemmen & Vacuümtechniek

Vraag nu een demonstratie aan of kom eens kijken in onze showroom wat de mogelijkheden zijn.

nimatech

De Reus Betonbouw B.V. Chr. Huygensstraat 36d T. 078 - 674 3250

3291 CN Strijen

E. [email protected]

www.dereusbetonbouw.nl

Meer en duin 54 P/Q | 2163 HC Lisse T. 0252 - 41 83 80 | [email protected] | www.nimatech.nl

b:ton januari 2007

kort nieuws:

Openbreken van infrastructuur is verleden tijd Dankzij de Infra Tube is het herhaaldelijk openbreken van de infrastructuur

bele inrichting permanent of tijdelijk wordt aangebracht.

niet meer nodig. Door gebruik te maken van één buis waarin nagenoeg alle

Hiermee kan nagenoeg iedere klantenwens worden inge-

denkbare voorzieningen zijn gebundeld, is sprake van een efficiënte oplossing

vuld. Bovendien kan er extra ruimte worden gereserveerd,

voor kabels en leidingen. Bovendien is het systeem in de toekomst blijvend

waarmee geanticipeerd kan worden op toekomstige ont-

bereikbaar voor onderhoud, zonder dat hiervoor (water)wegen, stadswijken

wikkelingen. De Infra Tube kan zowel worden toegepast

en/of winkelstraten telkens weer moeten worden opengebroken. De betonbuis

bij boortrajecten als bij sleuftechnieken.

beschikt over een railsysteem, waarin een multifunctionele en uiterst flexi-

Meer informatie: www.betonson.nl

Eerste dakpan met DUBOKEUR De Glazuron betondakpan heeft onlangs het DUBOKEUR certificaat gekregen van NIBE Research, het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie. Het is voor de eerste keer dat een dakbedekkingmateriaal voor hellende daken dit keurmerk ontvangt. Ook de Natura betondakpan scoort zeer hoog op de lijst van het NIBE. Het DUBOKEUR certificaat wordt uitgereikt aan producten die op een duurzame wijze worden geproduceerd en verwerkt. Het NIBE stelt onder andere eisen aan emissies, ergonomie, veiligheid, gebruik van grondstoffen en land, afval en transport. De milieubelasting bij de productie van de Glazuron betondakpan ligt laag, bijvoorbeeld door het volledig hergebruik van proceswater en de inzet van biologisch afbreekbare ontkistingsolie. Door de dakpannen in efficiënt gestookte verhardingskamers te verharden in plaats van te bakken op hoge temperaturen, vermindert de CO2 uitstoot. Daarnaast logen er nauwelijks stoffen uit bij het productieproces en behoeft het pannendak nauwelijks onderhoud. Aan het eind van hun gegarandeerde dertig jarige levensduur kunnen de dakpannen vervolgens prima worden gebruikt als betongranulaat voor betonproducten of als ophoog/verhardingsmateriaal. Informatie: www.lafarge-dakproducten.nl

51

b:ton januari 2007

kort nieuws:

Bus komt zo Op zaterdag 9 december opende minister Karla Peijs zowel de Valleilijn als snel openbaar busvervoer voor de Vallei regio en de OV Stedendriehoek, vier nieuwe NS-stations waarop regionale stationsbussen aansluiten: Apeldoorn de Maten, Apeldoorn Osseveld, Voorst-Empe en Twello. Voor beide projecten is het uniek dat (aardgas)bus en trein geïntegreerd zijn; de reiziger reist van deur tot deur. Speciaal voor alle perrons van de Valleilijn zijn unieke sierbetonnen zitstenen ontwikkeld. Deze zijn ontworpen door Ton Kooymans Industrieel Ontwerp uit Eindhoven en gefabriceerd door Perin Sierbeton uit Weert. Het ontwerp is een hint naar de zwerfstenen die gedurende de laatste ijstijd in de regio Ede - Barneveld zijn terechtgekomen. De betonnen zitstenen combineren een opvallend design (knipoog zwerfstenen ijstijd), moderne technologie (gebruik van LED verlichting in beton) en functioneel gebruik (zitmogelijkheid voor wachtende passagiers).

Praktische oplossing tegen ongewenst onkruid Lastig, dat onkruid op verkeersheuvels. Plaveien met asfalt en beton helpt tegen het ongewenste groen, maar maakt kabels en leidingen vaak onbereikbaar. Een praktische oplossing biedt Voegstone, mede ontwikkeld door de provincie Noord-Holland en daar op grote schaal succesvol toegepast. Deze betonstraatsteen meet 210x105x80 mm zonder facet en is rondom voorzien van een 3 mm brede en 30 mm diepe sparing. Tussen de stenen ontstaat daardoor een voeg van 6 mm breed. Deze voegen worden gevuld met een kunsthars voegmortel, verkrijgbaar in vier soorten (elk met hun eigen toepassing) en in drie kleuren. De voegmortel is waterdoorlatend, vorst- en dooizout bestendig, eenvoudig en schoon te verwerken en makkelijk te reinigen met een hogedrukreiniger of veegmachine. Bij het opbreken valt de voegmortel van de stenen, die daardoor opnieuw kunnen worden gebruikt. De betonstraatsteen is bovendien uitstekend toepasbaar rondom bomen, waar waterinfiltratie en beluchting noodzakelijk is en onkruid moet worden vermeden. Het standaard product wordt geleverd zonder deklaag en wordt op kleur gebracht door toevoeging van metaaloxiden. Een goede investering in de toekomst vormt de productie volgens het Newtone door-en-door procédé. Daarbij wordt ook het grind vervangen door kleurechte en slijtvaste mineralen. Door zijn strakke vorm en gekleurde voeg vormt deze nieuwe steen een welkome aanvulling op het bestaande gamma aan bestrating voor de openbare ruimte. Informatie: www.dehamer.nl

52

b:ton januari 2007

Gevelsteen Vetro voor schitterende kleuren Een sterke combinatie van de vertrouwde gevelsteen en glas. Dat is de nieuwe gevelsteen Vetro. Deze steen heeft een deklaag van transparant glas dat met behulp van kleurpigmenten verrassende tintschakeringen laat zien. Met deze steen wordt gevelmetselwerk fraai en onderscheidend. Gekozen is voor een deklaag van transparant glas. Door de deklaag enigszins uit te spoelen ontstaat tevens een gestructureerd oppervlak. Het glas kan worden gecombineerd met verschillende kleurpigmenten. Daardoor is op verzoek van architect en/of opdrachtgever maatwerk in kleur mogelijk. Standaardkleuren zijn antraciet, mangaan, rood, wit en blauw. Het innovatieve product is in drie formaten leverbaar: 210x100x83 mm (maasformaat), 210x100x52 mm (waalformaat) en 190x90x90 mm (moduulformaat). Kleur- en formaatimpressies zijn te vinden op www.mbi.nl onder productinformatie.

Dien uw groenste project in meegenomen. Bij het project moet gebruik zijn gemaakt van de Glazuron of

ontwikkelaars kunnen nog meedingen naar één van de

Natura betondakpan. Meedingen is zeer eenvoudig: alleen het invullen van een

vier kwartaalprijzen en de uiteindelijke hoofdprijs bij de

korte vragenlijst volstaat. De vakkundige jury wordt aangevoerd door dr. ir.

wedstrijd ‘Het groenste project van Nederland’. De hoofd-

Michiel Haas, directeur van het NIBE. Verdere juryleden zijn prof. Lucien Kroll

prijs bestaat uit een mediapakket ter waarde van 25.000

(architect) en prof. dr. ir. Jos Lichtenberg (hoogleraar bouwproductontwikke-

euro. Daarnaast ontvangt elke inzender een door het NIBE

ling). Na inschrijving bezoekt een onafhankelijke rapporteur namens de jury

ontwikkeld computerprogramma. Bij de competitie staan

het project. De jury bepaalt op basis van de door de rapporteur verkregen

milieuvriendelijke en duurzame bouwmaterialen cen-

informatie en na eigen onderzoek welke projecten in de prijzen vallen.

traal. Ook esthetische aspecten en de manier waarop het

Overigens kunt u ook een publieksstem uitbrengen via onderstaande website:

project is ingepast in de (natuurlijke) omgeving worden

www.lafarge-dakproducten.nl

Rectificatie

Aannemers, architecten, opdrachtgevers, dakdekkers en

In de vorige uitgave van B:ton is in het artikel over Molen De Nolet niet het juiste overzicht van meewerkende partijen weergegeven. Bij deze alsnog; Opdrachtgever: Nolet Vastgoed Architect: Van Mourik Vermeulen Architecten Aannemer: Boele & van Eesteren Hoofdconstructeur: Aronsohn Raadgevende Ingenieurs Constructeur Prefab: Aveco de Bondt ingenieursbedrijf Uitvoerder Prefab: Betonindustrie De Veluwe

53

Bezoek één van onze informatiedagen in 2007

Schrijf u in via onderstaand inschrijfformulier of stuur een e-mail aan [email protected] o.v.v. aanmelding informatiedagen

colofon: BFBN Postbus 194 3440 AD Woerden tel:  0348 484484 BETON EN WAPENING VOLLEDIG 3D MODELLEREN

fax: 0348 484450 e-mail: [email protected]

FOUTLOOS, SNEL, TOT IN DETAIL

internet: www.bfbn.nl

3D INFORMATIE UITWISSELEN EN HERGEBRUIKEN

Secretariaat: BFBN, drs. J.M. van der Wurf

ENORME VOORDELEN TE BEHALEN

Hoofdredactie: Paul Engels  

Redactie: Volcano en BFBN Redactiecommissie: mevr. H. de Kruijf ing. W. G. van der Garde ir. N. J. P. Fassaert drs. ing. B. J. W. M. van Melick J. Hoeben J. C. Kroon ir. A. P. Pielkenrood

Aan B:ton werkten mee: Auteurs: Paul Engels, Mathilde van Hulzen  

Uitgever: Volcano, Postbus 6000 4780 LA Moerdijk tel: 0168 381 900, fax: 0168 380 386

Informatiedagen 3D CAD voor beton en 3D rekenen

Demonstratie Tekla Structures voor (prefab)beton en wapening Demonstratie geïntegreerd 3D rekenen en tekenen

Agenda 2007: Dinsdag

30 januari 27 februari 13 maart 27 maart 17 april

Volcano, Postbus 6000 4780 LA Moerdijk tel: 0168 381 900, fax: 0168 380 386

Graag wil ik mij hierbij aanmelden voor de informatiedag: / 30 jan / 27 feb / 13 mrt / 27 mrt

Stuur of fax dit formulier aan:

Concept/vormgeving & productie:

Advertentie exploitatie:

____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________

Aantal personen: ________

Traffic: Marloes van Hulten

Volcano, Victor de Zeeuw, Joost van Es, Paul Hendriks

Eindhoven Heerenveen Amersfoort Hengelo Zoetermeer

Inschrijfformulier Naam Bedrijfsnaam Plaats Tel/ fax E-mail

Bladmanager: Kostas Sfirtsis

Fotografie/illustraties: Henk Snaterse Stef Verstraten / 17 apr

CONSTRUSOFT BV Postbus 60 6900 AB Zevenaar Tel. +31 (0)316 340 192 Fax. +31 (0)316 342 454

W W W . C O N S T R U S O F T. C O M

Picture Productions Marcel van Kerckhoven, project Nolet Aeroview, Rotterdam Johan de Boer, Prorail

Onze visie op de techniek:

Een continue investering in kennis en scholing Economische

ontwikkelingen

houden

niet

op

bij

onze

landsgrenzen. De wereld is ons afzetgebied, al decennia lang. Met name de laatste jaren raakt deze globalisering in een stroomversnelling, waarbij vooral de explosieve groei en booming economie van China sterk tot de verbeelding spreken. Nieuwe, interessante afzetmarkten vormen voor ons normaal gesproken een positief signaal. Toch zijn er ook doemscenario’s, waarbij zowel Europa als Amerika worden overvleugeld door deze sterke, opkomende economieën. Verbeterde bedrijfsprocessen Een vergelijking met de jaren tachtig lijkt op zijn plaats. Toen waren het de Aziatische tijgers zoals Japan en Korea die dominant op de wereldmarkt dreigden te worden. Wij behielden echter onze positie via verbeteringen van onze bedrijfsprocessen. Een belangrijk punt van aandacht, ook in de toekomst. Het is vooral de techniek die hierin een grote rol speelt. Wij denken aan I.C.T. en internet. Ook conventionele technieken zoals de werktuigbouw en elektrotechniek dragen ertoe bij dat wij steeds efficiënter kunnen produceren. ‘Optimalisatie door innovatie’ was het credo van de jaren negentig. Een credo dat nog niets aan actualiteit heeft ingeboet en ongetwijfeld steeds belangrijker zal worden. Investeren in technisch onderwijs Overheid en bedrijfsleven zullen samen de innovatieve kwaliteiten van onze technische sector moeten verstevigen. Wat dat betreft voelen wij onszelf ook aangesproken. Wij moeten investeren in noodzakelijke ontwikkelingen in deze sector. In algemeen technisch onderwijs bijvoorbeeld, maar ook in specialistische cursussen en trainingen. Hierbij denken wij niet alleen aan geld, maar ook aan het imago van de techniek, dat best eens opgepoetst mag worden.De structurele aanwezigheid van een hoogwaardig kennis- en arbeidspotentieel is essentieel voor de groei van onze economie. ‘Eigen kweek’ is in dit verband erg belangrijk, omdat import uit het buitenland maar een tijdelijke oplossing betekent. Mens blijft belangrijkste schakel Sinds 1985 detacheren wij middelbaar en hooggeschoolde technici. Specialisten in het ontwerpen, voorbereiden en begeleiden van technische constructies. Wij onderscheiden ons door kwaliteit en door liefde voor de techniek en de technicus. Want hoever de technische ontwikkelingen ook zullen gaan, de mens blijft de belangrijkste schakel in elk innovatief proces. En worden de kracht en duurzaamheid van een constructie niet bepaald door de kwaliteit van deze schakel? Door het verbindende menselijke element? Dosign onderkent dit en specialiseert zich daarom in de toegevoegde waarde van gemotiveerde mensen. Dosign Engineering heeft kantoren in Rotterdam, Amsterdam en Tilburg. Kijk voor meer informatie op onze internetsite.

www.dosign.nl

Meester aller klassen. Het veelzijdige FRIMEDA transportankersysteem.

M

et het FRIMEDA transportankersysteem biedt HALFEN-DEHA u een hoogwaardig, robuust en economisch systeem voor het transporteren en monteren van prefab betonelementen.

Een sterk staaltje ... van DEMU

Onverwisselbaar Alle FRIMEDA ankers, uitsparingen en hijshaken zijn duidelijk zichtbaar met de belastingsklasse gekenmerkt, zodat verwisselingen uitgesloten zijn. De herbruikbare uitsparingen kenmerken zich door hoge duurzaamheid en goede bestendigheid tegen bekistingsolie. Multifunctioneel Het FRIMEDA transportankersysteem is leverbaar in de belastingklassen 0,7t t/m 26,0 ton en is geschikt om axiaal, onder een hoek en ook loodrecht te hijsen. Snel De ringkoppeling wordt eenvoudig en snel aan het anker gekoppeld en kan direct belast worden.

Wie schroefhulzen zegt, zegt eigenlijk automatisch DEMU. Want als er één klinkende naam is op het gebied van betonbevestigers, dan is het DEMU wel. Jarenlange ervaring ... de productie in eigen huis ... een breed assortiment ... met concurrerende prijzen ... en een prima service ... als het om

Eenvoudig Voor de bepaling van het juiste ankertype en belastingklasse stellen wij gratis software beschikbaar. (te downloaden bij: www.halfen.nl)

schroefhulzen gaat, is het dus niet zo gek dat in de bouw steeds te horen is: ‘t is vast van DEMU.

≤6 0°

Veel argumenten met één resultaat: HALFEN-DEHA biedt veiligheid, betrouwbaarheid en efficiency voor u en uw collega’s.

De ringkoppeling kan in alle richtingen belast worden. Als vermeld is hijsen tot onder een hoek van 60° toegestaan. DEMU Metaalindustrie B.V. Halfen b.v. · Postbus 3 · NL-7468 ZG Enter Tel.: (0547) 38 30 30 · Fax: (0547) 38 30 35 · www.halfen.nl

Atoomweg 1, Postbus 8486, 3503 RL Utrecht Tel. (030) 241 24 21, Fax 241 44 69 E-mail; [email protected] Internet; www.demu.nl