Online ondersteuning in het dagelijks functioneren van cliënten met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking: een haalbaarheidsstudie in de dagelijkse praktijk.
In opdracht van Pameijer Rotterdam
J. de Wit, E. Dozeman, J. Ruwaard en H. Riper 2014
I
COLOFON Opdrachtgever Pameijer Rotterdam
Projectleiding Prof. dr. Heleen Riper Vrije Universiteit Amsterdam
[email protected]
Projectteam Jessica de Wit, MSc Vrije Universiteit Amsterdam
[email protected] dr. Els Dozeman Vrije Universiteit Amsterdam dr. Jeroen Ruwaard Vrije Universiteit Amsterdam
Vo r m g e v i n g Rolf van Dijk Vormgeving Arnhem © februari 2014, Vrije Universiteit Amsterdam
II
INHOUD Voorwoord
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV
HOOFDSTUK 4
Dankwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V
Interviews met begeleiders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI
4.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 4.2 Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
HOOFDSTUK 1
4.3 Resultaten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Onderzoek naar mijnPameijerconnect in de
4.4 Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
dagelijkse praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.1 Inleiding
...........................................1
HOOFDSTUK 5
1.2 Pameijer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Survey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
1.3 Hervormingen in de zorg vragen om
5.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
innovatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1.4 mijnPameijerconnect: een platvorm voor zorg op afstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1.5 Opzet van het onderzoek
.......................6
1.6 Dataverzameling vragenlijsten en interviews
.........................................6
5.2 Dataverzameling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 5.3 Analyses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 5.4 Deelname aan het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 5.5 Welke cliënten namen deel aan het onderzoek? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 5.6 Contact met begeleiding
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
1.7 Leeswijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
5.7 Uitkomsten vragenlijsten voormeting . . . . . . 45
Verwijzingen
5.8 Uitkomsten voor- en nameting cliënten . . . . 46
............................................9
5.9 Verdiepende analyses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 HOOFDSTUK 2
5.10 Gebruiksvriendelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Theoretisch kader en overzicht van
5.11 Verbeterpunten voor MPC volgens
praktijkinitiatieven in Nederland . . . . . . . . . . . . . . 11
cliënten en begeleiders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.1 Introductie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
5.12 Gebruik van MPC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.2 Kwaliteit van leven, empowerment, sociale
5.13 Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
cohesie en gebruiksvriendelijkheid . . . . . . . . . . 11
Verwijzingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.3 Online ondersteuning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2.4 Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
HOOFDSTUK 6
Verwijzingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Discussie en aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 6.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
HOOFDSTUK 3
6.2 Ervaringen met MPC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Interviews met cliënten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
6.3 Veranderingen in kwaliteit van leven,
3.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
empowerment en sociale cohesie
. . . . . . . . . . . 60
3.2 Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
6.4 Aanbevelingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.3 Resultaten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Verwijzingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
3.4 Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 III
VO OR WO OR D Nieuwe technologieën voor een zelfstandiger bestaan Pameijer zet zich al sinds 1926 in om mensen met een verstandelijke beperking of met psychiatrische problematiek te ondersteunen. We ondersteunen mensen bij het versterken van hun eigen kracht en het omgaan met belemmeringen. Hierbij betrekken we hun naasten, vrijwilligers en de lokale omgeving. Dit draagt bij aan een samenleving waar iedereen ertoe doet. Dat is onze missie. Onze missie is altijd het vertrekpunt in ons handelen en doen. Alleen hoe we onze missie volbrengen evolueert met externe ontwikkelingen mee. Met name technologische ontwikkelingen kunnen ondersteunend zijn aan het vergroten van de zelfstandigheid en het reduceren van professionele afhankelijkheid. Bijna iedereen heeft tegenwoordig een smartphone die vol staat met applicaties die ons leven gemakkelijker maken. Zo kun je tegenwoordig bijvoorbeeld eenvoudig digitale boodschappenlijstjes maken en gratis navigeren. Ook in sociale contacten spelen digitale middelen zoals Facebook, WhatsApp en Twitter een grote rol. Juist deze middelen kunnen naar ons idee de afstand tussen mensen met en zonder een beperking verkleinen. Vandaar dat Pameijer diverse digitale innovaties inzet om de zelfstandigheid van cliënten en de regie op het eigen bestaan te vergroten. Ondersteuning wanneer je die nodig hebt en niet alleen wanneer het in de agenda van de begeleider uitkomt. Dat is een behoefte die we meerdere keren van cliënten te horen kregen. Als je er over nadenkt een heel begrijpelijke en zelfs logische vraag. Alleen in de praktijk lastig, want een begeleider heeft meestal niet zo’n flexibele agenda. Met mijnPameijerconnect zagen we een oplossing en mogelijkheid om flexibiliteit in het moment van ondersteuning te kunnen bieden. De eerste reacties van cliënten en begeleiders zijn positief. Het is fijn om te horen dat mijnPameijerconnect op het eerste gezicht aan verwachtingen voldoet. Het is echter nog belangrijker om te weten of en hoe het de kwaliteit aan ondersteuning beïnvloedt. En draagt het ook bij aan de zelfstandigheid van cliënten? Dan heb je aan onderbuikgevoelens niet genoeg. Dan moet je op basis van onderzoek bepalen of en hoe je mijnPameijerconnect verder kunt gaan inzetten. Dit onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam geeft ons die benodigde handvatten.
Jan Alblas directeur Pameijer
IV
DANKWO ORD
D
it onderzoeksrapport is tot stand gekomen dankzij de inspanning en medewerking van vele betrokkenen.
Ten eerste bedanken wij de cliënten en begeleiders uit de verschillende regio’s van Pameijer die enthousiast mee hebben gewerkt aan dit onderzoek. Zonder hun bijdragen was dit onderzoek niet mogelijk geweest. Eveneens waarderen wij de inzet en betrokkenheid van de cliëntenraad van Pameijer bij de uitvoering van dit onderzoek. Deze waardering geldt ook voor Region, met name de heren Arjan van der Weijde en Jack van Gils, met wie wij voor de uitvoering van dit onderzoek nauw hebben samengewerkt. We danken eveneens Pameijer, de opdrachtgever van dit onderzoek, en in het bijzonder de heer Jan Alblas, directeur marketing, innovatie & verkoop, voor zijn visie op het belang van MPC en het uitvoeren van pilot-onderzoek bij de introductie van nieuwe begeleidingsvormen voor cliënten van Pameijer.
Het onderzoeksteam van de Vrije Universiteit Amsterdam Jessica de Wit Els Dozeman Jeroen Ruwaard Heleen Riper
V
SAM E N VAT T I NG
Pameijer en de transitie naar de WMO In 2015 verhuist de extramurale zorg van de AWBZ naar de WMO. Deze transitie stelt forse uitdagingen voor zorgorganisaties als Pameijer. Zorg moet dichterbij, met meer nadruk op zelfredzaamheid en participatie van cliënten, maar ook kosten-efficiënter, want in de plannen slinken de budgetten flink. Om een zo groot mogelijke groep goed te blijven ondersteunen, wordt onderzocht hoe de zorg via innovatie efficiënter kan worden ingericht. De inzet van technologische hulpmiddelen en het gebruik van nieuwe media in de geestelijke gezondheidszorg (eMental-health) biedt daarin mogelijk perspectief.
mijnPameijerconnect (MPC) Initiatieven op het gebied van eMental-health richtten zich tot voor kort vooral op de preventieve en curatieve geestelijke gezondheidszorg voor veelvoorkomende psychische aandoeningen zoals depressie en angststoornissen. Van zeer recente datum is de toepassing van eMental-health voor de ondersteuning van cliënten in hun dagelijkse functioneren. Pameijer biedt sinds 2012 deze ondersteuning aan cliënten met chronische psychiatrische problematiek en/of cliënten met een verstandelijke beperking in de vorm van mijnPameijerconnect (MPC), een web-gebaseerd systeem voor zorg op afstand.
Een haalbaarheidsonderzoek in de dagelijkse Pameijer-praktijk In dit haalbaarheidsonderzoek zijn de eerste ervaringen van MPC-gebruikers in kaart gebracht. Cliënten (n = 11) en begeleiders (n = 10) zijn in semigestructureerde interviews gevraagd naar hun ervaringen met MPC. Mogelijke veranderingen in de kwaliteit van leven, eigen regie en het sociale netwerk van cliënten tijdens het werken met MPC zijn onderzocht via online vragenlijsten (pretestposttest design; n = 39). Daarnaast hebben cliënten en begeleiders de gebruiksvriendelijkheid van MPC gewaardeerd en is de omvang van het gebruik van MPC geëvalueerd. Dit haalbaarheidsonderzoek geeft een eerste indicatie over hoe MPC werkt in de praktijk, wat cliënten en begeleiders er van vinden en hoe de toekomstige opschaling van MPC in Pameijer verder vorm kan worden gegeven.
Eerste ervaringen met MPC Cliënten en begeleiders moesten in de eerste fase wennen aan MPC. Vooral voor cliënten en begeleiders met weinig computer- en internetervaring was de inzet van MPC spannend. Na enige ervaring met MPC ervoeren beiden echter de voordelen van online ondersteuning. Cliënten ervoeren, zo bleek uit de interviews, een toename in de zelfstandigheid - een belangrijk aspect van eigen regie. Cliënten ervoeren een verminderde afhankelijkheid van face-to-face afspraken met begeleiders op vaste tijdstippen omdat MPC hen de mogelijkheid biedt om contact met hen te zoeken op momenten waarop zij behoefte hebben aan ondersteuning. Cliënten ondervonden hierdoor een toename in de bereikbaarheid van begeleiders, wat hun gevoel van controle bevorderde. Daarnaast gaven cliënten aan met behulp van MPC makkelijker hun gevoelens te kunnen uiten en hun problemen te kunnen ordenen omdat zij met MPC deze kunnen opschrijven tussen vaste afspraken door. Begeleiders noemden als belangrijk voordeel dat zij met MPC cliënten
VI
tussen vaste afspraken door. Begeleiders noemden als belangrijk voordeel dat zij met MPC cliënten vanuit kantoor of huis kunnen begeleiden. Hierdoor zijn zij meer flexibel in het plannen van hun werkzaamheden en minder tijd kwijt aan het reizen naar cliënten toe. Zij kunnen via MPC eveneens makkelijker en vaker kortdurend contact onderhouden met cliënten, waardoor zij deze beter kunnen volgen in hun dagelijkse functioneren. Het ondersteunen op afstand kan volgens begeleiders de eigen regie van cliënten vergroten omdat deze zo aangemoedigd worden meer zelfstandig op zoek te gaan naar oplossingen voor dagelijkse problemen. Begeleiders benadrukten echter het belang van maatwerk in de mate waarin de ondersteuning via MPC aansluit bij de behoeften en mogelijkheden van de cliënt en het behoud van face-to-face contact, een behoefte die ook door de cliënten werd geuit. Voor bepaalde taken zoals ondersteuning in het huishouden en de administratie vonden zij lijfelijke aanwezigheid onontbeerlijk. Cliënten en begeleiders gaven dan ook de voorkeur aan een combinatie van MPC en face-to-face contact in de ondersteuning. Deze vorm wordt ‘blended’ begeleiden genoemd.
Veranderingen in kwaliteit van leven, eigen regie en sociale cohesie De resultaten van het pretest – posttest onderzoek (online vragenlijsten) laten zien dat de kwaliteit van leven, de eigen regie en het sociale netwerk van cliënten door de inzet van MPC stabiel blijven. Concreet betekent dit dat cliënten geen verslechtering ervaren in de kwaliteit van ondersteuning door begeleiders wanneer deze deels online via MPC geboden wordt. Cliënten gaven in hun antwoorden op de online vragenlijsten aan een kleine afname te ervaren in de mate waarin zij empowered werden binnen de professionele samenwerkingsrelatie met de begeleider. Hoewel het hier om een kleine verandering ging die niet naar voren kwam in de interviews, is het van belang om bij toekomstige opschaling de mate waarin de empowerment van cliënten wordt versterkt binnen de samenwerkingsrelatie goed te blijven monitoren.
Gebruiksvriendelijkheid Cliënten en begeleiders gaven in interviews aan tevreden te zijn over de gebruikersvriendelijkheid van MPC. Beiden gaven aan goed in staat te zijn om de vaardigheden aan te leren die nodig zijn voor het gebruik van MPC. Wel is het van belang dat Pameijer gestructureerde persoonlijke ondersteuning aan cliënten biedt voor het aanleren van deze vaardigheden, vooral aan cliënten met weinig computerervaring. Aandacht vanuit Pameijer ten aanzien van de ervaren privacy en veiligheid van MPC verdient eveneens aanbeveling, omdat een aantal cliënten hier, ondanks alle maatregelen, nog vraagtekens bij zette. Cliënten en begeleiders beoordeelden de gebruikersvriendelijkheid van MPC in de online vragenlijsten met rapportcijfers van, respectievelijk, een 6 en een ruime 5 (op een schaal van 0-10). Deze relatief lage cijfers zijn mogelijk terug te voeren op de technische opstartproblemen die de gebruikers ervoeren in het werken met MPC. Eveneens geven deze cijfers aan dat er ruimte is voor verbetering van de gebruiksvriendelijkheid van MPC.
Omvang van het gebruik van MPC Het gebruik van MPC, uitgedrukt als het percentage begeleidingstijd dat via MPC wordt gegeven, lag in maart 2013 naar schatting op 2,5% van de totale begeleidingstijd. Dit percentage is lager dan het door Pameijer op basis van een MPC-businesscase vastgestelde streefpercentage van 20% in medio 2014. Het aantal keren dat cliënten en begeleiders inlogden in MPC en het aantal minuten dat zij per sessie online actief waren vertoonden echter van januari 2012 tot en met mei 2013 een duidelijk stijgende lijn. Tevens steeg het aantal cliënten dat gebruik maakt van MPC sterk, van 162 cliënten bij de start van het onderzoek in december 2012 naar 285 cliënten in november 2013.
VII
Conclusies Pameijer biedt haar cliënten met mijnPameijerconnect een innovatieve en efficiënte vorm van ondersteuning. De kwaliteit van ondersteuning blijft behouden wanneer deze deels face-to-face en deels via MPC geboden wordt. Opschaling van de inzet van het systeem binnen Pameijer wordt aanbevolen. Het voorliggende rapport geeft concrete aanbevelingen voor deze opschaling, gericht op (1) het informeren, monitoren en implementeren van MPC, (2) de registratie, databeheer en datasynthese van MPC en (3) de betrokkenheid van cliënten en begeleiders bij de ontwikkeling en implementatie van MPC. Voor het succesvol implementeren van MPC is de ontwikkeling van ‘blended’ begeleidingsprotocollen waarin begeleiders handvatten geboden worden voor activiteiten die zij goed of juist beter niet online kunnen ondersteunen van belang. Daarnaast lijkt het versterken van het ontsluiten van data over het gebruik van MPC en de reguliere begeleiding een belangrijke voorwaarde voor een adequate monitoring van het behalen van de 20% online begeleidingsdoelstelling. Verdere actieve betrokkenheid van cliënten en begeleiders bij de doorontwikkeling en opschaling van MPC wordt aanbevolen om de gebruiksvriendelijkheid en acceptatie van het systeem te verhogen.
VIII
HOOFDSTUK 1
Onderzoek naar mijnPameijerconnect in de dagelijkse praktijk 1.1 Inleiding Dit rapport beschrijft de resultaten van een onderzoek naar mijnPameijerconnect (MPC), een programma waarmee online ondersteuning kan worden gegeven aan cliënten met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking. Het onderzoek is uitgevoerd door de Vrije Universiteit Amsterdam, in opdracht van Pameijer. Over de online begeleiding van cliënten met chronische problematiek is nog weinig bekend. Het eMental-health onderzoek richt zich voornamelijk op de preventieve en curatieve geestelijke gezondheidszorg en veel minder op langdurige ondersteuning. Het initiatief van Pameijer om een e-Health toepassing in te zetten voor de ondersteuning van haar cliënten is om deze reden dan ook vernieuwend. Aangezien er weinig bekend is over de mogelijkheden van het inzetten van online programma’s bij deze doelgroep, is het belangrijk om hier meer informatie over in te winnen. Uitgangspunt van deze studie was dan ook om de haalbaarheid van de invoering van MPC te onderzoeken. Het onderzoek geeft inzicht in de ervaringen van de early adopters van Pameijer: de cliënten en begeleiders die startten met MPC in 2012. Deze ervaringen zijn vastgelegd via een praktijk-georiënteerd onderzoek, waarbij zowel interviews als vragenlijsten zijn afgenomen.
Twee vragen stonden in dit onderzoek centraal: 1.
2.
Welke verwachtingen en ervaringen hebben cliënten en begeleiders met het werken met MPC? Zijn cliënten en begeleiders tevreden over MPC? Wat vinden zij van de gebruiksvriendelijkheid van MPC? Heeft MPC effect op de kwaliteit van leven, eigen regie en sociale cohesie van cliënten?
Dit hoofdstuk schetst de achtergrond en de opzet van het onderzoek. Sectie 1.2 introduceert Pameijer en de visie op de ondersteuning die zij haar cliënten biedt. Sectie 1.3 gaat in op de maatschappelijke achtergrond van de introductie van online initiatieven in de langdurige GGZ en in sectie 1.4 wordt MPC geïntroduceerd. Vervolgens wordt de opzet van het onderzoek kort belicht in sectie 1.5. Op welke manier de dataverzameling tot stand is gekomen, wordt kort besproken in sectie 1.6. Aanvullende informatie over de methoden die gebruikt zijn bij de verschillende vormen van dataverzameling worden beschreven in de hoofdstukken drie, vier en vijf. Tot slot biedt sectie 1.7 een leeswijzer voor de overige hoofdstukken binnen het rapport.
1.2 Pameijer Mensen met chronische psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking hebben vaak ondersteuning nodig in hun dagelijkse leven. Daarvoor kunnen zij bij Pameijer terecht. Pameijer
1
biedt ondersteuning aan mensen met psychiatrische problemen of een (licht) verstandelijke beperking. Daarbij kan gedacht worden aan begeleiding en ondersteuning, woongelegenheid, activiteitencentra en opleidingscentra. Ook heeft Pameijer een trainingscentrum, Howie the Harp, waar mensen met persoonlijke ervaring in de geestelijke gezondheidszorg worden opgeleid tot ervaringsdeskundige. Pameijer werkt met 2000 medewerkers en 500 vrijwilligers en is gevestigd in de regio Rijnmond en de Zuid-Hollandse eilanden. Zij ondersteunen dagelijks 4500 cliënten vanuit 166 locaties. Een deel van de cliënten van Pameijer krijgt regelmatig bezoek van een begeleider aan huis. De begeleiders hebben verschillende professionele achtergronden. Het merendeel heeft een MBO- of HBO-diploma in de richtingen Sociaal Pedagogisch Werker (SPW), Sociaal Pedagogisch Hulpverlener (SPH), Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige (SPV) of Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD). De begeleiding van de cliënten betreft coaching en ondersteuning en geen behandeling (therapie). De begeleiders formuleren een begeleidingsplan met hun cliënten en coördineren de uitvoering hiervan. Hierbij kijken zij naar de wensen van de cliënt en zijn of haar netwerk. Het begeleidingsplan sluit zo goed mogelijk aan bij de eigen regie en vermogens van cliënten. De begeleiders zijn een persoonlijk aanspreekpunt voor de cliënt en onderhouden contact met zijn of haar netwerk. Ze stemmen de begeleiding af met andere instanties of personen die bij de begeleiding betrokken zijn. Activiteiten op het gebied van wonen, werken en vrije tijd worden door de begeleiders aan de cliënten voorgesteld en georganiseerd. Daarnaast coachen zij de cliënten bij het voeren van de regie over het leven en de kwaliteit ervan. Pameijer biedt ondersteuning zodat cliënten als volwaardig persoon in en met de samenleving kunnen leven. Toenemende participatie in de samenleving en versterking van de sociale inclusie van cliënten zijn dan ook de belangrijkste doelen. Dit betekent dat cliënten zelf de regie over hun leven hebben, het persoonlijke netwerk actief bij het leven van cliënten betrokken is en dat cliënten de kwaliteit van leven als zo goed mogelijk ervaren. Op basis van deze uitgangspunten is er binnen dit onderzoek gekozen voor 3 kernbegrippen: kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie. Deze begrippen vormen de drie algemene doelen van de ondersteuning aan cliënten en worden in het rapport verder toegelicht. Vanuit deze doelstelling is Pameijer gestart met een aantal digitale innovaties om de kwaliteit en efficiëntie van de zorg en begeleiding van de cliënten te verbeteren. Om cliënten beter en flexibeler te ondersteunen biedt Pameijer sinds kort een programma waarmee online communicatie tussen cliënt en begeleider mogelijk wordt: MPC. Het streven van Pameijer is om minimaal 20% van de begeleiding via MPC te verzorgen in medio 2014.
1.3 Hervormingen in de zorg vragen om innovatie Vanaf 2015 zullen er hervormingen plaats gaan vinden in de zorg. De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ), verantwoordelijk voor de financiering van de langdurige zorg voor ouderen, zieken en gehandicapten, zal veranderen.1 Onder deze wet vallen begeleiding, verpleging, verzorging, behandeling en lang- of kortdurend verblijf in een instelling. Na de hervormingen zullen alleen mensen die de meest intensieve en langdurige zorg nodig hebben hiervoor nog financiering ontvangen van de overheid via de AWBZ.2 Medische zorg zal onder de verantwoordelijkheid van zorgverzekeraars gaan vallen. Gemeenten worden verantwoordelijk voor lichtere vormen van zorg gericht op ondersteuning, begeleiding of persoonlijke verzorging. Deze taken zullen onder de Wet en maatschappelijke ondersteuning (WMO) vallen.3 Op deze manier kan er volgens het kabinet
2
beter worden ingespeeld op lokale omstandigheden en de zorgbehoeften van de cliënt.4 Daarnaast is de hervorming gericht op het verbeteren van de kwaliteit van ondersteuning en zorg, het vergroten van de betrokkenheid in de samenleving en het behouden van de langdurige zorg en ondersteuning op financieel gebied.5 De exacte invulling van de WMO zal via een vernieuwd wetsvoorstel nog volgen. Wel is duidelijk dat dit zal leiden tot bezuinigingen in de genoemde zorgsectoren. Door de veranderingen binnen de AWBZ zal ook de ondersteuning voor mensen met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking onder de WMO gaan vallen. Ook daar zullen bezuinigingen dus volgen. Dit kan leiden tot een beperking in de frequentie van ondersteuning die deze cliëntgroep nu ontvangt. Om deze reden heeft MPC naast het hoofddoel het verbeteren van de zorg ook een functie voor de toekomst. Door het implementeren van MPC zal er mogelijk een deel van het face-to-face contact kunnen worden overgenomen door online ondersteuning, waarbij de kwaliteit van ondersteuning behouden blijft. Dit kan leiden tot een daling in de kosten, aangezien begeleiders en cliënten vaker kort contact kunnen onderhouden via bijvoorbeeld het sturen van een bericht. Daarnaast zal het gebruik van MPC kunnen leiden tot bezuinigingen in reistijd en reiskosten.
1.4 mijnPameijerconnect: Een platform voor zorg op afstand ‘mijnPameijerconnect’ is een web-based programmaa waarmee cliënten en begeleiders van Pameijer op afstand kunnen communiceren via beeld, geluid en tekst (zie Figuur 1.1). Met dit programma kan coaching, ondersteuning en persoonlijke begeleiding via het internet in een beveiligde omgeving plaatsvinden, naast de reguliere face-to-face zorg. Dit programma maakt zorg op afstand mogelijk en heeft het bevorderen van de eigen regie van cliënten als doel. Figuur 1.1.
Screenshot homepagina MPC met toelichting. a
Er is recent ook een mobiele applicatie voor MPC ontwikkeld die gebruikt kan worden door cliënten en begeleiders.
Met deze applicatie kunnen notities in het logboek worden geplaatst en worden gelezen.
3
MPC is gebaseerd op myCoachconnect (www.mycoachconnect.com), een online programma gericht op coaching op afstand, dat is ontwikkeld door ICT-dienstverlener Region.b Na een uitgebreid vooronderzoek rond zorg op afstand door adviesbureau Redmax heeft Pameijer besloten de software van myCoachconnect in te zetten als basis voor een eigen platform voor zorg op afstand.
De functies van mijnPameijerconnect MPC heeft een aantal hoofdfuncties: Videobellen: Cliënten en begeleiders kunnen contact met elkaar opnemen door middel van een online beeld- en/of geluidverbinding. Digitaal logboek: Het logboek is het persoonlijke plan van de cliënt, waar hij of zij doelen kan opstellen. Per doel kunnen acties worden gepland en vragen aan de begeleider worden gesteld. De resultaten hiervan kunnen worden beheerd. De begeleider kan hier vervolgens op reageren. Het logboek wordt weergeven in de vorm van 2 koelkasten (Figuur 1.2). Eén koelkast wordt gebruikt voor ‘te doen’ notities en één koelkast voor ‘gedaan’ notities. Er is voor deze metafoor gekozen omdat in het dagelijks leven mensen ook notities (gele briefjes) voor elkaar ophangen op een koelkast. De cliënt kan digitaal notities maken op gele briefjes en deze vervolgens op één van de koelkasten plakken. De begeleider kan op dezelfde manier informatie geven aan de cliënt of bijvoorbeeld vragen beantwoorden. Dit kan in de vorm van een document, een opgenomen video of een tekst en deze wordt via een notitie op een koelkast bevestigd. Tekstberichten sturen: Cliënten en begeleiders kunnen elkaar ook korte tekstberichten sturen. Op deze manier is het ook mogelijk om met elkaar te chatten.
MPC heeft, naast de hoofdfuncties, ook een aantal aanvullende functies: Plancare: Cliënten en begeleiders hebben toegang tot het cliëntdossier. Tijdens het onderzoek was binnen het cliëntdossier het begeleidingsplan inzichtelijk. Informatie en fun: Een plek waar nuttige informatie kan worden verkregen over dagbesteding en dingen die leuk zijn om te doen. Hier staan bijvoorbeeld een link naar de Pameijer website en een link naar de Pameijer Empowerment website (een website voor cliënten met informatie over het versterken van de eigen kracht, een blog en een forum). Ook is het mogelijk om naar Pameijer TV (nieuws voor en door cliënten van Pameijer) te gaan en staat er een link naar een zoekmachine (Bing zoekmachine).
b
Region is een bedrijf dat ICT-producten en diensten levert aan de GGZ. Region was tijdens het onderzoek het aanspreek-
punt voor de onderzoekers. Zij leidde de implementatie van MPC binnen Pameijer en kon informatie verschaffen over MPC en over de vorderingen met betrekking tot de implementatie. Gedurende de onderzoeksperiode hebben Region en onderzoekers van de Vrije Universiteit herhaaldelijk overlegd. De doelstelling, vraagstelling en aanpak van het onderzoek is tot stand gekomen in samenwerking met Region. Region fungeerde ook als linking pin tussen de onderzoekers van de Vrije Universiteit Amsterdam en cliënten, directeuren, managers, en begeleiders van Pameijer. Ook hebben de onderzoekers deelgenomen aan een aantal trainingssessies die Region organiseerde voor managers en begeleiders gericht op het werken met MPC.
4
Video: De cliënt en de begeleider kunnen een video-opname maken van zichzelf of van hun gesprek. De opname kan in het logboek geplaatst worden en later worden bekeken. Opslag documenten: Belangrijke documenten kunnen worden opgeslagen. SMS: De cliënt kan de begeleider een SMS sturen. Samen browsen: Cliënt en begeleider kunnen samen over het internet browsen.
Voor begeleiders zijn daarnaast in MPC enkele specifieke functies beschikbaar: Cliëntdossier: Alle begeleiders hebben per cliënt een cliëntdossier binnen de applicatie. Dit dossier kunnen cliënten niet inzien. In het dossier kunnen aantekeningen gemaakt worden over de cliënt, zijn of haar situatie of de gesprekken die met de cliënt gevoerd zijn. Binnen het cliëntdossier wordt er ook gewerkt met notities. In plaats van op een koelkast worden de notities hier geplakt op een digitaal groen vel papier. Whiteboard: Begeleiders hebben toegang tot een digitaal whiteboard, een digitaal schoolbord waarmee zij vrij kunnen tekenen en schrijven op documenten. Deze functie kan gebruikt worden ter ondersteuning van uitleg en is alleen toegankelijk voor de begeleider. Het document met de toevoegingen kan worden opgeslagen in het logboek van de cliënt. Overzicht cliënten: De begeleiders kunnen een overzicht krijgen van het aantal acties, vragen en resultaten van al hun cliënten. Tevens is het voor begeleiders mogelijk om zichzelf als afwezig te presenteren, waardoor zij aangeven op dat moment niet bereikbaar te zijn voor cliënten en collega’s.
Technische uitleg en ondersteuning Cliënten zonder computer kunnen via Pameijer een computer lenen om gebruik te maken van MPC. Deze computer wordt thuis in combinatie met een internetverbinding geïnstalleerd. Cliënten en Figuur 1.2
De ‘koelkasten’ in MPC, waarop de cliënt doelen kan opstellen en vragen kan stellen aan de begeleider. 5
begeleiders die starten met MPC worden vervolgens uitgenodigd voor een workshop waarin zij uitleg krijgen over de functies van MPC en kunnen oefenen met het programma. Indien dit niet mogelijk is ontvangen cliënten thuis persoonlijk uitleg van de begeleider. Als cliënten technische vragen of problemen hebben, biedt de helpdesk van de ICT-academie ondersteuning. De ICTacademie is een leer- en werkplek van Pameijer voor mensen met een verstandelijke beperking. De ICT-academie is verder ontwikkeld door het gebruik van MPC binnen de Pameijer en biedt haar diensten nu ook extern aan.
1.5 Opzet van het onderzoek Binnen het onderzoek is gebruik gemaakt van vier manieren om relevante data te verkrijgen: (1) literatuuronderzoek, (2) semigestructureerde interviews met cliënten en begeleiders, (3) afname van online vragenlijsten door middel van een pretest-posttest, en (4) registratiesystemen gericht op het gebruik van MPC. 1.
2.
3.
4.
Literatuuronderzoek. Door middel van wetenschappelijk literatuuronderzoek is het gebruik van online communicatiemiddelen voor de doelgroep cliënten met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking in kaart gebracht. Daarin is informatie verzameld over de belangrijke pijlers voor de ondersteuning aan deze doelgroep; kwaliteit van leven, sociale cohesie en empowerment. Naast deze pijlers is een extra begrip toegevoegd dat belangrijk is bij het gebruik van ICT-toepassingen: de gebruiksvriendelijkheid van een programma. In hoofdstuk 2 worden de resultaten van dit onderzoek samengevat. Semigestructureerde interviews. Cliënten zijn thuis face-to-face geïnterviewd en begeleiders zijn telefonisch geïnterviewd. Deze interviews boden een mogelijkheid om de persoonlijke ervaringen van cliënten en begeleiders met MPC in beeld te brengen. De resultaten zijn verwerkt in hoofdstuk 3 en 4. Pretest-posttest. Om een beeld te krijgen van mogelijke veranderingen op de kwaliteit van leven, mate van eigen regie en het sociale netwerk van cliënten na de implementatie van MPC zijn online vragenlijsten afgenomen. Deze vragenlijsten zijn afgenomen bij de start van het onderzoek en drie maanden daarna. Begeleiders ontvingen gelijktijdig met de posttest van de cliënten een vragenlijst waarmee zij de gebruiksvriendelijkheid van MPC vanuit hun perspectief konden beoordelen. Registratiesystemen. Het gebruik van MPC werd geregistreerd. Zo konden we informatie ontvangen over de frequentie van inloggen door cliënten en begeleiders en het aantal minuten dat zij online in sessie waren. Deze gegevens gaven een beeld van het gebruik van MPC.
1.6 Dataverzameling vragenlijsten en interviews De methoden die zijn gebruikt bij het verkrijgen van informatie door middel van de interviews en de pretest-posttest worden in deze sectie toegelicht. Aangezien er binnen deze onderdelen gebruik gemaakt is van diverse werkwijzen worden in hoofdstuk drie, vier en vijf de specifieke onderzoeksmethoden per onderdeel verder bondig uiteengezet. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan de methodiek van de analyses.
Toestemming commissies Voor het onderzoek is toestemming gevraagd aan:
•
6
De Wetenschapscommissie van het EMGO+. Het EMGO+ is een instituut voor onderzoek naar gezondheid en zorg. Deze commissie beoordeelt de methodologische kwaliteit van voorgelegde onderzoeksvoorstellen.
•
De Medische Ethische Toetsingscommissie van het VUmc. DE METC beoordeelt onderzoek op ethische aspecten en de belasting en het risico voor de patiënten. • De Cliëntenraad van Pameijer. De cliëntenraad komt op voor de belangen van cliënten en adviseert het bestuur van Pameijer over vraagstukken. Na toestemming van deze commissies is het onderzoek gestart.
Deelnemers Deelnemers voor het pilotonderzoek waren cliënten en begeleiders van Pameijer afkomstig van zeven locaties waarbij het gebruik van MPC werd toegepast. Deze locaties verlenen vooral ambulante begeleiding aan cliënten, een dienst die zich goed leent voor de inzet van MPC. De begeleiders van Pameijer selecteerden welke cliënten in aanmerking kwamen voor het werken met MPC. Begeleiders motiveerden vooral cliënten die vaak afspraken annuleerden, eenzaam waren, veel gebruik maakten van de computer of cliënten die naar verwachting weinig begeleiding nodig zouden hebben om met MPC te werken. Daarnaast zijn ook kritische en twijfelende cliënten uitgenodigd om gebruik te maken van MPC. Het programma is niet geïntroduceerd bij cliënten die wantrouwend of paranoïde waren of voor wie het werken met een computer te ingewikkeld werd geacht. Alle cliënten en begeleiders die bij aanvang van het onderzoek opgegeven waren om met MPC te werken, zijn uitgenodigd om deel te nemen aan het pilotonderzoek.
Procedure Hieronder wordt de procedure van het onderzoek stap voor stap weergeven. 1.
2.
3.
4.
5.
Bij aanvang van het onderzoek ontvingen de onderzoekers vanuit Pameijer een lijst met 162 cliënten die waren aangemeld voor het gebruik van MPC. Deze cliënten ontvingen informatie over het onderzoek en een informed consent formulier (een toestemmingsformulier waarmee de cliënt aangeeft mee te willen werken aan het onderzoek) via de e-mail en de reguliere post. Op het informed consent formulier konden cliënten tevens aangeven of zij mee wilden werken aan een face-to-face interview. Cliënten die niet op de uitnodiging reageerden ontvingen een herinnering via de e-mail en reguliere post. De wervingsperiode verliep van januari 2013 tot en met maart 2013. Cliënten ontvingen na aanmelding via e-mail een uitnodiging voor het invullen van enkele online vragenlijsten. Indien zij niet reageerden op deze uitnodiging ontvingen zij via e-mail een herinnering. Cliënten die niet wilden deelnemen of aangaven te willen stoppen met het onderzoek zijn gevraagd naar hun redenen hiervoor (zie sectie 5.4). Indien cliënten de voormeting invulden ontvingen zij 3 maanden later via de e-mail een uitnodiging voor het invullen van de nameting. Cliënten die alleen de voormeting invulden en niet reageerden op de nameting ontvingen een herinnering. Tevens zijn zij ter herinnering telefonisch benaderd. De lijst met individuele cliëntgegevens bevatte eveneens e-mailadressen van de begeleiders van de cliënten. Deze begeleiders werden per e-mail geïnformeerd over het onderzoek en gevraagd of zij bereid waren om aan het einde van het onderzoek een vragenlijst in te vullen over de gebruiksvriendelijkheid van MPC. Daarnaast werd hen gevraagd of zij bereid waren om deel te nemen aan een telefonisch interview voorafgaand aan de vragenlijst. Cliënten en begeleiders die aangaven mee te willen werken aan een interview werden via e-mail benaderd voor het maken van een afspraak waarna de interviews werden afgenomen.
7
Cliënten konden vragen over het onderzoek stellen aan hun begeleider of aan de onderzoekers van de Vrije Universiteit. Daarnaast was een onafhankelijke onderzoeker van de Vrije Universiteit telefonisch bereikbaar voor vragen van cliënten (cliënten met klachten over het onderzoek konden bij deze persoon terecht). De website www.pameijeronderzoek.nl werd ontwikkeld om ook online informatie te bieden over het onderzoek.
1.7 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt een theoretische onderbouwing gegeven van de kernbegrippen die bij de begeleiding van mensen met chronische psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking een belangrijke rol spelen. Het gaat hierbij om ‘kwaliteit van leven’, ‘empowerment’ en ‘sociale cohesie’. Daarnaast wordt het begrip ‘gebruiksvriendelijkheid’ geïntroduceerd en wordt het huidige online aanbod voor deze doelgroep besproken. De resultaten van de kwalitatieve interviews met cliënten over hun ervaringen met MPC en hun verwachtingen daarover voor de toekomst worden in hoofdstuk 3 gepresenteerd. Hoofdstuk 4 laat zien wat de ervaringen en visies van begeleiders zijn met betrekking tot MPC. Hoofdstuk 5 vat de resultaten van de antwoorden van cliënten op vragen over hun ervaren kwaliteit van leven, eigen regie en sociale cohesie in de periode dat zij met MPC gewerkt hebben samen. Dit hoofdstuk biedt ook inzicht in de antwoorden van de cliënten en begeleiders op de vragen gericht op de gebruiksvriendelijkheid van MPC. Tevens bevat het hoofdstuk de informatie die verkregen is uit de registratiesystemen. Hoofdstuk 6 biedt op basis van de resultaten van de voorafgaande hoofdstukken een aantal aandachtspunten en aanbevelingen voor de toekomst.
8
VER W I J Z I NG E N > 1
Rijksoverheid (2013). AWBZ-zorg. Geraadpleegd op 2 oktober, 2013, via www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ algemene-wet-bijzondere-ziektekosten-awbz/awbz-zorg
2
Rijksoverheid (2013). Veranderingen in de AWBZ. Geraadpleegd op 2 oktober, 2013, via www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/algemene-wet-bijzondere-ziektekosten-awbz/ veranderingen-in-de-awbz
3
Rijksoverheid (2013). Hulp en ondersteuning Wmo. Geraadpleegd op 2 oktober, 2013, via www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/wet-maatschappelijke-ondersteuning-wmo/hulp-en-ondersteuning-wmo
4
Rijksoverheid (2013). Veranderingen in de Wmo. Geraadpleegd op 2 oktober, 2013, via www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/wet-maatschappelijke-ondersteuning-wmo/aanvragen-wmo
5
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2013). Kamerbrief hervorming langdurige zorg: naar een waardevolle toekomst. Geraadpleegd op 2 oktober, 2013, via http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2013/04/25/kamerbrief-hervorming-langdurige-zorg-naar-een-waardevolletoekomst.html
9
10
HOOFDSTUK 2
Theoretisch kader en overzicht van praktijkinitiatieven in Nederland 2.1 Introductie Dit hoofdstuk bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat in op de drie kernbegrippen die binnen Pameijer centraal staan: de begrippen kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie. Deze begrippen, plus het in de context van online hulp belangrijke begrip “gebruiksvriendelijkheid”, worden in sectie 2.2 uitgewerkt. Het tweede deel (sectie 2.3) verkent het aanbod van online hulpverlening aan cliënten met chronische psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking in Nederland. Het hoofdstuk sluit met een samenvatting in sectie 2.4.
2.2 Kwaliteit van leven, empowerment, sociale cohesie en gebruiksvriendelijkheid De doelgroep Mensen met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking hebben een kwetsbare positie in onze maatschappij. Op het gebied van gezondheid, sociale relaties, financiën en de arbeidsmarkt hebben zij een achterstandspositie in vergelijking met de algemene bevolking.1 Deze groep heeft vaak ondersteuning nodig bij het dagelijkse functioneren om zich staande te kunnen houden in de samenleving. De ondersteuning van deze cliënten is gericht op de ontwikkeling van betekenisvolle relaties, persoonlijk welzijn, en deelname aan de arbeidsmarkt en aan de maatschappij in het algemeen.2 Deze doelen komen terug in de begrippen kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie: de drie pilaren van de zorg die Pameijer haar cliënten biedt.
Kwaliteit van leven De World Health Organisation (WHO) definieert kwaliteit van leven als ‘de perceptie van personen van hun positie in het leven, bezien tegen de context van culturele- en waardesystemen waarin zij leven, in relatie tot hun doelen en verwachtingen en standaarden’.3 Kwaliteit van leven wordt hierbij opgesplitst in vier domeinen: lichamelijke gezondheid, psychologische gezondheid, sociale relaties en de omgeving.4 Daarnaast wordt steeds vaker ook de mate van eigen regie als een belangrijke invloedfactor op de kwaliteit van leven beschouwd.5 De mate waarin mensen hun kwaliteit van leven ervaren kan worden beïnvloed door beperkingen. Mensen met ernstige psychische klachten ervaren over het algemeen een lagere kwaliteit van leven dan mensen uit de algemene bevolking.6,7 Onderzoek toont daarentegen ook aan dat cliënten met een verstandelijke beperking hun kwaliteit van leven juist meer in lijn ervaren met mensen uit de algemene bevolking. Dit geldt echter niet voor al hun levensdomeinen. Zo ervaren zij bijvoorbeeld de kwaliteit van hun gezondheid, materiaal welbevinden, arbeidsproductiviteit en sociale cohesie lager dan mensen uit de algemene bevolking.8
11
Empowerment Empowerment is gedefinieerd als het proces waarbij mensen meer controle (mastery) krijgen over het eigen leven.9 In Nederland wordt deze term ook wel vertaald naar ‘eigen regie’ of ‘eigen kracht’. Het vergroten van de empowerment van cliënten in de geestelijke gezondheidszorg kan mogelijk worden gemaakt door cliënten actief te betrekken in de besluitvoering over ondersteuning en door de controle van de cliënt te vergroten.10,11 Hierbij wordt de nadruk meer gelegd op de mogelijkheden van cliënten en minder op de bestaande beperkingen.12 Onderzoek onder psychiatrische cliënten toont aan dat het gevoel van controle over hun eigen leven in relatie staat met hun tevredenheid daarover.13 Cliënten die een (hoge) mate van empowerment ervaren zijn meer tevreden over de kwaliteit van hun leven.14 Een toename in empowerment wordt tevens positief gerelateerd aan een toename in sociale contacten en een verbreding van het sociale netwerk.15 Daarnaast vermindert het hebben van controle over het eigen leven bij GGZ-cliënten gevoelens van hulpeloosheid, oncontroleerbaarheid en machteloosheid.16 Door het proces van empowerment kunnen cliënten beter omgaan met hun beperkingen (zelfmanagement).12
Sociale Cohesie Sociale cohesie is een sociologisch begrip dat zich richt op de samenhang tussen mensen. Het omvat de mate van verbondenheid en betrokkenheid binnen sociale systemen zoals een familie, een buurt of vriendschappen.17 Voor mensen met een verstandelijke beperking of psychiatrische problematiek kan het moeilijk zijn om binnen deze sociale systemen volwaardig te functioneren. Veel personen met chronische psychiatrische aandoeningen ervaren bijvoorbeeld problemen bij het vervullen van basale sociale rollen, zoals de rol van partner of werknemer.18 Ook mensen met een verstandelijk beperking ervaren regelmatig problemen in hun sociale relaties. Zij hebben vaak een klein sociaal netwerk dat voor het merendeel bestaat uit mensen met soortgelijke beperkingen.19 Beperkte sociale vaardigheden kunnen het aangaan van sociale relaties belemmeren. Tegelijkertijd hebben zowel chronisch psychiatrische als mensen met een verstandelijke beperking wel behoefte aan meer sociale contacten, ook met personen buiten hun eigen (beperkte) netwerk.20,21 Sociale contacten zijn belangrijk voor de ondersteuning bij moeilijke situaties. Het hebben van een sociaal netwerk is een beschermende factor tegen de effecten van stress en draagt bij aan de kwaliteit van leven van mensen.22
Gebruiksvriendelijkheid Het gebruik van online programma’s, ontwikkeld voor de ondersteuning van cliënten, wordt beïnvloed door de toegankelijkheid, aantrekkelijkheid en gebruiksvriendelijkheid van het programma.23 Een programma behoort aan te sluiten bij de behoeften van de cliëntpopulatie en door hen als nuttig, uitnodigend en toegankelijk te worden ervaren.24 Gebruiksvriendelijkheid is gericht op hoe intuïtief en gemakkelijk het is voor gebruikers om een bepaald product te gebruiken.25 Juist voor specifieke doelgroepen is het belangrijk om hier voldoende rekening mee te houden. Mensen met chronische psychische problematiek of een verstandelijke beperking kunnen bijvoorbeeld moeilijkheden ervaren bij het verwerken van informatie, het leren van nieuwe informatie en het concentratievermogen.26,27 Het gebruik en aanleren van nieuwe programma’s kan hierdoor vermoeilijkt worden voor deze doelgroep. Ook kunnen opleidingsniveau en leeftijd invloed hebben op het gebruik van nieuwe programma’s. Mensen met een hogere opleiding en mensen met een lagere leeftijd zijn gemiddeld sneller in staat om nieuwe informatie te verwerken en computers correct te gebruiken.28 Door cliënten te betrekken in het ontwikkelings- en evaluatieproces van nieuwe toepassingen kan men ervoor zorgen dat het programma zo goed mogelijk bij de mogelijkheden van de doelgroep aansluit.29
12
2.3 Online ondersteuning eMental-health Het gebruik van Informatie en Communicatie Technologieën (ICT) binnen de geestelijke gezondheidszorg gericht op het verbeteren van de hulpverlening en het welzijn van cliënten wordt aangeduid met het begrip: eMental-health.30 Door het gebruik van deze moderne technologieën kan zorg op afstand worden geboden en ontvangen. Dit creëert vele mogelijkheden voor de hulpverlening en eMental-health wordt dan ook ingezet op de gebieden van preventie, behandeling en ondersteuning.31 Voor de behandeling van psychische klachten zijn diverse online (zelfhulp)interventies ontwikkeld en effectief gebleken.32 Op deze manier kunnen cliënten met onder meer angst- of depressie klachten zelfstandig of onder begeleiding via het internet werken aan hun klachten. Naast deze online interventies wordt tegenwoordig ook gebruik gemaakt van videobellen. Door het gebruik van videobellen kunnen cliënten en behandelaren direct contact hebben waarbij ze elkaar kunnen horen en zien zonder dat de cliënt naar de instelling hoeft te reizen. Deze vorm van eMental-health is in opmars en wordt tegenwoordig internationaal ingezet bij de behandeling van diverse psychische stoornissen.33,34 Binnen Nederland werd tot voor kort het videobellen vooral benut binnen de ouderenzorg, maar het aanbod van videobellen begint zich ook hier op steeds meer terreinen uit te breiden.35,36 De ontwikkeling van eMental-health staat ook op andere gebieden niet stil; nieuwe ontwikkelingen binnen het veld richten zich op serious gaming (het verbeteren van de gezondheid door middel van games), het gebruik van virtual reality in behandelingen en mobile health.37,38 Mobile health is het gebruik van applicaties gericht op de verbetering van de gezondheid via de smartphone. Het gebruik van een mobiele telefoon kan voordelen meebrengen aangezien cliënten deze vaak gedurende de gehele dag bij zich dragen; op deze manier kan gedrag of gevoel regelmatig gemonitord worden.39 Belangrijke voordelen van eMental-health zijn de toegankelijkheid, de flexibiliteit in het gebruik en de mogelijke kostenbesparingen.40 De noodzaak voor duurzame hulpverlening en het stijgende gebruik van internet, computers en smartphones binnen onze samenleving zorgen ervoor dat het gebruik van eMental-health aansluit bij de huidige samenleving. Het gebruik van eMental-health sluit aan bij de dagelijkse routine van cliënten en faciliteert de integratie van hulpverlening in het dagelijks leven.41
Online ondersteuning voor cliënten met ernstige psychiatrische problematiek Ook voor cliënten met chronisch psychiatrische problematiek en/of verstandelijke beperkingen zijn er recent een beperkt aantal online programma’s ontwikkeld. GGZ Noord-Holland Noord is hiertoe een van de initiatiefnemers. Zij is drie jaar geleden gestart met zorg op afstand voor cliënten met ernstige psychiatrische problemen in Den Helder. Cliënten die deelnemen aan het project kunnen via videobellen communiceren met hun begeleiders. Op deze manier vinden reguliere voortgangsgesprekken plaats die een aanvulling of vervanging zijn van de persoonlijke face-to-face gesprekken. Een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek naar deze gecombineerde begeleidingsvorm toonde aan dat de cliënten die gebruik maakten van zorg op afstand meer tevreden waren over de geboden zorg dan cliënten die reguliere face-to-face zorg ontvingen. Cliënten die gebruik maakten van videobellen waardeerden de bereikbaarheid en hulpverleningsrelatie eveneens meer dan cliënten die het reguliere aanbod ontvingen. Er werden geen verschillen tussen de groepen gevonden op de uitkomstmaten kwaliteit van leven, psychisch en sociaal functioneren en vervulling van zorgbehoefte. Het gebruik van het videobellen binnen de onderzoeksgroep was echter gering. De totale zorgtijd nam toe en er waren punten voor verbetering zoals het functioneren van
13
het systeem.42 Het project van GGZ Noord-Holland Noord heeft navolging gekregen. Inmiddels zijn ook de Parnassia Groep, GGZinGeest, Dimence, Lentis en Altrecht gestart met videobellen voor cliënten in de geestelijke gezondheidszorg. Een ander programma is ontwikkeld door GGZ-Breburg. Dit programma is een internettoepassing voor mensen met een psychotische kwetsbaarheid. Het programma stelt cliënten, hulpverleners en mantelzorgers in staat om met elkaar te communiceren via het internet en geeft toegang tot informatie over bijvoorbeeld het behandelplan van de cliënt. Boerema & de Leeuw (2012) hebben een pilot-onderzoek uitgevoerd naar de ervaringen in het gebruik van deze internettoepassing. Het programma werd door cliënten, hulpverleners en mantelzorgers als een goed initiatief beoordeeld.43 Het haalbaarheidsonderzoek gericht op de invoering van MPC is samen met deze initiatieven een van de eerste onderzoeken die zich richt op online ondersteuning voor cliënten met een chronisch psychiatrische problematiek. Binnen de gebruikers van MPC bevinden zich echter ook cliënten met een verstandelijke beperking, en daarin onderscheidt dit onderzoek zich van de hierboven geschetste studies.
Online ondersteuning voor mensen met een verstandelijke beperking Ook voor de doelgroep van mensen met een verstandelijke beperking zijn een aantal online initiatieven gestart. Er zijn diverse websites die speciaal ontwikkeld zijn om mensen met een verstandelijke beperking te leren omgaan met internet (www.steffie.nl, mijninternet.net). Videobellen-projecten waarbij cliënten op een via een beveiligd platform met vrienden en familieleden kunnen videobellen zijn inmiddels ook opgestart (www.siza.nl). Daarnaast zijn er websites ontwikkeld gericht op de ondersteuning van deze cliëntgroep. ‘Jouwomgeving’ is een online programma ontwikkeld samenwerking met de orthopedagogische centra Ambiq, Tjallingahiem, MEE Friesland en Driever’s Dale. Met het programma kunnen jonge cliënten met een licht verstandelijke beperking online hulp vragen aan hun begeleider, gebruik maken van onlinehulpmodules en werken aan concrete doelen (www.jouwomgeving.nl).44 Pluryn, een instelling voor mensen met complexe zorgvragen, is onlangs gestart met videobellen voor cliënten met een verstandelijke beperking (www.pluryn.nl). Zij maken hiervoor gebruik van Facetalk (een voor iedereen toegankelijke, beveiligde videoverbinding). Het programma wordt bijvoorbeeld gebruikt om samen met de cliënt de dag door te nemen. Recent is er tevens een mobiele applicatie ontwikkeld voor mensen met een verstandelijke beperking. Door middel van deze applicatie worden cliënten met een verstandelijke beperking ondersteund in het maken van lastige beslissingen.45 Het gebruik van ICT bij deze kwetsbare doelgroepen kan een belangrijke stap voor cliënten zijn, waardoor zij meer betrokken worden bij de maatschappij.
2.4 Samenvatting Cliënten met chronische psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking ontvangen vaak professionele ondersteuning bij hun dagelijkse functioneren. De kern van de ondersteuning die Pameijer biedt is gericht op het verbeteren van drie levensdomeinen van haar cliënten: (1) de kwaliteit van leven, (2) empowerment en (3) sociale cohesie. Deze drie levensaspecten bepalen in belangrijke mate het welbevinden van cliënten.
14
Het ondersteunen van cliënten in hun dagelijks leven wordt recent ook digitaal uitgevoerd. Voor chronisch psychiatrische cliënten en cliënten met een verstandelijke beperking is een beperkt aantal online begeleidingsinitiatieven gestart. De eerste resultaten uit onderzoek naar deze programma’s zijn positief en wijzen op tevredenheid onder cliënten en begeleiders over deze wijze van werken en over de haalbaarheid hiervan in de praktijk. Bij de ontwikkeling van online toepassingen is het echter van belang dat er aandacht wordt besteed aan de gebruiksvriendelijkheid, in het bijzonder bij toepassingen gericht op doelgroepen met beperkingen.
15
Verwijzingen
V E RW I J Z I NG E N >
1
Kwekkeboom, M. H., & Van Weert, C. H. M. (2008). Meedoen en gelukkig zijn, een verkennend onderzoek naar de participatie van mensen met psychiatrische problemen of een verstandelijke beperking. Den Haag, Nederland: SCP.
2
Stromwall, L. K., & Hurdle, D. (2003). Psychiatric rehabilitation: An empowerment-based approach to mental health services. Health & Social Work, 28(3), 206-213.
3
The WHOQOL Group (1998). Development of the World Health Organization WHOQOL-bref quality of life assessment. Psychological Medicine, 28, 551-558.
4
The WHOQOL Group (1994). The development of the World Health Organization quality of life assessment instrument (WHOQOL). In: Orley J., Kuyken W., editors. Quality of life assessment: international perspectives. Heidelberg, Duitsland: Springer-Verlag.
5
Chou, K. R., Shih, Y. W., Chang, C., Chou, Y. Y., Hu, W. H., Cheng, J. S., . . . Hsieh, C. J. (2012). Psychosocial rehabilitation activities, empowerment, and quality of community-based life for people with schizophrenia. Archives of Psychiatric Nursing, 26(4), 285-294.
6
Brissos, S., Dias, V. V., Carita, A. I., & Martinez-Arán, A. (2008). Quality of life in bipolar type I disorder and schizophrenia in remission: Clinical and neurocognitive correlates. Psychiatry Research, 160(1), 55-62.
7
Cramer, V., Torgersen, S., & Kringlen, E. (2010). Mood disorders and quality of life. A community study. Nordic Journal of Psychiatry, 64(1), 58-62.
8
Verri, A., Cummins, R. A., Petito, F., Vallero, E., Monteath, S., Gerosa, E., & Nappi, G. (1999). An Italian– Australian comparison of quality of life among people with intellectual disability living in the community. Journal of Intellectual Disability Research, 43(6), 513-522.
9
Rappaport, J. (1987). Terms of empowerment/exemplars of prevention: Toward a theory for community psychology. American Journal of Community Psychology, 15(2), 121-148.
10 Alegría, M., Polo, A., Gao, S., Santana, L., Rothstein, D., Jimenez, A., . . . Normand, S. L. (2008). Evaluation of a patient activation and empowerment intervention in mental health care. Medical care, 46(3), 247. 11 Linhorst, D. M., & Eckert, A. (2003). Conditions for empowering people with severe mental illness. Social Service Review, 77(2), 279-305. 12 Aujoulat, I., d’Hoore, W., & Deccache, A. (2007). Patient empowerment in theory and practice: Polysemy or cacophony? Patient Education and Counseling, 66(1), 13-20. 13 Sibitz, I., Amering, M., Unger, A., Seyringer, M. E., Bachmann, A., Schrank, B., . . . Woppmann, A. (2011). The impact of the social network, stigma and empowerment on the quality of life in patients with schizophrenia. European Psychiatry, 26(1), 28-33. 14 Lundberg, B., Hansson, L., Wentz, E., & Björkman, T. (2008). Stigma, discrimination, empowerment and social networks: a preliminary investigation of their influence on subjective quality of life in a Swedish sample. International Journal of Social Psychiatry, 54(1), 47-55. 15 Bengtsson-Tops, A. (2004). Mastery in patients with schizophrenia living in the community: Relationship to sociodemographic and clinical characteristics, needs for care and support, and social network. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 11(3), 298-304. 16 Kilian, R., Lindenbach, I., Löbig, U., Uhle, M., Petscheleit, A., & Angermeyer, M. C. (2003). Indicators of empowerment and disempowerment in the subjective evaluation of the psychiatric treatment process by persons with severe and persistent mental illness: A qualitative and quantitative analysis. Social Science & Medicine, 57(6), 1127-1142. 16
17 Ruijsbroek, J. M. H., & Verweij, A. (2009). Wat is sociale cohesie? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven, Nederland: RIVM. Geraadpleegd op 13 september, 2013, via http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/omgeving/leefomgeving/socialecohesie/ wat-is-sociale-cohesie/ 18 Bellack, A. S., Green, M. F., Cook, J. A., Fenton, W., Harvey, P. D., Heaton, R. K., . . . Wykes, T. (2007). Assessment of community functioning in people with schizophrenia and other severe mental illnesses: A white paper based on an NIMH-sponsored workshop. Schizophrenia Bulletin, 33(3), 805-822. 19 Verplanke, L., & Duyvendak, J. (2010). Onder de mensen? Over het zelfstandig wonen van psychiatrische patiënten en mensen met men verstandelijke beperking. Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press. 20 Cardol, M., Speet, M., & Rijken, M. (2007). Anders of toch niet? Deelname aan de samenleving van mensen met een lichte of matige verstandelijke beperking. Utrecht, Nederland: Nivel. 21 Lindgren, B. M., Sundbaum, J., Eriksson, M., & Graneheim, U. H. (2013). Looking at the world through a frosted window: Experiences of loneliness among persons with mental ill health. Online voorpublicatie. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing. 22 Thoits, P. A. (1995). Stress, coping, and social support processes: Where are we? What next? Journal of Health and Social Behavior, 8, 53-79. 23 Currie, S. L., McGrath, P. J., & Day, V. (2010). Development and usability of an online CBT program for symptoms of moderate depression, anxiety, and stress in post-secondary students. Computers in Human Behavior, 26(6), 1419-1426. 24 Stinson, J. N., Petroz, G. C., Tait, G., Feldman, B. M., Streiner, D., McGrath, P. J., & Stevens, B. J. (2005). e-Ouch: Usability testing of an electronic chronic pain diary for adolescents with arthritis. The Clinical Journal of Pain, 22(3), 295-305. 25 Bringula, R. P. (2013). Influence of faculty-and web portal design-related factors on web portal usability: A hierarchical regression analysis. Computers & Education, 68, 187-198. 26 Sadock, B. J., & Sadock, V. A. (2005). Kaplan and Sadock's Comprehensive textbook of psychiatry. Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins. 27 Blokhuis, A., & Van Kooten, N. (2011). Je luistert wel, maar je hoort me niet: over communicatie met mensen met een verstandelijke beperking. Antwerpen, België: Garant. 28 Gagliardi, C., Mazzarini, G., Papa, R., Giuli, C., & Marcellini, F. (2007). Designing a learning program to link old and disabled people to computers. Educational Gerontology, 34(1), 15-29. 29 Gulliksen, J., Göransson, B., Boivie, I., Blomkvist, S., Persson, J., & Cajander, Å. (2003). Key principles for usercentred systems design. Behaviour and Information Technology, 22(6), 397-409. 30 Riper, H., Andersson, G., Christensen, H., Cuijpers, P., Lange, A., & Eysenbach, G. (2010). Theme issue on e-mental health: A growing field in internet research. Journal of Medical Internet research, 12(5). 31 Lal, S., & Adair, C. E. (2013). E-Mental health: A rapid review of the literature. Online voorpublicatie. Psychiatric Services. 32 Riper, H., Van Ballegooijen, W., Kooistra, L. De Wit, J., & Donker, T.(2013). Preventie & eMental-health: Onderzoek dat leidt, technologie die verleidt, preventie die bereikt en beklijft. Amsterdam, Nederland: Vrije Universiteit Amsterdam. 33 Richardson, L. K., Christopher Frueh, B., Grubaugh, A. L., Egede, L., & Elhai, J. D. (2009). Current directions in videoconferencing tele-mental health research. Clinical Psychology: Science and Practice, 16(3), 323-338. 34 Simpson, S. (2009). Psychotherapy via videoconferencing: A review. British Journal of Guidance & Counselling, 37(3), 271-286.
17
35 De Graaf, W., & Hendrikx, W. (2012). Gezond-maar ook gezellig-thuis. Tiburg, Nederland: Tilburg University. 36 Vermeulen, S. (2010). Zorg delen via internet. Denkbeeld, 22(1), 26-28. 37 Botella, C., Breton-López, J., Quero, S., Baños, R. M., Garcia-Palacios, A., Zaragoza, I., & Alcaniz, M. (2011). Treating cockroach phobia using a serious game on a mobile phone and augmented reality exposure: A single case study. Computers in Human Behavior, 27(1), 217-227. 38 Harrison, V., Proudfoot, J., Wee, P. P., Parker, G., Pavlovic, D. H., & Manicavasagar, V. (2011). Mobile mental health: Review of the emerging field and proof of concept study. Journal of mental health, 20(6), 509-524. 39 Warmerdam, L., Riper, H., Klein, M., Van den Ven, P., Rocha, A., Ricardo Henriques, M., . . . Cuijpers, P. (2012). Innovative ICT solutions to improve treatment outcomes for depression: The ICT4Depression project. Studies in Health Technology and Informatics, 181, 339-343. 40 Daansen, P. J. (2012). Van couch naar computer. Tijdschrift voor Psychotherapie, 38(6), 442-462. 41 Timmer, S. (2011). eHealth in de praktijk. Houten, Nederland: Bohn Stafleu van Loghum. 42 Hulsbosch, L., Tamis - Ten Cate, P., Nugter, A., & Kroon, H. (2011). Zorg op afstand in de langdurige geestelijke gezondheidszorg: Een randomised controlled trial naar telezorg bij GGz Noord-Holland Noord. Utrecht, Nederland: Trimbos-instituut. 43 Boerema, I., & De Leeuw, J. R. J. (2012). Evaluatie van de eerste ervaringen met eigen regie. Utrecht, Nederland: Trimbos-instituut. 44 E-hulp.nl (2012). Jongere met lichte verstandelijke beperking gebaat bij online hulp. Geraadpleegd op 5 oktober, 2013, via www.e-hulp.nl/nieuws/2012/10/17/jongere-met-lichte-verstandelijke-beperking-gebaatbij-online-hulp/ 45 E-hulp.nl (2012). Mobiel maatje helpt lvb-jongeren bij lastige keuzes. (2013). Geraadpleegd op 5 oktober, 2013, www.e-hulp.nl/nieuws/2013/06/11/mobiel-maatje-helpt-lvb-er-bij-lastige-keuzes/
18
HOOFDSTUK 3
Interviews met cliënten 3.1 Inleiding Kwalitatief onderzoek biedt de mogelijkheid om informatie te achterhalen over ervaringen, opvattingen, argumenten en de achtergrond van cliënten. Het ontmoeten van cliënten in hun eigen omgeving en met hen in gesprek gaan, heeft een belangrijke informatieve bijdrage geleverd aan het onderzoek. Dit hoofdstuk bespreekt de resultaten van interviews over het gebruik van MPC die zijn afgenomen bij cliënten van Pameijer. Sectie 3.2 beschrijft de werkwijze die gebruikt is voor het afnemen van de interviews en geeft tevens informatie over de deelnemers die hebben meegewerkt. In sectie 3.3 worden de resultaten weergeven. In de samenvatting, in sectie 3.4, worden de resultaten uit de interviews gekoppeld aan de vier uitkomstmaten binnen dit onderzoek; kwaliteit van leven, empowerment, sociale cohesie en gebruiksvriendelijkheid van MPC.
3.2 Methode Tabel 3.1
Aard van de interviews Cliënten zijn face-to-face geïnterviewd. Deze interviews vonden bij de cliënt thuis plaats en duurden ongeveer 45 minuten. De volgende onderwerpen zijn daarbij aan bod gekomen: type ondersteuning dat via MPC ontvangen is, de tevredenheid en de ervaringen met het werken met MPC en de invloed van MPC op het functioneren en het dagelijks leven van de cliënt.
Deelnemers
Demografische kenmerken van geïnterviewde cliënten (n=11)* n
Variabele Geslacht
Man
4
Vrouw
7 43a
Leeftijd Indicatie Land van herkomst Huwelijkse staat
Niveau hoogst behaalde opleiding
Psychiatrische problematiek
10
Verstandelijke beperking
1
Nederland
9
Getrouwd
1
Alleenstaand
10
Laag
3
Middel
5
Hoog
1
Zelfstandig/alleen
6 In totaal wilden 30 cliënten meewerken aan Woonsituatie Met partner/kinderen/familie 2 een face-to-face interview. Hiervan zijn er 11 In een woonvorm 1 uitgenodigd voor een interview. Bij deze Werksituatie Betaalde baan 1 selectie is getracht uiteenlopende cliënten te Een paar keer per week 2 Frequentie begeleiding interviewen, waarbij rekening is gehouden met aan huis 1 keer per week 7 spreiding over verschillende woonwijken, Afkortingen: n= aantal deelnemers geslacht en leeftijd. Tabel 3.1 toont de demograa Dit getal is een gemiddelde en is uitgedrukt in jaren fische gegevens van deze 11 cliënten. De * Een deel van de gegevens zijn verkregen uit de voormeting op de vragenlijsten; twee van de geïnterviewde cliënten hebben deze lijst niet ingevuld. sociaal-demografische gegevens van de geïnterviewde cliënten komen redelijk overeen met de sociaal-demografische gegevens van de cliënten die de vragenlijsten hebben ingevuld (n = 39, zie hoofdstuk 5). Het percentage mannen en het percentage cliënten met een verstandelijke beperking ligt lager in de groep cliënten die meedeed aan de kwalitatieve interviews. De geïnterviewde cliënten ontvingen wekelijks hulp van één of twee vaste begeleiders van Pameijer. Deze ondersteu-
19
ning is gericht op praktische zaken zoals hulp bij het organiseren van huishoudelijke en administratieve taken en begeleiding bij emotionele problemen die cliënten ervaren. Begeleiders meldden cliënten aan die wilden deelnemen aan MPC.
Analyse De interviews zijn met toestemming van de cliënten digitaal opgenomen en aan de hand van deze opnamen uitgewerkt. De interviews zijn geanalyseerd aan de hand van vooraf opgestelde inhoudelijke categorieën (gebruik van MPC, ervaringen met MPC, computervaardigheden, contact met begeleiders via MPC en de toekomst met MPC). Voor elke cliënt is per categorie een samenvatting gemaakt van de verkregen informatie uit het interview. De samenvattingen van alle cliënten zijn per categorie vergeleken en onderzocht op overeenkomsten en verschillen.
3.3 Resultaten Gebruik van MPC Cliënten die gebruik wilden maken van MPC maar niet in het bezit waren van een computer konden via Pameijer een computer in leengebruik ontvangen.c Cliënten noemden dit ook als reden om aan MPC mee te gaan doen. Een cliënt vertelde dat de door Pameijer geplaatste computer hem status gaf:
“Iedereen kijkt zijn ogen uit dat ik dat ding heb. M’n kennissen zitten ook vaak op de computer en gebruiken Facebook, het opent een wereld” Andere cliënten die MPC gebruikten hadden al langer een computer en waren bekend met verschillende internetmogelijkheden zoals sociale media en zoekmachines. Drie van de elf geïnterviewde cliënten waren wel aangemeld voor MPC, maar hadden nog geen contact gehad met hun begeleider via MPC. Alle drie noemden hiervoor een andere reden. Eén cliënt wachtte nog op een computer in bruikleen. De tweede cliënt stelde het werken met MPC voortdurend uit. De derde cliënt vertelde dat zij wel wilde starten met MPC, maar dat haar begeleidster terughoudend was. Cliënten die contact onderhielden met hun begeleider via MPC wisselden MPC af met face-to-face begeleiding. MPC biedt verschillende functies. Een aantal functies werd door cliënten actiever gebruikt dan andere. Hierin kwamen de voorkeuren van de cliënten vrij duidelijk overeen. Cliënten spraken zich bijvoorbeeld positief uit over het videobellen: een hoofdfunctie van MPC. Via het videobellen onderhield een deel van de cliënten regelmatig en op afgesproken tijdstippen contact met hun begeleider.
“Het videobellen vind ik bijzonder fijn. Het is een soort persoonlijk contact. Ik zit aan de koffie, en zij aan de thee: net alsof je visite hebt. We bespreken dan hoe de week is verlopen en wat ik nog moet doen”
c
In totaal zijn er in het kader van het MPC project bij cliënten van Pameijer 40 nieuwe computers en 10 tweedehands
computers in huis geplaatst. Voor alle 50 zijn internetverbindingen gerealiseerd. De overige cliënten werkten met een eigen computer en internetverbinding.
20
Cliënten maakten daarnaast graag gebruik van de SMS functie binnen MPC en gaven aan het fijn te vinden om een berichtje naar de mobiele telefoon van de begeleider te kunnen sturen wanneer zij direct in contact wilden komen met hun begeleiders. Op deze manier stelden zij bijvoorbeeld een vraag of maakten zij een afspraak. Zij gaven aan dat de SMS via MPC gratis is en dat vonden zij een groot voordeel.
“Mijn beltegoed is vaak op maar op deze manier kan ik evengoed in contact komen met mijn begeleider, bijvoorbeeld om te vragen of we een afspraak kunnen verzetten” Het digitale logboek gebruikten cliënten tevens regelmatig voor contact met de begeleider, maar zij gaven aan dat zij SMS als directer contact ervoeren. Het digitale logboek vond men het vooral prettig om aandachtspunten te onthouden en “iets van je af te schrijven”. Het persoonlijke begeleidingsplan dat via MPC te lezen is, is door een aantal cliënten doorgenomen, hoewel het merendeel aangaf niet te weten dat het er op stond.
> Cliënten gebruiken de verschillende functionaliteiten van het programma > Het sturen van een SMS aan de begeleiders is prettig omdat er geen kosten aan verbonden zijn en cliënten ervaren dit als direct contact
Ervaringen met MPC Cliënten die MPC gebruikten vertelden enthousiast over het programma. Diegenen die er nog geen gebruik van maakten (maar wel al waren aangemeld), verwachtten wel dat het een positieve bijdrage kon leveren aan het begeleiden. Cliënten noemden de uitbreiding van contactmogelijkheden met de begeleider als belangrijkste voordeel van MPC. Zij zijn hierdoor minder afhankelijk van vaste face-to-face afspraken.
“Ik denk wel dat MPC helpt om me rustig te houden. Je hebt het idee dat je altijd begeleiding hebt” “Het geeft wel ruimere mogelijkheden. Sommige begeleiders zijn via MPC ook ’s avonds te bereiken. Hierdoor kan ik overdag gewoon mijn gang gaan en hoef ik geen afspraken te verplaatsen” Cliënten vertelden dat de mate van contact hierdoor ook makkelijker kon worden aangepast: meer contact wanneer dit nodig was en minder contact wanneer dat kon. De mogelijkheid tot het hebben van online contact gaf daarbij een veilig gevoel aan cliënten. Daarnaast merkten cliënten op dat het schrijven over persoonlijke zaken via het digitale logboek van MPC hielp om emoties beter te kunnen hanteren. Het opschrijven van problemen droeg bij aan het ordenen van de problemen.
“Dat je teksten bewaard blijven en je nog eens terug kan kijken, vind ik wel prettig” “Ik heb het gevoel dat ik iedereen om mij heen leeg zuig, MPC is een uitlaatklep. Ik kan mijn verhaal opschrijven en belast niemand persoonlijk” 21
Via het digitale logboek konden cliënten tevens vragen stellen aan hun begeleider tussen de afspraken door. Begeleiders konden hierop reageren wanneer ze tijd hadden. Vooral bij korte vragen waar niet direct een antwoord op nodig was, was dit heel handig, zo gaf een cliënte aan. Daarentegen sprak één cliënte uitgesproken kritisch over MPC. Zij had overwogen om er mee te stoppen. De verandering in contact met de begeleiders maakte haar onrustig en angstig. Ze vertelde dat ze negatief stond tegenover het gebruik van MPC, maar dat ze bewust wel hiermee begonnen was om te kunnen aanhaken bij de huidige ontwikkelingen. Ze anticipeerde op een toekomst waarin het mogelijk lastiger zou kunnen worden om begeleiding te behouden. Ze beleefde echter de voortdurende mogelijkheid om de begeleiders te kunnen benaderen als iets beangstigends omdat ze hier erg veel mee bezig was. Ze moest zichzelf afremmen om niet constant contact te zoeken als zij online waren.
“Ik word voortdurend naar de computer getrokken om te kijken of er iemand online is. Dat vind ik een naar gevoel” Twee cliënten waren erg blij met de mogelijkheid om steun van Pameijer nu ook op wat langere afstand te ontvangen. Wanneer zij in een andere stad of het buitenland verbleven, ontvingen zij nu ook ondersteuning via MPC. Een cliënt gaf aan dat hij door het gebruik van MPC vaker contact had met andere cliënten. Wanneer hij bij de dagbesteding was, wisselde hij regelmatig gegevens uit met andere cliënten. Zij konden elkaar vervolgens via MPC benaderen en ook buiten de dagbesteding contact met elkaar hebben.
> > > > >
Cliënten ervaren MPC als een goede toevoeging aan de begeleiding De mogelijkheid om begeleiders te bereiken wanneer dat nodig is zien cliënten als een groot voordeel, maar het kan daarentegen ook onrustige gevoelens geven MPC helpt cliënten hun emoties te verwoorden MPC geeft mogelijkheden om vanaf verschillende locaties ondersteuning te ontvangen MPC maakt contact tussen cliënten mogelijk
Computervaardigheden Het grootste deel van de cliënten vond het makkelijk om met MPC te leren werken. Zij hadden de vaardigheden voor het gebruik van het programma snel onder de knie en konden aan de slag met het programma. Voor een deel van de cliënten die gebruik maakte van MPC was dit echter de eerste ervaring die zij hadden in het werken met een computer en internet. Zij gaven aan dat het wel tijd en oefening vergde om er echte vaardigheid in te ontwikkelen. Afhankelijk van de eigen basisvaardigheden en de vaardigheden van de begeleider maakten zij zich in eigen tempo het programma meester. Cliënten vertelden dat zij over voldoende concentratie en energie moesten beschikken om met MPC te kunnen werken. Ook werd opgemerkt dat mensen op verschillende manieren leren. De één noemde het bijvoorbeeld prettig om in een groepje met anderen te kunnen oefenen. Ook de behoefte aan een geschreven instructie, bijvoorbeeld een eenvoudig A4tje dat je naast de computer kunt leggen werd genoemd. Anderen hadden voldoende aan de handleiding die online via MPC werd geleverd. Weer anderen gebruiken de handleiding niet, maar vonden het belangrijk om persoonlijke begeleiding te krijgen bij het oefenen. 22
“Ik denk wel dat iedereen het zou kunnen leren” Voor een aantal cliënten was het gebruik van een computer een grote stap. De veranderingen die MPC met zich meebrengt waren voor een aantal cliënten bij aanvang dan ook een drempel. Daarnaast merkten zij wel op dat het gebruik van een computer in de huidige maatschappij onontkoombaar is.
“Ik kan me niet meer voorstellen hoe het is zonder computer. Ik zou er nu niet meer zonder kunnen” Sommige cliënten waren erg vaardig in het gebruik en vonden het interessant om alle functies uit te testen. Een cliënt gaf bijvoorbeeld aan dat zij haar begeleider soms hielp wanneer deze niet verder kwam met het programma. Een aantal van deze cliënten zouden ook andere cliënten willen helpen om het programma onder de knie te krijgen. Ze wisten zelf alleen niet goed hoe ze hiertoe initiatief konden nemen. Wanneer cliënten technische problemen of vragen over het programma hadden konden zij terecht bij de ICT-academie (zie sectie 1.4). Volgens een cliënt die ondersteuning bood bij de ICT-academie had een deel van de mensen moeite met het gebruik van het programma.
“Ik hoor wel geregeld van mensen die niet meer meedoen. We krijgen dan niet echt een duidelijke reden. Ik denk dat mensen er toch moeilijk aan kunnen wennen” De ervaringen met betrekking tot technische problemen waren wisselend. Het gebruik van het programma leverde bij een deel van de cliënten problemen op. Cliënten vertelden dat het programma op de eigen computer heel traag werkte of helemaal vastliep. Om deze reden kregen zij een computer van Pameijer in bruikleen. Wanneer ze eenmaal waren gestart met het gebruik, overweg konden met het programma en een goede computer hadden, waren er niet veel problemen meer. Wanneer zij wel problemen ervoeren ontvingen zij technische ondersteuning aan huis. Vrijwel iedereen was tevreden over deze persoonlijke ondersteuning. De snelheid waarmee er vervolgens iets aan het probleem gedaan kon worden was wisselend, wat nogal eens teleurstelling gaf. Vooral de onduidelijkheid over de wachttijd waarbinnen het probleem werd opgelost speelde hierin een rol. Naast het doorvoeren van verbeteringen in de hardware (nieuwe computers voor cliënten) worden er ook aanpassingen gemaakt in de software (MPC). Eén cliënte merkte op dat deze veranderingen die in het programma werden aangebracht haar moeite kostten. Aangezien zij gewend was geraakt aan het programma vond zij het lastig dat zij plotseling werd geconfronteerd met aanpassingen zonder verdere toelichting. Een aantal cliënten was bang voor de gevolgen van het computergebruik, bijvoorbeeld bang dat ze fouten maakten of angst voor het ongewild verspreiden van opgeschreven informatie. Men vertrouwde meestal de eigen begeleider en nam daarom aan dat het systeem veilig was. Tijdens de interviews kwamen hier wel vragen over naar voren en gaf men aan dat privacy niet een expliciet onderwerp van gesprek was geweest toen zij startten met het programma.d Niet iedereen zag MPC d
Cliënten worden bij aanmelding uitgenodigd om deel te nemen aan workshops om informatie over MPC te ontvangen en
vaardig te worden met het programma. Hierbij wordt het onderwerp privacy behandeld en worden ook de risico’s van het gebruik van internet (bijvoorbeeld sociale media) besproken. Niet alle cliënten hebben deelgenomen aan deze workshops. 23
als een beveiligde omgeving. Sommigen hadden de angst dat anderen, voor wie de berichten niet bestemd waren, toch hun berichten konden lezen. Cliënten die voor het eerst in aanraking kwamen met de computer kwamen ook in contact met het internet. Voor een aantal van hen was dit als een wereld die voor hen open ging. Via MPC konden cliënten in contact komen met andere cliënten en via sociale media kwamen zij in contact met kennissen en familie. Door het gebruik van de Bing zoekmachine of Google zochten zij informatie op over verschillende onderwerpen. Ook was het mogelijk om via MPC samen met de begeleider over het internet te browsen. Op deze manier ontdekten cliënten wat de mogelijkheden van het internet zijn.
“Via internet kan ik veel dingen uitzoeken. Ik zoek eerst op hoe dingen geregeld zijn en pas dan ga ik naar een instantie”
>
> > > > > >
MPC is gemakkelijk aan te leren. Het is van belang veel te kunnen oefenen om echt vaardig te worden. Wanneer cliënten genoeg energie en concentratievermogen hebben leren zij het makkelijkst De ondersteuning die gewenst is bij het aanleren van het programma is per individu verschillend; cliënten verschillen in leerstijlen Cliënten ervaren het gebruik van de computer als onontkoombaar De ondersteuning van de ICT academie is in het bijzonder belangrijk in de opstartfase, duidelijke communicatie over ondersteuning helpt teleurstelling te voorkomen Computervaardige cliënten vinden het leuk om andere cliënten te helpen Cliënten hebben moeite met veranderingen en het werken met MPC ervaren cliënten als een grote verandering in de begeleiding Het gebruik van internet is voor sommige cliënten een openbaring
Contact met begeleiders via MPC Twee cliënten vertelden dat zij nu ook contact hadden met de begeleiding terwijl de begeleider werkzaam was vanuit huis. Beide vertelden dat er dan soms ook anderen (zoals de kinderen) in beeld kwamen. Bij één cliënt riep dit vragen op over de privacy, terwijl een andere cliënt dit juist erg leuk vond. Wantrouwen met betrekking tot de privacy was voor sommige cliënten een remmende factor bij het gebruik van het videobellen.
“Ik heb toch een beetje wantrouwen, ik weet niet wie er achter haar (de begeleider) is, wie het hoort. Laatst had ik een gesprek met A. en toen zat B. er achter. Voor hetzelfde geld zeg ik wat over B. en dan hoort ze dat” Een aantal cliënten vond het contact met de begeleider via het beeld ingewikkeld. Het was via het beeldscherm voor hen soms moeilijker in te schatten wat een reactie betekende in vergelijking met face-to-face contact. Een cliënte gaf bijvoorbeeld aan dat ze het persoonlijk een nadeel vond dat ze soms het idee had dat haar begeleider met een ongeïnteresseerde houding achter het scherm zat. Ze was zich ervan bewust dat dit waarschijnlijk niet zo was, maar ze kon haar begeleider via het scherm minder goed zien dan in het echt. Een andere cliënte vertelde dat ze door het gebruik van MPC nu iedere week contact met haar coach kon hebben in plaats van één keer in de twee weken en
24
zag dit als een voordeel. Door het gebruik van MPC kon ze kort tussendoor even contact hebben. Dit was mogelijk omdat het contact via MPC veel minder tijd in beslag nam dan een huisbezoek. Eén van de cliënten vertelde dat het contact via de webcam wat hem betreft het contact bij hem thuis zou mogen vervangen.
“Wanneer iemand bij je thuis komt denk je 'we moeten praten', maar het gaat altijd over hetzelfde en er vallen stiltes. Ik ben blij met MPC” Anderen zeiden echter dat het face-to-face contact onmisbaar was binnen de begeleiding, voornamelijk omdat het contact via de computer als kil of koud kon worden ervaren. Voor sommigen was het contact met de begeleider ook een van de weinige sociale contacten die zij hadden. MPC vonden de meesten fijn om te gebruiken, maar wel in combinatie met de begeleiding aan huis.
“De hand op de knie of de aai over de bol, ik kan me niet voorstellen dat alles via het programma zal verlopen” Cliënten gaven aan dat face-to-face contact van belang was bij een crisis. In een rustige periode was het voor een aantal cliënten geen probleem als de begeleiders minder vaak aan huis kwamen en (een deel van) het contact plaats vond via MPC. Maar wanneer er sprake was van momenten waarbij cliënten erg veel stress ervoeren, hadden zij behoefte aan face-to-face contact. Sommigen zeiden hun computer bij crisis helemaal niet te gebruiken. Anderen vertelden juist dat zij deze dan overdreven veel gingen gebruiken. Cliënten die vooral administratieve en huishoudelijke begeleiding ontvingen vonden MPC minder handig. Het persoonlijk bezoek aan huis was voor hen een belangrijke stok achter de deur. Zo konden de begeleiders precies zien wat de cliënten wel en niet hadden gedaan. Cliënten benoemden dat ze begeleiding aan huis nodig hadden om daadwerkelijk naar afspraken buiten de deur te kunnen in verband met straatangst of impulsief gedrag. Een cliënte vertelde dat ze hierbij persoonlijke ondersteuning kreeg van haar begeleider, wat haar hielp in het stapsgewijs overwinnen van haar straatangst. Geen hulp meer aan huis ontvangen zou voor haar leiden tot verminderde mobiliteit. Cliënten vertelden dat MPC hen hielp om zelfstandiger te worden. De begeleiding op afstand kreeg zo een meer coachend karakter. Een begeleider moedigde bijvoorbeeld een cliënt op afstand aan om zelf contact op te nemen met een instantie. De cliënt vertelde dat hij op deze manier meer leerde om uit te gaan van zijn eigen vermogens. Hij merkte dat hij dingen zelfstandig kon oplossen, terwijl hij daar normaal gesproken de hulp van de begeleider voor zou inschakelen. Dit helpt bij het vergroten van het zelfvertrouwen en het verder onderzoeken van de eigen mogelijkheden.
“MPC maakt de communicatie met de begeleiders makkelijker”
> > > > >
Privacy is een belangrijk aspect bij het gebruik van MPC De vorm van contact is wennen voor cliënten, maar biedt voor hen voordelen Cliënten prefereren een combinatie van MPC en face-to-face contact Bij crisis en bij een aantal specifieke begeleidingstaken gaat de voorkeur uit naar face-to-face MPC kan leiden tot een grotere mate van zelfstandigheid
25
Toekomst met MPC Cliënten verwachtten dat het gebruik van MPC in de toekomst zal toenemen zodat de zorg geleverd kan blijven worden. Sommige cliënten maakten zich hierover wel zorgen omdat zij bang waren dat het face-to-face contact hierdoor zal verminderen of zelfs verdwijnen. Veel contact via MPC zou dan automatisch minder face-to-face persoonlijk contact betekenen.
“Doordat er minder huisbezoeken hoeven plaats te vinden kan je meer cliënten per begeleider hebben” “Ik kan beter meegaan in deze ontwikkeling, want als het op een gegeven moment zo is kan ik beter dit hebben dan helemaal geen hulp te hebben” Anderen waren hier minder mee bezig en zagen een toename in het gebruik niet als negatief. Een cliënte bouwde het contact met haar begeleider bijvoorbeeld af en zag MPC als een goed middel om af en toe even contact te onderhouden. De kosten voor het gebruik van MPC waren voor cliënten goed geregeld; vooral door de plaatsing van leencomputers vanuit Pameijer. Daarnaast hadden veel cliënten al een computer in huis. Niemand verwachtte dan ook dat kosten in de toekomst een probleem zullen opleveren. Voor eenzame mensen vonden cliënten de toepassing heel geschikt. Een cliënte zou graag ook haar eigen familie willen betrekken bij MPC. Een ander zag veel in het opzetten van netwerken van cliënten onderling. De meningen over het betrekken van anderen bij MPC buiten de begeleiding waren verdeeld; anderen wilden MPC echt alleen maar in contact met de begeleiding gebruiken. Voor contact met anderen gebruikten zij liever sociale media zoals Facebook.
“Er kan meer gebruik gemaakt worden van MPC door cliënten onder elkaar. Er zijn heel veel mensen alleen” Er werden een aantal technische verbeteringen voorgesteld voor het programma. Een cliënt gaf aan dat het soms verwarrend kon zijn dat de datum en tijd niet op “de geeltjes” (de berichten die een cliënt of begeleider kunnen plaatsen in het logboek) in het digitale logboek stond aangegeven, hierdoor kon je niet zien of het bericht nieuw was. Daarnaast werd het “geeltje” groen wanneer het gelezen was, maar met meerdere begeleiders is het onduidelijk of het bericht door beide begeleiders was gelezen. Ook klaagden sommigen over de lettergrootte van de berichten en miste iemand een handige plek om berichten op te slaan. Een cliënt hoopte dat de applicatie voor de mobiele telefoon in de toekomst ook voor cliënten beschikbaar zou komen.e
> > > >
e
Cliënten maken zich zorgen over de mogelijkheid in de toekomst voldoende face-to-face zorg te kunnen ontvangen MPC is geschikt voor eenzame mensen Cliënten willen MPC gebruiken voor contact met familie en andere cliënten Cliënten hebben tips voor verbeteringen in het programma
De lettergrootte van de berichten is gedurende de pilot aangepast. Een mobiele applicatie voor MPC is inmiddels
ontwikkeld en cliënten kunnen hier gebruik van maken. 26
3.4 Samenvatting Deze sectie geeft een samenvatting van de informatie die in de interviews met cliënten is verzameld, aan de hand van de in het vorige hoofdstuk geïdentificeerde kernbegrippen: kwaliteit van leven, empowerment, sociale cohesie en gebruiksvriendelijkheid.
Kwaliteit van leven Cliënten vonden MPC over het algemeen een goede aansluiting op de begeleiding die zij ontvingen vanuit Pameijer. Face-to-face ondersteuning werd gecombineerd met MPC. Cliënten gaven aan dat het voor hen belangrijk is om het face-to-face contact aan te houden en MPC te gebruiken als aanvulling. Dit is niet alleen praktisch bij ondersteuning waarbij face-to-face contact nodig is (huishoudelijke en administratieve taken) maar ook belangrijk voor het sociale contact met de begeleider. Cliënten hadden het gevoel dat zij door MPC makkelijker contact met begeleiders konden hebben door middel van het sturen van een SMS of een bericht in het digitale logboek. Met het gebruik van MPC nam de bereikbaarheid van begeleiders toe.
Empowerment Cliënten konden via MPC op elk moment een vraag stellen of hun verhaal kwijt aan hun begeleider, dit gaf hen een gevoel van veiligheid. Soms was dit voor hen al genoeg om hun gedachten te kunnen ordenen of hun emoties te kunnen uiten. Daarnaast stelde MPC de cliënt in staat om kort even contact te hebben met de begeleider. Het plannen van afspraken werd flexibeler via MPC, waardoor cliënten eigen afspraken minder snel hoefden te verzetten en minder afhankelijk zijn van vaste face-to-face afspraken. De ondersteuning op afstand kreeg daarnaast een meer coachend karakter waardoor cliënten werden aangemoedigd om meer gebruik te maken van de eigen kracht. Toename in de vaardigheden in het gebruik van internet gaf de cliënten mogelijkheden om zelfstandig informatie te verkrijgen over verschillende onderwerpen. De begeleider zou hier normaal gesproken een tussenpersoon in zijn, maar begeleiders bekrachtigden cliënten om dit meer zelf te proberen en de eigen kracht te benutten.
Sociale cohesie Een aantal cliënten stond open voor meer contact met andere cliënten. MPC maakte contact tussen cliënten mogelijk. Cliënten konden andere cliënten toevoegen indien zij beiden werkten met MPC. Op deze manier konden zij elkaar onder andere berichten sturen en videobellen en kon het sociale netwerk van de cliënten worden uitgebouwd. Sommige cliënten zouden op deze manier ook graag hun familieleden willen toevoegen. Ook het algemeen gebruik van internet droeg bij aan het uitbreiden van het sociale netwerk. Cliënten gaven aan veel gebruik te maken van sociale media, waardoor zij bijvoorbeeld weer in contact konden komen met familie op afstand.
Gebruiksvriendelijkheid Cliënten gaven aan dat zij MPC als gebruiksvriendelijk ervoeren. Zij dachten dat elke cliënt MPC zou kunnen gebruiken. Veel oefenen en met het programma aan de slag gaan was hier van belang. Onder de cliënten werden verschillen opgemerkt in computervaardigheden. Een aantal cliënten was nog weinig in aanraking geweest met computers, terwijl andere cliënten hier dagelijks gebruik van maakten. Het verschil in vaardigheden vroeg ook om verschillende vormen van ondersteuning. Een aantal cliënten had meer behoefte aan instructies om het gebruik van het programma goed aan te leren, terwijl bij andere cliënten basale computervaardigheden nog aandacht behoefden. Cliënten moesten zelf ook in staat zijn om deze vaardigheden aan te leren, wanneer zij problemen ervoeren kon het voor hen lastig zijn om de aandacht op iets nieuws te richten. Cliënten zagen het
27
gebruik van computers als een onderdeel van de tijd waarin zij leven, iets waar ze in mee horen te gaan. Cliënten die nog geen gebruik maakten van een computer voor MPC zagen het gebruik als een openbaring en leerden hierdoor ook het internet ontdekken. Informatie over de privacy van MPC kan leiden tot geruststelling onder cliënten. Een aantal cliënten maakte zich zorgen over het inzien van privé gegevens en het kunnen meeluisteren met privé gesprekken door buitenstaanders via MPC.
28
HOOFDSTUK 4
Interviews met begeleiders 4.1 Inleiding Begeleiders zijn een onmisbare schakel in de hulpverlening. Naast de visie van de cliënten over MPC werd daarom ook de visie van begeleiders in het onderzoek betrokken. In dit hoofdstuk worden de resultaten gepresenteerd van de interviews die met hen over MPC zijn gehouden. Sectie 4.2 beschrijft de selectie van de begeleiders, de opzet van de interviews en de manier waarop de resultaten zijn geanalyseerd. In sectie 4.3 worden de resultaten gepresenteerd. Sectie 4.4 vat de ervaringen van de begeleiders samen en legt de koppeling met de kernbegrippen waar dit onderzoek zich op richt (kwaliteit van leven, empowerment, sociale cohesie en de gebruiksvriendelijkheid van MPC).
4.2 Methode Aard van de interviews Begeleiders zijn telefonisch geïnterviewd. In de interviews kwamen de volgende thema’s aan bod: de ervaringen en de tevredenheid van de begeleiders over het werken met MPC, de invloed van MPC op hun werk, de invloed van MPC op het dagelijkse leven van de cliënten en de invloed van MPC op het contact tussen de begeleider en de cliënt. De duur van deze interviews bedroeg gemiddeld 40 minuten.
Deelnemers
Tabel 4.1 Demografische kenmerken van geïnterviewde begeleiders (n=10)
In totaal zijn 44 begeleiders via e-mail uitgenodigd voor een telefonisch interview, waarna 26 begeleiders zich aanmeldden. Vervolgens zijn 10 begeleiders geselecteerd. Bij deze selectie is getracht uiteenlopende begeleiders te interviewen, waarbij rekening is gehouden met spreiding over verschillende werkgebieden en geslacht. De demografische gegevens van de begeleiders worden in Tabel 4.1 getoond.
Variabele
Analyse
Afkortingen: MBO: Middelbaar Beroeps Onderwijs, MWD: Maatschappelijk Werk en Dienstverlening, n= aantal deelnemers, SPH: Sociaal Pedagogische Hulpverlening, SPW: Sociaal Pedagogisch Werk a Dit getal is een gemiddelde en is uitgedrukt in jaren
Geslacht
n Man Vrouw
7 37a
Leeftijd
Opleiding
3
SPH
3
MWD
3
SPW
2
MBO inrichtingswerk
1
MBO verpleegkundige
1
Duur dienstverband
11a
De interviews zijn geanalyseerd aan de hand van vooraf opgestelde inhoudelijke categorieën (gebruik van MPC, ervaringen met MPC, integratie MPC in werkwijze, computervaardigheden, meerwaarde van MPC voor cliënten, contact met cliënten via MPC en de toekomst met MPC). Voor iedere begeleider is per categorie een samenvatting gemaakt van de verkregen informatie uit het interview. De samenvattingen van alle begeleiders zijn per categorie vergeleken en onderzocht op overeenkomsten en verschillen.
29
4.3 Resultaten Gebruik van MPC Deelnemers hadden een deel van hun cliënten of al hun cliënten aangemeld voor het gebruik van MPC. Het daadwerkelijk gebruik van MPC kwam geleidelijk op gang. Eén van de begeleiders was nog niet actief met MPC. Zij vond het moeilijk om MPC in haar werk te integreren, maar was wel enthousiast over het programma. Voor een brede inzet van MPC vonden de begeleiders de volgende aspecten van belang: de cliënt dient een computer met internet te hebben, begeleider en cliënt moeten het programma beheersen en de (eventuele) weerstand bij cliënten en begeleiders dient overwonnen te worden. Begeleiders verwachtten dat er nog tijd nodig is voordat aan deze voorwaarden is voldaan. Men ervoer wel dat de eerste kinderziektes (bijvoorbeeld technische problemen) verholpen waren. De begeleiders waren het meest enthousiast over het videobellen. Dit ervoeren zij als een meerwaarde in het contact. De berichten in het digitale logboek (de ‘geeltjes op de koelkast’) werden wisselend gewaardeerd: de één vond het te omslachtig en de ander vond het handig. Er werd ook gebruik gemaakt van het sturen van berichten via MPC, bijvoorbeeld om aan alle cliënten informatie door te sturen. Het cliëntdossier in MPC had volgens de begeleiders nog geen meerwaarde, aangezien tijdens het onderzoek alleen het begeleidingsplan beschikbaar was. Hier maakten begeleiders dan ook niet veel gebruik van. Begeleiders gebruikten MPC ook om samen met de cliënt het internet te verkennen en de computervaardigheid van cliënten te vergroten.
“Ik zie aan cliënten dat ze het leuk vinden en ik ben er ook trots op als ze ermee leren werken en dat het lukt” Begeleiders zagen de mogelijkheid om vanuit huis te werken als één van de grootste voordelen van MPC. Wanneer zij MPC op kantoor gebruikten hadden zij een rustige werkplek met voldoende privacy nodig. Dit gold ook voor het werken vanaf huis.
> > > >
Begeleiders zijn het meest enthousiast over het videobellen Voor verdere implementatie moeten cliënten een computer bezitten, het programma beheersen en dient de weerstand verminderd te zijn Thuiswerken zien begeleiders als een groot voordeel Privacy op de werkplek en thuis zijn belangrijke voorwaarden voor het gebruik van MPC
Ervaringen met MPC De reacties op MPC varieerden van afwachtend tot heel enthousiast, hoewel de meeste begeleiders enthousiast waren over de mogelijkheden van het programma. Men zag werken via MPC als een moderne manier van begeleiden, die in deze tijd past en naar de toekomst toe zelfs onontkoombaar is.
“Met MPC lopen we ver vooruit op de maatschappij. Het is ook zeker goed voor ons in de toekomst. Het is een goed medium” MPC werd gezien als een goede manier om cliënten meer bij de maatschappij te betrekken, bijvoorbeeld omdat MPC internet toegankelijker maakt voor cliënten die hier nog geen gebruik van maken. 30
Ook begeleiders die aan het begin van het traject nog huiverig stonden tegenover MPC, zagen tijdens het werken hiermee in dat dit programma een goede aanvulling kan zijn op de reguliere ondersteuning.
“Via MPC is het mogelijk om de cliënt van een afstand te coachen en de zelfstandigheid groter te maken” De meeste begeleiders zagen MPC als een nuttige toevoeging aan hun manier van werken, mede omdat het hun flexibiliteit vergrootte. Er bestond wel een angst voor vervlakking van het contact of voor een inperking van de autonomie van begeleiders in de begeleiding van cliënten. Begeleiders wilden MPC niet opdringen aan hun cliënten, omdat de behoeften per cliënt verschilden. Het was voor hen belangrijk om maatwerk te kunnen blijven leveren. Daarnaast vonden zij het belangrijk om de cliënten genoeg face-to-face te kunnen blijven zien. Iedereen vond dat MPC een aanvulling moet zijn op de huidige werkwijze. Een aantal begeleidingstaken zijn minder goed via MPC te volbrengen. Vooral de online ondersteuning bij het organiseren en begeleiden van het huishouden werden als niet handig ervaren. Financiën en post ordenen op afstand bleek ook lastig, omdat je via de webcam niet goed mee kan lezen met de cliënt. De begeleiders vertelden dat er nog weerstand bestond tegen MPC bij collega’s. Enkele mogelijke redenen voor die weerstand kwamen in de interviews naar voren. Zo bleek het vertrouwen in de goede werking van het programma bij sommigen nog niet voldoende te zijn. Verbetering van de internetverbinding en vertrouwen in de werkzaamheid van het programma werden benoemd als belangrijke voorwaarden om het programma breed aan te kunnen bieden. Een aantal begeleiders gaf aan enige moeite te ervaren met de manier waarop MPC geïntroduceerd was. Zij begrepen aanvankelijk dat het om een “vrijblijvende pilot” ging. Toen duidelijk werd dat er eisen gesteld werden aan het percentage cliëntcontacten via MPC was dat voor hen een verrassing, hoewel anderen dat bij aanvang al hadden begrepen of hadden vermoed. Zij vonden het moeilijk om de omslag van “mogen” naar “moeten” te maken en vonden het ook moeilijk om dit aan hun cliënten uit te leggen. Zij gaven aan dat de introductie van MPC hierdoor enige weerstand bij hen opriep, terwijl zij inhoudelijk wel enthousiast waren. Anderen merkten op dat het goed was dat er duidelijkheid kwam over de noodzaak om MPC te gebruiken. Het hielp hen ook hun eigen vermijding of terughoudendheid te bestrijden.
“Ik begrijp ook heel goed dat dit een verplicht onderdeel zou worden. Ik snap dat ook best in het kader van de huidige ontwikkelingen, maar zeg dat ook gewoon tegen je personeel” “Voor mij persoonlijk is het goed dat er nu wat meer druk achter staat, want anders blijf ik het uitstellen”
> Begeleiders ervaren MPC als noodzakelijke en onontkoombare modernisering van de werkwijze > Begeleiders benadrukken het belang van maatwerk > Technische problemen roepen weerstand op. Betrouwbare techniek is een voorwaarde voor het gebruik van MPC > De manier waarop MPC geïntroduceerd werd heeft bij een aantal medewerkers enige weerstand opgeroepen
31
Integratie MPC in werkwijze De begeleiders gaven aan nog te zoeken naar de beste manier om MPC te integreren in de dagelijkse routine, en dat deze zoektocht tijd kostte. Sommigen meldden dat het aanleren en werken met MPC ‘er tussendoor moest’ en daardoor rommelig verliep. De meesten wisselden een wekelijks huisbezoek af met een afspraak via MPC. Sommige teams of begeleiders stelden een (vast) spreekuur in waarop cliënten de mogelijkheid hadden om online contact te zoeken. Daar werd echter nog weinig gebruik van gemaakt. Vaste afspraken werkten vooralsnog het best. De meeste begeleiders verwachtten in de toekomst vaker thuis te kunnen werken met MPC, zo te besparen in reistijd en daardoor meer cliënten te kunnen helpen in minder tijd. Enkele begeleiders hadden dit ook al ervaren. Zij merkten dat zij meer tijd over hadden, omdat zij niet langer naar alle cliënten hoefden te reizen. Voor sommige cliënten was de stap naar MPC lastig, met name voor cliënten die al jaren in zorg waren, en daardoor gewend waren aan face-to-face ondersteuning. Een begeleider vertelde dat eindeloos blijven vragen om MPC te gebruiken niet werkt, omdat mensen liever vasthouden aan wat ze kennen. Zij stuurde het gebruik daarom meer directief aan.
“Ik ga er nu anders mee om. Ik zeg gewoon: ‘Ik kan niet komen, maar ik kan je wel online zien.’ Dat vinden ze dan goed” Vaker en korter contact via MPC in plaats van één wekelijks langdurig face-to-face contact werd door sommige begeleiders als voordeel ervaren. Een ander noemde dat juist een bezwaar, omdat het haar het gevoel gaf ook buiten werktijd beschikbaar te moeten zijn.
“Je kunt nu vaker kleine contact momenten hebben per week in plaats van een lange dat vind ik echt het belangrijkste voordeel” “Ik krijg nu ook buiten werktijd berichtjes. Ik ben nu altijd bereikbaar en ik ben geneigd om daar gelijk iets mee te doen. Ik neem me voor om hierin meer afstand te bewaren en later met berichten aan de slag te gaan. Dit vind ik wel moeilijk”
> > > >
Zoeken naar de beste manier om MPC te integreren kost tijd Vaste online afspraken werken vooralsnog het best Begeleiders verwachten en ervaren een toegenomen efficiëntie door de inzet van MPC Begeleiders krijgen sommige cliënten moeilijk gemotiveerd voor MPC
Computervaardigheden De begeleiders vonden de uitleg over de werking van MPC helder. Het programma was voor hen snel te begrijpen. Hierdoor kregen de meeste begeleiders een goed beeld van de mogelijkheden van MPC. Tijdens het onderzoek werden een aantal veranderingen in MPC doorgevoerd. Deze zorgden ervoor dat het gebruik in de ogen van de begeleiders eenvoudiger werd. Voordat alle begeleiders zich het systeem daadwerkelijk eigen hadden gemaakt was tijd nodig. De computervaardigheid van de begeleiders liep sterk uiteen, hoewel het merendeel vertrouwd was
32
met computers. Begeleiders met minder computerervaring gaven aan dat zij het programma goed konden aanleren en hierdoor al snel enthousiast raakten. Een aantal begeleiders gaf aan zelf door MPC nu ook meer gebruik te maken van de computer.
“Ik zit zelf veel achter de computer en gebruik sociale media. Dat maakt het voor mij makkelijker om het programma te gebruiken” Voor het ontwikkelen van de vereiste vaardigheden om met MPC te werken werd eigen initiatief noodzakelijk geacht. Begeleiders opperden hiervoor verschillende ideeën.
“Ik wil samen met mijn cliënten een cursus organiseren, met scholing vanuit de organisatie. Op die manier kunnen we elkaar helpen om het programma onder de knie te krijgen“ “Ik zet MPC altijd aan als ik in het kantoor werk. Dat wekt nieuwsgierigheid bij collega’s“ Om cliënten mee te krijgen in het gebruik vonden begeleiders hun eigen enthousiasme en vaardigheid heel belangrijk. Samen oefenen werd genoemd als een effectieve strategie. Begeleiders en cliënten gingen geregeld samen achter de computer zitten om stap voor stap het programma door te lopen.
“Het programma is vrijwel iedereen aan te leren”
> Begeleiders vinden het gebruik van MPC makkelijk aan te leren > Vaardigheid en enthousiasme bij de begeleider helpen de cliënt mee te krijgen. Samen met de cliënt oefenen is effectief
> Begeleiders maken meer gebruik van de computer door MPC Meerwaarde voor cliënten Als voorwaarde voor het werken met MPC stelden begeleiders dat er al een vertrouwensband met de cliënt moest bestaan. Voor cliënten kan MPC een grote stap zijn. Om deze stap te maken is het van belang dat zij zich veilig en vertrouwd voelen in het bestaande begeleidingscontact. De ervaring van begeleiders was dat op deze manier veel cliënten konden leren werken met MPC. Dat cliënten met het programma konden werken leidde bij een aantal cliënten tot een gevoel van trots en zelfvertrouwen. Ook mensen met een verstandelijke beperking konden met goede uitleg en begeleiding goed met dit programma werken volgens de begeleiders. Een aantal specifieke groepen hadden hier meer moeite mee. Achterdochtige cliënten, angstige cliënten, ouderen en cliënten met vrees voor computers vonden het moeilijk om te werken met MPC. Een begeleider merkte op dat hij niet aan alle cliënten een computer toevertrouwde. Sommige cliënten zouden deze mogelijk doorverkopen om hun drugsgebruik te betalen.f
f
Deze angst is ongegrond gebleken. Cliënten zijn zuinig op de computers die zij in bruikleen krijgen. Er heeft zich 1 situatie
voorgedaan waarbij een computer is gestolen. De betrokkenheid van de cliënt is hierbij niet aangetoond. 33
De begeleiders meldden bij een deel van de cliënten enige weerstand te hebben ervaren. Dit werd mede veroorzaakt door technische problemen. Het ging dan vooral om een niet goed of te traag werkend programma op verouderde computers of de soms lange wachttijd voor apparatuur in bruikleen. Hierdoor nam de motivatie van cliënten om met MPC te werken af. Deze problemen zorgden ervoor dat het soms veel tijd kostte om goed met het programma aan de slag te gaan. Cliënten werden er onzeker van als het programma niet werkte.
“Wanneer het programma niet werkt zijn cliënten geneigd er snel mee te stoppen. Ik kan nog wel proberen om dingen zelf op te lossen. Dat geduld ontbreekt bij cliënten meestal, maar ook bij sommige collega’s” Cliënten verschillen volgens de begeleiders sterk in hun behoeften en mogelijkheden. Het verschilde ook sterk per cliënt hoe snel het gebruik van MPC aan te leren was. Zij raadden daarom aan om goed te kijken voor wie MPC geschikt is en voor wie niet. Begeleiders hadden de ervaring dat cliënten erg blij konden zijn met het gebruik van MPC en dat cliënten het programma een toevoeging aan hun leven vonden. Een deel van de cliënten was dagelijks even met MPC bezig. Sommige cliënten vonden het interessant om alle functies te ontdekken en konden later aan de begeleider tips geven over wat ze samen konden doen via MPC. Enkele begeleiders gaven aan dat ze het gevoel hadden dat cliënten zelfstandiger werden door MPC. Doordat zij hun verhaal kwijt konden op het digitale logboek of een berichtje konden sturen, konden zij zelf beter aangeven wat zij nodig hadden.
“Een cliënt belde me dagelijks op wat soms lastig was, en nu kan hij zijn verhaal kwijt op de koelkasten.g Hierdoor kan ik evengoed op tijd inspringen wanneer het nodig is” Begeleiders noemden verder dat cliënten nu ook onderling contact met elkaar hadden, dat vonden zij een hele leuke vooruitgang. Zij stuurden bijvoorbeeld berichten naar elkaar en hielden op deze manier contact. Facebook en Youtube gebruiken cliënten volgens begeleiders ook graag. Via Facebook komen cliënten in contact met bijvoorbeeld familie in het buitenland. Een echtpaar dat niet kon lezen, kon via Skype nu elke dag contact maken met familie in het buitenland.
> > >
Het is belangrijk dat er wordt gekeken bij welke cliënten en voor welke taken MPC wordt ingezet MPC kan de zelfstandigheid van cliënten vergroten MPC verruimt volgens begeleiders de leefwereld van cliënten
Contact met cliënten via MPC In eerste instantie vertelden de begeleiders dat het contact met de cliënten niet wezenlijk was veranderd. Enerzijds omdat MPC (nog) geen vast onderdeel van de behandeling was, anderzijds vertelden begeleiders dat de relatieopbouw met cliënten een zodanig belangrijk onderdeel van de begeleiding was, dat zij er alert op waren dat MPC deze relatie niet veranderde.
g
34
De ‘koelkast’ is een persoonlijk digitaal logboek van de cliënt. Zie pagina 4 voor verdere informatie.
Toch merkten begeleiders wel enkele veranderingen in het contact op, hoewel hun ervaringen daarbij verschilden. Sommigen ervoeren dat het werken met MPC meer afstand bracht in het contact. Bij het opbouwen van contact was dat lastig, maar bij het afbouwen van contact kon MPC juist bewust worden ingezet. Bij het afbouwen van contact is een cliënt in staat om meer zelfstandig te functioneren. Om deze reden wordt de frequentie van het contact afgebouwd. Door meer coachend op afstand te ondersteunen lukte het cliënten om meer zelfstandig te werken.
“Ze kan nu veel meer zelf, maar heeft vooral zelfvertrouwen nodig. MPC is dan een goed instrument om haar te coachen en haar dingen meer zelfstandig te laten doen. Eerst dacht ze dat ze dingen alleen maar kon als ik er bij was. Nu kan ik meer afstand nemen en haar toch bijstaan” Daarnaast gaven begeleiders aan dat een aantal cliënten door het gebruik van MPC sneller tot de kern van het gesprek konden komen. Op deze manier kon het contact via MPC juist persoonlijker worden.
“Soms kan je je juist beter focussen en kan je inhoudelijk veel verder komen. Het geeft een nieuwe ingang voor het contact, waardoor dit verder kan verdiepen” De sfeer van het contact via het videobellen verschilde in de beleving van de begeleiders gevoelsmatig met face-to-face contact. Begeleiders misten soms de mogelijkheid om het persoonlijke “schouder klopje ”of de “arm om iemand heen” te kunnen bieden, wanneer iemand het echt moeilijk had.
“Je kijkt elkaar toch niet direct aan. Er zit altijd een camera tussen. Ik merk ook dat de stiltes die vallen anders voelen. Hierdoor heb je de neiging om het gesprek eerder af te sluiten”
> De relatie met de cliënt is een wezenlijk onderdeel van de behandeling. MPC lijkt deze relatie niet te veranderen > Het werken met MPC schept enerzijds meer afstand, maar kan anderzijds ook juist leiden tot meer persoonlijk contact > Door MPC komt men sneller tot de kern van het gesprek
Toekomstverwachtingen in relatie tot MPC Begeleiders gingen er van uit dat MPC in de toekomst een belangrijk onderdeel van hun werk zou worden. Zij zagen mogelijkheden om MPC nog aantrekkelijker en efficiënter te maken. Zo kon er bijvoorbeeld meer gebruik worden gemaakt van het cliëntendossier in MPC.
“Het zou mooi zijn als we in de toekomst via MPC met het cliëntdossier kunnen gaan werken. Het houdt cliënten nu nog niet bezig” Een andere begeleider vond dat het programma levendiger moet worden gemaakt. Zo vond ze het bijvoorbeeld jammer dat je geen foto’s kunt plaatsen. 35
“Voor jongeren is het op dit moment dodelijk saai, het moet sneller gaan en aantrekkelijker zijn” Wanneer in de toekomst bij nieuwe cliënten het werken met MPC meteen bij de intake kan worden geïntroduceerd verwacht men dat de afwisseling tussen face-to-face contact en online contact gemakkelijker zal verlopen.
> > >
Begeleiders geloven dat MPC in de toekomst een belangrijk onderdeel wordt in het werkproces Het programma kan aantrekkelijker en efficiënter worden vorm gegeven Wanneer het programma meteen geïntroduceerd wordt bij nieuwe cliënten is het makkelijker om met MPC te werken
4.4 Samenvatting Hieronder worden de resultaten van de interviews die zijn afgenomen bij de begeleiders samengevat. Eerst worden kort de belangrijkste ervaringen van de begeleiders besproken. Vervolgens wordt de visie van de begeleiders over de gebruiksvriendelijkheid van MPC weergeven. Tot slot worden de resultaten samengevat die betrekking hebben op de kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie van de cliënten.
Ervaringen begeleiders Begeleiders gaven aan over het algemeen tevreden te zijn met MPC. Zij zagen de voordelen van MPC: zij hebben de mogelijkheid om thuis te werken, ervaren een vermindering in de reistijd en kunnen vaker korter contact onderhouden met cliënten. Het integreren van MPC in de bestaande werkzaamheden bleek voor sommige begeleiders nog lastig. Een aantal zorgen die bij begeleiders leefden waren gericht op de angst voor het verlies van autonomie en het verminderen van het faceto-face contact met cliënten. Zij vonden het van groot belang dat de zorg die de cliënten ontvangen maatwerk blijft, en dat de zorg aansluit bij de behoeften van de cliënt. Begeleiders merkten geen verandering op in de band die zij hadden met cliënten.
Gebruiksvriendelijkheid MPC Bij de introductie van MPC varieerden de reacties van de begeleiders van afwachtend tot enthousiast. Vooral begeleiders die niet veel ervaring hadden met computers vonden de invoering spannend. De begeleiders moesten aan het begin wennen aan het programma en leren om er mee te werken. Naarmate men meer inzicht kreeg in de functionaliteiten en de mogelijkheden van het programma raakten de begeleiders overtuigd van de meerwaarde. Ook voor begeleiders die minder computerervaring hadden was het programma goed te gebruiken. Begeleiders ondernamen initiatieven om samen met cliënten te oefenen met het programma. Het implementatieproces kon volgens een aantal begeleiders verbeterd worden. Dat MPC een verplicht onderdeel werd, was volgens hen niet duidelijk gecommuniceerd. Daarnaast was het volgens begeleiders van groot belang dat het systeem goed werkt. Zij ervoeren technische problemen met het programma wanneer zij hier gebruik van maakten. Dit werkte demotiverend voor zowel begeleider als cliënt. Begeleiders dachten dat elke cliënt het gebruik van het programma aan zou kunnen leren.
36
Om cliënten meer gebruik te laten maken van het programma moet het programma aantrekkelijker voor cliënten worden gemaakt. Het direct introduceren van het programma bij cliënten die nieuw komen in zorg zal het implementatie- en acceptatieproces bevorderen.
Kwaliteit van leven cliënten Cliënten zagen MPC volgens begeleiders als een positieve toevoeging aan hun leven. Een deel van de cliënten vond het leuk om MPC te ontdekken en maakte actief gebruik van het programma. Het aanleren zelf leidde bij een aantal cliënten tot een vergroting van het zelfvertrouwen. Een deel van de cliënten vond de overgang van face-to-face contact naar online contact spannend. Begeleiders gingen hier goed mee om en steunden de cliënten door uitleg te geven of ze directief aan te sturen. Cliënten konden door MPC makkelijker contact leggen met de begeleiders. Op deze manier konden vragen snel beantwoord worden, wat voor de cliënten heel prettig kan zijn.
Empowerment cliënten Een aantal begeleiders zag vooruitgang in de zelfstandigheid van cliënten. Door het coachen op afstand werd de eigen kracht van de cliënt meer aangesproken. Dit kon leiden tot een vergroting van het zelfvertrouwen. In de afbouw van contact, wanneer een cliënt minder begeleiding nodig heeft, kon MPC goed worden ingezet. Daarnaast kon het contact via MPC leiden tot meer inhoudelijke verdieping: cliënten kwamen sneller tot de kern van het gesprek via MPC. Op deze manier kunnen begeleider en cliënt sneller tot een oplossing komen. Doordat cliënten altijd een bericht konden sturen of hun verhaal kwijt kunnen op het prikbord waren ze minder afhankelijk van de vaste afspraken met de begeleider.
Sociaal netwerk cliënten Cliënten konden met MPC eenvoudig (dagelijks) contact onderhouden met andere cliënten. Begeleiders waren positief over deze mogelijkheid, die kan leiden tot een uitbreiding van het sociale netwerk van de cliënten. Het gebruik van MPC leidde tot een toename van de digivaardigheid. Het gebruik van het internet maakte het voor cliënten mogelijk om contact te hebben met familie en vrienden op afstand.
Kanttekeningen Bij de kwalitatieve interviews is getracht een representatieve steekproef te verkrijgen van de totale populatie van begeleiders en cliënten door bij de selectie van deelnemers voor de interviews rekening te houden met de verdeling in de demografische variabelen. Het is daarentegen niet mogelijk om uit te sluiten dat er in de steekproef sprake zou kunnen zijn van selectie. Uit deze interviews is echter voldoende informatie verkregen om een duidelijk beeld te krijgen over de ervaringen van MPC.
37
38
Hoofdstuk 5
HOOFDSTUK 5
Survey 5.1 Inleiding Dit hoofdstuk bespreekt de mogelijke veranderingen die zijn opgetreden door het gebruik van MPC aan de hand van de resultaten van de online vragenlijsten die zijn afgenomen aan het begin van het onderzoek en drie maanden daarna. Sectie 5.2 beschrijft de dataverzameling en de vragenlijsten die binnen het onderzoek zijn gebruikt. Sectie 5.3 beschrijft de methoden die zijn gebruikt bij de analyse van de gegevens. Sectie 5.4 besteedt aandacht aan het aantal cliënten dat deelnam, sectie 5.5 beschrijft de kenmerken van deze groep en sectie 5.6 geeft informatie over de frequentie in begeleiding die cliënten ontvingen, face-to-face, telefonisch en via e-mail. De resultaten op de voormeting worden beschreven in sectie 5.7. Sectie 5.8 beantwoordt de vraag of er tijdens het gebruik van MPC veranderingen zijn opgetreden onder cliënten in de mate van kwaliteit van leven, empowerment, mastery, tevredenheid over de hulpverlening en de sociale cohesie. In sectie 5.9 worden de resultaten van een aantal verdiepende analyses gepresenteerd. Vervolgens gaan we in sectie 5.10 in op de ervaren gebruiksvriendelijkheid van MPC en in sectie 5.11 op de punten die volgens de cliënten en begeleiders verbeterd kunnen worden. De resultaten die zijn voort gekomen uit de registratiesystemen gericht op het gebruik van MPC worden beschreven in sectie 5.12. Sectie 5.13 vat de bevindingen samen.
5.2 Dataverzameling Om een beeld te krijgen van de pijlers van de (online) begeleiding van de cliënten zijn online vragenlijsten afgenomen die deze concepten meten. Het gaat hierbij om vragenlijsten gericht op kwaliteit van leven, empowerment, mastery, tevredenheid over de hulpverlening, sociale cohesie en de gebruiksvriendelijkheid van MPC. Tabel 5.1 geeft een overzicht van deze vragenlijsten. Naast de vragenlijsten voor cliënten is één vragenlijst eenmalig bij begeleiders afgenomen. Deze vragenlijst richtte zich op de gebruiksvriendelijkheid van MPC. Naast de vragenlijsten is er gebruik gemaakt van informatie over het gebruik van MPC zoals vastgelegd in registratiesystemen.
Demografische variabelen Demografische variabelen van de cliënten zoals leeftijd, woonsituatie en huwelijkse staat werden aan de hand van een door de onderzoekers ontworpen vragenlijst uitgevraagd. Deze vragenlijst bevatte ook vragen over de frequentie van de ontvangen begeleiding.
Kwaliteit van leven De World Health Organisation-Quality Of Life BREF (WHOQOL-BREF), ontworpen door de WHO Quality of Life Group, meet de kwaliteit van leven.1 Deze lijst bestaat uit 26 items en meet de kwaliteit van vier aspecten: Lichamelijke gezondheid, Psychologische gezondheid, Sociale relaties en de Omgeving.
39
•
• • •
De subschaal Lichamelijke gezondheid richt zich op gezondheidsklachten die mensen ondervinden en de beperkingen die zij hierdoor ervaren in hun dagelijkse activiteiten. Een voorbeelditem hiervan is: ‘Hoe tevreden bent u met uw slaap?’ De subschaal Psychologische gezondheid bevat vragen over gevoelens, gedachten en het zelfbeeld. Een voorbeeld is: ‘Kunt u uw lichamelijke uiterlijk accepteren?’ De subschaal Sociale relaties bevat vragen over persoonlijke relaties, de ervaren steun en het seksuele leven. Een voorbeeld is: ‘Hoe tevreden bent u met uw persoonlijke relaties?’ De subschaal Omgeving richt zich op veiligheid, thuis, financiën, diensten, informatie, recreatie en de omgeving. Een voorbeeld item is: ‘Hebt u genoeg geld om in uw behoeften te voorzien?’
De items worden gescoord op een vijfpuntsschaal van 1-‘helemaal niet’ tot 5-‘een extreme hoeveelheid’. De itemscores worden per schaal opgeteld en omgescoord naar scores van 0-100, waarbij hoge scores een hoge kwaliteit van leven weerspiegelen. De scores in dit onderzoek werden vergeleken met normgroep uit de algemene bevolking van dezelfde gemiddelde leeftijd.2
Empowerment Het begrip empowerment is gemeten door middel van twee gevalideerde vragenlijsten: 1) De Nederlandse Empowerment Vragenlijst (NEL)3 en 2) de Pearlin Mastery Scale.4 De NEL omvat 40 uitspraken over eigen regie die elk gescoord worden op een vijfpuntsschaal van 1 (sterk mee oneens) tot 5 (sterk mee eens). De lijst onderscheidt 6 dimensies: Professionele hulp, Sociale steun, Eigen Wijsheid, Erbij horen, Zelfmanagement en Betrokken leefgemeenschap. • De subschaal Professionele hulp richt zich op de relatie tussen de cliënt en de hulpverlener en het aansluiten van de hulpverlening bij de mogelijkheden van de cliënt. Een voorbeeld item is: ‘Mijn hulpverlener gaat uit van mijn mogelijkheden.’ • De subschaal Sociale steun bevat vragen over de sociale relaties van de cliënt en de ontvangen steun vanuit deze relaties. Een voorbeeld item is: ‘De mensen om mij heen accepteren mij.’ • De subschaal Eigen wijsheid richt zich op het zelfbeeld van de cliënt en de visie van de cliënt op het omgaan met problemen en het leven. Een voorbeelditem is: ‘Ik beslis hoe ik baas word over mijn leven.’ • De subschaal Erbij horen bevat vragen over het hebben van afspraken, het gevoel hebben ergens bij te horen en voldoening vinden in de eigen bezigheden. Een voorbeelditem is: ‘Ik heb het gevoel dat ik ergens bij hoor.’ Tabel 5.1
Overzicht Vragenlijsten per Onderwerp Cliënten
Voormeting
Nameting
Voormeting
Nameting
Demografische variabelen Kwaliteit van leven Empowerment
World Health Organization-Quality Of Life BREF Nederlandse Empowerment Vragenlijst Pearlin Mastery Scale
Sociale cohesie
Sociale Netwerk Vragenlijst
Tevredenheid hulpverlening
Client Satisfaction Questionnaire-8
Gebruiksvriendelijkheid MPC
System Usability Scale
Begeleiders Gebruiksvriendelijkheid MPC
40
System Usability Scale
• •
De subschaal Zelfmanagement richt zich op het bewust zijn van de eigen grenzen en de eigen mogelijkheden. Een voorbeelditem is: ‘Ik weet wat ik beter wel en wat ik beter niet kan doen.’ De subschaal Betrokken leefgemeenschap bevat vragen over de visie van de cliënt op hoe de samenleving omgaat met mensen met een beperking en de mogelijkheden die de samenleving de cliënt biedt. Een voorbeelditem is: ‘De samenleving respecteert mijn rechten als burger.’
De scores op de subschalen zijn de gemiddelde scores op de items van de schalen en variëren tussen 1 en 5. Scores van de normgroep ‘patiënten uit de reguliere psychiatrie’ werden gebruikt om de scores van de cliënten te vergelijken.5 De Pearlin Mastery Scale meet de locus of control van een persoon: de mate waarin deze het gevoel heeft zelf te bepalen wat er in zijn of haar leven gebeurt. Deze lijst bestaat uit vijf items die elk gescoord worden op een schaal van 1 (helemaal mee eens) tot 5 (helemaal niet mee eens). Voor het verkrijgen van de totaalscore van deze vragenlijst worden de scores op de items opgeteld en de totaalscore varieert van 5 tot 25. Hoe hoger de score, hoe hoger de ervaren controle. Een voorbeelditem is: ‘Ik heb weinig controle over de dingen die mij overkomen.’ De scores op deze vragenlijst werden vergeleken met de normscores van volwassenen in behandeling bij GGZ instellingen.6
Sociale cohesie De Sociale Netwerk Vragenlijst7 meet sociale cohesie en bestaat uit 49 stellingen waarvan er, om overbelasting te voorkomen, 22 werden gebruikt. De Sociale Netwerk Vragenlijst omvat de volgende thema’s: buren, hobby’s, organisaties, kerk, werk, cursus, medebewoners, vrienden, partner, kinderen, ouders, broers en zussen, schoonouders en overige familieleden. De thema’s ouders, broers en zussen en schoonouders zijn samengevat binnen het thema ‘overige familieleden’. Een voorbeeldvraag is: ‘Ik heb contact met mijn buren.’ Daarnaast wordt naar het aantal dagen in de week dat er contact plaatsvindt gevraagd. De scores op alle afzonderlijke items worden bij elkaar opgesteld. De minimale totale score is 0 en de maximale score is 88. Een hoge score geeft aan dat een cliënt veel contact heeft met zijn of haar sociale netwerk.
Tevredenheid met de hulpverlening Met behulp van de Nederlandse versie van de Cliënt Satisfaction Questionniare-8 (CSQ-8)8 is de tevredenheid over de hulpverlening gemeten. De CSQ-8 bestaat uit acht uitspraken die door middel van verschillende antwoordopties op een vierpuntsschaal beoordeeld worden. Een voorbeeld van de antwoordopties is uitstekend(4), goed(3), matig(2), slecht(1). De totale score op deze vragenlijst varieert daarmee van 8 tot 32 punten, waarbij hogere scores een grotere tevredenheid met de begeleiding aangeven. Een voorbeeld-item van deze vragenlijst is: ‘Heeft onze hulpverlening jou geholpen om beter met je problemen om te gaan?’
Gebruiksvriendelijkheid MPC Gebruiksvriendelijkheid van MPC werd gemeten met een aangepaste versie van de System Usability Scale (SUS).9 De vragenlijst bestaat uit 10 stellingen die op een vijfpuntsschaal beoordeeld kunnen worden van 0 (sterk mee oneens) tot 4 (sterk mee eens). Door de totale score te vermenigvuldigen met 2.5 wordt er een totaal score gegenereerd die kan variëren van 0 tot 100. Wanneer deze score door 10 wordt gedeeld ontstaat een rapportcijfer op een schaal van 0 tot 10. Een hogere score wijst op een hogere gebruiksvriendelijkheid. Voorbeeldvragen zijn: ‘Ik gebruik MPC vaak’ en ‘Ik heb veel gebruik gemaakt van het bellen via MPC.’ Aan de vragenlijst is een extra item toegevoegd: ‘Vindt u dat mijnPameijerconnect verbeterd kan worden?’ Bij een positief antwoord op deze vraag werd
41
gevraagd wat er volgens de cliënt verbeterd zou kunnen worden. De uitkomsten van de SUS zijn weergeven met een totale score voor de gebruiksvriendelijkheid van MPC in de vorm van een rapportcijfer en met een gemiddelde score per vraag.
Online survey begeleiders; systeemgebruiksvriendelijkheid Om de ervaren gebruiksvriendelijkheid van MPC onder begeleiders te bepalen is er gebruikgemaakt van de aangepaste SUS, toegepast op het begeleiderperspectief. De begeleiders ontvingen deze vragenlijst online. Een voorbeeldvraag is: ‘Ik ben tevreden over het werken met MPC.’
Cliëntregistratiesystemen Door het registratiesysteem van Region is het aantal minuten dat cliënten en begeleiders online contact hadden in de sessies geregistreerd. Daarnaast is het aantal maal dat cliënten en begeleiders inlogden in MPC per maand bijgehouden.
5.3 Analyses Online pretest – posttest De informatie verkregen via de online vragenlijsten is zowel op de voormeting als op de voor- en nameting geanalyseerd. Bij cliënten die de vragenlijsten op beide meetmomenten ingevuld hebben, zijn de verschilscores op de vragenlijsten met behulp van gepaarde t-toetsen geanalyseerd. Op deze manier werd onderzocht of er sprake is van veranderingen in de periode van 3 maanden dat cliënten werkzaam zijn met MPC. Voor de verdiepende analyses is gebruikt gemaakt van ongepaarde t-toetsen en Chi-kwadraattoetsen. Toetsen zijn uitgevoerd met behulp van SPSS, versie 20.0.
Cliënt registratiesystemen Het aantal online minuten per maand en het aantal keren inloggen per maand door cliënten en begeleiders is vergeleken tussen de verschillende maanden. Op deze manier konden we een toename of afname in het gebruik van MPC registeren over de tijd.
5.4 Deelname aan het onderzoek Figuur 5.1
Aanmeldingen cliënten Voor deelname aan het onderzoek zijn 162 cliënten uitgenodigd, waarvan 60 cliënten het benodigde toestemmingsformulier voor deelname terugstuurden (zie Figuur 5.1). Het grootste deel van de cliënten (n=102) gaf geen reactie op de uitnodiging, ook niet na meerdere malen te zijn benaderd. Via e-mail is hen gevraagd naar hun redenen om niet deel te nemen aan het onderzoek. Hierop kwamen slechts enkele reacties (n=5). De hoofdreden was dat men nog onvoldoende ervaring had met MPC om het te kunnen beoordelen. 42
Deelname cliënten binnen het onderzoek Deelnemers uitgenodigd voor onderzoek n=162
Geen toestemmingsformulier
• • •
Geen ervaring MPC (n=3) Tijdgebrek (n=1) Geen info ontvangen (n=1)
Toestemmingsformulier teruggestuurd n=60
Geen voormeting
• •
Inlogproblemen (n=3) Foutmeldingen bij openen vragenlijst (n=2)
Voormeting n=39
Geen nameting
• • Nameting n=30
Inlogproblemen (n=2) Onbekend (n=7)
Invullen voor- en nameting Van de 60 cliënten die toestemden om mee te doen hebben 39 (24% van de aangeschreven cliënten) cliënten de voormeting daadwerkelijk ingevuld. Van de 21 cliënten die de voormeting niet invulden gaven 5 cliënten aan problemen te hebben bij het inloggen of openen van de vragenlijst. Deelnemers ontvingen om in te loggen in het vragenlijstensysteem een gebruikersnaam en een wachtwoord per e-mail. Na het invullen van deze gegevens konden cliënten en begeleiders een eigen wachtwoord instellen. Voor enkele cliënten bleek deze procedure ingewikkeld te zijn. Van de 39 deelnemers die de voormeting invulden, vulden 30 deelnemers ook de nameting geheel of gedeeltelijk in.
Begeleiders In totaal bleken 46 begeleiders werkzaam te zijn met MPC. Zij werden uitgenodigd voor het invullen van de vragenlijst. In totaal vulden 27 (59%) begeleiders de vragenlijst in. Niet-deelnemende begeleiders gaven vooral drukte aan als reden voor het afzien van deelname.
5.5 Welke cliënten namen deel aan het onderzoek? Demografische kenmerken Tabel 5.2 toont de demografische kenmerken van de cliënten. Het grootste deel van de cliënten was vrouw (n = 21) en van Nederlandse afkomst (n = 35). De leeftijd van de cliënten varieerde van 26 tot 65 jaar. De gemiddelde leeftijd was 44 jaar (SD = 10.5). Onder deze cliënten waren 10 cliënten Tabel 5.2 met een verstandelijke beperking en 29 Demografische kenmerken van cliënten (n=39) cliënten met psychiatrische problematiek. Variabele n Man 18 Het onderwijsniveau van het grootste deel Geslacht Vrouw 21 van de cliënten was laag (n = 20). Dit geeft aan Leeftijd 44a dat zij alleen de basisschool, speciaal onderPsychiatrische problematiek 29 Indicatie wijs, lager onderwijs, LTS, LHNO, LEAOh, huisVerstandelijke beperking 10 houdschool of de praktijkschool hebben Nederland Land van herkomst 35 afgerond. Kenmerkend voor deze doelgroep Getrouwd 6 is het hoge aantal alleenstaanden (80%) en Alleenstaand 31 Huwelijkse staat alleenwonenden (67%). In de algemene bevolSamenwonend 1 king ligt het percentage eenpersoonshuisLat relatie 1 Laag 20 houdens binnen de leeftijd range van 30-65 Niveau hoogst Middel 17 jaar gemiddeld op 16,4%.10 Het ervaren van behaalde opleiding Hoog 2 chronisch psychiatrische problematiek of een Zelfstandig/alleen 26 verstandelijke beperking is een beperking bij Woonsituatie Met partner/kinderen/familie 10 het vinden van een partner. In een woonvorm
Cliënten, computers en telefoons Om meer informatie te verkrijgen over het ICT-gebruik onder cliënten is naar hun tele-
h
afkortingen: LEAO: Lager Economisch en Administratief
Onderwijs, LHNO: Lager Huishoud- en Nijverheidsonderwijs, LTS: Lagere Technische School
Werksituatie
Dagelijkse activiteiten*
% 46 54 10.5b 74 26 90 15 80 3 3 51 44 5 67 26
3
8
Betaalde baan
7
18
(Vrijwilligers)werk
18
46
Dagactiviteitencentrum
6
15
Opleiding/cursus/training
8
21
Niets/Anders
21
54
Afkortingen: n= aantal deelnemers Noot: in verband met afronding van de getallen kunnen percentages boven of onder de 100% uitkomen a Dit getal is een gemiddelde b Dit getal is een standaarddeviatie *Cliënten konden meerdere activiteiten aangeven
43
foon- en computergebruik gevraagd (zie Tabel 5.3). Onder de cliënten waren 26 cliënten in het bezit van een eigen computer en 12 cliënten leenden een computer vanuit Pameijer zodat zij gebruik konden maken van MPC. Het merendeel van de cliënten (90%) gebruikte de computer een paar keer per week of dagelijks. Dit percentage Tabel 5.3 komt overeen met het gebruik van de Gebruik technologie onder cliënten (n=39) computer onder de algemene bevolVariabele n % Ja 26 67 king, waar 87% vrijwel dagelijks 11 In bezit van computer Leencomputer van Pameijer 12 31 gebruik maakt van een computer. Nee 1 3 Iedere cliënt beschikte eveneens Meerdere keren per dag 30 77 over een mobiele telefoon, waarvan 1 keer per dag 2 5 4 van de 10 cliënten een smartphone Frequentie gebruik Een paar keer per week 3 8 computer bezit. 1 keer per week
Gebruik mijnPamijerconnect Op vijf cliënten na maakten alle cliënten bij de start van het onderzoek gebruik van MPC (n = 34) (zie Tabel 5.4).
2
5
Minder dan een keer per week
2
5
In bezit van mobiele telefoon
Ja
39
100
Telefoon is een smartphone
Ja
16
41
Afkortingen: n=aantal deelnemers Noot: in verband met afronding van de getallen kunnen percentages boven of onder de 100% uitkomen
5.6 Contact met begeleiding Tijdens de voormeting is de cliënten gevraagd hoeveel begeleiding zij per week van hun begeleider(s) ontvangen en op welke wijze zij deze ontvangen. Dit contact kan bestaan uit ondersteuning en begeleiding, het stellen of beantwoorden van vragen en het maken van afspraken.
Frequentie contact met begeleiding via diverse communicatievormen Figuur 5.2 laat zien hoe vaak de cliënten contact met hun begeleiding hadden door middel van huisbezoeken, bellen, SMS, WhatsApp en e-mail. Hieruit valt op te maken dat de meeste cliënten 1 keer per week bezoek aan huis ontvingen. Tabel 5.4 Iets meer dan de helft van de Gebruik van mijnPamijerconnect (n=34) cliënten (n = 21) had minstens 1 keer Variabele n % per week telefonisch belcontact met Ik moet nog starten met MPC 5 13 zijn/haar begeleider. Naast de thuisOngeveer 2 weken 3 8 bezoeken en het bellen hadden Duur gebruik MPC Ongeveer 1 maand 4 10 Ongeveer 6 weken 2 5 cliënten ook contact met hun bege2 maanden of langer 25 64 leiders via SMS en WhatsApp. Een subgroep van cliënten en begeleiAfkortingen: n=aantal deelnemers Noot: in verband met afronding van de getallen kunnen percentages boven of ders maakte gebruik van WhatsApp onder de 100% uitkomen omdat berichten hiermee gratis verzonden konden worden en aan SMS-en kosten verbonden waren. SMS en WhatsApp werden door 15 cliënten minstens 1 keer per week gebruikt in het contact met de begeleider. Ook werd er in de begeleiding gebruik gemaakt van contact via e-mail. Een kwart van de cliënten had minstens 1 keer per week contact met hun begeleider via deze communicatievorm. Wanneer alle vormen van onderlinge communicatie tussen cliënten en begeleiders werden vergeleken, bleek het contact met de begeleider aan huis de meest voorkomende vorm van contact te zijn.
44
Figuur 5.2
Frequentie contact met begeleiding Huisbezoek
Bellen
Nooit
Nooit
Minder dan 1 keer per week
Minder dan 1 keer per week
1 keer per week
1 keer per week
Een paar keer per week
Een paar keer per week
1 keer per dag
1 keer per dag
Meerdere keren per dag
Meerdere keren per dag 0
5
10
15
20
0
SMS/WhatsApp
Nooit
Minder dan 1 keer per week
Minder dan 1 keer per week
1 keer per week
1 keer per week
Een paar keer per week
Een paar keer per week
1 keer per dag
1 keer per dag
Meerdere keren per dag
Meerdere keren per dag 5
10
15
20
10
15
20
e-mail
Nooit
0
5
10
15
20
0
5
5.7 Uitkomsten vragenlijsten voormeting Naast de demografische variabelen en de vragen gericht op de frequentie van het contact tussen cliënten en begeleiders zijn op de voormeting de vragenlijsten gericht op kwaliteit van leven, empowerment, mastery, tevredenheid over hulpverlening en sociale cohesie afgenomen. Binnen deze sectie worden de gemiddelde scores van de cliënten op deze vragenlijsten besproken. Tabel 5.5 Uitkomstmaten vragenlijsten cliënten voormeting (n=39)
Uitkomsten vragenlijsten Tabel 5.5 toont de resultaten van de voormeting die de cliënten (n = 39) hebben ingevuld. Cliënten ervoeren hun kwaliteit van leven vrij laag vergeleken met de normgroep uit de algemene bevolking van dezelfde gemiddelde leeftijd.2 De normgroep uit de algemene bevolking scoort op de schalen Lichamelijke gezondheid, Psychologische kwaliteit van leven, Sociale relaties en Omgeving tussen de 71.5 en 77.8. De scores van de cliënten binnen het huidige onderzoek op de schalen lagen een stuk lager; tussen de 51.8 en 58.9. Cliënten gaven hierbij aan weinig tevreden te zijn met de sociale relaties die zij hebben. Daarnaast beoordeelden zij het zelfbeeld en het psychologisch welzijn aan de lage kant.
Variabelen
M
SD
Lichamelijke gezondheida
54.8
19.9
Psychologischa
52.1
13.0
Sociale relatiesa
51.8
23.1
Omgevinga
58.9
15.1
3.5
0.5
Professionele hulpb
4.0
0.7
Sociale steunb
3.6
0.7
Eigen wijsheidb
3.5
0.6
Erbij horenb
3.5
0.6
Zelfmanagementb
3.7
0.5
Kwaliteit van leven
Empowermentb
Betrokken leefgemeenschapb
2.9
0.6
Masteryc
14.5
4.2
Tevredenheid over hulpverleningd
26.1
3.9
Sociale cohesiee
20.9
9.3
Afkortingen: M= gemiddelde, n= aantal deelnemers, SD= standaarddeviatie a Score range 0-100
c Score range 5-25
b Score range 1-5
d Score range 8-32
e Score range 0-88
45
Tabel 5.6
De scores op de subschalen op de Nederlandse Empowerment Vragenlijst varieerden Zo ja, aantal keer van 2.9 tot 4.0, waarbij de schaal Professionele Ja per week M % n SD hulp de hoogste score ontving en de schaal Contact met overige familieleden 2.1 87 34 1.8 Betrokken leefgemeenschap het laagst werd Contact met vrienden 3.6 82 32 2.4 gescoord. Deze scores komen overeen met de Contact met buren 2.9 69 27 5.1 scores van de normgroep ‘patiënten uit de Contacten door vrijwilligerswerk 2.9 54 21 1.5 reguliere psychiatrie’, die variëren van 2.9-3.8 Contacten door hobby 3.2 50 20 17.9 op de subschalen van de Nederlandse Contact met kinderen 5.2 43 17 2.8 Empowerment Vragenlijst.5 Cliënten gaven Contacten door cursus/scholing 1.2 44 13 0.7 aan zich empowered te voelen binnen de Contact met partner 6.4 26 10 1.9 samenwerkingsrelatie met de hulpverlener, Contacten door organisatie 1.6 18 7 17.9 Contacten door kerk 1.4 18 7 1.5 waarbij de hulpverlener uitgaat van de mogeContacten door samenwonen 7.0 15 6 0 lijkheden van de cliënt. In de samenleving ervoeren zij minder steun voor mensen met Afkortingen: M=gemiddelde, n=aantal deelnemers, SD=standaarddeviatie een beperking. Op de Pearlin Mastery Scale werd door deze cliëntgroep gemiddeld 14.5 gescoord. Zij scoorden gemiddeld 26.1 op de vragenlijst die tevredenheid over hulpverlening meet, wat iets lager is dan de gerapporteerde norm van 27.8 voor volwassenen die in behandeling zijn bij GGZ instellingen.6 Sociale contacten cliënten voormeting (n=39)
Op de vragenlijst gericht op sociale cohesie werd gemiddeld 20.9 gescoord. Tabel 5.6 toont een overzicht van het soort en het aantal sociale contacten van de cliënten. De grootste bronnen van sociale contacten onder de cliënten waren familieleden en vrienden. De meerderheid van de cliënten (n = 34) had gemiddeld 2 keer in de week contact met familieleden. Met vrienden hadden de cliënten (n = 32) gemiddeld 4 keer in de week contact.
5.8 Uitkomsten voor- en nameting cliënten Om na te gaan of er veranderingen zijn opgetreden tijdens het gebruik van MPC zijn de resultaten van de vragenlijsten op de voor- en nameting met elkaar vergeleken (zie Tabel 5.7). De kwaliteit van leven van de cliënten is tijdens het gebruik van mijnPameijerconnect niet significant veranderd. Cliënten gaven op de nameting aan iets minder controle over het eigen leven te ervaren in vergelijking met de voormeting. Deze vermindering kwam vooral voort uit het iets lager beoordelen van de kwaliteit van de geboden professionele hulp door begeleiders (zie subschaal Professionele hulp). Binnen de overige subschalen van empowerment; Sociale steun, Eigen wijsheid, Erbij horen, Zelfmanagement en Betrokken leefgemeenschap, werden geen significante verschillen gevonden tussen de twee meetmomenten. De tevredenheid over de hulpverlening, mastery en sociale cohesie zijn tijdens het gebruik van MPC gelijk gebleven. Er werden geen significante verschillen gevonden op de scores van deze vragenlijsten tussen de twee meetmomenten.
46
Tabel 5.7 Uitkomstmaten voor- en nameting cliënten (n=30) Voormeting M SD
Nameting M
SD
t-toets (df=29)
p-waarde
Kwaliteit van leven Lichamelijke gezondheida
55.3
20.1
53.6
19.6
0.9
0.38
Psychologischa
51.5
14.1
53.2
14.8
-1.1
0.28
Sociale relatiesa
48.1
24.6
50.7
21.0
-1.0
0.34
Omgevinga
58.6
16.4
58.3
16.9
0.2
0.85
Empowermentb
3.5
0.5
3.4
0.6
2.2
0.04*
Professionele hulpb
3.9
0.7
3.7
0.9
2.3
0.03*
Sociale steunb
3.6
0.8
3.5
0.8
1.1
0.27
Eigen wijsheidb
3.5
0.7
3.4
0.8
1.4
0.19
Erbij horenb
3.5
0.7
3.4
0.7
1.7
0.10
Zelfmanagementb
3.7
0.5
3.5
0.8
1.3
0.21
Betrokken leefgemeenschapb
2.8
0.7
2.9
0.8
-0.5
0.63
Masteryc
14.3
4.4
13.8
4.4
1.0
0.31
Tevredenheid over hulpverleningd
25.8
4.1
26.0
4.1
-0.4
0.72
Sociale cohesiee,f
20.3
9.3
21.1
11.9
-0.7
0.54
Afkortingen: *=significant verschil, M= gemiddelde, n= aantal deelnemers, SD= standaarddeviatie
a Score range 0-100
c Score range 5-25
e Score range 0-88
b Score range 1-5
d Score range 8-32
f n= 27
5.9 Verdiepende analyses Na de hoofdanalyses zijn er een aantal verdiepende analyses uitgevoerd. Hierbij breidden we de analyses uit door een aantal variabelen toe te voegen; tijd werkzaam met MPC, type indicatie en uitvallers en completers (deelnemers die het hele onderzoek afrondden).
Tijd werkzaam met MPC Aangezien er tussen cliënten onderling verschillen bestonden in het aantal weken dat zij werkzaam waren met MPC op het moment van de voormeting, hebben we analyses uitgevoerd om voor dit mogelijke tijdseffect te controleren. Cliënten die gelijktijdig met de voormeting met MPC zijn gestart zouden namelijk een grotere toe- of afname kunnen ervaren in de kwaliteit van leven, empowerment, mastery, tevredenheid over de hulpverlening of sociale cohesie over de periode van 3 maanden. Voor hen trad er in deze periode mogelijk meer verandering op dan voor cliënten die al 2 maanden werkzaam waren met het programma. Er zijn echter geen verschillen gevonden tussen cliënten die langer werkzaam met MPC zijn en cliënten die bij aanvang van het onderzoek startten met MPC.
Verschillen in cliënten met een verstandelijke beperking en cliënten met psychiatrische problematiek Aan dit onderzoek hebben zowel cliënten met een psychiatrische achtergrond (n=29) als met een verstandelijke beperking (n=10) deelgenomen. Cliënten met een psychiatrische achtergrond hadden gemiddeld een hoger opleidingsniveau dan cliënten met een verstandelijke beperking (zie Tabel 5.8). Dit kwam overeen met de verwachtingen op basis van de kenmerken van de indicatie, mensen met een verstandelijke beperking hebben vaak een lager opleidingsniveau dan mensen uit de algemene bevolking. Ook zijn er verschillen gevonden voor wat betreft de uitvoering van dagelijkse activiteiten tussen beide groepen. Cliënten met een verstandelijke beperking waren vaker bezig met (vrijwilligers)werk (90%) dan cliënten met
47
Tabel 5.8 Verschillen in kenmerken op voormeting op basis van indicatie (n=30) n
PP %
n
VB %
toets
p-waarde
X2(2)= 8.1
0.02*
Niveau hoogst behaalde opleiding Laag
11
35
9
90
Middel
16
55
1
10
Hoog
2
7
-
-
9
31
9
90
t(37)= -4.4
0.000*
M
SD
M
SD
toets
p-waarde
Lichamelijke gezondheid
46.9
18.0
69.4
21.9
t(37)= -3.2
0.003*
Psychologisch
49.3
13.1
60.1
9.0
t(37)= -2.4
0.02*
Omgeving
55.5
14.1
68.9
13.8
t(37)= -2.6
0.01*
13.7
4.0
17.1
4.5
t(37)= -2.4
0.02*
Dagelijkse activiteiten (Vrijwilligers)werk Kwaliteit van leven
Mastery
Afkortingen: *=significant verschil, M= gemiddelde, n=aantal deelnemers, PP=cliënten met psychiatrische problematiek, SD= standaarddeviatie, VB= cliënten met een verstandelijke beperking Noot: in verband met afronding van de getallen kunnen percentages boven of onder de 100% uitkomen
psychiatrische problematiek (35%) (zie Tabel 5.8). Binnen de overige dag invullingen (activiteitencentrum, opleiding/cursus/training) werden geen verschillen gevonden tussen de twee cliëntgroepen. Cliënten met een verstandelijke beperking beoordeelden hun kwaliteit van leven gemiddeld lager dan cliënten met psychiatrische problematiek, vooral op de domeinen lichamelijke gezondheid, psychologische kwaliteit van leven en omgeving (zie Tabel 5.8). Deze resultaten kwamen overeen met eerdere resultaten uit onderzoek; cliënten met een psychiatrisch aandoening laten een lagere kwaliteit van leven zien in vergelijking met de algemene bevolking.12 De algemene kwaliteit van leven van mensen met een verstandelijke beperking komt meer overeen met mensen uit de algemene bevolking, zij beoordeelden alleen enkele subschalen lager.13 Vergelijkbare resultaten kwamen naar voren bij de beoordeling van mastery, hierbij scoorden de cliënten met een verstandelijke beperking significant hoger op mastery dan de cliënten met psychiatrische problematiek. Wanneer de scores op de voor- en nameting met elkaar vergeleken werden is tevens onderzocht of hierin verschillen naar voren kwamen tussen de twee cliënt groepen. Hierin kwamen geen verschillen naar voren.
Verschillen tussen Uitvallers en Completers We hebben geen verschillen gevonden op sociaal demografische gegevens en resultaten op de voormeting tussen cliënten die de voor- en nameting hebben ingevuld (completers, n = 30) en cliënten die alleen de voormeting hebben ingevuld (uitvallers, n = 9). Hierop was een uitzondering; completers maakten bij aanvang van het onderzoek vaker gebruik van WhatsApp en SMS in het contact met hun begeleiders in vergelijking met de uitvallers (zie Tabel 5.9).
5.10 Gebruiksvriendelijkheid De Gebruiksvriendelijkheid van MPC is door 27 cliënten en 27 begeleiders beoordeeld. Aan de hand van verschillende stellingen beoordeelden zij de functionaliteit van het programma.
48
Tabel 5.9 Verschillen uitvallers (n=9) en completers (n=30) op de voormeting Contact met begeleider via WhatsApp/SMS
Uitvallers
Completers
Meerdere keren per dag
1
0
1 keer per dag
0
1
Een paar keer in de week
4
5
1 keer per week
3
1
Minder dan 1 keer per week
9
1
Nooit
13
1
Totaal
30
9
toets
p-waarde
X (2)= 12.0
0.04*
2
Afkortingen: *=significant verschil, n= aantal deelnemers
De totale gemiddelde score beoordeeld door de cliënten voor de systeemgebruiksvriendelijkheid van MPC is een afgeronde 6 (zie tabel 5.10). De begeleiders beoordeelden de gebruiksvriendelijkheid gemiddeld op een ruime 5. Deze cijfers kunnen worden gezien als rapportcijfers en worden gescoord op een schaal van 0-10.
5.11 Verbeterpunten voor MPC volgens cliënten en begeleiders Cliënten De cliënten gaven aan dat zij regelmatig problemen ervoeren met de verbinding (zie Box 6.1). Hierdoor werkte de video- en geluidsoverdracht niet optimaal gedurende het videobellen met de begeleiding. Functies en toepassingen konden in het systeem bevriezen wanneer er door MPC werd gebrowset. Een cliënt noemde dat zij graag een aantal keer in groepsverband instructies zou willen ontvangen over het gebruik van het programma. Zij zou het prettig vinden als zij de mogelijkheid zou krijgen om op deze manier met het programma te oefenen. Er waren meer cliënten die wel eens moeilijkTabel 5.10 Aangepaste System Usability Questionnaire cliënten (n=27) en begeleiders (n=27) M
Cliënten
SD
M
Begeleiders
SD
Ik gebruik MPC vaak
1.9
1.1
1.3
0.8
Ik vind MPC ingewikkeld om te gebruiken
2.5
1.0
2.4
0.7
Ik heb de hulp van iemand nodig om MPC te gebruiken
2.7
0.9
2.8
1.1
Ik ben tevreden over het werken met MPC
2.4
1.0
2.2
0.7
Ik vind MPC een goede aanvulling op mijn begeleiding
2.4
1.0
1.8
1.1
Ik denk dat andere cliënten snel kunnen leren hoe ze MPC kunnen gebruiken
2.3
1.0
2.7
0.8
Als het in de toekomst mogelijk is wil ik MPC gebruiken om met andere cliënten en/of mijn familie te praten
2.1
1.3
3.2
1.0
Ik moest veel dingen leren voordat ik met MPC aan het werk kon
2.9
1.0
1.4
1.1
Ik heb veel gebruik gemaakt van het bellen via MPC
1.6
1.2
1.6
1.2
Ik heb veel gebruik gemaakt van de koelkasten via MPC
1.9
1.2
1.0
0.9
Totaal score
56.4
14.2
51.5
13.1
Afkortingen: M= gemiddelde, n= aantal deelnemers, SD= standaarddeviatie Noot: De versie voor begeleiders bevat een aantal kleine aanpassingen in de formulering. Score range 0-4
49
Box 5.1
Verbeterpunten genoemd door cliënten: • Verbetering verbinding • Verbetering werkzaamheid systeem • De instructies kunnen verbeterd worden • Een aantal functies kunnen eenvoudiger • Gemakkelijker contact met begeleider buiten afspraaktijden • Contact met andere cliënten mogelijk maken • Verbetering van de uitstraling en uitbreiding mogelijkheden
heden ervoeren bij het gebruik van het programma. Er werd bijvoorbeeld aangegeven dat het stellen van vragen makkelijker zou kunnen worden gemaakt, en dat iemand erg moest zoeken naar waar het binnen het programma mogelijk is om het wachtwoord te veranderen.
Verder werd genoemd dat cliënten gemakkelijker contact zouden willen hebben met de begeleiders buiten de afspraak tijden, ook werd er genoemd dat het contact met de begeleiding zou mogen toenemen. Een cliënt gaf aan dat zij het leuk zou vinden om via MPC in contact te komen met andere cliënten en/of lotgenoten. Ze zou graag een oproep plaatsen waarop andere cliënten zouden kunnen reageren, cliënten die hier geen interesse hebben zouden dan mogelijk deze functie uit kunnen zetten. Ook een andere cliënte gaf aan meer sociale media activiteiten via MPC te willen gebruiken. De lay-out van het programma zou verbeterd kunnen worden doormiddel van meer foto’s en opties om persoonlijke aanpassingen te maken. Een cliënte gaf aan dat zij graag een e-mail zou willen ontvangen op het moment dat iets op haar digitale logboek wordt geplaatst.
Begeleiders Voor de begeleiders was het verbeteren van de internetverbinding een belangrijk aandachtspunt (zie Box 5.2). Begeleiders gaven aan hier regelmatig problemen mee te ondervinden. Bij het videobellen kon het beeld hierdoor vast gaan staan of sloot het geluid niet aan bij het beeld. Hierdoor konden cliënten eerder geneigd zijn om af te haken en voor een telefonische belafspraak kiezen. Bij technische problemen gaven begeleiders aan dat het veel tijd en moeite kostte om dit op te lossen. Zij ontvingen niet altijd een respons van de helpdesk binnen korte termijn. Verder werd door begeleiders aangegeven dat het systeem “leuker” gemaakt kon worden. Door extra functies in het systeem toe te voegen of het systeem met andere programma’s te koppelen kan dit volgens hen gerealiseerd worden. Hierdoor zullen cliënten het programma volgens de begeleiders vaker gaan gebruiken. Voorbeelden van toevoegingen die werden genoemd zijn; een soort Marktplaats, mogelijkheden om met anderen in Box 5.2 contact te komen en het toevoegen van meer opties. Daarnaast gaven begeleiders aan graag de mogelijkVerbeterpunten genoemd door begeleiders: heden van e-mail en Skype terug te willen zien in MPC, Verbetering verbinding • terwijl de functionaliteiten van deze programma’s • Er kan meer aandacht besteed worden momenteel al aanwezig waren in MPC. Mogelijk werd aan het leuker maken van het programma hier verwezen naar de eenvoud van deze program• Het systeem kan eenvoudiger ma’s. De instructies aan cliënten kunnen verbe• terd worden Andere begeleiders gaven aan dat het belangrijk is om • Het digitale logboek wordt door een het programma zo eenvoudig mogelijk te maken, aantal begeleiders overbodig gevonden waardoor de gebruiksvriendelijkheid van het De respons van de helpdesk kan verbeterd • programma zal toenemen. De instructies naar de worden
50
5.12 Gebruik van MPC
Logins
cliënten konden verbeterd worden door een betere uitleg van het programma te geven. Een aantal begeleiders gaf aan het digitale logboek overbodig en/of onhandig te vinden. Het kunnen sturen van berichten vonden zij fijn, maar zij Figuur 5.3 gebruikten hier liever niet het digitale logboek voor. MPC Logins – 2012 M01 - 2013 M05 1100
Logins gebruikers
1000
Poly. (Login gebruikers) 892
Registratiesystemen
928
918 864
800
Region heeft het gebruik van MPC door cliënten en begeleiders geregistreerd. Zij hebben aan de hand van de registratiesystemen het aantal online minuten in sessie en het aantal logins (aantal keer inloggen in MPC) achterhaald.
1013
737 649
612
607
600
559 563 496
400
200
Deelnemers MPC
0
448
424
387
303
158
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
Bij aanvang van het onderzoek in december 2012 waren 162 cliënten en 46 Totaal aantal logins in MPC door cliënten en begeleiders per maand begeleiders op 7 locaties aangemeld (bron: myCoachconnect, 31 mei 2013). voor MPC. Het gebruik van MPC steeg zowel in termen van het aantal locaties als deelnemers die gebruikmaken van MPC over de periode dat Pameijer werkzaam was met MPC. Het aantal cliënten dat gebruik maakt van MPC was in november 2013 toegenomen tot 285 cliënten.i
Inloggen in MPC In Figuur 5.3 is het aantal logins weergeven per maand van cliënten en begeleiders over de periode januari 2012 tot mei 2013. Deze grafiek maakt duidelijk dat na een aanvankelijk stijging er een aantal dalingen optraden. Deze werden Figuur 5.4 veroorzaakt door vakantie periodes.
In Figuur 5.4 is het totaal aantal online minuten in sessie van alle cliënten en begeleiders per maand weergegeven. Hier is een duidelijke toename te zien van online minuten vanaf januari 2012 tot mei 2013. Binnen vakantieperiodes is een afname te zien in het online minuten veroorzaakt door afwezigheid van cliënten en begeleiders tijdens deze periodes. Dit komt overeen met het patroon in logins (Figuur 5.3). Volgens Region lag het percentage zorg dat in maart 2013 online via MPC werd gegeven op 2.5%j i
Dit aantal is vastgesteld door Region.
j
Dit percentage is vastgesteld door Region.
3500
MPC Online Minuten – 2012 M01 - 2013 M05
Online minuten
Aantal minuten online zorg
Logins gebruikers
3130 3169
Poly. (Login gebruikers)
3000
2891
2500
2343 1969
2000
1983 1831
1500
1293
1232
1255
1064
1000
778 649 597 453
500 119 0
1
275 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
Totaal aantal online minuten MPC door cliënten en begeleiders per maand (bron: myCoachconnect, 31 mei 2013). 51
van de totale zorgtijd. Dit percentage ligt lager dan het streefpercentage van Pameijer, dat is vastgesteld op 20%.k
Online zorg per regio In Figuur 5.5 en Figuur 5.6 is het totaal aantal online minuten in sessie met MPC te zien per regio. Binnen alle regio’s was er over de tijdsperiode van ruim een jaar sprake van een toename in de online tijd met MPC. Tussen de regio’s kwamen verschillen in het aantal online minuten naar voren. Een oorzaak voor deze verschillen tussen de regio’s is het verschil in geografische eigenschappen van de werkgebieden: een aantal regio’s zijn kleiner dan andere regio’s en meer gecentreerd. Hierdoor hadden begeleiders minder reistijd tussen cliënten nodig, waardoor er minder gebruik gemaakt werd van MPC.
5.13 Samenvatting
Minuten
In dit hoofdstuk zijn de resultaten gepresenteerd van het online onderzoek onder cliënten en begeleiders naar de kwaliteit van leven, empowerment, mastery, tevredenheid met de hulpverlening en sociale cohesie van cliënten. Daarnaast is de gebruiksvriendelijkheid van MPC gerapporteerd, beoordeeld door cliënten en begeleiders. Eveneens is in dit hoofdstuk het gebruik van MPC in termen van tijd en regio over de periode januari 2012 tot mei 2013 getoond. Hieronder volgt een korte samenvatting van dit hoofdstuk en de daarbij behorende aandachtspunten. Figuur 5.5
3500 3000 2500
Pameijer Online Sessie Minuten per Regio
2000 1500 1000
2012 M01 - 2013 M05 500 0
1
2
3
Zuid-Hollandse Eilanden Regio Zuid - Team AWO Charlois/Feijenoord
5
76 160 146 17
Regio NWN
60
77
Regio Noord AWCW/Team Stad
30
0
Regio IJsselmonde
38
6
Regio Hoogvliet Hoekse Waard
4
6
8
9
63
36
10
11
12
1
2
3
4
5
38 239 212 514 241 278 482 325 596 95
29
59 298 164 182 94
22
43
61
0
29
45
95
68 238 82 256 344 574 681 445
49
78
3
28
30
52 450 178 223 206 479 188 317
169 135 151 245 425 306 256
78 185 334 93 275 23
28 475 683 373 244 155 107 450 366 229
14
40
51 148 81 137 72
32 108 138 542 138 454 399 240 604 137
15
4
13
Goeree onbekend
7
380 440 271 183 110 196 726 525 201 271 257 369 182 134
5
16
82
19
12
36 152 207 204 185 176
76 130 133 68
68
0
43
96
64
61
42
Aantal online sessie minuten MPC per regio (bron: myCoachconnect 31 mei 2013). k
Het streefpercentage van 20% is gebaseerd op business-case berekeningen gemaakt door Jack van Gils aan de hand van
het Nictiz BC model. Het percentage is vastgesteld in de stuurgroep vergadering medio 2013. 52
Figuur 5.6
Pameijer Online Sessie Minuten per Regio – Mei 2013 2% Zuid-Hollandse Eilanden Regio Zuid - Team AWO Charlois/Feijenoord Regio NWN
5%
7%
10%
8% 13%
Regio Noord AWCW/Team Stad Regio IJsselmonde
24%
Regio Hoogvliet Hoekse Waard
14%
17%
Goeree onbekend
Bijdrage aantal online minuten per regio in mei 2013 (bron: myCoachconnect 31 mei 2013).
Deelname aan het onderzoek Van de 162 cliënten die zijn uitgenodigd vulden 39 cliënten (24%) de voormeting in. Onder de begeleiders was het responspercentage gemiddeld, 27 begeleiders (59%) vulden de vragenlijst in. De groep cliënten die deelnam aan het onderzoek bestond uit 29 cliënten met psychiatrische problematiek en 10 cliënten met een verstandelijke beperking. Gemiddeld ontvingen zij 1 keer per week begeleiding aan huis. Daarnaast werd er voor het ontvangen van begeleiding naast MPC gebruik gemaakt van e-mail, bellen, SMS en WhatsApp.
Kwaliteit van leven In de loop van het onderzoek werd er geen significante toe- of afname gevonden in de kwaliteit van leven van de cliënten. De kwaliteit van leven die de cliënten rapporteerden was vrij laag. Vooral cliënten met chronisch psychiatrische problematiek lieten een lage kwaliteit van leven zien. Cliënten met een verstandelijke beperking scoorden hoger op kwaliteit van leven dan cliënten met psychiatrische problematiek maar ook deze scores waren relatief laag.
Empowerment Op de nameting werd een kleine afname gevonden in de algemene empowerment ervaren door cliënten. Deze afname lijkt vooral te zijn ontstaan door de afname in de schaal Professionele hulpverlening. Deze schaal richt zich op de samenwerkingsrelatie tussen cliënt en hulpverlener, waarbij de hulp aansluit bij de cliënt en er wordt uitgegaan van de mogelijkheden van de cliënt. Deze resultaten sloten niet aan bij de uitkomsten van de kwalitatieve interviews. Hierin gaven begeleiders en cliënten aan dat het werken met MPC kon leiden tot meer zelfstandigheid onder cliënten. Daarnaast merkten zij weinig verandering op in de professionele relatie bij het werken met MPC. De cliënten scoorden over het algemeen gemiddeld op de mate van empowerment en mastery in vergelijking met cliënten uit de psychiatrie. Cliënten met een verstandelijke beperking lieten meer gevoelens van mastery zien dan cliënten met chronisch psychiatrische problematiek. De hoop voor de toekomst is dat de empowerment door het gebruik van MPC verder zal toenemen onder cliënten.
Tevredenheid over de hulpverlening Er werden geen verschillen gevonden in de tevredenheid over de hulpverlening in de loop van het onderzoek. Dit kwam overeen met de resultaten uit de kwalitatieve interviews waarbij cliënten 53
aangaven dat zij MPC een prettige aanvulling op de begeleiding vonden en dat zij tevreden waren over de hulpverlening die de begeleiders hen boden.
Sociale cohesie Er werden geen verschillen gevonden in de mate van sociale cohesie wanneer de voor- en nameting met elkaar vergeleken werden. Dit sloot niet aan bij de resultaten uit de kwalitatieve interviews. Hieruit kwam naar voren dat cliënten door het gebruik van MPC gemakkelijker in contact konden komen met andere cliënten. Daarnaast gaf het gebruik van het internet in het algemeen hen toegang tot meerder vormen van contact met familie en vrienden. Het aantal en soort sociale contacten die cliënten hadden, was voor cliënten met een verstandelijke beperking en cliënten met psychiatrische problematiek gelijk. Beide groepen onderhielden meerdere keren per week contact met familie en vrienden.
Gebruiksvriendelijkheid Begeleiders en cliënten beoordeelden de gebruiksvriendelijkheid van MPC respectievelijk met een ruime 5 en een afgeronde 6. Bij mogelijke verbeterpunten van MPC werd vooral de verbinding en werkzaamheid van het systeem als verbeterpunt genoemd. Daarnaast gaven begeleiders en cliënten tips om het programma aantrekkelijker te maken voor gebruik. De becijfering voor de gebruiksvriendelijkheid viel vrij laag uit in vergelijking met de informatie die voortkwam uit de kwalitatieve interviews waarin de gebruiksvriendelijkheid vrij positief beoordeeld werd. In de interviews kwamen daarentegen dezelfde punten naar voren gericht op de verbetering van MPC.
Het gebruik van MPC Het percentage zorg dat via MPC werd verschaft lag in maart 2013 op 2,5%. Vanuit Pameijer is het streefpercentage 20% in de loop van 2014. Cliënten en begeleiders gaven in de interviews en in de vragenlijsten aan dat er nog vrij weinig gebruik werd gemaakt van MPC. Tijdens het onderzoek zijn echter steeds meer cliënten en begeleiders geïntroduceerd met MPC, bij aanvang van het onderzoek gebruikten 162 cliënten MPC en in november 2013 was dit aantal opgelopen tot 285 cliënten. Het gebruik zelf bleef eveneens toenemen, wanneer we kijken naar het aantal logins en het aantal minuten online in sessie zien we een duidelijke stijgende lijn vanaf de invoering van het project tot het uitbrengen van deze rapportage. De vakantieperiodes leidden tot een daling van het aantal logins en online minuten. Per regio kwamen verschillen in gebruik van MPC naar voren. Een van de redenen is de concentratie van de cliënten binnen het werkgebied.
Kanttekeningen Binnen het onderzoek is veel aandacht besteed aan het includeren van een zo representatief mogelijke afspiegeling van de cliëntpopulatie van Pameijer. Bij het opzetten van het onderzoek zijn alle cliënten die zijn opgegeven voor deelname aan MPC meerdere malen uitgenodigd om deel te nemen aan het onderzoek. Een aanzienlijk deel van de cliënten en begeleiders nam geen deel aan het onderzoek: een patroon dat vaker voorkomt bij onderzoek in de praktijk. De groep cliënten die de vragenlijsten heeft ingevuld en de groep cliënten waarbij face-to-face interviews zijn afgenomen verschillen van elkaar, hoewel er ook sprake is van duidelijke overeenkomsten. Uit de interviews kwam over het algemeen een positiever beeld van MPC voren te komen wanneer de resultaten werden vergeleken met de uitkomsten uit de vragenlijsten. Deze verschillen zouden mogelijk veroorzaakt kunnen zijn door verschillen tussen de twee groepen respondenten. Een andere reden
54
voor deze discrepantie zouden de vragenlijsten zelf kunnen zijn. Mogelijk waren de vragenlijsten ingewikkeld voor de cliëntgroep en/of maten ze niet hetzelfde construct. Aangezien cliënten en begeleiders zelf konden bepalen of zij deelnamen aan het onderzoek is het mogelijk dat cliënten en begeleiders die bepaalde ervaringen hadden met MPC eerder besloten tot deelname. Daarnaast zijn de cliënten die zijn aangemeld voor MPC geselecteerd door begeleiders. Begeleiders meldden cliënten aan die zij in staat achten om gebruik te maken van MPC. In aanvulling hierop is echter wel bewust gekozen voor de aanmelding van kritische en twijfelende cliënten voor het werken met MPC, om een duidelijk beeld te krijgen van de mogelijkheden van MPC bij de gehele populatie van Pameijer. Door een laag aantal deelnemers in een onderzoek is er een kans dat mogelijke veranderingen niet opgemerkt worden. Daarnaast moeten de gevonden resultaten binnen onderzoeken met een laag aantal deelnemers met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Voorzichtigheid moet worden geboden bij de generalisatie van de resultaten naar de totale populatie van Pameijer. Om meer informatie te verkrijgen over de effecten van MPC wordt replicatie van het onderzoek aangeraden. Daarnaast zou bij vervolgonderzoek het aantal deelnemers hoger moeten liggen wat leidt tot een hogere betrouwbaarheid van de resultaten.
55
V E RW I J Z I NG E N > 1
The WHOQOL Group (1998). Development of the World Health Organization WHOQOL-bref quality of life assessment. Psychological Medicine, 28, 551-558.
2
Hawthorne, G., Herrman, H., & Murphy, B. (2006). Interpreting the WHOQOL-BREF: Preliminary population norms and effect sizes. Social Indicators Research, 77(1), 37-59.
3
Boevink, W., Kroon, H., & Giesen, F. (2008). Nederlandse empowerment vragenlijst. Utrecht, Nederland: Trimbos-instituut.
4
Pearlin, L. I., & Schooler, C. (1978). The structure of coping. Journal of Health and Social Behavior, 19, 2-21.
5
Boevink, W., Kroon, H., & Giesen, F. (2009). Empowerment constructie en validatie van een vragenlijst. Utrecht, Nederland: Trimbos-instituut.
6
Atikinson, C. C., & Greenfield, T. K. (2004). The UCSF client satisfaction scales: The Client Satisfaction Questionnaire 8. In M. E. Maruish (Ed.), The use of psychological testing for treatment planning and outcomes assessment (3rd Ed) (pp. 799 811). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
7
Van Wijngaarden, B. (1988). De sociale netwerkvragenlijst.
8
De Brey, H. (1983). A cross-national validation of the client satisfaction questionnaire: The dutch experience. Evaluation And Program Planning, 6, 395- 400.
9
Brooke, J. (1996). SUS: A “quick and dirty” usability scale. In P. W. Jordan, B. Thomas, B. A. Weerdmeester, & I. L. McClelland (Eds.). Usability evaluation in industry (pp. 189–194). London, England: Taylor & Francis.
10 CBS (2012). ICT gebruik van personen naar persoonskenmerken. Geraadpleegd op 27 september, 2013, via http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=71098ned&D1=0-2,7-14,27-32&D2=02&D3=0,l&HD=130422-1113&HDR=G2,G1&STB=T 11 CBS (2012). Sociale Monitor, welvaart en welzijn in de Nederlandse samenleving. Geraadpleegd op 27 september, 2013, http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=81573NED&D1=1&D2=0&D3=a&VW=T 12 Brissos, S., Dias, V. V., Carita, A. I., & Martinez-Arán, A. (2008). Quality of life in bipolar type I disorder and schizophrenia in remission: Clinical and neurocognitive correlates. Psychiatry Research, 160(1), 55-62. 13 Verri, A., Cummins, R. A., Petito, F., Vallero, E., Monteath, S., Gerosa, E., & Nappi, G. (1999). An Italian–Australian comparison of quality of life among people with intellectual disability living in the community. Journal of Intellectual Disability Research, 43(6), 513-522.
56
HOOFDSTUK 6
Discussie en aanbevelingen 6.1 Inleiding Het gebruik van eMental-health toepassingen voor de ondersteuning van cliënten met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking is van recente aard en geringe omvang. Het initiatief van Pameijer om zo’n toepassing (MPC) in te zetten voor de ondersteuning van haar cliënten is om deze reden dan ook vernieuwend te noemen. Doel van de voorliggende pilot-studie was het onderzoeken van de haalbaarheid van MPC vanuit het perspectief van cliënten en begeleiders. In dit hoofdstuk worden de bevindingen van het onderzoek naar MPC samengevat. Hierbij worden de uitkomsten van de kwalitatieve interviews, de uitkomsten op de vragenlijsten en de informatie uit de registratiesystemen geïntegreerd. Sectie 6.2 resumeert de ervaringen die cliënten en begeleiders hebben met MPC. Sectie 6.3 beschrijft de mate van kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie van cliënten na de invoering van MPC. Deze secties leiden tot een beknopte conclusie in sectie 6.4. We sluiten dit hoofdstuk af met sectie 6.5 waarin een aantal aanbevelingen wordt gedaan gericht op de verdere opschaling en inzet van MPC.
6.2 Ervaringen met MPC Tevredenheid met MPC Voor begeleiders en cliënten was het gebruik van MPC nieuw en spannend. Sommige cliënten moesten wennen aan het programma en waren bang om het face-to-face contact met hun begeleiders te verliezen. Sommige begeleiders vreesden hetzelfde en wilden het liefst zelf inschatten of zij MPC zouden inzetten. Anderen waren direct enthousiast over MPC. Zij zagen de invoering van MPC als een noodzakelijke stap in de ondersteuning van hun cliënten en vonden MPC goed aansluiten bij de digitale ontwikkelingen in de samenleving. Zowel begeleiders als cliënten dachten dat de rol van MPC in de toekomst belangrijker zal worden en dat de hoeveelheid ondersteuning die online wordt geboden toe zal nemen. Over het algemeen waren zowel cliënten als begeleiders positief over hun ervaringen met MPC. Cliënten ervoeren een ruimere bereikbaarheid van de begeleider wat hun gevoel van veiligheid vergrootte. Via MPC konden zij zich altijd uiten wanneer zij dagelijkse problemen ervoeren. Begeleiders begeleidden cliënten zowel vanuit kantoor als thuis met MPC en konden deze begeleiding nu ook makkelijker buiten kantooruren bieden. Zij kunnen daardoor mogelijk ook meer cliënten begeleiden omdat zij door het begeleiden op afstand minder reistijd per cliënt hebben. Daarnaast stelt MPC begeleiders in staat om vaker kortdurend contact met cliënten te onderhouden, zonder dat dit de totale contacttijd in vergelijking met face-to-face contact alleen doet toenemen. Hierdoor kunnen zij hun cliënten eveneens beter monitoren in hun dagelijkse functioneren. Dit zagen begeleiders als één van de grootste voordelen van het werken met MPC. Daarnaast
57
kan het contact via MPC leiden tot meer inhoudelijke verdieping: cliënten komen sneller tot de kern van het gesprek via MPC.
Gebruik en gebruikersvriendelijkheid van MPC Cliënten konden over het algemeen snel en goed overweg met MPC. Tweederde van hen had zelf al een computer en het merendeel van deze cliënten gebruikte deze meerdere keren per dag. Bijna de helft van de cliënten maakte ook gebruik van een smartphone. Cliënten ontvingen een training in het gebruik van MPC door Region en eveneens informatie van hun begeleiders. Bij gebruiksproblemen ontvingen zij ondersteuning via de helpdesk van de ICT-academie van Pameijer. Het aantal cliënten dat bij deze academie werkzaam is, is tijdens de introductie van MPC toegenomen evenals het aantal cliënten waar zij technische ondersteuning aan biedt. Cliënten zijn tevreden over deze ondersteuning. Voor cliënten is het van belang dat zij ondersteuning op maat krijgen bij het werken met MPC omdat er grote verschillen bestaan in leerstijlen en competenties tussen cliënten. Cliënten met weinig computerervaring vonden het gebruik bij aanvang soms ingewikkeld. Deze cliënten hadden in de beginfase behoefte aan meer instructies voordat zij konden starten met MPC. De persoonlijke situatie van de cliënt speelde hierbij ook een rol. Cliënten die veel klachten ervoeren en weinig ervaring met computers hadden, vonden het soms moeilijk om zich te richten op het aanleren van de vereiste nieuwe vaardigheden. Daarnaast zijn er ook cliënten die juist zeer vaardig zijn in het gebruik van MPC. Zij gaven aan dat zij anderen zouden willen helpen in het aanleren van de vaardigheden van het programma. Naast het aanleren van nieuwe vaardigheden moesten cliënten ook leren omgaan met de veranderingen die online contact met hun begeleiders met zich meebrengt. Zo ervoeren sommige cliënten de online zichtbaarheid van hun begeleiders als ingewikkeld omdat zij hierdoor de neiging hadden om constant contact met hen te gaan zoeken. Het merendeel van de geïnterviewde cliënten had gemiddeld één keer per twee weken videocontact met hun begeleider. Ook maakten zij regelmatig gebruik van de overige functionaliteiten van MPC, zoals het digitale logboek, en het sturen van berichten via de website en via SMS. De geïnterviewde begeleiders maakten ook regelmatig gebruik van MPC en allen hadden cliënten aangemeld om te werken met MPC. Het totaal aantal cliënten dat gebruik maakt van MPC is gestegen. Bij de start van het onderzoek in december 2012 maakten 162 cliënten gebruik van MPC en in november 2013 was dit aantal opgelopen tot 285 cliënten. Naar schatting werd in maart 2013 2,5% van de totale begeleiding via MPC geleverd (persoonlijke communicatie met Jack van Gils, 2013). Dit percentage komt nog niet overeen met het streven van Pameijer om te komen tot een online begeleiding van 20% in medio 2014. Ook begeleiders konden snel met MPC overweg. Een aantal van hen had, net zoals onder de cliënten, minder ervaring met computer en internetgebruik. Zij vreesden dat het werken met MPC moeilijk zou zijn zowel voor cliënten als voor henzelf. Deze vrees verdween echter nadat zij meer ervaring kregen met het programma. Daarnaast vonden al de geïnterviewde begeleiders dat het overgrote deel van Pameijer cliënten kan leren om met het programma te werken, al dan niet met extra ondersteuning. Ook dachten begeleiders proactief na over hoe cliënten makkelijker de vaardigheden kunnen leren die nodig zijn om met MPC te werken. Een van de ideeën die bijvoorbeeld geopperd werd, was dat begeleiders samen met hun eigen cliënten, in groepsverband en op maat, oefenen met MPC.
58
Begeleiders gaven wel aan dat zij meer tijd nodig hadden om MPC goed in hun dagelijks werk te integreren en om cliënten te motiveren om MPC daadwerkelijk te gebruiken. Begeleiders kunnen het gebruik van MPC door cliënten mogelijk verhogen door het gebruik van MPC als een gegeven in plaats van een optie te presenteren. Begeleiders hadden daarnaast behoefte aan meer informatie en duidelijkheid vanuit het Pameijer management over de toekomstige implementatieplannen en de gestelde streefpercentages ten aanzien van het gebruik van MPC. Deze informatie, zo gaven zij aan, is voor hen en voor de cliënten een belangrijk acceptatiefactor voor het gebruik van MPC.
Functionaliteiten van MPC Voor de communicatie met cliënten werd in MPC gebruik gemaakt van videobellen, het digitale logboek, en het sturen van berichten via de site en via SMS. Over het videobellen waren zowel cliënten als begeleiders enthousiast. Zij vonden het fijn dat je elkaar daarbij kunt zien en horen, en vonden dit een prettige manier van contact. Begeleiders en individuele cliënten spraken vaak op een vast tijdstip af op het MPC platform. Een aantal Pameijer begeleidingsteams had een vast spreekuur ingesteld waarop cliënten konden inbellen. Cliënten maakten hier echter weinig gebruik van. Zij gebruikten vaker en enthousiaster dan hun begeleiders het digitale logboek om hun gevoelens te uiten en gedachten te ordenen en vragen te stellen aan hun begeleiders. Het sturen van berichten via MPC werd vooral gebruikt door begeleiders. Cliënten gaven eerder de voorkeur aan het gratis sturen van een SMS naar de telefoon van begeleiders via MPC. Cliënten en begeleiders konden tijdens het onderzoek één van de onderdelen van het cliëntendossier, namelijk het begeleidingsplan inzien via MPC. Begeleiders willen graag dat in de toekomst het volledige cliëntdossier via MPC toegankelijk wordt. Dit voorkomt dat zij met meerdere systemen moeten werken en maakt het mogelijk dat alle informatie op elk moment beschikbaar is.
Knelpunten van MPC Voor het videobellen is voldoende internet-bandbreedte nodig. Gezien de gerapporteerde geluidsen beeldproblemen leken niet alle cliënten en begeleiders over voldoende bandbreedte te beschikken. Dit bevordert de motivatie om met MPC aan de slag te gaan niet en verklaart wellicht waarom de gebruiksvriendelijkheid van MPC door cliënten en begeleiders op een schaal van 0 tot 10 gemiddeld met respectievelijk een 6 en een 5 werd beoordeeld. MPC kan daarnaast volgens een aantal begeleiders en cliënten vereenvoudigd worden. Zij zagen MPC het liefst met een beperkt aantal hoofdfuncties, zoals het videobellen en het sturen van berichten. Dit maakt het voor een ieder duidelijk wat de mogelijkheden zijn. Er waren ook begeleiders en cliënten die MPC juist uit wilden breiden met functionaliteiten zoals personalisatie van de webomgeving of de integratie van sociale media zoals Facebook waardoor online contact met andere cliënten of derden mogelijk wordt. Een aantal cliënten gaf eveneens aan dat zij werden geremd in het gebruik van MPC door een gebrek aan vertrouwen in de privacy die het platform biedt. Cliënten hadden bijvoorbeeld contact met begeleiders via het videobellen maar zij konden niet duidelijk zien of er anderen in de omgeving van de begeleider aanwezig zijn. De onderwerpen die cliënten met hun begeleider bespreken zijn privacygevoelig en cliënten vonden het een onprettig idee dat ook anderen dan hun begeleider mogelijk over hun persoonlijke situatie horen.
59
6.3 Veranderingen in kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie Kwaliteit van leven Overeenkomstig eerdere studies ervoeren de cliënten met psychiatrische problematiek binnen dit onderzoek een lagere kwaliteit van leven dan burgers uit de algemene bevolking.1,2 De ervaren kwaliteit van leven van de cliënten met een verstandelijke beperking scoorden eveneens lager, maar kwamen meer overeen met de kwaliteit van leven van burgers uit de algemene bevolking.3 Het begeleiden van cliënten met MPC binnen deze pilotstudie laat zien dat deze vorm van werken niet leidt tot een verlaging van de kwaliteit van leven van cliënten in vergelijking met de periode voordat zij hiermee zijn gestart. Dit is een belangrijk resultaat, omdat Pameijer bij de introductie van MPC stelde dat deze nieuwe ondersteuningswijze niet de kwaliteit van leven van cliënten negatief zou mogen beïnvloeden, maar juist in de toekomst zou moeten leiden tot een verhoging van de kwaliteit van leven van de cliënten. Hiertoe is nu een eerste stap gezet. Zowel cliënten als begeleiders gaven ook het blijvend belang van face-to-face ondersteuning aan. Sommige activiteiten zoals huishoudelijke of administratieve ondersteuning zijn lastig te geven via MPC. Daarnaast is het sociale face-to-face contact tussen begeleider en cliënt een belangrijk onderdeel voor de vertrouwensband en de samenwerkingsrelatie tussen hen. Beiden gaven dan ook de voorkeur aan een blended vorm, waarin per cliënt een op maat samengestelde mix van face-to-face contact en MPC-contact kan worden aangeboden.
Empowerment Het vergroten van de controle over het eigen leven (empowerment) is van belang voor alle cliënten van Pameijer. Wanneer zij meer eigen controle ervaren heeft dit een positieve invloed op de tevredenheid over het leven en de betrokkenheid binnen de samenleving.4,5 Cliënten binnen dit onderzoek ervoeren dezelfde mate van empowerment als cliënten uit de reguliere psychiatrie.6 Uit de kwalitatieve interviews bleek dat cliënten door het werken met MPC minder afhankelijk waren van de vaste face-to-face afspraken met hun begeleider. Dit ervoeren zij als een toename van hun eigen controle. Ook stimuleert MPC volgens begeleiders de eigen kracht van hun cliënten. Begeleiders motiveerden cliënten nu eerder tot het zoeken van oplossingen voor alledaagse problemen dan wanneer de eersten fysiek aanwezig zijn. Cliënten waren nu bijvoorbeeld meer in staat om zelfstandig informatie over hulpinstellingen via het internet op te zoeken. Het surveyonderzoek liet zien dat cliënten tijdens het werken met MPC eenzelfde mate van empowerment ervoeren. Echter, cliënten beoordeelden de mate waarin zij empowered werden binnen de professionele samenwerkingsrelatie met de begeleider als iets minder goed. Het monitoren van de mate waarin begeleiders cliënten empoweren middels het werken met MPC is bij de bredere implementatie van MPC dan ook een belangrijk aandachtspunt.
Sociale cohesie Pameijer stimuleert en ondersteunt het initiëren en behouden van het sociale netwerk van haar cliënten. Voor cliënten met een verstandelijke beperking of psychiatrische problematiek kan het opbouwen en het onderhouden hiervan moeilijk zijn.7,8 Cliënten die meededen aan dit onderzoek gaven aan regelmatig sociale contacten te hebben, vooral met familie en vrienden en deels verliepen deze contacten via MPC. In de onderzoeksperiode is het aantal sociale contacten dat cliënten onderhielden gelijk gebleven in aantal.
60
6.4 Aanbevelingen Hieronder volgen de 10 belangrijkste aanbevelingen die van nut kunnen zijn bij het realiseren van de toekomstige opschaling van MPC binnen Pameijer. Concreet betreft dit de doelstelling van het leveren van 20% online begeleiding van het totale begeleidingsaanbod in medio 2014 en het vergroten van de kwaliteit van leven van cliënten van Pameijer middels het werken met MPC. Deze 10 aanbevelingen hebben we onderverdeeld in de volgende thema’s: (1) informeren, monitoren en implementeren van MPC (2) registratie, databeheer en data-synthese van MPC en (3) betrokkenheid van cliënten en begeleiders bij de ontwikkeling en implementatie van MPC.
Informeren, monitoren en implementeren van MPC 1.
Cliënten en begeleiders onderschrijven het belang van de introductie van MPC en het innovatieve karakter hiervan. Voor een succesvolle implementatie en efficiënt gebruik van MPC is het structureel en continue informeren van begeleiders en cliënten over de doelen van, eisen aan en nieuwe mogelijkheden van MPC vanuit het management een belangrijke voorwaarde.
2.
Het is belangrijk om te monitoren of cliënten en begeleiders na aanmelding ook blijven werken met MPC. Een voorwaarde hiertoe is dat alle cliënten en begeleiders op maat training ontvangen over het werken met MPC. Het vooraf testen van computer- en internetvaardigheden van cliënten alsmede het vaststellen van de behoefte aan ondersteuning die cliënten en begeleiders ervaren maakt ondersteuning op maat mogelijk. Mogelijkerwijs kan de inzet van de Internet academie van Pameijer hierbij vergroot worden, zeker gezien de positieve ervaringen van zowel academie-medewerkers/cliënten als cliënten die gebruik maken van de academie.
3.
De gebruikservaring van het videobellen binnen MPC is voor een aantal cliënten en begeleiders nog niet optimaal. Dit lijkt vooral te komen omdat hun internetverbinding over onvoldoende bandbreedte beschikt om goed te kunnen videobellen. Het verdient daarom aanbeveling om op individueel cliënt- en begeleiderniveau vooraf vast te stellen of efficiënt videobellen tot de mogelijkheden behoort. Aan de ontwikkelaars van MPC kan eveneens de vraag gesteld worden om MPC adaptief te maken aan de beschikbare bandbreedte van haar gebruikers (bijvoorbeeld door bij minder bandbreedte automatisch over te schakelen naar een kleiner videobeeld).
4.
Het ontwikkelen van ‘blended’ begeleidingsprotocollen waarin begeleiders handvatten geboden worden voor activiteiten die zij goed of juist beter niet online kunnen ondersteunen vergroot de kans op succesvolle implementatie. Een dergelijk protocol kan ook aandacht schenken aan wat er mogelijkerwijs in het contact tussen cliënt en begeleider kan veranderen wanneer zij een deels online samenwerkingsrelatie aangaan. Hoe ga je om met 24 uurs-bereikbaarheid maar wel beperkte beschikbaarheid bijvoorbeeld? Voor begeleiders (en ook cliënten) bestaat hierover nog onvoldoende duidelijkheid. Zo’n handvat is ook voor (nieuwe) cliënten aan te raden, bijvoorbeeld in de vorm van educatief videobeeldmateriaal.
5.
Privacyaspecten spelen een belangrijke rol in het al dan niet gebruiken van MPC voor zowel cliënten en begeleiders. Deze privacy van cliënten kan met name voor het beeldbellen vergroot worden wanneer begeleiders kunnen beschikken over afgesloten werkplekken. Dit geldt ook wanneer deze begeleiders vanuit huis werken. Eveneens is het van belang een privacyprotocol voor begeleiders te ontwikkelen waarin ook het belang van het zorgvuldig omgaan met MPC
61
uitgelicht wordt. In zo’n protocol dienen ook de wettelijke eisen die aan online cliëntencontact gesteld worden (nu en in de toekomst) duidelijk uitgelegd te worden. Het invoeren, monitoren en naleven van dit protocol en beleid ten aanzien hiervan is een belangrijke beleidsdoelstelling. 6.
Het introduceren van een nieuwe werkwijze betekent niet automatisch dat deze ook gebruikt wordt. Het is daarom belangrijk om zowel cliënten als begeleiders te motiveren tot (blijvend) gebruik. Deze motivatie kan versterkt worden door het belonen van zowel cliënten als begeleiders in de vorm van een (kleine) attentie, prijzen voor de beste gebruiker van MPC of in de vorm van ‘gamification’ (bijvoorbeeld via het ontsluiten van spelletjes op MPC). Daarnaast kan ook een meer directieve aanpak in de vorm van het stellen van duidelijke eisen aan de mate en wijze van het gebruik deze laatste versterken. Dit geldt zowel voor cliënten als begeleiders. Inbedding van MPC in het algehele online beleid van Pameijer is hierbij een belangrijke voorwaarde.
Registratie, databeheer en data-synthese van MPC 7.
Het versterken van het ontsluiten van data over het gebruik van MPC door cliënten en begeleiders (wie, wat, hoe) is een noodzakelijke voorwaarde voor het monitoren van de mate waarin de 20% online begeleidingsdoelstelling gehaald wordt. Dit geldt ook voor het ontsluiten van data over de reguliere begeleiding door begeleiders en de cliëntenpopulaties die zij ondersteunen. Deze ontsluiting van data was ten tijden van het onderzoek lastig en onvoldoende mogelijk.
8.
Het Questmanager platform voor het online ondervragen van cliënten is voor sommigen cliënten te ingewikkeld. Hierdoor vulden een aantal cliënten de vragenlijsten niet meer in. Om dit platform efficiënt in te zetten voor Pameijer-cliënten in de toekomst (bijvoorbeeld voor ROM) verdient het aanbeveling het platform gebruikersvriendelijker te maken om zo de respons positief te kunnen beïnvloeden.
Betrokkenheid van cliënten en begeleiders bij de ontwikkeling en implementatie van MPC 9.
Het vooraf meer betrekken van cliënten en begeleiders bij de doorontwikkeling en opschaling van MPC leidt tot een toename in de gebruiksvriendelijkheid en acceptatie van MPC en daarmee tot een mogelijke toename in het gebruik hiervan door deze twee groepen.
10. Zoals uit het onderzoek blijkt ondersteunt MPC niet alleen een meer efficiëntere en daarmee mogelijk ook goedkopere vorm van begeleiding. MPC faciliteert ook een meer coachende rol van begeleiders in deze ondersteuning in plaats van een meer sturende oplossende rol van hen. Zo’n coachende rol van begeleiders kan op haar beurt het gevoel van eigen regie en empowerment van cliënten versterken, omdat deze aangemoedigd worden meer proactief op zoek te gaan naar oplossingen voor problemen in hun dagelijkse leven.
62
VER W I J Z I NG E N > 1
Brissos, S., Dias, V. V., Carita, A. I., & Martinez-Arán, A. (2008). Quality of life in bipolar type I disorder and schizophrenia in remission: Clinical and neurocognitive correlates. Psychiatry Research, 160(1), 55-62.
2
Cramer, V., Torgersen, S., & Kringlen, E. (2010). Mood disorders and quality of life. A community study. Nordic Journal of Psychiatry, 64(1), 58-62.
3
Hawthorne, G., Herrman, H., & Murphy, B. (2006). Interpreting the WHOQOL-BREF: Preliminary population norms and effect sizes. Social Indicators Research, 77(1), 37-59.
4
Lundberg, B., Hansson, L., Wentz, E., & Björkman, T. (2008). Stigma, discrimination, empowerment and social networks: A preliminary investigation of their influence on subjective quality of life in a Swedish sample. International Journal of Social Psychiatry, 54(1), 47-55.
5
Bengtsson-Tops, A. (2004). Mastery in patients with schizophrenia living in the community: Relationship to sociodemographic and clinical characteristics, needs for care and support, and social network. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 11(3), 298-304.
6
Boevink, W., Kroon, H., & Giesen, F. (2009). Empowerment constructie en validatie van een vragenlijst. Utrecht, Nederland: Trimbos-instituut.
7
Bellack, A. S., Green, M. F., Cook, J. A., Fenton, W., Harvey, P. D., Heaton, R. K., . . . Wykes, T. (2007). Assessment of community functioning in people with schizophrenia and other severe mental illnesses: A white paper based on an NIMH-sponsored workshop. Schizophrenia Bulletin, 33(3), 805-822.
8
Verplanke, L., & Duyvendak, J. (2010). Onder de mensen? Over het zelfstandig wonen van psychiatrische patiënten en mensen met men verstandelijke beperking. Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
63
64
