Gemeente Rotterdam Onderzoek & Business Intelligence (O&BI) in opdracht van

Gemeente Rotterdam – Onderzoek & Business Intelligence (O&BI) in opdracht van Onderzoek Fonds Bijzondere Noden Rotterdam

Doel van het onderzoek

Doelstelling onderzoeken:

Meer inzicht in de werkwijze en resultaten van het FBNR, en de positie van het FBNR in het Rotterdamse sociale domein Zicht op de belangrijkste oorzaken van schuldvorming Mogelijkheden om (verergering van) schuldproblemen te voorkomen

2

Onderzoek Fonds Bijzondere Noden Rotterdam

Onderzoek FBNR: methode van onderzoek

HOE?  Beschrijving van het werkproces en de resultaten  vraaggesprekken met directeur, toetsers en verwijzers  dossieronderzoek  analyse van het registratiebestand

VOOR WIE? • Analyse van verwijzers en begunstigden  Interviews met 50 begunstigden  Interviews met 9 verwijzende instellingen

WERKT HET? De effecten van de gift op de korte en de lange termijn  Kwalitatief (interviews en dossieronderzoek)

3


FBNR: aanvragen en toekenningen (2007-2014) (Reguliere aanvragen) 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 2007

4

2008

2009

2010

2011

2012

2013

aangevraagd

Toegekend

Totaal uitgekeerd bedrag (x 1.000)

Gemiddeld uitgekeerd bedrag


2014

Het werkproces van FBNR: conclusies  Werk toetsers kenmerkt zich door informaliteit en autonomie  Dit bepaalt voor een belangrijk deel de snelheid en flexibiliteit van het beslissingsproces  Snelheid en flexibiliteit bepalen voor de verwijzers de unieke positie van het FBNR  Door deze unieke positie wordt het Fonds steeds bekender in het sociale domein; één belangrijke reden waarom het aantal aanvragen toeneemt  Grote waardering van de verwijzers voor snelheid, flexibiliteit, duidelijkheid en ‘meedenken’  Aandachtspunten:  Er is geen sprake van evaluatie bij verwijzer of FBNR of het hulpplan daadwerkelijk wordt gerealiseerd  Regionale functie van de meeste instellingen versus de stedelijke functie van het Fonds 5


De verwijzende instellingen: de top 10 in 2014 (+/- 2013) 

Centrum voor Dienstverlening



115

10%

+2

Bureau Frontlijn

76

6%

+4



House of Hope

76

6%

+2



Stichting Arosa

49

4%

0



Gemeente Rotterdam (W&I)

40

3%

+3



Bewindvoerders

39

3%

+2



Flexus Jeugdplein

37

3%

0



Pameijer

35

3%

-2



DOCK IJsselmonde

33

3%

+1



MDA Alexander

31

3%

0

6


Tien belangrijkste verwijzers in de periode 2007-2014 (%) Stichting MEE Rotterdam

Stichting ROS

Bureau Frontlijn

Flexus Jeugdplein

2014 2013

Stichting Arosa

2012 2011 2009 Stichting Humanitas

2008 2007

Pameijer stichting

House of Hope

Kredietbank Rotterdam

Centrum voor Dienstverlening

0%

7

2%

4%

6%

8%

10%


12%

14%

Soort kosten waarvoor de gift wordt verstrekt 2014

+/- 2013

Huurschuld

18%

+3%

Levensonderhoud

15%

-2%

Medische kosten

12%

+1%

Energieschuld

9%

+1%

Schulden

9%

+3%

Documenten

7%

-1%

Woninginrichting

4%

-1%

School- en studiekosten

4%

-2%

Verhuiskosten

4%

0%

Huishoudelijke apparatuur

3%

-1%

Schuld EVIDES

3%

-2%

Schuld zorgverzekering

2%

-2%

Vervoer

1%

-2%

Diversen

7%

+1%

Onbekend

0%

0%

8


Totale uitgaven in 2013 en 2014, en in de periode 2007-2014 2013

2014

2007-2014

2013

2014

(x 1.000)

%

Huurschuld

27%

30%

1.175

27%

Energieschuld

10%

11%

653

15%

6%

10%

552

12%

20%

15%

492

11%

Woninginrichting

4%

4%

342

8%

Medische kosten

5%

6%

168

4%

Schuld zorgverzekering

3%

2%

145

3%

Schuld EVIDES

6%

6%

138

3%

Verhuiskosten

4%

4%

115

3%

Documenten

5%

2%

104

2%

School- en studiekosten

4%

3%

95

2%

Huishoudelijke apparatuur

2%

2%

81

2%

Vervoer

1%

1%

47

1%

Diversen

3%

4%

297

7%

Onbekend Totaal %

0% 100

0% 100

17

0%

724.700

621.800

4.422

100%

2007-2014

Schulden Levensonderhoud

Totaal in euro 9


De begunstigden

Profiel van de groep begunstigden heeft veel weg van het profiel van

lage-inkomensgroepen, uitkeringsgerechtigden en de klantgroep van de KBR:  80% is alleenstaand of alleenstaand ouder beneden de 65 jaar  Het merendeel is tussen de 25 en 45 jaar oud  In de meeste gevallen een lage en/of onafgemaakte opleiding  Vaak werkloos, veelal met een bijstandsuitkering  In veruit de meeste gevallen zijn er schulden, die een rol spelen in het ontstaan van de acute financiële nood

10


Hoe ontstaat een acute financiële noodsituatie? 1.

Opbouw van betalingsachterstanden   

2.

Plotselinge inkomensdaling door life event (werkloosheid, huiselijk geweld, scheiding, chronische ziekte) Tijdelijk te laag of geen inkomen door wachttijd op verblijfspapieren of bij uitkeringsinstantie Te hoge uitgaven in relatie tot het beschikbare budget (vooral jongeren)

Zelf zoeken naar een oplossing   

3.

Zelf proberen betalingsregeling(en) af te spreken Een lening afsluiten om schulden in één keer af te betalen Zoekt geen hulp: - wil niet afhankelijk zijn - weet niet waar naar toe - schaamt zich

Eigen oplossing lukt niet: verdieping van probleem   

4.

Vaak fase van ontkenning en ontwijking Schuldeisers gaan over tot incasso Inkomen wordt beperkt door beslag en/of verrekening toeslagen

Acute noodsituatie: dreiging van huisuitzetting of afsluiting, broodnood •

5.

Schuldenaar wendt zich uiteindelijk tot de hulpverlening, vaak maatschappelijk werk

Natuurlijk ook niet-schuldgerelateerde acute noodsituaties: •

11

Plotseling noodzakelijke kosten die niet van het inkomen kunnen worden bekostigd (vaak medische kosten, leges)


Financiële problematiek: oorzaken bij het individu  Het ontbreken van financieel overzicht, vaak door het ontbreken van vaardigheden  (Met name bij jongeren:) een te hoog consumptiepatroon in relatie tot het (lage) inkomen  Een laag inkomen, dat vaak ook nog eens wordt beperkt door schuldaflossingen, een beslag of bewindvoering

 Een onverwachte gebeurtenis, waardoor er sprake is van een abrupte inkomensterugval, zoals werkloosheid of het overlijden van een partner  Een onverwacht hoge uitgave waarvoor niet is gereserveerd, waardoor deze ‘het ene met het andere gat’ gaat dichten  Een beperkt netwerk om op terug te kunnen vallen bij een (financiële) probleemsituatie  Te laat onderkennen van de probleemsituatie, waardoor deze onnodig wordt verzwaard 12


Belangrijkste oorzaken van schuldvorming



Gebrekkig financieel beheer



Aanpassingsproblemen door een terugval in het inkomen



Overbesteding

13


Motivatie & gedrag

 Gedragsleer: het bewuste of onbewuste gedrag van de schuldenaar kan een belangrijke factor zijn in het ontstaan van schulden  Schaarste zorgt ervoor dat mensen een ‘tunnelvisie’ ontwikkelen en alleen korte-termijnoplossingen zoeken

14


Financiële problematiek: institutionele oorzaken Het is voor de lage inkomens complexer geworden om een volledig inkomen bij elkaar te vergaren:  



15

Daling van de koopkracht Toeslagensystematiek van de Belastingdienst  verrekening van toeslagen met belastingschuld  beslag op toeslagen vanwege wanbetaling Overheid, sociale-zekerheidsinstellingen, zorgverzekeraars en voormalige voeren een repressiever incassobeleid dan voorheen  bestuursrechtelijke premie bij wanbetaling zorgverzekering  verhoging boetes bij wanbetaling CJIB  vaak verschillende schuldregelingen en/of beslagen naast elkaar, waardoor inkomen onder de beslagvrije voet verdwijnt



Aparte incasso van lasten die voorheen via één nota werden geïnd



Locale voorzieningen, zoals bijzondere bijstand, zijn minder toegankelijk



Beschermingsbewind is vaak weinig inzichtelijk, en betekent soms te weinig leefgeld



Verschraling gemeentelijk armoedebeleid  afschaffing langdurigheidstoeslag  aanpassing bijstandsnorm (kostendelersnorm)  wijziging kwijtscheldingsregeling gemeentelijke belastingen Onderzoek Fonds Bijzondere Noden Rotterdam

Hoe wordt een gift door de verwijzende instelling ingezet?

 De gift wordt gebruikt om een acute financiële noodsituatie zo snel mogelijk op te lossen  De gift wordt meestal ingebed in een hulpverleningstraject; vaak wordt dit door verwijzer als ‘voorwaarde’ gebruikt  De gift wordt soms gebruikt om een impasse in hulpverlening vlot te trekken, waardoor (opnieuw) toegang tot voorzieningen, scholing en arbeidsmarkt ontstaat  De gift kan een rol spelen in het opbouwen van een vertrouwensrelatie met de cliënt

16


Betekent een gift ook een duurzame oplossing van de problematiek?  Het is afhankelijk van de doelgroep hoe ‘duurzaam’ moet worden gedefinieerd:  Voor zeer kwetsbare doelgroepen (verstandelijk beperkten, daklozen, verslaafden) is ‘duurzaam’ een duurzame oplossing van de crisissituatie en het bereiken van een stabiele zorgsetting  Voor minder kwetsbare doelgroepen is het moeilijk te zeggen of de gift op de langere termijn bijdraagt aan een duurzame oplossing,als deze wordt gedefinieerd als een situatie van zelfredzaamheid

 Het oordeel van de begunstigden met schuldproblemen is wisselend: oordeel wordt vaak gekoppeld aan status van schulddienstverlening  Oordeel van begunstigden met een gift voor verblijfspapieren het positiefst: de gift betekent toegang tot voorzieningen, opleiding en/of arbeidsmarkt 17


Positie van het FBNR in het sociale domein

 FBNR heeft unieke positie als enige fonds in Rotterdam dat zich specifiek richt op het oplossen van acute financiële noodsituaties, en wordt in die hoedanigheid ook steeds bekender in het veld  Wordt door de verwijzers hoog gewaardeerd, juist ook omdat werkwijze op snelheid en flexibiliteit is gericht, en volgens duidelijke en strak gehanteerde voorwaarden  Groeiend beroep op het Fonds door:  Grotere bekendheid in het veld  Groeiende potentiële doelgroep door hoge werkloosheid  Groeiende financiële kwetsbaarheid van lage inkomens, mede door complexiteit inkomensverwerving en versobering (locale) overheidsvoorzieningen

 Vanuit haar positie in de ‘uiterste hoek’ van het sociale domein goed zicht op de ‘gaten in het vangnet’, en traag of niet goed werkende reguliere voorzieningen 18


Aandachtspunten onderzoek FBNR  Werkproces  Er is geen evaluatie van het slagen of niet slagen van het door de verwijzer ingediende hulpplan  Regionale functie van de meeste instellingen versus de stedelijke functie van het Fonds

 Resultaat  De meerderheid van de aanvragen betreft schuldproblematiek, waarvan de helft huurschulden  Financiële problematiek wordt voor een deel veroorzaakt door complexiteit van toeslagensystematiek, traag werkende dienstverlening, repressievere incasso en versobering van overheidsvoorzieningen

 Profiel  Het FBNR zou meer werk kunnen maken van signaleringsfunctie door op een regelmatig basis feedback te geven aan (locale) overheid en maatschappelijke instellingen. Dit kan leiden tot:  Kwaliteitsverbetering bij reguliere (overheids)voorzieningen  Beperking van het beroep op het Fonds: vooral bijzondere noden 19


Aanbevelingen preventieonderzoek 

Ondersteun ouders in het aanleren van financiële vaardigheden aan hun kinderen en besteedt structureel aandacht voor het aanleren van financiële vaardigheden in het voortgezet onderwijs



Besteedt in een schulddienstverleningstraject ook aandacht aan de (financiële) vaardigheden van de klant



Neem maatregelen om de koopkracht van de lage inkomens te beschermen, en zorg dat de beslagvrije voet wordt gerespecteerd.



Heroverweeg overheidsmaatregelen, waaronder de inspanningsperiode voor de aanvraag van een bijstandsuitkering, waardoor aanvragers tijdelijk zonder inkomen kunnen komen te zitten.



(Schuld)dienstverleners, maatschappelijk werkers en vrijwilligers beter zicht krijgen op de mogelijkheden van gedragsverandering van de schuldenaar, en de manieren waarop motivatie en vaardigheden van de schuldenaar kunnen worden gestimuleerd.



Ondersteun schuldenaren in de stabilisering en structurering van hun situatie, en schets een lange-termijnperspectief dat uitzicht biedt op een duurzame oplossing.

20


Dank voor uw aandacht!

Frans Moors Onderzoeker

Gemeente Rotterdam Onderzoek & Business Intelligence @ [email protected] 06 108 148 74 21


Gemeente Rotterdam Onderzoek & Business Intelligence (O&BI) in opdracht van

Recommend Documents