www.hoorgeschiedenis.nl
De reorganisatie van West-Duitsland / Berlijn
Foto’s: US Dept of State (voorgrond) en Mlefter/Wikimedia Commons (achtergrond)
De wederopbouw van Europa
www.hoorgeschiedenis.nl
De wederopbouw van Europa
vrijdag 16 oktober 2015
Europa in 1945, wederopbouwplannen, vraagstukken
vrijdag 20 november 2015
West-Duitsland en Berlijn
vrijdag 18 december 2015
Verenigde Naties, Verenigde Staten, Marshallplan
vrijdag 22 januari 2016
Frankrijk en Engeland
vrijdag 19 februari 2016
Benelux en Scandinavië
vrijdag 18 maart 2016
Midden- en Oost-Europa
vrijdag 15 april 2016
Europese eenwording
vrijdag 20 mei 2016
Rotterdam en de Europese wederopbouw 2
www.hoorgeschiedenis.nl
De wederopbouw van Europa
www.hoorgeschiedenis.nl
Titeldia Einde oorlog
De wederopbouw van Europa
Het einde van de oorlog
4
Val Hitler-regime
De wederopbouw van Europa
Rond de val van het Hitler-regime 30 april Admiraal Dönitz rijkspresident Vestiging in Flensburg, ‘regering zonder land’ 8 mei
Capitulatie Duitsland van kracht
23 mei
Dönitz gearresteerd
5 juni
Geallieerden nemen macht over ‘geen annexatie’
Admiraal Dönitz bij zijn arrestatie. Movetone News, 1945
5
Vernielde woningen, gesneuvelden
De wederopbouw van Europa ‘Trümmerfrauen’ in Berlijn
Foto mevr. Janczikowsky, WC GNU Free Documentation License
Vernielde woningen Duitsland Berlijn Dresden
3,6 miljoen 70 % verwoest 75 % verwoest
Omgekomen Soldaten Burgers Totaal Bevolking 1939 Omgekomen
6.491.186 1.170.000 7.661.186 69.314.000 11 procent
Misdaden na de oorlog
De wederopbouw van Europa Misdaden na de oorlog Aanrandingen, verkrachtingen Hiervan - in oostelijke provincies - in Russische zone - in Berlijn Doden door verkrachting
ca. 2 miljoen ca. 1,4 miljoen ca. 500.000 ca. 100.000 ca. 240.000
Motieven • • • •
berichten over wandaden Duitsers in Rusland vernedering van de vijand langdurige dienst aan het front alcohol
7
Heimatvertreibene
De wederopbouw van Europa Heimatvertriebene Totaal
11,9 miljoen mensen 24,2 % rijksgebied,
Ca 75 % naar westelijke zones
Kari Wessel, ‘Die Flucht’, 2007
Sfeer van ‘aanvaarding’
De wederopbouw van Europa
Sfeer van ‘aanvaarding’ • Hitler-regime leverde niets op • Land verwoest door zinloze oorlog • Ca 30 procent grondgebied verloren • Miljoenen Duitsers thuisloos • Groot deel jonge mannen gesneuveld 1954, Heinrich Böll Haus ohne Hüter (‘Huizen zonder vaders’)
© Feico Houweling
Geallieerde instructies
De wederopbouw van Europa
Geallieerde instructies • Geen verbroedering! • Duitsers zijn een potentiële bron van problemen. Wees alert. • Koele, afstandelijke benadering
1. 2. 3. 4.
De-nazificatie De-militarisatie De-centralisatie Democratisering
10
Titeldia De-nazificatie
De wederopbouw van Europa
De-nazificatie
11
Foto vragenformulier
De wederopbouw van Europa Denazificatie
Burgers vullen het vragenformulier in (Britse zone) Foto: Imperial War Museum, UK, IWM Non Commercial Licence
12
Entlastungs-Zeugnis
De wederopbouw van Europa
Leden NDSAP (Duitsland + Oostenrijk): 8,5 miljoen Zuiveringen in westelijke zones Hoofdschuldigen Medeschuldigen Medeplichtigen Meelopers
1.667 23.000 150.000 256.000
Processen van Neurenberg: 207 aangeklaagden Totaal aantal berechte Duitsers: 3.500 13
Processen van Neurenberg
De wederopbouw van Europa Processen van Neurenberg Internationaal militair tribunaal: (20 november 1945 – 1 oktober 1946) 22 nazileiders Vervolgprocessen tegen: • 56 leden van de SS en politie • 42 industriëlen en bankiers • 39 artsen en juristen • 26 militaire leiders • 22 ministers en vertegenwoordigers van de regering
Göring
Dönitz Raeder Schirach
Hess Ribbentrop Keitel
Sauckel
24 doodvonnissen 20 levenslang 14
Volksgerichtshof
De wederopbouw van Europa Volksgerichtshof 1934 - 1945
5.200 doodvonnissen Duits verzet en intellectuele bovenlaag grotendeels omgebracht
Roland Freisler (1893-1945) 1942 - 1945: President Volksgerichtshof
Wartenburg Moltke foto
De wederopbouw van Europa 1940-1944
‘Kreisauer Kreis’ Duits verzet tegen Hitler
Peter York von Wartenburg 1904-1944
Helmuth James von Moltke 1907-1945 16
Grundsätse 9 aug 43
De wederopbouw van Europa
Grundsätze für die Neuordnung (Grondslagen voor de nieuwe orde) Ontwerp, 9 augustus 1943 ‚De regering van het Duitse Rijk ziet in het christendom de grondslag voor de zedelijke en religieuze vernieuwing van het volk, voor de overwinning van haat en leugens en voor de nieuwe opbouw van de Europese gemeenschap van volkeren.‘ Het Berghuis, Kreisau (Krzyzowa)
17
Stauffenberg
De wederopbouw van Europa
Claus Schenk von Stauffenberg 1907-1945
20 Juli 1944 De aanslag als ‘laatste uitweg’ 18
Gerstenmaier
De wederopbouw van Europa
1933
Protest tegen benoeming nazi tot rijksbisschop, arrestatie
1939
Tewerkstelling min. van buitenlandse zaken Aansluiting Kreisauer Kreis
1944
Arrestatie, tuchthuis
1954-1969
Voorzitter Duitse Bondsdag
Eugen Gerstenmaier 1906-1986 Bundesarchiv B 145 Bild-F020364-0058, Bonn, Bundesverdienstkreuz an Bundestagsmitglieder“ von Bundesarchiv, B 145 Bild-F020364-0058 / Patzek, Renate / CC-BY-SA 3.0. Lizenziert unter CC BY-SA 3.0 de über Wikimedia Commons
19
Adenauer
De wederopbouw van Europa
1917
Burgemeester van Keulen Verwijdert hakenkruisvlaggen
1933
Gedwongen ontslag Ondergedoken in Maria Laach
1944
Arrestatie, vrijlating
1949
Voorzitter Parlementaire Raad (nieuwe grondwet) Eerste bondskanselier West-Duitsland
Konrad Adenauer 1876-1967 Bondskanselier Duitsland 1949-1963
20
Brandt bio
De wederopbouw van Europa Willy Brandt (1913-1992) Herbert Ernst Karl Frahm 1933 Voor Sozialistische Arbeiterpartei naar Noorwegen voor opbouw verzetsbeweging Journalistiek werk in Noorwegen 1934
Uitwijzing uit Nederland
1940
Vlucht naar Zweden
1957
Burgemeester van Berlijn
1966
Minister van Buitenlandse Zaken
1969
Bondskanselier (Ostpolitik) (tot 1974)
13 maart 1961: Pres. John Kennedy en burgemeester Willy Brandt van Berlijn Foto: Library of Congress, public domain
21
Titeldia De-militarisatie
De wederopbouw van Europa
De-militarisatie
22
Conferentie van Potsdam 2
De wederopbouw van Europa Conferentie van Potsdam ("Potsdamer Abkommen") ‘Alle land-, zee- en luchtstrijdkrachten van Duitsland (...) worden volledig en definitief ontbonden Alle wapens, munitie en krijgstuig (...) moeten worden vernietigd. Het Duitse volk moet ervan worden overtuigd dat het een totale militaire nederlaag heeft geleden.
Churchill, Truman en Stalin
Foto: Truman Library, Public Domain US
23
Bundeswehr
De wederopbouw van Europa Bondsrepubliek Adenauer: ‘Een neutraal Duitsland volgens internationale verdragen is niet mogelijk, zonder dat Duitsland die neutraliteit op eigen kracht kan beschermen.’ 1950
Eerste voorbereidingen ‘versterking geallieerde troepen’(Amt Blank)
1955
Opzet Bundeswehr, mogelijkheid alternatieve dienstplicht Duitsland lid NAVO
1998
Duitse deelname NAVO-aanvallen op de Balkan
Generaal Heusinger, minister van Defensie Blank en en luitenantgeneraal Speidel in 1955 Foto: Bundesarchiv Bild 183-34694-0003
24
Volkspolizei
De wederopbouw van Europa DDR 1949
Ontwikkeling paramilitaire politiemacht binnen Ministerium des Inneren. Opleidingen voor tienduizenden leden Volkspolizei in kazernes onder Sovjettoezicht Geheime oefeningen met zware wapens
1951
60 procent politiemacht lid SED
1952
Opbouw regulier leger
1956
Nationale Volksarmee
Wacht voor het Monument voor de slachtoffers van het fascisme’
Foto: Richard Huber, Creative Commons License
25
Titeldia Decentralisatie
De wederopbouw van Europa
Decentralisatie
26
Akkoord van Potsdam
De wederopbouw van Europa Juli 1945
Conferentie van Potsdam Winston Churchill / Clement Attlee (na 26 juli) Jozef Stalin, Harry S. Truman Chiang Kai-Shek
Akkoord van Potsdam •
regeringsmacht in Duitsland bij geallieerde bevelhebbers
•
demilitarisatie Duitsland
•
geallieerde controle over industrie, vloot en economie
•
herstelbetalingen
•
Koningsbergen naar S.U.
•
Polen en Oostenrijk zelfstandig 27
Bezettingszones na WO2
De wederopbouw van Europa
De bezettingszones in Duitsland na de Tweede Wereldoorlog. Saarland apart van 1947-1956 Oostenrijk los van Duitsland en ‘voor eeuwig neutraal’ “De Russen kregen het eten De Fransen kregen de wijn De Amerikanen kregen het landschap En de Engelsen kregen de ruïnes”28
Bondsrepubliek met DDR
De wederopbouw van Europa
Principes van het ‘nieuwe’Duitsland • Pruisen mag niet voortbestaan • vorming 16 deelstaten • aparte regeling Saarland
1 jan. 1957: Saarland bij Bondsrepubliek 29
Oder/Neissegrens
De wederopbouw van Europa 1945
Oder/Neisse-grens (Jalta)
1947
Formele opheffing Duitse Rijk
30
Ontmanteling Duitse industrie
De wederopbouw van Europa Ontmanteling Duitse industrie Sovjet-zone: 1945-46 Ca. 1.000 bedrijven ontmanteld Sabotage 12.000 km spoorrails naar S.U. Overname bedrijven door Sovjet-bv’s
1955 Miljoenste VW-Kever
Foto: Wikimedia Commons, ‘Mewtu’
Westelijke zones: Doel:
50 % productiecapaciteit van 1938 Ontmantelingen tot 1949
VW Wolfsburg behouden Productie oktober 1946: 10.000 auto’s Britse regering bestelt 20.000 Volkswagens
31
Titeldia Democratisering
De wederopbouw van Europa
Democratisering
32
Politieke partijen 1945
De wederopbouw van Europa
Juni 1945: Politieke partijen weer toegestaan • Communisten (KPD) • Sociaal-democraten (SPD) • Christen-democraten (CDU / CSU) • Liberaal-democraten (FDP)
Oktober 1946 – oktober 1947 Eerste verkiezingen in de deelstaten
33
Titeldia Bondsrepubliek
De wederopbouw van Europa
De Bondsrepubliek West-Duitsland
34
BRD grondwet Bondsdag
De wederopbouw van Europa West-Duitsland in 1949 mei
Oprichting Bondsrepubliek Duitsland Grondwet, verkiezingen
Konrad Adenauer 1876-1967
De Bondsdag in Bonn in 1952
Bundesarchiv, B 145 Bild-F091457-0005 / Munker, Georg / CC-BY-SA 3.0
Bondskanselier Duitsland 1949-1963
Währungsreformtag
De wederopbouw van Europa
20 juni 948
Währungsreformtag (invoering D-Mark)
23 juni
Invoering Oost-Duitse Mark
24 juni
Invoering D-Mark in West-Berlijn 36
Marshallplan
De wederopbouw van Europa 1947
European Recovery Program (ERP) ‘ Marshallplan’
Bestedingen in Duitsland: ca. 1,4 miljoen DMark (10 % totaal)
Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW) • balans: ca 489 miljard euro • Grootste nationale stimuleringsbank ter wereld • Derde bank in Duitsland Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)
37
Europese samenwerking
De wederopbouw van Europa Europese samenwerking
1951-2002
Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS)
Taken: • Europese markt kolen en staal • Afstemming productie
1957
Verdrag van Rome Europese Economische Gemeenschap
38
Titeldia DDR
De wederopbouw van Europa
De DDR
39
DDR: multipartijensysteem
De wederopbouw van Europa
Duitse Democratische Republiek (DDR) 7 oktober 1949 - tot 3 oktober 1990 Aanvankelijke visie Stalin: multipartijensysteem onder Russische controle 30 april 1945: 30 Duitse communisten van Moskou naar Russische zone Volmacht: bestuur opbouwen in 20 districten ‘Berlijnse lente’
40
Volkskongresse
De wederopbouw van Europa 1946
Gedwongen fusie KED en SPD: Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED)
6/7 december 1947 Eerste Volkskongress Afzetting CDU-leider Kaiser door Sovjet-autoriteiten 17/18 maart 1948 Tweede Volkskongress • Afwijzing Marshallplan • Erkenning Oder-Neissegrens • Grondwet Jakob Kaiser
Foto Deutsches Bundesarchiv (rechtenvrij)
41
DDR grondwet 1948
De wederopbouw van Europa Duitse Democratische Republiek Grondwet 1948 Preambule Vervuld van de wil om de vrijheid en rechten van de mens te waarborgen (...) heeft het Duitse volk zich deze grondwet gegeven. Artikel 9 (1) Alle burgers hebben het om binnen de grenzen van de voor allen geldende wetten hun mening vrij en openlijk te uiten (...) (2) Er is geen censuur van de pers. 42
Berlijnse blokkaade 1948
De wederopbouw van Europa Berlijnse blokkade juni 1948-mei 1949 1948 n.a.v. D-Mark Luchtbrug (1948-1979): 278.000 vluchten Door ongelukken 78 bemanningsleden omgekomen April 1949: 1.400 vluchten op één dag (12.849 ton vracht) 43
DDR opstand 1953
De wederopbouw van Europa De opstand van 1953 • verbod kerkelijke jongerenorganisaties • arrestatie predikanten • stagnerende productie, voedseltekorten 2 juni
Politbureau SED verhoogt productienorm arbeiders 10 %
16 juni
Begin van de stakingen
17 juni
Betogingen Eis tot vrijlaten politieke gevangenen
Russische tanks in Leipzig
Foto: Deutsches Bundesarchiv, rechtenvrij
Opstand met geweld neergeslagen door Volkspolizei en Rode Leger, ca. 55 doden; 300.000 vluchtelingen naar West-Duitsland 44
Duitslanden 1961
De wederopbouw van Europa De Duitslanden in 1961 1952
Voorstel Stalin: Duitsland als neutrale mogendheid (door Adenauer verworpen)
1961
Voorstel Chroetsjow: Berlijn als neutrale stad (door Westen verworpen)
Berlijnse Muur Bouw: 13 augustus 1961 Opening: 9 november 1989 Brandenburger Tor, 13 augustus 1961 Foto: Steffen Rehm, public domain
45
DDR grondwet 1968
De wederopbouw van Europa
Duitse Democratische Republiek Grondwet 1968 Artikel 1 De Duitse Democratische Republiek is een socialistische staat van de Duitse Natie. Zij is de politieke organisatie van de arbeiders in stad en op het land, die gemeenschappelijk onder leiding van de arbeidsklasse en hun marxistisch-leninistische partij het socialisme verwezenlijken.
46
Titeldia stedenbouw
De wederopbouw van Europa
Stedenbouw
47
Stedenbouw: Hamburg
De wederopbouw van Europa Photo created and released by the Imperial War Museum on the IWM Non Commercial Licence
Hamburg Toespraak van stadsarchitekt Fritz Schumacher op 10 oktober 1945 ‘Veel inwoners van de grote steden hebben pas nu de schoonheid van hun stad begrepen. Niet dat de verwaarloosde gebieden, die geen stad in de afgelopen honderd jaar bespaard zijn gebleven, plotseling mooi lijken. Maar ze merken dat de vaak verguisde stad ondanks alle misslagen toch een ziel had.’
48
Stedenbouw: Würzburg
De wederopbouw van Europa
Foto: Wikimedia Commons, GNU License, ‘Hajotthu’
Würzburg 16 maart 1945
Volledige vernietiging door bombardement Ca. 95 procent inwoners dakloos
Herbouw:
restauratie oude panden waar mogelijk afwisselend nieuwbouw inpassen waardevolle ruïnes door stad gekocht geen onteigining van grond (wettelijk niet mogelijk) 49
Stedenbouw: Veraltertümelung
De wederopbouw van Europa ‘Ouderwets maken’ Dresden Potsdam Hannover Frankfurt a/M Nürnberg Berlijn
Frauenkirche Stadtschloss Schloss Herrenhausen Römerberg Altstadtviertel Pellerhaus Stadtschloss
Voorstanders:
Tegenstanders:
‘Een kopie is geen bedrog, een facsimile geen vervalsing, een afgietsel geen misdaad en een reconstructie geen leugen.’
• • • •
decorbouw façades Dresden hoofdstad van nostalgie Disneyland 50
www.hoorgeschiedenis.nl
De wederopbouw van Europa
vrijdag 16 oktober 2015
Europa in 1945, wederopbouwplannen, vraagstukken
vrijdag 20 november 2015
West-Duitsland en Berlijn
vrijdag 18 december 2015
Verenigde Naties, Verenigde Staten, Marshallplan
vrijdag 22 januari 2016
Frankrijk en Engeland
vrijdag 19 februari 2016
Benelux en Scandinavië
vrijdag 18 maart 2016
Midden- en Oost-Europa
vrijdag 15 april 2016
Europese eenwording
vrijdag 20 mei 2016
Rotterdam en de Europese wederopbouw 51
