Docentenhandleiding
Kijkwijzers
Mens en Werk Handwerk in Mens en werk Speurtocht voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs en leerjaar 1 van het voortgezet onderwijs Zoektocht naar de Industriële Revolutie 1 (Havo /VWO) Zoektocht naar de Industriële Revolutie 2 (VMBO T) Kijkwijzers voor leerjaar 2 en 3 van het voortgezet onderwijs Aan het werk Kijkwijzers voor leerjaar 2 en 3 voor VMBO praktijkrichting
Kijkwijzers Mens en Werk
Het museumbezoek
Kijkwijzers zijn een manier om leerlingen zelfstandig of in tweetallen naar kunstwerken te laten kijken en erover na te denken. Onder het motto dat twee meer zien dan één en dat niemand hetzelfde ziet, zullen ze elkaar stimuleren om aandachtig en kritisch te kijken. Ook kunnen de leerlingen elkaar helpen bij het zoeken naar en het formuleren van een eigen mening. Bij de tentoonstelling “Mens en Werk’ zijn verschillende versies beschikbaar:
Het blijft een bijzondere ervaring om onder schooltijd en in groepsverband een tentoonstelling te bezoeken. Belangrijk is dat de sfeer goed is en blijft. U wint al veel door de leerlingen goed voor te bereiden (belangrijk is dat de leerlingen weten waar het over gaat en wat er van hen verwacht wordt). Verder vragen we u en andere begeleiders om zich mede verantwoordelijk te voelen voor uw leerlingen. Als u met de leerlingen de tentoonstelling bezoekt zijn er geen andere klassen aanwezig in de tentoonstellingsruimte. Voor het maken van de kijkwijzer ontvangt u naast de kijkwijzer zelf, een schrijfplankje en potlood.
Basisonderwijs groep 7 en 8 en voortgezet onderwijs leerjaar 1
Handwerk in Mens en werk Speurtocht voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs en voortgezet onderwijs leerjaar 1 waarin de leerlingen kennis maken met arbeiders van vroeger en nu en hun werk. In de speurtocht staan details uit schilderijen en tekeningen met daarop een hand. Door het schilderij erbij te zoeken verzamelen de leerlingen informatie die ze nodig hebben voor het oplossen van de speurtocht. Een stukje tekst waarin een figuur uit het schilderij iets vertelt, maakt de informatie compleet. Voortgezet Onderwijs leerjaar 2 en 3
Zoektocht naar de Industriële Revolutie 1 Zoektocht naar de Industriële Revolutie 2 Kijkwijzer voor leerjaar 2 en 3 waarin zowel cultuurhistorie, kunsthistorie en kunstbeschouwing aanbod komen. Er is een Havo/ VWO (1) en een VMBO-T (2) versie van deze kijkwijzer.
Aan het werk!
Kunstwerken zijn en blijven kwetsbaar, vooral als ze niet achter glas zitten. Wilt u de leerlingen daar nadrukkelijk op attenderen? Met name het wijzen met het potlood kan beschadigingen veroorzaken. Rugzakken, etuis, mobiele telefoons en dergelijke mogen niet mee in het museum. Daarvoor is er in de garderobe opbergplaats en eventueel kluisjes voor waardevolle spullen aanwezig. Het spreekt voor zich dat kauwgom en ander snoepgoed niet toegestaan zijn. U kunt ervoor kiezen het museumbezoek onder begeleiding van een rondleidster te laten plaatsvinden of onder uw eigen begeleiding. Kiest u voor een rondleidster dan zal zij de klas begeleiden naar de tentoonstellingsruimte. Daar zal zij een korte uitleg geven over de tentoonstelling en de kijkwijzer. Ook zal zij één of meerdere kunstwerken gezamenlijk met de klas bespreken. Afhankelijk van uw wens kan de rondleidster hier meer of minder tijd aan besteden. Ook kan het uw wens zijn om leerlingen langer zelfstandig te laten werken aan de kijkwijzer. U kunt dit in overleg met de rondleidster aangeven.
Kijkwijzer waarin vooral de arbeid zelf aan de orde komt naast kunstbeschouwing. De kijkwijzer is vooral bedoeld voor de praktisch ingestelde VMBO- leerling.
Het is mogelijk dat schilderijen uit de speurtocht tijdelijk niet aanwezig zijn in de opstelling in verband met restauratie of bruikleen. In dat geval wordt er een afbeelding van het betreffende schilderij getoond.
De kijkwijzers en speurtochten zijn te downloaden via de internetsite van het museum. U kunt hier uw keuze maken. De kijkwijzers worden bij aanvang van het museumbezoek aan de leerlingen verstrekt. U hoeft dus niet zelf te kopiëren.
Het museumbezoek duurt 1 tot 1,5 uur en moet vooraf gereserveerd worden. Hoe u dit kunt doen en wat de kosten zijn, vindt u bij de algemene informatie. Geeft u bij uw reservering aan welke kijkwijzer u wilt, zodat ze klaarliggen als u met uw klas of groep komt.
Over de tentoonstelling Mens en Werk In de 19e en 20e eeuw kiezen veel kunstenaars arbeiders en hun werk als onderwerp. Vóór de uitvinding van de stoommachine gaan de schilderijen nog over kleine werkplaatsjes of over de boer werkend op het land. Na de uitvinding van de stoommachine en andere technische ontwikkelingen gaan arbeiders steeds vaker in fabrieken werken. Deze periode kennen we als de ‘Industriële Revolutie’. De veranderingen worden veelvuldig door kunstenaars getekend en geschilderd. De tentoonstelling is verdeeld over vier zalen. Iedere zaal heeft een eigen kleur die een bepaalde periode kenmerkt. De kunstwerken zijn gemaakt tussen 1870 en 1940. Vooral de vroegere werken in de eerste zaal laten beroepen zien die wij nu nauwelijks nog kennen: spinsters en wevers, ijzergieters, staaltrekkers, steenhouwers, sintelrapers, mijnwerkers en steenvormers. In de tweede zaal zien we arbeiders in een danszaal, rustende arbeiders en in de torenkamers een aantal pastels van Herman Heijenbrock die vooral de hoogovens tekende. In de 20e eeuw kiezen veel kunstenaars ervoor om ook de slechte arbeidsomstandigheden te tekenen en te schilderen: de ellende van lange werkdagen, ongezonde werkomstandigheden, werkeloosheid, lage lonen en kinderarbeid maar ook het protest daartegen. Op de schilderijen in de derde zaal zien we daarom ook stakers en propagandakunstwerken. De laatste zaal vertegenwoordigt de 20e eeuw waarin te zien is hoe in onze tijd veel arbeid overgenomen wordt door machines en de computer, waardoor de mens vaak alleen nog maar de controleur is. Enkele kunstenaars in de tentoonstelling Mens en Werk zijn: Pieter de Josselin de Jong, Constantin Meunier, Anthon van Rappard, Maximilien Luce, G.H Breitner, Isaac Israels, Bart van der Leck, Jan Toorop, Hans van der Meer.
Voorbereiding Zoektocht naar de Industriële Revolutie 1 Zoektocht naar de Industriële Revolutie 2 Aan het werk! De kunstwerken in Mens en Werk laten het ontstaan en de gevolgen zien van de Industriële Revolutie. Enige achtergrondkennis bij de leerlingen over dit onderwerp is handig om de schilderijen in de juiste context te kunnen plaatsen. Mogelijk kunt u er bij het vak geschiedenis aandacht aan besteden. Op de website van het museum vindt u een button van de Virtuele Hangplek, een virtueel project bij de tentoonstelling Mens en Werk. Stap 1 t/m 3 van de Virtuele Hangplek kan als zelfstandig uit te voeren voorbereiding gebruikt worden.
Handwerk in Mens en werk De kunstwerken in Mens en Werk laten het ontstaan en de gevolgen zien van de Industriële Revolutie. Enige achtergrondkennis bij de leerlingen over dit onderwerp is handig om de schilderijen in de juiste context te kunnen plaatsen. Mogelijk kunt u er bij het vak geschiedenis aandacht aan besteden. De handen in de speurtocht zijn van mensen die zelf aan het werk zijn of met werken te maken hebben. De handen vertellen ons een verhaal. Daarom is het goed om naar handen te leren kijken. Maar nog beter is het om als een kunstenaar zelf handen te tekenen en te schilderen. Dit is niet gemakkelijk, maar leerlingen hebben hun eigen handen altijd als voorbeeld. Hieronder staan een aantal opdrachten die u met de leerlingen kunt uitvoeren. Door de opdrachten te maken leren de leerlingen stap voor stap handen te tekenen en uiteindelijk zelf een kunstwerkje van een hand te maken. De opdrachten kunt u gedeeltelijk als voorbereiding en gedeeltelijk als verwerking uitvoeren, afhankelijk van de beschikbare tijd.
Opdracht 1 De gemakkelijkste manier om een hand te tekenen is door je hand plat op een vel papier te leggen en hem met potlood om te trekken. De hand is nu nog erg plat. Het zijn de contouren (de omtreklijnen) van je hand.
Opdracht 2 Als je goed naar je hand kijkt zie je heel veel lijnen. Hier kun je een afdruk van maken. Bestrijk een stevig vel papier met plakkaatverf en druk je hand er stevig op. Maak er een mooie afdruk van op een tweede vel papier. Leg de twee vellen naast elkaar en laat ze goed drogen. Je hebt nu een positief en een negatief van je hand. Teken de contouren om het positief.
Opdracht 6 Opdracht 3 Pak de tekening van opdracht 1: de contour van je hand. Teken nu je nagels erin. Teken daarna de huid door alles heel licht in te kleuren met de zijkant van je potlood. Teken daarna de huidplooitjes, nagelriemen, een wondje en dergelijke erbij. Kijk waar de schaduw valt en kleur de hand hier wat donkerder.
Opdracht 4 Zoek plaatjes van handen. Niet alleen vlakke handen maar handen in allerlei houdingen. Plak ze op en schrijf erbij wat de handen doen.
Opdracht 5 Leg je linkerhand (of als je linkshandig bent, je rechterhand) voor je op tafel. Geef je hand een houding: als een vuist, alsof je een pen vasthoudt, of alleen licht gebogen. Alles mag, behalve plat. Probeer je hand zo goed mogelijk na te tekenen, niet alleen met lijnen maar ook door de huid en schaduw te tekenen. Als het kan mag je je hand ook eerst tekenen en daarna inschilderen met plakkaatverf.
Hieronder zie je een versierde hand zoals veel vrouwen bijvoorbeeld in Marokko en Turkije hebben als er een feest is. Versier je eigen hand met afwasbare verf, schmink of misschien is er wel een klasgenootje die je hand met henna kan versieren. Je kunt ook de contouren van je hand overtrekken en versieren met viltstiften. Vraag je leerkracht een foto van je hand te maken.
Opdracht 7 Bedenk tot slot een kunstwerkje van je hand. Alles mag, tekenen, schilderen, boetseren, plakken en knippen. Maak er samen een mooie tentoonstelling van, want vele handen maken licht werk. Hieronder staan nog een paar tips: • Heb je je hand wel eens onder een kopieerapparaat gelegd in verschillende houdingen? Met de hele klas kun je er een mooie collage van maken. Je kunt de kopieën ook inkleuren of beschilderen. • Je kunt ook een voorstelling geven met silhouetten op de muur. Probeer maar eens dieren na te maken met de schaduwen. • Als je je hand vlak houdt en een gezicht tekent op de binnenkant van je hand kun je het gezicht vervormen door je hand een beetje dicht te doen. Je kunt dit ook proberen met een landschap. Je landschap krijgt dan diepte. • Heb je wel eens een afdruk van je hand gemaakt in klei? De afdruk kun je ook weer beschilderen.
Kasteelplein 1, 5701 PP Helmond www.gemeentemuseumhelmond.nl
© 2008 Gemeentemuseum Helmond Deze uitgave mag alleen worden gereproduceerd ten behoeve van onderwijsdoeleinden.
