Docenten Handleiding BEELDLEZEN
1
Algemeen Het educatieve programma Beeldlezen is ontwikkeld voor bovenbouw havo en vwo leerlingen (TTO) en bestaat uit een voorbereidende Powerpoint (in de klas of in het museum), de kijkwijzer en een eventuele nabespreking. De introductie gaat in op algemene begrippen zoals beeldcultuur, beeldtaal en visuele geletterdheid. De kijkwijzer is een praktisch hulpmiddel om de visuele geletterdheid van de leerlingen te toetsen en verder te ontwikkelen. We raden u aan om voorafgaand aan het museumbezoek de leerlingen een korte introductie over Beeldlezen te geven. U kunt de gratis Powerpoint van de website downloaden (ook in het engels te verkrijgen). Notities bij de Powerpoint vindt u verderop in dit document. We schatten dat u ongeveer 30 minuten nodig heeft om deze powerpoint met uw klas te bespreken. Na het museumbezoek ontvangt u een antwoordblad zodat u de kijkwijzer met de klas kan bespreken. De kijkwijzer leidt de leerlingen door het museum aan de hand van vragen over specifieke collectie stukken. Deze is gratis voor iedere leering bij de balie af te halen (graag wel twee weken van te voren uw aantallen doorgeven). Met behulp van de kijkwijzer gaan de leerlingen zelfstandig door de tentoonstelling 100 Years of Dutch Graphic Design en worden ze gedwongen aandachtig te kijken naar de beelden. De vragen helpen de leerlingen te kijken naar de vorm, inhoud en functie van grafische objecten. Verder leren ze reflecteren op deze objecten en hun mening te vormen. Leerdoelen Het programma Beeldlezen behandeld de in de doorlopende leerlijn cultuureducatie gespecificeerde vermogens: - Receptief vermogen: De collectie van MOTI biedt leerlingen de gelegenheid om kennis te maken met de diversiteit aan beelden die de beelcultuur rijk is. De kijkwijzer helpt om met aandacht te leren kijken naar beelden en daarbij te letten op de vorm, inhoud en functie van het beeld. - Reflectief vermogen: De kijkwijzer helpt de leerlingen hun mening te formuleren over de beelden die ze in het museum zien en deze te beargumenteren. - Analyserend vermogen: Informatie in de kijkwijzer en in de zalen helpt de leerlingen om beeldcultuur in een bredere context te plaatsen. Ze krijgen inzicht in de ontwikkeling van beeldcultuur, de invloeden vanuit de kunst, en de hedendaagse toepassingen.
2
De Kijkwijzer De overzichts tentoonstelling 100 Years Dutch Graphic Design geeft de ontwikkeling van grafisch ontwerp in Nederland weer vanaf 1900 tot heden. De kijkwijzer volgt dezelfde chronologische structuur, maar belicht in iedere zaal een ander aspect. ZAAL 1 (1890 to 1945) De discipline grafisch ontwerp ontstaat aan het begin van de 20e eeuw. De eerste grafische ontwerpers waren vaak kunstenaars. Daarom zijn er duidelijke visuele parallellen te herkennen in de ontwerpen tussen 1900 en 1945 met de toenmalige kunststromingen. Kennis en vaardigheden - De leerlingen leren visuele overeenkomsten tussen kunststromingen en grafische ontwerpen te herkennen en benoemen. Ze komen in aanraking met de volgende kunststromingen: Jugendstil/Art Nouveau, Art Deco, De Stijl, Bauhaus, Russisch Constructivisme en het Dadaïsme. - De leerlingen leren beelden visueel te omschrijven door gebruik te maken van de volgende termen: compositie, kleur, ritme, perspectief, lijn. - De leerlingen komen in aanraking met de volgende termen: typografie, fotomontage, allegorie, beeldtaal, en beeldcultuur. ZAAL 2 (1945 – 1990) Na de tweede wereldoorlog ontwikkelt grafisch ontwerp zich verder en beginnen ontwerpers de aandacht te verleggen van de vormgeving naar de functie van het ontwerp. De beeldtaal wordt aangepast aan het doel. In Zaal 2 ligt de aandacht niet op de vormgeving maar op de boodschap en de functie van een ontwerp. Wat probeert de ontwerper met ons te communiceren? Kennis en vaardigheden - De leerlingen leren verschillende functies van grafische ontwerp te onderscheiden en benoemen. - Speciale aandacht wordt gelegd op de maatschappelijk kritische functie van ontwerpen en de vorming van identiteit door middel van het huisstijl. ZAAL 3 (heden) De moderne toepassingen van grafische vormgeving zijn eindeloos en worden vaak met elkaar gecombineerd. In wordt niet zozeer naar gedrukte vormen van grafisch ontwerp gekeken, maar ook naar nieuwe media. Kennis en vaardigheden - De leerlingen behandelen de termen interdisciplinariteit en massamedia.
3
Introductie Powerpoint: Beeldlezen Deze presentatie kan in ongeveer 30 minuten behandelt worden en kijkt naar een aantal belangrijke begrippen zoals beeldcultuur, beeldtaal, en visuele geletterdheid. Visuele geletterdheid is de centrale vaardigheid die de leerlingen verder ontwikkelen door in het museum met de kijkwijzer aan de slag te gaan. Deze introductie onderstreept het belang van visuele geletterdheid en legt uit wat het precies inhoud. Hieronder vindt u begeleidende notities bij iedere Powerpoint slide.
Slide 1
Beeldlezen
BEELD
LEZEN
Slide 2
Intro naar eigen invulling (voorbereiding bezoek aan het museum en de tentoonstelling 100 jaar Nederlands Grafisch Ontwerp. Eventueel uitleg kijwijzer).
Dagelijkse beelden
BEELD
BANNERKRANTPICTOYOUTUBEFOLDER INTERNETFLYERGAMEBOEKTAGMODE RECLAMEVIDEOCLIPDECORLOGOVLAG TIJDSCHRIFTPOSTERGRAFITTIPHONE STRIPFILMINFOGRAPHICTELEVISIE FOTOVERPAKKINGFACEBOOKTABLET
LEZEN
Slide 3
Tegenwoordig wordt er steeds meer gecommuniceerd door beeld. In ons dagelijks leven zijn we omringd door onnoemelijk veel visuele media. Het is daarom belangrijk om naast taal, ook beeld te kunnen lezen > Beeldlezen.
Definitie Beeldcultuur
BEELD CULTUUR
Beeldcultuur is de samenvattende term voor al die bovengenoemde visuele uitingen. Beeldcultuur bestaat uit zowel 2D als 3D beelden die tastbaar of digitaal, modern en oud kunnen zijn. Maar wat ze gemeen hebben, is dat deze beelden iets proberen te communiceren met de kijker.
4
Slide 4
Geschiedenis van Beeldcultuur
BEELD CULTUUR Slide 5
Dit is een overzicht van de ontwikkeling van beeldcultuur (in het groot te zien in het museum). Een aantal belangrijke uitvindingen die de ontwikkeling en omvang van beeld hebben beïnvloed zijn o.a. de uitvinding van papier, de drukpers en de computer. Logorama video Een kort fragment uit de animatie Logorama waarin de hele wereld is opgebouwd uit logo’s van bekende bedrijven. Het laat op een grappige manier zijn hoe wij in het dagelijks leven omringd worden door beeld.
Slide 6
BEELD TAAL Slide 7
Definitie Beeldtaal
BEELD TAAL
Communicatie door (hoofdzakelijk) beeld
Beeldtaal is communicatie door hoofdzakelijk beeld. De bekende uitdrukking “een beeld zegt meer dan duizend woorden” omschrijft een het voordeel van beeld over woorden. Er zijn veel situaties te bedenken waarin beeldtaal effectiever is dan geschreven taal.
5
Slide 8
BEELD TAAL
Waarom beeldtaal en niet gewoon taal?
Slide 9
Voordelen van beeldtaal
BEELD TAAL
Beeld maakt complexe situaties duidelijk Beeld vertelt een universele boodschap Beeld vertelt, bewijst en overtuigt Beeld maakt vergelijken mogelijk Beeld prikkelt, emotioneert en vermaakt
Slide 10
Hier zijn in algemene termen de belangrijkste functies van beeldtaal ten opzichte van geschreven taal.
Vertaalopdracht
BEELD TAAL
Vertaalopdracht
Beschrijf de volgende beelden 1. Wat is hun functie? 2. Wat voor (ver)taalproblemen kom je tegen?
Slide 11
Vraag de leerlingen de volgende vijf afbeeldingen in woorden onder te brengen en de functie te benoemen. Vraag de leerlingen om aan te geven waarin de gesproken vertaling te kort schiet (waarom het beeld effectiever is dan de omschrijving).
1. Nessie
BEELD TAAL
Deze foto overtuigt en bewijst. Zouden veel mensen in dit mysterieuze monster geloven als er geen fotografisch “bewijs”materiaal van zou bestaan?
6
Slide 12
2. Ikea instructies
BEELD TAAL Slide 13
Deze afbeelding maakt een complexe situatie duidelijk. Probeer dit maar eens uit te leggen met enkel woorden.
3. WSPA
BEELD TAAL Slide 14
Deze foto emotioneert en is gebruikt door de dierenorganisatie WSPA om dierenmishandeling tegen te gaan. De foto roept veel sterkere emoties op dan een omschrijving van de situatie van deze hond. 4. Rivella
BEELD TAAL Slide 15
Deze afbeelding prikkelt en vermaakt. Hoe verrukkelijk je de smaak van Rivella ook kan verwoorden, deze foto doet je pas echt geloven dat Rivella hemels is.
5. Weerkaart
BEELD TAAL
Deze afbeelding maakt een complexe situatie duidelijk en maakt vergelijken mogelijk. In één oogopslag zie je hoe het weer er op verschillende plaatsen uit ziet.
Slide 16
VISUELE GELETTERD HEID
7
Slide 17
Definitie visuele geletterdheid
VISUELE GELETTERD HEID Vaardigheid om visuele boodschappen te begrijpen en te kunnen communiceren
Slide 18
Het is de vaardigheid om beeld te kunnen begrijpen (lezen) en ook om met beeld te kunnen communiceren (maken). Om deze vaardigheid goed onder de knie te krijgen, is het belangrijk om de drie aspecten van beeld goed te begrijpen.
Beeld Vormgeving
VISUELE GELETTERD HEID Beeld
Voorstelling
Functie
Slide 19
Beeld bestaat uit vorm (beeldaspecten), voorstelling (inhoud) en de functie. Om de volledige boodschap van een beeld te kunnen ontcijferen moet je alle drie de onderdelen kunnen beschrijven.
Voorstelling
VISUELE GELETTERD HEID Voorstelling Wat zie ik?
Bij de voorstelling gaat het om de letterlijke en symbolische interpretatie. Wat/wie wordt er afgebeeld? Vaak hebben we achtergrondkennis en context nodig om de voorstelling goed te kunnen interpreteren, maar zelfs zonder die kennis kun je beschrijven wat er te zien valt.
8
Slide 20
Vrijheid leidt het volk
Eugène Delacroix - Vrijheid leidt het volk - 1830
Letterlijk zien we een half ontklede vrouw met een musket en een vlag in haar hand. Ze leidt een groep gewapende mannen en staat op een verhoging van (dode) lichamen. Op de achtergrond zien we door de wapenrook de omtrekken van de Notre Dame. Met besef van de historische context kunnen we het beeld verder verklaren. Het gaat hier om de juli Revolutie van 1830 waarbij Charles X werd afgezet. Aan de kleuren van de vlag en de Notre Dame op de achtergrond kunnen we opmaken dat de gebeurtenis in Parijs plaatsvindt. De vrouw is een personificatie van Vrijheid en de Franse Republiek (Marianne) herkenbaar aan haar ontblote bovenlijf (alleen fictieve personen mogen naakt worden afgebeeld) en de Frygische muts.
Slide 21
Vormgeving
VISUELE GELETTERD HEID Vormgeving Hoe zie ik het?
Beeldaspecten: vocabulair om vorm te kunnen omschrijven
De zichtbare voorstelling is altijd opgebouwd uit visuele elementen. Er is gekozen voor een bepaald medium (fotografie, doek, marmer, film, etc.) en er is nagedacht over de beeldaspecten waaruit het beeld is opgebouwd (compositie, kleur, perspectief, licht, etc.) Goed gekozen beeldaspecten versterken de voorstelling.
9
Slide 22
Beeldaspecten Licht Kleur
Perspectief
Compositie
In dit schilderij zijn een aantal belangrijke beeldaspecten die de voorstelling en functie van het schilderij versterken. Compositie: de elementen van het schilderij (de figuren) zijn gerangschikt zodat zij samen een driehoek vormen. De top van de driehoek wordt gevormd door Vrijheid waarmee zij het centrale en belangrijkste punt van het schilderij wordt. Perspectief: In dit geval wordt er gebruik gemaakt van overlapping en zijn alleen de voorste figuren gedetailleerd weergegeven en lijken de achterste figuren in het donker te vervagen. Door de dieptesuggestie lijkt Vrijheid bijna het schilderij uit te stappen in de ruimte van de toeschouwer. Kleur: het hele schilderij is geschilderd in bruin en geel tinten waardoor het rood van de vlag extra opvalt. Daarmee wordt de aandacht van de kijker getrokken naar het belangrijkste element van de voorstelling; de Revolutie. Licht: het licht lijkt van achter te komen en belicht het figuur van Vrijheid als een theater spot. Behalve de symbolische betekenis van hoop en een nieuwe dag, wordt het beeldaspect ook weer ingezet om de aandacht op de centrale figuur te leggen.
10
Slide 23
Functie
VISUELE GELETTERD HEID Functie Waarom, waarvoor?
Er is niet altijd een praktische functie aan een beeld toe te kennen. Vooral in de vrije kunst is de functie vaak esthetisch of om mensen aan het denken te zetten. Echter, bij de meeste toegepaste kunst (dus ook grafisch vormgeving) is de functie vaak het voornaamste onderdeel. Neem de reclame posters die we overal zien> die willen iets verkopen.
Slide 24
Vrijheid leidt het volk werd gemaakt als herinnering en waarschuwing aan de nieuwe koning Louis-Philippe. Hij mocht niet vergeten dat hij zijn nieuwe positie te danken had aan de juli Revolutie en dat het volk hem die macht ook weer af kon nemen.
Slide 25
Coldplay Dezelfde afbeelding is eeuwen later gebruikt voor de cover van het album van Coldplay Viva la Vida. Hoewel de vormgeving en de voorstelling op de letters na hetzelfde blijft, is de functie nu compleet anders. Vraag de leerlingen een reden te bedenken voor Coldplay’s keuze. Is de functie van deze afbeelding veranderd?
11
