Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij

B o er en-paa rd

Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij

‘… Natuuronderwijs in het basisonderwijs is situaties creëren waarin de leerlingen de kans krijgen om te ontdekken, te ervaren, te exploreren en al spelend te onderzoeken …’ ‘… In een door mensen geconstrueerde wereld kan men zich moeilijk een situatie voorstellen die niet in mindere of meerdere mate een technische dimensie bezit. Dit is ook de wereld waarin jonge kinderen opgroeien en waarop ze zowel mentaal als materieel greep willen krijgen …’ ‘… leren rekening houden met andere gezinsvormen dan het eigen gezin of in het eigen denken en handelen vormen van racisme en etnocentrisme leren onderkennen en vermijden …’ ‘… De kinderen verwerven inzicht en worden vaardig in het omgaan met de dagelijkse of cyclische tijd en met de historische of lineaire tijd, …’ Dit zijn enkele citaten uit de eindtermen voor het basisonderwijs rond natuur, techniek, ruimte, maatschappij, tijd, … Het is voor leerkrachten niet altijd eenvoudig om met hun leerlingen deze eindtermen te behalen. Met dit beeldmateriaal willen wij jullie op weg helpen. Duidelijk beeldmateriaal is moeilijk te vinden, maar is heel belangrijk. We leven nu eenmaal in een visuele cultuur, waar beelden langer blijven hangen dan woorden. Het bijbehorende lesmateriaal is zo opgesteld dat de leerlingen op een leuke en speelse manier leren werken met het beeldmateriaal en kennis opdoen over landbouw, het gezinsleven, de natuur, … Door realistische foto’s aan te bieden willen wij een waarheidsgetrouw beeld geven van onze landbouw. Zo kunnen de kinderen zien hoe het er in werkelijkheid aan toegaat. Een varkensstal is niet kleurrijk, een varken is niet felroze en mest heeft niet alle kleuren van de regenboog. Bekijk de foto’s met je leerlingen, steek je neus in de lucht en voor je het weet sta je al met je voeten in de aarde, op een echte boerderij. Wat kan je zoal verwachten? BOER in BEELD bestaat uit verschillende themareeksen. Elke reeks behandelt een bepaald aspect van de boerderij, een bepaalde teelt of diersoort. Een fotoreeks bestaat uit de volgende elementen: • Tien tot vijftien basisfoto’s, gedrukt op hard karton op A4-formaat. Op de achterkant van deze foto’s vind je (voor)leesteksten, weetjes, opdrachtjes of zegswijzen. • Een lesboekje met meer uitleg over de te behalen eindtermen/ontwikkelingsdoelen, enkele suggesties en voorstellen voor lessen en de nodige achtergrondinformatie over het thema. De fotoreeksen, aangevuld met extra werkblaadjes, knutselopdrachten, tekenprenten enz. vind je ook terug op de website www.boerinbeeld.be.

In galop of in draf

Inhoud

De mens en het paard lopen hand in hand doorheen de geschiedenis. Vanaf het moment dat het paard gedomesticeerd werd, was het een trouwe viervoeter voor de mens. Als strijdros, als werkdier, als trek- of lastdier en als vriend speelt het paard een cruciale rol in de menselijke geschiedenis. Ook zijn rol in de landbouw is niet te verwaarlozen. Het Belgische Trekpaard, dat over de hele wereld gekend is, heeft veel voor de landbouw betekend. Ook nu nog speelt het paard in bepaalde landbouwsectoren een rol van betekenis. Denk maar aan de paardenmelkerijen. Met deze fotoreeks willen we de kinderen laten kennismaken met de rol van het paard in het leven van de mensen doorheen de geschiedenis. Want de wereld van het paard is veel groter dan je zou denken.

Eindtermen................................................................................................................................ 6 Aan de slag................................................................................................................................ 8 Enkele ideetjes om dit thema verder uit te diepen................................................................. 12 Op de achtergrond, info voor de leerkracht ........................................................................... 14 Bronnen .................................................................................................................................. 21 Colofon .................................................................................................................................... 23

Veel succes!

Pictogrammen

Onderwijs/leergesprek

kringgesprek



zelfstandig werken

partnerwerk



groepswerk

luisteren



denken

zoeken

lezen lijmen knippen meten

-4-

tekenen

Eindtermen Wereldoriëntatie De leerlingen 1.1 kunnen in een beperkte verzameling van mensen, dieren en planten gelijkenissen en verschillen ontdekken en op basis van één criterium een eigen ordening aanbrengen en verantwoorden. 1.3 kunnen bij organismen kenmerken aangeven waaruit hun aangepastheid blijkt aan hun voeding, aan bescherming tegen vijanden en aan omgevingsinvloeden. 1.4 kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid van planten en dieren in zijn omgeving beïnvloedt. 1.12 kunnen gericht waarnemen met al hun zintuigen en kunnen waarnemingen op een systematische wijze noteren. 5.7 kennen de grote periodes uit de geschiedenis en kunnen duidelijke historische elementen in hun omgeving en belangrijke historische figuren en gebeurtenissen waarmee ze kennismaken, situeren in de juiste tijdsperiode aan de hand van een tijdband. 5.8 kunnen aan de hand van een voorbeeld illustreren dat een actuele toestand die voor kinderen herkenbaar is en die door de geschiedenis beïnvloed werd vroeger anders was en in de loop der tijden evolueert. 5.9 tonen belangstelling voor het verleden, heden en toekomst, hier en elders. 7. kunnen op hun niveau verschillende informatiebronnen raadplegen.

Muzische vorming De leerlingen kunnen 1.3 beeldinformatie herkennen, begrijpen, interpreteren en er kritisch tegenover staan. 5.1 beeldsignalen waarnemen zodat men opvallend goede en minder geslaagde dingen kan doorzoeken en herkennen. 5.2 ervaren dat een visueel beeld, al dan niet vergezeld van een nieuw geluid, steeds een nieuwe werkelijkheid kan oproepen. 5.5 eenvoudige audiovisuele informatie uit de eigen belevingswereld herkennen, onderzoeken en vergelijken.

Nederlands De leerlingen kunnen de informatie achterhalen in 1.3 een uiteenzetting of instructie van een medeleerling, bestemd voor de leerkracht. De leerlingen kunnen op basis van hetzij de eigen mening, hetzij informatie uit andere bronnen de informatie beoordelen die voorkomt in 1.8 een discussie met bekende leeftijdsgenoten.

-6-

De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren als ze 2.1 aan leeftijdsgenoten informatie over zichzelf verschaffen. 2.2 aan iemand om ontbrekende informatie vragen. 2.5 vragen van de leerkracht in verband met een behandeld onderwerp beantwoorden. 2.7 bij een behandeld onderwerp vragen stellen die begrepen en beantwoord kunnen worden door leeftijdsgenoten. De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt in 3.5 voor hen bestemde verhalen, kinderromans, dialogen, gedichten, kindertijdschriften en jeugdencyclopedieën.

Sociale vaardigheden De leerlingen kunnen 1.2 in de omgang met anderen respect en waardering opbrengen. 1.5 bij groepstaken leiding geven en onder leiding van een medeleerling meewerken. 1.6 kritisch zijn en een eigen mening formuleren. 1.9 ongelijk of onmacht toegeven, kritiek beluisteren en eruit leren. 2 in functionele situaties een aantal verbale en niet-verbale gespreksconventies naleven. 3 samenwerken met anderen, zonder onderscheid van sociale achtergrond, geslacht of etnische origine.

Aan de slag De vliegende reporter Algemeen doel Kennismaking met de foto’s, gericht informatie opmerken.

Doelstellingen • De leerlingen kunnen zich een denkbeeldige voorstelling van het probleem vormen en antwoorden formuleren. • De leerlingen kunnen een eigen mening formuleren. • De leerlingen kunnen een structuur of onderliggend verband zien en zaken ordenen op basis van dit verband. • De leerlingen kunnen het verhaal lezen en begrijpen. • De leerlingen kunnen vragen stellen over wat ze op de foto’s zien. • De leerlingen kunnen gericht op zoek gaan naar informatie. • De leerlingen kunnen verslag uitbrengen van hun bevindingen of ervaringen. • De leerlingen kunnen onder meer de volgende woorden begrijpen en gebruiken: hengst, merrie, veulen, hinniken, dracht, speen, garnaalvissen, boomsleper,…

Materiaal Foto’s Boer en Paard Post-its Vragenlijst voor steekkaarten (op de website www.boerinbeeld.be)

Lesverloop Introductie Aan de hand van de volgende brainstormtechniek peil je naar het nut van paarden in zowel de huidige samenleving als het verleden. Geef elke leerling enkele post-its en een balpen. Daarmee wandelen ze straks rond in de klas. Stel hen de vraag: ‘Wat als er geen paarden (meer) zouden bestaan?’ Laat de leerlingen hun antwoord neerschrijven, telkens één per post-it. Deze antwoorden hangen ze lukraak in de klas uit, tot je het signaal geeft dat ze mogen gaan zitten. Om de leerlingen eventueel op verdere inspiratie te brengen kun je de ‘Wat als...?’-vraag verder uitbreiden: - Wat als je een ruiter was en er geen paarden meer zouden bestaan? - Wat als je een dierenarts was en er geen paarden meer zouden bestaan? - Wat als je in een heel ver verleden, toen er nog geen auto’s reden, geen paarden meer had? - … -8-

Alle antwoorden laat je verspreid in het klaslokaal hangen, maar je laat een leerling er één uitpikken. Dit antwoord bespreek je met de leerlingen. Zo komen verschillende categorieën aan bod (bv. transport). Laat de leerlingen per categorie op zoek gaan naar gerelateerde antwoorden en hang deze bij elkaar aan het bord. Zo ontstaat er een soort schema per categorie. Zo gaan de leerlingen bijvoorbeeld bij de categorie transport op zoek naar alle antwoorden die ook wijzen op het gebrek aan transport als er geen paarden meer zouden zijn. Kern Toon de leerlingen de fiches. Vertel hen dat ze elk een reporter zijn voor een bepaald onderdeel of een bepaalde categorie. Ze moeten een steekkaart invullen die een tweetal vragen bevat over één of meerdere fiches. Verspreid de fiches doorheen de klas als in een minitentoonstelling. Laat de leerlingen in groepjes van twee of meer de informatie die ze nodig hebben opzoeken aan de hand van de fiches. Nadien geef je de groepjes even de tijd om de verworven informatie te verwerken. Samen overleggen ze wat ze wel en niet gevonden hebben en bekijken ze zaken die eventueel nog onduidelijk zijn. Per groepje wordt ook een verslaggever aangeduid. Toon telkens één fotofiche. Het groepje dat dit thema moest beantwoorden, mag vooraan in de klas komen en hun antwoorden aan de groep rapporteren. Schaaf bij waar nodig en voorzie eventueel een extra woordje uitleg. Alle antwoorden worden op het werkblad ingevuld. Slot Als afsluiter houd je nog een rondje met de leerlingen. Dit houdt in dat elke leerling één minuut krijgt om iets te vertellen over de les: iets wat hij/zij heeft bijgeleerd, iets wat hem/haar zal bijblijven of hem/haar verraste.

Beken kleur Algemeen doel De leerlingen bewust maken van het nut van paarden binnen de landbouw.

Doelstellingen • De leerlingen kunnen een structuur of onderliggend verband zien en zaken ordenen op basis van dit verband. • De leerlingen kunnen zich inleven in het leven van een paardenhouder. • De leerlingen zien in dat paarden niet enkel op een boerderij te vinden zijn. • De leerlingen beseffen dat paarden tal van functies vervullen. • De leerlingen kunnen verslag uitbrengen van hun bevindingen of ervaringen. • De leerlingen kunnen zich een mening vormen over een bepaalde uitspraak en deze mening ook argumenteren.

Materiaal

De drie wijzen

Foto’s Boer en Paard Groene en rode kaart per leerling

Algemeen doel Evalueren wat de leerlingen geleerd hebben.

Lesverloop Introductie Schrijf de titel van het thema ‘Boer en paard’ op het bord. Laat de leerlingen op een moment dat ze zelf kiezen naar voren komen om een kernwoord, gelinkt aan de titel, op het bord te noteren. Vermeld dat het om kernwoorden gaat die tijdens de vorige les aan bod kwamen. Zo ontstaat er een woordspin met de belangrijkste aspecten van de eerste les. Kern Geef de leerlingen elk een rode en een groene kaart of laat hen een rode en groene balpen bovenhalen. Toon om beurten een fiche en stel ofwel een ja/nee-vraag of formuleer een stelling. Wanneer je een ja/nee-vraag gesteld hebt, antwoorden de kinderen JA door het groene kaartje omhoog te houden. Idem met rood wanneer het antwoord op de vraag volgens hen NEE luidt. Formuleer je een stelling, dan houden de leerlingen een groene kaart omhoog wanneer ze akkoord gaan met de stelling en een rode kaart wanneer ze er niet mee akkoord gaan. Als de meningen verdeeld zijn, kun je een discussie op gang brengen waarbij de argumenten pro worden afgewogen tegen de argumenten contra. Enkele voorbeelden van vragen: - Zijn garnaalvissers vandaag de dag nog steeds actief in tal van badsteden, van Knokke tot De Panne? - Duurt het melken van een paard 1 tot 2 minuten? - Heeft de komst van de tractor de functie van het paard beïnvloed? Enkele voorbeelden van stellingen: - Garnaalvissen is een achterhaalde bezigheid en is puur tijdverlies. Vandaag hebben we heel wat moderne middelen om garnalen te vissen. - Paard en kar zouden opnieuw meer in het hedendaagse straatbeeld moeten verschijnen. - Het paard is een uitstervend ras.

- 10 -

Doelstellingen • • • • • •

De leerlingen kunnen plezier beleven aan een spelactiviteit. De leerlingen kunnen verwoorden wat ze geleerd hebben. De leerlingen kunnen samenwerken met elkaar. De leerlingen kunnen correcte vraagstellingen formuleren. De leerlingen kunnen verslag uitbrengen van hun bevindingen of ervaringen. De leerlingen kunnen tegen hun verlies.

Materiaal Foto’s Boer en Paard Een prijs voor de winnaars

Lesverloop Introductie Verdeel de leerlingen in groepjes van drie en laat hen samen aan een tafel plaatsnemen. Voorzie pen en papier en leg de fiches ter inzage op een centrale plaats. Kern Vertel de leerlingen dat de klas een quiz gaat spelen, maar dat zij zelf deze quiz in elkaar moeten steken. Leg uit dat elke groep van drie leerlingen één of meerdere vragen moet voorbereiden. Rond deze vraag verzinnen ze twee valse verklaringen en één juiste uitleg. Geef de leerlingen voorbereidingstijd en spring bij waar nodig. Om beurten komt een groepje vooraan staan en leggen ze hun vraag voor aan hun klasgenoten. Deze luisteren naar de drie verklaringen en bepalen welke uitleg correct is. Nadat alle groepen hun antwoord neergepend hebben, mag de echte wijze zich bekendmaken. Herhaal dit tot alle groepjes hun vraag voorgesteld hebben.

Slot

Slot

Haal de gekleurde kaartjes op en breng de klas terug op orde.

Ga na welk groepje het meest vragen correct beantwoord heeft. Reik een prijs uit aan deze winnaars. Vraag de leerlingen om samen de klas opnieuw op orde te brengen.

Ideeënbus

- Wist je dat het paard van Muybridge aan de basis van de cinematografie ligt? Ontdek hoe dit komt aan de hand van het extra werkblad op de website.

Enkele ideetjes om dit thema verder uit te diepen …

Discussie- en nadenkpuntjes:

- Een bezoek aan een echte paardenmelkerij of manege kan de leerlingen helpen om zich een levendiger beeld te vormen van dit alles. Op www.onthaalopdeboerderij.be vind je alvast een adres van een paardenmelkerij (project ‘Met de klas de boer op’). - Maak van de leerlingen heuse nieuwsankers en zet ze aan het werk om met een fiche een reportage te maken. Ze kunnen postvatten in de nieuwsstudio en de kijkers thuis informeren, maar ze kunnen ook overschakelen naar een reporter ter plaatse. Geef hun voldoende tijd en materiaal om dit voor te bereiden. Kleine attributen als een micro, een mp3-oortje en een grote kartonnen doos als kijkbuis geven het geheel extra schwung. - Probeer de spreekwoorden op de achterkant van de foto’s te verklaren. - Ken jij alle BP’s of Beroemde Paarden? Op de website vind je een leuk werkblaadje. - Maak met de leerlingen zelf een stamboom, zoals dat bij paarden ook wordt gedaan. - Leer de kinderen een liedje aan met een paard in de hoofdrol. Partituren vind je op de website. - Paarden die voor een jury dressuur rijden of in shows optreden, worden helemaal uitgedost. Hun lange manen worden op talloze manier gevlochten. Laat de leerlingen verschillende vlechtmethoden zien en laat hen experimenteren met de verschillende technieken. - Laat een leerling vooraan in de klas komen en fluister een woord in zijn/haar oor. Deze leerling moet nu het woord op het bord tekenen, terwijl de anderen het proberen te raden. Wie het juist geraden heeft, mag naar voren komen om ook een woord te tekenen. Mogelijke woorden: tok – spoor – rijlaars – polo – manege – veulen – tractor – kar – garnaalvissen – hoefijzer – aambeeld - … - Met een wit doek en een spot kun je een schimmenspel opvoeren. Laat de leerlingen zoeken hoe je een paard met je handen vormt. Laat ze ook experimenteren met andere dieren. - Maak groepjes van drie leerlingen en geef elk groepje wat boetseerklei. Geef ze de opdracht om per ploegje een paard te boetseren: één iemand boetseert het hoofd, een tweede de romp en een derde de benen. Het boetseren gebeurt onder de tafel, zodat niemand ziet wat hij/zij boetseert. Ook het samenstellen van de lichaamsdelen gebeurt onder de tafel. Na enkele minuten mag iedereen het eindresultaat bewonderen. - Maak een kruiswoordpuzzel of woordzoeker met woorden uit de fiches. - Breng een aantal producten vervaardigd van paardenmelk mee en laat de leerlingen proeven. Merken ze het verschil met koeienmelk? Zouden ze zelf nog op ideeën kunnen komen voor een innovatief product met paardenmelk? - Kruip in je pen en maak een gedicht rond paarden. Op de website www.boerinbeeld.be vind je een leuk gedicht over een renpaard.

- 12 -

- Vind je het correct dat een paard als enige dier aanzien wordt als edel? Zou het ook een kop en poten moeten hebben of laat je het maar zijn hoofd en benen behouden? - Vind je het gebruik van een zweep en sporen aanvaardbaar? Waarom wel, waarom niet? - Welke sport met paarden zou nog bedacht kunnen worden? Laat je creativiteit en fantasie de vrije loop. - Zou jij graag een paardensport beoefenen? Zoja, welke sport dan wel? Polo? Dressuur? Of liever jumping? Verklaar je nader! - Vind je het correct dat men telkens de beste paarden met de beste paarden fokt? Welk paard zou jij fokken?

Op de achtergrond, info voor de leerkracht Het paard Volgens Van Dale: paard, het; o -en 1 zoogdier uit de familie v.d. eenhoevigen: man en ~ noemen: alles vertellen; men moet een gegeven ~ niet in de bek kijken: een geschenk moet men niet al te nauwkeurig bekijken; het beste ~ struikelt weleens: ook de beste maakt fouten; over het ~ getild: door te veel prijzen eigendunk gekregen; het ~ achter de wagen spannen: dingen doen waardoor men zichzelf tegenwerkt 2 bep. schaakstuk 3 bep. Gymnastiektoestel Ongeveer 75 miljoen jaar geleden ontstond de voorouder van het paard: de Eohippus. Men denkt dat dit diertje ongeveer 30 cm groot was. Na eeuwen evolutie werd het groter en sneller, om zijn vijanden te snel af te zijn. Zo’n 4 miljoen jaar geleden ontstond de Equus. Hieruit is het paard voortgekomen. Na de laatste ijstijd ontstonden er vier stamrassen: vlaktepaarden, steppepaarden, toendrapaarden en woudpaarden. Van deze stamrassen kennen wij nog het Prezwalskipaard en de Tarpan. Met deze bijna uitgestorven rassen is in enkele dierentuinen (o.a. Plankendael) een kweekprogramma gestart. Via terugkruising (kruising met paarden van een oudere generatie of een verwante soort) wil men opnieuw nazaten van het echte wilde paard kweken. Door kruisingen onder de stamrassen ontstonden er heel veel verschillende rassen. Toen de mens het paard ontdekte, duurde het nog eeuwen voor hij het kon domesticeren, omdat dit kuddedier zo’n woeste en wilde aard had. Pas in de bronstijd (ca. 3000 tot 8000 v.Chr.) lukte het om ze te temmen. De mens ontdekte dat het paard grote afstanden kon afleggen, sneller dan andere dieren. Door de eeuwen heen werd het paard voornamelijk gebruikt als transportmiddel voor burgers, soldaten, ridders en edellieden. Ook in de landbouw was het een onmisbaar dier. Paarden waren vooral trekdieren. Ze hielpen de landbouwer ploegen, eggen, oogsten,… Elke landbouwer met een paard leerde zijn paard om met kleine commando’s in de juiste richting te gaan. Vooruit, links, rechts,… Voor elke beweging was er een specifiek woordje. Paarden waren niet alleen een grote hulp op het land, ze waren ook nodig om karren te trekken. De oogst moest van het land naar de boerderij getrokken worden. Het was ook niet vanzelfsprekend dat een landbouwer een trekpaard had. Paarden waren in die tijd duur in aankoop. Daarom zette men naast paarden ook vaak ossen in als trekdier. Landbouwproducten zoals groenten, eieren,melk,... werden met paard en kar naar de markt vervoerd. Tegenwoordig zien we het paard meestal in sport of recreatie. Zeg nooit zomaar beest tegen een paard! Het paard is een edel dier. Dat wil zeggen dat het een hoofd heeft en geen kop, en benen in plaats van poten. Maar hoe komt dit kuddedier aan zo’n adellijke titel?

- 14 -

Het paard was een belangrijk hulp- en vervoermiddel voor de mens, en in de strijd was het een belangrijke partner voor soldaten. Het paard was de mens altijd van dienst als die iets nodig had. Vroeger waren het enkel edellieden die te paard reden en het zich konden permitteren om een paard te bezitten. Alles wat met de adel te maken had, was bijzonder en edel, dus ook het paard. Vandaar dat het paard een edel dier werd/wordt genoemd.

De paardenmelkerij ‘Melk is goed voor elk’, een slogan die iedereen bekend in de oren klinkt. Paardenmelk is inderdaad goed voor elk. Qua samenstelling lijkt ze heel goed op menselijke melk. Ze bevat heel veel vitaminen (A, B, B2, B6, B12, C en E), ijzer, mineralen en energie. Het vetgehalte is ook zeer laag. Paardenmelk is goed voor mensen die hun weerstand willen versterken, maar ze is ook goed om allerhande ziektes te behandelen. Ze heeft een gunstig effect op psoriasis, droge huid, verschillende allergieën,… Om paardenmelk te kunnen drinken moet je het paard natuurlijk melken. Er bestaat geen specifiek ‘melkras’ onder de paarden. Vandaar dat je in verschillende paardenmelkerijen verschillende rassen ziet. Net zoals alle zoogdieren geeft een paard pas melk als het een veulen heeft. Wanneer het veulen één maand oud is, wordt de merrie eenmaal per dag gemolken. Als het veulen twee maanden oud is, wordt de merrie tweemaal per dag gemolken, tot het veulen ongeveer vijf maanden oud is. De manier van melken lijkt op het melken van koeien, maar er zijn toch enkele verschillen. Een paard heeft maar twee spenen, terwijl een koe er vier heeft. Het melkstel heeft dus maar twee melkbekers. Ook de snelheid is anders. Een koe wordt gemolken in 7 tot 10 minuten. Bij een paard gebeurt dit in 2 tot 3 minuten. Voor het melken worden de veulens gescheiden van de merries, zodat ze niet meer drinken. Er wordt wel voor gezorgd dat de veulens hun mama blijven zien. Dan kunnen de merries namelijk makkelijker melk geven. Als alle merries gemolken zijn, mogen de veulens weer bij hun mama. Voor de boer is het dan tijd om de melk in flessen te doen en de melkstal grondig te reinigen. Omdat er per melkbeurt weinig melk geproduceerd wordt, is paardenmelk relatief duur. Maar paardenmelk wordt niet alleen gebruikt om te drinken. Er wordt ook ijs en likeur van gemaakt. Er bestaat zelfs een hele reeks schoonheidsproducten, zoals crèmes, shampoos, zepen,… op basis van paardenmelk.

Is het nu ‘paardenpension’ of ‘manege’? Landbouwers die hun landbouwactiviteiten afbouwen of er zelfs mee stoppen, hebben vaak stallen en grond waar ze niets meer mee kunnen doen. Ze kunnen ze verkopen of afbreken, maar er zijn ook dieren en paardenliefhebbers die ze inrichten als paardenpension. Ze verbouwen de stallen tot boxen waar de paarden in kunnen verblijven. De landbouwers hebben ook het materiaal om de boxen te onderhouden.

Mensen willen dikwijls wel een paard, maar hebben daar zelf de ruimte niet voor. Daarom is een paardenpension ideaal. Het paard wordt tegen betaling verzorgd en gevoederd. De paarden kunnen ook buiten in de weides lopen. Wanneer de eigenaar wil, kan hij naar het pension gaan om zijn paard te verzorgen of ermee te rijden. Een manege is bijna hetzelfde, maar daar kun je ook rijlessen volgen. Meestal zijn de manegehouders eigenaar van de paarden en kunnen liefhebbers met die paarden rijden als ze zelf geen paard hebben.

Paarden fokken De meeste paardenrassen stammen af van een bepaald type: Arabieren, koud- of warmbloeden. Arabische volbloeden zijn de enige zuivere volbloeden die er nog zijn, omdat hun type al eeuwenlang zuiver gehouden is. Het zijn vurige paarden met karakter, die soms moeilijk te temmen zijn. Koudbloeden zijn vooral rustige paarden. Ze zijn meestal groter en zwaarder dan warmbloeden. Deze paarden komen oorspronkelijk uit koudere gebieden. Ons Brabants Trekpaard is een voorbeeld van een koudbloed. De warmbloeden komen uit warmere gebieden en hebben meestal Arabisch bloed. Ze zijn fijner en minder zwaar dan de koudbloeden, waardoor ze veel sneller en beweeglijker zijn. Vandaar dat koudbloeden meestal als werkdier ingezet worden en warmbloeden om te berijden en sport mee te beoefenen. In België hebben we onze bekende trekpaarden: de Ardenner, de Brabander en het Vlaamse paard. Wat veel mensen echter niet weten, is dat wij ook een warmbloedras hebben: de Belgische Warmbloed. Dit ras is vooral bekend bij mensen die zelf aan jumping doen. De Belgische Warmbloed is gekend om zijn goede springvermogen. Je ziet deze paarden af en toe opduiken op de Olympische Spelen. Om die paarden goed te doen springen moet je ze natuurlijk goed trainen, maar ook de afstamming is belangrijk. Merries en hengsten worden geselecteerd op basis van hun prestaties. Een merrie die heel goede benen heeft, wordt bijvoorbeeld gedekt door een hengst die heel goed kan springen. De fokkers hopen dan op een fantastisch veulen met goede benen dat uitstekend kan springen. Er zijn fokkerijen die speciaal op bepaalde kenmerken kweken. Elke sport heeft zijn type paard nodig. Er zijn dravers, springers, trekkers,… En overal moeten de beste eruit gehaald worden. Fokkers kopen het zaad van uitstekend presterende hengsten om prijsveulens te kunnen kweken. Een rietje met sperma kost al gauw € 2500. Dan weten de fokkers nog niet zeker of ze een goed veulen hebben. Een sportpaard kan al gauw € 35.000 kosten. Wil je een toppaard, dan betaal je nog veel meer.

- 16 -

Paard en ontspanning Veel mensen houden paarden als ontspanning. Ze vinden het leuk om rustig te gaan rijden of hun paard te verzorgen. Maar er zijn heel veel manieren van ontspanning met een paard. Dit kan gaan van rustig wandelen met een paard tot echte topsport. Voor de topsporten zijn er verschillende types paarden. Je hebt springpaarden, die heel goed kunnen springen. Zij doen mee aan jumping. In wedstrijden moeten deze paarden over balken van 1,20 m tot 1,40 m hoog springen. Daarnaast heb je ook dravers. Dat zijn paarden die drafwedstrijden lopen. Draf is een bepaalde manier van lopen voor een paard, net zoals galop een manier van lopen is. Behalve paardenrennen zijn er ook nog shows met paarden. Zo heb je shows waar 12 tot 16 ruiters figuren maken door op allerlei manieren door elkaar te stappen; dit heet carrousel. Bij dressuur laat je je paard gymnastiek doen terwijl je erop zit. Je laat het door de knieën buigen, ronddraaien, op een bepaalde manier stappen,… Samen met je paard moet je in harmonie bewegen. Naast deze individuele sporten zijn er ook teamsporten met paarden. Polo is een van de bekendste. Polo kun je vergelijken met voetbal, maar de spelers zitten op een paard en proberen met een stok een balletje in het doel van de tegenstander te slaan. Een rustiger vorm van ontspanning is op stap gaan met de huifkar of koets, maar daarvoor moet je eerst een huifkar of koets kunnen besturen of mennen. Al van hippotherapie gehoord? Voor mensen met een handicap of ziekte bestaan er aangepaste lessen met paarden. Deze mensen kunnen paarden verzorgen of op paarden rijden. Die krijgen een speciaal zadel of zelfs een heel speciale kar of huifbed, zodat de mensen ermee kunnen rijden. Deze vorm van omgaan met een paard geeft rust en werkt als therapie voor deze mensen. Het geeft hen een vorm van verantwoordelijkheid, stimuleert hen om actief te zijn en ontspant hen tegelijkertijd, en geeft hun een beter zelfbeeld.

Paard in het verkeer Van zodra de mensen paarden temden en ontdekten dat je lange afstanden kon afleggen met paarden, was het paardenverkeer geboren. Als er iets vervoerd moest worden, schakelde men paarden in. En het duurde niet lang vooraleer paard en kar het vervoermiddel bij uitstek waren om van vestiging tot vestiging te gaan. Boodschappers reden te paard om hun boodschap vlugger te brengen. Zodra de mensen begonnen te schrijven werd de post met paarden vervoerd. Een postruiter of postkoets bracht brieven naar de bestemmeling. De postkoets vervoerde niet enkel post, maar ook mensen. Reizigers konden in- of uitstappen op plaatsen waar de koets post ging ophalen of afleveren. Na verloop van tijd was er op de wegen zoveel verkeer met paarden dat er vaak gewonden of doden vielen. In Parijs, aan Montmarte, kreeg een kruispunt de naam 'Carrefour des écrasés', het kruispunt van de verpletterde voetgangers. Behalve de koets was er ook de paardentram om mensen te vervoeren. Die reed al op echte rails, zoals een tram dat nu nog doet. Ook boten hadden paarden nodig. De stroming op rivieren was vaak niet sterk genoeg om boten snel te laten varen. Ze hadden namelijk nog geen motor. Wat vroeger door knechten of ossen werd gedaan, de boten trekken, gebeurde na verloop van tijd door trekpaarden.

Eén trekpaard kan meer doen dan zes knechten. Soms werden er wel twintig paarden ingeschakeld om schepen met hun vracht voort te slepen In de mijnen gebruikte men kleine paarden om de steenkool naar boven te brengen. Deze paarden trokken karretjes die volgeladen met steenkool op rails stonden.

Het trekpaard1 Het zijn beroemde Belgen, onze trekpaarden. We mogen er best trots op zijn. Het Belgische trekpaard, de Ardenner, de Brabander en het Vlaamse paard zijn wereldberoemd. Ze zijn vooral gekend omdat ze sterk en braaf zijn. Julius Caesar wist de kracht van het trekpaard al gauw te waarderen. Het werd vooral gebruikt in de landbouw, het transport of in het leger. In de landbouw waren er sterke, krachtige dieren nodig om het land te bewerken of karren te trekken. In het leger moesten paarden kanonnen, karren en ander geschut trekken. De Belgische trekpaarden konden deze taak met gemak aan. Na wat kruisingen ontstonden er vier rassen: het Belgische trekpaard, de Ardenner, de Brabander en het Vlaamse paard. In 1886 werd er een stamboek opgericht. Als je een trekpaard kocht dat in het stamboek stond, wist je zeker dat het een Belgisch trekpaard was. De Belgische paarden werden over de hele wereld uitgevoerd. Jammer genoeg bleef dit liedje niet lang duren. De motor kwam eraan en die verving het trekpaard. Een motor moet je niet voederen en hij kan, zolang je benzine hebt, verder werken zonder pauze. Van de 200.000 trekpaarden die er in 1950 nog waren in België, zijn er naar schatting hoogstens nog 10.000 over. Dankzij liefhebbers van de vier rassen blijven ze nog bestaan. Het Vlaamse paard was zelfs bijna helemaal verdwenen in België, maar dankzij de Amerikaanse Amish-gemeenschap is het ras nog niet uitgestorven. De Amish gebruiken het paard om hun koetsen te trekken en om aan landbouw te doen. Enkele mensen bij wie het Vlaamse paard nauw aan het hart lag, hebben een aantal hengsten naar hier teruggehaald om nieuwe, zuivere bloedlijnen te kweken. Het verbod op blokstaarten, wat het trekpaard een typisch uiterlijk geeft, ontmoedigt de liefhebbers wel om de paarden verder te houden. Dit verbod werd ingevoerd onder druk van dierenwelzijnsorganisaties, tegen het nodeloos verminken van dieren. Gelukkig worden de paardenliefhebbers door een waaier aan activiteiten gestimuleerd om verder te doen en zo de ‘Belgian’ in ere te houden.

Paarden in de bosbouw Om bossen goed te onderhouden moet er af en toe een boom gekapt worden. Maar als je in het midden van het bos zit, is het niet zo evident om een boom uit het bos te halen. Als je andere bomen niet wilt beschadigen met een tractor moet je het anders aanpakken. Een trekpaard is daar het ideale middel voor. Al eeuwen gebruikt men trekpaarden om bomen uit het bos te halen. Het dier is heel erg wendbaar en kan gemakkelijk tussen de bomen stappen.

1

- 18 -

Het Belgisch trekpaard – Een levend monument, Paul De Brauwer, CAG Leuven.

De omgehakte bomen worden vastgebonden met kettingen. Die worden op hun beurt aan een ‘mallejan’ vastgemaakt. Dat is een soort harnas dat op het paard is vastgemaakt, zoals een zadel. Zo kan het paard gemakkelijk de bomen verslepen. De boomsleper, de man die de paarden ‘stuurt’, leidt de paarden tussen de bomen. Als ze op de juiste plaats zijn aangekomen, legt een grijper de boomstammen op een vrachtwagen om ze te vervoeren. Er zijn nog maar weinig boomslepers in België. De meesten vind je nog in de Ardennen.

Garnaalvissers Een stukje uniek erfgoed aan de Belgische kust. Op welbepaalde dagen trekken de paardenvissers2 met hun Brabants trekpaard de zee in om garnalen op te vissen. Als het laagwater is, trekken ze met paard en kar naar het strand. Ze spannen de paarden uit en laden hun materiaal van de kar. Aan het zadel bevestigen ze manden. Achter aan het zadel maken ze netten vast met kettingen. Dan trekken de garnaalvissers met hun paard voor drie uren het water in. Af en toe komen ze uit het water om de netten te controleren, de garnalen in de manden te doen en alles wat geen garnaal is terug in de zee te gooien. Na de vangst zetten de vissers de manden op de kar, schudden de netten uit en spoelen ze. Ze laden alles weer netjes in de kar en spannen de kar aan het paard. Het vissen zit erop. Maar dan is het werk nog niet gedaan. Thuis krijgt het paard krachtvoer en mag het terug naar de weide om te rusten. Want de volgende dag mag het opnieuw het water in. Dit tafereel is enig geworden in de wereld. Wat vroeger gebeurde van de Franse tot de Nederlandse kust, gebeurt nu enkel nog in Oostduinkerke. Het is een stuk folklore en een toeristische attractie, waar heel Oostduinkerke mee van geniet. De laatste tien garnaalvissers kunnen economisch gezien niet leven van hun werk, maar doen het vooral uit liefhebberij. Het is en blijft de moeite waard om ze aan het werk te zien.

De hoefsmid Wat vaak voor romantische foto’s zorgt, is in feite een heel zwaar beroep. Het ziet er ook zo mooi uit: de gloeiende ijzers, de zware hamer, de krachtinspanning van de smid om de ijzers in de juiste vorm te krijgen. De hoefijzers moeten de hoeven van het paard beschermen als ze op harde wegen lopen of stappen. Hoe gaat de hoefsmid te werk? Eerst verwijdert hij de oude hoefijzers. Dit moet hij voorzichtig doen om de hoeven niet te beschadigen. Daarna maakt hij de hoeven schoon en knipt ze bij. Het is als het ware een manicure voor paarden.

2

Meer info op www.paardenvissers.be

De hoefsmid verwarmt een hoefijzer in een gasoven tot die gloeiend heet is. Dan drukt hij het hoefijzer op de hoef. Dat zorgt voor heel veel rook, maar daar voelt het paard bijna niets van omdat het heel snel gebeurt. De hoef kleurt zwart waar het hoefijzer op de hoef komt. Zo kan de hoefsmid zien of het hoefijzer past. Hij klopt het hoefijzer bij op een aambeeld tot het de juiste vorm heeft die op de hoef past. Het hoefijzer moet warm blijven om het mooi in de juiste vorm te kunnen kloppen. Dan koelt de hoefsmid het ijzer af in een emmer en plaatst het weer op de hoef. Met speciale hoefspijkers klopt hij het hoefijzer vast. Daarna knipt hij de uitstekende eindjes van de spijkers af en vijlt die gelijk met de hoef, zodat het paard er nergens mee blijft haperen. Na een zestal weken is het weer tijd voor nieuwe hoefijzers.

De paardenkliniek Een hoestje, een loopneus, buikpijn,… Ook paarden kunnen er wel eens last van hebben. De dierenarts weet vaak wel raad en kan geneesmiddelen geven. Maar het is niet altijd duidelijk waar het paard last van heeft. Het kan al eens te ziek zijn, te ernstig gewond of er kan iets mis zijn met de benen. Dan gaat het naar een dierenkliniek. Daar hebben de dierenartsen al het nodige materiaal om de paarden weer fit en gezond te krijgen. De paarden kunnen er operaties ondergaan, er kunnen röntgenfoto’s genomen worden, ze kunnen in het gips worden gezet,... Het is net zoals een ziekenhuis voor mensen. Vooral mensen met sportpaarden of fokkers maken gebruik van paardenziekenhuizen. De gezondheid van hun paard is het allerbelangrijkste, omdat ze er hun geld mee verdienen.

Bronnen Interessante adressen, websites, weetjes Op de website www.boerinbeeld.be kun je werkblaadjes en bijkomende foto’s downloaden en bestellen. Bij het onderdeel ‘Didactische ondersteuning’ vind je Boer in Beeld, waar je alle info krijgt.

Websites www.onthaalopdeboerderij.be www.boerinbeeld.be www.weidepoort.be www.paardenvissers.be www.brabantsekwekers.be www.cag.be www.plattelandsklassen.be www.grasspriet.be www.vilt.be www.hetvirtueleland.be www.lrv.be

Nuttige adressen Provinciehuis Olympia Landbouweducatie Koning Leopold III-laan 66 8200 Sint-Andries [email protected] T 050 40 71 69 Provinciaal Onderzoeks- en Voorlichtingsinstituut voor Land- en Tuinbouw (POVLT) Ieperseweg 87 8800 Beitem/Rumbeke www.povlt.be T 051 27 32 00

- 20 -

Weetjes • Je kunt allerhande lesmateriaal gratis lenen in de provinciale uitleendiensten landbouweducatie. Om te weten waar er een uitleendienst in je buurt is, surf je naar www.onthaalopdeboerderij.be. Je vindt er alle adressen en een overzicht van het beschikbare lesmateriaal. • Breng ook eens een bezoek aan een boerderij. In de brochure ‘Met de klas de boer op’ vind je zeker een boerderij in je buurt. Via de website onthaalopdeboerderij (zie websites) kun je de folder verkrijgen. Ook via [email protected] vind je bijkomende informatie. • Weidepoort, dé portaalsite voor landbouw- en plattelandseducatie. Leerkrachten vinden er onder andere lespakketten en werkblaadjes, excursies en bezoekboerderijen. www.weidepoort.be • Via www.vilt.be krijg je actuele informatie en de laatste nieuwtjes over de landbouw. De website heeft ook een educatief luik, waar je lesmateriaal kunt downloaden. • Plattelandsklassen vzw heeft een aantal Grassprietjes uitgewerkt. Dit zijn educatieve tijdschriften over verschillende landbouw- en plattelandsthema’s. Je kunt ze gratis downloaden op hun website (zie hierboven). Dit lesmateriaal werd ontwikkeld door WAVI vzw (erkend centrum voor landbouweducatie) in samenwerking met de Provincie West-Vlaanderen. Voor algemene informatie over ‘Boer in Beeld’: Landbouweducatie Provinciehuis Olympia Koning Leopold III-laan 66 8200 Sint-Andries T 050 40 71 69 E [email protected]

Colofon Redactie: Griet Dewaele, Bart Verhaeghen, Silla Callewaert Opmaak: Grafische Dienst Provincie West-Vlaanderen Foto’s: Peter Cardoen, Daniël Dekievith, ANB, gemeente Oostduinkerke, dierenkliniek 'De Bosdreef', CAG, Shutterstock Speciale dank aan: - Griet Lobeau en An Lecluyse voor het nalezen en de suggesties. - Hoeve Boszicht, Hof Ter Zeedycke en Dandelion Farm voor de informatie en de gastvrijheid voor het nemen van de foto’s. - Het Centrum voor Agrarische Geschiedenis (CAG) voor de informatie en foto's uit het verleden. - De dierenkliniek 'De Bosdreef' voor de informatie over en foto’s van de paardenkliniek. - De gemeente Oostduinkerke voor de informatie over en foto’s van de garnaalvissers. - De Administratie Natuur en Bos (ANB) voor de informatie over en foto’s van de boomslepers. - Mia Verstraete, tekstchirurg, voor het vervolmaken van de eindteksten. - ...

Meer info over de verschillende initiatieven van de provinciale dienst landbouweducatie vind je op de website www.onthaalopdeboerderij.be.

Tekst en beeld van dit lespakket zijn uitsluitend bestemd voor gebruik in het onderwijs. Voor gebruik door uitgevers en andere organisaties is vooraf schriftelijke toestemming nodig van de eigenaar van deze tekst en beelden: Provinciebestuur West-Vlaanderen, Provinciehuis Olympia, Koning Leopold III-laan 66, 8200 Sint-Andries.

Dit project werd gefinancierd door het Departement Landbouw & Visserij van de Vlaamse Overheid

- 22 -