11 V E R A N T WOORD BE L EGGE N Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap Derde kwartaal 2011
Dit kwartaal Dit kwartaal in vogelvlucht
3
Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht
4 4 5 5 7 7 9
1
Corporate governance bij Unilever
2
Tegenvallende ontwikkeling in proxy access dossier
3
Bank of America case in volle gang
4
ACGA reis naar Zuid-Korea
5
Maatschappelijk verantwoord ondernemen in Japan
6
VN onderzoek naar olievervuiling in Ogoniland
Stemmen in cijfers Q3
11
Engagement in cijfers Q3
12
PGGM en verantwoord beleggen
13
1 2 3
4 5
6
2
Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
Dit kwartaal in vogelvlucht
Het aantal gestemde aandeelhoudersvergaderingen lag
In augustus kwam ook het UNEP rapport uit over de
in het derde kwartaal zoals gebruikelijk een stuk lager
milieuvervuiling in de Niger Delta. Een aantal zorg
dan in het tweede kwartaal. In het derde kwartaal lag
wekkende observaties hadden betrekking op de
de nadruk daarom op onderwerpen waar PGGM zich al
activiteiten waar Shell bij betrokken is in Nigeria. Wij
langer op richt voor haar klanten, waaronder Access to
hebben bij Shell aangedrongen om snel met een o fficiële
Medicines, certificering van aandelen, en milieuvervuiling
en inhoudelijke reactie te komen op het rapport. Wij
in Nigeria.
verwachten dat zij hierin aangeven welke maatregelen ze nemen om volgens de hoogste standaarden te opereren.
Dit kwartaal ging onze aandacht uit naar de buiten gewone aandeelhoudersvergadering van Unilever over
Daarnaast doen wij dit kwartaal verslag van de
het terugkopen van preferente aandelen. Unilever vroeg
ontwikkelingen met betrekking tot de Bank of America
haar aandeelhouders hiervoor om toestemming. Wij
zaak te noemen en van de tegenvallende ontwikkelingen
zagen ons voor een dilemma gesteld, omdat wij voor een
in het ‘proxy access’ dossier.
vereenvoudiging van de corporate governance structuur zijn, maar tegelijkertijd was de prijs om de preferente
In dit verslag kunnen wij niet alle activiteiten van dit
aandelen terug te kopen hoger dan de eerder door aan
kwartaal toelichten, soms uit vertrouwelijkheid en soms
deelhouders goedgekeurde prijs. Uiteindelijk zagen wij
omdat wij nog geen resultaten kunnen beschrijven. In dit
ons genoodzaakt te onthouden van stemming.
verslag worden een aantal voorbeelden waarbij dat wel mogelijk is uitgelicht.
In augustus bezocht PGGM Japan waar een s tructureel tekort aan elektriciteit heerst na de ramp met de Fukushima kerncentrales. Opmerkelijk was dat een groot deel van de ondernemingen waar wij mee spraken geen doelstelling had geformuleerd om hun elektriciteits gebruik terug te brengen. Naast corporate governance en voedsel, spraken wij ook met de vier grootste farma ceutische ondernememingen over Access to Medicines. De ondernemingen gaven aan dit onderwerp belangrijk te vinden en wij zullen de ontwikkelingen bij ondernemingen actief volgen. Ook bezochten wij Zuid-Korea met een groep institutionele beleggers waar we constateerden dat ondernemingen achterblijven op het gebied van inter nationale corporate governance standaarden. Een aantal ondernemingen doet ook meer op het gebied van ESG dan ze actief communiceren. Wij moedigden hen aan dit wel meer te doen en als voorbeeld te dienen voor andere Koreaanse ondernemingen.
3
Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht
Nederland Corporate governance bij Unilever De certificering van aandelen bij Unilever is nog steeds een actueel onderwerp. In de AVA van 2010 bracht het bestuur een voorstel ter stemming waarmee zij werd gemachtigd om de preferente aandelen (Prefs) te k unnen inkopen. Hoewel een meerderheid van de overige aan deelhouders voor het voorstel had gestemd bleken de preferente aandeelhouders AEGON, ASR en ING niet bereid hun Prefs aan te bieden. Op 10 mei 2011 liet Unilever weten dat het overeenstemming heeft bereikt met AEGON over voorwaarden voor het terugkopen Prefs. Tijdens de AVA van dit jaar gaf Unilever hierop een toelichting en schreef een buitengewone aandeel houdersvergadering (BAVA) uit om goedkeuring te vragen van de aandeelhouders.
Zelfs na herhaald verzoek van ons om h eldere richtlijnen voor het opheffen van de certificering te geven, weigerde
Tijdens de BAVA van 16 september zag PGGM zich voor
Unilever ieder antwoord. Dit baart ons zorgen en onder
een dilemma geplaatst. Aan de ene kant zijn wij een
de gegeven omstandigheden waren wij dan ook niet
voorstander van een vereenvoudiging van de corporate
in staat om een helder voor of tegen standpunt in te
governance van Unilever in het algemeen en de kapitaal
nemen. Dit is dan ook een van de zeldzame voorbeelden
structuur in het bijzonder. De inkoop van alle Prefs stelt
waarbij een onthouding het meest tegemoet komt aan
Unilever in staat deze in te trekken en daarmee ook het
onze stemrichtlijnen.
disproportionele stemrecht dat aan deze Prefs is ver bonden. Aan de andere kant is de beoogde prijs van het openbaar bod op de Prefs 40% hoger dan de goedkeuring die de aandeelhouders in de AVA van 2010 hadden gegeven. Daarnaast leek het op voorhand aannemelijk dat de andere grote houders van de Prefs, ASR en ING, nog steeds niet bereid zijn hun Prefs aan te bieden voor deze hogere prijs. PGGM heeft niet het voornemen om de Prefs tegen iedere prijs in te laten kopen. Als de kosten voor de inkoop van de Prefs te hoog worden, dan geeft PGGM er de voorkeur aan om de status quo te hand haven. Daarnaast is de inkoop van de Prefs slechts een noodzakelijke voorwaarde om onze eigenlijke corporate governance verbetering te verwezenlijken: het opheffen van het disproportionele stemrecht dat is verbonden aan de Prefs en uiteindelijk de certificering. Tijdens de BAVA gaf Unilever aan elk besluit ten aanzien van de certificering los te willen zien van een succesvolle inkoop van de Prefs. 4
Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht
Dat betekent dat er ondanks de eerdere positieve verwachtingen ook in 2012 geen mogelijkheid is voor aandeelhouders eigen kandidaten te nomineren, anders dan via een al langer bestaande mogelijkheid van een langdurige en kostbare proxy fight. Op 6 september 2011 heeft de SEC aangegeven geen beroep te zullen instellen tegen de beslissing van het Gerechtshof. Beleggers reageerden teleurgesteld, en hebben de SEC massaal opgeroepen om zo spoedig mogelijk actie te ondernemen en alsnog een dergelijk recht voor aandeel houders in het leven te roepen. PGGM heeft samen met andere beleggers op 26 augustus een brief gestuurd aan de SEC om onze zorgen kenbaar te maken. Op 13 september 2011 hebben we vervolgens met 13 andere grote institutionele beleggers publiekelijk aandacht gevraagd voor deze
Verenigde Staten Tegenvallende ontwikkeling in proxy access dossier
kwestie door een Statement te publiceren gericht aan
Proxy access is het recht voor aandeelhouders om onder
de relatie tussen onderneming en aandeelhouders (als
voorwaarden kandidaten voor te dragen als bestuurder
eigenaren van de onderneming) te herstellen.
voorzitter Mary Schapiro van de SEC. In dit Statement wordt de SEC opgeroepen om dit elementaire recht in
van de onderneming. In de zomer van 2011 heeft dit dossier een gevoelige klap opgelopen in de Verenigde
Bank of America case in volle gang
Staten. PGGM ijvert al jaren voor een dergelijk recht,
PGGM voert voor een van onze klanten een zaak tegen
en heeft in de loop der tijd vele brieven gestuurd en
Bank of America vanwege een (serie van) misleidende
geparticipeerd in consultaties over dit onderwerp. De
voorstellingen rondom de overname van Merrill Lynch, na
SEC vaardigde in augustus 2010 een algemene ‘proxy
openbaarmaking waarvan aandeelhouders bijna 50% van
access Rule 14a-11’ uit, waarbij aandeelhouders die
de beurswaarde van het aandeel in rook zagen opgaan.
gedurende een aaneensluitende periode van 3 jaar
Na een relatief lange periode van stilte, zijn er belangrijke
(gezamenlijk) een belang in een onderneming houden van
ontwikkelingen geweest in deze zaak.
3%, kandidaten konden voordragen voor benoeming als bestuurder op de Vergadering van Aandeelhouders.
Op 29 juli 2011 heeft de rechter uitspraak gedaan op onze ‘Second Amendend Complaint’. Deze aanklacht
De Business Round Table heeft samen met de Chamber
bevat de grondslag van onze claims tegen Bank of
of Commerce beroep ingesteld tegen dit besluit. Naar
America en een aantal van haar individuele bestuurders.
aanleiding van dit beroep heeft het Gerechtshof van
De ‘Second Amended Complaint’ die we in oktober 2010
het District of Columbia het besluit van de SEC hierover
indienden, bevat een aanvulling naar aanleiding van de
vernietigd.
eerdere uitspraak van de rechter van augustus 2010, waarin de rechter het verzoek van Bank of America om de zaak inhoudelijk niet te vervolgen al grotendeels afwees.
5
Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht
De uitspraak van juli van dit jaar heeft een van de
Verder heeft de rechter een agressief schema vast
juridische grondslagen die in de eerdere beslissing van
gesteld om verder te procederen. Daarbij geldt dat in
2010 werd afgewezen, nu hersteld. Daar tegenover
oktober 2011 de zogeheten ‘class certification’ dient te
staat dat het niet bekend maken van de omvang van
worden afgerond, waarbij wordt vastgesteld wat de exacte
het omvangrijke pakket aan overheidssteun voor Bank
omvang van de ‘class’ is qua periode en type effecten
of America eind december 2008 niet langer onderdeel
(aandelen, obligaties ed). In dat kader zijn alle lead
is van onze claim. De rechter heeft niet bewezen geacht
plaintiffs, waaronder PGGM die in deze zaak optreedt ten
dat de niet bekendmaking hiervan opzettelijk is gebeurd.
behoeve van PFZW onderworpen aan een ‘deposition’.
Voor het deel van onze claims dat betrekking heeft op
Dat is een getuigenverklaring onder ede.
een onjuist proxy-statement waardoor beleggers op verkeerde wijze waren geïnformeerd toen zij op
PGGM is onder meer ondervraagd over de beweeg
5 december 2008 moesten stemmen over de uitgifte
redenen deze zaak te starten en te willen optreden als
van aandelen om de overname mogelijk te maken, is
lead plaintiff, de onderhandelingen met de andere lead
dit onderdeel niet relevant, omdat het weken na de
plaintiffs en onze a dvocaten, en de inhoudelijke kanten
Vergadering van Aandeelhouders plaatsvond.
van de zaak.
De zaak staat er goed voor. Het overgrote deel van onze
PGGM verwacht dat de lead plaintiffs binnenkort worden
claims is overeind gebleven voor verdere vervolging.
benoemd als ‘class representatives’ om de zaak verder inhoudelijk te kunnen vervolgen.
6
Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht
Zuid-Korea ACGA reis naar Zuid-Korea
Echter, de politiek speelt een belangrijke rol in Zuid-Korea
Zuid-Korea behoort tot de belangrijke markten in Azië
zal veel van deze verkiezing afhangen of de door ons
voor PGGM. Conglomeraten (chaebols) zoals Samsung
beoogde c orporate governance verbeteringen op relatief
nemen in die markt een belangrijke rol in. Chaebols ver
korte termijn geëffectueerd zullen worden.
en aangezien er volgend jaar presidentsverkiezingen zijn
wijzen naar meerdere grote, door families gecontroleerde,
Zuid-Koreaanse economie na de Koreaanse Oorlog, maar
Japan Maatschappelijk verantwoord ondernemen in Japan
kennen tevens een bijzondere corporate g overnance
In augustus heeft PGGM in Tokio met 11 Japanse
structuur en cultuur. Wij hebben aan een reis van de
ondernemingen gesproken over een breed scala aan
Asian Corporate Governance Association (ACGA) naar
onderwerpen op milieu, sociaal en governance gebied.
Koreaanse ondernemingsgroepen. Deze chaebols waren de stuwende kracht achter de sterke groei van de
Zuid-Korea deelgenomen om meer kennis op te doen en met lokale partijen te spreken over corporate g overnance
Milieu
ontwikkelingen in Zuid-Korea en als ideeën daarbij.
Zo spraken wij met alle ondernemingen over het
Naast vertegenwoordigers van verschillende m inisteries,
energievraagstuk waar Japan mee werd geconfronteerd.
spraken wij onder andere met de National Pension
Na de ramp met de Fukushima kerncentrales is dit voor
Service (NPS), de toezichthouder (Financial Services
Japanse ondernemingen van groter belang geworden,
Commission) en de beurs (KRX) en verder met een aantal
omdat zij worden geconfronteerd met een structureel
beursgenoteerde ondernemingen waaronder Samsung
tekort aan elektriciteit. Een groot deel van de onder
Electronics, Posco, KT, SK Telecom en Hynix. Op een
nemingen waarmee is gesproken had geen heldere
aantal terreinen werden wij bevestigd in onze mening
doelstellingen geformuleerd voor het terugbrengen van
dat Zuid-Korea achterblijft ten aanzien van internationale
water- en elektriciteitsgebruik, afval en broeikasgas
corporate governance standaarden. Dit v erklaart ook
emissies. Gezien de ontstane situatie is het meer dan
waarom Zuid-Korea in de laatste ACGA a nglijst van
ooit noodzaak om dit mee te nemen in de strategie
11 Aziatische landen is teruggezakt tot plaats 9.
voor de komende jaren. PGGM is van mening dat onder
Het was daarom ook niet verwonderlijk dat er grote
nemingen heldere doelstellingen moeten hanteren voor
terughoudendheid bestond bij beursgenoteerde onder
de toekomst, het beleid zo spoedig mogelijk ten uitvoer
nemingen om ons te ontvangen. Daarentegen bleek op
dienen te brengen en hierover dienen te rapporteren. Wij
andere terreinen dat er door individuele ondernemingen
hebben onze wensen duidelijk kenbaar gemaakt bij alle
aanzienlijk meer werd gedaan op het gebied van ESG,
ondernemingen die wij hebben gesproken.
maar dat men nog zeer terughoudend is om dit actief te communiceren. Wij hebben deze ondernemingen aan
Access to Medicines
gemoedigd om dat wel te doen en daarmee tevens een
Wij spraken met de vier grootste Japanse farmaceutische
voorbeeld te zijn voor andere Koreaanse ondernemingen.
ondernemingen onder andere over Access to Medicines
De Korean Exchange (KRX) hebben wij een aantal
(hierna AtM). De Japanse farmaceutische industrie
suggesties voor corporate governance verbeteringen
bekijkt dit onderwerp voornamelijk uit een fi lantropisch
gedaan en in overweging gegeven het beursreglement
perspectief, terwijl er voor PGGM ook andere aspecten
dienovereenkomstig aan te passen.
meespelen.
7
Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht
Een voorbeeld hiervan is een gedifferentieerd prijs beleid per land (en soms binnen landen zelf) waardoor de medicijnen voor de inwoners van die landen beter betaalbaar worden en niet per se gratis weggegeven worden. Hiernaast bespraken wij het patentbeleid, de toekomstvisie die de ondernemingen hebben op het gebied van AtM en het onderzoek en o ntwikkeling van medicijnen voor ziektes die voornamelijk de bevolking van minder ontwikkelde landen treft. Deze gesprek ken boden goede aanknopingspunten voor een verdere dialoog en de ondernemingen gaven aan dit onderwerp serieus te nemen. Wij verwachten dat dit zich zal vertalen in verbeteringen van beleid en uitvoering voor AtM. We zullen de ontwikkelingen bij deze ondernemingen daarop actief monitoren.
Corporate Governance Met twee Japanse vastgoedondernemingen spraken
Gezondheid
wij over onze zorgen over de onafhankelijkheid van de
PGGM heeft tevens met een vijftal Japanse voedsel
externe accountant. In Japan heeft het grootste deel van
producenten gesproken. Hierbij vroegen wij aandacht voor
de ondernemingen een externe accountant waarbij echter
beleid op het gebied van gezondheid. Overconsumptie
in sommige gevallen de onafhankelijkheid kan w orden
van voeding is een groot gevaar voor ontwikkelde maar
betwist. Dit was het geval bij twee vastgoedonder
ook steeds meer voor ontwikkelende landen. Hoewel
nemingen die wij spraken. PGGM heeft deze onder
het de consument is die primair verantwoordelijk is
nemingen laten weten dat wij van hen verwachten dat
voor zijn keuzes in voeding zien wij voor producenten
zij maatregelen nemen om deze onafhankelijkheid in de
ook een belangrijke rol weggelegd. Met name op de
toekomst beter te waarborgen.
samenstelling van producten, de marketing ervan en de voorlichting erover denken wij dat producenten nog grote verbeteringen kunnen doorvoeren. Zo verwachten wij dat voedselproducenten kijken naar het verminderen van de hoeveelheden suiker en zout in alle producten en dat zij pogingen ondernemen om transvetzuren terug te brengen (en het liefst uit te bannen). Door dit te doen worden producten waar consumenten uit kunnen kiezen op zijn minst minder ongezond. Hoewel alle producenten aan gaven light producten in hun assortiment te hebben heeft PGGM deze ondernemingen gevraagd meer te doen dan enkel dat en een structurele visie te ontwikkelen en ten uitvoer te brengen.
8
Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht
Nigeria VN onderzoek naar olievervuiling in Ogoniland In augustus heeft UNEP (de milieuorganisatie van de Verenigde Naties) het eindrapport van het onderzoek naar de milieuvervuiling in Ogoniland in Nigeria gepresenteerd. Dit gebied in de Niger Delta staat bekend als zeer zwaar getroffen door olievervuiling. Deze vervuiling is ver oorzaakt door de olie industrie die er sinds 1950 actief is, maar ook door illegale activiteiten. Shell is lang actief geweest in het gebied, maar heeft zich teruggetrokken in 1993. Het rapport geeft een gedetailleerde beschrijving van de schade die is aangericht aan het milieu en het bevat een aantal aanbevelingen aan de industrie en aan de Nigeriaanse overheid. Enkele observaties in het rapport waren direct gericht op de activiteiten van de Shell Petroleum Development Corporation (het consortium waarin Shell minderheids aandeelhouder is, maar wel de dagelijkse leiding voert). Deze observaties waren zorgwekkend. Zo verklaart het rapport dat SPDC niet volgens ‘industry best practise’ en eigen standaarden heeft geopereerd bij het onder houd en de ontmanteling van olievelden. Daarnaast wordt de effectiviteit van de gehanteerde techniek van schadeherstel in twijfel getrokken, zelfs na verbeterde procedures die in 2010 zijn doorgevoerd. Tenslotte werd
die het noodzakelijk acht en zal nemen om volgens de
bij 10 van 15 bezochte vervuilde plekken die te boek
hoogste standaarden te kunnen opereren.
stonden als ‘hersteld’ nog hoeveelheden v ervuiling aangetroffen die boven de grens van SPDC en de
Uit de gesprekken met Shell is gebleken dat externe
Nigeriaanse overheid liggen.
factoren zoals budgettaire beperkingen van de nationale Nigeriaanse oliemaatschappij (NNPC, de meerderheids
Het rapport is voor PGGM reden van zorg en we hebben
aandeelhouder van SPDC) en onveilige lokale situaties,
sinds het verschijnen ervan enkele gesprekken gevoerd
gecreëerd door lokale groeperingen een bedreiging
met Shell. De geloofwaardigheid en betrouwbaarheid
vormen voor Shell om volgens eigen hoge standaarden
van de onderneming wordt door het rapport ondermijnd.
te opereren en waar nodig verbeteringen aan te b rengen.
Shell heeft aangegeven de conclusies te aanvaarden,
Deze beperking wordt treffend in beeld gebracht bij
maar doet nog intern onderzoek om vast te stellen dat
de aanpak van affakkelen van gas dat vrijkomt bij olie
de gepresenteerde feiten kloppen met de gegevens die
winning. Was het eerst een probleem om de bijdrage van
Shell heeft. We hebben bij Shell aangedrongen op een
NNPC aan de noodzakelijke investering rond te krijgen,
spoedige officiële en inhoudelijke reactie op het rapport
nu zijn 14 van 36 voltooide installaties voor het afvangen
waarin de onderneming inzicht geeft in de maatregelen
van gas niet operationeel door aanslagen. De afhanke lijkheid van externe factoren is reden voor zorg en de
9
Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
Stem- en engagementactiviteiten uitgelicht
onderneming is dan ook aangemoedigd veel aandacht te blijven besteden aan de relaties met lokale groeperingen door transparant te blijven over operationele prestaties en te blijven investeren in procesverbeteringen en maat schappelijke ontwikkeling. Daarnaast is zorg geuit over de beperkte operationele slagkracht van SPDC als gevolg van de consortiumstructuur en de afhankelijkheid van politieke processen die daaruit volgt.
Andere onderwerpen die zijn besproken met Shell In de gesprekken met Shell hebben we ons niet beperkt tot Nigeria. Ook onderwerpen als Syrië, het olielek in de Noordzee en Shell’s reactie op Dodd-Frank zijn besproken met de onderneming. Shell heeft uitleg gegeven over de activiteiten die het ontplooit in Syrië en toegelicht waarom terugtrekken uit het land geen bijdrage levert aan een oplossing voor het conflict. Ook werd aangegeven dat een Europese olieboycot uiteraard zal worden gerespecteerd. De onderneming is gevraagd meer openheid te betrachten over de activiteiten in Syrië, om aan te tonen dat van betrokkenheid bij de gewelddadige handelingen van het regime geen sprake is. Ook ten aanzien van het olielek in de Noordzee werd gevraagd om spoedige openheid over de bevindingen van het interne onderzoek naar de oorzaak van het lek en over maatregelen die worden getroffen ter voorkoming van zulke lekkages. Over Dodd-Frank merkten wij tenslotte op dat het betoog van Shell tegen de wettelijke verplichting in de VS over openheid van betalingen aan wereldwijde overheden in tegenspraak lijkt met de openheid die Shell tot nu toe propageerde, onder andere via EITI. Shell heeft verklaard voorstander te zijn van openheid over zulke betalingen, maar dat het bezwaar heeft aangetekend tegen de mate van detail die wordt gevraagd en het verplichte karakter van Dodd-Frank. Ondernemingen kunnen daardoor in de situatie komen dat ze moeten kiezen welke wetgeving wordt gevolgd en welke wordt overtreden. Openheid over betalingen aan overheden is namelijk verboden in enkele landen waar Shell actief is.
10 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
Stemmen in cijfers Q3 aandeelHouderSVergaderingen
Verdeling Van aandeelHouderSVergaderingen naar regio
Gestemd
Nederland
Niet gestemd wegens blokkering
Europa (excl. Nederland)
Niet gestemd overig
Noord-Amerika
96%
1%
3%
15%
1%
12% Azië
47% Rest van de Wereld
25% Verdeling managementVoorStellen
(per categorie)
Beschermingsconstructie
40
Bestuurdersbenoemingen
1.476
Verdeling aandeelHouderSVoorStellen
(per categorie)
Beloningen
2
Corporate governance
1
Kapitaaluitbreiding
272
Bestuurdersbenoemingen
Beloningen
210
Gezondheid en milieu
26 1
Fusies en overnames
136
Sociale omstandigheden
0
Overig
707
Overig
5
Verdeling SteminStructieS Voor
77% Tegen
21% Onthouden
2% StemcijferS
Q3
cumulatief (Q1–Q3)
Aantal vergaderingen
339
2.873
Aantal gestemde vergaderingen
335
2.857
4
16
Aantal gestemde vergaderpunten
2.876
30.969
Percentage gestemd (doel 2010 ≥ 95%)
98,8%
99,4%
1,2%
0,6%
Aantal niet-gestemde vergaderingen
Percentage niet-gestemd Vergaderpunten gestemd conform managementaanbeveling Vergaderpunten gestemd tegen managementaanbeveling totaal aantal vergaderpunten
2.263 613 2.876
Aandeelhoudersvoorstellen voor gestemd
21
Aandeelhoudersvoorstellen tegen gestemd
10
Aandeelhoudersvoorstellen onthouden van stemming totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen
11 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap
4 35
W Derde kwartaal 2011
Engagement in cijfers Q3 Verdeling van engagementactiviteiten naar regio
Verdeling lopende engagementprojecten naar onderwerp
Nederland
Corporate governance
Europa (excl. Nederland)
Mensenrechten
Noord-Amerika
Klimaatverandering
Azië
Gezondheid
Rest van de Wereld
Andere onderwerpen
2%
36%
27%
20%
25%
8%
36%
6%
10%
Verdeling engagementmijlpalen naar onderwerp
30%
Verdeling engagementmijlpalen naar regio
Corporate governance
Nederland
52%
0%
Mensenrechten
Europa (excl. Nederland)
Klimaatverandering
Noord-Amerika
Gezondheid
Azië
Andere onderwerpen
Rest van de Wereld
19% 2% 2%
25%
30% 12% 50% 8%
Engagementactiviteiten en mijlpalen cumulatief over 2011 Gezondheid
6 mijlpalen 64 projecten
Klimaatverandering
6 mijlpalen 109 projecten
Mensenrechten
25 mijlpalen 222 projecten
Corporate governance
134 mijlpalen 382 projecten
Andere onderwerpen*
97 mijlpalen** 485 projecten
* Andere onderwerpen zijn corruptie, milieumanagement, transparantie en biodiversiteit. ** Mijlpalen zijn positieve ontwikkelingen bij ondernemingen die (mede) kunnen worden toegeschreven aan de gevoerde dialoog.
12 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
PGGM en verantwoord beleggen
PGGM houdt bij het geheel van beleggingsactiviteiten
Daarnaast gaan wij regelmatig een constructieve dialoog
bewust rekening met de invloed van milieu-, sociale en
(engagement) aan met ondernemingen in portefeuille en
ondernemingsbestuur factoren (ESG). Dat noemen wij
met marktpartijen. Wij zien het als onze verantwoordelijk
verantwoord beleggen. Voor PGGM is dit een manier om
heid om ondernemingen en markten aan te spreken op
onze verantwoordelijkheid naar de maatschappij en onze
hun beleid en activiteiten. Dit noemen wij engagement en
klanten invulling te geven. Voor ons gaan namelijk een
wij proberen hiermee verbeteringen op milieu-, sociaal, en
hoog en stabiel rendement en verantwoord beleggen heel
ondernemingsbestuur gebied te realiseren vanuit de visie
goed samen.
dat dit uiteindelijk bijdraagt aan een beter maatschap pelijk en/of financieel rendement van onze beleggingen.
PGGM integreert verantwoord beleggen in het algemene
Specifiek kijken wij bij engagement naar voor ons belang
beleggingsbeleid. Verantwoord beleggen draait voor ons
rijke thema’s als mensenrechten, klimaatverandering en
om een scala van beleggingsactiviteiten. Zo gaat het om
gezondheid die uiting geven aan onze identiteit en die
zaken die wij wel doen, zoals de financiële impact van
van onze klanten.
ESG factoren meenemen bij onze beleggingsanalyses, het aanspreken van ondernemingen, en het stemmen
Openheid in kwartaalrapportage
op aandeelhoudersvergaderingen. Ook gaat het om
PGGM hecht veel waarde aan transparantie over onze
beleggingen die wij vanuit onze identiteit en die van onze
uitgangspunten en activiteiten. Met dit verslag w illen wij
klanten niet doen door middel van het uitsluiten van
geïnteresseerde partijen informeren over onze
ondernemingen.
stem- en engagementactiviteiten. Wij streven ernaar zoveel als mogelijk openheid te geven over onze
Actief aandeelhouderschap en PGGM
specifieke a ctiviteiten. In sommige gevallen stellen wij
In dit verslag rapporteren wij specifiek over onze stem-
ons terughoudend op in verband met vertrouwelijkheid
en engagementactiviteiten. Het stemrecht is een van de
van informatie, bijvoorbeeld bij engagementprojecten met
belangrijkste rechten van een aandeelhouder. Daarom
ondernemingen.
stemmen wij namens onze fondsen en klanten op basis van een eigen oordeel op aandeelhoudersvergaderingen. Hierdoor dragen wij bij aan het bereiken van goed onder nemingsbestuur. Ook letten wij op voorstellen op milieuof sociaal gebied. Wij zijn van mening dat het gebruik maken van deze rechten bijdraagt aan het creëren van aandeelhouderswaarde op de korte en lange termijn.
13 Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap W Derde kwartaal 2011
Colofon Dit verslag is een uitgave van PGGM Vermogensbeheer B.V. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Dr. Marcel Jeucken Hoofd Responsible Investment PGGM Vermogensbeheer B.V. Noordweg Noord 150 3704 JG Zeist Postbus 117 3700 AC Zeist Telefoon: 030 277 13 77 E-mail:
[email protected] Grafisch ontwerp: PI&Q, Zeist
Disclaimer PGGM biedt deze rapportage aan als een vorm van dienstverlening voor haar cliënten en overige geïnteresseerden. Hoewel PGGM de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht neemt bij de samenstelling van deze rapportage op grond van altijd volledig, juist, en/of tijdig is. Evenmin garandeert PGGM dat het gebruik ervan leidt tot de juiste analyses en/of resultaten en/of dat de informatie geschikt is voor specifieke doeleinden. PGGM kan derhalve nimmer verantwoordelijk worden gesteld voor onder andere – maar niet uitsluitend – eventuele onvolkomenheden, onjuistheden en/of op een later tijdstip aangebrachte wijzigingen. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van PGGM is het gebruik van deze rapportage niet toegestaan anders dan het specifieke doel waarvoor PGGM deze rapportage heeft opgesteld.
PGGM Vermogensbeheer B.V. Noordweg Noord 150 Postbus 117, 3700 AC Zeist www.pggm.nl K.v.K. 30228490
11-4531 oktober 2011
diverse in- en externe bronnen die betrouwbaar mogen worden geacht, kan PGGM niet garanderen dat deze informatie
