De wereld is niet te koop. actieboek campagne 2004

De wereld is niet te koop actieboek campagne 2004

Inhoud

De wereld is niet te koop Actieboek Campagne 2004

Inleiding Vlaamse steden en gemeenten willen geen GATS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Actiemodel Handel over te nemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Werken met de motie - Een stappenplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Publieke actie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Infopartners: het Zuiden in beeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Nieuwe verdeling inkomsten 11.11.11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Achtergrond - privaat of publiek water? Publiek drinkwater in Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Elektriciteit in Vlaanderen: vraag en antwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Waterbeleid in het Zuiden - Wanbeleid en alternatieven . . . . . . . . . . . . 30 Vrouwen op de barricade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Achtergrond - GATS GATS in een notendop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 GATS: een update . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Vragen en antwoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 •3•

I nclheti edri g n rgo n d – G A T S A

Vlaamse steden en gemeenten willen geen GATS

Parlementsvoorzitter Herman De Croo is bereid om over de waterproblematiek te debatteren in de parlementaire Commissie Globalisering. Tijdens dit debat willen we vooral hameren op een resolutie die zegt: “Water uit het GATSakkoord”.

Bogdan Vanden Berghe, bijschriftje diensthoofd campagne 11.11.11

Waarover ging het ook weer in 2003? “Op een eenvoudige manier uitleggen hoe ondemocratische en weinig transparante beslissingen over liberaliseringen binnen de Wereldhandelsorganisatie nefaste gevolgen hebben voor het Zuiden.” Ja, lees het nog maar eens. Een hele boterham. Maar toch was dit de campagneopdracht in 2003. Kan het wat concreter dan? Natuurlijk. Het begint namelijk allemaal in het Zuiden.

Onze partners in het Zuiden klagen al een hele tijd over de opgedrongen privatisering van de drinkwatervoorziening. In Manilla bijvoorbeeld is de prijs van drinkwater nu al vier maal hoger dan voor de privatisering en dit ging absoluut niet gepaard met een kwaliteitsverbetering. Integendeel, tijdens de vorige campagne wist onze Filipijnse partner ons te melden dat er cholera uitbrak bij de bevolking in Manilla door het drinken van vervuild water. Andere partners en contacten in het Zuiden getuigden over gelijkaardige problemen met privé-watervoorziening. Wie het niet kan betalen, krijgt simpelweg geen water meer. De campagneslogan “Geen Geld, Geen Water” was dan ook snel gevonden.

•5•

FOTO: BART DEMEDTS

Binnen de Wereldhandelsorganisatie onderhandelt men momenteel een nieuw GATSakkoord. Daar liggen ook voorstellen op tafel om de watermarkten in het Zuiden te liberaliseren. Nu al zijn heel wat waterbedrijven actief in het Zuiden. Maar de goedkeuring van deze liberaliseringsvoorstellen zou het voor het Zuiden onmogelijk maken om waterbedrijven de toegang tot haar markten te ontzeggen. Europese landen zullen dat wel nog kunnen, want de Europese Unie vraagt wel aan andere landen om de watermarkt te liberaliseren, maar houdt zelf haar markt netjes afgesloten.

FOTO: DIRK PEETERS

gg r o n d – G AT S IAncl he ti e d ri n

bijschriftje

hoger af dan in 2002. De campagne was dus op vele vlakken een succes.

We vragen aan de gemeenten en steden om zich duidelijk uit te spreken tegen elk Europees standpunt dat water in het Zuiden tot koopwaar degradeert.

Het jaar van de verzilvering In grote lijnen is de problematiek nu wel gekend, denken we. 2004 moet het jaar van de bevestiging én de verzilvering worden. Het is niet omdat kamervoorzitter De Croo ons ontvangen heeft, dat ons parlement klaarwakker geschud is. Nu willen we een duidelijke parlementaire resolutie die ruw gesteld zegt: “Water uit het GATS-akkoord”. Het aanbod van De Croo om over de problematiek te debatteren in de parlementaire Commissie Globalisering, nemen we dan ook graag aan. Tijdens dit debat zullen we zwaar inzetten op een resolutie.

Geslaagde campagne De politieke actie van vorig jaar – “De waterleiding in het parlement” – kende veel bijval en viel dankzij de vindingrijkheid en inzet van onze comités enorm op in het straatbeeld. Eens te meer zorgde de 11.11.11vrijwilliger voor een stunt: in een mum van tijd verzamelden we meer dan 50.000 handtekeningen, goed voor meer dan 5 kilometer buizen. Met die buizenmassa legden we prompt een gigantische waterleiding voor het parlement. Meer dan twintig parlementsleden kwamen ons hierbij ondersteunen en kamervoorzitter Herman De Croo zelf ontving ons in ‘zijn’ parlement. Een politiek resultaat waarop we verder bouwen in 2004.

We willen ook een signaal geven naar Europa. Op dit niveau worden namelijk de belangrijkste beslissingen rond GATS genomen. Daarom willen we ons inschakelen in een Europese dynamiek. In Italië, Frankrijk, Groot-Brittannië en Oostenrijk verklaarden honderden steden en gemeenten via een motie dat ze niets willen weten van de GATS-akkoorden. Steden en gemeenten pikken het niet dat beslissingen genomen op Europees niveau, na een weinig transparante besluitvorming, een enorme invloed

Van heel wat vrijwilligers kregen we schouderklopjes voor de gewaagde radio- en televisiespotjes. En ook financieel scheerde de campagne in 2003 hoge toppen. Met een recordopbrengst van 5.627.787,91 euro klokten we 237.139 euro (ruim 9,5 miljoen frank) •6•

kunnen hebben op hun beleidsbevoegdheden. Lokale gemeenschappen in het Zuiden moeten vaststellen dat ze nauwelijks invloed hebben op het verschaffen van essentiële diensten zoals drinkwater. Het GATSakkoord zou deze machteloosheid ook wel eens in Vlaamse gemeenten en steden voelbaar kunnen maken. De vrijmaking van de elektriciteitsmarkt, gevolg van een ander liberaliseringsakkoord, ligt daarbij wellicht nog vers in het geheugen. In deze Europese beslissing hadden de steden en gemeenten niet de minste inspraak.

De vele steden en gemeenten die een GATS-motie ondertekenden, zijn voor ons een niet mis te verstane uitdrukking van ongenoegen ten opzichte van het Europese niveau. Hoe meer steden en gemeenten een gelijkaardig signaal sturen, hoe moeilijker de Europese besluitvorming het kan negeren. Daarom willen we dit signaal vanuit Vlaanderen krachtig versterken.

Hoe zit het eigenlijk in Vlaanderen met water?

OVER HET ACTIEBOEK In dit actieboek sprokkel je zelf de informatie bij elkaar die je denkt nodig te hebben. Je hoeft het niet perse van begin tot einde te lezen. Alles wat je moet weten om actie te voeren, lees je in het stuk ‘Actiemodel’. Wil je meer weten over water in Vlaanderen en in het Zuiden, dan ga je naar ‘Achtergrond - privaat of publiek water’. En een opfrissing over GATS vind je tenslotte in ‘Achtergrond - GATS’. Wil je je grondiger verdiepen in GATS, dan verwijzen we naar het Politiek Dossier van 2003, dat je ook dit jaar nog kan bestellen bij je provinciaal secretariaat.

Het was een veelgestelde vraag tijdens de vorige campagne. Daarom besteden we er ook uitgebreid aandacht aan in dit actieboek. We zien vele positieve kanten aan de manier waarop drinkwater bij ons wordt verdeeld. Het wordt streng gecontroleerd en verdient dus met recht en reden de naam ‘drinkwater’. Via de intercommunales hebben lokaal verkozen schepenen of gemeenteraadsleden heel wat in de pap te brokken bij het beheer van dat drinkwater. Bovendien zijn er een aantal sociale maatregelen voor wie drinkwater echt wel duur is. Terwijl instellingen zoals de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds beweren dat Derde Wereldlanden het niet kunnen redden zonder privé-inbreng in de watervoorziening, hebben we in Vlaanderen nog •7•

t iteem Ach r gordoenl d – G A T S

Handel over te nemen Een motie die zich uitspreekt tegen de liberalisering van de watervoorzieningen in de eigen gemeente en de liberalisering van diensten in het Zuiden. Daarmee stappen we tijdens de komende campagne naar de Vlaamse gemeentebesturen. Met de gebundelde moties willen we uiteindelijk aankloppen bij Europa.

bijschriftje

Water uit GATS

niemand weten omkomen van de dorst of door cholera. Nochtans is de drinkwatervoorziening hier stevig in handen van de publieke sector. Bij decreet is trouwens vastgelegd dat de weinige privé-participatie die er momenteel bestaat in deze sector op termijn opnieuw in publieke handen moet komen.

In de Wereldhandelsorganisatie ligt onze Europese watermarkt voorlopig nog niet op de onderhandelingstafel. Wat er nog niet is, kan er tijdens de onderhandelingen natuurlijk altijd komen. Bovendien houden we ons hart vast voor de liberaliseringsdrang van de Europese Unie. Daarom vragen we de Vlaamse gemeenten duidelijk te maken dat de drinkwatervoorziening goed zit in publieke handen. Dit mag niet door één of ander Europees liberaliseringsakkoord in gevaar komen. Maar we willen meer. We vragen vooral én met aandrang aan de gemeenten en steden om zich ook duidelijk uit te spreken tegen elk Europees standpunt dat water in het Zuiden tot koopwaar degradeert. Water moet uit GATS. Daar is het ons als 11.11.11 in deze campagne om te doen.

We horen het regelmatig: “11.11.11 kan wel onrecht aanklagen, maar waar blijven de alternatieven?” Wat drinkwatervoorziening betreft, drinken we het alternatief elke dag. De principes van de drinkwatervoorziening in Vlaanderen lijken ons gewoonweg goed. Waarom zouden ze niet toegepast kunnen worden in het Zuiden?

De principes van de drinkwatervoorziening in Vlaanderen lijken ons gewoonweg goed. Waarom zouden ze in het Zuiden niet toegepast kunnen worden?

Bart Demedts, educatiecel 11.11.11 bijschriftje



Gemeentebesturen op de bres voor publieke diensten

In onze strijd voor het vrijwaren van publieke diensten in het Zuiden maken we ons sterk dat de gemeentebesturen in Vlaanderen potentiële bondgenoten zijn. Een gemeentebestuur behartigt de belangen van iedereen in de gemeente. Van oudsher gebeurt dit door te zorgen voor een aantal collectieve voorzieningen (openbaar vervoer, bibliotheek, drinkwater, brandweer, OCMW…). We zijn er dan ook van overtuigd dat vele gemeentebesturen willen opkomen voor de uitbouw en het behoud van essentiële publieke diensten in Noord en Zuid. In verschillende Europese landen hebben de gemeentebesturen trouwens al hun nek uitgestoken. In Oostenrijk, Nederland, Italië, Frankrijk en GrootBrittannië ondertekenden gemeentebesturen moties om te protesteren tegen de oprukkende liberalisering en tegen GATS. Zelf voelen deze gemeentebesturen de hete adem van liberalisering en privatisering in de nek en ze beseffen ook dat dit geen goede optie is voor het Zuiden. Deze groeiende Europese druk willen we versterken met het gewicht van de Vlaamse gemeenten.

•8•

•9•

Ach t iteem r gordoenl d – G A T S



Knesselare versus de Wereldhandelsorganisatie

Dit wordt dus de inzet van de campagne: zoveel mogelijk gemeentebesturen een motie laten ondertekenen. Een voor de hand liggende vraag zal zijn of gemeentebesturen daartoe gemachtigd zijn. Kan en mag een gemeentebestuur uitspraken doen in deze wereldwijde problematiek? Ons antwoord is in elk geval klaar en duidelijk: ja. We hebben daar vier goede redenen voor. „ De motie is een stellingname tegen de liberalisering van de drinkwatervoorziening in de eigen gemeente. Dat is duidelijk een zaak van ‘gemeentelijk belang’ en dus de bevoegdheid van het bestuur. „ Dat gemeentebesturen zich zorgen maken over de gang van zaken binnen GATS is ook evident. De resultaten van deze onderhandelingen zullen bindend zijn voor alle bestuursniveaus. De bewegingsruimte van gemeentebesturen wordt er dus rechtstreeks door bepaald. „ In de motie worden ook uitspraken gedaan over de dreigende liberalisering van diensten in het Zuiden. Hier doen we beroep op de ‘signaalfunctie’ van gemeentebesturen. Inzake de NoordZuidproblematiek wordt erkend dat besturen een signaalfunctie hebben naar de eigen bevolking en naar hogere overheden. „ Meer en meer gemeenten gaan een stedenband aan met gemeenten in het Zuiden vanuit de overtuiging dat goed lokaal bestuur een belangrijke motor is voor ontwikkeling. Dan is het niet meer dan logisch dat gemeentebesturen protesteren tegen mechanismen die datzelfde lokaal bestuur in het Zuiden machteloos maken.

Positieve precedenten In het verleden hebben gemeentebesturen via moties van zich laten horen in belangrijke debatten, zoals de

In onze strijd voor het vrijwaren van publieke diensten maken we ons sterk dat de gemeentebesturen in Vlaanderen potentiële bondgenoten zijn.

GATS-actie in Wenen.

kernwapenvrije gemeenten of gemeenten voor de Tobin-taks. Meer dan 200 gemeenten hebben ook een motie ondertekend in het kader van de campagne “Vierkant voor Afrika”. En heel wat gemeenten hebben ook het Belgisch Watermanifest onderschreven. Dat stelt dat water een mensenrecht is en dat de overheden moeten zorgen voor toegang tot water voor alle burgers.

VOORSTEL VAN MOTIE

Positieve precedenten verdienen navolging, vinden wij.

1. Drinkbaar water is geen koopwaar, maar een mensenrecht. De watervoorzieningen moeten onder democratische controle blijven.

Met deze campagne willen we dus het protest in Europa van onderuit versterken door de Vlaamse gemeentebesturen te betrekken. We vragen aan de gemeentebesturen om een motie te ondertekenen waarin ze hun bezorgdheid uitdrukken over de tendens tot privatiseren van de drinkwatervoorziening en de rol die GATS en de Europese Commissie daarbij spelen. Bij deze actie kunnen we actieve steun verwachten van ATTAC. ATTAC deelt onze analyse over GATS en liberalisering en kan zich volledig herkennen in de motie van 11.11.11. ATTAC heeft zelf ook het plan opgevat om gemeentebesturen hier rond te activeren. Het is dus evident dat we deze acties waar mogelijk laten samenvallen.

• 10 •

Titel van de motie: “Water voor iedereen – Stop GATS” Elementen in de motie:

2. Landen in het Zuiden mogen niet onder druk gezet worden om de watervoorzieningen te liberaliseren. Ze moeten integendeel alle steun krijgen om deze voorzieningen onder eigen controle uit te bouwen. 3. Water hoort niet thuis in de GATSonderhandelingen. Ook andere openbare diensten als onderwijs en gezondheidszorg horen daar niet thuis. De vervulling van fundamentele mensenrechten mag niet afhangen van koopkracht of in gedrang komen

door winstbejag. 4. Er mag geen afbreuk gedaan worden aan de waterdistributie zoals ze in Vlaanderen via intercommunales geregeld is. 5. De GATS-onderhandelingen moeten transparant en democratisch gebeuren. De hogere overheden moeten de lokale besturen meer inlichten en betrekken. 6. GATS mag de mogelijkheden en bevoegdheden van lokale besturen om diensten te organiseren en regulerend op te treden niet uithollen. Er is nood aan onafhankelijke studies om de impact te onderzoeken van de onderhandelingsvoorstellen die binnen GATS gedaan worden. 7. Zolang er geen garanties zijn voor bovenstaande eisen en voorwaarden, moeten de GATSonderhandelingen stilgelegd worden.

Het staat het gemeentebestuur uiteraard vrij om aan deze tekst te sleutelen en eigen accenten te leggen.

• 11 •

t iteem Ach r gordoenl d – G A T S



Wat zullen we met die moties doen?

Werken met de motie

Door een GATS-motie aan te nemen geven de gemeenten een belangrijk signaal aan de regering dat zij bezorgd zijn over de gevolgen van GATS, dat ze meer informatie en zeggenschap willen en dat ze een rol willen blijven spelen in de dienstverlening aan hun bevolking.

„ Een schriftelijke toelichting bij de motie „ Een typebrief om de bespreking van de motie aan te vragen bij het Schepencollege

Een motie laten stemmen in de gemeente, hoe begin je daaraan? We leggen stap voor stap uit hoe je te werk kan gaan.

„ Een presentatieprogramma met toelichting bij de motie (op CD of op videoband) Om in dit opzet te slagen, kan je op verschillende manieren te werk gaan.

ANDERE CAMPAGNES IN EUROPA Niet enkel in België stemmen gemeenten GATSmoties. In een aantal landen is de campagne al een flinke poos aan de gang. In Oostenrijk ondertekenden al meer dan 280 gemeenten (1 op de 10 gemeenten) een resolutie die een moratorium vraagt op de GATS-onderhandelingen. De hoofdstad Wenen is een van de ondertekenaars. In Frankrijk verklaarden meer dan 220 steden, departementen of volledige regio’s zich ‘GATS-vrij’. Het gaat om 2 regio’s, 16 departementen en vele grote steden, waaronder Parijs, Montpellier en Grenoble. In het Verenigd Koninkrijk stemden 26 gemeenten of regio’s GATS-moties met een oproep om de onderhandelingen te stoppen. Bij de grotere steden zijn Edinburgh, Oxford, Bristol, Manchester en Brighton. En in Italië ondertekenden 2 provincies (Genua en Ferrara) en 10 gemeenten de oproep voor een moratorium op GATS.

We vragen aan de gemeentebesturen om een motie te ondertekenen waarin ze hun bezorgdheid uitdrukken over de tendens tot privatiseren van de drinkwatervoorziening.

Wat na 2004?

In het kader van de Millenniumdoelstellingen – de ambitieuze doelstellingen van de Verenigde

BESCHIKBAAR MATERIAAL:

„ Een voorstel van motie

Een stappenplan

11.11.11 zal de moties van de gemeentebesturen bundelen en ze op verschillende niveaus gebruiken om de Belgische en de Europese houding t.a.v. GATS en liberalisering te beïnvloeden. Het zal in de eerste plaats een duw in de rug zijn voor het parlementair debat, dat na vorige 11.11.11campagne op gang gekomen is. Daarnaast moet de minister van Buitenlandse Handel de moties onder de neus krijgen. En tenslotte zullen we met deze moties een Europees signaal geven. Daar is het ons vooral om te doen. We zullen onze moties bij de moties uit andere Europese landen voegen om te wegen op de houding van de Europese commissie.

Met onze moties willen we vanuit Vlaanderen de signalen uit de rest van Europa verstevigen. Ook ATTAC voert in samenspraak met 11.11.11 campagne rond GATS. En binnen het Belgisch Sociaal Forum staat GATS al een tijdje bovenaan de agenda. De opvolging van deze campagne in 2005 is dan ook verzekerd. Bovendien laat onze studiedienst het dossier de volgende jaren absoluut niet los.

u

Naties om de armoede wereldwijd te verminderen tegen 2015 – zijn we verplicht alert te blijven voor de waterproblematiek. En omdat we volgend jaar samen met een heel aantal van onze leden die Millenniumdoelstellingen eens stevig onder handen willen nemen tijdens de verschillende campagnes, zijn we ervan overtuigd dat de water-GATS-problematiek nog niet verlost is van 11.11.11.

• 12 •

Bart Demedts, educatiecel 11.11.11

■ Een

De gemeenteraad De gemeenteraad is de plek bij uitstek om een motie te laten stemmen. In de meeste gemeenten komt de gemeenteraad maandelijks samen. Dus mikken we op de gemeenteraad tussen 11 oktober en 11 november 2004 om de motie te laten goedkeuren. Sommige gemeenteraden weigeren per definitie moties te stemmen. Dat is meestal uit vrees dat ze van alle kanten met moties bestookt zullen worden. Wij begrijpen die vrees. Maar zo gooien ze het kind met het badwater weg. Zo maakt de gemeente zichzelf monddood, ook bij belangrijke kwesties. Wij pleiten dus voor het selectief gebruik van moties. En bij die selectie vinden we onze motie belangrijk. Wat dacht je.

Een gemeenteraadslid kan tot drie dagen voor de zitting vragen om een punt te agenderen op de gemeenteraad. Dit is mogelijk, maar het is niet de aangewezen manier om een degelijk debat te krijgen over een belangrijke materie. We opteren voor een procedure waar tijd is voor informatie en reflectie. In uiterste nood kan deze weg gevolgd worden. Maar er schuilen wel gevaren. Eén: als de gemeenteraad een dergelijke motie onverwacht op het bord krijgt, zal de neiging groot zijn om de boot af te houden. Twee: met een gemeenteraadslid zit je steeds in een partijpolitieke hoek. Dit is vaak niet het beste uitgangspunt om tot een brede consensus te komen. Je kan dit wel vermijden door de motie te laten indienen door raadsleden uit verschillende democratische fracties.

Als de gemeenteraad niet te overhalen is, is de deur nog niet helemaal dicht. Je kan de raadsleden vragen om individueel de motie te ondertekenen. Dan heb je geen formeel besluit van de raad, maar wel het morele engagement. Soms zal het Schepencollege zich geroepen voelen om de motie te ondertekenen. Het Schepencollege kan bijvoorbeeld van oordeel zijn dat de motie in lijn ligt met de beleidslijnen van het bestuur en dat de ondertekening een zaak is van de ‘uitvoerende macht’.

spoedprocedure

Een gefaseerde en bredere werkwijze Je kan vragen aan het Schepencollege om de motie te agenderen op de gemeenteraad. Op die manier worden meer mensen betrokken en zal de motie meer gedragen zijn. Democratie van een betere kwaliteit dus. Hieronder schetsen we deze werkwijze stap voor stap.

• 13 •

D ART O: B FOT

FOTO: PROTOS

EMED

TS

Ach r gordoenl d – G A T S t iteem

bijschriftje

Wanneer de gemeente een ambtenaar of een dienst voor ontwikkelingssamenwerking rijk is, dan kan je daar natuurlijk aankloppen om je in heel het parkoers van indiening te ondersteunen. Het is bijzonder handig als iemand binnen het gemeentehuis waakt over de goede gang van zaken. MEI / JUNI – INFO VERZAMELEN EN OVERLEG IN HET COMITE

„ INFORMEER JE OVER DE GEBRUIKEN IN DE GEMEENTE

Via het gemeentesecretariaat, de ambtenaar voor ontwikkelingssamenwerking of de schepen kan je te weten komen hoe en wanneer de agenda van de gemeenteraad wordt samengesteld. De meeste gemeenten hebben intussen ook een website waar je meer uitleg kan vinden over data en procedures. Hieronder gaan we uit van een ‘normale gang van zaken’. Maar je checkt toch best hoe normaal je gemeente is.

Op welk Schepencollege wordt de agenda voor deze gemeenteraad samengesteld? Wanneer moet je de brief met aanvraag versturen om op het Schepencollege besproken te worden?

bijschriftje

voor Openbare Werken is hier sterk betrokken partij. Meestal vertegenwoordigt zij of hij de gemeente in de intercommunale watermaatschappij.

Schepencollege voor de gemeenteraad. De agenda van een Schepencollege is soms overvol en agendapunten kunnen naar een volgende vergadering geschoven worden.

„ COMITÉVERGADERING

Weet dat het Schepencollege geen enkele verplichting heeft om een aanvraag als deze te behandelen en te agenderen op de gemeenteraad. Mensen warm maken voor de zaak is dus heel belangrijk.

Je kan altijd voorstellen om op het Schepencollege vanuit het comité een toelichting te geven bij de motie. Je kan hiervoor gebruik maken van het presentatieprogramma.

Op een comitévergadering kan je in de eerste plaats de bedoeling en de inhoud van de motie goed doornemen. Met onduidelijkheden en discussiepunten kan je altijd terecht bij de provinciale coördinatoren.

BEGIN SEPTEMBER – BRIEF MET AANVRAAG VOOR BESPREKING VAN DE MOTIE

TUSSEN 11 OKTOBER EN 11 NOVEMBER – GEMEENTERAAD

Opstellen en versturen van de brief aan het Schepencollege, rechtstreeks vanuit het comité of via de GROS, de schepen(en) of de gemeenteraadsleden. Begin september is niks te vroeg. Voor je op de agenda van het Schepencollege komt, moet je nog een paar administratieve sluizen door.

In de periode voor de bewuste gemeenteraad kan je aan lobbywerk doen. Je kan de verschillende democratische fracties in de gemeenteraad bezoeken, informeren en motiveren om de motie te ondertekenen.

Dan moet je ook beslissen hoe je te werk zal gaan. Stuurt het comité zelf de aanvraag tot bespreking van de motie naar het Schepencollege of gebeurt de indiening via de GROS, via de schepen voor Ontwikkelingssamenwerking (en de schepen van Openbare Werken) of via gemeenteraadsleden? In dat laatste geval maak je best nog afspraken met de betrokkenen vóór de zomer, om begin september de aanvraag te laten vertrekken.

Je kan ook voorstellen om voor de bespreking op de gemeenteraad een toelichting te geven.

HALF SEPTEMBER – SCHEPENCOLLEGE Wat je zeker moet weten: Wanneer vindt de gemeenteraad plaats in de periode tussen 11 oktober en 11 november?

Hoe je de motie indient, hangt sterk af van de plaatselijke situatie. Een goedwerkende GROS en een schepen voor Ontwikkelingssamenwerking niet betrekken, lijkt ons niet verstandig. Van de schepen verwacht je natuurlijk dat zij of hij als eerste de motie zal verdedigen. Ook de schepen

• 14 •

Het Schepencollege komt doorgaans wekelijks samen en moet de agenda voor een gemeenteraad zeven werkdagen vooraf versturen. Maar wacht indien mogelijk niet met indienen tot het laatste

• 15 •

t iteem Ach r gordoenl d – G A T S

Publieke actie Met de actie rond de motie willen we natuurlijk niet binnen de muren van het gemeentehuis blijven. We zullen er ook het brede publiek bij betrekken. Dat is dubbel interessant: we sensibiliseren mensen en laten het gemeentebestuur beseffen dat de wakkere burger over de schouders meekijkt.

Bart Demedts, educatiecel 11.11.11 bijschriftje

Gooi het in de pers Als je de pers haalt, krijg je een onbetaalbare klankversterking. Het is dus zeker een inspanning waard. Je kan verschillende stappen zetten om je kansen op succes te verhogen.

u VERKEN HET TERREIN Waar vind je de berichtgeving over de gemeente? Welke lokale bladen en radio’s zijn er, welke regionale pagina’s van grotere kranten? Je kan bij de verschillende redacties al opvragen bij wie je persbericht best aankomt – op het algemeen adres of bij een lokale correspondent.

voltallige comité een gigantische brief (2 m op 3 m is niks teveel) met de aanvraag aan het gemeentehuis afleveren. En dan is er natuurlijk de gemeenteraad zelf. Dat is een dankbaar moment voor de pers: al of niet tekenen, pro’s en contra’s, een interview met de schepen voor Ontwikkelingssamenwerking… Stof genoeg voor een lokaal en mondiaal verhaal.

Drinken uit de pot. bijschriftje

Gooi het in de groep We zijn natuurlijk niet afhankelijk van de pers om mensen te bereiken. We kunnen ook zelf de boer op.

AFFICHE- EN FOLDERACTIE “HANDEL OVER TE NEMEN”

u

BESCHIKBAAR MATERIAAL „ „ „

LIJN O F N I R NUMME

u NODIG DE PERS UIT Kies het moment waarop je de pers erbij wil. Het is altijd handig wanneer dit ook een goed moment is voor fotografen. Een artikel met foto is veel attractiever. Je kan bijvoorbeeld met het

Massafolder “Handel over te nemen” Affiche “Handel over te nemen” Pancarte “Handel over te nemen”

Op de pancarte (foto links) komt het nummer van een infolijn. De nieuwsgierigen die dit nummer draaien, krijgen een bandje aan de lijn met uitleg over de actie in één minuut. Een gesproken pamflet als het ware.

De onverbiddelijke cijfers van Dimarso Uiteindelijk is het onze bedoeling om mensen bewust te maken van mondiale mechanismen die gaandeweg het publieke domein privatiseren, hier en in het Zuiden. Slagen we erin of niet? We zullen wel kunnen tellen hoeveel gemeentebesturen de motie tekenen. Maar aan het publiek vragen we dit jaar geen handtekening. Toch willen we enige feedback over het succes van de campagne. Daarom zullen we na de campagne een peiling opzetten met Dimarso. Op die manier komen we te weten wat mensen van de campagne gemerkt en begrepen hebben. Een extra motivatie om er stevig tegenaan te gaan.

Het komt erop aan dit materiaal zo effectief mogelijk te gebruiken in de gemeente. In het beste geval wordt op een bepaald moment de gemeente vol gehangen met affiches en belandt de folder drie dagen later in elke bus.

• 16 •

Maar kleinschaliger werken naar specifieke doelgroepen kan ook. In een station, op een markt, in een school, via het gemeentelijk infoblad, in de bibliotheek… Onder “Tips voor publieke acties” vind je inspiratie genoeg.

Met “Handel over te nemen” willen we de aandacht trekken op de problematiek van privatisering in Zuid en Noord. En meteen betrekken we mensen bij de motie in de gemeenteraad.

u

u BEZORG JE KALENDER Begin september, als je er zelf zicht op hebt wanneer wat zal gebeuren, kan je al een overzicht doorsturen. Zo kunnen redacties dit opnemen in de eigen planning en eventueel zelf initiatief nemen om op een geschikt moment een interview of een artikel in te lassen.

Duur water in champagneflessen.

Tips voor publieke acties In de Catalogus 2004 vind je een uitgebreid educatief aanbod om een eigen programma mee samen te stellen. Hieronder geven we nog enkele tips voor • 17 •

t iteem Ach r gordoenl d – G A T S

Titel en inleiding

Watergordijn.

bijschriftje

publieke acties op straten en pleinen, bij het bal van de burgemeester of gewoon op de eigen infoavond.

diensten aan de kaak. Maar hou het schoolhoofd, de burgemeester en de bibliothecaris te vriend en vertel vooraf dat je opkomt voor hun zaak. Probeer foto’s van deze actie in de kranten te krijgen. De school of het gemeentehuis worden niet alle dagen verkocht. Het kan best wat interesse wekken.

u OPENBARE VERKOOP VAN DE WATERTOREN De affiche leent zich er natuurlijk toe om actie te voeren aan watertorens. Je kan bijvoorbeeld een openbare verkoop van de watertoren ensceneren. Koppel daaraan een degustatie van verschillende waters, nodig de pers en de gemeenteraad uit en sluit gezellig af met een barbecue of een picknick. u ZEG HET MET AQUARIA OF MET FLESSEN Een kunstzinnige installatie: plaats een aantal aquaria op sokkels en hang korte boodschappen of cartoons in het water, gekopieerd op transparant. Op de provinciale secretariaten vind je wel inspiratie. Je kan ook boodschappen op transparant laten drijven in (liggende) flessen met water. De letters lijken dan te zweven in het water. Decoratieve en informatieve tafelversiering. u

DE SCHOOL, HET GEMEENTEHUIS EN DE BIBLIOTHEEK IN AANBIEDING

Met de pancarte “Handel over te nemen” kan je prikacties opzetten bij publieke gebouwen. We focussen wel op water, maar in één adem stellen we ook de dreigende commercialisering van alle publieke

u CHAMPAGNE VOOR IEDEREEN Je kan bij publieke gelegenheden water schenken uit champagneflessen en daar het verhaal aan koppelen van prijsstijging door privatisering en wat mensen dan moeten neertellen voor drinkbaar water. Moet ook leuk zijn om mensen bij een receptie met een champagneglas water op te zadelen en pamfletjes in plaats van toastjes op een plateau aan te bieden. Allemaal met de hoffelijke ernst van gedistingeerde obers. u ZWEMMERS OP HET DROGE Actie voeren op zwemvliezen, altijd goed voor wat bekijks. Pakken van duikers of surfers doen het ook wel. u GOEDKOPE OVERVLOED, DUUR GEBREK Wij permitteren ons een royaal waterverbruik en moeten daar niet veel voor betalen. Heel wat mensen in het Zuiden moeten het doen met twee keer niks en betalen zich daar blauw voor. Je kan dit in beeld brengen met een groot watervat

• 18 •

Eendjes vissen.

bijschriftje

naast een onooglijk klein flesje. Op het groot watervat staat het aandeel van ons inkomen dat wij betalen voor water (België: 0,5 %) en op het klein flesje het aandeel dat men in een land in het Zuiden betaalt (bijv. Ghana: 25 %). Handige knutselaars kunnen een breed watergordijn en een dun druppelstraaltje naast elkaar monteren (in een gesloten circuit met een pomp uiteraard).

drink het zelf. Dit shockeert. Maar het is dagelijkse realiteit. Duizenden mensen drinken water dat door uitwerpselen vervuild is. Bij gebrek aan geld voor zuiver water.

u EENDJES VISSEN Een visvijver met eendjes is een dwingende stopplaats voor ouders met kinderen. Terwijl de kinderen vissen heb je tijd zat om de ouders tot het andersglobalisme te bekeren. u DOOD VAN DE DORST Onder de noemer “Dood van de dorst” kan je lijken leggen onder witte lakens (je hoeft er niet zelf te gaan liggen, je kan werken met etalagepoppen, levensgrote babypoppen of iets anders dat lijkt op een menselijk profiel). Je kan er ook een klok bij hangen met volgend onderschrift: “Iedere 8 seconden sterft een kind door het drinken van vervuild water”.

u WATER DEGUSTEREN De normen voor leidingwater liggen hoger dan die voor flessenwater. Toch weet de industrie ons te verleiden om (in vergelijking met leidingwater) peperduur flessenwater te kopen (voor 1 liter leidingwater betalen we ongeveer  0,002). Om dat aan te kaarten, kan je een degustatie organiseren met bijvoorbeeld drie soorten flessenwater en leidingwater (blind proeven natuurlijk). En dan eens zien of het leidingwater moet onderdoen voor het flessenwater. Na het proeven kan je een tabelletje met het prijsverschil laten zien.

u

KRAANHANGERS EN TOILETKLEVERS

Je kan waterweetjes op stickers en kraanhangers kwijt op plaatsen waar water is en vaak versmost wordt: badkamers, (openbare en private) toiletten, keukens…

u DRINKEN UIT DE POT Nog een publiekstrekker: plaats ergens een WC-pot. Schep daar water uit en biedt het te drinken aan of • 19 •

t iteem Ach r gordoenl d – G A T S

Infopartners: het Zuiden in beeld Tal van gemeenten in het Zuiden konden al ervaren dat privatisering van diensten geen wondermiddel is. In dit tweede GATScampagnejaar staan vier partners in de kijker die we ook vorig jaar al voorstelden. Zij maken duidelijk wat de gevolgen zijn van privatisering voor arme mensen in het Zuiden.

Aquarium met cartoon op transparant.

u

Zwemmarathon. bijschriftje

EEN IMMOBILIËNKANTOOR MET

Actiekookboek

PUBLIEKE DIENSTEN

Maak een bord met advertenties in de stijl van de immobiliënhandel. In de advertenties bied je allerlei publieke diensten te koop aan. Trek daarmee de markt op.

u

EEN WATERWANDELING

Hoe zit het met het water in je eigen gemeente? Watergebruik, waterzuivering, waterdistributie of alternatieve waterprojecten? Misschien een vertrekpunt om een waterwandeling of waterzoektocht te organiseren i.s.m. met de milieudienst van de gemeente of de groene mensen van Natuurpunt. En tegelijk geef je de deelnemers natuurlijk ook heel wat informatie mee over de waterproblematiek in het Zuiden. u ZWEMMARATHON Waar kan je beter actie voeren rond water dan in het zwembad? Spreek de zwemclub, de sportdienst en/of de scholen aan en organiseer een zwemmarathon, zoals vorig jaar in Lichtervelde.

Op zoek naar een nieuwe succesvolle financiële actie? In dit actiekookboek hebben we succesvolle recepten voor een geslaagde financiële actie van lokale 11.11.11-comités bijeengebracht. Het biedt een overzicht van haalbare activiteiten die vrijwilligers enthousiasmeren, goede financiële opbrengsten garanderen en

zorgen voor een duidelijke zichtbaarheid van 11.11.11 in de gemeente. Er werd ook speciaal gedacht aan leuke activiteiten met en voor jongeren en kinderen. Prijs: € 5,00 Je vind alle recepten ook op de website: www.11.be/actiekookboek. Het boek bestellen kan bij [email protected] of op 02 536 11 30.

Filipijns protest tegen waterbedrijf Maynilad.

Myriam bijschriftjeKeustermans, educatiecel 11.11.11

Filipijnse overheid zet waterbedrijf uit de wind

EEN INFOLAND PER PROVINCIE

In de Filipijnen volgen we verder het privatiseringsverhaal in de hoofdstad Manilla. De concessie die Maynilad in 1997 verwierf over de westelijke zone van de stad blijkt een regelrecht fiasco. De prijzen zijn verviervoudigd, het bedrijf wil af van zijn contract door de schulden op de overheid af te wentelen. President Arroyo laat eigenbelang primeren op het belang van de Filipijnse burgers en consumenten en zet het waterbedrijf uit de wind.

Elke provincie zet één van deze partners en landen in de kijker.

11.11.11-partner Freedom from Debt Coalition en het netwerk Bantay Tubig proberen stokken in de wielen te steken en de bevolking wakker te schudden.

Dat belet echter niet dat u ook rond een van de andere infopartners kan werken of rond een land en partner naar keuze. We zullen comités in dat geval zo goed mogelijk helpen, maar zijn natuurlijk afhankelijk van wat bestaat.

Dat vergemakkelijkt het samenwerken over de gemeentegrenzen heen en laat toe om een stevige ondersteuning te voorzien op het provinciaal secretariaat. In sommige provincies geeft de aanwezigheid van bezoekers uit het partnerland nog een extra dynamiek.

Brabant en Oost-Vlaanderen: Indonesië en Walhi. West-Vlaanderen: de Filipijnen en de Freedom from Debt Coalition (FDC) Limburg: Zuid-Afrika en ILRIG Antwerpen: Peru en CONACAMI en LABOR

• 20 •

• 21 •

t iteem Ach r gordoenl d – G A T S

Het Indonesische Walhi ondersteunt boeren die geconfronteerd worden met privatisering.

bijschriftje

Indonesië opent poort voor privatisering In Indonesië bepaalt de grondwet dat water een gemeenschappelijk goed is. Toch kwam er begin 2004 onder druk van de Wereldbank een nieuwe ‘waterwet’. Daarmee zet de Indonesische overheid de poort naar privatisering wagenwijd open. Twintig steden zullen

dit jaar nog hun waterdistributie in handen geven van privé-bedrijven. En dat terwijl de balans van zes jaar privatisering in de hoofdstad Jakarta allerminst positief is. De kwaliteit van het kraantjeswater verbeterde niet, de beloofde investeringen bleven uit en vier op tien inwoners hebben nog steeds geen toegang tot gezond water. Maar vier prijsstijgingen verdubbelden zowat de kost van het water. 11.11.11-partner en milieubeweging Walhi ondersteunt de boeren die geconfronteerd worden met privatisering en is een van de stuwende krachten achter de Koalisie Air, de werkgroep rond water die sterk gelobbyd heeft in het parlement om de impact van de nieuwe waterwet zo beperkt mogelijk te houden.

FOTO: ISBLACK CREW

In Peru ondersteunt 11.11.11-partner CONACAMI de inheemse boerengemeenschappen in de ongelijke strijd met de grote mijnbedrijven.

Watermeters bijschriftje met vooraf betaalde kaarten helpen privébedrijven in Zuid-Afrika om hun winsten veilig te stellen.

Watermeters in Zuid-Afrika

Een verhaal van groot kapitaal en macht tegen arme boeren, met onder meer water als inzet. 11.11.11-partner CONACAMI ondersteunt de inheemse boerengemeenschappen in deze ongelijke strijd en kan daarbij rekenen op LABOR voor technische ruggensteun

In Zuid-Afrika voeren privé-bedrijven een verbeten strijd om hun winsten veilig te stellen. Alle middelen lijken toegelaten om hun kosten te recupereren, ook al kunnen mensen doodgewoon niet betalen. Watermeters die werken met vooraf te betalen kaarten maken duidelijk waar het om draait: geen geld, geen water. ILRIG is een centrum dat onderzoek verricht rond deze privatisering en andere uitingen van de globalisering en vorming aanbiedt aan basisgroepen en vakbonden. ILRIG is een partner van FOS en Mensenbroeders.

Mijnbouw bedreigt Peruaanse boeren

Brazilië

In Peru leggen grote mijnbedrijven een hypotheek op het leefmilieu en op de soms al schaarse watervoorraden. Mijnen pompen gigantische hoeveelheden water op en vervuilen waterlopen en grondwaterreserves die de boerengemeenschappen nodig hebben voor dagelijks gebruik en irrigatie. • 22 •

Brazilië laten we in deze campagne even los. Maar onze zuiddienst houdt de vinger aan de pols en zal af en toe berichten over het land. Check de website!

• 23 •

AAc c hhte t erg r gro r onnd d- p–riGva Aat T So f p u b l i e k wate r ?

Publiek drinkwater in Vlaanderen

NIEUWE VERDELING INKOMSTEN 11.11.11 Vanaf de campagne van 2004 hanteren we een ander, beter systeem om de financiële opbrengst toe te wijzen. Het moet de samenwerking met onze NGO-leden optimaliseren, de kwaliteit van de programma’s verder verhogen én de politieke impact van de Noord-Zuidbeweging vergroten. Tegelijk willen we het volume administratief werk rond projectendossiers sterk inkrimpen.

Dirk Peeters, medewerker fondsenwerving en massacommunicatie 11.11.11

■

Over projecten en actieplannen

Tot vorig jaar reserveerden we een kwart van de opbrengst voor educatie, studiewerk en beleidsbeïnvloeding. Dat blijft zo. Driekwart werd toebedeeld aan het projectenprogramma, gemiddeld zo’n 180 projecten. Die werden ingediend door de NGO-leden – goed voor de helft van de netto-opbrengst – en door de zuiddienst van 11.11.11 die op het resterende kwart kon rekenen. De voorbije jaren groeide het inzicht dat 11.11.11 als koepel haar NGO-leden beter vooruit helpt door steun aan goed uitgebouwde meerjarenplannen bij hun aanpak in Noord en Zuid dan door de financiering van individuele projecten. Een onafhankelijke screeningscommissie heeft het voorbije jaar de actieplannen doorgelicht van de NGO-leden die een beroep wilden doen op financiële steun van 11.11.11. Een aantal ervan hebben die toets zeer goed doorstaan. Sommige waagden zich nog niet aan een vijfjarenplan, maar vroegen om hun jaarplan te steunen. Enkele leden konden de commissie onvoldoende overtuigen en kunnen momenteel niet op financiering rekenen.

Besteding van de 11.11.11-opbrengst •

53 % voor de actieplannen van onze leden en voor gemeenschappelijke initiatieven

•

24 % voor de eigen partnerwerking van 11.11.11 in het Zuiden

•

23 % voor beleidsbeïnvloeding in het Noorden bijschriftje

■

Partners in de kijker

Dit alles betekent niet dat 11.11.11 geen partners en hun projecten of programma’s meer in het zonnetje zal plaatsen. De concrete initiatieven maken de 11.11.11-aanpak duidelijk. Ze zorgen als het ware voor ‘vlees en bloed’, zij geven de nodige bezieling in onze strijd tegen onrecht. Soms zijn de infopartners of de projecten die we ter financiering voorleggen aan de gemeentebesturen directe partners van de 11.11.11-zuiddienst, maar in de meeste gevallen zijn het partners van onze lidorganisaties waarvan we het actieplan steunen. Eén belangrijk element willen we benadrukken bij financiële acties rond de infopartner. We moeten altijd uitdrukkelijk vermelden dat die partner een voorbeeld is van de 11.11.11-aanpak. Het zou niet correct zijn schenkers de indruk te geven dat hun bijdrage specifiek naar die partner gaat. Hun bijdrage helpt uiteraard ook om die partner de nodige middelen ter beschikking te stellen

• 24 •

Ludy Modderie, algemeen directeur van drinkwatermaatschappij TMVW.

In Vlaanderen is de drinkwatervoorziening vooralsnog een publieke aangelegenheid. Is dit een goed systeem? En vooral: is het een goed model voor het Zuiden?

Jan Versluys, educatiecel 11.11.11 bijschriftje

u Hoe zit het met de prijs en de kwaliteit van het Vlaamse water? En hoe sociaal en ecologisch is het?

We vroegen het aan Ludy Modderie, algemeen directeur van de Tussengemeentelijke Maatschappij van Vlaanderen voor Watervoorziening ( TMVW ), een van de zogenaamde intercommunales.

u Hoe is de drinkwatersector in Vlaanderen georganiseerd? Drinkwatervoorziening is een gemeentelijke verantwoordelijkheid die op verschillende manieren ingevuld kan worden. In enkele gemeenten is de watervoorziening nog lokaal georganiseerd. Vele gemeenten verenigen zich intergemeentelijk tot entiteiten (intercommunales) die grotere of kleinere gebieden bestrijken. Tenslotte is een belangrijke groep gemeenten verenigd in een Vlaamse openbare instelling, de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening (VMW). De drinkwaterbedrijven in Vlaanderen zijn actief op één of meer van de volgende terreinen: productie, transport over grote afstanden (tot aan de gemeentegrenzen) en distributie naar de verbruikers (binnen de gemeentegrenzen).

De prijs van het water is in Vlaanderen relatief laag. Ook ontvangt iedereen 15 m3 gratis, ongeveer een derde van alle waterverbruik. De meeste drinkwaterbedrijven voorzien bovendien nog een vorm van sociale correctie. De toegang tot kwaliteitsvol drinkwater is hierdoor vrij ruim verzekerd. De kwaliteit van het drinkwater wordt streng gecontroleerd. Dit maakt van water een van de meest beschermde voedingsproducten. Er zijn controles aan de bron, bij het transport, in het distributienet, aan de watermeter en tenslotte aan de kraan. Europese regelgeving, vertaald naar Vlaams niveau, bepaalt welke controles met welke frequentie moeten plaatsvinden. Het is niet eenvoudig een dergelijk streng controlemechanisme toe te passen in het Zuiden. De kwaliteitsbewaking van drinkwater is een complexe zaak, onder andere omdat de resultaten van een aantal analyses pas later ter beschikking komen. Daar komt bij dat de drinkwaterkwaliteit in Vlaanderen sinds enkele jaren gemeten moet worden tot aan de kraan. Dat is dus voorbij de watermeter in huis, waardoor ook de impact van de binneninstallatie gecontroleerd wordt. Wat het milieuaspect betreft, stelt zich ogenschijnlijk geen probleem omdat de productiecapaciteit in Vlaanderen duidelijk toereikend is. De zorg voor het grondwater moet ons er echter toe aanzetten verstandig om te gaan met deze rijkdom. Hogere prijzen kunnen hierbij helpen. In de toekomst verplichten Europese regels ons er trouwens toe de

• 25 •

AAc c hhte t erg r gro r onnd d- p–riGva Aat T So f p u b l i e k wate r ? niet negatief te zijn. Bedrijfsvergelijking tussen diverse spelers laat toe de dienstverlening effectief en efficiënt te organiseren. De overheid kan hierin een sturende rol spelen. Concreet wordt dit ‘toezicht’ ingevuld door een regulator.

kost van water én zuivering op een transparante manier door te rekenen in de prijzen.

u Hoe is de watersector gereglementeerd? De kwaliteit van het drinkwater is de verantwoordelijkheid van de verdeler. Ze is in belangrijke mate vastgelegd in Vlaamse decreten en besluiten. De prijszetting is dan weer een federale materie waarvoor het Ministerie van Economische Zaken verantwoordelijk is. De prijs ligt vast, tot de watermaatschappij in een verliessituatie terechtkomt. Dan kan ze een aanvraag indienen voor een prijsverhoging. Elk bedrijf volgt hier een eigen beleid. Beperkte prijsaanpassingen kunnen elkaar met relatief korte tussentijd opvolgen. Of waterbedrijven kunnen kiezen voor ruime periodes van prijsstabiliteit, waarna dan eerder belangrijke prijsaanpassingen plaatsvinden.

u Wie beslist in Vlaanderen over water en hoe democratisch gebeurt dat? Wat de TMVW betreft zijn er, behalve een Algemene Vergadering, een Raad van Bestuur en een aantal directiecomités. Voor de distributieactiviteit is er een dergelijk directiecomité voor elke groep van een tiental gemeenten. Deze directiecomités hebben

Ik geloof evenmin in de privatisering van de drinkwatersector. Private investeerders verwachten normaal gezien een hogere winstmarge. Dit moet zich logischerwijze vertalen in een hogere prijs en/of een lagere kwaliteit. Modern gerunde publieke bedrijven kunnen ook de gewenste effectiviteits- en efficiëntieniveaus behalen, waarbij ook het private initiatief via marktwerking kansen krijgt. Het resultaat moet zijn: voldoende drinkwater van hoge kwaliteit aan een optimale prijs.

CARTOON: PROTOS

Er stelt zich in verband met het milieuaspect wel een contradictie. De waterinfrastructuur moet tegelijk afgestemd zijn op een eerder vaste, gemiddelde omzet én op piekverbruik. Wanneer mensen zuiniger omspringen met water, zal de waterprijs omhoog gaan omdat de kosten van de infrastructuur quasi dezelfde blijven. Bovendien kan je ook kwaliteitsproblemen krijgen wanneer het debiet door de leidingen te klein is. Rationeel omgaan met water is dan ook noodzakelijk, maar zowel technisch als bedrijfseconomisch niet altijd zo eenvoudig te realiseren. Bovendien moet de toegangsdrempel tot water omwille van de volksgezondheid laag blijven, ook voor wie het financieel wat moeilijker heeft.

bijschriftje

beslissingsbevoegdheid, onder andere op het vlak van de investeringen. Elke gemeente heeft er minstens één vertegenwoordiger in, en maximum drie. Hierdoor kan elke vennoot daadwerkelijk deelnemen aan het beleid en wordt niemand dominant, ook de grote steden niet. Dit zorgt voor een directe band met en tussen de gemeenten. Hun autonomie wordt ten volle gerespecteerd en democratisch beleid is zo gegarandeerd.

u De drinkwatersector werkt vandaag blijkbaar wel samen met privé-bedrijven. Hoe ziet die samenwerking eruit? Privé-partners waren traditioneel vooral betrokken bij de distributie. Ze stonden in voor de dienstverlening, maar waren in de regel geen eigenaar van bronnen of van het productieapparaat. Volgens het decreet op de intergemeentelijke samenwerking moet alle intergemeentelijke samenwerking (intercommunales) op termijn volledig publiek worden. Maatschappijen met privévennoten (gemengde intercommunales) moeten hun samenwerking afbouwen en er mogen geen nieuwe samenwerkingen met de privé-sector meer opgezet worden. Dit geldt ook voor de drinkwatervoorziening. Het is trouwens in deze context dat de TMVW onlangs in twee distributiebedrijven de plaats van de privépartner heeft ingenomen.

• 26 •

bijschriftje

Dit alles betekent natuurlijk niet dat er geen samenwerking is met private aannemers en dienstverleners. Het uitbesteden van opdrachten zal en moet steeds mogelijk blijven. Het gaat dan om samenwerking op contractuele basis die normaal ingevuld wordt binnen de krijtlijnen van de wetgeving op de overheidsopdrachten. De TMVW werkt samen met Electrabel voor de opname, het klantenbeheer en de facturatie. Deze samenwerking heeft geen impact op het gevoerde beleid en op de manier waarop water verdeeld wordt.

u De Belgische watersector is niet geliberaliseerd. Hoe zou de sector eruit zien na liberalisering? Liberalisering van de watersector is volgens mij praktisch onmogelijk. Je kan bezwaarlijk een tweede transport- en distributienet aanleggen, omdat hierdoor geen extra omzet ontstaat. De kosten zouden alleszins zwaar gaan doorwegen. Ook de productie en de levering aan de eindklant liberaliseren, terwijl je het beheer van het transport- en distributienet publiek houdt, is geen optie. Het is voor water immers bijna onmogelijk om verschillende producenten tot één leiding toe te laten. Je zou onoverkomelijke kwaliteitsproblemen krijgen. Bij de waterdistributie hebben we dus te maken met een soort natuurlijk monopolie. Deze afwezigheid van concurrentie hoeft • 27 •

“Ik geloof niet in de privatisering van de drinkwatersector. Private investeerders verwachten een hogere winstmarge. Dit moet zich vertalen in een hogere prijs en/of een lagere kwaliteit.”

AAc c hhte t erg r gro r onnd d- p–riGva Aat T So f p u b l i e k wate r ?

IS HET VLAAMSE MODEL VOOR DRINKWATERDISTRIBUTIE EEN GOED MODEL VOOR HET ZUIDEN?

Hoe duurzaam is ons drinkwater? Wim Van Gils, beleidsmedewerker water bij Bond Beter Leefmilieu

CARTOON: PROTOS

Het Vlaamse model bewijst dat publieke bedrijven op het vlak van watervoorziening op geen enkele manier moeten onderdoen voor privébedrijven. Het water voldoet aan hoge kwaliteitseisen, de dienstverlening is goed, de prijs is zeker niet te hoog. Privé-bedrijven zouden hogere winstmarges vragen. Daardoor vallen hogere prijzen te verwachten of dreigt de kwaliteit of dienstverlening onder druk te komen. Volgens 11.11.11 werkt het Vlaamse model en kan het de landen in het Zuiden inspireren om een degelijke waterdistributie op poten te zetten. Wel zal dit een enorme inspanning vergen. Je bouwt niet van vandaag op morgen de noodzakelijke infrastructuur op, laat staan dat je zomaar de nodige stevige staatsstructuren uit de grond stampt. Maar deze inspanning én het samenbrengen van voldoende middelen zijn wel een voorwaarden, wil je de Millenniumdoelstelling realiseren om het aantal mensen zonder toegang tot veilig drinkwater te halveren tegen 2015.

voor het beheer van de netten, het aanleggen van leidingen als de commerciële activiteit van het leveren en factureren van de energie. Eén privé-bedrijf, Electrabel, stond in voor maar liefst 91 % van de productie en was ook een belangrijke leverancier via de gemengde intercommunales. Luminus was de leverancier voor de zuivere intercommunales.

bijschriftje

water oppompen dan er wordt aangevuld. Dat ligt niet alleen aan de drinkwatersector, maar ook aan de industrie en de landbouw. Onze drinkwaterproductie is dus helemaal niet zo duurzaam. Er zijn plannen om de kosten van het rioolstelsel door te rekenen aan de burgers. Voor ons is het belangrijk dat dit op de juiste manier gebeurt. Een extra heffing op drinkwaterverbruik is volgens ons niet de beste manier. Heel wat mensen maken gebruik van regenwater. Zij gebruiken minder drinkwater, maar produceren daarom niet minder afvalwater. Er moet een systeem komen dat mensen aanmoedigt om regenwaterafvoer los te koppelen van de riolering. Want dat regenwater maakt de grote kost uit, financieel én voor het milieu. Daarnaast is het belangrijk dat er een progressieve heffing op drinkwaterverbruik komt. Mensen die ver boven het gemiddelde waterverbruik zitten, bijvoorbeeld door een particulier zwembad, betalen zo meer.

Ons drinkwater is inderdaad bij het beste van de wereld, maar het wordt wel steeds duurder om dat zo te houden. Nitraatvervuiling door overbemesting vormt een groot probleem voor de toekomst, samen met gevaarlijke stoffen zoals pesticiden. De verwijdering van pesticiden uit ons drinkwater kost ons nu al 12 miljoen euro per jaar, en het is de consument die hiervoor betaalt, niet de vervuiler. Er zijn bovendien aanwijzingen dat onze strategische grondwatervoorraden achteruitgaan omdat we meer

bijschriftje

ELEKTRICITEIT IN VLAANDEREN: VRAAG EN ANTWOORD Jan Versluys, educatiecel 11.11.11 Anders dan de drinkwatersector is elektriciteit wel geliberaliseerd in Vlaanderen, tenminste het leveren van elektriciteit. Hoe ziet de sector er uit? En wat betekent die liberalisering nu eigenlijk?

De greep van Electrabel op de elektriciteitssector blijft zeer groot na de liberalisering. Slechts 5 % van de gezinnen heeft in maart 2004 een contract afgesloten met een nieuwe leverancier.

u Hoe ziet de geliberaliseerde elektriciteitsmarkt in Vlaanderen er uit? Sinds 1 juli 2003 zijn de elektriciteits- en gasmarkt in Vlaanderen geliberaliseerd voor de gezinnen. KMO’s en grote bedrijven konden al langer zelf een elektriciteitsleverancier kiezen. Een Europese richtlijn uit 1996 legde de liberalisering op. Deze richtlijn werd omgezet in Vlaamse wetgeving. Voor de liberalisering leek de elektriciteitsmarkt sterk op de watermarkt. Voor de distributie bestond een structuur van intercommunales die zowel instonden

• 28 •

Met de liberalisering komt er een scheiding tussen de infrastructuur (leidingen,…) en het leveren van energie. De distributienetbedrijven, dit zijn de vroegere intercommunales, behouden hun monopoliepositie. Ze zijn in handen van de gemeenten en staan in voor de infrastructuur, het beheer van en de investeringen in het net. De commerciële activiteit van het leveren van energie is echter vrijgemaakt. Hier spelen zo veel spelers als er maar willen. Dit is verschillend van de watersector. Voor water is zulke tweedeling zeer moeilijk. Door één infrastructuur (waterleidingen) kunnen geen twee verschillende waterleveranciers leveren omwille van problemen met de kwaliteitscontrole.

Het is wel belangrijk te vermelden dat de greep van Electrabel op de elektriciteitssector zeer groot blijft. Niet alleen staan ze in voor meer dan 90 % van de productie, hebben ze een participatie van 64 % in hoogspanningsnetbeheerder Elia en zijn ze in 80 % van de gemeenten de privé-partner voor de distributie, ze blijven ook de leverancier voor het overgrote deel van de gezinnen. Slechts 5 % van de gezinnen heeft in maart 2004 een contract afgesloten met een nieuwe leverancier.

• 29 •

AAc c hhte t erg r gro r onnd d- p–riGva Aat T So f p u b l i e k wate r ?

investeringen. De discussie is hier of de gemeenten al dan niet teveel betaald hebben.

u Zijn er sociale correcties? De wetgever legt verplichtingen op aan alle partijen. Zo is er de openbare dienstverplichting. In een volledig vrije markt zouden klanten die niet kunnen betalen afgesloten worden. Er bestaat echter een vangnet voor mensen die niet betalen en dat ook niet kunnen. Elk gezin heeft recht op minstens 1.320 Watt, onafhankelijk van de gezinsgrootte. Dit systeem is in het voordeel van kleine verbruikers, maar niet noodzakelijk van arme verbruikers. Lage inkomensgroepen wonen immers vaker in ontoereikend geïsoleerde huizen, verwarmen met elektriciteit in plaats van aardgas en maken gebruik van veel verbruikende tweedehandstoestellen.

u In 2003 zagen we in de Verenigde Staten een gigantische elektriciteitspanne. Heeft dit te maken met liberalisering en is hetzelfde hier mogelijk? De slechte staat van het net en een lakse controle door de overheid waren verantwoordelijk voor de grote stroompanne in de Verenigde Staten in 2003.

bijschriftje

Sinds de liberalisering bestaat ook een systeem met budgetmeters voor mensen die budgetbegeleiding krijgen. Het OCMW geeft hierbij advies. Dit systeem werkt met een kaart die je kan opladen en waarmee je stroom kan krijgen zolang er geld op je kaart staat. Op die manier staat er een rem op het verbruik en kunnen mensen niet nog meer schulden aangaan. Als de kaart op is, val je terug op het minimum van 1.320 Watt. Tenslotte bestaat er ook een Specifiek Sociaal Tarief. Dat moet je echter speciaal aanvragen waardoor het systeem veel mensen in bestaansonzekerheid niet bereikt.

Het systeem van groenestroomcertificaten faalt echter door een gebrek aan investeringen, inplantingplaatsen en plaatsingsvergunningen. De elektriciteitsleveranciers beweren bereid te zijn om te investeren in hernieuwbare energie, maar kunnen naar eigen zeggen niet aan de nodige vergunningen geraken en weigeren daarom de boetes te betalen. In 2002 werd slechts een derde van de vereiste certificaten ingeleverd. En van de 15 miljoen euro aan boetes betaalden de leveranciers slechts 2 miljoen euro tegen eind 2003.

Als privé-bedrijf is de druk groot om een zo groot mogelijk deel van de winst uit te keren aan de aandeelhouders, waardoor minder geld overblijft om het net te onderhouden. Dit verhoogt het risico op grote pannes zoals in de VS.

u Hoe groen is onze stroom? Met het systeem van groenestroomcertificaten wil de overheid hernieuwbare energie promoten. Leveranciers kunnen deze kopen bij de elektriciteitsproducenten en moeten ze kunnen voorleggen als bewijs dat een minimumaandeel van de elektriciteit afkomstig is van hernieuwbare energiebronnen (2 % in 2004). Leveranciers die het minimum niet halen, moeten een boete betalen die op haar beurt in groene stroom geïnvesteerd wordt.

u Worden de prijzen nu echt lager? Het is te vroeg om veel te zeggen over de gevolgen van de liberalisering voor de prijzen. Wel blijken de prijzen op dit moment lager te zijn of maximum even

• 30 •

bijschriftje

hoog (Electrabel, Luminus). Eind 2003 had echter slechts 5 % van de gezinnen een nieuw contract afgesloten, alle andere gezinnen blijven evenveel betalen als vroeger. Bovendien compenseren sommige gemeenten hun verminderde inkomsten uit energie door verhoogde taksen (zie verder).

u Wat zijn de gevolgen van de liberalisering voor de steden en gemeenten?

De grote blackout in de Verenigde Staten was het gevolg van een kettingreactie van overbelaste centrales die een na een uitvielen. Uiteindelijk waren de slechte staat van het net en een lakse controle door de overheid verantwoordelijk voor de panne. In België is het net beter onderhouden en is de controle strenger. Toch zijn grote pannes ook hier mogelijk. Je kan ze onmogelijk helemaal uitsluiten. Privé-bedrijf Elia beheert in België het hoogspanningsnet. Als privé-bedrijf is de druk groot om een zo groot mogelijk deel van de winst uit te keren aan de aandeelhouders, waardoor minder geld overblijft om het net te onderhouden. Dit verhoogt het risico op pannes. De Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas (CREG) moet erover waken dat voldoende geïnvesteerd wordt in het net. Ook overdreven consumptie, onvoldoende productie, in-, uit- en doorvoer van elektriciteit doen de kans op stroomonderbrekingen toenemen.

De gemeenten verliezen omdat hun inkomsten verminderen, terwijl ze aankijken tegen (eenmalige) extra kosten. Doordat de intercommunales geen stroom meer mogen verkopen, stroomt na de liberalisering minder geld naar de gemeenten. Ze ontvangen nu enkel nog een vast tarief dat moet volstaan voor onderhoud, herstel en uitbreiding van het net. De gemeenten en de VVSG schatten het verlies op zo’n 300 miljoen euro. Een belangrijk deel van hun inkomsten haalden de gemeenten uit energie. Het verlies compenseren de gemeenten gedeeltelijk door extra taksen te heffen of door de uitgaven voor investeringen of personeel terug te schroeven. Bovendien moesten de gemeenten bij de liberalisering alle aandelen van Electrabel opkopen, wat hen grote kosten opleverde. Het terugkopen van aandelen komt neer op betalen voor de gedane

• 31 •

AAc c hhte t erg r gro r onnd d- p–riGva Aat T So f p u b l i e k wate r ?

Waterbeleid in het Zuiden Wanbeleid en alternatieven

PRIVATISERING IN MANILLA EEN VERHAAL ZONDER EINDE Myriam Keustermans, educatiecel 11.11.11 Sinds de privatisering van de waterdistributie in de Filipijnse hoofdstad Manilla in 1997 draaide het gedoodver fde succesverhaal alsmaar duidelijker uit op een fiasco. Nu probeert waterbedrijf Maynilad op alle mogelijke manieren haar schulden af te schuiven op de Filipijnse overheid.

 Protest tegen een mogelijke uitkoop van Maynilad door de Filipijnse overheid. De electorale belangen van president Arroyo zouden hier voor iets tussen zitten.

Marc Maes, studiemedewerker 11.11.11

In het Zuiden rollen vele landen de rode loper uit voor de privé om hun waterproblemen op te lossen. Stilaan dringt echter het besef door dat private watervo orzieningsprojecten niet zaligmakend zijn. Maar conclusies durven de internationale instellingen nog niet te trekken. Nochtans tonen voorbeelden in Ecuador en in Porto Alegre hoe het wel kan.

Gebrekkige toegang De cijfers zijn ondertussen overbekend, maar we geven ze toch nog maar eens. 1,2 miljard mensen hebben geen toegang tot drinkbaar water en 2,4 miljard moeten het stellen zonder sanitaire voorzieningen. Jaarlijks sterven 3 tot 4 miljoen mensen aan ziektes als gevolg van onveilig water. In 2000 en 2001 hebben de wereldleiders zich ertoe verbonden om deze cijfers tegen 2015 te halveren. De schattingen over de middelen die daarvoor nodig zijn lopen erg uiteen. Recente rapporten van de Verenigde

bijschriftje

De arme Filipino betaalt

bijschriftje

De privé als oplossing

Nochtans zijn er steeds meer aanwijzingen dat dit niet de juiste weg is. Er zijn niet alleen de getuigenissen en het verzet van ontevreden gemeenschappen (zie het voorbeeld van Manilla), maar ook rapporten van internationale instellingen. Recent trok ook Secretaris-Generaal Kofi Anan de weldaden van privatisering in twijfel. Internationale privé-participatie brengt weinig extra middelen aan en garandeert evenmin betere dienstverlening. Maar ook de officiële ontwikkelingshulp schiet haar doel voorbij en bereikt niet diegenen die er het slechtst aan toe zijn.

• 32 •

Deze commissie besloot uiteindelijk dat Maynilad’s klacht ongegrond was. Ze besloot dat de concessie verder gezet moest worden en Maynilad werd veroordeeld tot het betalen van de achterstallen met interest. Maynilad probeerde te ontkomen aan zijn schuldeisers door zich te laten erkennen als ‘bedrijf in moeilijkheden’. MWSS van haar kant probeert vervolgens 98 miljoen dollar te innen uit het garantiefonds waarin beide partijen bij de aanvang van de concessie gestort hadden. Maar daar steekt Maynilad een stokje voor.



Minnelijke schikking

Verrassend genoeg verklaren beide partijen nu, maart 2004, te streven naar een minnelijke schikking. Maynilad wil haar schuld tegenover MWSS omgezet zien in aandelen. Als dat lukt, wordt de overheid met 60 % van de aandelen meteen meerderheidsaandeelhouder van Maynilad. Maar zo vergroot de overheid ook weer haar toch al immense schuldenberg. En uiteindelijk betalen de belastingbetalers en de consumenten voor het slechte beleid van een privé-bedrijf.

Naties spreken over zo’n 26 miljard dollar per jaar voor drinkwater, over 7 miljard voor elementaire sanitaire voorzieningen en over 53 miljard voor waterzuivering.

Volgens vele internationale instellingen is inbreng van de privé-sector cruciaal om de nodige middelen bij elkaar te brengen. Ze besteden dan ook veel aandacht aan de liberalisering en privatisering van de watersector en doen er alles aan om van de watersector een aantrekkelijke investering te maken. Ze zetten landen onder druk om wetten en reglementeringen te herschrijven, laten instellingen hervormen, geven zachte leningen en winstgaranties…

het de uitvoering van de concessie bemoeilijkt zou hebben. Het duurde tot januari 2003 voor MWSS in de tegenaanval ging, waarna een internationale arbitragecommissie de zaak moest beslechten.

 Sinds Maynilad de concessie voor de waterdistributie in de westelijke zone van Manilla binnenhaalde, werden de tarieven nu al vier maal hoger en gaat meer water verloren dan voordien. Dit is vooral een ramp voor de arme Filipino, die meer betaalt voor het water en opdraait voor de verzwaarde overheidsschuld. Maynilad stopte in maart 2001 eenzijdig met het betalen van de concessierechten. Staatswaterbedrijf MWSS had dit geld nodig om haar oude schulden af te lossen en zag zich verplicht geld te lenen. Het ging een lening aan bij Deutsche Bank, waarvoor de overheid borg moest staan.



Tegenaanval

In december 2002 wou Maynilad de concessie stopzetten door MWSS in gebreke te stellen omdat

Electorale gunsten

Waarom wil de regering het nu plots op een akkoordje gooien met Maynilad? Het lijkt erop dat de electorale belangen van president Arroyo, die streeft naar een volgende ambtstermijn, hier voor iets tussen zitten. Zo bleek senator Noli de Castro, een van de belangrijkste concurrenten van Arroyo in de strijd voor het presidentschap, ineens bereid te fungeren als running mate van Arroyo. De Castro behoort tot de Lopez-clan, de belangrijkste aandeelhouder van Maynilad. Kan het zijn dat de Castro zijn eigen ambities moest opbergen om de belangen van de Lopez-familie te dienen? Voor de familie staat met Maynilad veel op het spel. De familie heeft zware schulden verzameld. Een helpende hand van Arroyo, in ruil voor electorale gunsten, kan het bedrijf behoeden voor bankroet.

• 33 •

AAc c hhte t erg r gro r onnd d- p–riGva Aat T So f p u b l i e k wate r ?

■

Het water loopt altijd naar zee

Waar is de nood dan het hoogst? De meeste mensen zonder toegang tot veilig water, sanitaire voorzieningen of waterzuivering leven op het platteland en in de sloppenwijken. Zuid-Azië en Afrika zijn het slechtst af. In Afrika heeft maar 58 % van de bevolking toegang tot drinkwater.

Karen De Pooter, studiemedewerker 11.11.11 Is flessenwater de oplossing voor het drinkwaterprobleem in de wereld? Multinationals als Danone, Nestlé en Coca Cola willen het ons graag doen geloven. Door hun voortdurende marketing en de lancering van nieuwe merken is water het snelst groeiende onderdeel binnen de dranksector. Voor een flesje mineraalwater tellen we ruim duizend keer meer neer dan voor evenveel kraantjeswater.

Helaas gaat de waterontwikkelingshulp niet naar die landen waar de nood het hoogst is. Het aandeel voor Afrika is de laatste jaren zelfs afgenomen. Het geld vloeit ook niet hoofdzakelijk naar het platteland en ook niet naar de sloppen, maar wel naar de grote steden. De hulp voor water bedraagt ook maar zo’n twintigste van alle hulp en ging sinds het midden van de jaren ‘90 nog achteruit. Bovendien bestaat waterhulp veel meer dan andere hulp uit leningen (drie kwart!) in plaats van giften. Duur geld, dus. De meeste waterhulp gaat naar grote projecten in een beperkt aantal landen.

bijschriftje



Dit voorbeeld is niet uniek. Uit een Canadees onderzoek blijkt dat wereldwijd 2 op de 5 watermerken geen bronwater, maar veredeld leidingwater bevatten. Dat geldt bijvoorbeeld voor bijna alle eigen merken van de grote supermarkten. Toch besloot Coca Cola om Dasani in GrootBrittannië voorlopig uit de rekken te halen en de lancering op de Europese markt uit te stellen.

De privé-investeringen volgen eigenlijk hetzelfde patroon. Zuid-Azië en Afrika, platteland en sloppen blijven links liggen. Daar vallen geen winsten te rapen. Privé-investeringen nemen de jongste jaren trouwens af. Daarom juist wordt de rode loper zozeer uitgerold, om ze toch maar terug aan te trekken.

Maar verdient de privé eigenlijk wel zoveel aandacht? Wereldbankrapporten bevestigen wat mensen al jaren van de daken schreeuwen. Een rapport over 15 jaar ervaring in Latijns-Amerika (1985-2000) toont dat drie kwart van de concessiecontracten na amper anderhalf jaar heronderhandeld worden. Dikwijls zijn

Vermomd leidingwater

En toch is de kwaliteit niet altijd beter. In België moet leidingwater meer controles ondergaan dan flessenwater. Bovendien komt flessenwater lang niet altijd uit die zuivere bron in de bergen die de verpakking aangeeft. Onlangs was er nog een schandaal rond Dasani, het nieuwe watermerk van frisdrankengigant Coca Cola, dat in de Verenigde Staten al uitgegroeid is tot het op één na best verkopende flessenwater. Na een klacht kwam aan het licht dat de Britse versie van Dasani niet meer was dan Londens leidingwater dat via een aantal filters extra gezuiverd werd. Kostprijs per halve liter: 1,4 euro.

Internationale privé-participatie brengt weinig extra middelen aan en doet het niet beter dan de publieke sector. Waarom er dan zoveel energie insteken?

Publiek doet niet onder

de prestaties van de projecten met en zonder privé-participatie. De privé deed het niet beter dan de publieke projecten en dit zowel wat betreft aansluitingen op drinkwater en rioleringen als op het vlak van het inperken van waterlekken, financieel beheer, productiviteit per werknemer… Publieke projecten scoorden bovendien een heel stuk beter op het vlak van waterzuivering.

COCA COLA EN DE STRIJD TEGEN DE DORST

het de bedrijven die de laagste waterprijs opgeven die zo’n contract binnenrijven. Eenmaal de concurrentie afgeschud en stevig aan het stuur, proberen bedrijven betere voorwaarden te bekomen en prijzen op te drijven. De concessiehouder maakt daarbij handig misbruik van het feit dat hij, en niet langer de overheid, over de interne technische gegevens van het waterbedrijf beschikt. In meer dan 85 % van de • 34 •

■ De toon verandert Internationale privé-participatie brengt dus weinig extra middelen aan en doet het niet beter dan de publieke sector. Waarom er dan zoveel energie insteken? De internationale instellingen zijn duidelijk van toon aan het veranderen. Nu heet het dat de resultaten van privéparticipatie ‘gemengd’ zijn en dat de privé de armsten niet kan bereiken. Maar het schip wendt uiterst langzaam de steven. Het Wereld Water Forum dat in 2003 in Kyoto plaatsvond, had een panel van experts samengesteld onder leiding van voormalig IMF-directeur Michel Camdessus. Het panel moest zich buigen over de financiering van de waterdoelstellingen voor 2015.

bijschriftje



Flessenwater voor de armen?

Recent hebben de watermultinationals zich ook op de markten van het Zuiden gestort. Grote campagnes moeten landen als India, Pakistan en Brazilië, waar de armen vaak geen toegang hebben tot gezond leidingwater, overtuigen van de noodzaak van duur flessenwater. Terwijl de rijken zich zo kunnen verzekeren van gezond water, vermindert de roep naar zuiver leidingwater voor iedereen. De arme bevolking is hiervan de dupe.

Het rapport Camdessus besteedde nauwelijks aandacht aan de armsten of aan participatie in de besluitvorming. Het bleef nog maar eens hangen bij grote projecten, inclusief dammen, en het zoeken naar nieuwe methodes om publiek geld te gebruiken om de privé aan te trekken. Verassend was dat niet echt. Het panel bestond vooral uit bankiers en vertegenwoordigers van watermultinationals. Er zat geen vrouw bij en ook geen vertegenwoordiger van de civiele maatschappij uit het Zuiden.

Soms bedreigen drankenmultinationals rechtstreeks de toegang tot water in het Zuiden. Drie jaar geleden plantte Coca Cola in Kerala (India) een fabriek neer. Deze pompt ongeveer anderhalf miljoen liter grondwater op per dag, zonder daarvoor te betalen. Grondwater en waterputten in de omgeving raakten uitgedroogd en vervuild. Gezond bron- of leidingwater voor iedereen in het Zuiden is nog niet voor morgen.

Stond er bij en keek er naast

privatiseringsgevallen was er geen ‘regulator’ (een onafhankelijke toezichthoudende instelling) voorzien die de bedrijven in de pas kon houden. In september 2003 publiceerde de interne auditafdeling van de Wereldbank een evaluatierapport over de waterprojecten gefinancierd door de Wereldbank in de jaren ‘90. Het rapport vergeleek

Ook de Wereldbank stond er bij en keek er naast. Ze bekritiseerde het rapport omdat het veel te veel financiering verwacht van de privé, maar blijft ondertussen wel privé-participatie aanmoedigen. Niet zozeer omwille van de geldinbreng, maar omwille van haar expertise en efficiëntie. De Wereldbank wil meer aandacht besteden aan een betere voorbereiding van privé-participatie. Ze wil contracten verbeteren, regulators oprichten en haar financiële steun

• 35 •

Acchte A h t erg r gror nodn -d p–ri va G Aat T So f p u b l i e k wate r ?

COCHABAMBA KIEST OPNIEUW VOOR PUBLIEK Myriam Keustermans, educatiecel 11.11.11

In april 2002 sloot SEMAPA een contract af met de overheid. Sindsdien investeerde het bedrijf niet alleen in de watervoorziening, maar ook in lokale participatie en in sensibilisering. Cochabamba kreeg eind vorig jaar nog af te rekenen met zware watertekorten door aanhoudende droogte. De slechte toestand van de infrastructuur en illegaal aftappen bemoeilijken de exploitatie. Ondertussen worden nieuwe stappen gezet naar gemeentelijke samenwerking rond basisvoorzieningen. SEMAPA bedient de zuidelijke regio van Cochabamba, met zo’n 130.000 inwoners, nog niet. In deze buurten ontstonden de voorbije jaren buurtcomités om de basisvoorzieningen te organiseren. Terwijl SEMAPA in de loop van 2004 de concessie voor deze regio toegewezen zal krijgen, hebben de buurtcomités al te kennen gegeven dat zij ook verder willen werken. SEMAPA wil daarom de huidige lokale beheersstructuren integreren.

FOTO: TOM KRUSE

Onder massale druk van de bevolking zei de Boliviaanse overheid in 2000 het contract op met waterbedrijf Aguas de Tunari, een dochteronderneming van Bechtel. De watervoorziening kwam terug in handen van het overheidsbedrijf SEMAPA. Werknemers, de gemeente, leiders van het protest en gekozen vertegenwoordigers van alle wijken kwamen in het bestuur.

bijschriftje

meer afhankelijk maken van resultaten. En ook hier weer blijvende aandacht voor grootschalige ‘wateropslarojecten’ (dammen).

En ook de Europese Commissie schijnt geen lessen te willen trekken uit haar eigen bevindingen. In verschillende beleidsdocumenten zegt de Commissie dat ze geen voorkeur heeft voor publieke of privéwatervoorzieningen. Toch blijft ze vasthouden aan haar GATS-vragen naar waterliberaliseringen in 72 landen, goed wetende dat landen die hier ‘ja’ op zeggen, zich voor altijd verbinden aan één van beide opties (zie “GATS: een update”).

Luisteren! De beste titel die dit jaar te lezen was op één van de zovele rapporten naar aanleiding van de Wereldwaterdag (22 maart) was dan ook “Luisteren!”1. Volgens het rapport is financiering van de watervoorzieningen niet het grootste probleem, maar wel het gebrek aan bereidheid om te luisteren naar de mensen op het terrein bij diegenen die de financiële middelen toewijzen. Wat nodig is, is niet het opdringen van oplossingen, maar het creëren van ruimte voor lokale gemeenschappen en het verlenen van steun aan eigen initiatieven.

• 36 •

bijschriftje Een watervoorzieningsproject van Protos in San Felipe de Oña (Ecuador) wil vooral de participatie van alle betrokkenen versterken. De mensen van San Felipe betalen mee voor de aanleg van de voorzieningen, vooral door hun arbeid.

De Gentse ontwikkelingsorganisatie Protos probeert dit principe al jaren in praktijk te brengen. Met haar beperkte middelen helpt ze 50.000 mensen per jaar aan water, sanitaire voorzieningen en waterzuivering. In Ecuador werkt ze onder andere in San Felipe de Oña, een bergdorp van 7.000 inwoners waarvan 75 % geen directe toegang had tot drinkwater en 90 % geen riolering of toilet. Het project mikt vooral op de versterking van de capaciteit van het gemeentebestuur en de drinkwatercomités en op de participatie van alle betrokkenen. Samen werden prioriteiten, plannen en overlegstructuren uitgewerkt en werd geld bij elkaar gebracht. De mensen van San Felipe betalen mee voor de aanleg van de voorzieningen, vooral door hun arbeid. Een groot deel van de financiële inspanning rust op de schouders van de gemeente Bierbeek (bij Leuven). Zo is het project ook nog eens een uitstekend voorbeeld van publiekpublieke of gemeentelijke samenwerking.2

(1) LISTENING. TO THOSE WORKING WITH COMMUNITIES IN AFRICA, ASIA AND LATIN AMERICA TO ACHIEVE THE UN GOALS FOR WATER AND SANITATION. GENÈVE, WATER SUPPLY AND SANITATION COLLABORATIVE COUNCIL, 22 MAART 2004, WWW.WSSCC.ORG

(2) MEER INFO: WWW.PROTOS.BE EN WWW.BIERBEEK.BE

Het betrekken en versterken van plaatselijke actoren, lokale besturen en gebruikers werkt niet alleen maar op kleine schaal. Ook in grote steden is het haalbaar, zoals het voorbeeld van Porto Alegre toont (zie kader).

Bron: Fritz Burger, Some water for all and more water for some? Stuttgart, Brot für die Welt, januari 2004, www.menschen-recht-wasser.de.

• 37 •

Niet de financiering van de watervoorzieningen is het grootste probleem, maar wel het gebrek aan bereidheid om te luisteren naar de lokale gemeenschappen.

AAc c hhte t erg r gro r onnd d- p–riGva Aat T So f p u b l i e k wate r ?

Vrouwen op de barricade

PARTICIPATIE IN DE PRAKTIJK IN PORTO ALEGRE

In Orange Farm, een township 45 kilometer ten zuiden van Johannesburg, vormen de vrouwen ruim de meerderheid van de bevolking. Voor elke basisvoorziening moeten ze knokken. Zo ook voor drinkbaar water. Om sterker te staan organiseren ze zich in belangenverenigingen en buurtcomités.

Myriam Keustermans, educatiecel 11.11.11 Het bekendste voorbeeld van participatief waterbeheer is wellicht dat van de DMAE (Departamento Municipal do Agua e Esgoto), de watermaatschappij van Porto Alegre, hoofdstad van de zuidelijke Braziliaanse provincie Rio Grande do Sul.



Publieke controle

Water is al onder publieke controle sinds de Arbeiderspartij, kortweg PT, 16 jaar geleden het bewind van de stad in handen kreeg. DMAE is eigendom van de overheid, maar financieel onafhankelijk van de staat en volledig zelfbedruipend. Daarvoor zorgen de waterrekeningen die de 1,4 miljoen inwoners betalen. De maatschappij heeft geen winstoogmerk en herinvesteert haar winsten in de verbetering van de waterverdeling.



bijschriftje Doordat zij rechtstreeks betrokken zijn bij de besluitvorming kregen hun noden voorrang. Zo’n 99,5 % van de inwoners van Porto Alegre hebben toegang tot zuiver water, dat is veel meer dan in de rest van Brazilië.

Ieder zijn zeg

DMAE staat een vergaande publieke participatie en democratische controle over haar operaties en investeringen toe. Zo controleert een raad van lokale vertegenwoordigers van de civiele maatschappij de activiteiten en investeringen van de maatschappij. De beslissingen van DMAE zijn ook onderworpen aan een participatieve budgetprocedure. Zoals het geval is voor verschillende sectoren in Porto Alegre en andere delen van Rio Grande do Sul, beslissen de inwoners rechtsreeks over de budgetprioriteiten van hun watermaatschappij. Via een proces van publieke meetings kan elke burger zijn zeg doen over welke investeringen eerst moeten gebeuren.



Betere toegang voor de armen

Dit participatief model is een van de redenen waarom arme gemeenschappen in Porto Alegre toegang hebben gekregen tot zuiver water.

afsluitingen. Volgens de lokale overheid komt dat omdat die mensen hun rekening niet betalen. De overheid vindt dat de bewoners hun problemen maar moeten regelen met de privé-maatschappij die Orange Farm van water voorziet. Die privémaatschappij is de Johannesburg Watermaatschappij of JOWCO. In april 2001 ging de maatschappij, tot dan beheerd door de lokale overheid, een consortium aan met onder meer de internationale waterreus Suez.

Er zijn nog andere voordelen aan dit systeem, zoals bewustmaking rond besluitvorming en een gevoel van collectief eigendom. De waterprijs van DMAE is een van de laagste van Brazilië, maar tegelijkertijd hebben milieucampagnes en een progressieve prijsstructuur de totale waterconsumptie doen dalen. Waterverbruik dat een basisniveau overstijgt, bijvoorbeeld voor zwembaden, is relatief duur.



Elders in Brazilië

In de rest van Rio Grande do Sul bestaat een vergelijkbaar participatief model. De Companhia Riograndese do Saneamento, CORSAN, voorziet er zo’n 6,5 miljoen mensen van water. Na de overwinning van de PT in 1998, werd CORSAN gereorganiseerd en werd een belangrijke rol toebedeeld aan de participatieve budgetbijeenkomsten. Mede dankzij de betrokkenheid van een tachtigtal comités van gebruikers behoort CORSAN nu tot de top vijf van efficiënte waterbedrijven in Brazilië, met een excellente reputatie op het vlak van de uitbreiding van de dienstverlening. Bron: Public Citizen

• 38 •

Myriam Keustermans, educatiecel 11.11.11 bijschriftje

De armsten onder de armen Orange Farm telt zo’n half miljoen inwoners. Gestart als een informele bezetting, verwierf het in 1997 de ‘status’ van township. Die erkenning ging gepaard met beloften van verbeterde infrastructuur en dienstverlening. De bevolking gold immers als ‘de armsten onder de armen’. Maar ondanks die beloften hebben de inwoners van Orange Farm moeten knokken voor degelijke huisvesting, water, riolering en elektriciteit. In 1996 en 1999 voerden vrouwen al opgemerkte protestacties om het recht op water af te dwingen. Waar er oorspronkelijk alleen publieke kranen waren op straat, hebben de meeste gezinnen nu betaald voor een aansluiting op hun erf. Een minderheid heeft water in huis. Maar er zijn nog altijd delen van Orange Farm die geen geregelde watertoelevering hebben. Daar voeren vrachtwagens water aan. De mensen klagen erover dat dit water niet proper is en ongezond. Bovendien zorgt een slechte riolering voor heel wat problemen.

Watermeters De mensen die toegang hebben tot de watervoorziening krijgen geregeld te maken met

Johannesburg Water doet zijn intrede in Orange Farm in 2002. Het start met een soort ‘pilootproject’ in Stretford, Extension 4. Voor elk gezin dat 100 rand betaalt zou de maatschappij zorgen voor toegang tot drinkbaar water én een degelijke riolering. De riolering laat echter veel te wensen over en de beloofde watervoorziening blijkt te bestaan uit vooraf te betalen watermeters. Dat nemen de inwoners van Orange Farm niet. Vooral de vrouwen komen op straat in een grote campagne tegen JOWCO. Het Orange Farm Water Crisis Committee is geboren.

Vrouwen op de barricade Tijdens de actie tegen Johannesburg Water nemen de inwoners de slogan van de campagne nogal letterlijk: Break the metre. Enjoy the water. Daarop trekt JOWCO zich terug, om in september 2003 weer op te duiken in Phiri, Soweto, en in andere delen van Orange Farm. Opnieuw komen vrouwen samen om de installatie van watermeters te verhinderen en te protesteren tegen de commercialisering van basisvoorzieningen.

De vrouwen spelen een belangrijke rol in de acties. Ze komen samen in organisaties, in projecten, in buurtcomités en vragen dat de staat de basisdiensten zou garanderen.

De vrouwen spelen een belangrijke rol in de acties. Zij zijn meestal werkloos, dikwijls alleenstaande moeders, kostwinners met een heleboel mensen ten laste, afhankelijk van sociale toelagen die alsmaar kleiner worden. Ze komen samen in organisaties, in projecten, in buurtcomités en vragen dat de staat de • 39 •

AAc c hhte t erg r gro r onnd d- p–riGva Aat T So f p u b l i e k wate r ?

ERVARINGEN MET WATERMETERS In een rapport van Public Citizen e.a. staan de resultaten van een onderzoek in Stretford, Extension 4, Orange Farm naar de ervaring met prepaid watermeters: „ 56 % van de ondervraagde gezinnen moet rondkomen met minder dan 500 rand, 95 % met minder dan 1.500 rand; „ 47 % van de ondervraagden heeft haar buren al om water gevraagd sinds de installatie van de watermeters; „ de helft van de gezinnen zijn al zonder water gevallen omdat ze geen geld hadden om hun kaart voor de watermeter op te laden; „ tuinen zijn nagenoeg verdwenen, 26 % stopte met tuinieren omwille van de prijs van water; „ in 52 % van de gezinnen zijn de vrouwen verantwoordelijk voor het opladen van de kaart voor de watermeter, in 16 % van de gezinnen is het een gedeelde verantwoordelijkheid; „ 66 % van de ondervraagden meent dat waterproblemen het geweld in de omgeving doen toenemen; „ 62 % meent dat waterproblemen leiden tot meer geweld binnen de gezinnen; „ 60 % vindt dat vrouwen meer werk hebben omwille van de watermeters. Uit: Nothing for Mahala (niets is gratis), een rapport van maart 2004 van Public Citizen, het AntiPrivatisation Forum en de Coalition against Water Privatisation

bijschriftje Tijdens de actie tegen Johannesburg Water nemen de inwoners de slogan van de campagne nogal letterlijk: Break the metre. Enjoy the water. Daarop trekt waterbedrijf JOWCO zich terug uit Stretford, Extension 4.

basisdiensten zou garanderen. De vrouwen van Phiri en Orange Farm vinden elkaar en vinden steun in coalities als het Orange Farm Water Crisis Committee, het Soweto Electricity Crisis Committee en het AntiPrivatiseringsforum.

bijschriftjevrouwen meer tijd moeten besteden aan het zoeken naar Wanneer veilig en drinkbaar water, hebben ze minder tijd voor andere zaken, zoals een eigen inkomen verwerven of participeren aan lokaal beleid.

VROUWEN BETALEN DE REKENING VAN DE PRIVATISERING

of participeren aan lokaal beleid. Meisjes worden vaker dan jongens ingeschakeld als hulpje en zien zo hun onderwijskansen in het gedrang komen. Het resultaat is dus een nog grotere genderongelijkheid. Daarom is water een kritische component in het werken aan meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen.

Samira Wymeersch, studiemedewerkster 11.11.11

Radicale strategiën Zowel mannen als vrouwen hebben te lijden onder de liberalisering. Maar bij de vrouwen, die meestal instaan voor de zorg voor het gezin, komen de gevolgen extra hard aan. Dit heeft de vrouwen van Orange Farm er wellicht toe gebracht om radicale strategieën te hanteren. De vrouwen zijn bang van cholera, zij zijn bang dat er geen water zal zijn om voor de zieken en de AIDS-patiënten te zorgen, dat hun grote gezin niet zal kunnen overleven van de gratis hoeveelheid water die is toegezegd. Wat moet er gebeuren als ze geen geld hebben om hun waterkaart op te laden?

Je kan het volledige document downloaden op www.citizen.org/documents/sappm.pdf

Als het over water gaat kan je niet om vrouwen heen. Wereldwijd hebben vrouwen steeds een belangrijke rol gehad in het behoud, beheer en gebruik van water. Bovendien zijn vrouwen wereldwijd oververtegenwoordigd in de categorie ‘arm’. 70 % van de armen zijn vrouwen! Die combinatie maakt dat vrouwen een zware rekening gepresenteerd krijgen bij de privatisering van water. Prijsstijgingen wegen zwaar op het gezinsbudget. Een moeilijkere toegang tot water, maakt ook de traditionele taken van vrouwen om het gezin te ondersteunen zwaarder. Voor koken, wassen en andere huishoudelijke taken is water essentieel, maar ook voor kleinschalige landbouw en groentekweek. Zorgen voor het gezin, voor kinderen en zieken – in veel landen in Afrika voor AIDSslachtoffers – is meestal vrouwenwerk. Niet alleen de dagtaak verzwaart. Doordat vrouwen nog meer tijd moeten besteden aan het zoeken naar veilig en drinkbaar water, hebben ze minder tijd voor andere zaken, zoals een eigen inkomen verwerven

Info ook op www.wateractivist.org

• 40 •

■

Het kan anders

Participatie in het waterbeleid van alle betrokkenen, vrouwen én mannen, garandeert dat de waterdistributie beter afgestemd is op de verschillende noden van de bevolking. De specifieke rol van vrouwen met betrekking tot water maakt hun participatie extra belangrijk. Een lokaal bestuur dat vertrekt vanuit lokale noden is het best geplaatst om dergelijke participatie te organiseren. Het waterbeheer in handen geven van reusachtige bedrijven met een hoofdzetel in het buitenland staat hier lijnrecht tegenover. Vaak hanteren deze bedrijven wereldwijd een uniforme aanpak, zonder rekening te houden met lokale bekommernissen, laat staan met de specifieke noden van vrouwen. Meer over de gevolgen van GATS voor vrouwen lees je in het Politiek Dossier van 2003.

• 41 •

A c h t e r g r o n d – G AT S

GATS in een Titel notendop

DE TWAALF DIENSTENSECTOREN VAN GATS

en inleiding

Marc Maes, studiemedewerker 11.11.11 bijschriftje

Onderhandelingen zonder einde GATS is het General Agreement on Trade in Services. Het algemeen akkoord over de handel in diensten dus. Het is een van de belangrijkste akkoorden van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). GATS werd voor de eerste keer ondertekend in 1994 en heeft als eigenaardigheidje dat de landen die het ondertekenden meteen ook beloofden om het akkoord regelmatig te vernieuwen. Daarom zijn we sinds 2000 opnieuw aan het onderhandelen over de handel in diensten. En niemand kan zeggen wanneer dit beëindigd zal worden. Waarschijnlijk pas in 2005 of nog later, want de GATS-onderhandelingen zijn sinds de Vierde Ministerconferentie van de WTO in Doha (Qatar) onderdeel van ruimere onderhandelingen, de zogenaamde Doha Ronde. Daarin zitten ondermeer ook onderhandelingen over landbouw en industriële producten. In zo’n onderhandelingsronde hangt alles aan elkaar. Pas als er over alles een akkoord is, komt er een einde aan de onderhandelingen.

Wat zijn diensten? Wat diensten zijn is moeilijk te zeggen. Het is gemakkelijker een opsomming te geven van alle diensten die onder GATS vallen (zie ook kader).

• 42 •

1. Diensten aan bedrijven (business services): professionele diensten (recht, boekhouding, auditing, architectuur, engineering, urbanisatie en landschapsbeheer, medische diensten en tandheelkunde, veterinaire diensten, kraamhulp, verpleging, kinesitherapie, paramedische diensten, enz.), computerdiensten, onderzoek en ontwikkeling, vastgoed, verhuur en leasing, reclame, marktonderzoek, consultancy, interim-werk, onderhoud, kuiswerk, fotografie, drukwerk, verpakking, enz.

FOTO: DIRK PEETERS

Water, onderwijs, gezondheid… Allemaal diensten die onder het GATSakkoord vallen. Het uiteindelijke doel van de GATS-onderhandelingen is alle diensten te organiseren op commerciële basis. In ons Politiek Dossier van 2003 lees je over de finesses van het akkoord, hier vind je een samenvatting.

Gezondheidszorg, vervoer per spoor, water, de bouwsector… bijschriftje Het valt allemaal onder GATS.

GATS gaat zowel over diensten aan bedrijven zoals reclame, verpakking en consultancy als over alle vrije beroepen. Of over de hele bouwsector, het bank- en verzekeringswezen, de groot- en kleinhandel, alle nutsvoorzieningen, gas, water, elektriciteit, vervoer, post, telefonie. Het gaat ook over de zorg voor landschappen, ruimtelijke ordening en milieu, over de hele culturele sector, van circus-‘diensten’, over opera tot bibliotheken en archiefwezen, als over diensten aan personen zoals medische diensten, onderwijs en bejaardenzorg.

2. Communicatie: post, koerierdiensten, audiovisuele diensten (film, video, radio, TV) 3. Bouw en constructie 4. Distributie: van kleinhandel tot groothandel 5. Onderwijs: inclusief naschoolse vorming, volwassenenonderwijs, enz. 6. Milieu: water, afval, lawaai, lucht, enz. 7. Financiële sector: banken, verzekeringen en andere financiële diensten

GATS heeft betrekking op alle binnenlandse regels die ook maar iets met diensten te maken hebben, van welk bestuursniveau ze ook afkomstig zijn.

8. Gezondheidszorg en de sociale sector 9. Toerisme en reizen

Voor GATS zijn al deze diensten economische activiteiten waarvan de aanlevering en de toegang geregeld zou moeten worden door de vrije markt. Nochtans behoren veel van deze diensten tot nu toe tot de publieke sfeer omdat ze zo essentieel zijn: onderwijs, gezondheidszorg, sociale zorgen, de toegang tot water, energie, vervoer en communicatie, om nog te zwijgen over cultuur, monumentenzorg, enzovoort. Zijn dit zaken die aan de markt overgelaten • 43 •

10.Cultuur, ontspanning en sport: inclusief archief- en bibliotheekwezen, monumenten en landschappen, podiumkunsten, enz. 11.Vervoer: over de weg, per spoor, over water, door de lucht, via pijpleidingen… 12.Andere diensten: energie

A c h t e r g r o n d – G AT S

niveau. Regeringen hebben geen voorafgaande toestemming nodig van parlementen om handelsbesprekingen te voeren. Pas als de onderhandelingen afgelopen zijn en de akkoorden ondertekend, worden deze akkoorden voorgelegd ter ratificatie, dat wil zeggen ter goedkeuring of verwerping. In de praktijk is het vrijwel uitgesloten dat een parlement een akkoord verwerpt waarover vele jaren door vele landen is onderhandeld.

moeten worden? De markt, waar winst de drijfveer is van de aanbieder en koopkracht het recht van de afnemer. Of zijn het zaken waarvoor de overheid de verantwoordelijkheid heeft om toegang te garanderen voor iedereen?

■

A c h t e r g r o n d – G AT S

Vraag en aanbod

GATS maakt het mogelijk om alle diensten op de markt te gooien. In de onderhandelingen maken WTO-leden aan elkaar bekend welke diensten ze graag aan elkaar zouden verkopen en welke dienstenmarkten ze voor elkaar willen openstellen. In een eerste ronde formuleren de landen hun vraag. Een voorbeeld: de Europese bijschriftje Unie vraagt aan Bolivia onder andere dat het zijn drinkwatervoorzieningen zou openstellen voor Europese waterbedrijven zoals Suez, Vivendi en RWE Thames. Of: Australië vraagt aan Europa dat het zijn onderwijs zou liberaliseren zodat de Australische ‘onderwijsindustrie’ in Europa aan de slag kan. In feite leggen de WTO-leden aan elkaar niet enkele vragen voor, maar lange verlanglijsten die ze zorgvuldig overlegd hebben met hun ‘dienstenindustrie’. In een tweede ronde antwoorden de WTO-leden dan op deze vragen door een aanbod te formuleren, dat wil zeggen, door een lijst op te stellen van alle diensten die ze bereid zijn te liberaliseren. Dan gaan ze per twee rond de tafel zitten, bilateraal onderhandelen heet dat, om vraag en aanbod naast elkaar te leggen en om meer toegevingen van elkaar los te peuteren.

Waarom is GATS zo gevaarlijk? „ Landen kunnen kiezen en uitzonderingen maken, maar uiteindelijk is het de bedoeling om alle diensten te liberaliseren. GATS is een verhaal zonder einde omdat een artikel zegt dat telkens opnieuw onderhandelingen georganiseerd moeten worden om nieuwe diensten toe te voegen aan de lijst van liberaliseringen. Wat in een eerste ronde buiten de onderhandelingen blijft, ligt in de tweede ronde weer op tafel, enz. De druk om te liberaliseren komt altijd terug.

laten, de tegenspeler aan het twijfelen brengen, enz. In de WTO komen daar nog bij: economische druk op zwakkere landen om de eigen zin door te drijven of dreigen met het onthouden of verminderen van ontwikkelingshulp, schuldkwijtschelding, krediet of investeringen. Of men maakt toezeggingen in GATS afhankelijk van toezeggingen in andere sectoren (bijvoorbeeld landbouw).

Algemene regels

De bedrijfswereld wordt uitgebreid en als eerste geconsulteerd. Andere maatschappelijke actoren krijgen veel minder gehoor bij de WTO.

bijschriftje

GATS bevat regels die diep doordringen in de binnenlandse regelgeving en de manier waarop wij onze economie en zelfs onze maatschappij organiseren.

„ GATS heeft betrekking op alle regels (wetten, decreten, koninklijke besluiten, gemeentelijke reglementen, enz.) die ook maar iets met diensten te maken hebben (bijvoorbeeld ook op regels bedoeld voor goederen of voor landbouw, maar met effecten voor diensten), van welk bestuursniveau ze ook afkomstig zijn (gemeente, provincie, gewest, gemeenschap, enz.). „ De engagementen die landen uiteindelijk aangaan in de WTO en dus ook in GATS zijn internationaal afdwingbaar, dat wil zeggen dat men ze niet zomaar kan wijzigen. Onzorgvuldige beslissingen kunnen niet zomaar ongedaan gemaakt worden. Hierover moet opnieuw onderhandeld worden en er moeten dure compensaties aangeboden worden. Bovendien kan de niet-naleving van de afspraken leiden tot het inschakelen van de geschillenregeling van de WTO en tot handelssancties. „ Handel is een bevoegdheid van regeringen. Dat is zo op Vlaams, Belgisch en Europees

• 44 •

Bovendien heeft GATS ook een set van regels die algemeen toepasbaar zijn, ook op die sectoren die landen niet hebben geliberaliseerd. Voorlopig behoren tot die regels enkel de transparantie over de binnenlandse regels en de plicht om alle landen op dezelfde manier te behandelen. Maar naast onderhandelingen over welke diensten landen zullen liberaliseren, zijn er in het kader van GATS ook onderhandelingen over de uitbreiding van de algemene regels. Welke subsidies zullen nog mogen? Welke bijzondere beschermingsmaatregelen zijn toegelaten? Aan welke regels moeten overheden voldoen als zij offertes voor diensten uitschrijven? Waar moeten overheden zich aan houden als ze vergunningen, licenties en normen afleveren? Wat dit laatste betreft, schrijft GATS voor dat overheden niets mogen doen wat ‘handelsbelemmerend’ kan zijn. Veiligheidsvoorschriften op de werkvloer zijn volgens het WTO-secretariaat een voorbeeld van binnenlandse regels die handelsbelemmerend kunnen zijn.

„ GATS vertrekt vanuit een economische, bijschriftje commerciële invalshoek. In de WTO gaat het over handel en markttoegang, de onderhandelingen gebeuren door handelsdiplomaten, de onderhandelingsmandaten worden opgesteld door handelsexperts, enz. Ontwikkelingsrelevantie, sociale dimensies of ecologische effecten krijgen hierdoor geen of nauwelijks aandacht. „ Omdat de liberalisering van de diensten als een handelsthema behandeld wordt, is het de bedrijfswereld die uitgebreid en als eerste geconsulteerd wordt. De handelsdiplomatie heeft als doel de economische belangen van een land of een regio te verdedigen. Ze onderhoudt uitstekende relaties met de bedrijfswereld en ziet haar als bevoorrechte gesprekspartner. De bedrijfswereld levert de kern en de hoofdpunten van het onderhandelingsmandaat. Andere maatschappelijke actoren krijgen veel minder gehoor. Hun standpunten leiden hoogstens tot het afronden van enkele scherpe kantjes.

Commerciële logica

„ Internationale handelsakkoorden zijn zeer technisch. Dat bemoeilijkt deelname aan het debat door ruimere groepen. Dit geldt niet alleen voor het maatschappelijke middenveld, maar ook voor het politiek personeel, voor partijfunctionarissen, parlementsleden en ministers en zelfs voor ambtenaren die wel de diensten waarover het gaat kennen, maar niet de WTO. Dezelfde techniciteit benadeelt ontwikkelingslanden ten opzichte van de rijke landen. „ Onderhandelen is een spel van geven en nemen dat gespeeld wordt zoals poker: niet in de kaarten laten kijken, bluffen, de tegenspeler in het ongewisse

Het is duidelijk dat GATS geen traditioneel handelsakkoord meer is dat enkel het vrije verkeer regelt van goederen die de grens over gaan. GATS bevat regels die diep doordringen in de binnenlandse regelgeving en de manier waarop wij onze economie en zelfs onze maatschappij organiseren. Hoewel landen in principe het recht behouden om bepaalde diensten te onttrekken aan specifieke GATS-regels, is het akkoord er duidelijk op gericht om, in opeenvolgende etappes, alle diensten aan de commerciële logica te onderwerpen. Zover is het nu nog niet, maar met GATS is wel het kader geschapen om dit te doen. De GATS-trein is vertrokken in het holst van de nacht en bij elke halte, bij elke nieuwe onderhandelingsronde, worden nieuwe diensten op de trein gezet. Tenzij wij dat kunnen beletten. GATS raakt aan de fundamenten van de samenleving en stelt iedereen voor de keuze: aanvaarden we dat diensten in de toekomst allemaal op commerciële basis georganiseerd worden?

• 45 •

AAcchht teer rggr roonndd –– GGAATTSS

GATS: een update

FOTO: WERELDMEDIATHEEK

Voorlopig zijn maar weinig landen bereid om toegevingen te doen in de GATS-onderhandelingen. Zonder een doorbraak rond landbouw zal ook GATS waarschijnlijk ter plaatse blijven trappelen. Maar dood is het GATSproces allerminst.

Marc Maes, studiemedewerker 11.11.11 bijschriftje

Zwak aanbod

gekregen. Van de 72 landen aan wie de Europese Unie de liberalisering van de watervoorzieningen vroeg, heeft er nog geen enkel ja geantwoord. Volgens het WTO-secretariaat is het Europese aanbod uiteindelijk het meest betekenisvolle.

Hoewel de GATS-onderhandelingen startten in 2000 kwamen ze pas goed op gang na de Vierde WTOMinisterconferentie in Doha in 2001. Doha legde een kalender vast voor de formulering van vraag en aanbod (zie ook “GATS in een notendop”). Tegen 30 juni 2002 moesten al de WTO-leden hun vraaglijsten aan elkaar hebben overgemaakt, en tegen 31 maart 2003 moest elk lid zijn aanbod klaar hebben.

Gestruikeld over landbouw

Maar eind maart 2004 hadden nog maar een zestigtal landen hun vraaglijsten ingediend en hadden nog maar een veertigtal hun aanbod geformuleerd. Dat wil zeggen dat een groot deel van de 146 WTO-leden niet echt aan de onderhandelingen deelnemen. Dat zijn uiteraard vooral ontwikkelingslanden die niet echt zien wat ze precies uit de dienstenonderhandelingen kunnen halen. Het zijn immers vooral de rijkere landen die een ontwikkelde dienstenindustrie hebben en staan te popelen om hun diensten op de wereldmarkt ten gelde te maken. De zwakke deelname aan de GATS-besprekingen is een streep door de rekening van GATS-voorstanders. Bovendien is de ‘kwaliteit’ van de aanbodslijsten volgens hen ook niet echt goed, de meeste landen hebben maar weinig nieuwe liberaliseringen aangeboden. De Europese Unie die 109 vraaglijsten had uitgestuurd, heeft nog maar weinig respons

Het geringe enthousiasme voor GATS kan ook wel een tactische reden hebben. Heel wat landen willen eerst duidelijkheid over de landbouwonderhandelingen. Zolang de Europese Unie geen toezeggingen doet om haar landbouwsubsidies te verminderen, een oude eis van heel wat ontwikkelingslanden, zijn zij niet bereid om met andere zaken over de brug te komen.

Van de 72 landen aan wie de Europese Unie de liberalisering van de watervoorzieningen vroeg, heeft er nog geen enkel ja geantwoord.

Maar in de landbouw zitten de onderhandelingen goed vast. Ook de laatste grote handelstop, de Vijfde WTO-Ministerconferentie in Cancun in september 2003 struikelde (nog maar eens) over • 46 •

bijschriftje

landbouw. Normaal zou Cancun ook een nieuwe kalender vastleggen voor het verdere verloop van de GATS-onderhandelingen, maar omdat Cancun mislukte, is dat niet gebeurd. Na Cancun zijn alle WTO-onderhandelingen stilgelegd, behalve de onderhandelingen over het heropstarten van de onderhandelingen. Van deze pauze hebben een aantal landen gebruik gemaakt om hun GATS-vraag en -aanbod af te werken.

woorden de geesten voor te bereiden op verdere stappen eens de andere onderhandelingen uit hun impasse geraken. Het blijft dus belangrijk om GATS goed in de gaten te houden, ook op het vlak van water. De Europese Unie zal haar druk om waterliberaliseringen te verkrijgen niet verminderen als ze geen tegendruk ondervindt. En die tegendruk, die moeten wij blijven leveren.

Nieuwe start In maart 2004 gingen de WTO-onderhandelingswerkgroepen terug van start, ook de GATSwerkgroepen. Het is echter duidelijk dat GATS niet echt op dreef geraakt. Enkel wanneer er in 2004 een doorbraak komt in de landbouw- en de goederenhandel kan dit veranderen. Dan krijgt de WTO weer zicht op een mogelijke einddatum voor de Doha-onderhandelingsronde en kan GATS een nieuwe impuls krijgen. Ondertussen doet de EU er alles aan om dan maar vooruitgang te boeken op het vlak van de GATS-regels (zie ook “GATS in een notendop”). De besprekingen hierover zijn tot nu toe maar weinig opgeschoten en zitten voor een groot stuk nog in een fase van aftasten. De EU speelt een actieve rol, komt met voorstellen, organiseert seminaries… Ze probeert met andere • 47 •

A c h t e r g r o n d – G AT S

Vragen en antwoorden Op infomomenten over het campagnethema doken in 2003 steeds dezelfde vragen op. Hier bundelen we enkele van deze veel gestelde vragen én hun antwoorden.

overheid het aanleggen en beheren van nieuwe voorzieningen volledig aan een privé-bedrijf overlaat (eerder typisch voor waterzuiveringsinstallaties of dammen). Gewoonlijk staat de overheid er dan garant voor dat het privé-bedrijf zijn investering terugwint, bijvoorbeeld door een vaste afname te garanderen of door de voorzieningen op termijn over te nemen. Voor de overheid is dit vaak een dure zaak.

Als landen daarentegen hun diensten liberaliseren via GATS, dan gaan ze een internationale verplichting aan ten aanzien van alle landen die GATS ondertekenden en kunnen ze de klok niet meer terugdraaien. In die zin zijn het de Wereldbank en het IMF die de deur openbreken voor de privé en is het GATS dat de deur volledig openzet voor dienstenbedrijven uit alle landen en zorgt dat de deur niet meer dicht kan.

u Wat heeft GATS met de WTO te maken?

Protest tegen privatisering in Alexandra (Johannesburg, Zuid-Afrika).

Marc Maes, studiemedewerker 11.11.11 bijschriftje

u Zijn er verschillende vormen van privatisering? Inderdaad. Een openbaar eigendom kan op verschillende manieren ‘in privé-handen overgaan’. We nemen de waterdistributie als voorbeeld. „ De meest vergaande vorm is dat een privé-bedrijf het overheidsbedrijf geheel of gedeeltelijk koopt

GATS is één van de handelsakkoorden die in de WTO zijn afgesloten. GATS gaat over de handel in diensten. Daarnaast zijn er in de WTO akkoorden over de handel in landbouwproducten en de handel in industriële goederen, over patenten, enz. De WTO is dus de organisatie waarin onderhandelingen plaatsvinden, GATS is het resultaat van die onderhandelingen. bijschriftje

u Wat is het verschil tussen GATS en GATT?

u Wat is het verschil tussen liberalisering en privatisering? Niet zo groot als men wel zou denken. Bij privatisering gaat een openbaar eigendom over in privé-handen. Bijvoorbeeld enkele gemeentes die hun intercommunale verkopen aan een Franse watermaatschappij. Bij liberalisering krijgt iedereen (die aan bepaalde voorwaarden voldoet) het recht om een bepaalde activiteit (handel drijven, investeren…) uit te oefenen. Bijvoorbeeld: de elektriciteitsintercommunales mogen blijven bestaan, maar een privé-maatschappij mag ook elektriciteit leveren aan iedereen die dat wenst. De gemeenten hebben dan hun intercommunales niet verkocht, maar zijn wel een deel van hun markt kwijt. Liberalisering brengt dus met zich mee dat een deel van de openbare dienstverlening overgaat in privé-handen, wat toch een zekere vorm van privatisering is.

u De WTO beslist bij consensus. Waarom is ze dan niet democratisch?

(minderheids- of meerderheidsaandeelhouder wordt in een ‘joint venture’). „ De meest voorkomende vorm van waterprivatisering is de concessie. De installaties blijven dan publiek eigendom, maar een privébedrijf neemt het beheer in handen en staat ook in voor een aantal investeringen zoals de uitbreiding van het waternetwerk. Het bedrijf bepaalt dan ook de prijs om zijn kosten en investeringen terug te verdienen en winst te realiseren. „ Minder vergaand is een managementcontract. Een privé-bedrijf voert dan het beheer uit in opdracht van de publieke eigenaar die verder de belangrijkste beslissingen blijft nemen. Dit is eigenlijk een vergaande vorm van onderaanneming. Er zijn honderden gradaties mogelijk naarmate het privé-bedrijf dan wel de overheid het meeste zeggingschap verwerft of behoudt. Andere opdrachten in onderaanneming zijn schering en inslag. Graafwerken gebeuren bijvoorbeeld meestal door privé-aannemers. Maar ook de hele klantenadministratie of de meteropneming kunnen aan een privé-bedrijf uitbesteed worden. „ In de voorgaande gevallen ging het telkens om het uitbaten van bestaande infrastructuur door privé-bedrijven. Een bijzonder geval is wanneer de • 48 •

GATS staat voor General Agreement on Trade in Services of Algemeen Akkoord over de Handel in Diensten. GATT staat voor General Agreement on Tariffs and Trade of Algemeen Akkoord over Handel en Douanetarieven. GATS gaat over de handel in diensten. Het is een jong akkoord, het werd voor de eerste keer ondertekend in 1994. Het GATT-akkoord werd voor het eerst ondertekend in 1947 en nadien herhaaldelijk vernieuwd. GATT bevat niet alleen afspraken over de handel in industriële goederen, maar ook de algemene principes van de internationale handel. Het was lange tijd het enige internationale vrijhandelsakkoord. De ondertekenaars van GATT onderhielden in Genève een klein secretariaat dat de voorloper was van de WTO.

Het probleem ligt bij de manier waarop de WTO functioneert. Ontwikkelingslanden zijn slecht vertegenwoordigd in Genève waar de WTO zetelt. Een kleine dertig arme landen heeft in Genève zelfs helemaal géén vertegenwoordiging. Zij nemen dus nauwelijks deel aan de besluitvorming. Rijke landen kunnen zich daarentegen grote, goed uitgeruste en gespecialiseerde delegaties permitteren. Bovendien verlopen veel van de onderhandelingen informeel, in kleine groepen. Veel ontwikkelingslanden worden daarvan zelfs gewoon uitgesloten. De kern van de WTO-besluitvorming ligt in het ‘opbouwen’ van een consensus. Dat gaat zo: de vier grootste handelsmogendheden (in de WTO ook de ‘quad’ genoemd), namelijk de VS, de EU, Japan en Canada, proberen eerst onder elkaar overeenstemming te bereiken. Dan wordt de kring van gelijkgezinden geleidelijk uitgebreid via allerlei informele contacten en exclusieve vergaderingen, waarvan alleen de genodigden weten dat ze plaatsvinden. Deze gesprekken resulteren uiteindelijk in een voorstel voor een akkoord dat tijdens een formele WTO-vergadering enkel aanvaard of verworpen kan worden, eraan sleutelen kan niet meer. Op die manier worden toch veel beslissingen genomen over de hoofden van ontwikkelingslanden heen. Tenslotte gebruiken de rijke landen allerlei drukkingsmiddelen, zoals dreigen om ontwikkelingsgeld in te houden, en zelfs intimidatie om hun zin te krijgen.

u IMF en Wereldbank verplichten landen om te privatiseren. Wat is het verschil met GATS? Het IMF en de Wereldbank beloven leningen aan overheden die geen geld hebben om hun diensten in stand te houden. In ruil verplichten ze deze overheden om de baan te ruimen voor de privé. Maar in principe kunnen landen de klok nog altijd terugdraaien als ze niet meer afhankelijk zijn van het IMF en de Werelbank om aan geld te geraken.

u Hoe komt het dat akkoorden met zo’n verstrekkende gevolgen onderhandeld worden zonder het medeweten van het brede publiek? Handelsakkoorden zijn zeer technisch en ingewikkeld en de besluitvormingsprocedures zeer lang en ondoorzichtig (zie ook de volgende vragen). Handel behoort ook tot het buitenlands beleid en dat is de bevoegdheid van de regering. Het parlement heeft er weinig over te zeggen. Daardoor zijn er ook maar

• 49 •

A c h t e r g r o n d – G AT S

A c h t e r g r o n d – G AT S gaten. De vertegenwoordigers van de EU-lidstaten zitten in Genève wel mee aan de tafel, maar nemen niet deel aan de gesprekken. De Europese Commissie voert trouwens heel veel informele gesprekken met de andere WTO-leden alleen, zonder de EU-lidstaten. De Commissie brengt dan nadien verslag uit.

FOTO: DIRK PEETERS

u Welke beleidsverantwoordelijken zijn in ons land rechtstreeks betrokken bij de GATS-onderhandelingen?

Gratis picknick als tegenwicht tegen de groeiende commercialisering bijschriftje via bijvoorbeeld GATS (Brussel, 9 september 2003).

weinig parlementsleden die zich ermee bezig houden en is er weinig politiek debat.Wanneer het parlement bevoegd was, zouden er meer openbare debatten en verslagen zijn. Nu zijn die er niet. Het is dus bijzonder moeilijk om het handelsbeleid te volgen, zeker in België dat nog eens extra ingewikkeld in elkaar zit.

lidstaten, gewoonlijk ambtenaren van het ministerie van Buitenlandse Handel of Economie. Als er in C133 overeenstemming gevonden wordt, dan is de zaak geklonken. Als C133 er niet uitgeraakt, dan volgt een discussie in Coreper, dat zijn de ambassadeurs van de lidstaten bij de Europese Unie. Alleen als Coreper er niet uitgeraakt, dan is er discussie in de Europese ministerraad. Maar meestal is dat niet nodig en aanvaardt de Europese Raad de Europese WTOstandpunten zonder verdere discussie.

Handelsbeleid is ook altijd een zaak geweest die de regering met de bedrijfswereld, met de handelaars en producenten overlegde. Het ging vroeger ook alleen maar over goederen. Sinds het ook gaat over landbouw en diensten, over patenten en over gezondheidsnormen en milieunormen, eisen andere maatschappelijke groepen meer en meer hun plaats op in het debat, maar zij worden niet zomaar binnengelaten. Er staan immers te grote economische belangen op het spel om zomaar iedereen te laten meebeslissen.

En de parlementen? Die hebben niets in de pap te brokken, tenzij ze hun regeringen over WTO-zaken zouden doen vallen. Maar daarvoor zijn er te weinig parlementsleden die zich met handel en de WTO bezighouden.

u De Europese lidstaten onderhandelen dus niet individueel bij de WTO?

u Hoe komt de Europese Unie tot WTOstandpunten? De Europese onderhandelingspositie in de WTO wordt in eerste instantie voorbereid door de Europese Commissie. De Commissie legt haar voorstellen voor aan de Europee lidstaten via een bijzonder comité, ook C133 genoemd, naar een artikel in het Europees verdrag over de handelsbesluitvorming. In dit comité zetelen vertegenwoordigers van de vijftien (25)

Het is de Europese Commissie die het Europese standpunt verdedigt in Genève, waar de WTO gevestigd is. Dat wil niet zeggen dat de Europese lidstaten de zaken in Genève niet volgen. Zij hebben er allemaal een permanente vertegenwoordiging (ambassade). Medewerkers van deze ambassades wonen waar mogelijk de WTO-vergaderingen bij en brengen verslag uit aan hun nationale oversten. Zo houden zij elkaar en de Europese Commissie in de

• 50 •

u Wat gebeurt er wanneer een parlement het akkoord toch afkeurt? In theorie kan een parlement de uiteindelijke akkoorden afkeuren. In de praktijk is het nagenoeg onmogelijk om een akkoord waarover de regering jarenlang met 147 landen onderhandeld heeft naar de prullenmand te verwijzen. Als het toch gebeurt ontstaat er een bijzonder ingewikkelde juridische situatie die aanleiding kan geven tot allerlei geschillen die snel onhoudbaar worden. Het betrokken land zal onder enorme druk komen te staan om zich toch te conformeren. Het is dan ook bijzonder onwaarschijnlijk dat een parlement een akkoord afkeurt.

Eigenlijk niemand. De Europese Commissie onderhandelt namens de Europese lidstaten. Belgische beleidsverantwoordelijken zijn dus alleen onrechtstreeks betrokken. De besluitvormingsprocedure rond WTOaangelegenheden is zeer lang en ingewikkeld. bijschriftje Vlaanderen is betrokken op minstens vier niveaus: het Vlaamse (gewest en gemeenschap), het Belgische (federale), het Europese en het multinationale (de WTO). De gemeenschappen, gewesten en het federale niveau hebben elk hun ambtenaren, kabinetsmedewerkers en ministers die met handel bezig zijn en die hebben daar elk hun vergaderingen over. De Vlaamse minister verantwoordelijk voor handel is Patricia Ceyssens (VLD), de federale minister is Fientje Moerman (VLD). Het Belgische standpunt resulteert uit voorbereiding op het federaal niveau en uit overleg met de gemeenschappen en gewesten. Als er geen overeenstemming komt tussen al deze niveaus, dan onthoudt België zich bij de stemmingen op het Europese niveau. Eigenlijk is de besluitvorming vooral ambtelijk en komt het politiek personeel enkel op de proppen als iemand een politiek discussiepunt gemaakt heeft. Het Belgische standpunt wordt op Europees niveau op tafel gelegd via C133, Coreper en de Ministerraad. De Belgische vertegenwoordigers in C133 komen van het ministerie van Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, maar soms komen er ook vertegenwoordigers van andere ministeries en van de gewesten en de gemeenschappen mee. De Europese Commissie verdedigt het Europees standpunt bij de WTO in Genève, maar de Belgische Gemeenschappen en Gewesten hebben in Genève hun vertegenwoordigers om de zaken in de gaten te houden.

u Als GATS niet doorgaat, dan zullen landen wel bilaterale afspraken maken over dienstenliberalisering? Dat is inderdaad zo. Europa onderhandelt niet alleen in de WTO maar ook daarbuiten met individuele landen of met groepen van landen. Met Mexico en Zuid-Afrika, met de Golfstaten, met de landen van de Middellandse Zee, met Mercosur1, met de ACSlanden2. Dit soort onderhandelingen is nog een stuk ondoorzichtiger dan de WTO-onderhandelingen. Het is gewoon onmogelijk om dit allemaal te volgen. Daarom spitsen we ons toe op GATS. Maar we houden de onderhandelingen met Mercosur en de ACPlanden wel in de gaten, om alarm te kunnen slaan als dat mogelijk en nodig is.

u Zullen de overheden nog milieunormen of sociale normen mogen opleggen? Eénmaal je in de WTO afgesproken hebt dat rundvlees, maïs of supermarkten vrij geïmporteerd kunnen worden, kan je achteraf niet zeggen dat je geen hormonenbiefstuk of genetisch gemodificeerde maïs wil toelaten of dat je maar één supermarkt wil per provincie. Je moet dat soort zaken dus op voorhand in overweging nemen en er in de WTO-akkoorden expliciet uitzonderingen voor voorzien. Of er moet tegelijk met het ondertekenen van het WTO-akkoord een internationaal akkoord komen over het gebruik van hormonen of genetische manipulatie. In elk geval kan een land niet op eigen houtje om het even welke milieunorm invoeren. Helaas gaat de vrijmaking van de handel altijd een stuk sneller dan de bescherming van milieu en sociale verworvenheden. Er ontstaan allerlei conflicten tussen vrijhandel en sociale en milieubekommernissen. De vraag is dan wie moet oordelen over een oplossing voor dat conflict. Tot nu toe doet de WTO dat zelf. Maar is dat niet de taak van een neutrale instantie buiten de WTO? • 51 •

A c h t e r g r o n d – G AT S

A c h t e r g r o n d – G AT S

u Wanneer zijn bijvoorbeeld veiligheidsnormen volgens de WTO ‘onnodig handelsbelemmerend’? Wat ‘onnodig handelsbelemmerend’ is, is niet duidelijk. Daarover is men in GATS nog aan het onderhandelen. Volgens het WTO-secretariaat kunnen veiligheidsnormen op de werkvloer ‘onnodig handelsbelemmerend’ zijn als ze ertoe leiden dat dienstenbedrijven uit land x ergens minder gemakkelijk aan de slag kunnen dan land y. Bijvoorbeeld omdat er in België een in België erkende veiligheidscoördinator op de bouwwerf aanwezig moet zijn. Buitenlandse bedrijven kunnen aanklagen dat dit voor hen te moeilijk is en Belgische bedrijven dus bevoorrecht zijn. Welke gevolgen heeft dat? Dat België haar regels moet aanpassen en buitenlandse bedrijven een eigen veiligheidsmedewerker kunnen meebrengen. Deze is misschien minder getraind, wat ten koste kan gaan van de veiligheid.

Belgische standpunt beïnvloeden. GATS-campagnes in andere landen doen hetzelfde. Deze campagnes hebben al een rem gezet op de GATS-onderhandelingen. Europa durft niet meer raken aan onderwijs, gezondheidszorg, water, cultuur, audiovisuele diensten, enz. Ontwikkelingslanden zijn veel meer op hun tellen gaan letten. Mede daardoor zijn er tot nu toe nog niet veel vergaande GATS-aanbiedingen geweest.

Nog vragen? Stuur een mailtje naar [email protected]. In ons land is de aanwezigheid van een in België erkende veiligheidscoördinator op de bouwwerf verplicht. Volgens het WTOsecretariaat zijn dit soort maatregelen ‘onnodig handelsbelemmerend’.

bijschriftje

maten (zie de vraag over soorten privatisering). Privébedrijven kunnen een belangrijke rol spelen in de waterbedeling, maar dan best in opdracht na openbare aanbesteding en onder toezicht van een overheid die ter verantwoording geroepen kan worden.

kunnen uitwerken en moeten sociale en ecologische doelstellingen kunnen vrijwaren. Tot slot stellen we ons veto tegen een verdere uitbreiding van de WTObevoegdheden.

Het principe dat maatregelen niet ‘onnodig handelsbelemmerend’ mogen zijn, kan dus de overheden beperken om regelend op te treden. In welke mate? Dat zal afhangen van de onderhandelingen.

u Is 11.11.11 tegen privatisering tout court of is het voor een ‘andere’ privatisering? Wij zijn niet perse tegen privatisering, maar stellen vast dat privé-maatschappijen niet bedoeld zijn om publieke diensten te verlenen. Zij dienen namelijk een privé-belang en niet het algemeen belang. Wanneer het bovendien gaat over drinkwater, dan hebben we altijd te doen met monopolies. Er kan namelijk maar één bedrijf tegelijk water leveren. Privé-bedrijven publieke diensten laten leveren via een monopolie is problemen zoeken. Er is dan geen concurrentiedruk om betaalbare kwaliteit te leveren. Bovendien beschikt het monopoliebedrijf over veel meer interne en technische gegevens dan de toeziende overheid en kan het zo beslissingen naar zijn hand zetten. Maar privatisering bestaat in verschillende vormen en

u Waarom wijst 11.11.11 niet het hele GATS-akkoord af? Het probleem is dat het akkoord al bestaat (sinds 1994). Er wordt nu onderhandeld over een verdere uitdieping van het akkoord. De klok terugdraaien is alleszins veel moeilijker dan nieuwe problemen proberen te vermijden. Hoe krachtig 11.11.11 en andere organisaties ook ‘stop’ roepen, de kans om de GATS-onderhandelingen volledig stop te zetten is bijna nihil. Met zo’n houding zet je jezelf als organisatie meteen buiten spel. De eisen van 11.11.11 ten aanzien van GATS zijn niet minnetjes. De realisatie ervan zou GATS totaal veranderen. We vragen niet enkel openheid en het betrekken van parlement en civiele maatschappij. We eisen niet alleen dat de essentiële diensten volledig uit GATS verdwijnen. We willen ook een stopzetting van de onderhandelingen tot er een grondige evaluatie is gebeurd. We eisen bovendien dat landen hun regelgevende bevoegdheid behouden. Landen moeten een eigen openbare regelgeving • 52 •

u Is er ook in het Zuiden verzet tegen GATS? Meestal ontstaat het verzet zelfs in het Zuiden. Daar zijn de negatieve gevolgen van liberalisering en privatisering van diensten immers het eerst voelbaar. Enkele voorbeelden. De bevolking van Cochabamba (Bolivië) verzette zich succesvol tegen de privatisering van de watervoorziening (zie elders in deze map). De Braziliaanse provincie Paraná stootte de privésector uit de plaatselijke watermaatschappij. En onze Filipijnse partner FDC voert actie tegen de gevolgen van privatiseringen in de water- en elektriciteitssector (zie het voorbeeld van Maynilad). Daarnaast ontstaan in het Zuiden ook netwerken die zich verzetten tegen GATS en tegen de nieuwe onderhandelingsronde van de WTO.

u Kunnen we iets doen tegen GATS?

(1)

ARGENTINIË, BRAZILIË, PARAGUAY EN URUGUAY.

(2) BEVRIENDE ONTWIKKELINGSLANDEN VAN DE EU UIT AFRIKA, DE CARAÏBEN EN DE STILLE OCEAAN.

Ja. We kunnen partijen en parlementsleden aanzetten om de regering onder druk te houden en zo het • 53 •

bijschriftje

Websites www.cleanwateraction.org

EEN OVERZICHT VAN ALLE GEMEENTEN IN EUROPA DIE EEN GATS-MOTIE TEKENDEN VIND JE OP:

www.ipd.ph/bantay_tubig www.watervooriedereen.be

www.gatswatch.org/locgov.html

www.billy-globe.org/nl_2001/water/main.htm www.protos.be www.oxfamsol.be/nl/camp.php3?id_secteur=2

WEBSITES OVER GATS EN/OF WATER

vl.attac.be

www.polarisinstitute.org www.wdm.org.uk www.citizen.org/cmep/Water/ www.waterobservatory.org www.canadians.org LAYOUT: SOMETHING-ELS

www.world-psi.org www.redes.org.uy www.foei.org/water/index.html • 54 •

Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging 11.11.11 vzw Vlasfabriekstraat 11 1060 Brussel 02 536 11 11 www.11.be

Provinciale secretariaten: Antwerpen Patriottenstraat 27, 2600 Berchem 03 281 06 62 [email protected] Limburg Pastorijstraat 40, bus 7, 3530 Houthalen-Helchteren 011 87 14 80 [email protected] Oost-Vlaanderen Dendermondsesteenweg 205, 9040 Gent 09 233 02 03 [email protected] Vlaams-Brabant / Brussel Vlasfabriekstraat 11, 1060 Brussel 02 536 11 53 [email protected] West-Vlaanderen Noordstraat 156, 8800 Roeselare 051 24 06 13 [email protected]