Lesbrief 8 – Wat is er te koop in de boekhandel?, pagina 1 van 5
LESBRIEF 8 Wat is er te koop in de boekhandel? Leerdoelen De meeste boekhandels verkopen meer dan alleen boeken. In veel gevallen zijn er eveneens kranten, tijdschriften en nieuwe media verkrijgbaar. De (kantoor)boekhandels hebben vaak ook een uitgebreid assortiment kaarten, papierwaren en kantoorartikelen. In deze lesbrief aandacht voor het uitgebreide assortiment van de (kantoor)boekhandel. De leerdoelen Aan het einde van deze lesbrief weet je: - hoeveel geld er in Nederland jaarlijks wordt uitgegeven aan boeken, kranten, tijdschriften en papierwaren - welke 3 assortimentsgroepen er zijn in de (kantoor)boekhandel - waarvoor een NUR-code wordt gebruikt - het verschil tussen fictie en non-fictie - de kenmerken van een Boekenbon
Inhoud Er wordt jaarlijks veel geld uitgegeven aan boeken en tijdschriften. In de eerste paragraaf (8.1) aandacht voor de feiten en cijfers. De volgende paragraaf (8.2) gaat over het assortiment van de boekhandel. In 8.3 meer informatie over de Boekenbon, de oudste cadeaubon van Nederland.
8.1 Feiten en cijfers In 2003 is er in Nederland ruim € 4,4 miljard (incl. btw) besteed aan boeken, kranten, tijdschriften, papierwaren en kantoorartikelen. Aan boeken werd ruim € 1,7 miljard uitgegeven, waarvan de helft voor rekening kwam van de (kantoor)boekhandels. Dat betekent dat in de branche € 850 miljoen aan boeken is besteed. Een belangrijke concurrent is de niet-detailhandel. Dit zijn bijvoorbeeld beurzen en bibliotheken waar tweedehands boeken worden verkocht. Maar ook de verkoop van boeken via andere kanalen als groothandels, tentoonstellingen, overheidsorganisaties wordt tot de nietdetailhandel gerekend. In 2003 werd ruim € 1,8 miljard besteed aan kranten en tijdschriften. Het merendeel wordt verkocht via abonnementen, minder dan 20% wordt verkocht in de losse verkoop. De (kantoor)boekhandels hebben volgens het jaarverslag (2003) van de Nederlandse Boekverkopersbond een marktaandeel van 36% in de losse verkoop van kranten en tijdschriften. Dat komt neer op een bestedingsbedrag van circa € 160 miljoen. De supermarkten zijn een grote concurrent van de boekhandels. Ook papierwaren en kantoorartikelen worden ook op diverse andere plaatsen verkocht. Van € 871 miljoen die wordt besteed aan papierwaren en kantoorartikelen gaat bijna een kwart bij de (kantoor)boekhandel over de toonbank. Bron: HBD Bestedingen & Marktaandelen
Lesbrief 8 – Wat is er te koop in de boekhandel?, pagina 2 van 5
8.2 Het assortiment Het assortiment van een boekhandel kan in 3 assortimentsgroepen worden verdeeld: 1. boeken 2. kranten, tijdschriften en nieuwe media 3. overige artikelen (kaarten, papierwaren, kantoorartikelen) 1. Boeken Boeken zijn er in veel soorten en maten, en per jaar komen er vele nieuwe titels op de markt. Om een ordening te kunnen aanbrengen in het gigantische aanbod, wordt in de boekenbranche gewerkt met rubriceringen. De belangrijkste is de Nederlandstalige Uniforme Rubrieksindeling (NUR) die wordt gebruikt door het Nederlandstalige boekenvak. Aan elke titel die op de Nederlandse en Vlaamse markt komt, wordt een driecijferige NURcode toegekend. Deze codes zijn weer verder onverdeeld in subcodes. NUR-code 000-086 100-195 200-294 300-373 400-533 600-997
Assortimentsgroep Kranten, tijdschriften en nieuwe media Educatief Kinderboeken Fictie en literaire non-fictie Non-fictie vrije tijd Non-fictie informatief/professioneel
Als verkoopcijfers worden ingedeeld naar deze NUR-codes leveren ze belangrijke informatie op voor de marketingstrategie van uitgevers. Voor de boekhandelaar is de NUR-codering ook een instrument voor het voorraadbeheer. Hij kan door de codering snel een overzicht krijgen van alle titels die op de markt zijn. De grens tussen non-fictie en fictie ligt meestal op het punt waar werkelijkheid fantasie wordt. Een boek is fictie als de verhaallijn voor het grootste gedeelte is verzonnen. Een voorbeeld van fictie is een roman. Denk bijvoorbeeld aan 'Een schitterend gebrek' van Arthur Japin of 'De schaduw van de wind' van Carlos Ruiz Zafon. Maar ook ander genres vallen onder fictie, zoals fantasy (’In de ban van de Ring’ van J.R.R. Tolkien), of science fiction ('I Robot' van Isaac Asimov), of de detectiveverhalen van Agatha Christie en ook de zogenaamde chicklit van Helen Fielding's 'Bridget Jones's Diary' of 'Sex and the City' van Candace Bushnells. Er is sprake van non-fictie als een boek een werkelijke situatie beschrijft of advies geeft voor situaties die zich werkelijk kunnen voordoen. In het boek wordt dan informatie overgedragen. Voorbeelden zijn studie- of wetenschappelijke boeken, kookboeken of woordenboeken. Sommige boeken zweven tussen werkelijkheid en fantasie. Waar hoort een boek thuis dat een deel van het liefdesleven van Giacamo Casanova beschrijft? De dagboeken van Casanova zelf zijn non-fictie, maar waar hoort het verhaal van Arthur Japin thuis? Casanova heeft werkelijk bestaan, maar het verhaal over een van Casanova's liefdes, Lucia, is aan de fantasie van de auteur ontsproten. Daarom wordt het boek onder ‘fictie’ geplaatst. Andere boeken bevatten echter zoveel werkelijkheid dat men spreekt van faction: een samentrekking van facts - feiten - en fiction: historische gegevens die als een soort roman worden verteld. Een voorbeeld is het bekende boek van Cornelius Ryan over de 2e wereldoorlog 'De langste dag'
Lesbrief 8 – Wat is er te koop in de boekhandel?, pagina 3 van 5 Uit het jaarverslag van de NBb: HARRY POTTER BEST VERKOCHTE BOEK 2003 Er waren in 2003 geen genres die het buitengewoon goed deden. Kookboeken bleven goed lopen en ook fictie bleef stabiel. Het was een vlak jaar zonder echte toppers, zoals sommige boekverkopers het typeerden. Met uitzondering van Harry Potter natuurlijk. Mede dankzij Harry Potter is 2003 het jaar waarin de discussie rond branchevreemde kanalen goed losbarstte. De winkels van Albert Heijn lieten zich bijvoorbeeld massaal registreren om de nieuwe Harry Potter te kunnen verkopen. Opvallende titels van 2003 zijn onder meer: Sleuteloog van Hella S. Haasse die het hele jaar goed bleef verkopen en die de Publieksprijs won en de boeken van het echtpaar Nicci French. Zo staat hun gezamenlijke boek (De verborgen glimlach) op nummer 3 van de top-100 met best verkochte boeken over 2003 en hun individuele titels staan respectievelijk op 4 en 5. De nummer één van de top-100 met best verkochte boeken over 2003 was uiteraard Harry Potter en de Orde van de Feniks. Bron: Jaarverslag NBb 2003, zie www.boekbond.nl
ISBN Aan boeken wordt altijd een ISBN-nummer toegekend. Het Internationaal Standaard Boeknummer (ISBN) is een unieke titelidentificatie die wereldwijd wordt gebruikt om gegevens van boeken en aanverwante producten op te slaan in computers van bibliotheken, grossiers, importeurs, distributeurs en boekhandels. Het doel van het ISBN is dat elke titel snel en eenvoudig is terug te vinden in databestanden. In het boekenvak heeft het ISBN de functie van gestandaardiseerd bestelnummer. Het ISBN speelt daarnaast een rol in catalogi en bestelsystemen van bibliotheken en als identificatie in de nationale bibliografie. Wanneer een uitgever een ISBN-nummer aanvraagt worden de gegevens van de uitgave door Bureau ISBN, onderdeel van het Centraal Boekhuis (zie lesbrief 5, Het boekenvak) geregistreerd in een databank en gepubliceerd in CB Online, het informatie- en bestelmedium voor boekverkopers die zijn aangesloten bij het Centraal Boekhuis. De boekhandel kan een boek op die manier gemakkelijk terugvinden en zien waar het boek kan worden besteld. Boekverkopers kunnen via CB-Online het actuele voorraadbestand van het Centraal Boekhuis raadplegen en ook de voorraadbestanden inzien van enkele buitenlandse distributeurs waarmee het Centraal Boekhuis samenwerkt. Het ISBN-systeem is er niet alleen voor beroepsuitgevers. Ook universiteiten, bedrijven, verenigingen, stichtingen en particulieren kunnen gebruik maken van het ISBN om hun uitgaven vindbaar te maken. 2. Kranten, tijdschriften en nieuwe media Kranten, tijdschriften en nieuwe-media (video’s, cd-roms en dvd’s) worden ook wel ‘nonbooks’ genoemd. Kranten Krantenbezorgers leveren dagelijks heel wat kranten af bij de boekhandel voor de losse verkoop. Maar de verkoop ervan is vaak niet zo winstgevend voor de boekhandel. In Nederland zijn 8 landelijke dagbladen zoals NRC, Volkskrant, Trouw, Telegraaf en Algemeen Dagblad. Daarnaast zijn er rond de 34 regionale dagbladen, bijvoorbeeld de Gelderlander en het Brabants Dagblad. Er zijn ook twee kranten die gratis worden verspreid: Metro en Spits. De meeste dagbladen (65%) verschijnen ’s ochtends.
Lesbrief 8 – Wat is er te koop in de boekhandel?, pagina 4 van 5 Tijdschriften Tijdschriften hebben vaak een krappe marge maar kunnen dankzij de hoge omloopsnelheid toch winstgevend zijn voor een boekhandel. In Nederland worden relatief veel tijdschriften gelezen. Grofweg kan een onderscheid worden gemaakt in vaktijdschriften en consumententijdschriften. Consumententijdschiften worden weer onderverdeeld in publiekstijdschriften, opinietijdschriften en omroepbladen. De meeste tijdschriften in Nederland die in de boekhandel verkrijgbaar zijn, worden geleverd door de twee grote distributeurs Aldipress en Betapress. Aldipress levert voornamelijk de grote Nederlandstalige tijdschriften als Margriet, Donald Duck en Nieuwe Revu. De andere tijdschriftendistributeur, Betapress, levert naast een aantal andere Nederlandstalige titels als HP/De Tijd en Weekeind veel buitenlandse bladen aan de boekhandel. Nieuwe media Nieuwe media zijn alle media die niet op papier zijn gedrukt. Denk aan luisterboeken (vaak op cd), CD-roms, video’s en DVD’s. Berichten over nieuwe media: Luisterboeken lijken ook in Nederland een grote hit te worden De markt voor luisterboeken ('audiobooks') maakt een forse groei door. In de VS worden miljoenen boeken op cd of cassette per jaar verkocht. In Nederland was de markt voor luisterboeken tot voor kort klein en overzichtelijk. Er bestond in slechts één uitgever voor luisterliteratuur: uitgeverij Rubinstein uit Amsterdam. Rubinstein geeft sinds 1985 een breed scala aan luisterboeken uit. Van de Harry Potter-reeks zijn er zo'n 100.000 exemplaren over de toonbank gegaan. Dat succes heeft ook andere uitgeverijen op het pad van de luisterboeken gebracht: Nederland lijkt het Amerikaanse voorbeeld te gaan volgen. Bron: Elsevier nr. 38-2003
Boekhandel aarzelt over opname van DVD’s in assortiment De tegenvallende verkoop van video's en cd-roms heeft veel boekhandels huiverig gemaakt voor de verkoop van dvd's. Men vraagt zich af of dvd's wel in het assortiment passen. Bij Blokker, Trekpleister, Free Record Shop, tankstations en sigarenzaken liggen stapels dvd's van de nieuwste Harry Potter en concerten van K3 voor ramsjprijzen in de aanbieding. De Nederlandse boekwinkels zijn zich wel bewust van de populariteit van de dvd. Voor de feestdagen van 2002 betrof slechts 50% van alle bestellingen bij online boekhandel Amazon.com boeken; de overige 50% waren dvd's met films, popconcerten of documentaires. Bron: Boekblad Magazine nr. 8/9-2003
De ontwikkelingen op de markt voor nieuwe media gaan razendsnel. Nieuwe media worden ook verkocht in bijvoorbeeld computershops, warenhuizen en muziekwinkels. Ook de internetwinkels zijn een belangrijk afzetkanaal. Vaak specialiseert de boekhandel zich in genres die van oudsher bij het assortiment passen: naslagwerken, edutainment of infotainment. 3. Overige artikelen Naast boeken, tijdschriften en nieuwe media verkopen de grotere kantoorboekhandels ook vaak agenda’s, pennen, fotoalbums, organizers, schrijfwaren, kalenders, wenskaarten en dergelijke. Daarnaast hebben ze vaak producten in het assortiment die met boeken te maken hebben. Denk aan cd’s of de speciale boekensteunen die horen bij de boeken
Lesbrief 8 – Wat is er te koop in de boekhandel?, pagina 5 van 5 van Tolkien. De variatie in dit soort producten verschilt per boekhandel en is vaak afhankelijk van de gekozen winkelformule.
8.3 De Boekenbon Boeken worden vaak gekocht om cadeau te geven. Maar het is niet altijd eenvoudig om voor een ander een boek te kiezen. Daarom zijn er Boekenbonnen. Met een Boekenbon kan in de boekhandel een boek worden uitgekozen en betaald. Wat is een Boekenbon? De Boekenbon vertegenwoordigt een bepaalde waarde in euro’s. Het is vergelijkbaar met een bankbiljet. Het verschil met een bankbiljet is dat de Boekenbon alleen kan worden ingewisseld in de boekhandel om er boeken van te kopen. Het is afhankelijk van de boekhandelaar of ook andere producten met de boekenbon kunnen worden betaald. Een Boekenbon blijft altijd geldig. Er worden nu nog steeds Boekenbonnen ingeleverd die een waarde vertegenwoordigen in guldens. Hoe ziet een Boekenbon er uit? Op een Boekenbon staat een portret van een auteur of een tekening. Bij het drukken van de Boekenbon zijn verborgen veiligheidskenmerken gebruikt waardoor de Boekenbon niet gemakkelijk is na te maken. Op de Boekenbonnen staan ook gegevens van de verkopende boekhandel. Hierdoor krijgt de Boekenbon voor elke boekhandel toch een persoonlijk accent. Aan de Boekenbonnen zitten strookjes met een gekartelde rand. Als de bonnen zijn ingeleverd moet de boekhandel dit strookje bewaren voor de administratie. De ingeleverde Boekenbonnen moeten ‘ongeldig’ worden gestempeld en worden opgestuurd naar de Boekenbon bv. De afbeeldingen op de boekenbonnen zijn van: € 5,- Willem Frederik Hermans € 12,50 Hella Haasse € 5,- Kinderboekenbon tekening € 15,- Gerard Reeve € 7,50 Ida Gerhardt € 20,- Harry Mulisch € 10,- Remco Campert € 25,- Annie M.G. Schmidt Boekenbonnen bestellen Er zijn twee manieren om Boekenbonnen te bestellen. Via de post met een bestelformulier of via de servicemodule op de website van de Boekenbon (www.boekenbon.nl). De Boekenbon bv. stimuleert bestellen via de servicemodule. Dit is kostenbesparend en daar profiteren de boekhandel en de Boekenbon bv beiden van. Bovendien is het sneller. www.boekenbon.nl Op www.boekenbon.nl staat allerlei informatie over de Boekenbon. Bijvoorbeeld een historisch overzicht van de eerste Boekenbon in 1934 (de Boekenbon is de oudste cadeaubon in Nederland) tot de introductie van de Kinderboekenbon in 2004. Verder zijn er afbeeldingen te zien van alle auteurs die op Boekenbonnen hebben gestaan. Op de site is ook praktische informatie te vinden voor boekverkopers, zoals de tien meest gestelde vragen en deelnemersinformatie.
